10. sinif kimya10 11 lm 2 5076 1 kİmyanin temel kanunlari kütlenin korunumu kanunu bilim...
Post on 17-Jan-2020
51 Views
Preview:
TRANSCRIPT
10. SINIF
DERS ANLATIM REHBERIKIMYA
2
KÜ
NY
E
10. Sınıf Kimya Ders Anlatım Rehberi
OL00-10.02DER07
978-605-2000-29-8
Yasemin Salman
Nalan Kural - Ali Eldiven - İsmail Gürdal
TestOkul Dizgi Servisi
Kısmet Gül Albayrak
Erkan Kılıç - Erdinç Şahin
Özge Burhan
Nilgün Aydoğan
Aykut Matbaası / Firuzköy Mah. Mezarlık Üstü Cad. No: 24 / 26 A
Blok Avcılar / İST. tlf: 0 212 428 52 74 - 428 54 26
0 212 275 00 35 www.testokul.com / destek@testokul.com
Gülbahar Mah. Cemal Sururi Sok. No:15 / E Halim Meriç İş Merkezi
Kat: 9 Mecidiyeköy / İST.
Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’na göre her hakkı Eksen Yayıncılık
ve Eğitim Malz. San. Tic. AŞ’ye aittir. Eksen Yayıncılık’ın yazılı
izni olmaksızın, kitabın herhangi bir şekilde kısmen veya tama-
men çoğaltılması, basım ve yayımı hâlinde gerekli yasal mevzuat
uygulanır.
ürün adı
ürün no
isbn
yazar
katkıda
bulunanlar
dizgi-mizanpaj
grafik tasarım
dijital içerik
editör
yayın yönetmeni
baskı
iletişim
Copyright ©
3
MER
HA
BA
Sevgili Öğrenciler,
Her gün birçok farklı dersle karşı karşıya kalıp hepsinden notlar tutan, bu sıra-
da dersi ve öğretmeni takip edip konuyu iyice anlamaya uğraşan, sonrasında ise
tekrar etmek için çaba sarf eden sizlere işinizi çok kolaylaştıracak yeni bir ürün
sunuyoruz: Kimya Ders Anlatım Rehberi.
Ders Anlatım Rehberi, adı üstünde, size dersi öğrenme süreciniz boyunca rehber-
lik yapacak. Nasıl mı?
Öğretmeniniz akıllı tahtada ders anlatıyor, siz de not tutuyorsunuz ama “Ders
Anlatım Rehberi” sizi yönlendiriyor hangi notları tutacağınız hususunda. Temel
mantığı bu. Böylelikle uzun uzun yazıp hem yorulmamış hem de yazarken konu-
nun önemli noktalarını kaçırmamış oluyorsunuz.
Öncelikle her bir ünitede neler öğreneceğinizi, hangi konularla karşı karşıya ka-
lacağınızı gösteriyoruz ünitelerin ilk sayfasında. Bu sayede derse bir ön hazırlık
sağlanmış oluyor. Sonra küçük alt başlıklara ayrılmış şekilde konuları öğrenmeye
başlıyorsunuz. Çözümlü örnekler ve etkinliklerle size anlatılanlar somutlaşıp zih-
ninize yerleşiyor. Ayrıca konunun önemli noktalarını, konuyla ilgili daha ayrıntılı
ve ilginç bilgileri renkli bölümlerle size sunuyor Ders Anlatım Rehberi. Kare kod-
ları kullanarak anlatımlardaki boşluklara, örneklerin ve etkinliklerin cevaplarına
ulaşıyorsunuz.
Ders Anlatım Rehberi, akıllı tahtada, konunun kavranmasına ve iyice anlaşılması-
na yardım edecek görsel ögeler ve videolar içeriyor.
Konu anlatımını pekiştirmeye yönelik çok sayıda etkinlik bulacaksınız bu kitapta.
Bu etkinlikler hem yoğun konu anlatımına boğulmamanızı, soluk almanızı sağla-
yacak hem de size anlatılanları daha iyi kavramanıza yardımcı olacak.
Konu anlatımının sonunda, gerekli yerlerde sorular yer alıyor testler hâlinde.
Bunlar, hem konunun tam öğrenilmesini sağlıyor hem de istenirse tekrar ve ödev
amaçlı kullanılabiliyor.
Size düşen anlatım rehberinizin yönlendirmelerine uymak ve kararlı adımlarla
hedefe yürümek.
Güzel ve başarılı bir gelecek sizleri bekliyor...
4
DERS ANLATIM REHBERİ KULLANIM İPUÇLARI
Konuyu kavramaya yönelik sorulara, uygulamalara bol miktarda yer verdik.
Bir sayfadan akıllı tahtaya yansıtılan ilk slaytı burada numaralandırdık.
Kitaptaki örnek soruların çözümle-rini ve etkinliklerin cevaplarına bu karekodlarlaulaşmanızı sağ-ladık.
Karekod
Slayt Numarası
Etkinlik
Ünite içindeki her bir bölü-mü bu başlıkla ayırdık.
Konu Başlığı
Öğretmenin ayrıca belirtmek istediği önemli gördüğü her şeyi yazabil-meniz için bu bölümü ayırdık.
Not Alanı
Bazı yerleri boş bırakılmış (pembe yazılı) anlatımlarla konuya sağlam bir temel atmanızı istedik.
Anlatım Bölümü
5
DERS ANLATIM REHBERİ KULLANIM İPUÇLARI
Konuyla ilgili daha ayrıntılı ve ilginç bilgilere bu bölüm-de yer verdik.
Bunu da Bilelim
Çoktan seçmeli soruları da unutmadık elbette.
Konu Değerlendirme Testi
Mor zeminli bu bölümü Fen Lisesi müfredatına göre hazırladık.
Ekstra Bilgi
Konuyla ilgili önemli noktaları bu alanda size sunduk.
Anahtar Bilgi
6
İÇİNDEKİLER
Bölüm 1: Kimyanın Temel Kanunları ................................................ 10
Konu Değerlendirme Testi - 1 ...................................................... 22
Bölüm 2: Mol Kavramı ....................................................................... 24
Konu Değerlendirme Testi - 2 ...................................................... 33
Bölüm 3: Kimyasal Tepkimeler ve Denklemler ................................. 35
Konu Değerlendirme Testi - 3 ...................................................... 41
Bölüm 4: Kimyasal Tepkimelerde Hesaplamalar .............................. 43
Konu Değerlendirme Testi - 4 ...................................................... 54
Konu Değerlendirme Testi - 5 ...................................................... 56
1. ÜNİTEKİMYANIN TEMEL KANUNLARI VE KİMYASAL HESAPLAMALAR
Bölüm 1: Karışımların Sınıflandırılması ............................................. 60
Konu Değerlendirme Testi - 1 ............................................ 67
Bölüm 2: Çözünme Olgusu ................................................................ 68
Konu Değerlendirme Testi - 2 ...................................................... 71
Bölüm 3: Çözelti Derişimleri .............................................................. 73
Konu Değerlendirme Testi - 3 ...................................................... 80
Bölüm 4: Çözeltilerin Derişime Bağlı Özellikleri .............................. 82
Konu Değerlendirme Testi - 4 ...................................................... 88
Bölüm 5: Ayırma ve Saflaştırma Teknikleri ....................................... 90
Konu Değerlendirme Testi - 5 ...................................................... 100
2. ÜNİTE KARIŞIMLAR
7
Cevap Anahtarı ......................................................................................... 183
Bölüm 1: Yaygın Günlük Hayat Kimyasalları / Temizlik Maddeleri .......... 146
Bölüm 2: Polimerler ................................................................................... 154
Konu Değerlendirme Testi - 1 ............................................................. 160
Bölüm 3: Kozmetik Malzemeler ............................................................... 161
Bölüm 4: İlaçlar .......................................................................................... 165
Konu Değerlendirme Testi - 2 ............................................................. 168
Bölüm 5: Hazır Gıdalar .............................................................................. 169
Bölüm 6: Yenilebilir Yağlar ....................................................................... 174
Konu Değerlendirme Testi - 3 ............................................................. 180
4. ÜNİTE KİMYA HER YERDE
CEVAP ANAHTARI
Bölüm 1: Asitleri ve Bazları Tanıyalım ................................................... 104
Bölüm 2: Asitlik ve Bazlık Özelliklerinin Moleküler Düzeyde Açıklanması ... 111
Konu Değerlendirme Testi - 1 .......................................................... 114
Bölüm 3: Asitler ve Bazlar Arasındaki Tepkimeler ................................ 116
Konu Değerlendirme Testi - 2 .......................................................... 120
Bölüm 4: Asitlerin ve Bazların Günlük Hayat Açısından Önemli Tepkimeleri 122
Konu Değerlendirme Testi - 3 .......................................................... 126
Bölüm 5: Hayatımızda Asitler ve Bazlar ................................................. 128
Bölüm 6: Tuzlar ........................................................................................ 137
Konu Değerlendirme Testi - 4 .......................................................... 143
3. ÜNİTE ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR
8
1. ÜNİTEKİMYANIN TEMEL
KANUNLARI VE KİMYASAL HESAPLAMALAR
Bölüm 1: Kimyanın Temel Kanunları ................................................ 10
Konu Değerlendirme Testi - 1 ................................................ 22
Bölüm 2: Mol Kavramı ....................................................................... 24
Konu Değerlendirme Testi - 2 ................................................ 33
Bölüm 3: Kimyasal Tepkimeler ve Denklemler ................................ 35
Konu Değerlendirme Testi - 3 ................................................ 41
Bölüm 4: Kimyasal Tepkimelerde Hesaplamalar ............................. 43
Konu Değerlendirme Testi - 4 ................................................ 54
Konu Değerlendirme Testi - 5 ................................................ 56
9
1
1110 1110
BÖ
LÜM
2
5076
1 KİMYANIN TEMEL KANUNLARI
Kütlenin Korunumu Kanunu
Bilim insanlarından Antoine
Lavoisier (1743-1794)
Laurent Lavoisier, kapalı kaplar-da yaptığı deneylerle kimyasal tepkimeler sırasında kütlenin değişmediğini saptamıştır.
Lavoisier, ölçmeye dayalı yaptı-ğı deneylerin sonucunda
ortaya koymuştur.
Lavoisier kapalı bir cam balonda bulunan kalay ve havayı ısıtmış, işlem sonunda kalayın te-beşir tozuna benzeyen bir toza dönüştüğünü gözlemle-miştir. Gerçekleşen tepkime sonunda kapalı cam balonu tekrar tartan Lavoisier değişmediğini tespit etmiştir.
Bu deneyler sonucunda, "Kimyasal tepkimeye giren mad-delerin kütleleri toplamı, ürünlerin kütleleri toplamına eşittir." şeklinde ifade edilebilen "Kütlenin Korunumu Kanunu" tanımlanmıştır.
+ →
2X2 + Y2 → 2X2Y
mX2 + mY
2 = mX
2Y
Tepkimede harcanan = Tepkimede oluşanmaddelerin toplam kütlesi ürünlerin toplam kütlesi
Örneğin; 1,5 gram X ile 0,6 gram Y'nin tepkimesinden 0,5 gram Z ve bir miktar R maddesi oluşuyor. Buna göre, olu-şan R maddesinin kütlesini hesaplayalım.
Kimyasal tepkimelerde, girenlerin ve ürünlerin kütleleri eşit olmalıdır. Buna göre,
X
1,5 g
Y
0,6 g
+ Z
0,5 g
R
m
+
1,5 + 0,6 = 0,5 + m m = 1,6
Açık havada bulunan bir demir parçasının kütlesinin za-manla artmasının nedeni
.
2Fe(k) + 3
2O2(g) → Fe2O3(k)
(Demir) + (Oksijen) → (Pas)
112 g + 96 g = 160 g
Yukarıdaki denklemde de görüldüğü gibi 112 gram de-mirin 96 gram oksijenle tepkimesi sonucunda 160 gram pas oluşur.
Ağzı açık bir kapta yakılan kömürün kütlesinin zamanla
azalmasının nedeni, yanma sonucu gazı olu-
şumudur. Oluşan CO2 gazı havaya karıştığı için zamanla kömürün kütlesinin azaldığı gözlenir.
C(k) + O2(g) → CO2(g)
Kömür + Oksijen → Karbon dioksit
12 g + 32 g = 44 g
Yukarıdaki denkleme göre 12 gram kömürün 32 gram ok-sijenle yanması sonucunda 44 gram CO2 gazı oluşur.
Örnek 1
Al
54 g
+ 3NaOH
240 g
→ Na3AlO3
288 g
+ 3/2H2
X g
Yukarıda verilen tepkimede oluşan hidrojen gazı kaç gramdır?
A) 3 B) 4 C) 6 D) 8 E) 10
Çözüm 1
1110 1110
5
5077
Örnek 2
X → Y + Z
denklemine göre 50 gram saf X katısının ağzı açık bir kap-ta gerçekleşen tepkimesi sonunda kapta yalnız 28 gram Y katısı olduğu tespit ediliyor.
Buna göre,
I. 22 gram gaz çıkışı olmuştur.
II. X bileşiktir.
III. Z gaz hâldedir.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III
Çözüm 2
Örnek 3
CH4 + 2O2 → CO2 + 2H2O
denklemine göre 1,6 gram CH4 ve 6,4 gram O2'nin tep-kimesinden 4,4 gram CO2 gazı oluştuğuna göre, oluşan suyun kütlesi kaç gramdır?
A) 8,0 B) 6,0 C) 4,0 D) 3,6 E) 2,0
Çözüm 3
Örnek 4
Bir deneyde 20 gram kalsiyumun (Ca) aşırı miktarda kü-kürt (S) ile tepkimesinden 36 gram kalsiyum sülfür (CaS) elde ediliyor.
Tepkime sonunda 14 gram kükürt (S) arttığına göre, baş-langıçtaki kükürt kaç gramdır?
A) 70 B) 56 C) 50 D) 30 E) 16
Çözüm 4
Eşit kütleli kükürt ve oksijen gazlarının tepkimesi sonu-cunda 16 gram kükürt artarken 80 gram kükürt trioksit gazı elde ediyor.
Buna göre aşağıdaki soruları cevaplayınız.
a. Başlangıçtaki oksijen kütlesi kaç gramdır?
b. Tepkimede kullanılan oksijen kütlesinin kükürt küt-lesine oranı kaçtır?
E t k i n l i k
1312
9
5078
E t k i n l i kLaboratuvarda yapılan bir deneyde;
Mg(k) + S(k) → MgS(k)
tepkimesi sırasında harcanan ve oluşan maddelerin kütleleri aşağıdaki tabloda verilmiştir.
Deney mMg (g) mS (g) mMgS (g)
1 2,4 X 5,6
2 Y 1,6 2,8
3 6 8 Z
Buna göre X, Y ve Z değerlerini bulunuz.
Sabit Oranlar Kanunu
1799 yılında Joseph Proust ta-
J. Proust (1754 - 1826)
rafından ortaya koyulmuştur. Proust, bileşiği oluşturan ele-mentlerin belirli kütle oranla-rında birleştiğini deneylerle ispatlamıştır.
Bu kanuna göre, bir bileşiği oluşturan elementlerin
arasında sabit bir oran vardır.
Bazı bileşiklerin sabit kütle oranları;
C + O2 → CO2
12 g + 32 g = 44 g
Karbondioksit (CO2) : Karbon kütlesi
Oksijen kütlesi =
12
32 =
3
8
Mg + S → MgS
24 g + 32 g = 56 g
Magnezyum sülfür (MgS):
Magnezyum kütlesi
Kükürt kütlesi =
H2 + 1
2 O2 → H2O
Su (H2O): Hidrojen kütlesi
Oksijen kütlesi =
Örnek 5
Magnezyum oksit (MgO) bileşiğindeki elementlerin küt-
lece birleşme oranı Mg
O =
3
2'dir.
Buna göre, 10 gram oksijenle yeterli miktarda magnez-yumun tepkimesinden en fazla kaç gram magnezyum oksit oluşur?
A) 13 B) 15 C) 20 D) 25 E) 30
Çözüm 5
1312
12
5079
Örnek 6
Demir (Fe) ve oksijen (O2) den oluşmuş bileşiğin (Fe2O3) kütlesi ile demir (Fe) kütlesi değişimi aşağıdaki grafikte verilmiştir.
Bileşik kütlesi (g)
Fe kütlesi (g)7 28
40
10
Buna göre,
a) 11,2 gram Fe ile 5 gram O2 den en fazla kaç gram Fe2O3 elde edilir?
b) Hangi elementten kaç gram artar?
c) 80 gram Fe2O3 bileşiğinde kaçar gram demir ve oksijen atomu vardır?
Çözüm 6
Örnek 7
CaO bileşiğindeki sabit oran mCa
mO
= 5
2'dir.
Buna göre, 49 gram CaO bileşiğinde Ca ve O'nun kütle-leri kaçar gramdır?
Ca kütlesi (g) Mg kütlesi (g)
A) 28 21
B) 35 14
C) 40 9
D) 43 6
E) 25 24
Çözüm 7
Örnek 8
11,2 gram X metali oksitlendiğinde kütlesi 16 gram olu-yor.
Buna göre X2O3 bileşiğindeki elementlerin kütlece birleş-
me oranı mX
mO kaçtır?
Çözüm 8
1514
15
5080
E t k i n l i k
MgS elde etmek için yapılan bir deneyde 2,4 gram Mg ile yeterli miktarda S'ün tepkimesinden 5,6 gram MgS elde ediliyor.
Buna göre;
a. 12'şer gram Mg ve S'ün tepkimesinden en azla kaç gram MgS elde edilir?
b. Hangi elementten kaç gram artar?
Örnek 9
XY3 bileşiğindeki elementlerin kütlece birleşme oranı
X
Y =
2
3'tür.
Buna göre XY2 bileşiği kütlece yüzde kaç X içerir?
A) 30 B) 40 C) 50 D) 60 E) 75
Çözüm 9
E t k i n l i kAşağıdaki tabloda üç farklı deneyde su eldesi için kullanılan hidrojen ve oksijen miktarları ve oluşun su kütlesi verilmiştir.
Deney mH (g) mO (g) m(H2O) (g)
1 9 72 a2 b c 3,63 d 1,6 e
Buna göre tablodaki a, b, c, d ve e sayılarını bulunuz.
Örnek 10
I. Na(k) + H2O(s) → NaOH (suda) + 1/2H2(g)
II. CaCO3(k) → CO2(g) + CaO(k)
III. HCl(suda) + NaOH(suda) → NaCl(suda) + H2O(s)
Ağzı açık kaplarda gerçekleşen yukarıdaki tepkimelerin hangilerinde tepkime başında ve sonunda yapılan öl-çümler kütlenin korunumu kanununu destekler?
Çözüm 10
1514
19
5081
Örnek 11
N2O bileşiğindeki kütlece birleşme oranı mN
mO
= 7
4'tür.
Eşit kütlelerde azot ve oksijen kullanılarak 44 gram N2O'nun elde edildiği bir çalışmada hangi maddeden kaç gram artmıştır?
Artan Madde Artan kütlesi (g)
A) Azot 14
B) Azot 7
C) Oksijen 12
D) Oksijen 8
E) Oksijen 4
Çözüm 11
Örnek 1216 gram S elementi ile 24 gram O elementi artansız birle-şerek SO3 bileşiğini oluşturuyorlar.
Buna göre elementlerin bileşikteki kütlece yüzdeleri kaçtır?
S kütlesi (%) O kütlesi (%)
A) 60 40
B) 50 50
C) 40 60
D) 30 70
E) 25 75
Çözüm 12
Katlı Oranlar Kanunu
Lavoisier'in
Dalton (1808)
Kanunu, Proust'un Kanunu'ndan sonra 1804 yılında John Dalton Kanunu'nu ortaya koymuştur.
Katlı Oranlar Kanunu aşağıdaki şekilde ifade edilebilir.
"İki farklı element birden fazla türde bileşik oluşturuyorsa, elementlerden birinin sabit miktarıyla birleşen diğer elementin kütleleri arasında tam sayılarla ifade edilebilen sabit ve basit bir oran var-dır."
N2O ve NO bileşikleri arasındaki katlı oran;
N2O 4Bileşiklerdeki oksijen miktarları eşit olduğundan,
bileşiklerdeki N atomları arasındaki oran N
N = 2
1
bulunur.NO
N2O ve NO2 bileşikleri için;
Aynı miktar N ile birleşen O atomlarının arasındaki katlı oran;
1/ N2O 4
N sabitlenir. Bunun için 2. bileşik 2 ile geniş-letilir. 2/ NO2
Buna göre O atomları arasında katlı oran O
O = bu-
lunur.
N2O ve NO2 bileşiklerinde aynı miktar O ile birleşen N ele-mentleri arasındaki katlı oran ise;
2/ N2O 4
1. bileşik 2 ile genişletildiğinde oksijen atom-ları eşitlenir. 1/ NO2
Buna göre; N atomları arasındaki katlı oran N
N =
olarak bulunur.
N2O ve NO2 bileşikleri için;
Aynı miktar azot ile birleşen oksijenlerin oranı 0
0 = 1
4 ise, aynı miktar oksijen ile birleşen azot
atomlarının oranı, N
N = 4
1 olur.
Bileşiklerdeki bir elementin katlı oranı a
b ise diğer elementin
katlı oranı b
a olur.
A n a h t a r B i l g i
1716
23
5082
Bileşik çiftlerinde katlı oran olabilmesi için;
Elementler arasındaki katlı oran 1 olmamalıdır. Basit formülleri aynı olan bileşikler arasında katlı oran bulunmaz.
C2H4 ve C4H8 bileşikleri katlı oranlar yasasına uy-maz.
2/ C2H4 4
H
H =
8
8 = 1
C4H8
Bileşik çiftinde en fazla iki aynı tür element bu-lunmalıdır. İkiden fazla aynı tür element içeren bileşik çiftleri arasında katlı oran bulunmaz.
KClO3 ve KClO4 ya da HNO3 ve HNO2 bileşikleri katlı oranlar yasasına uymaz.
Farklı element türleri içeren bileşikler arasında katlı oran aranmaz.
NO2 ve SO2 bileşik çifti arasında katlı oran yoktur.
Katlı oranlar yasasına uyan bileşiklerdeki ele-mentlerin kütlelerinden de bileşikler arasındaki katlı orana ulaşılabilir.
Örnek 13
I. SO2 – SO3
II. C3H4 – C4H10
III. HCIO3 – HCIO4
IV. C3H6 – C5H10
Yukarıda verilen bileşik çiftlerinden hangilerine katlı oranlar yasası uygulanabilir?
A) I ve II B) II ve IV C) I, II ve IV
D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV
Çözüm 13
Örnek 14 1. bileşik : CH4
2. bileşik : C5Hn
Aynı miktar C ile bileşen 1. bileşikteki hidrojen kütlesinin 2. bileşikteki hidrojen kütlesine oranı 2'dir.
Buna göre, n kaçtır?
A) 4 B) 6 C) 8 D) 10 E) 12
Çözüm 14
Katlı oran, bileşik çiftindeki elementlerin;
1. kütlece oranına,2. formüldeki sayıca oranına eşittir.
Bu durumu aşağıdaki örnekle açıklayalım. Tabloda, X ve Y elementlerinden oluşan iki farklı bileşikle ilgili bilgiler verilmiştir.
Bileşik X(g) Y(g) Formül
I 14 4 XY
II 28 12 X2Y3
Elementlerin kütlelerinden yola çıkarak katlı oranı bula-lım. Aynı miktar X ile birleşen Y kütleleri arasındaki katlı oranı bulmak için I. bileşikteki kütleleri 2 ile genişletelim.
Bileşik X(g) Y(g)
I2.14\
28
2.4\
8
II 28 12
Y
Y =
8
12 =
2
3 bulunur.
Şimdi aynı işlemi formüllerden yapalım.
I. 2 / XY
II. 1 / X2Y3
1. bileşik 2 ile genişletilirse
4 Y
Y = 2
3 bulunur.
Bileşik çiftlerindeki katlı orana, elemenlerin kütlece birleşme oranlarından veya bileşik formüllerinden ulaşılabilir.
A n a h t a r B i l g i
1716
27
5083
E t k i n l i k
Aşağıdaki tabloda verilen bileşik çiftleri arasındaki katlı oranları bulunuz.
Bileşik
çiftleri
Birinci elementler
arasındaki katlı oran
İkinci elementler
arasındaki katlı oran
CO2
CO1 / CO2 C
C
=
1
22 / COCO2 O
O
=
2
1CO
NO
N2O5
C3H6
CH4
H2O
H2O2
SnO
SnO2
FeO
Fe2O3
Örnek 15
Katlı oranlar kanunu aşağıdaki bilim insanlarından han-gisi tarafından bulunmuştur?
A) John Dalton B) Antoine Lavoisier
C) Joseph Proust D) John Thomson
E) Niels Bohr
Çözüm 15
Örnek 16
Demir ve oksijenden oluşan iki farklı bileşiğin içerdiği demir ve oksijen kütleleri aşağıdaki tabloda verilmiştir.
Bileşik Demir kütlesi (g) Oksijen kütlesi (g)
1 11,2 4,8
2 2,8 0,8
2. bileşiğin formülü FeO olduğuna göre,
I. 1. bileşiğin formülü Fe2O3'tür.
II. O atomları arasındaki katlı oran 2
3'tür.
III. 2. bileşikteki sabit oran Fe
O =
7
2'dir.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III
Çözüm 16
1918
30
5084
Örnek 17
Bileşik kütlesi (gram)
I
II
X kütlesi (gram)70 14
23
22
X ve Y elementlerinden oluşan iki bileşiğin kütle-lerinin, X kütlelerine gö-re değişimi yandaki gra-fikte verilmiştir.
I. bileşiğin formülü XY2 ise II. bileşiğin formülü nedir?
Çözüm 17
Örnek 18Aşağıdaki bileşik çiftlerinden hangisi katlı oranlar yasa-sına uyar?
A) KClO3 – KClO4 B) H2SO4 - H2SO3
C) NO2 - N2O4 D) CH4 – C3H8
E) SO2 – CO2
Çözüm 18
Örnek 19
X ve Y elementlerinden oluşan iki bileşikten birincisi küt-lece %60 X, ikincisi külece %25 Y içermektedir.
Buna göre bileşikler arasındaki katlı oran aşağıdakiler-den hangisi olabilir?
A) 2
3 B) 1
3 C) 1 D) 2 E) 3
Çözüm 19
Örnek 20
NO bileşiğindeki kütlece birleşme oranı mN
mO = 7
8'dir.
Buna göre, N2O5 bileşiğindeki kütlece birleşme oranı mN
mO
kaçtır? A) 7
4 B) 14
8 C) 7
10 D) 7
16 E) 7
20
Çözüm 20
1918
34
5085
Örnek 21
X ve Y elementlerin-X Kütlesi (g)
I
II
Y kütlesi (g)0 12
12
8
den oluşan iki farklı bileşiğe ait grafik yan-da verilmiştir.
Buna göre, I. bileşiğin formülü XY2 olduğuna göre, II. bileşiğin formülü aşağıdakilerden hangisidir?
A) X2Y B) XY3 C) X2Y3 D) X3Y2 E) X2Y5
Çözüm 21
Örnek 22
10 gram X ve m gram Y'nin tepkimesinden 14 gram bile-şik oluştuğu, 4 gram Y'nin arttığı tespit ediliyor.
Buna göre, başlangıçtaki X ve Y'nin kütleleri arasındaki
oran mX
mY
kaçtır?
A) 5
9 B) 5
7 C) 5
4 D) 5
2 E) 1
Çözüm 22
Sabit Hacim Oranları Kanunu
Sadece gazlar için geçerli olan bu
Gay - Lussac
kanun 1808 yılında Gay-Lussac tara-
fından bulunmuştur.
Gay-Lussac gaz hâlde reaksiyona
giren ve gaz hâlde ürün oluşturan
kimyasal reaksiyonlardaki
değişikliklerini incelemiştir.
3H2(g) + N2(g) → 2NH3(g)
3 hacim 1 hacim 2 hacim
3 H2(g) +
+
N2(g) 2NH3(g)
"Aynı sıcaklık ve basınçta kimyasal bir tepkimeye giren ve
tepkimede oluşan gazların hacimleri arasında basit bir oran
vardır." şeklinde ifade edilebilen kanun;
"Sabit sıcaklık ve basınçta gazların birleşen hacimlerinin ora-
nı, tanecik sayılarının oranına eşittir." şeklinde de ifade edi-
lebilir.
2H2(g) + O2(g) → 2H2O(g)
2 hacim 1 hacim 2 hacim
2 tanecik 1 tanecik 2 tanecik
Yukarıdaki tepkimeye göre; 2 hacim H2 ile 1 hacim O2 tepki-
meye girerek, 2 hacim H2O oluşturur,
Bu durumda gazlar arasında
VH2
VO2
= VH2
VH2O =
VO2
VH2O =
hacim oranları yazılabilir.
E k s t r a B i l g i
2120
37
5086
Avogadro Hipotezi
Gay-Lussac'ın bileşen hacim oranları yasası Dalton tara-
fından kabul edilmedi.
N2(g) + O2(g) → 2NO(g)
tepkimesi Dalton'a göre olanaksızdır. Dalton, tüm ele-
mentlerin atomik yapıda olduğunu, moleküler yapılı
olamayacağını söylüyordu. Dalton suyun oluşum tepki-
mesini;
H + O → HO
1 tanecik 1 tanecik 1 tanecik 1 hacim 1 hacim 1 hacim
şeklinde ifade ediyordu. Ancak Dalton söylediklerine
yaptığı deneylerle ulaşamadı.
Amedeo Avogadro gaz hâlindeki atomların tahmin edil-
diği gibi tek atomlu değil birden fazla sayıda atomun bir-
leşmesi ile oluşan moleküllerden meydana geldiği fikrini
öne sürdü.
Avogadro "Aynı şartlarda bulunan eşit hacimli gazlar, eşit
sayıda molekül içerir." hipoteziyle Gay-Lussac tarafından
ortaya koyulan Birleşen Hacim Oranları Yasasını doğru-
lamış oldu.
N2(g) + O2(g) → 2NO(g)
1 hacim 1 hacim 2 hacim 1 tanecik 1 tanecik 2 tanecik 1 molekül 1 molekül 2 molekül
B u n u d a B i l e l i m
Örnek 23
20 litre NH3 gazı oluşturmak için aynı koşullarda kaçar litre N2 ve H2 gazı kullanılır?
Çözüm 23
Örnek 24
I. C(k) + O2(g) → CO2(g)
II. 2N2(g) + 5O2(g) → 2N2O5(g)
III. 2SO2(g) + O2(g) → 2SO3(g)
Yukarıdaki tepkimelerin hangilerinde tepkimeye giren maddelerle ürünler arasında sabit hacim yasası uygu-lanabilir?
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III
Çözüm 24
Örnek 25
2CO(g) + O2(g) → 2CO2(g)
tepkimesine göre, aynı sıcaklık ve basınçta 600 dm3 CO gazıyla tepkimeye giren O2 gazının ve oluşan CO2 gazının hacmi kaç dm3 tür?
VO2 (dm3) VCO2
(dm3)
A) 300 600
B) 600 600
C) 600 1200
D) 600 300
E) 900 300
Çözüm 25
2120
41
5087
Örnek 26
4NO2(g) + O2(g) → 2N2O5(g)
denklemine göre aynı şartlarda bulunan NO2 ve O2 gazları 8 litre N2O5 gazını oluşturuyor.
Buna göre tepkimede harcanan gazların aynı şartlar-daki hacimleri kaçar litredir?
VN02(L) VO2
(L)
A) 2 8
B) 2 6
C) 4 4
D) 8 2
E) 16 4
Çözüm 26
Örnek 27
Aynı koşullarda 2 hacim X2 gazı ile 3 hacim Y2 gazının tepkimesinden 2 hacim C gazı elde edildiğine göre, C gazının formülü aşağıdakilerden hangisidir?
A) XY B) X2Y C) XY2 D) X2Y3 E) X2Y5
Çözüm 27
Örnek 28
Aynı koşullarda 1 hacim Xm gazı ile 3 hacim Yn gazının artansız reaksiyonundan 2 hacim XY3 gazı oluşuyor.
Buna göre, n ve m değerlerini bulunuz.
Çözüm 28
Örnek 29
C2H5OH(g) + O2(g) → CO2(g) + H2O(g)
denkleştirilmemiş tepkimesine göre,
a) 25 cm3 C2H5OH'ın tam olarak yanması için aynı şartlarda kaç cm3 O2 gazı gerekir?
b) Tepkime sonunda oluşan CO2 ve H2O gazları aynı şartlarda kaçar litredir?
Çözüm 29
22
Konu Değerlendirme Testi - 1
45
1. XY bileşiğindeki elementlerin kütlece birleşme oranı X
Y = 3
4tür.
Buna göre 16 g Y elementiyle yeterli miktarda X'in
tepkimesinden en fazla kaç gram XY2 bileşiği elde
edilebilir?
A) 40 B) 28 C) 22 D) 21 E) 19
2. XY2 bileşiğindeki elementlerin kütle oranı 1'dir.
24'er gram X ve Y elementlerinden en fazla kaç
gram XY3 bileşiği oluşur?
A) 49 B) 40 C) 36 D) 32 E) 28
3. N2(g) + 3H2(g) → 2NH3(g)
denklemine göre 14 gram azot ve 5 gram hidrojen gazının tepkimesinden hidrojenin %40'ının arttığı tespit ediliyor.
Buna göre, NH3 bileşiğinde elementlerin kütlece bir-
leşme oranı cNHm kaçtır?
A) 143
B) 145
C) 14 D) 514
E) 314
4. Kükürt (S) ve oksijen (O) elementlerinden oluşan iki farklı bileşikle ilgili,
• 1.bileşikkütlece%50kükürtiçeriyor.
• 2.bileşiktekielementlerinkütlecebirleşmeoranı
mS
mO
= 2
3' tür.
bilgileri veriliyor.
1. bileşiğin formülü SO2 olduğuna göre,
I. Bileşikler arasındaki katlı oran f1. bileşik
2. bileşikp
S
S = 2
3
tür.
II. 2. bileşiğin formülü SO3'tür.
III. Eşit kütlelerde oksijen kullanılarak elde edilen bileşiklerin kütleleri arasında 2 > 1 ilişkisi vardır.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III
5. X2Y3 bileşiğinde elementlerin kütlece birleşme oranı,
X
Y=
9
8'dir.
3,4 gram X2Y3 bileşiğini oluşturan X ve Y kütleleri
kaçar gramdır?
X kütlesi (g) Y kütlesi (g)
A) 2,6 0,8
B) 1,8 1,6
C) 1,6 1,8
D) 0,9 2,5
E) 0,4 3,0
6. • 2hacimXgazından2hacimH2 ve 1 hacim Y gazı oluşuyor.
• 2hacimYgazının1hacimCH4 gazıyla tepkime-sinden 1 hacim CO2 ve 2 hacim H2O gazı oluşuyor.
Tüm gazların hacimleri aynı koşullarda ölçüldüğüne
göre, X ve Y'nin formülleri aşağıdakilerin hangisin-
de doğru verilmiştir?
X Y
A) O2 H2O
B) O2 H2O2
C) H2O O2
D) H2O2 O2
E) H2O CO
7. XY4 bileşiği kütlece %75 X içermektedir.
Buna göre, X3Y6 bileşiğindeki elementlerin kütlece
birleşme oranı c X
Ym kaçtır?
A) 1
6 B) 2
3 C) 3 D) 6 E) 9
23
52
8. XY2 kütlesi (g)
Y kütlesi (g)6 12
22
Sabit hacimli bir kapta bulunan X maddesi üzerine Y ilavesiyle XY2 bileşiği elde ediliyor. Bu olay sırasında oluşan XY2'nin kütlesinin ilave edilen Y'ye bağlı de-ğişimi grafikte verilmiştir.
Buna göre,
I. Tepkimede 6 gram Y kullanılmıştır.
II. Oluşan bileşiğin kütlesi 34 gramdır.
III. XY3 bileşiğinde elementlerin kütlece birleşme
oranı X
Y =
11
6'dır.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
9. Azot ve oksijenden oluşan aşağıdaki bileşiklerden
hangisinde bileşikteki oksijen yüzdesi en azdır?
A) N2O5 B) N2O3 C) N2O
D) NO2 E) NO
10. Aşağıdaki tabloda bazı elementlerin oksijenle yap-tıkları bileşiklerin kütlece birleşme (element/oksijen) oranları verilmiştir.
BileşikKütlece birleşme
oranı(element/oksijen)
CaO 5/2
NO2 7/16
CO2 3/8
H2O 1/8
FeO 7/2
Buna göre eşit miktarda oksijen içeren bileşiklerden
hangisinin kütlesi en fazladır?
A) CaO B) NO2 C) CO2 D) H2O E) FeO
11. Aşağıdaki bileşik çiftlerinin hangisinde aynı miktar X
ile birleşen Y'lerin I. bileşikteki miktarının II. bileşik-
teki miktarına oranı 2'dir?
I. bileşik II. bileşik
A) X2Y2 XY4
B) X3Y4 X2Y6
C) XY4 X3Y4
D) X2Y4 X6Y6
E) X3Y8 X2Y2
12. Aşağıdaki grafik XY2 bileşiğini oluşturan X ve Y ele-mentleri arasındaki kütle ilişkisini göstermektedir.
Y kütlesi (g)
X kütlesi (g)1,5 3,0
8,0
4,0
Buna göre 5,6 g XY bileşiğindeki elementlerin kütle-
leri kaçar gramdır?
X kütlesi (g) Y kütlesi (g)
A) 5,0 0,6
B) 4,8 0,8
C) 3,2 2,4
D) 2,8 2,8
E) 2,4 3,2
13. Azot (N) ve oksijen (O) elementlerinden oluşan iki farklı bileşikteki N ve O kütleleri aşağıda verilmiştir.
mN (g) mO (g)
I. 7 12
II. 14 8
Buna göre aynı miktar oksijen ile birleşen I. bile-
şikteki azot kütlesinin II. bileşikteki azot kütlesine
oranı kaçtır?
A) 1
6 B)
1
3 C)
2
3 D) 1 E) 3
2524
BÖ
LÜM
58
5090
2 MOL KAVRAMI
Bağıl Atom Kütlesi
İlk defa John Dalton tarafından ölçülen bağıl atom küt-lesi, atom kütlelerinin başka bir atoma bağlı olarak öl-çülmesiyle bulunur. J. Dalton elementlerin hidrojenli bi-leşiklerinde hidrojen atomunun kütlesini 1 g kabul etmiş, diğer elementlerin kütlelerinin hidrojenin kütlesinin kaç katı oluduğunu hesaplamıştır.
Bileşik Hidrojen Kütlesi (g) Diğer Elementin Kütlesi (g)
HF 1 19,0
HCl 1 35,5
HBr 1 80,0
H2O 1 8,0
NH3 1 4,7
Dalton'un çalışmasında yaptığı ölçümler;
,
nedeniyle hatalı çıkmıştır.
Bağıl atom kütlesi hesaplanmasında hidrojen (H) ato-munun kullanılması hidrojen izotoplarının bulunmasıyla geçerliliğini yitirmiştir. Daha sonra oksijen kullanılmış ve
1961 yılında referans olarak
seçilmesine karar verilmiştir.
Atomların 12C atomunun kütlesine bağlı olarak belirle-nen kütlelerine denir.
Bağıl Molekül KütlesiMolekül formülünde bulunan elementlerin atom sayıları ile bağıl atom kütlesi çarpılır. Elde edilen kütlelerin topla-mı bağıl molekül kütlesini oluşturur. C, H ve O atomları-nın bağıl atom kütleleri sırasıyla 12, 1, 16 olduğuna göre C6H12O6 molekülünün bağıl molekül kütlesi:
C6H12O6 : 6 .C + 12 .H + 6 .O
6 .12 + 12 .1 + 6 .16 = 180 bulunur.
Atomik Kütle Birimi (akb)
Atomlar çok küçük taneciklerdir. Günlük hayatta kullan-dığımız kütle birimleri (g, kg) atomların kütlelerini ölç-mek için çok büyüktür. Bu sebeple atom kütleleri için
olarak adlandırılan yeni bir kütle birim sistemi geliştirilmiştir.
12C atomunun kütlesi olarak belir-
lenmiş, diğer atomların kütleleri bu atoma göre tayin
edilmiştir.
1 akb bir tane 12C atomunun kütlesinin 'sine
eşittir.
1 akb = 12C
12
1 akb yaklaşık bir proton veya nötronun kütlesine
eşittir.
1 akb = 1,661 .10–23 g 1 tane H atomu = 1 akb 1 tane O atomu = 16 akb 1 tane H2O molekülü = 18 akb
Kütle Spektrometresi
Kütle Spektrometresi
Atom veya molekül kütleleri kütle spektrometresi ile bulunur. Kütlesi ölçülecek atom veya molekül öncelikle gaz hâline getirilir. Daha sonra elektron bombardımanıyla iyon hâline geçirilen örneğe manyetik veya elektriksel alan uygulanarak kütle tayini yapılır.
Kütle spektrometresi ile tek bir 126C izotopunun
kütlesi 1,9926 .1O–23 gram bulunmuştur. Buradan 12 gram 12
6C izotopundaki atom sayısı;
126C atomu sayısı =
12
1,9926 .10–23 = 6,02 .1023 tane
bulunur.
6,02 .1023 taneye 1 mol denir. Dolayısıyla 1 mol,
12 g 12C izotopundaki atom sayıdır.
6,02 .1023 sayısına Avogadro sayısı (NA) denir.
B u n u d a B i l e l i m
44
44
2524
61
5091
İzotop Atomlar ve Özellikleri
Proton sayıları nötron sayıları atom-lara izotop atomlar denir.
Nötron sayısı
Atom numarası
X1 : 351817
Cl X2 : 372017
Cl
17
20 X2
X118
Grafikte verilen X1, X2 atomları klor (Cl) atomunun izo-toplarıdır.
İzotop atomların nötron sayıları ve kütle numaraları farklıdır.
Hidrojenin doğada üç izotopu bulunur.
11H 21H (2
1D) 31H (31T)
(hidrojen) (döteryum) (trityum)
İzotop atomların fiziksel özellikleri .
İzotop atomların kimyasal özellikleri .
Aynı elementlerle aynı türde bileşikler oluştururlar.
Örneğin, hidrojenin tüm izotopları oksijenle su molekü-lünü oluşturur. Ancak oluşan su moleküllerinin nükleon sayıları toplamı farklı olur.
ElementlerMoleküldeki toplam nükleon
sayısı
11H ve 168O H2O : 2,1 + 1,16 = 18
21H ve 168O H2O : 2,2 + 1,16 = 20
31H ve 168O H2O : 2,3 + 1,16 = 22
İzotop atomların periyodik sistemdeki yerleri, sem-
bolleri aynıdır. Periyodik sistemde atomlar, atom nu-
maralarına (proton sayılarına) göre yerleşmişlerdir.
3517Cl ve 37
17Cl– türleri izotop olmalarına rağmen kim-
yasal özellikleri farklıdır. İki kimyasal türün kimyasal
özelliklerinin aynı olması için; ve
sayıları eşit olmalıdır.
Örnek 30
3517Cl ve 37
17Cl– ile ilgili,
I. İzotop türlerdir.
II. nötron
proton oranları farklıdır.
III. Kimyasal özellikleri aynıdır.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III
Çözüm 30
Örnek 31
1735Cl ve
17
37Cl izotoplarının X elementleriyle oluşturduğu
XCl molekülleri için aşağıdaki ifadelerden hangisi yan-lıştır?
A) Bağıl molekül kütleleri farklıdır.
B) Toplam elektron sayıları farklıdır.
C) Kimyasal özellikleri aynıdır.
D) Fiziksel özellikleri farklıdır.
E) Proton sayıları aynıdır.
Çözüm 31
2726
65
5092
E t k i n l i k
Bazı elementlerin bağıl atom kütleleri aşağıda gösterilmiştir.
Bağıl atom kütleleri
H C N O S
1 12 14 16 32
Buna göre aşağıdaki moleküllerin bağıl molekül küt-lelerini bulunuz.
Molekül Bağıl Molekül kütlesi
CH4 16
H2O
N2O5
C2H5OH
H2SO4
CH3COOH
HCN
NH3
İzotop Kütleleri ve Bağıl Atom Kütlesi
Kütle spektrometresiyle yapılan ölçümlerde elementlerin farklı kütlelerdeki atomlarının (izotoplarının) varlığı tes-pit edilmiştir. (35
17Cl ve 37
17Cl izotopları gibi)
Kütle spektrometresi ile yapılan ölçümlerde atom kütle-si tam sayı çıkmayan elementlerin doğada izotoplarının karışımı hâlinde bulunduğu ve bu izotopların incelenen örnekteki yüzdeleri tespit edilmiştir.
Bulunma yüzdesi (%)
Atom kütlesi (akb)28 29 30
92,21
4,79
3,09
14Si atomunun doğadaki izotoplarının bulunma yüzdeleri
İzotop atomlar karışım hâlinde bulunduğu için orta-lama atom kütlesi hesaplanır.
Ortalama atom kütlesi, izotopların doğada bulunma yüzdeleri ile atom kütlelerinin çarpımlarının topla-mına eşittir.
<1. izotopun x 1. izotopunF + <2. izotopun x 2. izotopunF + ... kütlesi yüzdesi kütlesi yüzdesi Ortalama atom
=kütlesi 100
Örnek 32
Karbon (C) elementi izotoplarının doğada bulunma yüz-deleri ve atom kütleleri aşağıda verilmiştir.
İzotop Doğal bolluk yüzdesi Atom kütlesi(akb)
12C % 98,9 12,00
13C % 1,10 13,00335
Buna göre karbon elementinin ortalama bağıl atom küt-lesi kaçtır?
A) 12,01 B) 12,09 C) 12,10 D) 12,6 E) 12,9
Çözüm 32
Mol Kavramı
Atom ve moleküller çok küçük ve sayılamayacak ka-dar çok olduğundan miktarlarını topluca ifade ede-bilmek için mol kavramı kullanılır.
1 deste 10 tane, 1 düzine 12 tane sayıyı ifade ettiği gibi tane 1 moldür.
6,02.1023 sayısına denir.
ile gösterilir.
Atomların bağıl atom kütlelerinin gram cinsinden kütlesi de 1 mol olarak ifade edilebilir.
Örneğin 1 mol 12C izotopu 12 gramdır.
, atomların mol kütlesinin tek atom kütlesine bölünmesiyle elde edilmiştir.
2726
69
5093
ElementMol atom kütlesi (g)
Tek atomkütlesi
Avogadrosayısı
Karbon (C) 12,0 1,99 .10–23 6,02 .1023
Flor (F) 19 3,15 .10–23 6,02 .1023
Magnezyum (Mg) 24 3,98.10–23 6,02 .1023
Alüminyum (Al) 27 4,48 .10–23 6,02 .1023
Avogadro sayısı kadar tanecik içeren madde 1 moldür.
6,02 .1023 tane tanecik = 1 mol
1 mol elektron = 6,02 .1023 tane elektron
1 mol Fe atomu = 6,02 .1023 tane Fe atomu
1 mol Na+ iyonu = 6,02 .1023 tane Na+ iyonu
1 mol H2O molekülü = 6,02 .1023 tane H2O molekülü
Mol sayısı (n) tanecik sayısı (N) arttıkça .
1 mol C atomu = tane C atomu
2 mol C atomu = tane C atomu
Mol sayısı
Tanecik
sayısı
Mol sayısı
Avogadro
sayısı
Mol sayısı (n) = Tanecik sayısı (N)
6,02 .1023 (NA) n =
N
NA
Örnek 33
12,04 .1022 tane Fe atomu kaç moldür?
Çözüm 33
Örnek 34
0,5 mol C atomu kaç tane atom içerir?
Çözüm 34
Örnek 35
2 mol Cl– iyonunda kaç tane Cl– iyonu vardır?
Çözüm 35
Örnek 36
6,02 .1022 tane CO2 molekülü kaç moldür?
Çözüm 36
Bileşiklerin formüllerinden yola çıkılarak atom sayılarına ulaşılabilir.
1 tane CO2 molekülü: 1 tane C atomu 2 tane O atomu içerir.
1 mol CO2 molekülü: 1 mol C atomu 2 mol O atomu içerir.
2 mol N2O5 molekülü: 4 mol N atomu = 4.NA tane N atomu
10 mol O atomu = 10.NA tane O atomu içerir.
2928
75
5094
Örnek 37
Toplam 12 mol atom içeren H2O kaç moldür?
Çözüm 37
Örnek 38
10 tane CO2 molekülü kaç moldür?
Çözüm 38
Örnek 39
NXOY bileşiğiyle ilgili aşağıdaki bilgiler veriliyor.
• 0,1molünde12,04 .1022taneNatomuvardır.
• 2molündetoplam10molatomvardır.
Buna göre bileşiğin formülü aşağıdakilerden hangisidir?
A) NO B) NO2 C) N2O D) N2O3 E) N2O5
Çözüm 39
Mol Kütlesi
1molatomyada1molmolekülüngramcinsindenkütle-sinemolkütlesidenir.Birimi 'dir.
Örneğin, Catomununmolkütlesi12g .mol–1
Satomununmolkütlesi32g .mol–1
Oatomununmolkütlesi16g .mol–1
O2molekülününmolkütlesi32g .mol–1dir.
E t k i n l i k
Tablodaki bileşiklerin mol kütlelerini hesaplayınız.(H:1,C:12,N:14,O:16,S:32,Ca:40)
Bileşik Molkütlesi(g.mol–1)
C2H5OH
H2SO4
CaCO3
(NH4)2SO4
CH3COOH
İyonikbileşiklerinformülleriatomlarınbirleşmeoran-larınıifadeeder.Busebepleiyonikbileşikleriçinfor-mülkütlesiterimikullanılır.
CaBr2'ninformülkütlesi=40,078akb+2.79,904akb =199,886akb
1formülgramCaBr2=199,886g
Kütlevemolkütlesihesaplamalarıoranorantıylaçözüle-bileceğigibiformülledeçözülebilir.
Molsayısı(n)=Kütle(m)
Molkütlesi(MK)n=
m
MK
n n
m m
MK
MK
2928
81
5095
Örnek 40
2 mol oksijen atomu içeren COCl2 gazı için aşağıdaki so-ruları cevaplayınız.
(C: 12, O: 16, Cl: 35,5)
a) Mol sayısı kaçtır?
b) Kaç tane Cl atomu içerir?
c) Kaç gramdır?
Çözüm 40
Örnek 41
CnH2n+2 genel formülüne sahip bir bileşiğin 3,01 .1023 tane molekülü 22 gram olduğuna göre n sayısı kaçtır? (H: 1, C: 12)
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
Çözüm 41
E t k i n l i k
CO2 bileşiği ile ilgili aşağıdaki soruları cevaplayınız.
(C: 12, O: 16 NA = Avogadro sayısı)
a) Mol kütlesi kaç gramdır?
b) 8,8 gram CO2 gazı kaç moldür?
c) 1 tane CO2 molekülü kaç gramdır?
d) 6 gram C içeren CO2 kaç moldür?
e) 1 gramı kaç tane molekül içerir?
f) Toplam 3,2 gram oksijen içeren CO2 molekül kaç tanedir?
3130
84
5096
Örnek 42
I. 3,01 .1023 tane CH4 molekülü
II. 2 g H atomu içeren CH4 molekülü
III. 0,5 mol C atomu içeren CH4 molekülü
Numaralandırılmış moleküllerin kütleleri arasındaki ilişki aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir? (H: 1, C: 12)
A) I = II = III B) I > II > III C) I > II = III
D) III > I = II E) I > III > II
Çözüm 42
Örnek 43
8 gram CH4 gazı içeren bir kaba kaç gram He gazı ilave edilirse mol sayısı 3 katına çıkar?(H: 1, He: 4, C: 12)
A) 0,5 B) 1 C) 2 D) 4 E) 6
Çözüm 43
Mol-Hacim İlişkisi
Normal şartlar altında ideal bir gazın 1 molü L hacim kaplar.
Standart şartlarda ideal bir gazın 1 molü hacim kaplar.
Mol sayısı (n) =
Normal şartlarda hacim
22,4
Örnek 44
Normal şartlarda 4,48 L hacim kaplayan O2 gazı kaç moldür?
A) 2 B) 1 C) 0,5 D) 0,25 E) 0,2
Çözüm 44
Örnek 45
Normal şartlarda yoğunluğu 1,25 g/L olan gazın mol kütlesi kaç gramdır?
A) 14 B) 25 C) 28 D) 42 E) 56
Çözüm 45
3130
89
5097
Örnek 46Normal koşullarda toplam 33,6 litre hacim kaplayan CH4 ve C2H6 gazlarından oluşan karışım 38 g olduğuna göre, karışımdaki CH4 gazı kaç moldür?(H: 1, C: 12)
A) 0,25 B) 0,50 C) 0,75 D) 1,00 E) 1,50
Çözüm 46
Örnek 47
Normal koşullarda X2O5 gazının 5,6 litresi 27 gram ol-duğuna göre, bileşikteki X'in atom kütlesi kaçtır?(O: 16)
A) 12 B) 14 C) 24 D) 28 E) 32
Çözüm 47
E t k i n l i k
Aşağıdaki ifadelerde boş bırakılan yerleri tamamla-yınız. (H: 1, C: 12, O: 16, NA: Avagadro sayısı)
a) 1 atom.gram O gramdır.
b) 1 oksijen atomu akb'dir.
c) 1 molekül gram H2 gramdır.
d) 1 tane H2 molekülü akb'dir.
e) 1 tane C atomu gramdır.
f) 1 tane CO2 molekülü gramdır.
g) 1 mol CO2 gramdır.
h) 5NA tane C gramdır.
ı) 1 mol C tane C atomu içerir.
i) 0,1 mol CH4 gazında tane C atomu bulunur.
j) 22 g CO2 moldür.
k) 0,3 NA tane atom içeren H2O gramdır.
l) NŞA 44,8 L O2 gazı gramdır.
En Basit Formül ve Molekül Formülü
Molekül yapılı bir birleşikte atom cinslerini ve en basit oranlarını gösteren formüle veya
denir.
Moleküldeki atomların gerçek sayılarını veren for- müle denir.
Molekül Formülü En Basit Formülü
C2H2 CH
C3H6 CH2
C6H12O6 CH2O
H2O H2O
C4H8 CH2
Tabloda da görüldüğü gibi bileşiklerin en basit for-mülleri aynı çıkabilir. (C3H6 ve C4H8)
Bazı bileşiklerin en basit ve molekül formülleri aynı olabilir. (H2O, CO2, ...)
3332
93
5098
Örnek 48
11,2 gram azot ile 25,6 gram oksijen harcanarak oluştu-rulan bileşikle ilgili,
I. En basit formülü NO2'dir.
II. Bileşiğin mol kütlesi 92 g.mol–1 ise molekül formülü N2O4'tür.
III. Her iki formülde de azot/oksijen mol sayıları oranı eşittir.
ifadelerinden hangileri doğrudur? (N: 14, O: 16)
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III
Çözüm 48
Örnek 49
C, H ve O elementlerinden oluşan bir bileşikte kütlece %57,83 C ve % 3,64 H bulunmaktadır.
Bileşiğin molekül kütlesi 166 akb ise molekül formülü aşağıdakilerden hangisidir? (H: I, C: 12, O: 16)
A) C4H3O2 B) C4H6O2 C) C4H6O4
D) C8H6O4 E) C8H8O4
Çözüm 49
Örnek 50
C ve H'den oluşan hidrokarbon bileşiğinin analizinde, bileşikte kütlece %75 C bulunduğu belirlenmiştir.
Bileşiğin bir molekülünde toplam 5 atom bulunduğuna göre,
I. En basit formül CH4'tür.
II. Mol kütlesi 16 g.mol–1 dir.
III. Molekül formülü CH4'tür.
yargılarından hangileri doğrudur? (H: 1, C: 12)
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III
Çözüm 50
44
4
333332
96Konu Değerlendirme Testi - 2
1. X, Y elementlerinden oluşan X2Y3 bileşiğinde ele-mentlerin kütlece birleşme oranı X/Y = 9/16'dır.
Buna göre 100 g X2Y3 için,
I. 4 moldür.
II. 64 gramı Y'dir.
III. X'in atom kütlesi Y'nin atom kütlesinin 3/2'sidir.
yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) II ve III E) I, II ve III
2. Kütleleri eşit olarak alınan SO2 ve SO3 için;
I. mol sayıları,
II. içerdikleri atom sayıları,
III. bileşikteki kükürt (S) miktarı
değerlerinden hangileri eşit değildir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
3. Normal koşullarda 6,72 L hacim kaplayan C4H10 gazı
kaç tane atom içerir?
(N: Avogadro sayısı)
A) 0,3.N B) 1,2.N C) 3.N
D) 4,2.N E) 14.N
4. 0,5 mol NO2 gazındaki atom sayısı kadar molekül
içeren CH4 gazı kaç gramdır?
(H: 1, C: 12)
A) 8 B) 16 C) 24 D) 32 E) 48
5. I. 56 akb KOH
II. 1 mol Fe atomu
III. 1 tane H2O molekülü
IV. 6 mol atom içeren NaCl
V. N.K'da 11,2 L hacim kaplayan SO2 gazı
Yukarıdaki maddelerin kütleleri arasındaki ilişki aşa-
ğıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir?
(H: 1, O: 16, Na: 23, S: 32, Cl: 35, K: 39, Fe: 56)
A) I > III > II > IV > V B) II > V > IV > III > I
C) III > II > I > IV > V D) IV > II > V > I > III
E) V > IV > II > III > I
6. 7 gram azot ile 16 gram oksijenin tamamı kullanıla-rak oluşturulan azot oksit bileşiğinin molekül kütlesi 92 g.mol–1 dir.
Buna göre bileşiğin molekül formülü aşağıdakiler-
den hangisidir? (N: 14, O: 16)
A) NO2 B) N2O C) N2O3
D) N2O4 E) N2O5
7. Genel formülü CnH2nO olan bileşiğin 0,04 molü 2,32 gramdır.
Buna göre bileşiğin formülü nedir?
(O: 16, C: 12)
A) C3H7OH B) C3H6O C) C2H5OH
D) C3H6O2 E) C2H6O
8. I. 3,01.1023 tane SO3 molekülü
II. 20 gram SO3 gazı
III. 0,3 mol O atomu içeren SO3 gazı
Yukarıdaki maddelerin mol sayıları arasındaki ilişki
aşağıdakilerden hangisidir? (SO3: 80)
A) I > II > III B) I > III > II C) II > I > III
D) III > I > II E) III > II > I
3534
44
4
34
10
4
9. I. 1 tane 11H atomunun kütlesi
II. 1 tane 12 6C izotopunun kütlesinin 1/12'si
III. 1 tane 12 6C izotopunun kütlesi
Yukarıdakilerden hangileri 1 atomik kütle birimine
(akb) eşittir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve III
10. XY3 bileşiğinin kaç gram Y atomu içerdiği bilinirse;
I. bileşiğin mol sayısı,
II. kaç gram X içerdiği,
III. kaç mol X içerdiği,
IV. bileşiğin kütlesi
niceliklerinden hangileri hesaplanabilir? (Y: 1)
A) Yalnız I B) I ve III C) II ve IV
D) I, II ve III E) I, II, III ve IV
11. Aşağıdaki grafikte iki farklı bileşik oluşturan X ve Y atomlarının bu bileşiklerdeki mol sayıları verilmiştir.
nY (mol)
nX (mol)
2
1
5
I. bileşik
II. bileşik
0
Bu bileşikler ile ilgili,
I. X atomunun molce yüzdesi I. bileşikte daha faz-ladır.
II. I. bileşiğin mol kütlesi II. bileşiğin mol kütlesin-den daha fazladır.
III. Bu bileşiklerin eşit mol sayısının içerdiği Y mikta-rı aynıdır.
yargılarından hangileri yanlıştır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
12. 1 mol X atomu içeren FeX2 bileşiği 60 gram olduğu-
na göre X'in atom ağırlığı kaç g/moldür? (Fe: 56)
A) 19 B) 32 C) 35,5 D) 64 E) 72
13. CuSO4.5H2O bileşiğinin 0,54 mol oksijen içerdiği bi-
linmektedir.
Buna göre, bileşik kaç tane H atomu içerir?
(Avogadro sayısı: 6.1023)
A) 1,8.1023 B) 36.1022 C) 5,4.1022
D) 7,2.1024 E) 10,8.1023
14. 0,3 mol X2SO4 bileşiği 42,6 gram ise, 0,1 mol XOH
bileşiği kaç gramdır? (H: 1, O: 16, S: 32)
A) 4 B) 10 C) 12 D) 16 E) 20
15. Basit formülü CH2 olan bileşiğin 0,2 molü 8,4 gramdır.
Buna göre, bileşikteki 1 mol molekülde toplam kaç
tane atom vardır? (C: 12, H: 1, N = Avogadro sayısı)
A) 3N B) 6 C) 9 D) 9N E) 15
16. Kapalı bir kapta bulunan X gazının üzerine bir mik-tar daha X gazı ilave ediliyor.
Mol sayısı X'in mol kütlesi
Molekül sayısı
Zaman Zaman
Zaman
I II
III0
00
Bu olaya ilişkin yukarıdaki grafiklerden hangileri
yanlıştır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
top related