1ภูมิรัฐศาสตร์ กำลังอำนาจของชาติ...

ภมรฐศาสตร ก าลงอ านาจของชาต

โดย พลเอก เอกชย ศรวลาศ ผอ านวยการส านกสนตวธและธรรมาภบาล

สถาบนพระปกเกลา

www.elifesara.comekkachais@hotmail.com

• ภมศาสตรการเมองเปนวชาภมศาสตรแขนงหนง ศกษาพรรณนาและ

วเคราะหเกยวกบเรองรฐ วชาน เกดขนพรอม ๆ กบวชาประวตศาสตร รฐ

ประศาสนศาสตร ปรชญา และคณตศาสตร

• เฮคาแทอส นกภมศาสตรชาวกรกผซงไดนามวาบดาวชาภมศาสตรกสนใจ

เฉพาะหลกทว ๆ ไปของพ นพภพ

• ปลาโต นกปราชญชาวกรก ไดชใหเหนถงความสมพนธระหวางประเทศกบ

บรเวณตาง ๆ ภายในประเทศ

• อารสโตเตล นกการเมองชาวกรก กลาวถงความสมพนธระหวางประเทศกบ

สงแวดลอมทางธรรมชาตของประเทศ

• สตราโบ นกภมศาสตรชาวโรมน กวจารณถงเรองราวตาง ๆ อนเกยวของกบ

สงแวดลอมทางธรรมชาตกมอทธพลตออ านาจหรอก าลงความสามารถของ

อาณาจกรโรมน

วชาน เจรญขนมาในศตวรรษท 18 โดยเฉพาะศตวรรษ ท 20

เกดนกภมศาสตรการเมองหลายคน

• อลเฟรด เธเยอร มาฮาน (Alfred Thayer Mahan)

• เซอรฮลฟอรด แมคคนเดอร (Sir Halfore Mackinder)

• ฟรดดรช รทเซล (Friedrich Ratzel)

• รดอลฟ คเจลลน (Rudolf Kjellen)

• คารล เฮาสโฮเซอร (Karl Haushofer)

มหลกเกณฑเดยวในทกประเทศ แตเน อหาปลกยอยไมเหมอนกนขนอยกบ

ลกษณะประจ าชาต ประเพณ

ประเทศองกฤษมลกษณะเปนเกาะมเน อทไมกวางใหญ เปนเจาทะเล ม

ความคดทจะแสวงหาเมองขนในเขตโพนทะเลอยเสมอ

ประเทศสหรฐอเมรกามเน อทขนาดใหญทรพยากรธรรมชาตมมาก ท าใหนก

ภมศาสตรการเมองอเมรกนศกษาเรองภายในประเทศมากกวาบรเวณอน ๆ

ของโลก

ประเทศเยอรมนมเน อทนอย ประชากรอยหนาแนนราว 70 ลานคน เปรยบเทามลรฐไอดาโฮกบออรกอน ของสหรฐอเมรการวมกน มดนเปน

ทรพยากรธรรมชาตทตองใชซ าทกป

ชาวเยอรมนกระจดกระจายอยตามประเทศเพอนบานใกลเคยง มการรวม

ชาตของตนเขาดวยกน

ภมศาสตรไมใชปจจยส าคญทสด แตเปนปจจยทถาวรทสดท

กอใหเกดก าลงอ านาจแหงชาต

ความกวางใหญของมหาสมทรและรปรางของแผนดน เกอบไม

มการเปลยนแปลงเลย

มนษยอาจเจาะอโมงคลอดใตภเขา ขดคลองเชอมมหาสมทร

เปลยนทางน าไหลของแมน าสายใหญ ๆ หรอในอนาคตอาจจะ

ไดเหนกระแสน าในมหาสมทรไหลเปลยนทาง

อทธพลของภมศาสตรกอใหเกดความเสยเปรยบไดเปรยบ

ระหวางประเทศในภมภาคตาง ๆ ทงทางการเมอง เศรษฐกจ

การปองกนประเทศ สงคมจตวทยาและความสมพนธระหวาง

ประเทศ

ภมศาสตรมอทธพลส าคญในการก าหนดนโยบายตางประเทศ

ก าลงอ านาจแหงชาตขนอยกบปจจยทส าคญอนหนงคอสภาพทาง

ภมศาสตร

สภาพทางภมศาสตรไดถกลดบทบาทลงไปอยางมากจากอาวธนวเคลยร

และขปนาวธขามทวป

Prof. John H. Hertz กลาววา “ปจจบนก าลงอ านาจสามารถท าลายก าลงอ านาจดวยกนเอง จากศนยกลางของก าลงอ านาจหนงไป

ยงอกศนยกลางหนงได จงท าใหทกสงทกอยางแตกตางไปจากเดม"

นกยทธศาสตรไดชใหเหนวาการปองปรามกนทางอาวธนวเคลยรของ

อภมหาอ านาจอาจจะยงผลใหสงครามในอนาคตจ ากดอยแคการใช

อาวธและยทธศาสตรสภาพทางภมศาสตร

ปรมาณ และการพฒนาขปนาวธขามทวปท าใหปจจยเรองดนแดนของ

ประเทศกลายเปนเรองลาสมย

• เรองอากาศ และภมประเทศ ตองอาศยภมศาสตรธรรมชาต

• พดถงทรพยากรและประชากร กพงวชาภมศาสตรเศรษฐกจ

• วชารฐศาสตรตดขาดจากวชาภมศาสตรการเมองไมได รฐศาสตรศกษา

หลกเกณฑตาง ๆ ทางดานการเมองของมนษย สวนวชาภมศาสตรการเมองนน

เปนวชากจกรรมทางการเมอง

• วชาความสมพนธระหวางประเทศ เปนวชาคลายวชารฐศาสตร และม

ความสมพนธกบวชาภมศาสตรการเมองดวย

• ค าศพทตาง ๆ มกใชสอดคลองกนในวชาทงสองน เชน ค าวา นโยบาย

ตางประเทศ ดลแหงอ านาจ สนธสญญาสนตภาพ

• วชาประวตศาสตร วชาประชากรศาสตร วชามานษยวทยา วชาพฤกษศาสตร

วชาเศรษฐศาสตร วชาธรณวทยามสวนสมพนธกบการศกษาทเกยวกบลกษณะ

ภมประเทศ วชาอตนยมวทยากมสวนเกยวของกบการศกษาเรองอากาศ

เปนวตถดบไมท าใหประเทศมก าลงอ านาจกลาแขงจะตองม

ความสามารถในการใชทรพยากร

กลมประเทศอาหรบถาไมสามารถประสานนโยบายน ามนกบโลก

ตะวนตกได น ามนทมอยมหาศาลกไมอาจท าใหประเทศเหลานนม

ก าลงอ านาจมากได ค.ศ.๑๙๗๓ กลมประเทศอาหรบไดยอมตกลง

ในนโยบายหามสงน ามนรวมกนกบประเทศ ตะวนตกและมการ

ก าหนดราคาน ามนกน

ปจจบนกลมประเทศอาหรบมปญหากบประเทศสหรฐแตอเมรกา

จะตองพยายามดแลภมภาคของโลกสวนน อยางมาก

แหลงพลงงานทใหญทสดในโลกประเทศหนงประเทศใดสามารถใช

วตถดบทมอยใหเปนประโยชนได

ทตงทางภมศาสตร

ทางเขาถงสประเทศ

ขนาดรปรางของประเทศ

ดนฟาอากาศ

ลกษณะของเสนพรมแดน

ลกษณะภมประเทศ

ภมศาสตรมผลตอก าลงอ านาจแหงชาตกระท าเปนหวขอตามล าดบตอไปน

ทตงเปนสงทมลกษณะถาวร

มการเปลยนแปลงของววฒนาการทาง

ประวตศาสตรในระยะเวลายาว

ทตงของประเทศทงในสวนของโลก และใน

สวนของภมภาค

ทตงของประเทศทสมพนธกบบรรดาสง

ตางๆ เชน มวลแผนดน พ นน า โซน

อากาศและวตถดบตางๆ

ทตงของประเทศสมพนธกบประเทศอน

บรเวณหรอภมภาคบางแหงและประเทศท

ตงอยในภมภาคนน

C H I N A

I N D I A

PA KIST AN

I N D O N E S I A

S U M

A T

R A

T H A I L A N D

B U R M A

L A

O S

M A

L A

Y S

I A

SIN GAP OR E

C A M B O D I A

V I E

T N

A M

G U

L F

O F

S I A

M

G U L F

O F

T O N K I N

A N D A M A N

S E A

B A Y

O F

B E N G A L

S O

U T

H

C H

I N

A

S E

A

Singapore

Phnom

Penh

Bangkok

Vientiane

Hanoi

Rangoon

Ku

ala Lumpur

HO CHI MINH CITY

N

Country Capital-

BURMA, THAILAND, LAOS,

CAMBODIA, VIETNAM,

SINGAPORE and MALAYSIA

0 50 100 150 200 MI

0 50 100 200 300KM

ยโรปตะวนตก และสหรฐอเมรกา มฝนตกเพยงพอ มอากาศอบอน

มหนทางเขาถงวตถดบเปนประเทศทกาวหนาทสดในทางอตสาหกรรม

ตงอยในบรเวณใกลเคยงกนสามารถด าเนนการคาระหวางประเทศ

ไมตองเสยคาขนสงแพงจนเกนไป

จากแผนทโลกประเทศมหาอ านาจตาง ๆ มทตงอยในระหวางแลตตจต ๒๐๐

และ ๖๐๐ เหนอ

เปนดนแดนทมคนอยอาศย ๗๕% ของโลก

ทตงของประเทศถอกนวาเปนสงทก าหนดนโยบายของรฐโดยกวาง ๆ วาจะสราง

อ านาจทางทะเล ใหมากกวาทางบก ทางบกใหมากกวาทางทะเล อยางไร

GEOPOLITICS

13

ไทยAustralia

US

A

Canad

a

Chi

naInd

ia

Russ

ia

Bra

zil

Argenti

na

Mexi

co

ประเทศไทยตงอยในยานการแขงอทธพลระหวางจน และสหรฐอเมรกา

ประเทศไทยตองด าเนนนโยบายทางการเมองดวยความรอบคอบ สามารถ

ถวงดลกบประเทศทงสองได

ทตงของประเทศไทยมความส าคญทางยทธศาสตรตอประเทศในเอเซย

ตะวนออกเฉยงใต

ทางเขาสประเทศทงทางบก ทางทะเล และทางอากาศนนเหมาะแกการ

คมนาคมขนสง

แตกมจดออนอยมาก โดยเฉพาะในภาคใตเพราะลกษณะภมประเทศยาว

บางและมทางเขาสทางทะเลไดเกอบทกดานยากแกการปองกนเปนอยางยง

สภาพลมฟาอากาศนนประเทศไทยอยในเขตรอนมฝนตกชกในฤดฝนมพช

พนธธญญาหารอดมสมบรณ

แตขาดทรพยากรธรรมชาตทใชเปนหลกในการอตสาหกรรม

เปนปจจยทส าคญความเจรญและความปลอดภยของประเทศ การเลอกทตงของประเทศ

ในปจจบนท าไมได

โซเวยตรสเซย ๆ ทางเหนอทะเลเยนหรอแดนน าแขงในฤดหนาว ทางตะวนออกกเปน

ดนแดนกนดารและไกลทางคมนาคมสายส าคญ การหาทางออกทะเลน าอน จงเปนปญหา

ของโซเวยตรสเซยมานานแตประเทศนยงเคราะหดอยมากทมแผนดนกวางใหญอดมดวย

ทรพยากรหลายชนด และมปรมาณมาก จงพอจะหกลางความเดอดรอนทางต าแหนงไว

ได

ประเทศสวตเซอรแลนด เปนประเทศทตกอยในทามกลางประเทศตาง ๆ จนหาทางออก

ทะเลไมได แตสวตเซอรแลนดกไดแกปญหาคอการตงตนเปนกลางอยางเดดขาด และไม

ยงเกยวกบสงครามใด ๆ ทงสน แมแตองคการสหประชาชาตกไมเคยปรากฏวา

สวตเซอรแลนดเปนสมาชกอยดวย นอกจากนสวตเซอรแลนดยงสรางก าลงขนสงทาง

อากาศอยางใหญดวย คอ องคการขนสงสวสแอร (Swissair) เพอใหสามารถตดตอทวโลกโดยทาง

จะมความแตกตางกนออกไป ไมวาจะเปนขนาดของ

ประเทศ รปรางลกษณะหรอลกษณะท าเลทตง

บางประเทศอาจมดนแดนตดตอกนเปนเขตกนดนแดน

หรอกรณมเขตล าน าหรอทะเลเปนเขตกนดนแดน

รวมถงการมทรพยากรทางธรรมชาตของแตละประเทศ

สงเหลาน สงผลใหนโยบายหรอยทธศาสตรการปองกน

ประเทศแตกตางกนออกไป

แดนแกน (CORE AREA) ของประเทศ

เปนศนยกลางทางเศรษฐกจ การเมอง สงคมจตวทยา โดย

พจารณา

ตงอยทใด

เก อกลตอการปองกนตวเองอยางไร

สามารถควบคมสวนอน ๆ ของประเทศอยางมประสทธภาพ

หรอไม

ถกตดขาดจากสวนอนงาย หรอไม

17

• ประเทศญปนถอวามลกษณะภมประเทศไมสด เพราะถกแบง

ออกเปนสวนเลกสวนนอยโดยแมน าและภเขาทมอยมากมาย ท าให

เกดความออนแอจากการใชอาวธนวเคลยรในสงครามจ ากดของ

ภมภาค

• ปากสถานกบอนเดย หรอ อสราเอล กบกลมรฐอาหรบ หากวาวน

หนงรฐอาหรบสามารถทจะมอาวธนวเคลยรไดทดเทยมกบอสราเอล

• การระเบดของโรงไฟฟาปรมาณทเชอรโนบลเปนตวอยางของความ

เสยหายดานสงแวดลอม

ปญหาโจรสลดปลนเรอ การกอการรายมสงบอกเหตวาจะเกดขนในชองแคบ

มะละกากได

ปญหาสงแวดลอมจากคราบน ามนของเรอขนาดใหญ

เปนเสนทางเดนเรอทแตละปมเรอ 50,000 ล าแลนผาน มทงเรอบรรทกน ามน เรอสนคาบรรทกตคอนเทนเนอร เรอลากจง เรอหาปลา เรอเฟอรร เรอ

โดยสาร เรอบรรทกน ามน รอยละ 50 ของกองเรอบรรทกน ามนทวโลก

การคาทางทะเล 1 ใน 4 ของโลกตองผานชองแคบมะละกา

สวนทแคบทสดกวางเพยง 1.5 ไมลทะเลเทานน สวนทน าตนทสดลกเพยง 25 เมตรเทานน

จดออนของชองแคบมะละกา หากโจมตหรอยดและท าลายเรอขนาดใหญ

ดงกลาวอาจท าใหการจราจรผานชองแคบมะละกาตองหยดชะงก

สหรฐอเมรกา

20

AUSTRALIA

สาธารณรฐประชาชนจน

เปนรปรางทมลกษณะดทสด สามารถตงเมองหลวงอย

บรเวณใจกลางประเทศได เปนประโยชนทางการทหาร

เศรษฐกจ ตลอดจนการปองกนประเทศ สามารถสราง

เสนทางคมนาคมไดสนทสด ตดตอถงกนไดสะดวก

รวดเรวและประหยดทสด ไดแก สวสเซอรแลนด ฮงการ

และฝรงเศส เปนตน

21

22

มหลายแบบ ไดแก

แบบแยกกน (Broken Shape) คอ มหนวยหนงหรอมากกวา

แยกออกจากหนวยใหญของประเทศ เชน มาเลเซย

แบบไมประตดประตอกน (Fragmented Shape) คอ ม

สวนยอย ๆ แยกออกจากหนวยใหญของประเทศ แตยงอยบรเวณ

เดยวกบหนวยใหญ เชน อนโดนเซย ญปน ฟลปปนส เปนตน

แบบกระจดกระจายแยกกนอย เชน ประเทศในเครอจกรภพองกฤษ

แบบดามกระทะ (Pan Handle) คอ มบางสวนยาวยนออกไปจากสวนใหญของประเทศ เชน ประเทศไทย

23

24

SARAWAK

SABAH

MA

LA

YA

M A L A Y S I A

I N D O N E S I AJ A V A

S U

M A

T R

A

B O R N E O

K A L I M A N T A N

C E

L E

B E

S

I R I A N J A Y A

แบบแยกจากกน

PH

ILIP

PIN

ES

แบบไมประตดประตอ

25

แบบดามกระทะ (Pan Handle)

T H A I L A N D

1. ความมนคง

2. ความโดดเดยว

3. ความสามคค

4. ฐานะทางเศรษฐกจ

5. ยทธศาสตรชาต

26

ทสง ลกษณะภมประเทศไดเปรยบในการปองกนประเทศ

ขอพจารณาทางทหารทสงมขอเสย ดงน

การออกสทะเล ไมมทางออกสทะเล เชน ลาว เนปาล เอธโอเปยและภฐาน

ภมประเทศ มความลาดชนมาก เปนอปสรรคในการสรางเมอง

ขาดแรงงาน ประชากรนอย

ขาดความเปนอนหนงอนเดยวกน

27

28

กลมประเทศทอยในทสง ไมมทางออกสทะเลไดแก เอธโอเปย ลาว เนปาล เปนตน

29

80

70

60

50

40

30

20

10

EQ UA TO R

20

30

40

50

60

70

80

30

40

50

60

70

80

20

10 10

30

40

50

60

70

80

80

70

60

50

40

30

20

10

30

TROP IC O F CA NCE R

40

50

60

70

80 80

70

60

50

40

30

20

10

EQ UA TO R

TROP IC O F CA NCE R

TROP IC O F CA PRI CO RN TROP O F CA PRI CO RN

10

20

30 30

40 40

50 50

60 60

70 70

80 80 80

70

60

50

40

30

20

10

30

40

50

60

70

80 80

70

60

50

40

30

20

10

AUST RALIA

A S I A

A F R I C A

E U R

O P

E

GREE NLANDGR

EEN

LAND

NORTH

AMERICA

ANTARCTICA

SOUTH

AMERICA

P A C I F I C

O C E A N

O C E A N

I N D I A N

O C E A N

PACIFIC

OCEANA T L A N T I C

แผนทโลกแสดงเขตเศรษฐกจโลก

40

60 60

40

5

5Equator

5

5

ละตจด 40 - 60 องศาเหนอ เขตอากาศอบอน เปนกลมประเทศอตสาหกรรม

ละตจด 5 องศาเหนอ - 5 องศาใต เขตอากาศรอนชน

31

สรปไดวา ในบรเวณละตจด 40 - 60 องศาเหนอ อากาศ

อบอน ประชากรมความขยนขนแขง เมอพจาณาภาพรวม

จากแผนท พบวา เปนบรเวณทมเมองใหญและเปนเมอง

อตสาหกรรมและเขตเศรษฐกจส าคญของโลก

ตรงกนขาม ทละตจด 5 องศาเหนอ - 5 องศาใต

อากาศรอนชน ท าใหประชากร ไมกระตอรอลนในการประกอบ

อาชพ

ประชากร โดยพจารณา การตงถนฐาน แดนแกนสวนใหญ อยใกลทะเล

ปรมาณประชากร เมอเปรยบเทยบกบพนท มผลตอ

คณภาพชวต

การผลตการพฒนาคณภาพของประชากร

พลงอ านาจของประเทศ

คณภาพของประชากร เปนปจจยส าคญตอพลงอ านาจ

ของชาตในยคปจจบน

32

อตราการเจรญกาวหนาของประชากร

ความหนาแนนและการกระจาย

โครงสรางสงคม/อายของประชากร

คณภาพของประชากร/ระดบการศกษา

การสาธารณสข/โภชนาการและอนามย

คณภาพ/ระดบการศกษาทศนคตตอการท างาน

มาตรฐานคาครองชพ

ความสามารถดานวทยาศาสตร/การประกอบอาชพ ระดบของฝมอแรงงาน

World 7197,354,235

China 1389,112,285 1

India 1258,724,950 2

USA 321,143,287 3

Indonesia 251,136,443 4

Brazil 201,083,050 5

Pakistan 183,432,456 6

Nigeria 175,729,741 7

Bangladesh 157,422,217 8

Russia 142,675,857 9

Japan 127,080,989 10

Mexico 122,965,087 11

Philippines 99,128,309 12

Ethiopia 95,138,910 13

Vietnam 92,053,904 14

Germany 82,693,971 15

Egypt 82,630,562 16

Iran 77,888,011 17

Turkey 75,323,141 18

Congo 68,311,006 19

Thailand 67,101,664 20

ประชากร 1300 เศษ

ประชากร 1200 เศษ

Continent Population in 2003

Muslim

Population in 2003

Muslim Percentage

Africa 861.20 461.77 53.62

Asia 3830.10 1178.89 30.78

Europe 727.40 52.92 7.28

North America 323.10 6.78 2.10

South America 539.75 3.07 0.57

Oceania 32.23 0.60 1.86

Total 6313.78 1704.03 26.99

Muslim Population is increasing at the rate of 2.9%**

We are taking the rate of natural increase as 2% around the world. The

Muslim population in 2003 was 1704.03 million.

**US Center For World Mission 1997 Report

ประเทศมสลมทปกครองในระบอบกษตรยหรอเจาผครองในลกษณะสมบรณาญาสทธราชยหรอกงๆ

ประเทศมสลมประชาธปไตยแบบสมยใหม ประเทศมสลมสมยใหมกงประชาธปไตย ประเทศมสลมแนวปฏวต ประเทศมสลมสายเครง ประเทศมสลมผสมอทธพลของวฒนธรรมสลาฟ

ประเทศมสลมทปกครองในระบอบกษตรยหรอเจาผครองในลกษณะสมบรณาญาสทธราชยหรอกงๆ(โมรอกโก จอรแดน ซาอดอารเบย บรไน และรฐเลกๆ รมอาวเปอรเซย)

ประเทศมสลมประชาธปไตยแบบสมยใหม(มาเลเซย อนโดนเซย ตรก) ประเทศมสลมสมยใหมกงประชาธปไตย(ปากสถาน แอลจเรย อยปต ตนเซย

เลบานอน) ประเทศมสลมแนวปฏวต(อรก ซเรย ลเบย ซงมผน าในลกษณะเผดจการหรอ

กงเผดจการ) ประเทศมสลมสายเครง (คอศาสนามอ านาจเหนอรฐ) มกรจกกนในภาษาองกฤษ

วา Islamic Fundamentalism ไดแก อฟกานสถาน และอหราน (ซงเครงนอยลงกวาในทศวรรษ ๑๙๘๐)

ประเทศมสลมผสมอทธพลของวฒนธรรมสลาฟ ไดแก บรรดาประเทศในบรเวณเอเชยกลางและคอเคซสทเคยรวมอยในอดตสหภาพโซเวยต(อสเบกสถาน เตรกเมนสถาน คาซกสถาน ทกรเซย และอาเซอรไบจาน)

ทรพยากรธรรมชาต โดยพจารณา

แหลงวตถดบ

แหลงพลงงาน ทจะเสรมสรางความเขมแขงทางเศรษฐกจ

และใชเปนอ านาจตอรองได เชน ยเรเนยม ปโตรเลยม

43

ภมศาสตรเศรษฐกจ ทรพยากรธรรมชาตทมคณคาทางเศรษฐกจ เปนทตงของตลาดการคาโลก และมจ านวนมาก พอทจะใหมความมนคง โดยพจารณา

ทรพยากรนน เปนปจจยเกอกลหรอเปนอปสรรคตอการพฒนาระบบเศรษฐกจ มาก - นอย หรอไม

เปนสนแรยทธปจจย สนแรทางอตสาหกรรม หรอไม

สามารถใชเปนเครองตอรองกบประเทศอนไดหรอไม

พงตนเองไดและสามารถน ามาพฒนากองทพไดหรอไม

44