Agrarische natuur- en milieuvereniging Vallei Horstee Postbus 33 3790 CA Achterveld www.valleihorstee.nl Leusden, december 2012 Auteur: Marian Marseille Coördinatie akkerrandenproject: Hans Veurink, Vallei Horstee Coördinatie monitoring en data-analyse: Marian Marseille Monitoring – met dank aan 13 vrijwilligers: Arie van den Bremer, Anneke van Elderen, Bart Iping, Janny Jochemsen, Marian Marseille, Elly Ridderbos, Catrien Ruijgrok, Lilianne van Soest, Henny Tessels, Theo Tessels, Marie Voskuilen, Wim Voskuilen en Joop de Wilde

- 1 -

INHOUDSOPGAVE 1. Inleiding ............................................................................................................... 2 2. Doel van het project Bloeiende akkerranden .................................................... 2 3. Monitoring van flora en fauna ............................................................................ 2 4. Resultaten monitoring ....................................................................................... 4 4.1 Bloeiende planten ............................................................................................ 4 4.2 Insecten ............................................................................................................ 6 4.3 Controle-randen ............................................................................................... 10 4.4 Vogels en andere dieren .................................................................................. 11 5. Samenvatting en Conclusies .............................................................................. 12 Figuren : Figuur 1 : Overheersende kleuren en bloemen in de akkerranden ......................... 5 Figuur 2 : Ingezaaide bloeiende planten in de akkerranden .................................... 5 Figuur 3 : Vliegende insecten boven de akkerranden .............................................. 8 Figuur 4 : Insecten tussen de bloeiende planten in de akkerranden ....................... 8 Figuur 5 : Dagvlinders, bijen en hommels in de akkerranden .................................. 9 Figuur 6 : Vliegende insecten boven de controle-randen ........................................ 10 Figuur 7 : Insecten tussen de planten inde controle-randen ................................... 11 Bijlagen : Bijlage 1 : Foto’s van insecten in de akkerranden .................................................... 14 Bijlage 2 : Soortenlijst planten .................................................................................. 17 Bijlage 3 : Soortenlijst insecten ................................................................................ 19 Bijlage 4 : Soortenlijst dagvlinders en vergelijking met andere inventarisaties ....... 21 Bijlage 5 : Zaaimengsel akkerranden, Bloeiend bedrijf 2012 ................................... 23

- 2 -

1. Inleiding Agrarische natuur- en milieuvereniging Vallei Hostee is in 2010 gestart met het inzaaien van bloeiende akkerranden. Dit is een van de initiatieven ter versterking van de biodiversiteit en een aantrekkelijk landschap. In 2010 werden akkerranden ingezaaid vanuit het project ‘Randenbeheer Maïsland’. In 2011 en 2012 werd voor dit project aangesloten bij het landelijke project ‘Bloeiend Bedrijf’. De randen zijn 6, 9 of 12 meter breed en ingezaaid met een eenjarig mengsel van 19 verschillende nectarplanten, granen en kruiden. Dit dient als voedsel voor bijen, hommels, vlinders en andere insecten. Vogels en kleine zoogdieren vinden er voedsel en beschutting, en ook voor klein wild zijn de randen aantrekkelijke landschapselementen. Het zaaimengsel bevat soorten planten die na elkaar bloeien, met een grote verscheidenheid aan kleuren. Dit geeft bont gekleurde akkerranden, die het hele zomerseizoen bloeien. Dit mengsel is ook ingezaaid als ‘pluktuin’ in een akker naast de vlindertuin in Leusden.

2. Doel van het project Bloeiende akkerranden Bloeiend Bedrijf wordt gefinancierd door het Ministerie van EL&I vanuit de regeling "Beheer Akkerranden" van het Europese Landbouwfonds voor het Platteland. Deelnemers zijn 550 boeren in de akkerbouw, tuinbouw en veehouderij, zowel biologisch als gangbaar, verspreid over heel Nederland. Zij worden begeleid door het Louis Bolk Instituut, Veelzijdig Boerenland, de ZLTO, De Natuurweide, Boerennatuur, en regionale organisaties als de Vallei Horstee. Bloeiend Bedrijf wil met de akkerranden de biodiversiteit stimuleren en plagen zoals bladluis helpen voorkomen door het stimuleren van natuurlijke vijanden. Bovendien maken de bloeiende planten een aantrekkelijk landschap, wordt uitspoeling van meststoffen voorkomen, draagt bodemleven bij aan een vruchtbare bodem, en hoeft er minder gespoten te worden. De akkerranden in het Vallei Horstee gebied liggen met name langs maïsakkers. Het is een afwisselend landschap met houtwallen en bosjes, maïsakkers en weilanden. Met de bloeiende akkerranden wil de Vallei Horstee bijdragen aan het versterken van de biodiversiteit en een aantrekkelijk landschap. Het doel van het project Bloeiende akkerranden kan dan omschreven worden als: - biodiversiteit versterken door voedsel te bieden aan bijen, hommels en andere insecten - voedsel en beschutting bieden aan vogels en andere dieren - bijdragen aan een aantrekkelijk landschap, met name waar de randen zichtbaar zijn vanaf wegen en paden - ervaring opdoen met het beheer van akkerranden als waardevolle landschapselementen

3. Monitoring van flora en fauna Vrijwilligers hebben een monitoring uitgevoerd van planten, insecten en andere dieren, in de akkerranden en in controle-randen. Dit is een enthousiaste groep vrijwilligers, vanuit KNNV en andere groene organisaties, die ook eerdere monitoring activiteiten hebben uitgevoerd. De gegevens zijn verzameld met een online monitoring formulier.

- 3 -

In 2012 werden in totaal 59 tellingen gedaan aan planten en insecten in 8 akkerranden, in de periode half juli – begin oktober. Dit waren akkerranden in Leusden, Achterveld, Stoutenburg, Scherpenzeel en Woudenberg; deze randen waren ook in 2011 ingezaaid met een akkerrandenmengsel. De ingezaaide akkerranden zijn 6, 9 of 12 meter breed. Per akkerrand zijn meerdere tellingen gedaan, op verschillende telpunten en op meerdere dagen, zodat de variatie en ontwikkeling van de randen gevolgd kon worden. Er werden ook 23 tellingen gedaan in controle-randen bij 6 akkerranden. Deze controle-randen lagen langs slootkanten, greppels en bermen, vlakbij of direct grenzend aan de akkerranden, met een gemiddelde lengte van 40 meter. De helft van de controlestroken lag langs water, als slootkant of beekoever. Bij de monitoring is gekeken naar planten, insecten en andere dieren: - ingezaaide planten die in bloei staan, de bedekkingsgraad van de grond, de overheersende kleuren en bloemen - andere (bloeiende) planten in de akkerranden - vliegende insecten boven de akkerranden en insecten tussen de planten; per soortgroep zijn de aantallen weergegeven als veel / enkele / één; waar mogelijk zijn insecten op naam gebracht - vogels en andere dieren in en bij de akkerranden - insecten en (bloeiende) planten in controle-randen De gegevens zijn in het veld genoteerd en daarna via een digitaal formulier doorgegeven. De gegevens zijn verzameld en verwerkt via Survey Monkey software.

Bloeiende akkerrand : een kleurrijk uiterlijk met veel blauw, wit, geel, geel-bruin en roze-paars

In juli: Blauw en wit, met veel korenbloemen, boekweit, gipskruid In september: Geel-bruin en geel met veel meisjesogen, gele kamille en ganzenbloem; later ook paars met veel cosmea

- 4 -

4. Resultaten van de monitoring 4.1 Bloeiende planten in de akkerranden De akkerranden zijn eind mei ingezaaid. Dat was vrij laat, door het natte voorjaar. De grond was

voorbewerkt met een vals-zaaibed, om woekeronkruiden als hanenpoot en melde tegen te gaan. Dat

was effectief, want deze planten werden in 2012 veel minder vaak en overheersend geteld dan in het

voorgaand jaar. Het zaaimengsel bevatte 19 soorten planten, bloeiend met nectar en stuifmeel voor

insecten, of graan en zaden voor vogels.

Bij elke telling is genoteerd welke ingezaaide planten in bloei staan en welke bloemen en kleuren

overheersen, zie figuur 1 en 2. De planten groeiden goed, zodat vanaf eind juli de grond vrijwel

overal geheel bedekt was. Slechts op enkele, schaduwrijke, plekken was de grond minder

dichtgegroeid, of bloeiden de ingezaaide planten minder goed.

Vrijwel alle ingezaaide soorten kwamen op, alleen de saffloer werd nergens gezien. Zonnebloemen

bloeiden in het voorgaande jaar in veel randen, dat was dit jaar veel minder, ondanks dat het

aandeel in het zaaimengsel gelijk was. Gierst en zomertarwe deden het goed, als voer voor vogels.

Vooral korenbloem, meisjesogen, cosmea, gele ganzenbloem en boekweit bloeiden uitbundig, en

gaven de randen een kleurrijk uiterlijk met veel blauw, wit, geel, geel-bruin en roze-paars.

In de vlindertuin in Leusden waren ‘plukbonnen’ te koop, waarmee bloemen geplukt konden worden

in naast gelegen bloemen akker. De belangstelling was groot en er was bij de bezoekers van de

vlindertuin veel waardering voor de kleurrijke bloemenranden. Bij Groot Zandbrink, in De Treek en

op diverse andere plaatsen waren de randen goed zichtbaar vanaf de weg, en kregen daar veel

waardering van voorbijgangers.

Tussen de ingezaaide planten bloeiden ook veel andere soorten. Voor zover mogelijk zijn deze planten

op naam gebracht. Harig knopkruid, perzikkruid, vogelmuur, akkerdistel en duizendknoop werden het

vaakst geteld. Ook hanenpoot en melde werden regelmatig gezien, maar niet overwoekerend zoals in

het voorgaande jaar. Grondbewerking met een vals-zaaibed was dus effectief.

De bloei is mede afhankelijk van het weer. Door het natte voorjaar zijn de randen vrij laat ingezaaid,

waardoor de eerste planten pas eind juli in bloei stonden. De maand augustus was vrij droog;

mogelijk dat daardoor de bloei van de zonnebloemen en andere nazomer-planten wat achterbleef bij

de uitbundige bloei van het voorgaande jaar. Door zo vroeg mogelijk te zaaien, zouden insecten zo

lang mogelijk van de akkerranden kunnen profiteren.

In totaal werden in de akkerranden 18 soorten ingezaaide planten gezien, plus 46 andere soorten

bloeiende planten. Dit is een grote diversiteit aan bloeiende planten. Een gedetailleerde soortenlijst

staat in bijlage 2.

Het zaaimengsel had een goede samenstelling, met planten van verschillende hoogtes en bloeitijden.

Zie bijlage 5 voor het zaaimengsel en foto’s van de ingezaaide bloemen. De ‘lage’ bloemen bloeiden

vanaf juli. Daar kwamen later in het seizoen steeds ’hogere’ bloeiers doorheen, waardoor er

verschillende lagen na en boven elkaar ontstonden. Dat gaf de akkerranden gedurende het hele

seizoen een vrolijk, bont en afwisselend aanzicht. En voor de insecten was er steeds een nieuw

voedselaanbod.

- 5 -

Figuur 1: Overheersende kleuren en bloemen in de akkerranden

maand overheersende kleuren overheersende bloemen

juli blauw, wit en geel korenbloem, gipskruid, boekweit, phacelia

augustus blauw, geel, wit en geel-bruin korenbloem, chrysant, ganzenbloem, meisjesogen, bolderik, gele kamille

september roze-paars en geel-bruin cosmea, meisjesogen

oktober roze-paars en geel-bruin cosmea, meisjesogen

Figuur 2 : Ingezaaide bloeiende planten in de akkerranden

- 6 -

4.2 Insecten in de akkerranden Bij de tellingen is genoteerd welke soorten insecten boven de akkerranden vliegen, en welke soorten kruipende en foeragerende insecten tussen de planten te zien zijn. Er is gekeken naar een aantal soortgroepen, waarbij de aantallen vermeld zijn als veel / enkele / één. Voor zover mogelijk zijn insecten daarna op naam gebracht, direct in het veld of via foto’s. Zie figuur 3 en 4 voor de insecten in de akkerranden, per soortgroep. Een foto-overzicht staat in bijlage 1, en een uitgebreide soortenlijst in bijlage 3. Vlinders, bijen, hommels en zweefvliegen werden vaak, en in grote aantallen, geteld boven de bloeiende randen. Deze soorten profiteren van de bloeiende nectarplanten. De randen waren voor de insecten herkenbare en bereikbare landschapselementen, dus qua ligging en oppervlakte voldeden de randen goed aan hun doel. Tussen de planten werden veel verschillende soorten kruipende en foeragerende insecten geteld. Het is een zeer diverse groep, met grote en kleine, vliegende en kruipende insecten, met insecten die zich voeden met planten, of met andere insecten, of met beide soorten voedsel. In het voorgaande jaar gaven de monitoring-resultaten van insecten in de akkerranden een vergelijkbaar beeld. Ook toen trokken de nectarplanten veel vlinders, bijen en hommels, en werd tussen de planten een grote diversiteit aan soorten gezien. Accenten lagen enigszins anders, mede onder invloed van de weersomstandigheden. Zie bijlage 1 en 3 voor een foto-overzicht en een gedetailleerde soortenlijst. De akkerranden bevatten dus een grote biodiversiteit, zowel qua aantal insecten, als qua soortenrijkdom.

Uitgelicht : Vlinders Vlinders zijn relatief eenvoudig op naam te brengen, daarom kon er een uitgebreide soortenlijst gemaakt worden. Er werden 16 soorten dagvlinders geteld, in de periode eind juli tot half oktober. De vlinders van het vroege voorjaar zijn niet meegeteld, omdat de randen vrij laat in bloei kwamen. Witjes, bruine zandoogjes en atalanta’s staan in de top-drie, samen met het gamma uiltje, een nachtvlinder die ook overdag vliegt. Zie figuur 5 voor een overzicht van de getelde dagvlinders. In 2011 en 2012 zijn in totaal 19 soorten dagvlinders geteld bij de bloeiende akkerranden. Dat zijn vrijwel alle soorten dagvlinders die ook bij andere inventarisaties in het gebied gevonden werden. Een prima score, vrijwel alle vlindersoorten weten de bloeiende akkerranden te vinden en doen er hun voordeel mee. In bijlage 4 staat een overzicht van alle soorten dagvlinders die bij de verschillende inventarisaties gevonden werden: het akkerranden project 2011-2012, het slootkant project 1999-2004 en de vlinderinventarisatie Leusden 2011-2012. In totaal vliegen er 22 soorten dagvlinders in het gebied, waarvan 19 soorten dus ook in de akkerranden gevonden zijn.

- 7 -

Gamma uiltje tussen bloeiende meisjesogen Zwartspriet dikkopje op een korenbloem

Voedsel, beschutting en een plek om te overwinteren Insecten hebben voedsel nodig, beschutting en een plek om te overwinteren. Elke insectensoort heeft eigen eisen en specialisaties, en in de verschillende levensstadia hebben insecten andere behoeften. Hoe gevarieerder het aanbod aan voedsel en begroeiing, hoe groter de soortenrijkdom aan insecten. Zo leven vlinders in de zomer van nectar. Hun eitjes zetten ze af op waardplanten, elke soort heeft daarin een eigen voorkeur. De waardplanten zijn voedsel voor de rupsen, die vervolgens verpoppen en een nieuwe generatie vlinders worden. Sommige vlindersoorten overwinteren als vlinder, andere soorten als rups, als eitje of als pop. Elke vlindersoort stelt specifieke eisen aan de leefomgeving. Een grote soortenrijkdom aan vlinders zou je kunnen zien als indicator voor een gevarieerde leefomgeving, waarin ook een grote soortenrijkdom aan andere insecten te verwachten is. De bloeiende akkerranden bieden nectar en stuifmeel aan vlinders, bijen en andere nectar-etende insecten. Maar ook sprinkhanen en andere planten-etende insecten vinden er voedsel, net als ‘roof’-insecten die zich voeden met andere insecten. Zo ontstaat in de akkerranden een zeer diverse voedselketen van insecten en andere dieren die eten en gegeten worden. De bloeiende randen versterken de natuurwaarden in het gebied, en zijn een stimulans voor de biodiversiteit aan insecten. In bijlage 1 staan meer foto’s van insecten in de akkerranden en de controleranden, met iets over hun plek in de voedselketen.

Zuring wants op perzikkruid Platbuik libelle in het gras

- 8 -

Figuur 3 : Vliegende insecten boven de akkerranden

Figuur 4 : Insecten tussen de bloeiende planten in de akkerranden

- 9 -

Figuur 5: Dagvlinders, bijen en hommels in de akkerranden Langs de horizontale as het aantal tellingen waarbij de soort werd gezien (zonder onderscheid naar aantallen exemplaren)

- 10 -

4.3 Controle-randen

Er zijn tellingen gedaan in controle-randen, om de bloeiende akkerranden te vergelijken met andere, niet-ingezaaide randen. Dit waren 23 tellingen in controle-randen bij 6 bloeiende akkerranden. Deze controle-randen lagen langs slootkanten, greppels en bermen, vlakbij of direct grenzend aan de akkerranden, met een gemiddelde lengte van 40 meter. De helft van de controle-randen lag langs water, als slootkant of beekoever. In de controle-randen werden veel verschillende soorten planten gevonden; voor zover mogelijk zijn deze op naam gebracht. Zie bijlage 2 voor een uitgebreide soortenlijst. Er waren veel grassen en groene planten, en ook planten met opvallende (nectar)-bloemen. Het aanbod aan nectar en stuifmeel was echter lager dan in de ingezaaide akkerranden; in de akkerranden was het zaaimengsel juist zo gekozen dat er continu veel in bloei stond, dus een continu overvloedig aanbod aan nectar. In de controle-randen werden dan ook minder soorten nectar-etende insecten geteld dan in de bloeiende akkerranden. Insecten die geen nectar of stuifmeel eten, zoals sprinkhanen en spinnen, kwamen in beide soorten randen vrijwel even vaak voor. Insecten als gaasvliegjes, wantsen en lieveheersbeestjes waren in de controle-randen minder talrijk dan in de akkerranden. Langs slootkanten en wegbermen zijn planten als distels, valeriaan en brandnetels erg waardevol voor dagvlinders en andere vliegende insecten In de controle-randen werden minder insecten geteld, en minder diversiteit in soortgroepen, dan in de bloeiende akkerranden. De ingezaaide nectarplanten en de dichte, gevarieerde begroeiing zijn dus een grote stimulans voor de biodiversiteit. Slootkanten en bermen blijven in de winter groen, waardoor ze een goede overwinteringsplek voor insecten kunnen zijn. Waar mogelijk zou het maaien afgestemd kunnen worden op het versterken van de natuurwaarden, door bijvoorbeeld gedeeltes niet te maaien en zo ruigtes te creëren, of door de planning en frequentie van het maaien aan te passen. Figuur 6 : Vliegende insecten boven de controle-randen

- 11 -

Figuur 7 : Insecten tussen de planten in de controle-randen

4.4 Vogels en andere dieren rondom de akkerranden

In en rondom veel akkerranden werden sporen van reeën aangetroffen. Verder (overvliegende) vogels: koolmezen; overvliegende buizerd, zwaluwen en duiven; koolmezen, kneu en winterkoninkje in een houtwal. En op de grond: een bruine kikker, hazen en een fazant. In één akkerrand zijn bodemvallen gezet. Daarin werden kevers en andere insecten gevangen. In voorgaande jaren werden in de bodemvallen ook muizen gevangen. Ook deze dieren profiteren van de bloeiende akkerranden, door de beschutting van de begroeiing en door de insecten die erdoor worden aangetrokken. In november/december waren grote groepen akkervogels in de randen te zien: vink, keep, groenling, mezen, putter. Begin december lag er sneeuw; op de akker bij Groot Zandbrink werden toen groepen van honderden tot wel meer dan 1000 vogels geteld. Ook daarna werden er regelmatig vogels gezien, in kleinere groepjes en meer verspreid.

- 12 -

5. Samenvatting en conclusies

Agrarische natuur- en milieuvereniging Vallei Hostee is in 2010 gestart met het inzaaien van bloeiende akkerranden. Dit is een van de initiatieven ter versterking van de biodiversiteit en een aantrekkelijk landschap. De monitoring is uitgevoerd door een groep vrijwilligers, vanuit KNNV en andere groene organisaties, die ook eerdere monitoring activiteiten hebben uitgevoerd. De gegevens zijn verzameld met een online monitoring formulier. Er werden 59 tellingen gedaan in 8 akkerranden, in de periode juli-oktober 2012. Bij 6 akkerranden werden ook 23 tellingen gedaan in controle-randen, langs slootkanten, greppels en bermen. De akkerranden zijn ingezaaid met een zaaimengsel van het project “Bloeiend bedrijf”. Dit is een mengsel met eenjarige soorten, bloeiend met nectar en stuifmeel voor insecten, of granen en zaden voor vogels. Het mengsel had een goede samenstelling, met planten van verschillende hoogtes en bloeitijden, waardoor er verschillende bloeiende lagen na en boven elkaar ontstonden. Vanaf eind juli was de grond vrijwel overal geheel bedekt. Zo hadden de akkerranden gedurende het hele seizoen een kleurrijk uiterlijk, en een continu gevarieerd voedselaanbod voor insecten. Op schaduwrijke of droge plaatsen bloeiden soms minder bloemen of kwamen meer andere planten op. Ook is de bloei is mede afhankelijk van het weer. Door het natte voorjaar zijn de randen vrij laat ingezaaid, waardoor de eerste planten pas eind juli in bloei stonden. De maand augustus was vrij droog; mogelijk dat daardoor de bloei van de nazomer-planten wat achterbleef bij de uitbundige bloei van het voorgaande jaar. Door zo vroeg mogelijk te zaaien, zouden insecten zo lang mogelijk van de akkerranden kunnen profiteren. Korenbloem, meisjesogen, cosmea, gele ganzenbloem en boekweit bloeiden uitbundig; gierst en zomertarwe deden het ook goed; zonnebloem deed het dit jaar minder goed dan het voorgaande jaar. Tussen de 18 ingezaaide bloeiende planten, zijn nog 28 andere soorten (bloeiende) planten geteld, waarbij harig knopkruid, perzikkruid, vogelmuur, akkerdistel en duizendknoop het vaakst gezien werden. De grond was voorbewerkt met een vals zaaibed. Dit bleek effectief tegen woekeronkruiden als melde en hanenpoot, soorten die in voorgaande jaren soms overheersend werden. In de akkerranden zijn 19 soorten dagvlinders geteld. Dit is een grote diversiteit, het zijn vrijwel alle dagvlinder soorten die in het gebied voorkomen. In de vlindertuin in Leusden waren ‘plukbonnen’ te koop, waarmee bloemen geplukt konden worden

in naast gelegen bloemen akker. De belangstelling was groot en er was bij de bezoekers van de

vlindertuin veel waardering voor de kleurrijke bloemenakker. Ook bij Groot Zandbrink, in De Treek en

op andere plaatsen waar de randen zichtbaar waren vanaf de weg, oogstten de kleurrijke bloeiende

randen veel waardering van voorbijgangers.

Vlinders, bijen, hommels en zweefvliegen werden vaak, en in grote aantallen, geteld boven de bloeiende randen. Deze soorten profiteren van de bloeiende nectarplanten. De randen waren voor insecten herkenbare en bereikbare landschapselementen, dus qua ligging en oppervlakte voldeden de randen goed aan hun doel. Tussen de planten werden veel soorten kruipende en foeragerende insecten geteld. De insecten vinden er voedsel en beschutting. Het is een zeer diverse groep, met grote en kleine, vliegende en kruipende insecten, met insecten die zich voeden met planten, of met andere insecten, of met beide soorten voedsel. Zij vormen een voedselketen van insecten die eten en gegeten worden.

- 13 -

In de controle-randen zijn veel minder bloeide (nectar) planten aangetroffen, en vooral veel groene planten en grassen. Verspreid voorkomende (meerjarige) planten als valeriaan, akkerdistel en brandnetel zijn waardevol voor vlinders en bijen. In de bloeiende akkerranden werden veel meer nectar-etende insecten geteld dan in de groene controle-randen. Deze bloeiende randen zijn dus voor insecten een waardevolle voedselbron en aanvulling op de bestaande landschapselementen. In de controle-randen werden sprinkhanen en spinnen wel vrijwel even vaak geteld als in de bloeiende akkerranden. De (overblijvende) groene vegetatie biedt een schuilplaats en overwinteringsplek voor insecten. De natuurwaarde van deze groene randen zou versterkt kunnen worden door een aangepast maaibeleid, waardoor meer ruigtes en variatie in de vegetatie kan ontstaan. Conclusies: - De randen bloeiden uitbundig en kleurrijk gedurende het hele seizoen. - In de bloeiende akkerranden werd een grote diversiteit aan insecten geteld, zowel qua aantal insecten als qua soortenrijkdom. Ook werden veel spontaan opkomende planten soorten geteld tussen de ingezaaide soorten. - In de controle-randen groeien veel soorten (groene) planten, maar er bloeiden minder bloemen en er werden minder soorten insecten geteld. De verspreid bloeiende nectarplanten zijn erg waardevol voor bijen en vlinders. Deze groene randen zijn belangrijk als schuilplaatsen en overwinteringsplek voor insecten en andere dieren. - In de bloeiende akkerranden zijn 19 soorten dagvlinders geteld, dat zijn vrijwel alle dagvlinder soorten die in het gebied voorkomen. Kortom, de bloeiende akkerranden zijn waardevolle landschapselementen, en leveren een grote bijdrage aan de biodiversiteit en een aantrekkelijk landschap.

- 14 -

Bijlage 1 : Foto’s van insecten in de akkerranden

Akkerrand Langesteeg, juli 2012

Hommel op bloeiende phacelia: * Hommels leven in kolonies en nestelen bijvoorbeeld in oude muizennesten * ze eten nectar en stuifmeel * ze worden gegeten door o.a. muizen die hommelnesten leegeten

Kleine vuurvlinder op bloeiende korenbloemen: * Zuring is waardplant voor de rupsen * overwintert als rups in opgerolde zuring bladeren * vliegt als vlinder van april tot oktober in vier generaties

Koevinkje op bloeiende boekweit: * Pijpenstrootje en andere grassen zijn waardplanten voor de rupsen * overwintert als rups * verpopt op de grond tussen samengesponnen bladeren * vliegt als vlinder van juni tot augustus in één generatie

- 15 -

Akkerrand Langesteeg, september 2012

Puntbijvlieg op bloeiende ganzenbloem: * een zweefvlieg, die leeft van nectar en stuifmeel * larve leeft in een sloot, en eet rottend organisch materiaal * verpopt in het voorjaar *

Groene vleesvlieg tussen chrysanten en meisjesogen: * larve leeft in rottend vlees van bijv. dode muizen * vlieg eet nectar en andere zoete vloeistoffen

Gamma uiltje op bloeiende cosmea: * een nachtvlinder die ook overdag actief is * rupsen hebben diverse waardplanten, o.a. brandnetel, klaver en paardenbloem * een trekvlinder die overwintert in Midden Europa *

- 16 -

Tijgerspin * maakt een web tussen groene planten * eet sprinkhanen, libellen en kevers * wordt gegeten door vogels * heeft hier een groene cicade gevangen

Groene cicade * leeft van plantensappen * wordt gegeten door o.a. spinnen

Groene stinkwants * leeft van plantensappen van o.a. brandnetel, distel, en hazelaar * wordt gegeten door merels en andere vogels * is prooi voor roofwantsen

Weide langpootmug tussen de bladeren van de cosmea * leeft van nectar * larven leven op de grond tussen het gras * larven worden gegeten door vogels

Insecten tussen de groene vegetatie Akkerrand Langesteeg

Rups van de Kleine vos, op een brandnetel * overwintert als vlinder * vliegt vanaf het vroege voorjaar * drinkt nectar van wilgen, speenkruid en andere voorjaarsbloemen * poppen worden gegeten door mezen

- 17 -

Bijlage 2 : Soortenlijst PLANTEN in de akkerranden en de controle-randen

Soortenlijst : PLANTEN in de AKKERRANDEN

In totaal gedetermineerd in de AKKERRANDEN : 64 soorten planten

INGEZAAIDE BLOEIENDE PLANTEN : 18 soorten

boekweit gierst (aren) koriander

bolderik gipskruid luzerne

chrysant groot akkerscherm meisjesogen

cosmea hoofdjesgilia phacelia

gele ganzenbloem klaproos zomertarwe (aren)

gele kamille korenbloem zonnebloem

ANDERE (BLOEIENDE) PLANTEN : 46 soorten

akkerdistel harig knopkruid perzische klaver

akkerviooltje haver reukloze kamille

beklierde duizendknoop herderstasje ridderzuring

bijvoet herik rode klaver

bladrammenas hoornbloem ruw beemdgras

bolderik italiaans raaigras schijfkamille

canadese fijnstraal kaal knopkruid serradella

echte kamille kleine ooievaarsbek straatgras

geknikte vossenstaart knopig helmkruid varkensgras

gekroesde melkdistel kweek vogelmuur

gerst melganzenvoet weegbree

gestreepte witbol melkdistel witte klaver

gewone raket moeraskers zwaluwtong

greppelrus paardenbloem zwarte nachtschade

groene naaldaar perzikkruid zwenkgras

hanenpoot

In totaal gedetermineerd in de AKKERRANDEN : 64 soorten planten

- 18 -

Soortenlijst : PLANTEN in de CONTROLE-RANDEN

In totaal gedetermineerd in de CONTROLE-RANDEN : 79 soorten planten

adelaarsvaren haagwinde ridderzuring

akkerdistel hanenpoot rietgras

akkerkool harig knopkruid rode klaver

akkerviooltje heermoes ruw beemdgras

basterd wederik hennepnetel schijfkamille

bijvoet kaal knopkruid st janskruid

blaartrekkende boterbloem kamille stachys

boekweit kattenstaart streepzaad

braam kleefkruid teunisbloem

brandnetel klein kroos valeriaan

canadese fijnstraal klein streepzaad varkensgras

duits vuil kropaar veelwortelig kroos

duizendblad kruipende boterbloem veenwortel

duizendknoop kweek veldbies

engels raaigras liesgras veldzuring

fluitenkruid mannagras viltige basterdwederik

gekroesde melkdistel meisjesogen vogelmuur

gele ganzenbloem melganzenvoet water weegbree

gele kamille moerasdroogbloem waterpeper

gele lis moerasrolklaver weegbree

gestreepte witbol moerasspirea wikke

gevleugeld helmkruid paardenbloem witte klaver

glanshaver perzikkruid zachte dravik

grassen pitrus zomer tarwe

greppelrus rankende helmbloem zomprus

grote brandnetel reukloze kamille zwenkgras

grote lisdodde

In totaal gedetermineerd in de CONTROLE-RANDEN : 79 soorten planten

- 19 -

Bijlage 3 : Soortenlijst INSECTEN in de akkerranden en de controle-randen

Insecten zijn geteld naar soortgroep, en vervolgens waar mogelijk op naam gebracht. De lijst geeft

een indicatie van de verscheidenheid aan insecten, maar is dus niet compleet. Zie bijlage 1 voor

foto’s van een aantal insecten, met een toelichting op hun plek in de voedselketen.

Soortenlijst INSECTEN in de akkerranden en de controle-randen

In totaal gedetermineerd: 58 soorten insecten

akker- randen

controle randen

akker- randen

controle randen

aardhommel x x kegelbijvlieg x

akkerhommel X

klein geaderd witje x

atalanta X

kleine bijvlieg x

aziatisch lieveheersbeestje

X

klein koolwitje x x

bessenzweefvlieg X

kleine vos x

blinde bij X

kleine vuurvlinder x

bont zandoogje X x koevinkje x x

boomhommel X

koollangpootmug x

bruin zandoogje X x lievelingvlinder x

cirtoenpendelvlieg X

menuetzweefvlieg x

citroenpendelvlieg X

muntvlinder x

citroenvlinder X

pendelzweefvlieg x x

daas X

plakbuiklibelle x

dagpauwoog X x puntbijvlieg x x

dambordvlieg X

rouwvlieg x

distelvlinder X

schorpioenvlieg x

doodshoofdzweefvlieg X

soldaatje x x

doodskop zweefvlieg X

stalvlieg x

gamma-uil X

steenhommel x

gehakkelde aurelia X

strontvlieg x

driehoekszweefvlieg X

stro-uil x

schorpioenvlieg X

tijgerspin x x

groene cicade X x tuinhommel x

groene stinkwants X

twaalfvlek lieveheersbeestje

x

groene vleesvlieg X

weidelangpootmug x

groot koolwitje X

Weidewants x x

- 20 -

honingbij X x Zevenstip lieveheersbeestje

x

hoornaar X

Zuringwants x x

icarus blauwtje X

zwartspriet dikkopje x x

In totaal gedetermineerd: 58 soorten insecten

- 21 -

Bijlage 4 : Soortenlijst DAGVLINDERS, en vergelijking met andere vlinder-inventarisaties in hetzelfde gebied

Toelichting:

Bij het slootkant-project zijn slootkanten anders gemaaid en ingericht, om de natuurwaarden te

versterken. Een vlinder-inventarisatie leverde 22 soorten dagvlinders op, over een periode van 5

jaren. (Experiment Slootkantenbeheer, H. van den Bijtel, Stg Landschapsbeheer Utrecht, 2006)

soortenlijst

dagvlinders

akkerranden

project

slootkant

project

in en rondom

Leusden

argusvlinder ● ●

atalanta ● ● ●

bont zandoogje ● ● ●

boomblauwtje ● ●

bruin zandoogje ● ● ●

citroenvlinder ● ● ●

dagpauwoog ● ● ●

distelvlinder ● ● ●

eikenpage ●

gamma-uil ● ●

geelspriet dikkopje ●

gehakkelde aurelia ● ● ●

groot dikkopje ● ● ●

groot koolwitje ● ● ●

hooibeestje ●

icarus blauwtje ● ● ●

klein geaderd witje ● ● ●

klein koolwitje ● ● ●

kleine vos ● ● ●

kleine vuurvlinder ● ● ●

koevinkje ● ● ●

landkaartje ● ●

oranjetipje ● ● ●

st jacobsvlinder ●

zwartspriet dikkopje ● ● ●

aanta l soorten: 19 soorten 22 soorten 22 soorten

aanta l tel l ingen: 79 tel l ingen 152 tel l ingen

periode:2011-2012

juni -okt

1999-2004

jul i -aug

2011-2012

mrt-okt

VLINDER INVENTARISATIE

- 22 -

De vlindertuin in Leusden is ingericht als educatieve tuin, en om gunstige condities voor vlinders te

creëren, van waaruit zij zich kunnen verspreiden. Deze tuin is ingericht in het kader van het

Vlinderbaan-project, in de regio tussen Amersfoort en Utrecht. Vrijwilligers van de vlindertuin

hebben een vlindertelling gehouden in 2011-2012, om te zien hoeveel soorten vlinders er voorkomen

in en rondom Leusden. Deze inventarisatie leverde 22 soorten dagvlinders op. (Vlinderinventarisatie

Leusden 2011-2012, coörd. Marian Marseille, CML Leusden)

In de bloeiende akkerranden zijn 19 soorten dagvlinders geteld. Dat zijn vrijwel alle soorten die ook

bij de andere inventarisaties in het gebied geteld zijn. Een prima score, vrijwel alle vlindersoorten

weten de bloeiende akkerranden te vinden en doen er hun voordeel mee.

- 23 -

Bijlage 5 : Zaaimengsel akkerranden, Bloeiend bedrijf 2012

- 24 -

- 25 -

- 26 -