มหัศจรรย์ลำดับที่ ๑ · คาถา “เย...

มหศจรรยลำดบท  ๑

พระพทธรป

พทธปฏมาจากพทธศรทธา

“แมพระธรรมคำสงสอนของพระสมมาสมพทธเจา   

จะนบเปนหลกชยสำคญแหงชวตของพทธศาสนกชนมาทกยคทกสมย 

แตหลกธรรมอนประเสรฐนน  กเปนนามธรรม

อนยากทปถชนทวไปจะเขาถงไดโดยงาย

ลกษณะอนเปนรปธรรมทสอแสดงถงพระพทธคณจงกำเนดขน

ดวยการสรางรปเคารพทางศาสนา

เพอเปนเครองยดเหนยว  ทแลเหนไดดวยตา

และนอมนำจตใจใหกาวสนามธรรมแหงคำสอนของพระพทธองค”

๗ มหศจรรยจากแผนดนสวรรณภม

�

ธรรมจกรสลกจากหนทราย  ดานหนาเปนรปกวางหมอบ  ศลปะแบบทวารวด  ถอวาคอพทธศลปะ 

ยคแรกในไทย  เปนหนงในตวอยางของสญลกษณแทนองคพระสมมาสมพทธเจาในยคสมยกอนทจะม 

การสรางพระพทธรปขน

ตามซลอธรรมจกรจารกดวยอกษรปลลวะ  เปนคาถาภาษาบาล  หมายถงหลกธรรมอนเปนหวใจ 

ของพระพทธศาสนา  เรยกสน ๆ  วาคาถา “เย  ธมมา” 

คาถา “เย  ธมมา”  คอคำตอบจากพระอสสช  หนงในปญจวคคย  ภกษปฐมสาวกของพระพทธองค 

ทกลาวกบอปตสสะมาณพ  พราหมณหนมผกำลงแสวงหาโมกขธรรมซงมปจฉาวา  ผใดเปนศาสดาของทาน 

และศาสดาของทานนนสอนวาอยางไร

เย  ธมมา  เหตปปะภวา  เตสง  เหต  ตถาคโต  เตสญจะ  โย  นโรโธ  เอวงวาท  มหาสมโณตฯ 

ธรรมเหลาใดเกดแตเหต  พระตถาคตทรงแสดงเหตแหงธรรมเหลานน  และความดบของธรรมเหลาน 

พระมหาสมณะทรงสงสอนอยางน

อปตสสะมาณพเมอไดยนเชนน  กรแจงเหนธรรมออกอปสมบทเปนภกษ  นามวา “พระสารบตร” 

อครสาวกเบองขวาของพระสมมาสมพทธเจา

คาถา “เย  ธมมา” นบเปนคาถาบทสน ๆ   ซงบรรจสาระสำคญของพระพทธศาสนาไวอยางครบถวน 

จงถอกนวานคอ “หวใจพระพทธศาสนา”  เปนคาถาบทสำคญมาตงแตโบราณกาล

๗ มหศจรรยจากแผนดนสวรรณภม

�

ในสมยพระเจาอโศกมหาราช  กษตรยแหงจกรวรรดเมารยะในชมพทวป  ยคราวพทธศตวรรษท  ๓ 

ทรงโปรดใหสลกแทงศลาจารกคาถา “เย  ธมมา” นไวมากมายทวดนแดนของพระองค  สะทอนถงความ 

เลอมใสในพระพทธศาสนาของพระองค  แตธรรมเนยมการสรางพระพทธรปขนแทนองคพระศาสดากยง 

ไมเกดขน

ผคนในอดตทวดนแดนสวรรณภมจงนยมจารกคาถา “เย  ธมมา”  นไวในพทธศลปะรปลกษณตาง ๆ  

ตงแตยคกอนจะมการสรางพระพทธรปเรอยมา

(๑)  คาถา “เย  ธมมา”(๒)  อปตสสะมาณพ  (พระสารบตร)ถามปญหาพระอสสช

๑

๒

๗ มหศจรรยจากแผนดนสวรรณภม

�

สมเดจฯ  กรมพระยาดำรงราชานภาพและพระนพนธเรองนทานโบราณคด

พทธปฏมาในยคแรก

สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ  กรมพระยาดำรงราชานภาพ  “พระบดาแหงโบราณคดและประวต- 

ศาสตรไทย”  ทรงนพนธสรปถงประวตความเปนมาของพระพทธรปเอาไวอยางกระชบและชดเจนใน 

พระนพนธ นทานโบราณคด  นทานท  ๗  เรองสบพระศาสนาในอนเดย  ความวา

“...ดวยมหลกฐานปรากฏอยเปนสำคญวา  เมอกอน  พ.ศ. ๕๐๐  ทในอนเดยหามมให 

ทำพระพทธรป  เจดยสถานตาง  ๆ  ททำลวดลายหลกศลาเปนเรองพทธประวต  ตรงไหน 

ทจะตองทำพระพทธรป  ยอมทำเปนรปของสงอนแทนพระรป  ตอนกอนตรสรมกทำเปน 

รอยพระบาท  ตรงเมอตรสรมกทำเปนรปพทธบลลงกทำตนโพธ  ตรงเมอทรงประกาศ 

พระศาสนาทำเปนรปจกรกบกวาง  ตรงเมอเสดจเขาพระนพพานกทำเปนรปพระสถป  จน 

ลวงพทธกาลกวา  ๕๐๐  ปแลว  พวกโยนก  (ฝรงชาตกรกทมาเขารตถอพระพทธศาสนา) 

ชาวคนธารราฐทางปลายแดนอนเดยดานตะวนตกเฉยงเหนอคดทำพระพทธรปขน  แลว 

ชาวอนเดยชนชาตอนเอาอยางไปทำบาง  จงเปนเหตใหเกดมพระพทธรปสบมา...”

๗ มหศจรรยจากแผนดนสวรรณภม

�

(๑)  พระพทธรปทสรางในยคแรกตามแบบเทพเจากรก(๒)  พระเจามลนท  หรอเมนานเดอร(๓)  พระเจากนษกะมหาราช

๑

๒

๓

๗ มหศจรรยจากแผนดนสวรรณภม

�

ชาวโยนกทสมเดจกรมพระยาดำรงราชานภาพทรงนพนธถงนนกคอ  คนเชอสายกรกทเขามาตงถนฐาน 

ทางตอนเหนอของอนเดย  ภายหลงทพระเจาอะเลกซานเดอรมหาราชแหงแควนมาซโดเนย  ทรงกรธาทพ 

เขามายดครองดนแดนแถบนนเมอราวปพทธศกราช  ๒๐๐ 

เมอถงปพทธศกราช  ๓๘๓  กษตรยอนเดยเหนอ  เชอสายกรก  นามพระเจามลนท  หรอเมนานเดอร 

ซงปกครองแควนคนธาระ  ทรงเลอมใสในพระพทธศาสนาอยางลกซง  นำมาสการเรมสรางพระพทธรป 

เปนสงสกการบชา  ในลกษณะเดยวกบรปเคารพของเทพเจาชาวกรกทมมาแตเดม

แนวคดเกยวกบความเปนมาของพระพทธรป  ดงระบในพระนพนธนเปนเพยงหนงในหลายแนวคด 

ทยงไมมขอยต  เพราะยงมความเชอเกยวกบ “พระแกนจนทน” และ “พระทองคำ”  ทพระพทธองคประทาน 

พทธานญาตใหกษตรยแหงแควนโกศลและนครโกสมพสรางขนตงแตเมอยงทรงพระชนมชพ 

นอกจากนนยงมอกความเชอทวา  พระพทธรปกำเนดขนในรชสมยพระเจากนษกะมหาราช กษตรย 

เชอสายกรก  ยคหลงพระเจามลนท 

อยางไรกตาม  แนวคดดงพระนพนธในสมเดจกรมพระยาดำรงราชานภาพนน  เปนทยอมรบกนมาก 

ทสดกระทงทกวนน

พระพทธปฏมาเกดขนเปนครงแรกภายใตรปแบบและความคดของประตมากรเชอสายตะวนตก 

เพราะในศลปะตะวนตกนนนยมสรางรปเคารพของเทพเจาในรปลกษณของมนษยมาตงแตยคอารยธรรม 

กรกและโรมน 

(๑)  พระทองคำ (๒)  พระพทธรปแบบคนธาระ

๒๑

๗ มหศจรรยจากแผนดนสวรรณภม

�

พระพทธรปศลปะแบบคนธาระถอกนวาเปนรปแบบพระพทธปฏมาทอบตขนเปนครงแรกในโลก 

โดยพทธศาสนกชนในยคนนไดรเรมรงสรรคพระพทธปฏมาขนเปนครงแรก  ดวยคตนยมแบบศลปะ 

ตะวนตก  พระพทธรปในศลปะคนธาระจงมโครงพระพกตรและพระเกศาคลายชาวตะวนตก  จวรจบ 

เปนรวคลายผาโทกาของชาวโรมน  บางองคมพระรศมเปนวงกลมดานหลงพระเศยรคลายเทพอพอลโล 

ของชาวกรก 

ตอมา  ชาวชมพทวปตางกพากนสรางรปจำลองของพระบรมศาสดาในลกษณะรปมนษย  โดย 

ใหมพระพกตร  พระเกศา  และจวรแบบชาวอารยน  ตามสภาพแวดลอมของตนเอง

แมพระพทธรปจะกำเนดขนตามแนวทางศลปะตะวนตกเปนเบองตน  แตคตนยมในการสราง 

รปเคารพทางศาสนาของชาวตะวนตกกบพทธศาสนกชนกมรากฐานความเชอแตกตางกน  ในสาระสำคญ 

ประการหนงคอ  ศาสนาของชาวตะวนตกนนเชอวาพระเจาสรางมนษยใหมรปลกษณดจเดยวกบพระเจา 

รปประตมากรรมเกยวกบศาสดาในศลปะตะวนตกจงมงสะทอนรปลกษณตามธรรมชาตทสมบรณแบบ 

ของมนษย 

พระพทธปฏมาศลาทราย  ศลปะคปตะ

๗ มหศจรรยจากแผนดนสวรรณภม

�

สวนพทธศาสนกชนนนมไดประสงคจะสรางพระพทธปฏมาใหเปนรปเหมอนทแทจรงของบคคล 

ตามธรรมชาต  หากตองการแสดงถงพทธลกษณะตามอดมคตแหงมหาบรษ  เพอแสดงสญลกษณท 

สอถงพระปญญาคณ  พระกรณาธคณ  และพระบรสทธคณแหงองคสมเดจพระบรมศาสดาทปราศจาก 

แลวซงกเลส  ตณหา  และอปาทานทงปวง

พระพทธปฏมาศลาทรายปางปฐมเทศนา  ศลปะคปตะ  ยคปลายพทธศตวรรษท  ๘  เปนพระ- 

พทธรปโบราณทถอกนวางดงามมากทสดองคหนงของโลก  ขดพบในบรเวณทเชอกนวาเคยเปนปา 

อสปตนมฤคทายวน  สถานททพระพทธองคทรงแสดงปฐมเทศนา  ซงอยใกลเมองพาราณสในประเทศ 

อนเดย 

พระพทธรปศลปะคปตะน  ถอกนวาเปนพระพทธปฏมาทนำเอาลกษณะความงามแบบอดมคตจาก 

คมภรพระพทธศาสนามาผสานกบรปลกษณของมนษยไดอยางลงตว

พทธปฏมาในดนแดนสวรรณภม

ในดนแดนสวรรณภม  รปเคารพแทนองคพระศาสดาเรมเปนทรจก  พรอม ๆ  กบการเผยแผพระพทธ- 

ศาสนาเขามายงดนแดนแหงน

พระพทธรปรนแรก ๆ  ทพบในสวรรณภมนาจะสรางขนในชมพทวปกอน  แลวจงอญเชญเขามา 

ประดษฐานในดนแดนน  ภายหลงจงพบพระพทธรปแบบอนเดยหลายยคหลายสมย  ทงแบบอมราวด 

แบบคปตะ  และแบบปาละอนเปนยคสมยตอมา  กระจายอยทวไปในดนแดนแถบน  ตงแตแหลมทอง 

ไปจนถงเกาะชวา 

การสบทอดพระพทธศาสนาจำแนกออกเปน  ๒  นกายหลก  คอ  นกายเถรวาท  ทยดถอสบทอด 

พระไตรปฎกอนเปนพระธรรมคำสอนของพระสมมาสมพทธเจา  และนกายมหายาน  ซงมแนวคดวา 

มนษยทกคนมความสามารถทจะบำเพญตนเปนพระโพธสตวและสามารถตรสรเปนพระพทธเจาได 

แมในพทธศาสนาฝายเถรวาทเอง  เมอเผยแผไปถงดนแดนใด  ผคนในดนแดนนนกมจนตนาการ 

ตอลกษณะความงามเลศของมหาบรษตามพนฐานศลปวฒนธรรมของตนเอง  นำมาสพทธศลปทแตกตาง 

กนไปตามคตความเชอและการตความของแตละชนชาตทรบพระพทธศาสนาไปเปนสรณะ

๗ มหศจรรยจากแผนดนสวรรณภม

10

(๑)  ภาพจำลองการเผยแผพระพทธศาสนาของพระพทธเจา

(๒)  พระพทธศาสนานกายเถรวาทยดถอพระไตรปฎกเปนสรณะ(๓)  พระพทธรปแบบอนเดย(๔)  พระพทธรปแบบอมราวด(๕)  พระพทธรปแบบปาละ

๑

๒

๓

๔

๕

๗ มหศจรรยจากแผนดนสวรรณภม

11

(๑)  พทธศลปของเนปาล(๒)  พทธศลปของญปน(๓)  พทธศลปของทเบต(๔)  พทธศลปของพมา(๕)  พทธศลปของจน

๑

๒

๓

๔

๕

๗ มหศจรรยจากแผนดนสวรรณภม

12

ศลปะสโขทยในชวงพทธศตวรรษท  ๑๙ - ๒๐  ถอกนวาเปนสกลศลปะแรกทชนชาวสยามคดคน 

สรางสรรคขน  จนไดรปแบบทงดงามเปนเอกลกษณตามอดมคตไทย  แตกตางไปจากตนแบบศลปะจาก 

อนเดย  ลงกา  มอญ  หรอขอม  ทเคยมอทธพลอยเดม

พทธลกษณะสำคญของพระพทธรปสโขทย  คอ  พระวรกายโปรง  เสนรอบนอกโคงละมนละไม  

มพระเกตมาลารปเปลวเพลง  พระพกตรรปไข  พระขนงโกง  พระนาสกงมเลกนอย  พระโอษฐแยมยมอม 

พองาม  พระองสาใหญ  บนพระองคเลก  ครองจวรยาวลงมาจรดพระนาภ

พระพทธรปศลปะสโขทยแมจะงามเดน  แตกไมไดเปนรปแบบศลปะหนงเดยวในยคสมยนน  

เพราะยงมแวนแควนนครรฐนอยใหญรวมสมยเดยวกบสโขทยอกหลายแหง  ทตางกคอย  ๆ  พฒนา 

รปแบบศลปะของตนเอง

ในเวลาตอมา  อกแวนแควนหนงในลมแมนำเจาพระยากเรองอำนาจขนเปนราชอาณาจกร  ทเรยก 

กนวา “กรงศรอยธยา” 

พระพทธนมตวชตมารโมลศรสรรเพชญบรมไตรโลกนาถ  พระปฏมาประธานในพระอโบสถ  วด 

หนาพระเมรราชการาม  จงหวดพระนครศรอยธยา  เปนหนงในพระพทธรปสมฤทธขนาดใหญทสดองคหนง 

ทหลงเหลอตกทอดมาในสภาพงดงามสมบรณ

พระพทธรปในสมยสโขทย 

๗ มหศจรรยจากแผนดนสวรรณภม

1�

(๑)  พระเกตมาลารปเปลวเพลง(๒)  พระองสาใหญ(๓)  พระวรกายโปรง

๑

๒

๓

๗ มหศจรรยจากแผนดนสวรรณภม

1�

สนนษฐานวาพระพทธรปองคนสรางขนในรชสมยพระเจาปราสาททอง  หลงจากนนนบรอยป 

คอในรชสมยสมเดจพระเจาบรมโกศ  จงไดรบการบรณะและดดแปลงเปนแบบทเรยกวา “พระพทธรป 

ทรงเครองใหญ”  คอ  ทรงสวมพระมหามงกฎ  กรองคอ  สงวาลไขว  และทบทรวงอนเปนเครองทรง  และ 

ศราภรณของพระจกรพรรดราช

  “พระทรงเครอง”  สะทอนใหเหนถงคตความเชอทสถาปนามนคงในระบบการเมองการปกครอง 

ของดนแดนตาง ๆ  ในสวรรณภมไดอยางชดเจน  คอพระพทธศาสนาและสถาบนพระมหากษตรยนน 

มความเปนอนหนงอนเดยวกน  พระพทธรปคอสญลกษณแทนองคพระมหากษตรย  พระมหากษตรยคอ 

พระโพธสตวททรงสงสมผลบญเพอจะเสวยพระชาตเปนพระพทธเจาในชาตภพตอไป

คตความเชอในการยกยองพระมหากษตรยเฉกเชนพระพทธเจาน  เปนลกษณะพเศษทไมปรากฏ 

ในดนแดนพทธศาสนาแหงอน ๆ   นอกจากดนแดนทปจจบนคอประเทศไทย  พมา  กมพชา  และลาว 

เทานน

พระพทธนมตวชตมารโมลศรสรรเพชญบรมไตรโลกนาถ พระพทธรปทรงเครองใหญ

๗ มหศจรรยจากแผนดนสวรรณภม

1�

พทธลลาในปางตางๆ

ในยคแรก ๆ  พระพทธปฏมาทสรางขนในดนแดนสยามนน  สรางตามแบบพระพทธปฏมาของอนเดย 

ซงม  ๓  พระอรยาบถหลก  คอ  ประทบหรอนง  ยน  และไสยาสนหรอนอน 

สำหรบพระอรยาบถประทบนน  ยงจำแนกออกเปน  ๓  ปางหลก  คอ  ประทบขดสมาธราบหรอ 

วราสนะ  ประทบขดสมาธเพชรหรอวชราสนะ  และประทบหอยพระบาทหรอภทราสนะ

สวนพระอรยาบถยนม  ๒  แบบ  คอ  ยนตรงหรอสมภงค  และยนเอยงพระวรกายหรอตรภงค

ตอมา  เมอพทธศาสนกชนในสยามและลงกามความสมพนธใกลชดกน  จงไดเรมมพระอรยาบถ 

ลลาหรอเดน  รวมเปน  ๔  พระอรยาบถ  เมอประกอบกบพระกรยาของพระกรและพระหตถ  ทเรยกวา 

“มทรา”  อนเปนสญลกษณในการสอความหมาย  กกลายเปนตนกำเนดของพระพทธรปปางตาง ๆ  

พระพทธรปปางตาง ๆ  ไดรบการประดษฐคดสรางมากขนเรอย ๆ  จากเรองราวในพทธประวตตอนตาง ๆ  

เพอเปนสญลกษณถงเหตการณสำคญอนควรระลกถงตลอดพระชนมชพแหงองคพระสมมาสมพทธเจา

เมอถงรชสมยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว  โปรดเกลาฯใหสมเดจพระมหาสมณเจา  

กรมพระปรมานชตนโนรส  ทรงคนควาตรวจสอบพระอรยาบถของพระพทธเจา  อนมปรากฏในพระคมภร 

ตาง  ๆ  จนรวบรวมได  ๓๗  ปาง  ทงยงมการรวบรวมองคความรวชาชาง  เรยบเรยงเปน  “ตำราสราง 

พระพทธรป” ทกำหนดสดสวนองคประกอบตาง ๆ  ขององคพระอยางมแบบแผน  เรมจากขนาดหนาตก 

ทมผลกบการกำหนดความสง  และใชขนาดของพระพกตรเปนคาเรมตนในการกำหนดสดสวนอน ๆ  ของ 

พระพทธรป

พระพทธรปปางตาง ๆ  

๗ มหศจรรยจากแผนดนสวรรณภม

1�

(๑)  พระกรยาของพระกรทเรยกวามทรา(๒)  พระพทธรปในอรยาบถลลาหรอเดน

(๓)  พระพทธรปในอรยาบถประทบหรอนง(๔)  พระพทธรปในอรยาบถยน

(๕)  พระพทธรปในอรยาบถไสยาสนหรอนอน

๑

๒

๓

๔

๕

๗ มหศจรรยจากแผนดนสวรรณภม

1�

ยอนรอยทาพระ

บรเวณทานำใกลพระบรมมหาราชวง  ตรงมมถนนหนาพระลาน  บรรจบถนนมหาไชยแหงน  ผคน 

ในปจจบนเรยกขานกนวา  “ทาชาง”  หรอ “ทาชางวงหลวง”  แตในอดตเมอ  ๒๐๐  ปกอน  บรเวณนถก 

เรยกวา “ทาพระ”

ชอ “ทาพระ” มทมาจากเมอครงทพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช  โปรดเกลาฯให 

อญเชญพระพทธรปองคหนงลองแพมาจากเมองเกาสโขทย  มาอญเชญขนบกททานำแหงน  โดยทรงม 

พระราชดำรจะสรางพระอารามทมพระวหารใหญเชนเดยวกบวดพนญเชงทกรงศรอยธยา  สำหรบประดษฐาน 

พระพทธรปองคนไวเปนมงขวญ  ณ  ใจกลางพระนคร  พระพทธรปทอญเชญลองแพมาประดษฐาน 

ในพระวหารนน  คอ  พระศรศากยมน  ซงเดมเปนพระประธานอยในพระวหารหลวง  วดมหาธาต  ใน 

กรงสโขทย  สรางขนตงแตสมยราชวงศพระรวง  เปนพระพทธรปหลอดวยสมฤทธ  หนาตกกวาง  ๓  วา  

๑  คบ  นบเปนพระพทธรปหลอโลหะทมขนาดใหญทสด  ปจจบนประดษฐานในพระอโบสถวดสทศน- 

เทพวรารามราชวรมหาวหาร

(๑)  ทาพระในอดต  (๒)  บรรยากาศการทำพธหลอโลหะพระพทธรป

๑ ๒

๗ มหศจรรยจากแผนดนสวรรณภม

1�

บานชางหลอ ชมชนชาง

การหลอดวยโลหะเปนหนงในภมปญญาการสรางองคพระปฏมา  ทสะทอนใหเหนทงความมงคง 

ของบานเมองและความสามารถอนเปนเลศของบรรพชนชางโลหะการในอดต  เพราะการหลอโลหะ 

ใหเปนองคพระปฏมาทใหญโตสวยงามไดสดสวนนน  ตองอาศยทงวตถดบและกำลงทรพยนบเปนมลคาสง 

และตองถงพรอมดวยความเชยวชาญเชงชางหลายแขนงทสงสมสบทอดกนมาจากรนสรน

แมปจจบนนจะพรงพรอมดวยเทคนควทยาการสมยใหมมากมาย  แตงานของชางหลอกยงคงเปน 

งานทยงยากซบซอนบนรากฐานของวชาเชงชางและคตความเชอทสบทอดกนมานบพนป

ปจจบนมโรงปนและหลอพระพทธรปกระจายกนอยกวา  ๗๐๐  แหงทวทงประเทศ  ชางปนและหลอ 

ในแตละสำนกตางถายทอดศลปะวชาชางใหแกกนจากรนสรน  วชาปนและหลอพระพทธรปยครตน- 

โกสนทรน  แรกเรมเดมทไดแพรขยายออกไปจากจดเดยวกน  นนคอจากชมชนทเรยกกนวา “บานชางหลอ” 

ปจจบนบรรยากาศการปนและหลอพระพทธรปไมเหลอใหเหนอกแลว  โรงหลอทงหมดไดยายไปสยาน 

ชานเมองและตางจงหวดตามสภาพสงคมทเปลยนแปลงไป  เหลอไวแตเรองราวหนหลงของวชาชางปน 

และหลอองคพระพทธรปเทานน

พระสงฆราชปาลเลอกวซ  หรอชอง  บบตสต  ปลเลอกวซ  (Jean - Baptiste  Pallegoix)  ประมขแหง 

มซซงโรมนคาทอลกประจำสยามประเทศ  หวหนาคณะบาทหลวงชาวฝรงเศสทเดนทางมาเผยแผศาสนา 

ระหวางรชสมยของพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหวและพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว 

ไดบนทกถงความสามารถอนนาอศจรรยของชางไทยในการหลอพระพทธรปขนาดใหญเอาไวในหนงสอ 

เลาเรองกรงสยาม  ตอนท  ๑๒  ศลปกรรมและอตสาหกรรม  วา

“...ดวยเตาเลก ๆ  และเครองมอเปาสบ  ผหลอมทองเหลองทองแดงอาจประดษฐสงใหญ 

แทบไมนาเชอได  เชน  หลอพระพทธรปองคมหมาขนาดสงตงหาสบปเอด  เมอแมพมพ 

สำหรบหลอไดรบการสมจนรอนแลว  พวกดำเนนการหลอกจะเขามาลอมรอบพรอมดวย 

เตาเลก ๆ  ของตน  แตละคนหลอมโลหะหนกประมาณหนงรอยลวร  พอไดรบอาณตสญญาณ 

ชายฉกรรจสองคนกจะขนไปเหนอแมพมพพรอมดวยเบามโลหะละลายอยเตม  เทลงไป 

ในชองเปดตอนสวนบนของแมพมพ  พอเทเสรจแทบไมทนจะวางมอ  คนอนกขนไปเทกน 

ตอ ๆ  ไปดงนไมขาดสาย  จนกระทงเตมแมพมพ...”

๗ มหศจรรยจากแผนดนสวรรณภม

1�

๑

๒

(๑)  การปนพระพทธรป  (๒)  การเชอมตอองคพระพทธรป

๗ มหศจรรยจากแผนดนสวรรณภม

20

พทธศลปรวมสมย เปนเวลานานนบหลายพนปทพระพทธรปไดถกรงสรรคสบเนองกนมา  บางเปนการจำลองแบบ 

จากองคพระปฏมาทนยมกนวางดงามในอดต  บางเกดจากการคลคลายดดแปลง  หรอคดประดษฐ 

รปแบบขนใหม  ตามคานยมและแรงบนดาลใจในยคสมยของผสราง 

ณ  พทธมณฑล  จงหวดนครปฐม  ทซงประดษฐานพระพทธปฏมาปางลลาขนาดใหญ  มพทธลกษณะ 

แบบสมยรตนโกสนทรดวยรปแบบศลปะคลาสสกของกรกโบราณ  ออกแบบและปนหนโดยศาสตราจารย 

ศลป  พระศร  ไดรบพระราชทานพระนามวา “พระศรศากยะทศพลญาณ  ประธานพทธมณฑลสทรรศน” 

เมอสรางแลวเสรจมพธสมโภชพรอม ๆ  กบการเฉลมฉลองกรงรตนโกสนทร  ๒๐๐  ป  เมอพทธศกราช  

๒๕๒๕

พระศรศากยะทศพลญาณ  ประธานพทธมณฑลสทรรศน

๗ มหศจรรยจากแผนดนสวรรณภม

21

พระพทธรปองคนนบเปนพทธศลปะทเกดขนใหม  เปนพระพทธปฏมารวมสมยทมการสรางจำลอง 

ไปประดษฐานตามพระอารามตาง ๆ  มากทสดองคหนงในยคปจจบน

การสรางพระพทธรปเปนศลปกรรมแขนงหนงทมความศรทธาเปนปฐม  มฝมอเชงชางเปนปจจย  

และมจนตนาการความสรางสรรคเปนพลง  ศาสตรและศลปแหงการสรางจงไมเคยหยดนง  หากงอกงาม 

ผลยอดใหมตามวนเวลา  เปนพระพทธรปทมรปแบบและเรองราวใหม ๆ   บางครงนำมาซงคำถามหรอ 

เสยงวพากษ  และบางคราวกสรางความปตชนชม 

พระพทธรปทเรยบงาย  ลดทอนเสนสายลวดลายองคประกอบ  จนเหลอแตปรมาตรทออนโยน  

สงบนง  สะทอนสภาวธรรมแหงพทธะ  ทรแจง  เบกบาน  สถตเหนอกเลสราคะ  และความวนวายสบสน 

แหงสงสารวฏในหวงมหรรณพ  เปนนยามความหมายเฉพาะตวของประตมากรรวมสมยหลาย ๆ ทาน  

ในการรงสรรคองคพระปฏมาจากความคดคำนงเบองลกของตนเอง

เชนเดยวกบประตมากรนรนามในอดตสมยนบพน  ๆ  ปกอน  ทตางกเคยรงสรรคพระพทธปฏมา 

หลากรปลกษณหลายอรยาบถ  เพอแสดงถงพระปญญาแหงพระบรมศาสดา

มองกนอยางผวเผน  พระพทธรปแตละองคเปนทนาศรทธานบถอ  กราบไหวบชา  มมลคา  และ 

เปนทปรารถนาจะไดครอบครองมากนอยแตกตางกนไปดวยเหตและปจจยมากมาย 

พระพทธปฏมาหลากรปลกษณหลายอรยาบถ

๗ มหศจรรยจากแผนดนสวรรณภม

22

หากเมอพเคราะหอยางถวนถแลว  คณคาทแทแหงองคพระปฏมายอมมอยเตมเปยมเสมอกน  

ไมวาพระพทธรปแตละองคจะถกรงสรรคขนจากวสดใด  วธการใด  และมรปลกษณเชนไรในยคสมยใด 

กตาม 

  เพราะถงทสดแลว  พระพทธรปคอปชนยวตถแทนองคพระสมมาสมพทธเจา  ทเตอนใหเรากาวเดน 

ตามบรมธรรมของพระองคสความปตผาสกนรนดร