U1. ilailiynt Fakii/tc:si Dagisi

Baltnr201516(1) 9-43

"AGLAMA" OLGUSU Modern Psikoloji ve Kur'an Eksenli Bir Yakla§Im

Abdurrahman KASAPOGLU•

Ozet: Kur'an'da aglamanm fizyolojik ve psikolojik boyutlanna i$aret edilmi$tir. Bunun yanmda dl$ · dunyada aglama ola}'lm ortaya ~1karan faJ,:torlerden bahsedilmi$tir. Kur'an, psikoloji ve ileti~m bi­

liminden farkh olarak, aglama mekanizmasmm ve aglamayla ilgili dl$ sebeplerin yaratllmasmda AI· lah'm kudret ve iradesine dikkat >ekmi$tir. Aglamayla ilgili tecrubelerin sadece insan-dunya ili$ki­siyle s1mrh almad1gma, Allah-insan ili$kisinde aglama tecriibcsinin mevcudiyetine vurgu yapml$11r. Bu ara~t1rmada Kur'an'm aglama olgusunu .kendisine konu edindigi ayctler. yine Kur'an'm ama>lan dogrultusunda incelenmi$tir. Bu ayetler. mufe.s.sirlerin yorumlan dogrultusunda, yeri geldik>e gu­numuz pslkolojisinin verilerindcn istifade edilerek degerlendirilmi$tir.

Anahtar Kelimeler: Aglama, beden dili, ileti$im, duygular, aglama sebepleri.

A_tistract: (The Phenomenon Of "Cryi.ng" In Koran) The present article demonstrated the physio­lqgical and psychological dimensions of crying in Koran. In addition, the factors that create the phe­nomenon of crying in external world. Different from the sciences of psychology and communica­tions, Koran drew attention on power and will of Allah in creation of crying mechanism and exter­nal factors for crying. The facts that experiences related to crying were not limited to individual -world relationships and the existence of crying experience within individual - Allah relationship were stressed. The verses of Koran where the subject matter was crying were analyzed based on the objectives of the Koran. These verses were assessed based on the interpretations of glossa tors. and the data provided by psychology wherever necessary.

Key Words: Crying. body language, communication, emotions, reasons for crying.

Prof. Dr., inonii Oniversitesi i lahiyat Fakiiltesi Tefsir Anabilin Dah Ogretim Oycsi.

email: abdurrahman.kasapoglu@•inonu.edu.tr

10 • Abdurrahman Kasapoglu

Giri~

Kur'an'da "aglama" olgusuna, ~orku, tevazu, h~u, i.izi.intii, tasannu I yapmaClkltk gibi h~yecan, duygulamm ve durumlan ifade eden vastta olarak yer verilir.1 Kur'an'da aglamanm fizyolojik ve psikolojik boyutlanna i~aret edi­

lir. Bunun yarunda d1~ diinyada aglama olaytru ortaya ~tkaran faktorlere i~aret edi!ir. Kur'an, psikoloji ve ileti~im biliminden farkh olarak, aglama mekanizma­smm ve aglamayla ilgili dt~ sebeplerin yarahlmasmda Allah'm kudret ve irade­

sine dikkat ~eker. Aglamayla ilgili tecriibelerin sadece insan-dunya ili~kisiyle smtrh almadtgtna, Allah-insan ili~kisinde aglama tecriibesinin mevcudiyetine

vurgu yapar.

Ara~hrmamtzda Kur'an'm aglama olgusunu kendisine konu edindigi ayetlerini, yine Kur'an'tn ama~lan dogrultusunda inceleyecegiz. Bu iiyetleri, miifcssirlerin yorumlan dogrultusunda, yeri geldik~e gliniimiiz psikolojisinin vcrilerinden istifade ederek degerlendirecegiz. Kur'an'm emir ve tavsiyelerinin uygulaylCt ve a~tklaytctst konumundaki Hz. Peygamberin aglama konusundaki tutum ve sozlerini ic;eren bazt hadislcrinc de ar~hrmamtzda deginccegiz.

Ara~hm1a plamm, strastyla, once psikoloji ve ileti~im biliminin verilerine gore aglamak, aglamayla ilgili Kur'an'da ge~en ifade ve kavramlar, aglamayt konu edinen ayetlerin degerlendirme ve yorumlanmast, Hz. Peygamberin ag­lamayla ilgili yakla~mum ortaya koyan bazt hadislerin incelenmesi ~eklindc

olu~turmaya ~ah~hk.

I. Modem Psikolojiye Gore Aglama

"Aglama" kelimesiyle birbirinden farkh ~e~itli fizyolojik durumlar kaste­dilir. Yi.izdeki kaslann ~ekili~i "aglayan bir yiiz"2 ortaya Qkanr. Nefes ahp ver­mc kaslanrun ~ckilcrek 9rpmmalan "htc;kmklan" dogurur. Gozya~t bezlcrinin salg1 yapmalan "gozya~lanm" akthr. Aglama strasmda yuz ktzanr, gozler sula­rur, agtz a-;thr, dudaklar i-;eri -;ekilir, hrzh h1zh nefes ahrur, tiz perdeden kesik

Necati Kara, Kur'tw'dn Bedcu Dili, Bilge Yaymc1hk, istanbul, 2004, s. 388.

Aglama mimikleriyle ilgili yap1lan tasvirlerden birisi ~orledir: Aglayan kimse ka~lanm birle~tiklcri k1stmda yukanyil kaldmr vc birbirine yakla~hnr. Almru ka~lanmn arasmda km~tmr. Bu esnilda agtz ko~elerinin a~agtya dognt indirilmi~ oldugu gorliliir. (Miimtaz Turhan, Y1iz ~fndderiuiu Tcf..;iri H11kkwdn Tecrii/li Bir Tctkik, istanbul Oniversitesi Yaymlan, istanbul, 1941, s. 6)

"AGLAMA" OLGUSU Modem Psikoloji ,.e Kur'an Eksenli Bir Yakla~tm • 11

kesik sesler ~tkarbhr. Aglarna cylerni buti.in bunlarla bir arada olu~an bir kas kastlrnastdtr.J

insanc;ia duygusal hayan olu~turan heyecanlar organik degi~ikliklere yol a~arlar. Heyecanla birlikte rneydana gelen fizyolojik degi~ikliklerden birisi de gozya~t bczlerinin salgt yaprnastdtr. Bazt hallerde gozya~t bezlerinin faaliyeti ~ogahr.4

William James'e gore, heyecan halinde bedendeki degi~meler dogrudan dogruya heyecan verici olaym idrakini takip eder. Bu degi~meler meydana gelirken bunlann duyulmast heyecandu. Elem verici bir olaym ya~anmasuun ardmdan insanm muteessir oldugu ve agladtgt soylenir. Burada olaylann dizili~ Sirast yanh~nr. Orta yere bedendeki tezahurler konrnahdtr. AgladtgtrnJz i9n muteessir oldugumuzu soylemek, makul oland1r. Miiteessir oldugumuz, ofke­lcndigirniz veya korktugumuz i~in agladtgtmtzt soylemek dogru degildir. Nonnalde heyecan si.irecinin a~amalan, bir tasavvur, bir heyecan ve bu heyeca­run ifadesi ~eklinde stralantr. James teorisinde ise bu stralama, bir tasavvur, periferik fizyolojik reaksiyonlar ve heyecan ~eklindedir.s

Ya~anan yogun duygular nedeniyle insanlann gozleri ya~la dolabilir. Ya~ dolu gozler yiiziin ta~tmakta oldugu mesaja kendine ozgii bi~irnler verir. Goz­y~t, iiziinti.i ve keder belirtilerinden birisidir. Yogun uziinti.i durumlannda aglama goru!Ur. Derin bir ruhsal aCl olarak ya~anan uzunru ve ·Bu uzunruden kaynaklanan ruhsal bo~alma, kendirii gozya~lan ile dt~a vurur. Uziinrulu ki~i, aglaytp stzlanmak suretiyle ~evresine taleplerini iletrne imkam da bulur. Ozi.in­tiiye kap1lan ki~i,· aglamak, yakmtp stzlanmak suretiyle ~eweye kar~t yalruzca saldm ba~latrru~ olrnaz, aym zamanda bir davaCJ, yargt~ ve ele~tirmen gibi ~ev­resi uzerinde ustiinliik duygusuna kavu~ur. Aglayan insan kelime kullanrna­dan bize bir ~ey soylemck ister.6

Desmond Morris, c;tplnk Mnymrw, <;ev. Nuran Yavuz, inkllap Kitabevi, istanbul, 1990, s. 112; Nurettin Top~, Rulrbilim, U~ler Bastmevi, istanbul, 1949, s. 77.

Feriha Baymur, Gruel Sosyoloji, inkllap Kitabcvi, istanbul, 1994, s. 79; Serpil ~en, Psikoloji, M.E.B., istanbul, 2005, s. 103-104.

Norman L. Munn, Psikoloji: iuStm iufibnkmm E~nslarr, <;ev. Nahid Tendar, Maarif Bastmevi, istanbul, 1958, Il/124; Hatemi Sehih Sarp, Psikoloji, Tiirkiye Basunevi, istanbul, 1936, s. 255; M. Nail Karaku~~. Gcmcl Psikoloji t>c Normal Davrnm?lnr, Pelin Ofset, Ankara, 1999, s. 135; Cemil Sena Ongun, Psikoloji Daslcri, Semih Uitfi Bitik ve Bastmevi, 1935, s. 123·124.

Alfred Adler, i11sam Tmuma Sauaft, <;ev. Kamuran $ipal, Say Yaymlan, istanbul, 1996, s. 301; Hayati Hokelekli, Psikolojiye Giri~, Dii~iince Kitabevi Yaymlan, istanbul, 2008, s. 102; Remzi <;avu~, $e:ytau Tiiyii: iusnulnr/n ileti~im, Kariyer YaymCJhk, istanbul, 2005, s. 73; Er-

12 • Abdurrahman Kasilpoglu

William Frey, uzun ytllar aglama ve gozya~lart i.izerine ara~hrma ve de­

neyler yapmt~, duygusal gozya~l.anmn stres atmada roli.i olabilecegt sonucuna

varmt~hr. Hi.izni.in iyile~tirici gi.ici.i, dokiilen gozya~landtr. Gozya~lan, bedende

biriken toksinleri dt~an atarak insam rahatlahr, ruhu yumu~ahr. Diinyanm act

\'e i.izi.inti.ileri ka~tsmda insanlar gozya~lanm a.kltmadan ya~ayamazlar. Ya~lar

doki.ilmeyc ba~ladtgmda kendilcrini iyi hissederler. Bu rahatJamanm saglana­

bilmesi i~in, sular seller gibi aglamak yerine, aglamamn dengeli bir ktzgmhkla

bir arada bulunmasma ihtiya~ vardtr. Bazt insanlar teselli kaynagt olarak goz­

ya~ma stgmtrlar. En ufak bir ~eyden ahmr, her nrsatta gozya~• doker mtzmtzla­

mrlar. brnegtn kmct bir soz i~itseler gozleri dolar, rahat9a aglayabilecekleri bir

ko~e ararlar.;

Matern ve benzeri durumlarda aglamaktan c;ekinmenin, aglamaktan kay­

gJ duymarun, metin olabilmek ic;in kcndini bi.isbuti.in zorlamanm yaran ve an­

lam• yoktur. Aglamak, matcmdcn sonra kendine gelebilmenin oncmli bir bile­

~enidir. Olen ki~inin ardmdan aa c;ekilir, aglamr. Yakmtru kaybeden bir kimse­de si.irekli aglama tepkisi gori.ili.ir. Aglamak burada olaym kabuli.ini.i gosteren

bir si.ircc;tir. Siirckli aglayan kimseler i~inde bulunduk!Lln bu durumu tarumla­

makta gti~li.ik c;ekcrler.s

Gozya~lan, sadece dogu~tan gclen rcfleksler degil, ayru zamanda sembo­lik bir hal alan ve bir anlamt bulunan iradeli fiillerdir. ilkeluygarhklarda oli.i­

nun arkasmdan isteycrek veya meslek icabt aglayan kadmlarda oldugu gibi,

gozya$1an, saf refleks ile iradeli fiil arasmda mi.imki.in olan gec;i~ safhalanru gosterir.9

Aglamaya sebep alan uyaran, aglama bic;imi, aglamaya e~lik eden sozler,

c;tkanlan sesler, sergilcncn harcket ve mimikler, c;ocukluktan getirilen aglamay-

can K<~~Ik~•· Yiircgiui Bcdcuiuc Ynustt: imnj-ilcti~illl Bcdcu Dili, Hayat Yapnlan, istanbul, 2006, s. 96; Philippe Turchet, Bcdcuiu iuct• Dili Siucroloji, <;ev. Ye~im Ongan Akyiiz, Simla Ongan Kocaoglu, Sistem Yaymcthk, istanbul, 2005, s. 149; 0 . Suat Oz~clebi, Kouu~mnk vc Auln~tlmak, Sita Yaymlan, istanbul, 199S, s. 67; Mehmet Kaplan, Kiiltiir ilC Oil, Derg5h Ya­ymlan, istanbul, 1998, s. 125.

C. G. Salzman, Ncredc Hntn Ynpttk? <;cv. Zeki Karakaya, Uysal Kitabevi, Konya, 199S, s. 153; Nil Gi.in, i{ituizdcki $amau: Duygultlrm Simynst, Kurald1~1, istanbul, 200-t, s. 127; Elias Canetti, Kulak Misnfiri: £/li Knrnklcr, <;ev. Scmsa Yegin, Payel Yaymlan, istanbul, 1994, s. 31; Omit ~i~ek, Biulcrc.: Diliylc iusnn Yiizii, Morotesi Yaymlan, istanbul, 2002, s. 81.

Ursula Markham, Baskt Aflmdnki Kndm, <;ev. Murat Saglam, Alfa I Aktuel Kitabevlcri, istanbul, 1999, s. 123; Zuhal B<~tla$, Sagftk P,;ikolojisi, Rcmzi Kitabc\·i, istanbul, 2000, s. 158-159.

Paul Guillaume, PsikoliJji, <;cv. Rcfia Scmin, Fen Fakultcsi Bas•mcvi, istanbul, 1970, s. 76.

"ACLAMA" OLGUSU Modern Psikoloji ve Kur'an Eksenli Bir Yakla~1m •13

Ia ilgili ah~kanhklara, kiiltiirde mevcut olan aglamayla ilgili kabullere bagh olarak degi~ir. Erkeklerin aglamast ~ogu ki.iltiirlerde 01~ay gormezken, k1zlar aglarken d~ha serbest davranabilirler. Kadmlann, incinme duygulanm gozya~1 dokerek belli etmeleri, pek .;ok kiilti.irde olduk~a yaygm olmasma ragmen, bir erkegin incinrni~ligini bu ~ekilde ifade etmesi pek ah~1lnu~ bir durum degildir. c;iinki.i erkekler, "Erkek adam aglamaz."to gibi sozlerle manipiile edilcrek biiyii­ti.ilmi.i~lerdir. Aglamanm bedenin gozya~1 iiretmesini saglayan fiziksel yctene­giyle ili~kisi olsa bile, gozya~lan sosyo-kiiltiirel ko~ullara tepki olarak aklhhr ya da zaptedilir.n

Gozya~lanrun bir~ok anlamt vardu. insan, dikkatleri i.izerine ~ekmek, merhamet dilemek i9n aglar. Yine yeti~kin bir insan aglayarak ba~kalanna merhamet gosterir. Eski toplumlarda, halkm matemini duyurmak i~in para ile aglaytctlar tutulurdu. insan olgunla~bk~a, kederlerinin ifadesinde a~mhktan ka.;mmaya .;ah~1r, ht.;kmklanm tutmayt, yi.iziindeki aglayt~ ~zgilerini silmeyi ogrenir, sade gozya~lanyla i.izi.inti.isiinii belli eder. Bazen de aglama b~lar ba~­lamaz, gorgii kurallan geregi yi.iz iki elle birden kapat1hr. c;ocuklar kollanndan birini yi.izlerinin i.isti.ine kapatarak, tercihen odalanrun bir ko~esinde aglarlar.12

Aglama i.izi.inti.i verici bir duygudan sonra gelir. Bazen de ofkenin d1~a vurumu dogrudan aglama vasttastyla olur. Bireyde doyumun engele ugramas1 ofke dogurur. Bagmp ~ag1rmak, aglamak, ofke halinde bireylerin gostermi~ olduklan tipik ofke tepkilerindendir. $iddetli ao, a~agtlanma tecri.ibeleri, zalim­ce yaralayan sozci.iklerin hahrlanmast ya da ~ok ho~ bir arurun yaphgt ~agn~m1 gozlerin ya~Ia dolmasma sebep olabilir. Bazen sevin~ de gozya~1 dokti.irebilir.

10 Bebekken erkek ~ocugun aglamasma kimse ses 9kannaz. Aglamaya sebep olan durumlar ara~bnhp haUedilmeye ~al1~hr. Belli bir donemden sonra erkegin aglamasma yasak getiri· lir. "Erkek adam aglamaz." denir; babas1 gibi aglamamayt ogrenmesi istenir. Okulda k1z arkada~lanrun cam yandtgmda agladtklanru duyar, aym durumlarda erkekler ise, bagmr­lar. "K1z gibi aglamak" erkek adama yakl~maz. <;ok sevdikleri birini kaybetseler de erkek­lerin kahla kahla aglamalan pek rastlanan bir durum degildir. Oiilide Sevim, Bir Erkek Aglad1gmda, Rcmzi Kitabevi, istanbul, 2002, s. 83-84)

11 Deborah Lupton, Duy:~usal Ya$alllt, Aynnb Yaytnlan, <;ev. Mustafa Cerna!, istanbul, 2002, s. 59; Everett L. Shostrom, Keudisi 0/mayan iusan, <;ev. Kagan Kocatepe, Kurald1~1 Yaymct­ltk, istanbul, 1997, s. 63; Orner Baldtk, Ausiklopcdik Egitim vc Psikoloji Reh/Jcri, Tima~ Yaytn­lan, istanbul, 2004, s. 359.

12 Fran~ois Caradec, Bl!dcn Dili Siizliigii, <;ev. Ceyda Akba~, Kitap Yaymevi, istanbul, 2006, s. 74; Top~, s. 76-77.

H • Al>durrahman Kasapoglu

Sevin~ gozya~lanmn pek uzun si.irmedigi bilinir. Sevin~ gozya~lan gozleri dol­dursalar bile akma durumuna gclmeyebilirler. 1~

insanlarda duygulamm ve co~kt; durumu ses araahg1yla d1~an yansthhr. <::tghklar, iniltiler ve ht~kmklar duygusal a~1dan anlam yiikliidi.irler. inlemek act ve mutsuzlugu gosterirken, i~ ~ckmek iizi.inti.iyii ifade eder. Oziintiiniin gozlerdeki yansm1as1 aglamak olurken, scsteki belirtisi, duyulabilir tarzdaki i~ ge~irmelcrdir. t4

Descartes, inleme ve i~ ~ekme olayma ~u ~ekilde izah getirir: inleme stra­smda akcigerler birden hire i~cri gircn kamn bollugu ile §i~erler ve bu bol kan akcigerlerde bulunan havay1 d1~an atar. Bu hava bogazdan <;~karak gozya~lan­

na e~lik eden inlemeleri dogurur. Her ne kadar i<; ~ekmeler de gozya~lan gibi kcde:in mevcudiyetini gerektirseler de, sebepleri birbirinden farkh~tr. Akdger­ler kanla dolu oldugu zaman insan aglamaya siiriiklenirken, kandan bo~alm1~ olduklannda "i<; <;ekmeye" dogru siiriiklenir.1s

ic; c;ekme olgusu Darwin tarafmdan ~u ~ekilde izah edilmi~tir: i~ ~ekmek insan ti.iriine ozgii bir ozellik gibi gozi.ikiiyor. Hayvanlar iizerinde i~ <;ekme davram~1 gozlenmemi~tir. ic; ~ekme ve normal aglama arasmda yakm bir ben­zerlik goriiliir. <::ocuklarda i~ ~ekme dogumla birlikte ba~lamaz, sonradan geli­~ir. i~ ~ekmeyi bir aglama krizi takip eder.16

A. <;ocukta Aglama

Anne rahminden (dol yatagmdan) aynlan bebek, dogumla birlikte gii­vensiz ve korumastz bir c;evrede oldugu hissiyle duydugu elem ve kayg1yt ag­lama sesi ve durumu d1~anya yansttan mimiklerl.e belirtir. Elem durumunun mimiklerle anlahm1, bebegin diinyaya geldigi anda aglamasJ, ilk <;~ghklanyla

ba~lar ve yinelenen aglamalarla siirer.17

'; J. B. Pontalis, P.:nC'crcler, <;e\'. Talat Parman, Baglam Yaymlan, istanbul, 2001, s. 48-49; Li.itfi Oztabag, Psikolojide ilk Ad1111, inktlap ve Aka Kitabevleri, istanbul, 1983, s. 166; Bal­dtk, s. 359; Canetti, s. 32.

" Clifford T. Morgan, Psikolojiy.: Giri$. <;ev. Hi.isni.i Ana ve digerleri, H.O.P.B. Yaymlan, Ankara, 1995, s. 233; Ozcan Koknel, Knygufnn Mutlulugn Ki~ilik, Altm Kitaplar Yaymevi, is­tanbul, 1982, s. 73; Mark Davis, Duygusnl Zc/aium 0/pill, <;ev. Salina Silahh, Alfa Yaymla­rt, istanbul, 2008, s. 119; MUM, ll/112.

15 Rene Descartes, Ru/11111 ilzliraslan, <;e\'. Me.hmet Karasan, M.E.B., istanbul, 1997, s. 101, 103.

16 Charles Darwin, iusnu uc Hnyvnulnrda B~d.:u Dili, <;ev. Orhan Tuncay, Gi.in Yaymcthk, istanbul, 2001, s. 187.

,; Ozcan Kokncl, insnm Aulnmnk, Alttn Kitaplar Yaymcvi, istanbul, 1994, s. 78.

"AGLAMA" OLGUSU Modem Psikoloji vc Kur'an Eksenli Bir Yakla~tm • 15

Bebekler dogumdan hemen sonra ileti~im kurmaya ba~larlar. Mutsuzluk, ac;hk, susuzluk, soguk, fazla 1~1k, albru Islatb&ndan duydugu stkmh, kundak i~kencesi ve _gerc;ek agnlanmn c;e~itli ~ekillerde belirtileri olarak aglamast, onun kullanmt~ oldugu ileti~im bic;iminden ba~ka bir ~ey degildir. Yeni dogmu~ bir bebegin heyecansal tepkileri oldukc;a basittir. Bebek heniiz haz ve act veren uyanmlara kar~1 tam bir farkmdahk kazanmamx~hr. Elem veren uyanmlara kar~I bebegin tepkisi bagtrarak aglamak bic;iminde olabilir. ilk zamanlarda c;o­cuk inlemeyi, i~ini c;ekmeyi beceremedigi ic;in biitiin actlanm bagtrarak, gozle­rini kapayarak, dudaklanm biikerek belli eder. Ornegin bedenine soguk bir objenin dokundurulmast c;ocukta aglamaya neden olur. Birkac; gi.inlii.k bebegin aglamast, haftadan haftaya giderek daha niiansh bir hal ahr. Bu da gosteriyor ki aglamaktan aglamaya fark vardtr. <;ocuklar konu~maya ba~ladtktan sonra daha az aglarlar. Bu durum dogal bir geli~medir ve bir dilin yerini bir ba~kas1 almt~­hr.Is

Bir bebegin, ihtiyac;lanru, isteklerini anlatabilmek ic;in bildigi tek anlahm bic;imi aglamakhr. Bebek agladt& zaman mutlaka bir §ey anlatmak istiyordur. Bebekler birc;ok sebepten dolayt aglarlar. Bunlann bir ktsm1 u~iimek veya ter­lemek, basit can stkmhst, rahatlama ihtiyaa gibi durumlardan kaynaklamr. Aglamak, ozellikle heniiz konu§amayacak ya§taki c;ocugun hayal kmkhgmt dt~an vurabilmesinin tek yolu olabilir. <;ocuklarda ~utsuzlugun ifadesi davra­m§lardadtr. Aglayan bebegin uzun s_iire yab§hnlamamast mutsuzluk belirtisi­dir. Scbepsiz yere aglama, c;ocuklann mutsuzluklar1n1 gosterme yollanndan birisidir. Bazen d~ bebekler sadece aglarlar, gori.iniirde hic;bir sorun yok gibidir, aglamarun nedeni anla§llmaz.19 Genelde herkes siit c;ocugu aglamaya ba~Jadt­&nda herhangi bir sikinbst oldugunu dii~iiniir. Ama bu tiir bagn§malann arka­smda biraz da olsa eglencenin yath&ru unutmamak gerekir.2o

18 Anthony Smith, insan Beyni vc Yniamr, inlolap Kitabevi, istanbul, 1986, s. 196; Haluk Ya­vuzer, <;ocuk Psikolojisi, Remzi Kitabevi, istanbul, 2001, s. 72; ibrahim Alaettin Govsa, <;cr cuk Ruhu, ME.B., istanbul, 1952, s. 12; Katharina Zimmer, Beni Anlaym Liitf1!11, <;ev. Peri­han Ana~, Ozgiir Yaymlan, istanbul, s. 164; Paul Foulquu~, Pedngoji Siizliigii, <;ev. Cenap Karakaya, Sosyal Yaymlar, istanbul, 1994, s. 5.

19 Jerry Wyckoff, Barbara C. Unell, Bagmp <;agrrmndan yn dn Diivmeden <;ocuk Terbiyesi, <;ev. 'Omit Topuz Sargi.iney, H.Y.B. YaYJnohk, Ankara, 2002, s. 58; Vicki Lansky, Amre Balmlrk Rcllbcri, <;ev. Selim Yeni~eri, Beyaz YaYJnlan, istanbul, 1998, s. 19-20; Susan Smith McKin­ney, Ymrlz? <;ocuk, Ekinoks Yaymcthk, istanbul, tsz., s. 103; Fitzhugh Dodson, Oxuk Ya~kcn Egilir: Dogumdmr Altr Ya~a Kndar <;ocuk Bakmu ve Egitimi, <;ev. Sc~kin Selvi, Ozgiir Yaymla­n, istanbul, 1995, s. 49.

:zo Donald W. Winnicott, "Emzirme <;agmdaki <;ocuklar", <;ocuklan Anlamak, <;ev. Ahmet YaziCI, Genda~, istanbul, 1998, s. 26.

16 • Abdurrahman Kasapoglu

<;ocuklar rahatsazhklanm, mutsuzluklanru, isteklerini, ihtiyac;lanm ag­

lama yoluyla yansatmaya c;ah?arlar. <;ocuk agladagmda yanma gidip onu neyin rahatsaz ettigini bulmak ve rahatlatm~k gerekir. ihtiyac; ve beklcntileri di.izgiin arahklarla kar?alanan bebck, beklcmeyi 6grenir. Avaz avaz bagtrmak yerine, sessiz bir ?ekilde aglayarak anncyi yamna c;agmr. Anne ve bebek arasmda ku­nalan bu dengeli ileti?im c;ocugun daha saglakh bir karakter sahibi olmasma saglar. Aglamalan anne babalan veya bakamam i.istlenen ki?i tarafmdan amnda ve yapaca bir ?ekilde kar?tlanan c;ocukJaran daha sonraki ifade yeteneklerinin olumlu yonde geli?tigi g6zlenmi?tir.21

Aglayan bir bebegin yi.iz ifadesi ve c;akardtga sesler saka.nh belirttigi ic;in muhtemelen anne babasmdan veya bakaasmdan bakam, ilgi ve ?efkat gorecek­tir. Anne ?efkati gormeyen bebekler kendilerini daha c;aresiz hissederler ve diger bebeklerden daha c;ok aglarlar. Bu durumdaki bebekler, ilgi ve ?efkat goren bebeklerin gi.ilmesine yo! ac;an uyaranlar kar~asmda bile aglarlar.:u

Bebck vi.icut temasam kaybettiginde kendini huzursuz hisseder ve varh­gayla ilgili kaygdar olu~ur. Bebegin bagtrmasa, aglamasa, yakan c;evresindeki ki?iler, 6zellikle annesi tarafmdan desteklenn1esi gereken hayatta kalma mi.ica­delesini ifade eder. Aglayan bebegin ilk ihtiyact biberon ya da emzigi degil, sakinle~tirici bir ses duyrnak veya kucaga almmaknr. Bebek, alb ayhk olduktan soma yamnda kimsenin olup olmadagana anlayabilmek ic;in de aglayabilir. Ken­dini giivende hissedebilmek ic;in 6nceleri kucaga almmayt isteyen bebek, daha

sonra onu gormekle yetinebilir.ll

ilk altt ayda anne birden aynlarsa, c;ocuk si.irekli aglar, dindirilemeyen, yah?ttnlamayan aglama ba~ gosterir. Yanma herbangi biri yakla~ttgmda susar, ancak gelenin annesi olmad•gm• fark ettiginde tekrar aglamaya ba~lar. Alta ay­llktan bi.iyi.ik c;ocuklar anne babalanndan aynlmaya k1sa si.ireli tepki gosterirler. Uc;-dort ya~lanna geldiginde bu sorun daha i.ist di.izeye ula~1r. <;ocugun aynhk tepkisinin ilk a~amasa protesto niteliginde olup aglama, ba~rma, olmayan anne babay• si.irekli arama ~eklinde kendini gosterir. Anne babarun evden c;tkacag•ru

21 Celaleddin Atamanalp, <;ocuk Tcr/>iycsi vc Egitimi Rdrbcri, EKEV Yaymlan, Erzurum, 1999, s. 66; Sefa Saygdr, Ali <;ankmh, Amrcmi istiyorum, TURDAV, istanbul, 1998, s. 26; Zimmer, s. 165.

l! Rod Plotnik, Psikolojiye Giri?, <;c''· Tamer Geni~, Kakniis Yaymlan, istanbul, 2009, s. 365; Recep Tayfun, Etkili ilcli?im vc Bl.'dcn Dili, Nobel Yaym Dag1hm, Ankara, 2007, s. 171.

::.; Jan-Uvc Rogge, c;ocuk/nmr Kt1rkularr Vnr,fzr, <;e\'. ~enay <;aghdil, Rota Yayznlan, istanbul, 2001, s. 33-34; Sayg1h, <;ankmh, s. 26.

"ACLAMA" OLGUSU Modem Psikoloji ve Kur'an Eksenli Bir Yakla~1m • 17

ogrenir ogrenmez, ~ocugun ya~ama zevki aciya donii~iir, yerlerde siiriiniip aglayarak "Annemi istiyorum." diye bagmr.~4

Annelerinden aynld1klan i~n iiziilen bebeklerin iiziintiilii bir yiiz i/adesi takmd1klan ·goriiliir. Anne babalar aglayan bebcgin, aglamak suretiy.Ie yiiz ifadeleriyle kendilerine ne soylemek istedigini anladiklannda ve oetiegi iin.Ja­d iklanru on a gosterebildiklerinde, bebek buna kar~1hk verebilmeyi, ·anne baba­ya giiven duymaYI 6grenebilecektir.25

Caru yanan, mutsuz olan her ~ocuk aglar. Eger ~ocuk, s1k ve goriiniirde herhangi bir sebep olmaks1zm aghyorsa, bu durumun stresle ili~kisi olabilir. Boylesi durumlarda ona aglamamasrm soylemek i~e yaramaz. <;:ocuk konu~ma­ya ba~ladrg1 haldc aglamay1 tercih ederse, yasaklaYICl ~~lo~lar ~atl~ma yarat~ibf­lir. <;:oziim olarak, aglamanm ho~ kar~1lanmayacagr ~ocuga anlahlabili~. Suurh

. . '· da olsa ~ocugun aglamasma, sizlanmasma izin verilebilir.26 • '

•: B. Aglamamn Dcpresyonla ili§kisi

Depresyon ~ocuklarda kendini genellikle sinirlilik olarak gosterir. Bu gibi durumlarda ~ocuklar huysuz, iizgiin ve aglamakh olurlar. Depresyondaki b!?~ bekler ~ok ~abuk aglarlar.17

Depresyon ge~iren bir insanda duygu durumunda degi~iklikler meydana gelir. Bunlar arasmda keder, elem, iiziintii, aglama istegi veya aglama sayilabi­lir. Klinik olarak depresyonlular Siklikla gozii ya§hd1rlar; en kii~k iiziintii bile aglamaya neden olabilir. Depresyondaki ki~i durup dururken, hi~bir neden yokken, sebepsiz . yere aglamak gibi duygusal patlamalar ya~ayabilir. Ya~an­makta olan elem dogrultusunda aglama nobetleri goriilebilir. Hafif ve orta de­receli depresyonda aglama egilimi arh~ gosterir. Hastahk oncesinde aglamaya

2' Jqhn Pearce, c;ocuklnrdn Biiyiimc ve Gdi~me, <;ev Ay~egi.il Yc~ildaglar, Doruk Yay1rnC1hk, Ankara, 1996, s. 73; Christine Brunet, Anne-Cecile Sarfati, 1-7 Yn~ Arnsr c;~cugwr Egitimi, <;ev. Kurtulu~ B1~ak~1, Kapital Medya, Ankara, 1999, s. 221; Nevzat Tarhan, Mutluluk fsi-kolojisi, Tima~ Yaymlan, istanbul, 2004, s. 72. ·

:s· Jean Grasso Fitzpatrick, Mernklr c;ocuk, <;ev. Umit Arar, Papiriis Yaymlan, istanbul, 1997, s. 84-85.

26 Ursula Markham, Kndrulnr i~;, Sires El Kitnbr, <;ev. Tiirkan Tezcan, Alfa Aktiiel Kitabevi, istanbul, 1998, s. 121; Wyckoff, Unell, s . 19.

v Patricia Gottlieb Shapiro, c;ocuk/uk ve Gc11~lik Depresyorw, <;ev. Meral Kesim, Papiriis Ya­ytnlan, Ankara, 1997, s. 28; <;etin Ozbcy, c;ocuk Gcli?imiude Yn~nnnn Sorunlnr, inkdap Kita­bevi, istanbul, 2.006, s. 181; Brain Quinn, Ht:rkes i~iu Dcprcsyon El Kitnl,r, <;ev. Ay~en E~ien Danac1, H.Y.B.Yaymc1hk, Ankara, 2002, s. 67. · _, · : ..

lS • Abdurrahmon Knsapo[;lu

yo! aQTiayan uyaranlar, durumlar ve geli~meler aglama nobetlerini ba~latabi­lir.:!S

Oepresyon tedavisinde gozya~lannm etkili oldugu soylenir. Kimi hasta­lar aglamamn rahathk verdigini, stkmttyt azalthgm1 soylerler ve aglaytp rahat­lamak isterler. Aglamak, insamn i-;indeki kederin, i.izi.intiiniin dt~an ~tkmasma izin verir. GUimek ise, umudun i<;eri girmcsini saglar. iyile~tirid siirec;tc agla­mak ve giilmek ikisi birlikte denge kurar.l9

II. Kur'an'a Gore Aglama

A. Kavramsal ~erc;eve

Arap~a'da aglama anlamtm ic;eren ve aglamayla yakm ili~kisi bulunan kelimelerden baztlan Kur'an'da yer almt~lardtr. Ara~brmanuzm bu boliimiinde el-biikiiii, etf-tfem', el-ei.n.'iilr, el-cezii' gibi aglamayla ilgiJi Kur'an'da ge~en kelime­lerin Arap~a'da kullanildtgt manalan, bu kelimelerin tiirevlerinin ifade ettikleri anlamlan degerlendirecegiz. Bunlardan "el-biikiiu" vc etf-tfem' dogrudan anlama anlanuna gelirken, "el-evvah" el-cew' ise aglamayla ili~kili duygu durumlanm

belirtir.

"ei-Bukai.i" kelimesi hem med hem de kasr ile okunur. "el-Biikiiii" keli­mesinin sonu med ile okunursa, kelimenin anlamt, iiziintii sebebiyle gozden ya~m akmast, bagtrmak, yi.iksek sesle aglamak ~eklinde olur. Burada aglama fiilinde ses unsuru one 9kar. "el-Biikaii" kelimesinin sonu kasr ile okunursa aglama eyleminde hi.iziin ve gozya~t olgusu agtr basar. Aym anda iiziilme ve gozden ya~ akmast durumunda "beka" fiili kullaruhr. Bu iki olgudan her biri hakkmda da tck tek "beka" fiili kullamlabilir. "ei-Beka" kelimesi, -kasr halinde:­bitki veya aga-; manasma gelir.3o

2S Rebecca Papas \'e digerleri, Dogal Yiilllcmlcrlc Tt•dtr<ii: Sfrr:.~ Dt7Jresyo11 ve A11ksiyetc, <;:ev. Tanju Anapa, Epsilon Yaymahk, istanbul, 1997, s. 198; Nihat Kaya, Bastmlmr Ki~iligimiz: Depresyou t•c Pa11ik, Nesil Yaymlan, istanbul, 1998, s. 27-28; Ozcan Koknel, Dcpresyo11 rc Rrrlrsal c;okiiulii, Alhn Kitaplar Yaymevi, istanbul, 1989, s. 60-61; Yusuf Alper, Dcpresyv11 Psikotern1'isi, Alfa Yaymlan, istanbul, 2001, s. 9; Kwame McKenzie, Dcpresyorr, Morpa Kiil­tiir Yaymlan, istanbul, 2005, s. 5; Sefa Saygrll, Drprcsyo11 ve Korrmma Yollarr, Elit Kiiltiir Yayrnlan, istanbul, 2006, s. 26.

! 9 David H. Rosen, Dqm~~yourlarr Kurtulu~. Tima~ Yaymlan, istanbul, 1999, s. 63; Koknel, o,•prt'S!JOII t 0(' Rulrsal c;okiirrlii, s. 61.

;o Ebu'I-Kiistm el-flliseyn ibn Muhammed <!r-Ragtb el-isfchiini, e/-Miifr!!dlit fi Gari/li'I-Kur'iirr, Oaru'I-Ma'rife, Beyrut, tsz., s. 58; Ebu'I-Fadl Cemaluddin Muhammed ibn Miikrem ibn Manzur, Lisiilllt'l-Arnl•, 05ru'I-Fikr, Beyrut, 1997, XIV/82-83; Mecduddin Muhammed ibn Yakub ei-Firuzab5di, Bcsliirrr l.t:<~i't-Temyiz, ei-Mekt<!betii'L-ilmi, Beyrut, tsz., 11/268; Ahmed

"AGLAMA" OLGUSU Modem Psikoloji ve Kur'an Eksenli Bir Yakla~1m •19

ed-Dem', hiiziin veya sevinc; durumlannda, aglarken insan goziinden c;t­

kan sudur. Bu suyun bir darnlasma "ed-dem'a" denir. Ba~, aim veya yi.izdeki yanktan akan kan damlasma da, gozya~1 darnlasma benzedigi ic;in "ed-damia" denir. Ozi.imi.in. y~ olan dahndan kopanldtgt yerden stzan siVlya "di.immau'l­kerm" nitelemesi yapdtr. Demma', c;:iseleyen, ince yagan yagmur, ed-dem ', si.iz­gec;ten suyun akmast, ed-diima', hastahk ve ya~hhk sebebiyle gozden akan su demektir. Kap dolup ta~acak duruma geldiginde edmaa'l-inil', kadeh agzma kadar dolup kenarlardan ta~acak hale geldiginde kadehun dem'tin, yagmurun yagmasmt ifade etmek ic;:in demea'l-medaru denir.l1

"el-Evvah", c;:ok "ah!" c;:eken, ic;: c;:eken kimsedir. Kelimenin "evveh", "avevh" ~eklindeki soyleyi~Ieri de i.izi.ilme anlammt ihtiva eder. Bu tarz iizi.intii belirten her sesli ifade bic;:imi "teevviih" kelimesiyle nitelenir. Bir kimsenin kay­bma duyulan ~iddetli teessiir halinde "evhi min fulanin" denir. insanlar "evhi" kelimesini yakmma, aa /sana duyma hallerinde telaffuz ederler. $efkat gos­terme, stzlanma, feryat etme gibi durumlarda insanlar "ah!" sesini ~kanrlar. insanlar inlerken "ah!" derlcr; nefes verirken rahatlamak amaayla bu sesi ~kar­hrlar.32

el-Cezu' I el-ceza', musibetler kar~tsmda sabtrh olma durumunun ztddt an­lama gelir. el-Cezti', hi.iziin demektir. Bu kelimenin ifade ettigi hiiziin gene! ma­nadaki hi.izunden daha ozeldir. el-Ceza', insam kar~tsmdaki I yarundaki ~eyden ahkoyan, onunla ili~kisini kesen iizi.intiidi.ir. Kelimenin as!l anlarru koparmak, ipi ortadan iki parc;:aya bolmektir.JJ

Kur'an'da, aglama olgusunu anlatmak ic;:in en yaygm kullamlan ifade "beka" fiilindcn tiiretilen kelimelerdir.34 Aglama fiilinin somut I fiziksel eylemi olan gozden ya~m akmast olaymm tasvirine de iki ayette yer verilir. Teftdu mi­ne'd-dem'· ifadesiyle gozden ya~m akmast tasvir edilir.3s Ozi.intii sebebiyle goz i.izerinde meydana gelen degi~ikligin anlattldtgt bir ayet aglamayla ili~kilendi­rilmi§tir. Burada i.iziinti.i anlarruna gelen "el-huzn" kelimesi goz manasmdaki

hm Yusuf es-Semin el-Halebi, Umdetii'I-Huffiiz fi Tefslri E$refi'l-Eifliz, Alemi.i'l-Ki.iti.ib, Bey· rut, 1993, 1/254.

31 el-isfehani, s. 172; hm Manzur, VID/92; el-Fintzabadi, Besliim Zcvi't-Temylz, IV607; el-Halebi, 11/19-20.

3! el-isfehiini, s. 32; ibn Manzur, Xllf/472-472; el-Halebi, 1/160.

11 el-isfehani, s. 92; ibn Manzur, VIII/47; el-Halcbi, 1/372-373.

~ Tevbe, 9/82; Yusuf, 12/16; isra, 17/109; Meryem, 19/58; Duhan, 44/29; Necm, 53/43, 60.

Js Maide, 5/83; Tevbe, 9/92.

20 • Abdurrahman Kasapuglu

"ayn" kelimesiyle ili~kilendirilmi~, "veb'yazzat aynahu mine'l-huzn" denilmi~­tir.36

Kur'an'da,· i~ ~ekme, inleme, stzlanma, yakmma gibi, aglama olaytyla ili~kili durumlan dile getiren ifadeler de vardtr. Bunlar e-uvfifiYi ve cezu'38 ifadele­ridir.

B. Kur'an'da Aglamayla ilgili ifadelerin Ele Ahm§ $ekilleri

Ara~nrmaauzda oncelikle dogrudan aglamayt dile getiren Kur'an ifade­lerinin yer aldtgt ayetleri inceleyecegiz. Ardmdan aglamayla ili~kisi oldugunu di.i~i.indi.igumi.iz, stzlanma, i~ ~ekme anlamlanm ihtiva eden kelimelerin ge~gi ayetlere yer verecegiz.

1. Aglama Sebebi Olan Ko~ullan Allah'm Yaratmast

insanlann aglamalanna sebep olaylar ~e~itlidir; herkes farkh nedenlerle aglar. insan, ~ocuklukta farkb, yeti~kinlikte farklt seb~plerle gozya§t doker. <;ocukJar birindl basit ihtiya~lan ve stkmblan ic;in gozya§t dokerlerken, yeti§­kinler daha karma§tk, hatta dal1a soyut nedenlere bagh olarak aglarlar. Bununla birlikte bi.iti.in ger~ek I yapmaok olmayan aglamalara elem, ao, i.izi.inti.i, keder, kaygi gibi duygular e§lik eder. Kur'an'a gore, insanm act, i.izi.inti.i ve kaygi duymasma ncden olan olaylan Yiice Allah takdir eder. insanlan bela, musibet, felaket, zorluk,_stktntl, yoksunluk, ~aresizlik ve benzeri sebcplerle imtihan eden, bir anlamda i.izi.inti.i sebeplerini yaratan, dolaytstyla da aglamalarrru ortaya

~tkaran 0' dur:

"$iiphesiz 0' dur, giildiiren ve aglatan. "39

insan dogasmdaki gi.ilme ve aglama mekanizmast, yaptst ve ~Ieyi§i ba­I<Immdan heni.iz bi.iti.in incetikleriyle tam olarak anla~IIamayan yarabh§ strla­nndan birisidir. Hem psikolojik hem de fizyolojik boyutuyla bu iki mekanizma yarahh§ s1m olmayt si.irdi.irmektedir.4o

Yi.ice Allah, kullannda gi.ilme ve aglama durumunu, bunun ortaya 0k­masma sebep olan ko§ullan yaratmt§br. Onlann dogastru gi.ilebilecek ve agla­yabilecek ~ekilde di.izenlemi§tir. insanlan mutlu edecek salih amelleri, hi.izi.in-

36 Yusuf, 12/84.

P Tevbc, 9/114; Hiid, 11/75.

J-• Mea ric, 70/19-21.

;., Necm, 53/43.

•o Seyyid Kutub, Fi Zlilili'I-Kur'liu, Daru'~·$uruk, Kahir~, 1997, YI/3415.

"ACLAMA" OLGUSU Modem Psikoloji ve Kur'an Eksenli Bir Yakl~tm • 21

lendirecek koti.i amelleri yaratmt~hr. 0, itaat edenleri rahmetiyle gi.ildiiri.irken, isyan edenleri azabtyla aglahr. Giilme i~ini yapan agzt, irt~aru giildiiren gonlii, giiliinecek ~eyleri yaratan Allah'hr.41

Allah insanlarda giilme ve aglama melekelerini yaratrru~hr. Giilmek ve aglamak, insan dogasmda bir araya gelen iki temel 6zelliktir. Biri hem diinya hem de ahiret i<;in ne~e, sevin<; belirtisi, digeri ise iiziinti.i, elem belirtisidir. Ha­yatm yanstmalanndan ka~tbkh iki durumdur. Bu ayette, "giilmek" ve "agla­mak" kinaye olarak kullamlrru~hr. "Giilmek" mutluluktan, "aglamak" ise iizi.inti.iden kinayedir. Nitekim insanlar fazla sevindiklerinde giiler, iiziildiikle­rinde ise aglarlar. Allah kullanndan baZlSlnl diinya ve ahiret mutlulugu ile giildiiriirken, baztlanru da her iki diinyada mutluluktan yoksun btrakarak agla­br. Allah, cehennemlikleri cehennemde aglahrk~n, cennetlikleri cennette giildii­riir. Ahirette miimin kullanru bi.iyiik bir sevince mazhar kdarak giildiiriir; kafir­leri de ebedl azaba ugratarak aglahr. Di.inyadayken diledigi kimseleri mutlu ederck giildiiri.ir, diledigine de keder vererek aglahr. Yi.ice Allah insan doga­smda bu iki psikolojik ozelligin bulunduguna dikkat c;ekmi~tir.42

Yiice Allah, burada, insanlann nefislerini, 6zelliklerini, fiillerini yaratma konusundaki kudretini, iradesini ortaya koymaktadtr. Diledigini yapma konu­sunda hi<;bir ~eyin Kendi'sini aciz baakamayacagma dikkat c;ekmektedir. insan­lann ba~ma gelen sevinc; de, keder de Allah tarafmdand1r. iyilik ve koti.iliik, huzur ve SJkmh Allah'm dilemesine baghd1r. Dola}'IS1}'la hi<; kirnse ba~kasmm nasibini degi~tirmeye gii<; yetiremez.43

Aglama hem fizyolojik ve psikolojik si.irec;lerin, hem de ya~anmakta alan olaylann tesiriyle ortaya <;tkar. insana aglamayla ilgili organik yap1y1, psikolojik kapasiteyi ve bu rnekanizma}'l harekcte gec;irecek ya~am ko~ullanru veren Yi.ice

41 Ebu Mansur Muhammed ibn Muhammed ibn M:Jhmud el-Matiiridi, Te'viltitu Eltli's­Siimrc, Miiessesetii'r-Risale, Beyrut, 2004, IV/614; Muhammed ibn Ali ibn Muhammed e~­$evkani, Fetlru'/-Kadir, el-Mektebctii'l-Asriyye, Beyrut, 1995, V/144; Ahmed Mustafa el­Meragi, Tcfsiru'l-Mertigi, Daru'l-Kiitiibi'l-hmiyye, Bcyrut, 1998, IX/344; Mahmut Topta~. Kur'an-r Kerim $ija Tefsiri, Canta~ Yaymlan, istanbul, 1993, VTI/269.

-u el-Matiiridi, IV/614; Ebu Muhammed Abdulhak ibn Galib ibn Ahyye ei-Endeliisi, ei­Mulrnrreru'l-Vec'iz ft Tefsiri'l-Kittibi'I-Azlz, Daru'I-Kiitiibi'l-hmiyye, Beyrut, 1993, V/207; e~ $evkani, V/144; Muhammed Mahmud Hicazi, et-Tefslru'I-Vtizrlt, Daru'l-Ceyl, Beyrut, 1991,

III/564; Elmahh Muhammed Hamdi Yaz1r, Hnk Dini Kur'au Dili, Eser Ne~riyat, istanbul, tsz., VIJ/4711; Orner Nasuhi Bilmen, Kur'am Kerim'iu Tiirkft! Mea/i Alisi vc Tefsiri, Bilmen Yaymevi, istanbul, 1985, VU/3539.

43 el-Matiiridi, IV/614; Ebu'l-A'la el-Mevdudi, Tcjllfmu'I-Kur'tiu, <;ev. Muhammed Han Ka­yani ve digerleri, insan Yaymlan, istanbul, 1989, VI/35.

2.2 • Abdurrahman Kasapoglu

., Allah'ttr. Allah yaratbgt her ~cy arae~h[;tyla oldugu gibi, insan i~in hamlam1~ oldugu bu yaratJh~ di.izenlcme$iylc de Kendi kudretini, stfatlanm kullanna tamtmak istemi~tir .. insan, aglamay1 sadece fizyolojik ve psikolojik si.ire~lerin ve ya~anmakta olan olaylann tesiriyle ortaya ~1kan bir durum olarak gorebilir. Oysa her olu~un oldugu gibi, aglamanm da -bi.itiin siirc~leriyle- yarahc1smm Allah oldugunu unutmamak gerekir.

2. Samimiyetten Kaynak.lanan Aglama

Kur'an, Hz. Peygambere gelerek onunla birlikte Tebiik sava~ma kahlmak isteyen, fakat Peygamberin kendileri i~in binek bulamadtgmt ifade etmesi i.ize­rine aglayarak geri donen fakir miiminlerin duyduklan i.izi.intiiyi.i dile getirir:4-l

"Kendilerini bindirip (cepheye) sevk edesin diye sana geldikleri zaman, senin, "Sizi bindirebileceginr bir ~ey bulauuyomm" dedigin; bu ugurda harcayacaklan bir ~ey bulamad1klarmdan dolay1 iiziintiide11 gozleri ya~ diikc doke geri done11 kimselere de bir sorumluluk yoktur. "H

.Ayette ge~en, "i.izi.intiiden gozleri ya~ doke doke" ifadesinde hem bir kalp eylemi hem de bu eylcmin beden diline yanstmast aQk~a belirtilmi~tir. Sa mimi bir aglarha fiilinin mutlaka kalbi boyutunun olduguna i~aret edilmi~tir. Miiminlerin gozlerinden doki.ilen y~lar, kalplerindek.i i.izi.intiini.in bir eseri oldugu ic;in samimi gozya~lan olarak degerlendirilir. Bazen, insan k~lbinde i.izi.intii duymadtgt halde aglama roli.i yapabilir . .Ayette sozii edilen gozya~1 di:ikme eyleminin i.izi.intiiyle birlikte ortaya ~1khgmm belirtilmesi, buradaki aglamamn samimiyetten kaynaklandtgmm karuhdtr.

Baz1 sahabiler Hz. Pcygambere gelerek Tebi.ik seferine kahlmak istedikle­rini, bu sava~a kahlmayt bi.itiin i~tcnlikleriyle arzuladtklanru bildimli~lerdir.

Ancak yaya olarak Medine'den Tebuk'c ula~manm mi.imki.in olmadtgtru, kendi ula~tmlan ve yi.iklerinin ta~m.mas1 i~in bineklerinin, bu i~ i~in harcayacak mad­di imkanlanrun bulunmadtgtru soylemi~lerdir. Peygan1berden kendilerine bi­nek temin etmesini i~temi~lerdir. Dcve, aztk,· ayaklanna giyecek nalm I ayakka­bt ve benzeri binek saglamast i~in peygamberden ISrarla talepte bulunmu~lar­dtr. Fakat Hz. Peygamber ODiara binek temin edememi~ ve evlerine donmeleri­ni istemi~tir. Bu sahabiler Allah yolunda sav~a kahlamamanm, cihat etmenin sevabmdan, Allah'IJl nzasmdan yoksun kalmamn elem ve i.izi.intiisi.iyle gi:izya~­lanm akttarak, aglaya .aglaya geride kalmt~lardtr. Derin bir i.izi.intiiye e~lik eden

. ·. •• M. Osman Necati, Kur'au ve P:;ikoloji, <;:e\'. Hayati Ayden, Fecr Yaymevi, Ankara, 1998, s.

83-84.

•; Tevbe, 9/92.

"ACLAMA" OLGUSU Modem Psikoloji vc Kur'an Eksenli Bir Yakla~1m • 23

~iddetli aglama tepkisiyle Peygamberin yamndan aynlmt~lardtr. Allah yolunda sava~mak ic;in harcayacak bir ~ey bulamamamn actstnt, .cihada kattlamamanm i.izi.inti.isuni.i ~ekmi~lerdir. Bu kimseler, kahlmayt istedikleri halde sava~tan geri kalmalanna, bir ~ahsm bir kan, kazanct, menfaati ka~rrdtgma iiztili.i~i.i gibi uzulmi.i~lerdir. Yuce Allah, sava~a kahlmak i~in buyiik bir istek duyan, fakat gcr~ek mazeretlcri sebebiyle kattlamayan kimseleri, bilfiil sava~ta bulunmasalar bile, sava~a i~tirak edenler arasmda sayacagmt belirtmi~tir.46

Tebi.ik seferi haztrhklan yapthrken Hz. Peygamberc binek temini tc;m ba~vuranlar arasmda farkh kabilelerden insanlar, Ensar'dan bir gurup, Ebu Muse'l-~'ari, Abdullah ibn Ka'b, Abdullah ibnu'l-Ezrak, Ma'kil ibn Yesar, Irbas ibn Sariye, Aiz ibn Amr, Salim ibn Umeyr, Abdullah ibn Mu'fil, Benu Mukarrin kabilesinden bir gurup gibi onde gelen sahabiler vardtr. Bunlar "ag­layanlar" diye isimlendirilmi~lerdir.~7 Bu isirnlendirme, aktthklan gozya~lann­daki samimiyetin gostergelerinden birisidir.

ilaru amac;lar ugruna fedakarhk yapacak imkfmlardan yoksun olmarun iizi.inti.isuni.i c;ekmek, hatta bu nedenle gozya~t dokmek erdemli bir davraru~hr. Samimi bir mumin, elde edemedigi ya da yitirdigi maddi varhk ve imkanlardan c;ok, manevi kazanc;lan ka9rmanm endi~esini, kaygtsmt, iizi.inti.isunu duyan, bu dumma gozya?t doken kirnsedir.

3. Tasannu I Yapmaclk Aglama

Aglamak, gozya~t dokmek, yiiz ifadesinin aglamakh bir hal almast, dog­rudan aglama sesi c;tkarmak ya da konu~manm aglamak!t olmast birc;ok duygu ve di.i~unceyi ifade eder. SaydtgtmiZ bu belirtileri gosteren ki?i, uzi.intu ve ke­der duyuyor, ruhsal ao c;ekiyor, kendini mutsuz hissediyor, kaygtlt, huzursuz, hayal kmkhgt ya?tyor olabilir. Aglayan ki~iyi gorenler de, aglayarun bu ti.ir duygularla ili~kili mesajlar vermek istedigini anlarlar. Aglayan ki~i bu tutu­

muyla yardtm dileme, merhamet bekleme, ilgi c;ekme, insanlann dikkatlerini kendi ihtiyac;lan i.izerinde toplama gibi amac;larma ula~mayx hedeflcr. Aglama­nm bu ti.ir etkilerini ve tesirli bir mesaj iletme gi.icuni.i bilen bazt insanlar ger-

•6 Ebu' l-Hasen Ali .ibn Muhammed .ibn Habib el-Maverdi, eu-Niiket ve'l-Uyriu, Daru'l­Ki.itiibi'l-ilmiyye, Beyrut, tsz, II/391; Ebu Bekr Obir el-Cezairi, Eysem't-Tefiisir, Daru'I­Ki.itiibi'l-ilmiyye, Beyrut, 1995, 11/412; el-Meragi, IV/150; ei-Mevdudl, 11/245; Bilmen, 111/1319; Topta~, lll/385.

•7 el-Maverdi, ll/392; Ebu'l-Kastm Carullah Muhammed .ibn Orner ez-Zemah~eri, ci-Ke?$6J 1111

Hn/aiikr Gnvtimizr't-Tcruil, Daru'l-Ki.itiibi'l-ilmiyye, Beyrut, 1995, If/291; Ebu Abdullah Mu­hammed ibn Ahmed el-Kurrubi, ei-Ciimiuli Alrklimi'l-Kur'ti11, Daru'l-Ki.itiibi'l-ilmiyye, Bey­rut, 1993, VIH/145; el-Ct!zairi, Il/412; el-Meragi, IV/150; Bilmen, fTI/1319.

24 • Abdurrahman Kasapoglu

~ekten aglama ihtiyac1 hissetmedikleri, aglamayla bir1ikte ortaya ~1kan duygu­lan ta~m1ad1klan halde aglama goriintiisii vermeye ~ah§1rlar. Matemi duyur­mak i9n parayla tutulan, oliiniin arkasindan meslek icab1 aglayan kadmlar, yapmaak aglamanm yaygm olarak hi linen omeklerini ortaya koyarlar.

Hz. Yakiib'u~ ogullan karde~leri Yusuf'u kuyuya abp babalarma da, bir kurdun onu yedigi yalamm soylemi§lerdir. Karde§Ieri bir kurt tarafmdan oldii­riilen ki~ilerin dogal olarak ~ok iizgiin ve biiyiik bir ac1 i~erisinde olmalan, rna­tern havasm1 teneffiis etmeleri beklenir. Yiisuf'un karde~leri de babalarma onun oliimiinii haber verirlerken, ~ok iizgiin, biiyiik ~c1 ~eken kirnse goriintiisii vere­bilmek i~in rol geregi aglami~lar, yaygara koparml§lardir. Arleta meslek icabt oliilerin arkasmdan aglayan kadmlar gibi davranml§lard!r:

"(Yusufu kuyuya brrakrp) ak$fllllleyht aglayarak. babalarma geldiler. "Ey baba­nuz! Biz yanja ginni$tik. Yl1sufu da e~yamJZm yanmda bzrakmz~trk. (Bir de ne gore­lim) 01!11 kurt yemi~. Her 11(! kadar dogru soylesek de sen bize inanmazsm" dediler."4S

Yiisuf'u kuyuya b1rakanlar "mi.itebakin" olarak yani yalandan aglayarak, aglar bir ~ehreyle, gozlerinden ya~lar akar vaziyette, ortah~ velveleye vererek, yanlannda Yusuf olmad1~ halde babalanmn yamna gelmi§lerdir. Hakikatte aglamadtklan halde, aglayan ki~inin yapbklanm yapmaya ~ah~mt§lardJr. Ya­lanlanm ortebilmek, hilelerini gizleyebilmek amaayla aglar gibi goriinmeye ~ah~mi§lard1r. Ortaya koyacaklan mazeret konusunda babalanru ikna edebil­mek i~in onunla aglar bir vaziyette konu~mu~lard1r. Kendileri oyun oynad1klan Slrada Yusuf'u bir kurdun par~aladlgtnl soylerni§lerdir.49

Burada tasviri yap1lan aglama, yapmaakh~n bedensel ifadesidir. Goz-­ya§lan, samimiyetin oldugu kadar, yapmaak davraru~larm da bedensel ifade­sidir. insanlar hazen ger~ekleri saklamak i9n gozya§I aklbrlar. Hz. Yusufun karde~lerinin babalarma aglayarak gelmeleri yapmaak aglamaya gosterilebile­cek omeklerden birisidir.so

4. Uziintii Sebebiyle Aglama

-IB Yusuf, 12/16-17.

49 e~$evkani, III/14; ei-I<adi Nasiruddin el-Beyzavi, Enviiru't-Tcnz/1 ve Esriiru't-Te'v/1, Daru'l­I<iitiibi'l-ilmiyye, Beyrut, 1988, I/478; cl-Mcragi, TV/376; Hicazi, II/166; Bilmen, Ili/1545-1346; Siilcyman At~, Yiice Kur'nn'w c;ngdn~ Tefsiri, Yeni Ufuklar Ne~riyat, istanbul, 1991, IV/387.

so Ziilfikar Ozkan, Kazand~rn11 Bedell Dili, Hayat Yaymlan, istanbul, 2006, s. 118-119; I<ara, s. 391-392.

"AGLAMA" OLGUSU Modem Psikoloji ve Ku~'an Eksenli Bir Yakla~1m • 25

Hz. Yakub'un, -si.irekli aglamanm etkisine bagh oJarak- gorme yetisinin olumsuz yonde etkilendigi Kur'an'da anlabhr. Bu olayda s§zii edilen aglama­run sebebi at;tkt;a iiziintii I keder olarak belirtilir. Kalpte ya~anan hi.izniin dt~ etkisinin gozde ortaya t;tkhgt ifade edilir. Hz. Yakub, t;ok sevdigi oglu YGsuf'tan uzun ytllar ayn kalmarun, onun sag olup olmadtgmt bilmemenin esef ve iiziintiisiiyle gozya~Ianna engel olamamt~hr:

"On/ardmz yiiz t;evirdi ve, "Vnlt! Yzlsufa vahf" dedi ve iizii11tiiden iki gozii11e ak dii$tii. 0 artzk aczsmz it;inde saklzyordu. "51

Ayette once "ya esefa", sonra "mine'l-huzni" ifadesiyle iki kez Hz. Yakub'un ya~amakta oldugu iizi.intii ve kedere vurgu yapilmt~tlr. Onun i.izi.in­tiisi.ini.i ifade edebilmek it;in ayette hem "esef" hem de "hi.izi.in" kelimeleri arka arkaya kullarulrru~tu.

Hz. Yakub, uzun si.ire kendisinden uzak dii~ti.igu, olii mii, diri mi oldu­gunu bilmedigi, oldiigune inanmadtgt oglu Yusuf it;in bi.iyi.ik i.izi.inti.i ve hasret duymu~tur. Uzi.intiisiinden siirekli aglarru~, nihayet t;ok aglamaktan gozleri gormez olmu~tur. "Yebyazzat aynahu", lafzen gozleri beyazla~b manasma gelir. Vakta olarak ise gozlerinin ya~la doldugunu ifade eder. Gozlerin agarma-51, t;ok aglamaktan kinayedir. Nitekim si.irekli aglayan ve ya~ dolu olan goz beyaz goriini.ir. Yine "vebyazzat aynahu" ifadesi, i.izi.intiiden dolayt Hz. Yakub'un gorme yetisini kaybettigi veya t;ok az gorebildigi manasm1 da it;erir. Gozde beyazhga sebep olan t;ok aglamanm nedeni ise i.iziintiidi.ir. Uzi.intii se­bebiyle gozi.ini.i beyaz bir perde kaplamt~ ve gorme yetenegini gidermi~tir.52

Ktssanm devammda (12/93-96) Hz. Yusufun Mtstr'dan gomlegini babasma gondermesi ve babasmm da o gomlegi yi.izi.ine si.irerek hem i.izi.intiisi.iniin

. azalmast hem de gorme yeteginin geri gelmesi anlatdmt~hr.

"Fe huve kazlm" ifadesi, Hz. Yakub'm derdini it;ine atngm1, kalbinin hii­ziinle dolu oldugunu, i.izi.intiisiini.i ·davraru~lartyla d1~a vurmadtgtm, kederini, actsmt 'yutkundugunu, seslice aglamaktan, feryat etmekten kendini ahkoydu­gunu, aas1 hakkmda sustugunu, ba~kalanna yakmmad1gtru, bu konuda kendi­ni tutup kontrol ettigini anlahr. 0, it;inde bulundugu iizi.intiilii durumu ba~ka-

51 Yusuf, 12/84.

n ei-Kurtubi, IX/126; Abdullah ibn Ahmed en-Nesefi, Medfiriku't-Teuzil llC Hnlaiiku't-Tc'vil, Oaru'n-Nefais, Bcyrut, 1996, ll/335-336; Muhammed Esed, Kur'nu Mcsnj1, <;ev. Cahit Koy­tak, Ahmct Errurk, i~aret Yaymlan, istanbul, 1997, s. 474-474; Abdurrahman ibn Niis1r es­Sa'di, Teyslru'l-Kerfmi'r-Rnllmfin fi Tcf;;iri Kelfimi'l-Meuuciu, Mi.iesseru'r-Risale, Beyrut, 1996, s. 359; Vehbe ez-Zuhayli, ct-Tefsiru'I-Miiulr, Diiru'l-Fikr, Beyrut, 1991, Xlll/45; YaZJr, rY/2908; Bilmen, Ilf/1597; Ate~. rY/412.

26 • Abdurrahman Kasapoglu

Ianna gostermek istememi~tir. Sabrederek Yi.ice Al'lah'a stgmmt~, ilahl takdire nza gostermi~, halinden kimseye -yakmmarru~hr. Ozunti.i ve aglama gibi du­rumlar ise, irade d1~1 olup Hz. Yakub'\m sabnna ve Allah'a alan tevekki.ili.ine

engel te~kil etmez. Musibet ve stkmb anlannda aglamak, uziilmek insana ozgii durumlardandtr. insanm bazl durumlarda aglamasl dinen mubah gorillmu~ti.ir. Sabtrla ili~kili olmak, kendini kontrol etmek, olc;i.iyii ka9rmamak kaydt)rla uzi.ilmek ve aglamak kmanmamt~br. Bir musibetten dolap feryad1 basan, ~id­detli bir ~ekilde doviinen, ellerini gogsi.ine, yiizi.ine vuran, i.isti.ini.i ba~mt ytrtan ki~ilcrin, ilah! takdire isyan niteligi ta~tyan aglamalan dinin yerdigi, yasakladtgt bir tutumdur.SJ

Hz. Yakub'un hayatmdan sunulan bu kesitte, i.iziinti.i duygusu ve aglama davram~•yla ilgili ahlaki kurallara i~aret edilmi~tir. Oziilmenin ve aglamanm ahlaklol~lere uygun olan bi~imi Hz. Yakub'un ~ahsmda Kur'an'm muhatapla­nna sunulmu~tur. Ayet bu yoni.iyle "aglama" konusunda miiminleri egiten, yonlendiren bir ama~ gi.itmektedir. Kur'an'a gore "aglama", geli~igiizel bir ~e­

kilde insanlann iradelerine bJrakJirnJ~ bir davraru~ olmaylp, ilaru degerler ol~i.i­si.inde kontrol altmda tutulmast gereken olgudur.

5. Dini Tecriibe Suasmda Aglamak

Kulun Allah ile ileti~im kurmas1, ilahi olaru tefekkiir ve tasavvur etrnesi, onda havf, ha~yet, hayret ve ta'zim gibi duygulann yogun bir ~ekilde ortaya 9kmasma neden olur. Kulun Allah ile olan ili~kilerinde ya~amt~ oldugu duygu­lar, onun kalbini oldugu kadar bedenini de etkiler. Ya~anan yogun duygul?r nedeniyle gozden ya~lar dokiiliir, yiiz aglamah bir ifade kazarur. Hz. Peygam­ber'den Kur'an dinleyen, duyduklan sozi.in Allah' a ait olduguna kanat getiren, Hz. Muhammed'in peygamberligine ~ahitlik eden baz1 Hlristiyanlann ya~arm~ olduklan din! tecriibe anlahltrken, gozlerinden ya~ geldigi haber verilir. Goz­lerden gelen ya~, kalpte ya~anan duygulann sarnirniyetinin ve yogunlugtmun ifadesidir:

"Peygamber'e indirileni (Kur'mr'r) dinledikleri zammr hakkr tammalanndan do­layr gozferinin ya$la do/up ta$trgmr goriirsiin. "Ey Rabbimiz! inandrk. Arhk bizi Otaki­kate) $alritlik eden fer (Muhammed' in iimmeti) ile beraber yaz" derler. "~

Burada kastedilenler, Hrristi}'anlardan isJam't se~enlerdir. Ayetin, Neca~i ve onun ~evresi hakkmda indigi soylenir. Yi.ice Allah, onlan hakka boyun egcn,

53 el-Kurtubi, IX/127; ei-Mati.iridi, Il/599; en-Nesefi, ll/336; ez-Zuhayll, XHI/45-46; Yam, IV/2908; Bilmen, IH/1597-1598.

51 Maide, 5/83.

"AGLAMA" OLGUSU Modem Psikoloji ve Kur'an Eksenli Bir Yakla~am • 27

tabi olan, insaf ol<;iileri i~erisinde hareket edenler olarak nitelemi~tir. Onlara yani Neca~l ve Huistiyanhktan islam'a giren kimselere Ku(an okundugu za­man onu dinlerler. Onlar, dinledikleri Kur'an'dan etkilenir ve aglarlar. Gozle­rinden ~ok~a ya~ akhg. goriili.ir. Gozlerinden ya~ akmast, kalplerindeki hassasi­yetin, yogun olarak tecriibe ettikleri ha~yetin, ilaru gerc;ekleri kabul etmeye gosterdikleri di.i~ki.inli.igun ve asia en ufak bir inat~thk gostermeyi~in belirtisi­dir.ss

Kur'an'dan etkilenmelerinin, dolay1styla gozlerinden ya~ akmasmm se­bebi hakkmda ~unlar soylenmi~tir: 1. Kur'an'm onlara ac;tklamt~ oldugu haki­katleri, Allah'm peygamberine indirdigi mesajlann gerc;ekligini ogrenmeleri sebebiyle gozlerinden ya~ gelir. 2. Hz. Muhammed' in peygamber olarak gonde­rilecegini mi.ijdeleyen, stfatlanru ac;tklayan kendi. yanlarmdaki Kitab' daki bilgi sebebiyle gozlerinden ya~ gelir. Oyle ki, Hz. Muhammed'i Kitab'lannda tavsif edilenden daha i.istiin ve olgun bulurlar.56

Yi.ice Allah bu ayette Kur'an dinleyen bazt Hmstiyalann neler hissettikle­rinden degil, hissettikleri ~eyler sebebiyle gozlerinden bo~alan ya~Jardan bah­setmi~tir. Peygamberi ve onun getirdigi ilahl mesajt (Kur'an'1) dogrular, tasdik ederlerken duyduklan hayret ve ha~yetin, gozlerinden akan ya~larda nastl ken­dini belli ettigini ac;tklamt~hr. Aglamak genelde insarun di.inyevl sebeplere bagh olarak ortaya koydugu davraru~lar olarak bilinir. Burada goriildi.igu gibi, insan metafizik sebeplere bagh olarak da duygulanabilmekte ve bu duygulann tesi­riyle gozya~1 dokebilmektedir.

Yi.ice Allah bir gurup ayette, Kur'an dinleme, dinlenen Kur'an't tasdik etme, aglama, ~ok fazla hu~u duyma olgulanm yan yana getirir. Dinlenen ve dogrulanan Kur'an'm yi.izde aglama, kalpte isc yogun hu~G ~eklinde tesir blrak­hg.m anlahr. Kalpte ya~anan derin hu~u (din!) tecriibesinin bedendeki yanst­masmm aglamak oldugunu belirtir. Bu ayetlerde arka arkaya gelen "yebkun" kelimesi aglamayt, "ve yezlduhum hu$Gan" ifadesi ise ya~anan yogun duyguyu I hu$uyu dile getirir:

"De ki: "Siz ister ona inanm, ister inanmaym. 0, daha once kendilerine bilgi ve­rilenlere okundugu zaman on far, derhal feneleri iizerine secdeye kapamrlar. Rabbimizin

55 imaduddin Ebu'l-Fida Ismail tbn Kesir, Teftiru'l-Kur'iilli'l-Az.im, Daru'l-Ma'rife, Beyrut, 1997, H/89; el-Beyzavi, 1/279; el-Meragi, III/6; el-Cezairi, II/6

56 tbn Kesir, Il/89; Muhammed Ccmaluddin el-Kasimi, Tcfslru'l-Kiisimi, Diiru fhyai't-Turasi'l­Arabi, Beyrut, 1994, III/200; el-Meragi, III/6.

28 • Abdurrahman Kasapoglu

~am yiicedi1~ gen;ekten Rabbiuzizin sozii mutlakn yerine getirilir!" Onlnr nglnynrnk yiiziistii yere knpamrlar. Bu da on/arm derin snygzszm nrtmr. "57

insaru Allah korkusu kaplad18J. zaman, ~ogunlukla bayllm1~~asma secde yerine yi.iz i.isti.i kapaklamr. Ayette ge~en "yehirn1ne li'l-ezkan" yani yi.izi.isti.i yere kaparurlar ifadesi, a~km ~iddetinden dolay1 ya~anan a~m ~a~kmhktan, hu~u ve korkudan kinayedir. Bilgin ve Allah'tan ittika eden kimseler, Kur'an'1 dinlediklerinde sadece secdeye kapanmazlar, aym zamanda aglarlar. Kur'an dinlemenin verdigi manevi hazdan, Allah'm kudretini, kutsiyetini tefekki.irden dolayt ortaya 9-kan korku ve ha~yetten dol~y1 secdeye kapanmaktan kendilerini alamazlar; hemen saygt ve tevazulanm gostermek isterler. Secdeye kapanmala­nna aglama hali de e~lik eder. Boylece Allah'a boyun egi~lerini, Kitab1'm ve peygamberini tasdik edi~lerini ortaya koyarlar. Kur'an'1 dinlemek ve okumak, ondaki ibretleri ogutleri anlamak kalplerindeki hu~uyu, hassasiyeti, imaru, tes­Iimiyeti, tevazuyu, ilahl emirlere itaat ve boyun egme kararhh8J.m artmr. Kalp­lerindeki bu durum bedenlerine itrninan olarak yans1r. Tasviri mi.imki.in olma­yan bu ruh halinin tesiriyle gozleri nemlenir, hatta ya~Jar akar. Rablerinin aza­metini, vadinin hak oldugunu hissetmelerinin, tefekki.irde bulunmalartmn se­bep oldugu heyecan, co~ku dillerinden doki.ili.ir. Onlar dinledikleri sozi.in Rab­lerine ait oldugunun bilincindedirler.ss

Burada, ilahl kitaplan c;:ok iyi bilen, onlann metin ve manalanndan hii­ki.im ~1karabilen, vahiy ve din konusunda dogru bilgi sahibi olan, peygamberli­gin delillerine vaklf olan Kitab Ehli'nin aJimlerinin kastedildigi soylenmi~tir. Buna gore, Mekke' de inmi~ olan bu ayetlerde, o donemde ya~ayan Kitab Eh­li'nden baz1 ki~ilerin Hz. Peygamberden Kur'an dinledikleri, bunun Allah'm vahyi oldugunu kabul ettikleri ve secdeye kapanarak agladiklarl anlanhr.S9

G6zya~1 dokerek aglaytp yi.izi.i yere kapama davram~1, Allah'tan kork­marun, O'na kar~1 al~akgoni.illi.i olmanm beden dili ifadesidir. Bu tutum ve dav­ram~m anlatmak istedigi manay1 tam olarak kelimelerle tasvir etmek miimki.in olmadlgtndan, burada beden dili ifadesine yer verilmi~fu.60

57 isra, 17/107-109.

58 Fahreddin er-Razi, et-Tcfslm'I-KcMr, Daru ihyai't-Tur5si'l-Arabi, Bcyrut, 1997, Vll/417-418; cn-Nesefi, Il/479; ibn Kesir, Ln/72; el-Mcragi, V/367; ei-Cezairi, 233; Kutub, IV/2254; Bit­men, IV /1927.

59 ei-Mevdudi, rll/131; Ya.ZJr, V/3213; Ate~. V/257.

10 Kara, s. 390.

"ACLAMA" OLGUSU Modem Psikoloji veKur'an Eksenli Sir Yakla~1m • 29

ilahl kelanu okumak, dinlemek, tefekkiir etmek, dindar bireylerde en yo­gun dim tecriibenin ya~anmasma imkan haztr!ar. ilahl olduguna inarulan soze dilde, zihinde, kalpte yer vermek, miimini, dim tecriibenin domklanna <;tkanr. Yiice Allah _ilahi kelam aracthgtyla dini tecriibe ya~ayanlann en belirgin tepkile­rinin aglamak, gozy~t dokmek oldugunu c;e§itli ayetlerde tekrar eder:

"i~te bunlar, Adem'in ve Nith ile bernber (gemiye) bindirdiklerimizin soywzdan, ibralrim'in, Yakttb'wz ~'e dognt yola iletip se~tiklerimizili soyzmdmz kendileri11e 11imet verdigimiz nebilerdir. Kendileri11e Ralmuin 'm iiyetleri okwzdugu zaman aglayarak seed eye kapmurlardz. "61

Yiice Allah, nimet verdigi, peygamberlik ic;in kullan arasmdan sec;tigi, iman nasip ettigi, islam'a hidayet ettigi, Kendi'sine yakm ktldt@, katmda yiik­sek d.ereceler ihsan ettigi, Hz. Adem' in soyundan -Hz. idris-, Hz. N~h ile birlik­te gemide ta§manlann soyundan -ibrahim-, Hz. ibrahim'in soyundan -Hz. ismail, Hz. ishak, Hz. YakGb-, israil ogullanrun soyundan -Hz. Musa, Hz. Harun, Hz. Zeikeriya, Hz. Yahya, Hz. Isa-, gelen kimseleri her yonden diger insanlara iistiin klim1~ttr. Biitiin peygamberlerin ortak dini olan islam dinine girenleri de bunlara dahil etmi~tir. Bu niteliklere sahip olan kirnselere Allah'm ayetleri I sozleri okundugu zaman, boyun egme, itaat, hamt, ~iikiir gibi duygu ve di.i~iincelerle Allah'a kar~1 hu~u ic;erisinde, azabmdan c;ekinerek, aglayarak O'nun ic;in secdeye kaparurlar. Aglamanm tesiri kalplerinde ve gozlerinde ken­dini hissettirir I belli eder. Kalplerine iman, Kur'an sevgisinin i~Jedigi kimseler de boyledir. Namaz kliarken, Allah'm birligini ve varh8Jrun karutlanru ortaya koyan ayetler okunurken, bu ayetlerden bahsedilirken, Kur'an tilavet edilirken, secde eder, aglarlar. Bu ayet, (19/58) Allah'm ayetlerinin miimin kalplerde tesir btrakan bir ozellige sahip oldugunu belirtmektedir.62

Ayette "secde etmek" ve "aglamak" olmak iizere iki eylemden bahsedil­mektedir. Buradaki secde Allah' a olan ragbeti, yakJnla~ma istegini, aglamak ise, O'nun azameti kar~tsmda duyulan hu§U ve korkuyu dile getirir. Allah'a ragbet etmeleri ve ic;lerindeki Allah korkusu, onlart Rablerine secde etmeye, aglamaya sevkeder.63

Maide, 5183; isra, 17/107-109; Meryem, 19158 ayetlerinde Kur'an okumay­la I dinlemeyle gozya~1 dokme, aglama olgusunun yan yana getirilmesi, sadece

61 Meryem, 19/58.

62 el-Kurtubt, XJ/81; Hicazt, Il/460; ez-Zuhayll, XVI/128; Muhammed Ali es-Sabuni, Safuctii'I­Tcfiisir, Daru'I-Fikr, Beyrut, tsz., 11/221.

63 el-Maverdi, nl/378; es-Sa'di, s. 445.

30 • Abdurrahman Kasapoglu

bir durum tespiti olma}'lp aym zamanda emir ve yi.iki.imiUH.ik anlamrm da ifade eder. Yi.ice Allah bu ayetlcrde, ilahi sozi.i okuyan ve dinleyen mi.iminlerin ne okuduklan nm ya da dinlediklerinin bilincinde olmalanm ister. ilahi sozi.i oku­dugunun ve dinlediginin bilincinde olmak kalpte hu~G gibi dini tecri.ibeyi ya~a­yabilmek demektir. Kalpte ya~anan dini tecriibenin gostergesi ise, gozlerden dokiilen ya~lardtr. Gerc;ek anlamda Kur'an dinleme ve okuma ancak kalplerde hu~u, gozlerde ya~ ile mi.imki.in olur. Bu kural, herhangi bir metin okumayla Kur'an okuma arasmdaki farkm gostergesidir.

6. Allah'm "Aglayacak Duruma Dii~ecekleri" Konusunda inkarctlan Uyarmas1

Yi.ice Allah, inkar eden, fakat gori.iniirde miiminlerden yana olan kimse­leri, ila~i yiikiimliiliikleri yerine getirmeme konusundaki ihmalleri ~ebebiyle

tehdit etmi~tir. Steak yaz gi.inlerinde, uzun yol ~artlannda Peygamber ve mii­minlerle birlikte Tebuk scferine 9kmaktan kac;man miinaftklan ilaru azap ile uyarmt~br. Kendilerini gelecekte I ahiret hayatmda acl, elem, i.iziinti.i, yokSU!l­luk dolu bir hayatm bekledigini haber vermi~tir. Mi.inanklar hakkmda, "<;ok aglasmlar." buyurarak, aglamayla birlikte kendini d1~a vuracak, azap dolu, elem verici, can yalact yeni bir hayat si.irecine gireceklerini bildirrni~tir:

"Allnlr'm Resilliine knr§l gelerek (scjere pkmayrp) geri brmkllanlnr, ot!mtp kal­ma/annn scvindiler. Allnlr yolundn mallnnyla canlanyln cihnt etmek lto§larma gitmcdi ve "Bu srcnkta sefere pkmaym" dcdiler. De ki: "Ce/rennemi11 ate§i dnl1n srcakhr. ,; Ke§kc mrlnsalnrdr. Art1k kaza~~drklnnnm knr§rl!gr olnrak, nz gii lsiinler, fOk nglnsmlnr. "6-l

Tebiik seferi s1cak yaz gi.inlerine rastlamt~hr. Yi.ice Allah, geride kahp Hz. Peygamber ile birlikte sefere 9kmayan ve yapm1~ olduklart bu i~e sevinen, Al­lah yolunda sava~maktan ho§lanmayan kimseleri, diinya Stcagmdan daha ka­vurucu olan cehennem ate~iyle tehdit etmi~tir. Allah yolunda cihat etrnekten kac;tnnu~ olmalan sebebiyle, onlan kotii bir ak1betin bekledigini bildirmi~tir. Mi.inanklann ve kafirlerin gidecekleri yer cehennem oldugu i-;in, onlara, "<;ok agla}'lruZ, az giili.iniiz!" demi~tir. Yapm1~ olduklan bu davraru;;m, i;;lemi;; ol­duklan giinahlann sevinmeyi yani giilmeyi degil, c;ok i.izi.iliip aglamayt gerek­tirdigini ac;1klarru~br. Di.inya hayah gec;ici ve k1sadtr, burada diledikleri gibi giilebilirler. Fakat diinya hayah sona erip Allah'm huzuruna dondiiri.ildi.ikle­rinde yeni ba§layacak olan hayatta ebedi olarak aglayacaklardtr. Sava§tan geri durarak, kurtulduklanru di.i§iinerek az bir si.ire sevinebilirler, fakat ahirette

kendilerini bekleyen ceza dolaytsJyla c;okc;a aglasinlar. ic;inde bulunduklan hal,

61 Tevbe, 9/81-82.

"ACLAMA" OLGUSU Modem Psikoloji ve Kur'.an Eksenti Bir Yakla~tm • 31

aglanacak bir durumdur. Onlar, oncelikle ahiret hayatuu dii§iinrnelidirler. Ora­da gorecekleri azabt, ya§ayacaklan yoksunluklan dikkate ahp ~ok aglamah, silrekli i.izi.inti.i ve keder i~erisinde bulunmahdtrlar. Aynca, cliinya stkmhlann­dan ka~mak ist~rken ahiret stkmhlanm di.i§i.inmeyen, ~e§it ~e§it gi.inah i§leyen, ilaru emirlere kar§t gelen kimseler ge~ici di.inya hayatmda az gi.iliip eglenebilir­ler. Bu ise siirekli olmayan ve yok olamaya mahkum bir durumdur.65

Ayette onlann durumlanru, hallerini haber veren bir mana soz konusu­dur. Bu anlahrrun emir kipiyle "gi.ilsiinler I aglastnlar'' §eklinde yap1lmast, ha­kiki anlamda bir emir manast i~ermeyip miinanklar i9n tehdit anlam1ru ihtiva etmektedir.66

Allah yolunda cihat etmek, aruret mutlulugunun esas1d1r. Allah'm ve peygamberi~n emrine uyup ilahi ama~lar ugrunda cihat edenler, ahiretteki mutluluga hak kazanmt§ olurlar. Cihadt terk edenlerin, diinyada da ahirette de mutlu olabilme haklan yoktur.67

Miiminlerin ilahl kelama muhatap olduklannda, onu okuyup dinledikle­rinde gosterrni§ olduklan tepki ile inkarctlann tepkisi tamamen birbirine ztttlr. Miiminler, ilahi kelarru dinlemeye hu§ii ve gozya§lanyla tepki gosterirlerken, inkarcilar inanmama, hayret I §a§trma, alaya alma, minnet etmeme, gi.ilme tar­zmda yakla§tm sergilerler:

"$imdi siz gajlet ifinde eglenerek bu soze mi (Kur'an'a mt) ~a?zyorszmuz, giilii­yorsunuz da aglamzyorsunuz? "66

Yiice Allah inkamlara uyan i~erikli olarak §U soruyu yoneltmi§tir: "Sizi uyaran soze -Kur'ari'a I Peygambere indirilen vahye- mi hayret ediyorsunuz, bunun dogrulugundan rru kU§kularuyorsunuz? Onu inarulmayacak gibi mi gorilyorsunuz? Peygamberin teblig ettigi mesajda hayret edilecek ne var ki, ~a~myorsunuz?" Burada sozii edilen teacciib I ~a~trma, inanmamama, inkar etme anl<~mmdadtr. Yiice Allah inkaralara yonelik uyanstru ~u ~ekilde si.irdiir­mii§tiir: "ilahl sozii eglence yerine koyup gi.iliiyorsunuz; isyankarlara yonelik tehditlerinden, uyanlanrun deh§etinden, Kur'an't duymadan once yapmt§ ol­dugunuz 6l9Jsi.iz davraru~lardan, a§mhklardan, halinizin vehametinden, sizi

65 en-Nesefi, TI/199-200; ibn Kesir, 11/392; el-Cezairi, Il/405; ez-Zuhayli, X/331; Bilmen, ITI/1310; Ate~, IV/120-121; Topta~, Ill/375-376.

66 Hicazi, 1/914; ez-Zuhayli, X/331.

67 M. Zeki Duman, Beytimt'f-Hnk, Fecr Yaymevi, Ankara, 2006, III/581-582.

6S Necrn, 53/59-61.

32 • Abdurrahman Kasapoglu

bekleyen aktbetin korkunt;iugundan dolayt aglanuyor, aksine oynaytp egleni­

yorsunuz! i~inde bulundugunuz duruma, ilahl gen;ekler kar~ilsmdaki cehaleti­nize, dalaletinize aglayacak I i.izi.ilecek yerde, hak sozle alay ediyor, kendinizle

gururlamp yi.iz -~eviriyorsunuz! Di.inya hayahru anlamstz ve bo~ yere ge~irdigi­nizi, ahiretteki hakiki geleceginizi mahvettiginizi dii~iinerek ah ~ekip inlemeniz gerekmez mi? ilahl soze gi.ili.iniir, onunla alay edilir mi? Kur'an't duydugunuz­

da yapmaruz gereken, hu~ii duymak ve aglamakbr. Nitekim Kur'an'a yakini olaraY. inananlar onu dinlediklerinde aglarlar." Ayette, dolayh olarak, Kur'an dinlerken aglamaya te~vik vardlr.69

7. Birinin Kaybmdan /Oliimiinden Dolay1 Gozya§I Dokmek

insanda i.izi.inti.iye yo! a~an durumlann ba~mda sevilen ki~inin kayb1 ge­lir. insanlar gozy?~t i~erisinde yas tutar, matemlerini belli ederler. Nitekim baz1 . devirlerde bu ama~la para ile aglaytalar tutulmu§tur. Oliiye matem tutmayla aglamak aynlmaz iki ozellik olarak goriilmii§ti.ir. Olen ki§inin sevenlerinin ~ok olmast orarunda, ona aglayacaklann da ~ok olmast dogald1r. Sevilen, tarunan, onemli ki§ilerin oli.imiine, duyan herkesin aglayacag-t hesaba kahlarak, yerlerin ve goklerin onlar i~in agladtgt ifadesini kullanmak ah~kanhk olmu~tur. Boylece ya~anan i.izi.inti.iniin biiyiikliigu, ya~anan ac1run geni~ kalabahklan sardtgt anla­hlml~ olur. Bazl kimseler kedilerini ~ok onemli, degerli, ilgilerin odak noktaSI olarak gori.irler, olecek olsalar herkesin kendilerine aglayacaklanru zannederler. Kur'an'da anlahldlgtna gore, Firavun ve adamlan da kendilerini ~ok onemli, degerli, insanlann ilgi odagt olarak gormi.i~ler, olecek olsalar, herkesin bu du­

ruma i.iziilecegini, gozya~lanru tutamayacagtm saruru~lardtr. Oysa oliirnlerin­den dolap kimse mi.iteessir olmarru~hr. <::iinkii insanlar, topluma yararh, iyilik­sever kimselerin oliimiine iiziiliir ve aglarlar. Firavun gibi, her tiirlii kotiililgun sembolii haline gelmi~ ki~iler i~in kimse aglamak istemez:

"Gok ve yer on/arm ardmdan aglamadt; onlara miihlet de verilmedi. "ro

Yi.ice Allah, Firavun ve kavrnini lay1k oldugu cezaya t;arphrmt§, MI­Sir'daki varhklanndan mahrum birakffil§, denizin dalgalan arasmda yok etmi§­tir. Onlann helakinin ardmdan ~oyle buyurmu~tur: "Gok ve yer onlann ardm­dan aglamadt." Mecazi anlam ta~tyan bu soziin manast, onlann hel§k edilme­sinden, saltanatlarmm yerle bir olmasmdan, olmelerinden dolayt kirnse miite­essir olmadt, iiziinti.i duymadt, arkalanndan gozya~t dokmedi, onlann haline

111 ez-Zema~eri, IV/419; ibn Abyye, V/210; ibn Kesir, IV/278; el-Kasimi, Vl/381; el-Mevdudi, Vl/37; Yaz1r, Vll/4615-4616; VII/3542; Ate~, IX/138.

;o Duhan, 44/29.

"AGLAMA" OLGUSU Modem Psikoloji ve Kur'an Ekscnli Bir Yakl~1m • 33

kimse acJmadt demektir. Nitekim insanlar arasmda, onemli saygm bir kimse oldi.igu zaman, onun oli.imi.inden dolayt herkesin i.iziildi.iguni.i anlatmak i~in, -ozellikle Araplar arasmda- "Onun i.izerine yer ve gok aglad1." denir. Boylece mecazi ifade kullamlarak ya~anan musibetin bi.iyi.ikli.igu abarhlmt~ olur. Yine boyle bir durumda sergilenen aglama ve feryat etrne sahnesindeki mi.ibalagaya i~aret edilir. Bu, istiare-i temsiliye tarzmda bir ifadedir. Firavun ve kavmi, in­sanlar nazannda bir ktymet ve saygmhga sahip olmadtgt i¢1, onlann oli.imi.in­den dolayt kimsenin mi.iteessir olmadtgtru ifade etmek amactyla "Gok ve yer onlann ardmdan aglamadt." sozi.i soylenmi~tir. Kullamlan mecazi ifade vastta­siyla Firavun ve kavrninin degersizligi anlattlmt~hr. Bunlar oyle samldtgt gibi, oli.imlerine yerin gogun aglayacagt insanlar degildir, hallerinc ac1yan kimse 9kmarru~tu, unutulup gitmi~lerdir, denilmek istenmi~tir. Firavun ve kavrni hakkmda kullamlan ifii~dede, onlan ki.i~iimseme, degersiz gorme manasz vardtr. Ayette, onlann ba~ma gelen ~eyi ~ok bi.iyi.ik gorecek, ciddiye alacak ki~inin durumunun ztddt dile getiri lmi~tir. Tehekkiim yani ironi yaptlmak suretiyle Firavun ve kavminin ba~ma gelenlerden bahsedilrni~tir. Onlar kendilerini ~ok btiyi.ik, onemli kimseler saruyorlardl, olecek olsalar, kendileri i~in ciharun agla­yacagmJ zannediyorlardt, oysa durum bekledikleri gibi olmad1. Onlann helaki­ne ne melekler ne de mi.iminler agladt; aksine olmelerinden sevin~ duyuldu, biiyi.ik bir musibetten kurtulmu~~asma memnun kaltnd1. <;unki.i onlar, arkala­nndan insanlann oli.imlerine i.izi.ilmelerini gerektirecek iyi i~ler yapmaml~lar­dtr. Ancak, iHihl ger~eklikleri kabul edenler, erdemli olanlar, haytr ile anihrlar, onlann oli.imlerinden dolayt insanlar miiteessir olur.71

8. Aglamayla ili~kili Durumlar

a. Stzlanma

insan davraru~lan daha ziyade haz ve elem ilkesi iizerine i~ler. Elem tec­riibesinin ya~anmast insanda act, kaygt, i.iziintii gibi duygulann ya~anmasma yol a~ar. Bu duygular elem kar~ISmda insan dogastrun ortaya koydugu dogal heyecansal tepkilerdir. Kur'an, elem kar~1smda verilen i~gi.idiisel tepki bi~imini "cezua" kelimesiyle ifade eder. Bu kelime eleme maruz kalan ki~inin hem kal­binde hissettiklerini hem de beden dili tepkilerini anlahr. Keder, iizi.intii, sabtr­stzhk, i.imitsizlik gibi kalp eylemleri, feryat etrne, stzlanma, m1Zlk<;thk yapma, yakmma I ~ikayet etme gibi beden dili ve konu~ma dili ifadeleriyle ortaya ko­nur. Kur'an'a gore, ilahi degerleri benimsemeyenler, namaz ve benzeri vesile­lerlc Allah ile ileti~im kurmayan, iJahi takdire boyun egmeyen kimseler, hayahn

71 er-Razi, IX/660; el-Beyzavi, Il/383; cl-Kasimi, VI/212; es-SabGnl, I!I/174; el-Mevdudi, V/289; Yaz1r, Vl/4299-4300; Bilmen, Vll/3316-3317; Ate~, Vfil/309-310.

34 • Abdurrahman Kasapoglu

elem verici yi.iziiyle denendiklerinde, feryat, Stzlanma, yakmma tepkilerini da­ha ~iddetli bir ~ekilde g6sterirler: ·

"Dogrusu insan /urslz yamtllnu~tzr. Kendisine kofiiliik dokundu mu szzlamr. Kenrlisine lznyzr dokzmrlu mu ynrdmz etmez. Ancnk namaz kllanlar bui!Llll dr~mda­

dn·. "72

Ayette get;en "ce:zUa" ifadesi, stzlanma ve sabtrstzhgt belirtmek iqin kul­lamlnu~trr_7J insan yarahh~t geregi, ba~ma bir fe]aket geldiginde stzlanmaya egilimlidir. bzellikle namaz ktlmayan insanlar, stkmhya gelemezler, en kiiqiik bir ao, ho~a gitmeyen bir durum kar~tsmda ·hemen iizi.intiiye, i.imitsizlige kapt­hr, feryadt basar, yaktrur, ~ikayette bulunur, yokluk strasmda ktvramp durur, stzlamrlar. Kendilerine bir stkmh, yoksulluk, hastahk agn ya da stztst dokun­dugu zaman dayanamaz, sabtr g6steremez, feryat ederler, mtztkqtltk yaparlar. Kur'an'm "cezua" diye ifade ettigi tepkiyi !iiddetli bir ~ekilde izhar ederler. Ceza' denilen bu tepkiyi en k6ti.i ve 61-;iisiiz bic;imde ortaya koyarlar.'4

Yi.ice Allah miim.in kullanru namaz ve benzeri ibadetler araohgtyla egi­tir. Elem tecri.ibesinin ya!iandtgt ortamlarda sabn g6sterebilmeyi, i.imitsizlige kaptlmamayt, ilaru takdire boyun egebilmeyi 6gretir. Dolaytstyla ger~ek mana­da iman edenler, elem anlannda 61-;i.isi.iz bir feryat, stzlanma, yaktnma tepkisi gostermezler.

b. i~ <;ekme

Dogdugunda bag-trarak aglamayt deneyen bebekler zamanla i~ t;ekn~e, inleme becerisi de edinirler. i~ qekmek, inlemek, aglama olgusunun tam olarak aymst olmasa da, aglamayla birlikte bulunan duygulann -i.iziinti.i, keder, kaygt ve benzeri- beden diline yanstyan ifadelerindendir. i~ ~kmeler, inlemeler, ag­lamayla aym anda da ya!ianabilirler. Aglama ve iq ~ekme iiziinti.iniin yanstma­lan olan davraru~lardtr. Ozi.inti.i, aglama olaymda kendini daha ~ok gozlerdeki ya!ilarda belli ederken, i~ ~ekmede ise qtkanlan seslerle belli eder. Kur' an' da i~ t;ekme olgusuyla ilgisi oldugunu di.i~iindi.igumiiz kavram "evvah"hr. Bu kav­ram iki kez Hz. ibrahim'in tutumunu, ki~ilik 6zelligini anlatmak ic;in kullaml­nu!ihr. Hz. ibrahim gerek ilahi sorumluluk bilincinin etkisi alhnda kalarak, gerekse insanlarm ilalu ger~ekliklerden uzak dunnalanndan miiteessir olarak qok stk i<; qeken bir insandtr. Hz. ibrahim'in iizi.ilmesine, dolaytstyla da i~ ~ck-

72 Mearic, 70/19-22.

n Musa Kaztm Giil~iir, K11r'au'dn Karnklt~r Egitimi, I~tk Yaymlan, fzmir, 1994, s. 42.

74 er-Razi, X/644; el-Kurtubi, XVIII/188; e~-$evkani, 362; en-Nesefi, IV/428; es-Sabun1, III/445; YaZJr, VIII/5357; Bilmcn, VHl/3839; Ate~, X/62; Duman, ll/423.

"AGLAMA" OLGUSU Modem Psikoloji ve Kur'an Eksenli BirYakla~1m • 35

mesine sebep olan durumlardan birisi babasmm Allah'a ve ilahl gerc;ekliklere iman etmemi~ olmasJdJT:

"ibralzim'in, babaSI i9in magjiret di/emesi, sadece OliO verdigi bir sozden oliirii idi. Fakat omm bi,. Allah dii~11wm oldugu kendisine belli olunca ondan uzak durdu. Ger9ekten ibralzim, 90k i9/i ve yumu~ak lwylu idi. "i3

"Evvah", c;ok merhametli, s1k s1k "ah!" eden, i.izi.icii olaylar kar~asmda et­kilenen, kaygtlanan ve mi.iteessir olan, dertli olan, ba~kalanrun zor ve s1kmhh hallerine ic;ten ic;e yanan kimse demektir. insan c;ok i.izi.ili.ince, ic;inde biriken i.iziinti.iyi.i hafifletebilmek ic;in nefesini c;tkanrken ister istemez "ah!" c;eker. "Evvah" kelimesi, salt "ah!" I "vah!" diye sesler c;tkarmaktan ibaret olmaytp, bir ruh halini ifade eder. Bundan dolayt "evvah" kelimesi, tam bir kalp yumu~akh­g-tndan, ileri derecede merhamett~n kinaye say1hnt~hr. Hz. :Ibrahim, insanlann dertlerine i.iziildiigu ic;in c;ok s1k "ah!" c;eken, son derece yufka yiirekli, kalbi merhamet dolu, Allah kar~1smda -dua ederken- hu~u duyan, boyun egen, yal­varan bir kimse olmast sebebiyle "evvah" stfahyla arulmi~hr.76

insanlann i~lemi~ oldugu gi.inahlardan dolayt azap gorecek olmalanna i.izi.ilen Hz. ibrahim, duydugu ac1ma hissinin etkisiyle ic; c;ekmeyi adet haline getirmi~tir. Onun bu ozelligini anlatan "evvah" kahb1 Arapc;a'da, bazen degil, c;ok s1k ic; c;eken kimse oldugunu belirtir. Hz. ibrahim'in iiziilmesine, mi.iteessir olmasma sebep olan hadiselerden birisi de, isyanlan nedeniyle Lut kavminin ba~m gelen ilaru azaphr:

"ibralzim'den korku gidip sevin9 gelince Liit kavmi lzakkmda bizimle miicadele etmeye ba?ladr. ( El~ilerimize onlardan azab1 kaldzrmalanm ve~;a lzafifletmelerini rica ediyordu). (:iinkii ibralzim ger~ektenl~nlfmdir, i~lidir, rabbine yalvarmzd1r. "77

Yi.ice Allah, insanlan bag-t~Iamasi ic;in Kendi'sine yalvaran Hz. Ibrahim'i "evvah" Slfahyla nitelemektedir. Burada sozi.i edilen "evvah", ba~kalarma c;ok aadtgl ic;in "ah!" c;eken, ic;i yanan, yalvaran kimselerin ozelligini dile getirir. Hz. :Ibrahim, insanlann gi.inahlan, koti.i tutum ve davraru~!art, ozellikle de Lut kavminin iman etmeyi~i ic;in son derece i.izi.ilen, "ah!"eden, ic; c;eken bir insan­dJr. Yine Allah'a yoneli~inde de hi.iziinli.i tutum takman; dualarmda yalvanp yakaran birisidir. insanlar gi.inah i~leseler de Hz. :Ibrahim onlara kar;;1 yumu~ak ve yamk yiireklidi;r. Yi.ice Allah bu ozelligiyle onu ovmektedir. Bu ozelligi sebe-

73 Tevbe, 9/114.

76 el-Matiiridi, Jl/452; cl-Maverdi, H/410-411; ei-Beyzavi, 1/423; el-Mcragi, IV/180; el­Mevdudi, ri/263; Yaz1r, IV/2629-2630; Ate~, IV/146; Duman, IU/590.

77 Hud, 11/75.

36 • Abdurrahman Kasapoglu

biyle, LO.t kavminin ba~ma gelecek musibetler konusunda meleklerle tarb~m~~­

tJr.7S

III. Hadislerde "Aglama" Olgusu

Hz. Peygamber, bir be~er olarak zaman zaman aglam1~, aglamarun Ol~i.i­sii ve kurallan konusunda a9klamalar yaprru~hr. Gerek davraru~lanyla gerekse yapffi!~ oldugu a9klamalarla "aglama" konusunda miiminlere model olu~tur­mu~, onlan egitmi~tir. Burada onun aglama konusundaki baz1 soz ve davraru~­lanna yer vermek istiyoruz.

Dini tecri.ibe suasmda bir~ok duygit ya~arur. Bu duygular arasmda Allah kar~Jsmda hissedilen, korku, ha~yet, ittika olgularJIU sayabiliriz. Kalpte tecriibe

edilen bu duygulann bedene yansJmasJ ka9rulmazd1r. Ya~anan dini tecriibe dindann yi.iz ifadeleriyle, g6zya~lanyla kendisini c:U~an vurur. Peygamberimiz bir hadislerinde Allah kar~1smda duyulan korku ile gozya~lan arasmdaki ili~ki­ye dikkat ~ekmi~tir. Gozya~lanru tutamayacak derecede Allah korkusu ya~ayan bir miiminin tutumunu ovmii~tiir. Allah korkusu sebebiyle aktblan sarnimi gozya~lanrun insaru Cehennem azabmdan kurtaracagma vurgu yapnu~tu:

"Allah korkusundan aglayan, Allah yolunda nobet tutarak geceleyen go­ze Cchennem ate~i dokunmaz."i9 "Memeden ~1kan siit nastl geriye donmez ise, Allah korkusundan aglayan kimseye de Cehennem ate~i niifuz etrnez."SO

Hz. Peygamber, Abdullah ibn Mes'ud'tan, "Bana Kur'an oku!" diye is­tekte bulunmu~tur. Abdullah ibn Mes'ud ise hayret i~erisinde, "Kur'an sana indirilmi~ken, ben rni sana Kur'an okuyacag1m?" diye kar~1hk venni~tir._Hz. Peygamber de ba~kasmdan Kur'an dinlemeyi sevdigini soylemi~tir. Bunun iizerine Kur'an okumaya ba~layan Abdullah ibn Mes'ud, "Her iimmetten bir ~ahit getirdigimiz, seni de onlann iizerine §ahit tuttugumuz vakit bakahm nas1l olacak." (Nisa 4/41) ayetine geldiginde Hz. Peygamber burada durmas1ru soy­lerni~ ve iki gozii ya~la dolmu~tur.s•

iliihl kelamm okunmas1, dinlenmesi, tefekkiir edilmesi, insana en yogun

dini tecriibeleri ya~atJr. Bu tecri.ibeler birtaktm dini duygulann dindann kal­binde hissedilmesi ~eklinde ger~ekle~ir. Kur'an'1 dinleyen ve onu tefekkiir eden,

"' el-tviatiiridi, IV541; el-Kurtubi, IX/49; Kutub, lV/1913; Bilmen, lll/1499; Ate~, IV/320; Top-

ta~, lV(l4.

" Tirmiz"i, Fedailii'I-Cihad, 12.

ro Nesai, Cihad, 8.

st Buhari, Tefsir, 41.

"ACLAMA" OLGUSU Modem Psikoloji ve Kur'an Eksenli Bir Yakla~•m • 37

bilhassa Nisa suresinin 41. ayetinde ifade edilen ahiret sorumlulugunun hahrla­ttldi~ a~Iklamalardan etkilenen Hz. Peygamber, ya~adtgt duygu yogunlugu­nun etkisiyl~ kendini tutamarru~ ve aglamt~hr.

Hz. Peygamber, ahiret hayah konusunda Allah'm kendisini 6zel olarak bilgilendirdigi, insanlan gelecekte bekleyen son konusunda tecriibe sahibi kii­dtgi kimsedir. Peygamber, ayru zamanda ahiret hayabnda azaba hak kazanan kullann ba~ma gelccekler dolaYJsiyla iizi.ilen, bilhassa iimmetinin azaba maruz kalmasmm kayg~stru ya~ayan birisidir. Bu sebeple insanlan ahirette ba~lanna gelebilecekJer konusunda 6nceden uyarmak istemi~tir. Ahiret bilindyle ya~a­yan, bu bilinci canh tutan, giinahkar kullarm maruz kalaca~ azabm farkmda olan bir kulun kaygllanmaktan, endi~e etmekten, iizlinti.i duymaktan kendini alamayaca~m belirtmi~tir. Ahirette ba~a gelebileceklerin stkmbstru diinyaday­ken duymaya ba~layan, endi~esini, iizi.intiisiinii ta~1yan kimselerin yiiz ifadele­rinin daha ziyade aglamakh bir hal alaca~m a~tklamaktadtr: "Bildiklerimi bil­mi~ olsaydm1z c;ok aglar, az giilerdiniz. Sonra Allah'a iltica etmek i~in yollara ~tkardtruz."S2

Hz. Peygamberin hayabndan aktartlan kesitler degerlendirildiginde, bir beden dili ifadesi olarak, onun i.iziinti.islini.i aglamak suretiyle yans1th~ g6ri.i­liir.S3

Hz. Peygamber oglu ibrahim'in vefatmm ardmdan iizi.intiisiini.i gozya~­lanyla birlikte ~u ~ekilde ifade etmi~tir: "Goz aglar, kalp hiiziinlenir. Biz Rab­bimizin raz1 olaca~ sozden ba~ka bir kelime ile hi.izniimi.izii ifade etmeyiz. Ey Ibrahim! Seni kaybettigimiz i~in son derece i.izgi.in ve kederliyiz." Peygamberin bu durumuna hayret eden bir sahabi, "Sen de mi, ey Allah'm Elc;isi?" diye sor­mu~tur. Gozya~mm bir rahmet, kalbin iiziinti.i duymasmm normal bir durum oldugunu belirten Hz. Peygamber, "Rabbimizin raz1 olmayaca~ bir ~ey soyle­miyoruz." buyunnu~tur.&<~

Peygamberimiz, olen ki~inin ardmdan aa ~ekmenin, aglamamn, ~ekini­

lecek bir durum olmadi~ru, bu gibi durumJarda aglamamak i~in kendini tut­maya gerek olmadtgtm belirtir. Fakat aglama bic;imine, aglamaya e~lik eden dii~lince ve sozlere Simrlama getirir. Matern snasmda Allah'm raz1 olmayaca~ dii~lince ve sozlere yer olmadi~ a~Iklar. Kadmlarm da, erkeklerin de oliini.in

82 Buhiiri, Kiisuf, 3, Muslim, Salat, 112; ibn Mace, Ziihd, 19.

1U Mustafa Karata~, Hz. Pcygnmber'in Bcdcn Dili VI! Dnvrnm~ Modellcri, i~aret Yaymlan, istan­bul, 2007, s. 165.

Ill Buhiiri, Megazi, 44.

::;.<; • Abdurrahman Kasapoglu

arkasmdan i.izUliip aglamasuun nom1al bir tutum oldugunu belirtir. Ba&rma,

feryat, dovi.inme gibi davraru~lann e~lik ettigi, biraz da yapmaak olan matem aglamalanru dogru bulmaz. Nitekim peygamberimiz, sevdigi ki~ilerin oli.i­

mi.inde gozya~lanm gizleme ihtiyacJ hissetmemi~tir.

Doki.ilen gozya~lan ya~anan hi.izni.i iyile~tirici etki yapar; insan ruhunu

yatt~hnr, rahatlahr. Olen ki~inin ardmdan act ~ekilir ve aglarur. Aglamak, ki~i­de olaym kabuli.ini.i gosterir; matemden sonra kendini toparlamasm1 kolayla~h­

nr. Her insan gibi i.iziinti.ili.i anlar ya~ayan Hz. Peygamber de, aglamarun teskin . edici ozelliginden yararlanmak isterni~ ve aglarru~ olabilir.

Hz. Peygamber, Sa'd ibn Ubade'nin ba~sagh&na gittiginde, yarunda Ab­

durrahman hm Avf, Sa'd ibn Eb1 Vakkas, Abdullnh ibn Mes'ud da bulunuyor­

du. ResUii.illah burada aglaymca, yarundakiler de onunla birlikte agladtlar.

Peygamberimiz orada bulunanlara ~u a<;tklamayn yaph: "Kalp hi.iziinlendigi

veya goz agladtgt i~in Allah azap etmez. -Dilini gostererek- bununla azap vcya merhamet eder."ss ·

Uzi.inti.iye hakim olmak, hi~ aglamamak, degerli ~ahsm oli.imi.i sebebiyle acJ duymamak demek degildir. Bu gibi durumlarda aglamanm dincn bir sakm­

cast yoktur. Dinin uygun gi:irmedigi aglama, pervastzca ba&np feryat etmek,

konu~ulan sozlerde 6l0iyii kaybetmektir.s6 Peygamberimiz gerek davraru~lany­

la gerekse yapmt~ oldugu a<;tklamalarla aglama davran~mm kontrolli.i ve belli

ahlakl 610ileri dikkate alacak ~ekilde ger~ekle~tirilmesini istemi~tir. Aglama

egiliminin ilah'i degerlere uygun bir ~ekilde egitilmesi ve ~ekillendirilmesi g~­rektigine i~aret etmi~tir.

Sonu~

Kur'an, bi.itiin insani egilimleri ahlakl kontrol alhna almay1, iliihlol~i.ilere

gi:ire ~ekillendirmeyi onerir. Ayru ~ekilde insarun aglama davram~ma da Sintr­

lamalar getirir. Hem ayetlerde hem de hadislerde aglamarun da ahlakl I dim kurallanrun oldugu i:igretilir. Buna gore, ba~ta aglamayla ilgili kurallann bilgi­

sinin aktanlmaSI olmak i.izere, aglamayla ilgili tutum ve davraru~Jann kazandi­

nldt& egitsel etkinlige ihtiya~ vard1r. Din ve ahliik egitimi kapsammda ba~ta ayet ve hadislerden yararlanmak suretiyle erken ya~lardan ba~Jamak i.izere

bireylere "aglama ahlakt" egitimi verilmelidir. Aglama konusunda ayet ve ha-

~ Buhari, 1/700.

86 Muhammed Osman Necati, Hadis ve P;ikoloji, <;ev. Mustafa !~1k, Fecr Yaymevi, Ankara, 2000, 5 . 127.

"AGLAMA" OLGUSU Modern Psikoloji ve Kuc'an Eksenli Bir Yakla~1m • 39

dislerden ~rkanlan ahlakl ilkeler, uygun egitim yontemleri kullamlarak ycti~­mekte olan nesle benimsetilmelidir.

Allah-insan ili~kisi baglammda ya~anan dini tecriibe srrasmda aglaya­bilmek, ya~anan tecriibenin yogunlugunun, derinliginin, samirniyetinin, kalite­sinin gostergelerinden birisidir. Ayet ve hadislerde ilahl kelamr okuma, dinle­me, tefekkiir etme suretiyle ya~anan dini tecriibeye aglamanm e~lik ettigi vur­gulamr. Dini tecri.ibe suasmda aglayabilmek, her devirde, dindar insanlann Allah ile olan ili~kilerinin kalitcsini test edebilecekleri bir gosterge olarak dii~ii­niilebilir. Oini tecriibe srrasmda dokiilen samimi gozya~Ian, ya~anan tecriibe­deki, zihinsel ve duygusal derinligi gosterir. Bazr ayet ve hadisler, okudugu metnin ilahi bir kelam oldugunun bilincinde olan kimsenin aglayabilmesi ge­rektigine i~arete ederler. Bu durumda, okudugu ya da dinledigi Kur'an metniy­le herhangi bir metinden etkilenme konusunda arada bir fark bulamayan din­darlann, kendilerini bu konuda kontrol etrnelerine ihtiya~ vardrr. Zira ilahi kelam'a muhatap oldugunu fark eden bir miirnin, ondan miiteessir olur, agla­maktan kendini alamaz. Goziinden ya~Jar dokiilmedigi durumlarda bile en azmdan kalbinde hu~f.t ve benzeri duygular aktif hale gelir.

Ku'an'a gore aglama ikiye aynhr; birincisi, sarnimi olarak i~ten gelen ag­Jama, digeri ise yapmacrk aglamadrr. Sarnirni aglamarun bir~ok omegine yer verilen Kur'an'da, Hz. Yusuf'un karde~lerinin aglamasr yapmacrk aglama orne­gi olarak gosterilebilir. Hz. Yakub'un ogullan, Hz. Yusuf'u kuyuya athktan sonra, babalanna onu bir kurdun yedigi yalaruru soylemi~ler ve giiya karde~le­rinin oliimiine iizii1i.iyormu~ numarasr yapmak i~in aglar gori.inmii~lerdir.

(12/16-17) imkansrzlrklan sebebiyle Tebiik seferine 9kamadrklarr i~in gozya~r doken miirninler (9/92), Kur'an'r dinleyerek islam'r se~en bazr Hrristiyanlar, ilaru kelaqu dinlediklerinde hu~u duyarak gozya~Janna hakim olamayan mii­minler {5/83; 17/107-109; 19/58) samirniyet aglamasma omek gosterilebilir. Sa­mirniyetaglamasLrun kalpte kar~rh8t olurken, yapmacLk aglamarun kalpte kar~L­h8t yoktur. Samimi olarak aglayanlar ger~ekten iiziiliir, kaygr duyar, ha~yet i~erisinde kaltr. Yapmactktan aglayanlar ise dr~anya kar~r i~lerinde aa, elem, iiziintii gibi duygular varmr~ gori.intiisii vermeye ~ah~rrlar.

Ya~anan hiiziin ve aayla ba~a 9kmada aglamarun, gozya§L dokmenin ya­ran olduguna inaruhr. Hz. Yakub'un, oglunun kaybma aglamasmr (12/84), yine Hz. Peygamberin, sevdiklerinin oliimii iizerine gozya~1 dokmesini bu baglamda degerlendirebiliriz. Herhangi bir sebeple acr ve elem duyduklannda iiziintiiye kaprldrklannda miiminler -erkek olsun kadm olsun-, aglamamn, gozya~1 dok­menin terapi edici etkisinden yararlanabilirler.

40 • Abdurrahman Kasapoglu

KAYNAKLAR

Adler, Alfred, inMm Tnmmn Snnntt, <;:ev. Kamuran $ipal, Say Yaymlan, istanbul, 1996.

Alper, Yusuf, Dcpresyon Psikoternpisi, Alfa Yaymlan, 1stanbul, 2001.

Atamanalp, Celaleddin, c;ocuk Terbiycsi ve Egifimi Reltberi, EKEV Yaymlan, Erzurum,

1999.

Ate~, Siileyman, Yiicc Kur'nu'm c;ngdn$ Tefsiri, Yeni Ufuklar Ne~riyat, istanbul, 1991.

Bald1k, Orner, Ausiklopedik Egilim ve Psikoloji Rcltbcri, Tima~ Yaymlan, istanbul, 2004.

Batla~, Zuhal, Sngltk Psikolojisi, Remzi Kitabevi, istanbul, 2000.

Baymur, Feriha, Cenci Sosyoloji, inlalap Kitabevi, istanbul, 1994.

Beyzavi, ei-Kadi Nasiruddin, Envaru't-Tenzil ve Esrtiru't-Te'vi/, Daru'l-Kiitiibi'l-hmiyye, Beyrut, 1988.

Bilmen, Orner Nasuhi, Kur'mu Kerim'in Tiirkfc Mcnli Alisi t'C Tefsiri, Bilmen Yaymevi, istanbul, 1985.

Brunet, Christine, Sarfati, Anne-Cecile, 1-7 Yn~ Arnst c;ocugun Egitimi, <;:ev. Kurtulu~ Bu;ak~1, Kapital Mcdya, Ankara, 1999.

Canetti, Elias, Kulak Misnfiri: Elli Knrnkler, <;:ev. $emsa Yegin, Payel Yaymlan, istanbul, 1994.

Caradec, Fran~ois, Bedeu Dili Sozliigii, <;:ev. Ceyda Akba~, Kitap Yaymevi, istanbul, 2006.

Cezam, Ebu BekrGibir, Eysem't-TefDsir, Daru'l-Kiitiibi'l-ilmiyye, Beyrut, 1995.

c;avu~, Remzi, $cytnn Tiiyii: iusnularln ilcli$im, Kariyer Yaymclltk, istanbul, 2005.

Darwin, Charles, iusnu vc Hnyvnulnrdn Beden Dili, <;:ev. Orhan Tuncay, Gun Yaymo!Jk, istanbul, 2001. -

Davis, Mark, Duygusnl Zcktimzt 0/fiiu, <;:ev. Salina Silahlr, Alfa Yaymlan, istanbul, 2008.

Descartes, Rene, Ru/um ihtirnslnn, <;:ev. Mehmet Karasan, M.E.B., istanbul, 1997.

Dodson, Fitzhugh, c;ocuk Ya$kell Egilir: Dogumdmt Alh Yn$11 Kndnr c;ocuk Bnktnu ve Egitimi, <;:ev. Se9<in Selvi, Ozgiir Yaymlan, istanbul, 1995.

Duman, M. Zeki, Bt'}ftimt'l-Hak, Fecr Yaymevi, Ankara, 2006.

Endeliisi, Ebu Muhammed Abdulhak ibn Galib ibn Abyye, ei-Muhnrreru'l-Veciz fi Tefsiri'l-Kilfibi'I-Aziz, Daru'l-Kiitiibi1-ilmiyye, Beyrut, 1993.

Esed, Muhammed, Kur'nu Mesnjt, <;:ev. Cahit Koytak, Ahmet Ertiirk, i~aret Yaymlan, istanbul, 1997.

Firuzabadi, Mecdiiddin Muhammed ibn Yakub, Besliirn Zevi't-Temylz, ei-Mektebetii'l­ilml, Beyrut, tsz.

Fitzpatrick, Jean Grasso, Mernkll c;ocuk, <;:ev. 'Omit Arar, Papiriis Yaymlan, istanbul, 1997.

Foulqwe, Paul, Pedngoji Sozliigii, <;:ev. Cenap Karakaya, Sosyal Yaymlar, istanbul, 1994.

"A CLAM A" OLGUSU Modem Psikoloji ve K~an Eksenli Bir Yakla~tm • 41

Govsa, ibrahim AUiettin, <;ocuk Rulw, M.E.B., istanbul, 1952.

Guillaume, Paul, Psikoloji, <;ev. Refia ~emin, Fen Fakiiltesi Basamevj, istanbul, 1970.

Giilsiir, Musa Kazam, Kur'mz'dn Knrnkler Egilimi, l~ak Yaymlan, izmir, 1994.

Giin, Nil, irimizdcki $nmmz: Duygulnrm Simynsz, Kura!dt~t, istanbul. 2004.

Halebi, Ahmed ibn Yusuf es-Semin, Umdctii'I-Hriffiiz fi Teftlri E~rcfi'l-Elfiiz, Alemii'I-Kiitiib, Beyrut, 1993.

Hicazi, Muhammed Mahmud, et-Tcfslru'/-Viizrlz, Daru'l-Ceyl, Beyrut, 1991.

Hokelekli, Hayati, Psikolojiyc Giri~. Dii~iince Kitabevi Yaymlan, istanbul, 2008.

ibn Kesir, imaduddin Ebu'l-Fida ismail, Tefslm'l-Kur'iirri'l-Azlm, Daru'I-Ma'rife, Beyrut, 1997.

ibn Manziir, Ebu'I-Fadl Cemaluddin Muhammed ibn Mi.ikrem, Lisiirru'l-Arnb, Daru'I­Fikr, Beyrut, 1997.

isfehani, Ebu'I-Kastm el-Hiiseyn ibn Muhammed er-Ragab, el-Miifrediit fi Gnrlbi'l-Kur'iirr, Daru'l-Ma'rife, Beyrut, tsz.

Kaplan, Mehmet, Kiilliir ve Dil, Dergah Yaymlan, istanbul, 1998.

Kara, Necati, Kur'mr'dn Bcdcrr Di/i, Bilge YaymCJhk, istanbul, 2004.

Karaku~su, M. Nail, Gene/ Psikoloji ve Nomrnl Dnvrnm~lnr, Pelin Ofset, Ankara, 1999.

Karata~, Mustafa, Hz. Pt'Ygnmbcr'in Bedm Dili vc Dnvrmu~ Modelleri, i~aret Yaymlan, istanbul, 2007.

Kasimi, Muhammed Cemaluddm, Tcfsiru'I-Kiisiml, Daru ihyai't-Turasi'l-Arabi, Beyrut, 1994.

Ka~Lk~1, Ercan, Yiircgiui Bcdcrrirre Ynrrszt: imnj-ilcli$im Bcdcrr Dili, Hayat Yaymlan, istan-bul,2006.

Kaya, Nihat, 8n$lmlmr Ki~iligimiz.: Dcprcsyorr vc Pnuik, Nesil Yaymlan, istanbul, 1998.

Koknel, Ozcan, Dt·prcsyon ve Ruhsa/ c;okiirrtii, Alhn IGtaplar Yaymevi, istanbul, 1989.

Koknel, Ozcan, iusnm Arrlnmnk, Alhn Kitaplar Yaymevi, istanbul, 1994.

Koknel, Ozcan, Knyg1dnrr Mutlulugn Ki~ilik, Alhn Kitaplar Yaymevi, istanbul, 1982.

Kurtiibi, Ebii Abdullah Muhammed ibn Ahmed, el-Ciimiu li Alzkiimi'l-Kur'iirr, Daru'I-Kiitiibi'l-hmiyye, Beyrut, 1993.

Kutub, Seyyid, Fi Zlllili'/-Kur'iirr, Daru'~-~uruk, Kahire, 1997.

Lansky, Vicki, Arrne Bnbalzk Relzberi, <;ev. Selim Yeni~eri, Beyaz Yaymlan, istanbul, 1998.

Lupton, Deborah, D11ygusnl Yn?mztr, Aynnh Yaymlan, <;ev. Mustafa Cerna!, istanbul, 2002.

Markham, Ursula, Baskr Alt11rdaki Kndm, <;ev. Murat Saglam, Alfa I Aktiicl Kitabevleri, istanbul, 1999.

Markham, Ursula, Kndmlnr ifill Strcs £1 Kiln/It, <;ev. Ti.irkan Tezcan, Alfa Aktiiel Kitabevi, istanbul, 1998.

42 • Abdurrahman Kasapoglu

Matiiridi, Ebii Mansur Muhammed ibn Muhammed ibn Mahmud, Te'viltitu Elzli's-Siiwze, Miiessesetii'r-Risale, Beyrut, 2004.

Maverdi, Ebu'I-Hasen Ali ibn Muhammed ibn Habib, en-Niiket vc'l-Uyfin, Daru'I-Kiitiibi'l-ilmiyye, Beyrut, tsz.

McKenzie, Kwame, Dt!prcsyon, Morpa Kiiltiir Yayrnlan, istanbul, 2005.

McKinney, Susan Smith, Ymzlz~ <;ocuk, Ekinoks Yayrnc1hk, istanbul, tsz.

Meragi, Ahmed Mustafa, Tcjslm'l-Mr:rfigi, Daru'I-Kiitiibi'l-ilmiyye, Beyrut, 1998.

Mevdiidi, Ebu'I-A'Ia, Tt!filimu'I-Kur'fin, <;ev. Muhammed Han Kayani ve digerleri, insan Yaymlan, istanbul, 1989.

Morgan, Clifford T., Psikolojiyc Giri$, <;ev. Hiisnii Ano ve digerleri, H.U.P.B. Yaymlan, Ankara, 1995.

Morris, Desmond, <;tplnk Mnymun, <;ev. Nuran Yavuz, ink1lap Kitabevi, istanbul, 1990.

Munn, Norman L., Psikoloji: insnn fntibnl..1mn Esnslnn, <;ev. Nahid Tendar, Maarif Basl­mevi, istanbul, 1958.

Necali, M. Osman, Kur'nn tiC Psikoloji, <;ev. Hayali Aydm, Fecr Yaymevi, Ankara, 1998.

Necali, Muhammed Osman, Hndis tiC Psikoloji, <;ev. Mustafa I~1k, Fecr Yayrnevi, Ankara, 2000.

Nesefi, Abdullah ibn Ahmed, Medfiriku't-Tenzil w Hnkliiku't-Te'vil, Daru'n-Nef5is, Bey-rut, 1996.

Ongun, Cemil Scna, Psikoloji Derslcri, Semih Liitfi Bilik ve Bas1mevi, 1935.

Ozbey, <;etin, <;ocuk Geli~imindc Yn~nnn11 Sonmlnr, ink1lap Kitabevi, istanbul, 2006.

Oz~elebi, 0. Suat, Konu~mnk ve Anln~rlmnk, Sita Yaymlan, istanbul, 1998.

Ozkan, Ziilfikar, Knzmrdrrnn Bedm Dili, Hayat Yaymlan, istanbul, 2006.

Oztabag, Liitfi, Psikolojide ilk Admr, inkrlap ve Aka Kitabevleri, istanbul, 1983.

Papas, Rebecca ve digerleri, Dognl Yontemlcrlc Tcdnvi: Stres Deprcsyon ve Anksiyclc, <;ev. Tanju Anapa, Epsilon Yayrnahk, istanbul, 1997.

Pearce, John, <;ocrtklnrdn Biiyiime ve Geli$me, <;ev Ay~egiil Ye~ildaglar, Doruk YayJmahk, Ankara, 1996.

Plotnik, Rod, Psikolojiye Giri$, <;ev. Tamer Geni~, Kaknils Yayrnlan, istanbul, 2009

Pontalis, J. B., Penureler, <;ev. Talat Parman, Bag lam Yayrnlan, istanbul, 2001.

Quinn, Brain, Hr:rkcs i~ilr Depresyo11 £1 Kitnbr, <;ev. Ay~en Esen Danae, H.Y.B.Yaymcrhk, Ankara, 2002.

Razi, Fahreddin, et-Tejslrrr'l-Kt!blr, Daru ihyai't-Turasi'l-Arabi, Beyrut, 1997.

Rogge, Jan-Uve, Cocuklnrur Korkulnrt Vnrdrr, <;cv. $cnay <;aghdil, Rota Yaymlan, istan­bul, 2001.

Rosen, David H., DeJirt>syondnu Kurtulu~. Tima~ Yaymlan, istanbul, 1999.

"AGLAMA" OLGUSU Modern Psikoloji ve Kur'an Eksenli Bir Yak1~1m • 43

Sa'di, Abdurrahman ibn Nas1r, Teyslnt'f-Kerlmi'r-Ralmzlin fi Tcfslri Kcllimi'I-Mcllltliu, Mi.i-esseti.i'r-Risale, Beyrut, 1996.

Sabiini, Muhammed Ali, Snfvetii't-Tcflislr, Daru'l-Fikr, Beyrut, tsz.

Salzman, C. G.,"Ncrede Hntn Ynptzk? <;ev. Zeki Karakaya, Uysal Kitabevi, Konya, 1998.

Sarp, Hatemi Sehih, Psikoloji, Ti.irkiye Bas1mevi, istanbul, 1936.

Saygtll, Sefa, <;ankmll, Ali, A1111emi istiyorum, TURD A V, istanbul, 1998.

Saygth, Sefa, DL'Presyon ve Korunmn Yol/nrz, Elit Ki.ilti.ir Yaymlan, istanbul, 2006.

Sevim, ]iilide, Bir Erkck Aglnd1gmdn, Remzi Kitabevi, istanbul, 2002.

Shapiro, Patricia Gottlieb, <;oCitkfuk ve Gellflik Depresyo111t, <;ev. Meral Kesim, Papiri.is Yaymlan, Ankara, 1997.

Shostrom, Everett L., Keudisi Olmnya11 iusnn, <;ev. Kagan Kocatepe, Kurald1~1 Yaymohk, istanbul, 1997.

Smith, Anthony, im::mz Beyni vc Ya?allll, ink1lap Kitabevi, istanbul, 1986.

$en, Serpil, Psikoloji, M.E.B., istanbul, 2005.

$evkani, Muhammed ibn Ali ibn Muhammed, Fetlw'I-Kndlr, el-Mektebeti.i'l-Asriyye, Beyrut, 1995.

$im~ek, 'Omit, Binlcrce Diliylc insmz Yiizii, Morotesi Yaymlan, istanbul, 2002.

Tarhan, Nevzat, Mulluluk Psikolojisi, Tima~ Yaymlan, istanbul, 2004.

Tayfun, Recep, Etkili ilefi$illl ve Bedell Dili, Nobel Yaym Dagitrm, Ankara, 2007.

Top~u, Nurettin, Rullbilim, U<;ler Bas1mevi, istanbul, 1949.

Topta~, Mahmut, Kur'n11-1 K.:rit11 $ifa Tefsiri, Canta~ Yaymlan, istanbul, 1993.

Turchet, Philippe, Bcdeni11 ince Dili Sizzeroloji, <;ev. Ye~im Ongan Akyiiz, Simla Ongan Kocaoglu, Sistem Yaymc1ltk, istanbul, 2005.

Turhan, Mi.imtaz, Yiiz i{ndelcriuin Tefsiri Hakkmdn Tecriibi Bir Tctkik, istanbul Universitesi Yaymlan, istanbul, 1941.

Winnic6tt, Donald W., "Emzirmc <;agmdaki <;ocuklar", <;ocuklan Anlamak, <;ev. Ah­~et Yaz1a, Genda~, istanbul, 1998.

Wyckoff, Jerry, Unell, Barbara C., Bngmp <;agzmzadnn yn dn Dovmeden <;ocuk Tcrbiyesi, <;ev. 'Omit Topuz Sargi.iney, H.Y.B. Yaymohk, Ankara, 2002.

Yavuzer, Haluk, <;owk Psikolojisi, Rernzi Kitabevi, istanbul, 2001.

Yazrr, Elmahh Muhammed Hamdi, Hnk Di11i Kur'nn Dili, Eser Ne~riyat, istanbul, tsz.

Zemah~eri, Ebu'l-Kas1m Carullah Muhammed ibn Orner, el-Ke$$fl/ au Hnkliikz Gnvnmizz't-Teuzfl, Daru'l-Ki.iti.ibi'l-i.lmiyye, Beyrut, 1995.

Zimmer, Katharina, Belli Anlnyw Uitfcu, <;ev. Peri han Anac;, Ozgi.ir Yaymlan, istanbul.

Zuhayli, Vehbe, et-Tejsfru'/-Miiuir, Daru'l-Fikr, Beyrut, 1991.