boundaries of siam/thailand-laos: treaties boundaries and maps

412 ภาค 2: พรมแดนไทย-ลาว: สนธสญญา เขตแดน และแผนท

พรมแดนไทย - ลาว: สนธสญญา เขตแดน และแผนท

Boundaries of Siam/Thailand - Laos: Treaties Boundaries and Maps

สภลกษณ กาญจนขนด

คงไมเกนจรงนกหากจะกลาววา ไทยและลาว สรางประเทศอยางทเหนอยในปจจบนนขนมาดวยวชาการแผนทเมอปลายครสตศตวรรษท 19และตนศตวรรษท 20นเองกอนหนานนรปรางหนาตาและความเขาใจในความเปนประเทศไมไดเปนอยเหมอนอยางทเปนในปจจบน ในกรณของลาวนน “ในเวลาทฝรงเศสเขามายดครองประเทศลาวนน ยงไมมวแววของจตใจความเปนชาตเกดขนในหมประชาชนลาวซงเปนพลเมองทอาศยอยในเขตแดนทฝรงเศสไดทำาแผนทนนเลย แมแตสำาหรบฝรงเศสเองในตอนนนประเทศลาวกเปนแตเพยงความเปนจรงตามแผนทวทยาเทานน แทนทจะเปนความเปนจรงทางสงคมหรอประวตศาสตร” (กรานทเอแวนส,2006หนา75) ในกรณของไทยนนความตนตวในการสรางประเทศอยางทเหนเปนอยในปจจบนเพงมาเกดในชวงเวลาทไลเลยกบลาวกลาวคอในสมยรชกาลท4นเองแมวากอนหนานนชาวตะวนตกไดนำาแผนทมาอวดชนชนนำาไทยหลายตอหลายครงแลวกตามแตความคดทจะใชประโยชนจากแผนทเพอกำาหนดรปรางและขอบเขตของประเทศเกดขนในราวปพ.ศ. 2409(ค.ศ. 1866) เมอรชกาลท4ทรงทราบวาชาวฝรงเศสไดทำาการสำารวจแมนำาโขงและดนแดนรมฝงแมนำาโขงพระองคจงตระหนกวาสยามกควรทำาเชนนนดวยเชนกน(Thongchai Winichakul, 2004 p.11) สำาหรบประเทศไทยแลวการทำาแผนทเพอกำาหนดขอบเขตหรอเขตแดนของประเทศเพอสรางตวเปนรฐสมยใหมถอเปนการตอสทสำาคญทางประวตศาสตรเลยทเดยวทาทของไทยตอการกำาหนดเสนเขตแดนสมยใหมเปนไปดวยความเจบปวดและขมขนอยางทสด การกำาหนดเสนเขตแดนของไทย ในเวลานนยงชอวาสยาม “เปนเรองทยงยากมากเพราะชายแดนนนไมไดเปน ระเบยง (corridor) แตเปนเมองชายแดน ซงมอาณาจกรมากกวาหนงแหงอางสทธอย การจดทำาเสนเขตแดนเปนไปไมไดจนกวาจะรแนชดวาเมองดงกลาวอยภายใตอำานาจของใคร แตสภาพของรฐกอนยคสมยใหมนนกลบกลายเปนตวกำาหนดของสงทเกดขนในสมยใหม การเผชญหนากบสงทปจจบนเราเรยกมนวาอำานาจอธปไตยเหนอรฐฉาน ลานนา กมพชา รฐมลาย และฝงซายแมนำาโขง กลายมาเปนปญหาใหกบการถอกำาเนดของรฐไทยใหมและความเขาใจตอประวตศาสตรของมน” (Thongchai Winichakul, 2004, p.81) อาจจะกลาวไดวาทงสองประเทศเรมกำาหนด “เขตแดน” (boundary) ของประเทศกนเมอชาตตะวนตกไดขยายอทธพลเขาสดนแดนแถบนชาตตะวนตกทมบทบาทในการกำาหนดขอบเขตและรปรางประเทศไทยและลาวคอฝรงเศสการกำาหนดเขตแดนของรฐดเหมอนจะทำาแลวเสรจในชวงระยะเวลาปพ.ศ. 2436-50(ค.ศ.1893-1907)และพ.ศ. 2469(ค.ศ. 1926) แตเอาเขาจรงนนเปนเพยงการเรมตนเทานน งานเหลานนไมไดสนสดลงหากแตยงตกคางมาเปนปญหาจนกระทงปจจบนและยงไมมทวาจะเสรจสนลงไปโดยงาย เทาทพอประเมนไดเขตแดนไทย-ลาวมความยาวทงสนโดยประมาณ1,810กโลเมตรโดยแยกเปนเขตแดนทางบกประมาณ702กโลเมตรกบเขตแดนตามแมนำาโขงและแมนำาเหองประมาณ1,108กโลเมตรแมแตความยาวของเสนเขตแดนทวานกยงไมถอเปนทสนสดเพราะทงสองฝายยงอางแนวเขตแดนไมตรงกน ทำาใหความยาวของเสนเขตแดนทอางกไมตรงกนดวยลาวอางเสนเขตแดนสวนทตดกบไทยทงสน1,835กโลเมตรคดเปนเสนเขตแดนทางบก735กโลเมตรและทางนำา1,100กโลเมตร

สภลกษณ กาญจนขนด 413

ความไมลงตวและไมลงรอยของเสนเขตแดนสงผลใหเกดการปะทะกนตามแนวชายแดนระหวางสองประเทศอยเนองๆ กลาวคอในระยะป พ.ศ. 2518 (ค.ศ. 1975) ระหวางยคสงครามเยนเกดการปะทะกนตามลำานำาโขงระหวางสองประเทศมากทสดอนเนองมาจากแลนเรอลำาเขตแดนในแมนำาโขงกนหลงจากนนในปพ.ศ. 2527และ2530 (ค.ศ. 1984และ1987)เกดการปะทะกนทหมบานชายแดนดานจงหวดอตรดตถและพษณโลกตามลำาดบอนเนองมาจากการอางอำานาจอธปไตยเหนอดนแดนทบซอนกนในพนทดงกลาวการปะทะกนแตละครงสงผลกระทบตอชวตและทรพยสนของประชาชนสองชาตเปนอยางมากหลงจากเหตปะทะกนตามแนวชายแดนทงทางนำาและทางบกดงกลาวแลวทงสองประเทศไดใชความพยายามอยางมากในการแกปญหาเสนเขตแดนโดยสนตวธดวยวธการเจรจาเพอการสำารวจและจดทำาหลกเขตแดนกนใหมใหชดเจนแตจนกระทงปจจบนงานกำาหนดเสนเขตแดนกยงไมแลวเสรจสวนทเหลออยเปนสวนใหญนนลวนแลวแตเปนปญหาทหนกหนวงทอาจจะลกลามกลายเปนความขดแยงทใหญโตได เขตแดนไทย-ลาวทงทางบกและทางนำาตามลำาแมนำาโขงและแมนำาเหองนนกำาหนดดวยความตกลงทสยามไดทำาเอาไวกบฝรงเศสหลายฉบบนบแตความขดแยงเรองดนแดนกบฝรงเศสจนนำาไปสการทำาสนธสญญาฉบบแรกในปพ.ศ. 2436(ค.ศ. 1893)และหลงจากนนไดมการปรบปรงเสนเขตแดนอกหลายครงเปลยนแปลงและยกเลกสนธสญญาหลายฉบบจนกระทงสดทายเหลอเอกสารททงสองฝายทำาเอาไวทมผลบงคบใชและตกทอดมาถงยคปจจบน กลาวคออนสญญาวนท 13กมภาพนธพ.ศ. 2447(ค.ศ. 1904)ความตกลงวนท29มถนายนพ.ศ. 2447(ค.ศ. 1904)สนธสญญาวนท23มนาคมพ.ศ. 2450(ค.ศ. 1907)และพธสารแนบทายอนสญญาวนท25สงหาคมพ.ศ.2469(ค.ศ.1926)และแผนททจดทำาขนตามความตกลงทกฉบบทกลาวถงขางตน การดำาเนนการสำารวจและจดทำาหลกเขตแดนในยคสมยปจจบนกอาศยเอกสารดงกลาวขางตนเปนหลกทงไทยและลาวไดลงนาม “ความตกลงระหวางราชอาณาจกรไทยกบสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาวเกยวกบการสำารวจและจดทำาหลกเขตแดนตลอดแนวรวมกน”เมอวนท8กนยายนพ.ศ. 2539(ค.ศ. 1996)ทจงหวดสงขลาทงสองฝายตกลงรวมกนทจะใหมการสำารวจและจดทำาหลกเขตแดนไทย-ลาวตลอดแนวโดยมกลไกการเจรจาคอคณะกรรมาธการเขตแดนรวมไทย-ลาว ( Joint Boundary Commission - JBC)ซงมรฐมนตรวาการกระทรวงการตางประเทศของทงสองประเทศเปนประธานรวม นอกจากน ยงมคณะอนกรรมการเทคนครวมไทย-ลาว คณะผอำานวยการโครงการรวมไทย-ลาว และชดสำารวจรวมไทย-ลาว จดตงขนเพอดำาเนนงานสำารวจและจดทำาหลกเขตแดนรวมไทย-ลาว ภายใตกรอบคณะกรรมาธการเขตแดนรวมไทย-ลาว การดำาเนนงานของคณะกรรมการดงกลาวไดทำาการสำารวจและจดทำาหลกเขตแดนทางบกไปไดแลว204หลกรวมเปนระยะทาง676กม.ซงคดเปน96%ของเขตแดนทางบกตามการคำานวณของฝายไทยสวนการคำานวณของฝายลาวนนจะได92%(การคำานวณระยะทางและรอยละของงานแตกตางกนระหวางไทยกบลาวเพราะแตละฝายตางคำานวณตวเลขดงกลาวบนพนฐานของเขตแดนทตนอางสทธเปนสำาคญ) ในการประชมคณะกรรมาธการเขตแดนรวมไทย-ลาวครงลาสด (ครงท 8) เมอวนท 7-8มนาคมพ.ศ. 2550(ค.ศ. 2007)ทเมองหลวงพระบางทงสองฝายไดรวมกนกำาหนดแนวทางในการแกไขปญหาคงคางโดยใหความสำาคญสงสด8บรเวณไดแกบรเวณตนนำาเหอง(บานรมเกลา)จ. พษณโลกบรเวณบานทงหนองบวบรเวณดานชองเมก-วงเตาและบรเวณหวยดอนจ. อบลราชธานบรเวณแกงผาไดและผาหมน-ภชฟาจ. เชยงรายบรเวณสามหมบานจ. อตรดตถและเหนชอบรวมกนใหหารอกนตอไปเพอแกไขปญหาคงคางอนๆอก9จดไดแกบรเวณดอยกวกอและภสามเสาจ. นานบรเวณภปาไร-ภสานภจนแดงภดางภแดนเมองภเคเตยโนและบรเวณทวางแผนจะกำาหนดจดกอสรางหลกเขตแดนท15-37(ภโจะโกะ)และ15-39จ. อบลราชธาน สวนการสำารวจและจดทำาหลกเขตแดนทางนำาจะเรมขนภายหลงการเจรจาแผนแมบทและขอกำาหนดอำานาจหนาท(Term of Reference - TOR)ในการสำารวจและจดทำาหลกเขตแดนทางนำารวมระหวางไทย-ลาวแลวเสรจขณะนกำาลงดำาเนนการจดทำาแผนทภาพถายทางอากาศบรเวณแมนำาโขงเพอประโยชนในการเจรจาสำารวจและจดทำาเขตแดน ความลาชาในการสำารวจและจดทำาหลกเขตแดนระหวางไทยและลาวมหลายสาเหตตงแตปญหาทางดานเทคนคไปจนถงความเขาใจเรองหลกการพนฐานในการกำาหนดเสนเขตแดนคอสนธสญญาและแผนทแตกตางกนมากและในบางกรณ

414 ภาค 2: พรมแดนไทย-ลาว: สนธสญญา เขตแดน และแผนท

ความเขาใจทแตกตางกนเชนวานนไมไดเกดขนเฉพาะในหมเจาหนาทผมหนาทปฏบตงานเทานนหากแตเกดขนกบประชาชนในทองถนซงมสวนไดเสยและไดรบผลกระทบโดยตรงจากกำาหนดเสนเขตแดนระหวางประเทศดวยในหลายกรณประชาชนในทองถนคดคานการสำารวจและจดทำาหลกเขตแดนในปจจบนเชนบรเวณแกงผาไดดอยผาตงและภชฟาเปนตนเพราะมนทำาใหเกดผลกระทบตอชวตความเปนอยและการประกอบอาชพ ทอยอาศยและททำามาหากนทมมาแตเดมอยางมากดวยความเขาใจทแตกตางกนนนมสาเหตสำาคญมาจากทาทตอประวตศาสตรในการสรางเขตแดนทมมาแตอดต

ทาทตอสนธสญญา

ประวตศาสตรกระแสหลกของไทยไดเขยนถงการกำาหนดเสนเขตแดนดานตะวนออกยางไมสมดลและไมเปน ภาววสยเทาใดนกเพราะโยนปญหาทงหมดใหกบจกรวรรดฝรงเศสผปกครองอนโดจนวาใชอำานาจทเหนอกวากำาหนดเสนเขตแดนตามอำาเภอใจดวยเจตนาทจะฮบเอาดนแดนของไทยไป ทงทๆ ความจรงกยอมรบกนอยแลววาไทยหรอสยามไดอำานาจเหนอดนแดนสวนนนกอนฝรงเศสเขามาปกครองกเปนไปดวยวธการทไมแตกตางจากฝรงเศสนก คอใชกำาลงบกยดเอามาเปนของตนเอง โดยทกไมไดคำานงวากอนหนาทสยามจะบกยดนนอาณาจกรนอยใหญเหลานนกปรารถนาความเปนเอกราชและไมตองการอยใตอำานาจของสยาม ความจรงแลวตลอดระยะเวลาทสยามปกครองดนแดนในสวนของลาวนนกไมไดราบรนเลย หากแตเกดการตอตานอยเนองๆ และครงใหญทสดกอนทฝรงเศสจะเขามาคอการตอสของเจาอนวงศเวยงจนทนดงททราบกนดอยแลว ประวตศาสตรกระแสหลกของไทยบงชวา“ไทยไมเคยปกครองลาวจนกระทงพ.ศ. 2322(ค.ศ. 1779)ลาวจงตกเปนประเทศราชของไทยทำาใหอธปไตยของไทยในการใชแมนำาโขงและการเปนเจาของฝงซายแมนำาโขง 200กโลเมตรจากรอยตอสามประเทศคอจนไปจนถงเมองเชยงแสนจากนนไทยกมอำานาจอธปไตยเหนอแมนำาโขงทงหมดตลอดลงทางใตจนสดเขตแดนลาวซงสมยไทยปกครองใหเมองเชยงแตงหรอสตรงเตรงเปนเมองสดทายของลาว(สวทยธรศาศวต,2553หนา16) นกประวตศาสตรไทยเหนวาดนแดนในสวนของลาวกอนฝรงเศสเขามานนเปน“กรรมสทธ”ของไทยอยางแนนอนดวยเหตผลสำาคญคอ

1. ไทยไดปกครองฝงซายแมนำาโขงและภาคอสานทงหมดมาตงแตสมยกรงธนบร2. อาณาจกรลาวสามแหงคอหลวงพระบางเวยงจนทนและจำาปาสกตองสงเครองราชบรรณาการใหกษตรย

ไทยทกๆสามปดนแดนฝงซายแมนำาโขงอก17เมองตองสวยใหกบทางการไทยดวย3. การทฝรงเศสขออนญาตรฐบาลไทยในการตงกงสลทหลวงพระบางและขออนญาตทางการไทยในการสำารวจ

แมนำาโขงและดนแดนในลาวยอมแสดงวาฝรงเศสรบรถงอำานาจของไทยเหนอดนแดนเหลานน4. แผนทซงนกสำารวจฝรงเศสชอฟรานซสการเนยทำาเอาไวในชวงสมยรชกาลท4เหนชดเจนวาฝงซายแมนำา

โขงเปนของไทย5. ถาถอหลกทวไปของกฎหมายทวาใครครอบครองถอวาเปนเจาของไทยยอมเปนเจาของดนแดนเหลานนแนนอน

ดงนนการทำาสนธสญญาในปพ.ศ.2436(ค.ศ.1893)ทวา“คอนเวอนเมนตสยาม (Government of Siam) ยอมสละเสยซงขออางวามกรรมสทธทงสนทวไปในแผนดน ณ ฝงซายฟากตะวนออกแมนำาโขง แลในบรรดาเกาะทงหลายในแมนำานนดวย” จงเปนการบบบงคบกนดวยความไมชอบธรรมแตรฐบาลไทยหรอสยามในเวลานนไมมทางขดขนไดเลยเนองเพราะฝรงเศสเขาทำาสญญานในขณะทเอาเรอรบมาปดปากนำาเจาพระยาเอาไวแตถงอยางนนกตามสนธสญญาดงกลาวนกมผลบงคบใชและสยามกยอมสละดนแดนสวนนนไปและการเรยกกลบคนมาในภายหลงทำาไมสำาเรจ วาทกรรมทางประวตศาสตรของไทยเขยนเรองนซำาแลวซำาเลาทกครงทเขยนถงประวตศาสตรเขตแดนทางดานลาวและกมพชากจะตองอางองถงวกฤตการณร.ศ. 112และการเสยดนแดนอยเสมอๆ แตลาวมองเหตการณและปรากฏการณนตางออกไป แนนอนทเดยวประวตศาสตรฉบบทางการของลาวรบรถงเจตนาทฝรงเศสตองการทจะคอบครองดนแดนฝงซายแมนำาโขงแทนสยามอยางชดเจน และบนทกวาฝรงเศสพยายามทำาดกบคนทองถนในลาวใหเหนความดความงามของฝรงเศส และแสดงใหเหนวาสยามปกครองลาวโดยความปาเถอน ฉวย

สภลกษณ กาญจนขนด 415

เอาแตประโยชนของบางกอกเปนสำาคญอกทงบรรดาศกดนาลาวเองกแตกแยกไรความสามารถทจะปกครองลาวไดเชนกน ดงนนประวตศาสตรฉบบทางการของลาวปจจบนทเรยบเรยงโดยสเนดโพธสานและหนไซพมมะจนภายใตการสนบสนนของกระทรวงขาวสารและวฒนธรรมสรปวา

“เนองจากระบอบศกดนาลาวไดออนเปลยเพลยแรงจนไมสามารถนำาพาประชาชนบรรดาเผาลกขนตอสพวกแผอาณาเขตสยาม ดงนนพวกเขาจงมทาทสนบสนนฝรง เพอใหเขามาปลดแอกการครอบครองของพวกแผอาณาเขตสยาม โดย ออกส ปาว (ขาหลวงฝรงเศส) ไดมองเหนทาทของศกดนาลาวอนน โดยเฉพาะของเจาอนคำา ทถกศกดนาสยามแตงตงขนเปนเจาชวตหลวงพระบางในป พ.ศ. 2415 (ค.ศ. 1872) (แทนเจาจนทกมารทถงแกอสญกรรมเมอป พ.ศ. 2412 (ค.ศ.1869) ดงนนปาว จงวางแผนบงคบโดยทางออมใหเจาชวตหลวงพระบางยนยอมมอบอาณาจกรของตนใหฝรงปกครอง”

(สเนด โพธสาน, 2000 หนา 474-475)

สถานการณในประวตศาสตรตอนนนวนวายมากอำานาจสยามเผชญหนากบการทาทายหลายทาง ดานหนงกลมคนลาวรวมทงชนเผาตางๆเชนไทดำาขาและโดยเฉพาะอยางยงฮอลกฮอขนมาสรางความปนปวนใหกบการปกครองของสยามอยางมากและอกดานหนงกมหาอำานาจตะวนตกคอจกรวรรดนยมฝรงเศสทรกคบเขามา ความพยายามของสยามทจะจดระเบยบทางการปกครองเมองขนในเขตลานชางโดยการแตงแมทพไปรวบรวมชาวนาตอสกบพวกชนเผาตางๆ ในดนแดนแถบนนไมไดผล นกประวตศาสตรสวนหนงเหนวา สยามเองทำาการผดพลาดเมอจหมนไววรนาถจบเอาตวลกชายของคำาฮนหรอเดยววนต(ชอเดยววนตอานตามสำานวนลาวบางตำาราเชนของMartin Stuart-FoxเขยนวาDeo Van Tri –อานวาเดยววนจ)ผปกครองสบสองจไทลงไปเปนตวประกนทกรงเทพฯพวกสบสองจไทตอบโตดวยการรวบรวมพนธมตรทเปนชนเผาและแนนอนมพวกฮอดวยเขาโจมตหลวงพระบางและยดหลวงพระบางไวได “การหลบหนอยางอปยศอดสของแมทพสยามและกองทหารของตนไดแสดงใหเหนถงความออนแอของอำานาจสยามในภาคพนน”(กรานทเอแวนส,2006หนา38)เจาอนคำาเองไดรบบาดเจบจากการโจมตครงนและตองหนออกจากหลวงพระบางไปปากลาย แตฝายฝรงเศสกไมไดนงเฉยๆตวขาหลวงคอปาวลงทนลงแรงมากทเดยวทจะทำาใหเจาอนคำาเหนคณงามความดของฝรงเศส ประวตศาสตรฉบบทางการลาวบนทกวาเขาไดขอแบงกำาลงของคนลาวและเผาตางๆ ทตอตานสยามแลวแตงกองทหารนำาโดยองตอเขาโจมตหลวงพระบาง แลวใหคนของเขาอกชดหนงไปชวยเจาอนคำาออกจากเมองลงเรอไปปากลาย(สเนดโพธสาน,2000หนา474)เจาอนคำาสรรเสรญปาวไมขาดปากไปตลอดทางและแสดงความกตญญรคณทฝรงเศสไดชวยชวตของพระองคไวเมอเดนทางถงปากลายในวนท13มถนายนพ.ศ. 2430(ค.ศ. 1887)เจาอนคำากตกลงมอบสทธอำานาจการปกครองประเทศลาวใหแกพวกลาเมองขนฝรง แมวาประวตศาสตรฉบบทางการของลาวจะบนทกเรองนดวยความไมเตมใจนกตอการปรากฏตวของจกรวรรดนยมฝรงเศสและไมสพอใจศกดนาลาวเองดวยแตกดใจไมนอยทอำานาจของสยามถกขบออกไปพน“แผนดนลาว”เสยทและประวตศาสตรลาวไมไดแสดงความตอนใดทเปนการอาลยอาวรณตอการจากไปของอำานาจศกดนาสยามเลยแมแตนอย ภาพการตนในหนงสอพมพลาวบรรยายภาพวา“ลงบางกอกหดเอาอยางทหาร”หมายความวาสยามใชอำานาจอยางจกรวรรดนยมฝรงทมา:หนงสอพมพลาวใหญป1942อางซำาจากกรานทเอแวนส2006หนา81 ถอเปนความลมเหลวของสยามเองทไมสามารถปกครองลาวไดตอไปในระหวางทยอแยงอำานาจกบฝรงเศสเหนอฝงซายแมนำาโขงนนสยามพยายามทจะแสวงหาพวกมาสกบฝรงเศสโดยการขอความชวยเหลอจากองกฤษทมอำานาจอยฝงตะวนตกคอพมาและอนเดยแตเนองจากองกฤษไมตองการปะทะกบฝรงเศสจงแนะนำาใหสยามยอมตามคำาขาดของฝรงเศสดกวา สำาหรบมมมองของลาวแลวสญญาปพ.ศ. 2436(ค.ศ. 1893)ไมไดเปนฝนรายสำาหรบสยามดงทพยายามจะพดกนเพราะแททจรงแลวมนกเปนผลจากการตกลงกนของจกรวรรดนยมฝรงเศสและศกดนาสยามภายใตการรเหนของจกรวรรดนยมองกฤษดวย“สวนทประสบเคราะหรายทสดคอประชาชนลาวทงสองฝงของ(โขง)ภายหลงสญญา3ตลาคมพ.ศ. 2436(ค.ศ. 1893)ไดเซนสำาเรจลงแลวคณะรฐบาลฝรงและสมาชกรฐบาลฝรงตางกแสดงความชนชมยนดตอผลสำาเรจทพวกเขาสามารถยดครอง

416 ภาค 2: พรมแดนไทย-ลาว: สนธสญญา เขตแดน และแผนท

ดนแดนฝงซายแมนำาโขงไดตามจดประสงคซงพวกเขาไดรบผลประโยชนอยางหลวงหลาย”(สเนดโพธสาน,2000หนา501)

...ประเทศสยามทนยมลทธแผอาณาเขต ซงมเปาหมายจะกลนกนแผนดนลาวสองฝงของอยางนรนดรนน พวกเขาไดเหนแจงแลววามนเปนสงทเปนไปไดยาก เพราะวาประชาชนสองฝงของนบแตใดมามมลเชอรกชาต รกเอกราชอยางเปนชวตจตใจ ไมเคยยอมจำานนตอศตรตวใด โดยเฉพาะภายหลงเสยเอกราชใหสยามแลว ประชาชนชาวลาวไดลกขนตอตานสยามอยางเปนขบวนตอเนองกนมาไมขาดสาย....

(สเนด โพธสาน, 2000 หนา 501)

อยางไรกตามภายหลงจากการเซนสญญาปพ.ศ. 2436(ค.ศ. 1893)แลวประวตศาสตรฉบบทางการของลาวบนทกวาไดเกดมประชาชนลาวทงสองฝงแมนำาโขงลกขนตอตานอำานาจฝรงเศสและอำานาจสยามอยางตอเนองในรปของกบฏผบญ(สำานวนภาษาลาวเรยกวากระแสฟองผมบญ) ความเสยดายดนแดนทเสยไปทำาใหจอมพล ป.พบลสงครามบกยดเอาดนแดนฝงขวาแมนำาโขงคนเมอพบวาฝรงเศสเกดเพลยงพลำาในสงครามโลกครงทสองไทยไดยดครองทดนแดนเหลานนอกทระหวางปพ.ศ. 2484-89(ค.ศ. 1941-46)ตงจงหวดใหมขนมา4จงหวดสวนทอยในลาวคอจงหวดนครจำาปาสกและจงหวดลานชางเอาชอขนนางไทยไปตงเปนชออำาเภอในจงหวดตางๆเหลานนราวกบเปนสมบตสวนตวเชนเมองมลปาโมกขในจำาปาสกเปลยนชอเปนอำาเภอวรรณไวทยากรเมองปากลายตงเปนอำาเภออดลเดชจรส ระยะเวลาทไทยยงใหญในบรพาชวงนนกยงสรางความประทบใจใหกบผสงอายในกาลปจจบนหลายคนมาจนเทา

ภาพการตนในหนงสอพมพลาว บรรยายภาพวา “ลงบางกอกหดเอาอยางทหาร” หมายความวาสยามใชอำานาจอยางจกรวรรดนยมฝรง (ทมา: หนงสอพมพลาวใหญ ป 1942 อางซำาจาก กรานท เอแวนส 2006 หนา 81)

สภลกษณ กาญจนขนด 417

ทกวนนทำาใหบางคนเฝาฝนคำานงทอยากจะหวนกลบไปสเวลานนอกครงหนงใหจงไดแตหลงจากไทยตกเปนผแพสงครามกจำาตองคนดนแดนสวนนนใหกบฝรงเศสไป ตามสญญาระหวางไทยและฝรงเศสทไดลงนามกนทกรงวอชงตน เมอ 17พฤศจกายน พ.ศ. 2489 (ค.ศ. 1946) ตงคณะกรรมาธการรวมเพอการประนประนอมความระหวางสองฝาย และคณะกรรมการไดทำารายงานอยางละเอยดเกยวกบเรองเขตแดนระหวางกนเอาไวดวย องคประกอบของคณะกรรมการนนมชาตอนๆ ทไมใชไทยและฝรงเศส แตเปนคนททงสองฝายเลอกเขามาเพอ ทำาหนาทประนประนอมขอพพาทคอวกเตอรอนเดรเบลานเตเอกอครราชทตเปรสมาชกศาลประจำาอนญาโตตลาการวเลยมฟลลปสอดตเอกอครราชทตและปลดกระทรวงการตางประเทศสหรฐฯเซอรโฮเรชซยมวรอดตเอกอครราชทตองกฤษ ในอารมภบทของรายงานของคณะกรรมาธการรวมดงกลาวทไดทำาขนในการประชมวนท27มถนายนพ.ศ. 2490(ค.ศ. 1947)ทกรงวอชงนนดเหมอนจะเปดโอกาสใหมการปรบปรงเสนเขตแดนและปญหาชายแดนระหวางกนโดยคณะกรรมการชดนมหนาทพจารณาเหตผลทางดานเผาพนธภมศาสตรและเศรษฐกจของสองฝายเพอวตถประสงคในการยนยนหรอแกไขสนธสญญาฉบบวนท3ตลาคมพ.ศ. 2436(ค.ศ. 1893),13กมภาพนธพ.ศ. 2447(ค.ศ. 1904)และฉบบวนท7ธนวาคมพ.ศ. 2480(ค.ศ. 1937) ในรายงานดงกลาวยงไดบนทกเหตผลและขอโตแยงระหวางฝายไทยและฝรงเศสในการขอปรบปรงเขตแดนสวนสำาคญๆทเกยวกบลาว3สวนคอหลวงพระบางทางฝงขวา(ลานชาง)ชายแดนแมของ(แมนำาโขง)และปาสกฝงขวา(จำาปาสก) มความสำาคญและความจำาเปนทจะตองกลาวถงรายงานฉบบนโดยสงเขปดวยวานาจะเปนการเจรจาครงสดทายระหวางไทยและฝรงเศสทมผลตอการกำาหนดเขตแดนระหวางไทยและลาวดงทเปนอยในปจจบน ในดนแดนหลวงพระบางทางฝงขวา หรอทเคยเรยกวาจงหวดลานชางของไทยนน ผแทนฝายไทยเรยกรองใหปรบปรงเพราะวาเสยดนแดนใหกบฝรงเศสเพราะผลของสนธสญญาปพ.ศ. 2436(ค.ศ. 1893)ไทยมเหตผลทจะเรยกเอาคนเพราะประชาชนสวนใหญทอาศยอยบรเวณลานชางเปนเผาไททไมไดแตกตางจากประชาชนทอาศยอยในภาคตะวนออกเฉยงเหนอของไทยทงภาษาและขนบธรรมเนยมประเพณในทางภมศาสตรนนการเสยดนแดนตรงนถอวาเปนการลดคณคาของแมนำาโขงจากแมนำานานาชาตใหกลายเปนแมนำาภายในของลาวเทานนและชายแดนเทาทเปนอยนนเปนอปสรรคตอการคา ผแทนฝายฝรงเศสโตแยงวาดนแดนสวนนถกกำาหนดตามสนธสญญาปพ.ศ. 2447(ค.ศ. 1904)ซงไดทำาเอาไวอยางละเอยดแบงเขตแดนกนดวยสนปนนำาของภเขาสงกอยดวยความสงบแบบนมานบไดครงศตวรรษแลวมประชาชน80,000คนอยฝงขวาของแมนำาทเรยกวาฝงลานชางและอก20,000คนอาศยอยฝงซายทเรยกวาฝงหลวงพระบางดนแดนทงสองฝงนประกอบกนเขาเปนศนยกลางของเผาพนธเหมอนกบสวนอนๆสวนปญหาเรองแมนำาโขงนนตามสนธสญญาปพ.ศ. 2447(ค.ศ. 1904)และพ.ศ. 2469(ค.ศ. 1926)ไดรบประกนอสรภาพของการเดนเรอของไทยเอาไวแลวและในความเปนจรงแลวไทยกไมคอยจะไดเดนเรอบรเวณนเทาใดนก คณะกรรมาธการสรปแลวไมมขอพสจนใดไมวาทางดานเผาพนธเศรษฐกจหรอภมศาสตรทจะสนบสนนขอเรยกรองของฝายไทยทจะทำาใหดนแดนหลวงพระบางฝงขวา(ของแมนำาโขง)คนไปเปนของไทยเลย ในสวนของชายแดนแมนำาโขงนนคำารองของฝายไทยตองการแสดงใหเหนวาทงสองฝงของแมนำาโขงนนประกอบกนเขาเปนหนวยธรรมชาตอนเดยวกนทงทางดานเผาพนธ ภมศาสตร และเศรษฐกจ ทงหมดนถกทำาลายเพราะการแบงชายแดนดงนนควรกลบคนไปเปนของไทยทงหมดผแทนฝายไทยใหเหตผลวา การคาจากบรเวณนไปกรงเทพฯสะดวกกวาไปไซงอน ผแทนฝายฝรงเศสโตแยงวาไมจรงเรองเผาพนธของประชาชนทงสองฝงนนมบางสวนคลายคลงกนจรงแตไมใชทงหมดแนนอนมบางสวนทมพนฐานภาษาเหมอนไทยแตกมประชาชนทมพนฐานทางภาษามาจากกลมอนเชนกลมมอญ(นาจะเปนมอญ-ขะแมร)เรองเสนทางคมนาคมนนกมเสนทางสายหนงตอจากฝงซายแมนำาโขงไปถงไซงอนสะดวกผแทนฝายฝรงเศสเหนวาลมนำาโขงกเหมอนลมนำาอนทวๆไปคอสามารถเปนหนวยทางภมศาสตรไดในตวของมนเองแตกไมเปนเหตผลทถกตองทเจาหนาทฝายไทยจะยกขนมาสนบสนนการทวงคนและเปลยนแปลงหนวยทางภมศาสตรนใหเปนหนวยการปกครองของไทยถาขนเอาแนวคดนไปปรบใชกบลมนำาขนาดใหญทอนๆทวโลกแลวความสมพนธระหวางประเทศคงจะวนวายนาด

418 ภาค 2: พรมแดนไทย-ลาว: สนธสญญา เขตแดน และแผนท

หลงจากไดพจารณาขอโตแยงของทงสองฝายแลวคณะกรรมาธการลงความเหนวา ขอเรยกรองใหโอนดนแดนในเขตแมนำาโขงไปเปนของไทยนนไมมมลเหตถกตองเพยงพอ เมอพจารณาเหตผลทางกฎหมายและสภาพทเปนจรงแลว ทำาใหคณะกรรมาธการเหนถงสภาพความเปนจรงของแมนำาโขงดงน 1เสนเขตแดนทเกดจากสนธสญญาสยาม-ฝรงเศสและการขดเสนเขตแดนในทซงลำานำาดงกลาวไมไดแยกออกเปนหลายสาขาใหถอเอารองนำาลกของแมนำาโขงเปนเสนเขตแดนในสวนทแมนำาไดแบงแยกออกเปนหลายสาขาใหถอเอารองนำาลกทใกลกบฝงไทยในการนบรรดาเกาะดอนในแมนำาซงนำาไมเคยทวมถงเลยใหถอเปนของฝรงเศส 2สญญาสยาม-ฝรงเศสปพ.ศ. 2469(ค.ศ. 1926)ใหถอเอาทงสองฝงของเสนเขตแดนเปนเขตปลอดทหารซงเปนเขตเดยวกบเขตยกเวนภาษซงมความกวาง25กโลเมตรเชนเดยวกบความกวาง25กโลเมตรทกำาหนดขนในปพ.ศ. 2480(ค.ศ. 1937) 3 สญญาฉบบป พ.ศ. 2469 (ค.ศ. 1926) นนไดกำาหนดใหมคณะขาหลวงใหญประจำาแมนำาโขงคอยดแลความเรยบรอย คณะกรรมาธการลงความเหนวาระเบยบทไดจดทำากนขนกอนหนานตอบสนองตอผลประโยชนของประชาชนไดดแลว กรณปาสกฝงขวาหรอจำาปาสกนนผแทนฝายไทยไดเสนอใหโอนพนทฝงตะวนตกของแมนำาโขงและทศเหนอของเซลำาเพาไปใหไทยมพนทประมาณ6,000ตารางกโลเมตรพนทดงกลาวนตกเปนของฝรงเศสตามสนธสญญาฉบบ13กมภาพนธ พ.ศ. 2447 (ค.ศ. 1904) เหตผลสนบสนนการเรยกรองนคอ ประชาชนทงหมดในเขตนเปนเผาพนธเดยวกบประชาชนในภาคตะวนออกเฉยงเหนอของไทยแตเสนเขตแดนไดแบงประชาชนเผาพนธเดยวกนออกจากกน การกำาหนดเสนเขตแดนโดยอาศยสนภเขาทสงชนทแบงเขตตะวนออกและตะวนตกนนฝายไทยเหนวาเปนเสนเขตแดนของภเขา“ถาดในแงภมศาสตรแลวถอไดวาเปนจนตนาการทผานเขาไปไมไดอยางแนแท”(กรมสนธสญญาและกฎหมายกระทรวงการตางประเทศลาว,1996หนา178)ฝายไทยเหนวาอาศยลกษณะทางภมศาสตรไมใชเหตผลสำาคญอยางเดยวเพราะวาทางออกทสำาคญของเมองนไปเชอมตอกบสถานรถไฟทอบลราชธานเพอเขาสกรงเทพฯ เสนทางนสะดวกกวาการคมนาคมตาม ลำานำาโขงและเสนทางอนโดจนของฝรงเศส ฝายฝรงเศสโตแยงวา เรองภาษาของประชาชนในทองถนน ประชาชนทอยในกลมภาษาไท ถงแมวาภาษาลาวจะแตกตางจากภาษาไทย(สยาม)กจรงแตนไมควรเปนเหตผลในการโอนดนแดนไปใหไทยการกำาหนดเสนเขตแดนนนไมไดขดไปดวยความบงเอญหากแตขดไปตามภเขาทแบงระหวางลมนำามนและลมนำาโขง เรองเศรษฐกจในเขตนกไมไดตางจากเขตอนๆกคอสามารถซอขายแลกเปลยนกนไดโดยเสรอยแลว

“ฝายฝรงเศสไดใหขอสงเกตวา รฐบาลสยามไมไดแสดงใหเหนวา พลเมองทอาศยอยฝงหนงฝงใดของชายแดน มความเดอดรอนอยางหนงอยางใด เพราะวามเสนเขตแดนดงกลาว หรอวามพลเมองสวนนอยของสยามมาอาศยอยในดนแดนสวนนสกคนเลย”

(กรมสนธสญญาและกฎหมาย กระทรวงการตางประเทศลาว, 1996 หนา 179)

คณะกรรมาธการมความเหนวาเสนเขตแดนทประกอบไปดวยเครองหมายตามธรรมชาตตามลกษณะทางภมศาสตรนนชดเจนดแลว ในแงของเผาพนธนนประชาชนในปาสกหรอจำาปาสกนนในสถานภาพทเปนสวนหนงของลาวกไมไดมผล กระทบอนใดเลย ในแงเดยวกนปาสกกไมไดมผลกระทบอะไรเลยถาดนแดนสวนนจะถกโอนไปเปนสวนหนงของไทย ในทางดานเศรษฐกจแลวความสมพนธทางเศรษฐกจของพนทนมอยกบฝงซายแมนำาโขงมากกวากบสยามรวมความแลวคณะกรรมาธการมองไมเหนเหตผลสนบสนนทางดานเผาพนธเศรษฐกจหรอภมศาสตรทจะใหปาสกไปเปนสวนหนงของไทย โดยรวมแลวเปนอนวาการเจรจาครงนประเทศไทยไมไดดนแดนสวนใดๆ เลยทตองการกลบคนมาเปนของไทยเปนอนวาฝงขวาแมนำาโขงตรงขามเมองหลวงพระบาง, ฝงซายแมนำาโขงทงหมด และฝงขวาแมนำาโขงตรงขามจำาปาสกยงอยเปนของลาวมากระทงปจจบน

สภลกษณ กาญจนขนด 419

ดงนนขอความในสนธสญญาทยงคงใชบงคบเสนเขตแดนระหวางไทยและลาวยงคงเปนไปตามสนธสญญาเดมกลาวคอ สำ�หรบเขตแดนท�งบกด�นเหนอใหถอตามสญญาระหวางฝรงเศสและสยามวาดวยการแกไขขอกำาหนดของสนธสญญาฉบบ3ตลาคมพ.ศ.2436(ค.ศ.1893)เกยวกบเขตแดนและการตกลงอนๆซงลงนามกนเมอวนท13กมภาพนธพ.ศ.2447(ค.ศ.1904)ทปารสซงการกำาหนดเขตแดนระหวางสยามและฝรงเศสตามสนธสญญาในปพ.ศ.2447(ค.ศ.1904)นนปรากฏตามความในขอ2วา

“ฝายเขตรแดนในระหวางเมองหลวงพระบางขางฝงขวาแมนำาโขงแลเมองพไชยกบเมองนานนนเขตรแดนตงตนแตปากนำาเฮยงทแยกจากแมนำาโขงเนองไปตามกลางลำานำาแมเฮยง จนถงทแยกนำาตางเลยขนไปตามลำานำาตางจนบรรจบถงยอดภเขาปนนำา ในระหวางดนแดนตกแมโขง แลดนแดนนำาตกแมนำาเจาพระยา ตรงทแหงหนงทภเขาแดนดน ตงแตเขตรตอเนองขนไปทางทศเหนอตามแนวยอดเขาปนนำาในระหวางดนแดนนำาตกแมนำาโขงและดนแดนนำาตกแมนำาเจาพระยา จนบรรจบถงปลายนำาคอบแลวเขตรตอแดนเนองไปตามลำานำาคอบจนบรรจบกนแมนำาโขง”

(หนงสอสญญาระหวางกรงสยามกบกรงปารส13 กมภาพนธ ร.ศ. 122 หรอ ค.ศ. 1904)

คำาอธบายเสนเขตแดนตามสนธสญญานคอนขางสบสน แตโดยทวไปแลวเสนเขตแดนบรเวณดงกลาวอาจจะ แบงได2ตอนคอชวงเขตแดนทอดไปตามลำานำาเฮยงหรอปจจบนเรยกวาแมนำาเหองจนถงแยกปากนำาตางตอนหนงและอกตอนหนงคอชวงเสนเขตแดนทอดไปตาม“ยอดภเขาปนนำา”หรอสนปนนำาอยางทเขาใจกนในปจจบนไปจนถงแมนำาคอบซงในภมประเทศจรงในยคสมยปจจบนคอแขวงไชยบรของลาวตอกบจงหวดพะเยานานอตรดตถและพษณโลกรวมความแลวพนทบรเวณนมทวเขาหลวงพระบางและแมนำาเหองเปนเขตแดน(ทวเกยรตเจนประจกษ,2540หนา79) ในตำาราอนๆเชนของเตมวภาคยพจนกจอธบายเขตแดนตอนนเอาไวแตกตางออกไปวานำาตางซงเตมเขยนวานำาตามหรอนำาตมนนเปนลำานำาขนาดกวางประมาณ60เมตรเกดจากภเขาหญางอกอนเปนเทอกเดยวกบภเขาปนนำาแตชาวถนใกลเคยงเรยกกนไปตางๆนานาเชนเขาบรรทดเขาดงพญาเยนเขาตานดหรอเขาพงเหอยฯลฯเปนตนทแทกรวมอยในเทอกเขาบรรทดหรอเขาดงพญาเยนอนยาวเหยยดทงสนนำาตามนไหลตกลำานำาเหองฝงตะวนตกอยทางทศเหนอเมองแกนทาวหางเมองแกนทาว2กโลเมตรเศษเตมไดตความสนธสญญาขอ2ทวา“เลยขนไปตามลำานำาจนบรรจบถงยอดภเขาปนนำา”นนคอเลยไปตามลำานำาตามหาเลยขนไปตามลำานำาเหองไม(เตมวภาคยพจนกจ,2546หนา578) ในประมวลสนธสญญาของลาวทเกยวกบเสนเขตแดนทตดกบไทยนน ปรากฏวาไดมเอกสารอกชนหนงเปนขอตกลงระหวางสยาม-ฝรงเศส เกยวกบการแกไขเพมเตมมาตรา1และ2ของสญญาลงวนท 13กมภาพนธพ.ศ. 2447(ค.ศ. 1904)ททำากนระหวางเทโอฟลแดลกาซเซ(Théophile Delcassé) รฐมนตรตางประเทศฝรงเศสและมหาอำามาตยเอกพระยาสรยานวตร(เกดบนนาค)เอกอครราชทตไทยประจำาฝรงเศสทกรงปารสเมอวนท29มถนายนพ.ศ. 2447(ค.ศ. 1904)เปนลกษณะของการอธบายเสนเขตแดนสวนหลวงพระบางแปลตามสำานวนลาวดงน(ลาวแปลfrontier ในภาษาฝรงเศสวาชายแดน) เกยวกบชายแดนหลวงพระบางทไดกำาหนดไวในมาตรา2ของสญญาฉบบลงวนท13กมภาพนธพ.ศ.2447(ค.ศ. 1904)มหาอำานาจทงสองทเปนคสญญาไดตกลงกนใหมการดดแปลงดงตอไปน ก)ชายแดนภาคใตเสนชายแดนจะเรมแตจดคบ(บรรจบ)ของแมนำาของและนำาเหองและแทนทจะเลยบไปตามนำาตง(หรอนำาตางหรอตามในสำานวนไทย)ชายแดนจะเลยบไปตามคองนำาลก(รองนำาลก)ของนำาเหองซงอยทางเหนอของมนมชอวานำานานจนไปถงสนปนนำาระหวางอางแมนำาของและอางแมนำาอยจดทเปนบอเกดของนำานาน จากนนและเสนดงกลาวนเสนชายแดนจะขนไปทางทศเหนอเพอใหเปนไปตามสญญาฉบบลงวนท13กมภาพนธพ.ศ. 2447(ค.ศ. 1904) ข)ชายแดนภาคเหนอแทนทจะเลยบไปตามนำาคอบเสนชายแดนหลกออกจากบเกดของนำาคอบเพอไปสบตอตาม

420 ภาค 2: พรมแดนไทย-ลาว: สนธสญญา เขตแดน และแผนท

สนภแหงแรกซงอยฝงซายของแมนำาคอบนน ตอมามอนสญญาวาดวยเสนเขตแดนทแนบทายสนธสญญาฉบบลงวนท23มนาคมพ.ศ. 2450(ค.ศ.1907)ททำาขนเมอไทยยอมยกพระตะบองเสยมราฐ(เสยมเรยบ)ศรโสภณเพอแลกกบเมองดานซายและเมองตราดซงดเหมอนจะเปนการแกไขปรบปรงฉบบกอนโดยในสญญาแนบทายนนขอ2เขยนวา

เขตรแดนเมองหลวงพระบางนนตงแตทศใตในแมนำาโขงทปากนำาเหองแลวตอไปตามกลางลำานำาเหองนจนถงทแรกเกดนำานทเรยกชอวา ภเขาเมยงตอนเขตรแดนไปตามเขาปนนำาตกแมนำาโขงฝายหนงกบตกแมนำาเจาพระยาอกฝายหนง จนถงลำาแมนำาโขงทเรยกวาแกงผาไดตามเสนพรมแดนทกรรมการปกปนเขตรแดนไดตกลงกนไวตงแตวนท 16 มกราคม รตนโกสนทรศก 124 คฤสตศกราช 1906”

ความในสญญาฉบบนเองททำาใหเกดความขดแยงในการตความระหวางไทยและลาวในกรณของบานรมเกลาตามความสนธสญญาพนทตอนนใหถอเอาแมนำาเหองเปนเสนเขตแดนแตถอยคำาในสนธสญญามเพยงนนไมไดใหรายละเอยดในภมประเทศจรงวาหมายถงทใดกนแนดวยวาแมนำาเหองนนแบงเปนสองสายและมชอเรยกในทองถนวาแมนำาเหองและเหองงาอกสายหนงฝายลาวอางวาเขตแดนคอเรมแมนำาเหองไลขนไปยงแมนำาเหองปาหมนและขนไปหาตนนำาทภสอยดาวไมควรจะใชแมนำาเหองงาเพราะในภาษาลาวนนคำาวา“งา(สำาเนยงลาว)หรองา(สำาเนยงไทย)”แปลวากงแมนำาเหองงากคอสาขาของแมนำาเหองโดยหลกกควรใชแมนำาสายหลกไมควรใชแมนำาสาขา แตฝายไทยโตแยงวา ขอความในสนธสญญาใหเลอกเอาแมนำาเหองสายทมตนกำาหนดทภเมยง ในภมประเทศจรงแมนำาทมตนกำาเนดทภเมยงคอแมนำาเหองงาไมใชเหองหรอเหองปาหมนดงทลาวกลาวอางแตแมนำาเหองหรอเหองปาหมนนนมตนกำาหนดทภสอยดาวซงสนธสญญาไดกำาหนดชดแลววาตนนำาเปนภเขาเมยงไมใชภสอยดาวแตลาวเหนวาภสอยดาวและภเขาเมยงนนเปนภเขาลกเดยวกน

สวนดนแดนท�งบกท�งด�นใตนนเมอการเจรจาขอโอนสวนหนงของจำาปาสกกลบมาไมเปนผลสนธสญญาซงใชบงคบกนระหวางไทยและลาวปจจบนจงเปนไปตามถอยคำาในอนสญญาระหวางกรงสยามกบฝรงเศสทไดลงนามกนทกรงปารสในวนท13กมภาพนธพ.ศ. 2447(ค.ศ. 1904)ตอนทสยามตกลงยกจำาปาสกและมโนไพรใหกบฝรงเศสในสญญาดงกลาวขอ1ความตอนหนงวา

“…ตอนนไปเขตรแดนเนองไปตามแนวยอดภเขาปนนำาในระหวางดนแดนนำาตกนำาแสนแลดนแดนนำาตกนำาโขงฝายหนงกบดนแดนนำาตกนำามนฝายหนงจนบรรจบถงภเขาผาดางแลวตอเนองไปขางทศตะวนออกตามแนวยอดภเขานจนบรรจบถงแมโขง ตงแตทบรรจบนขนไปแมโขงเปนเขตรแดนของกรงสยาม ตามความขอหนงในหนงสอสญญาใหม ณ วนท 3 ตลาคม รตนโกสนทรศก 112”

ตอมาเมอมการปรบปรงเขตแดนกนใหมหลงจากทสยามไดยกพระตะบองเสยมราฐศรโสภณใหกบฝรงเศสจงไดมการเนนยำาเขตแดนบรเวณนกนอกครงหนงใหชดเจนยงขนดงถอยคำาทปรากฏในพธสารวาดวยการปกปนเขตแดนแนบทายหนงสอสญญาลงวนท23มนาคมรตนโกสนทรศก125หรอค.ศ. 1907ขอ1เขยนไวความตอนหนงวา

“…เขตรแดนตอไปตามเขาปนนำาทตกทเลสาบแลแมนำาโขงฝายหนงกบทตกแมนำามนฝายหนงแลวตอจนตกลำาแมนำาโขงใตตรงปากมนตรงปากหวยดอนเสนเขตรแดนทกรรมการปกปนแดนครงกอนไดตกลงกนแลว เมอวนท 18 มกราคม รตนโกสนทรศก 125 คฤสตศกราช 1907 ไดเขยนเสนพรมแดนประเมนไวอยางหนงในแผนทตามความทกลาวในขอนตดเนองไวในสญญาดวย”

สนธสญญาททำาระหวางสยามกบฝรงเศสนนใหถอเอาภาษาฝรงเศสเปนหลกในเวลาตอมาทงไทยและลาวกไดแปล

สภลกษณ กาญจนขนด 421

ความสนธสญญาตางๆ ออกเปนภาษาของตนเอง แตการแปลความทงสองภาษานนแมจะแตกตางกนบางในถอยคำา เชนการเรยกขานชอสถานท แตกไมไดเปนสาระสำาคญทแตกตางกนแตอยางใด แตถงกระนนกตามความคลายและความตางของภาษาไทยและลาวกเปนประเดนทกอใหเกดการถกเถยงในการตความสนธสญญาไดตวอยางเชนแมนำาเหองในสนธสญญากกำาหนดเพยงแคนนแตในขอเทจจรงมการนำาเสนอคำาวาเหองงาและเหองปาหมนเขาสการพจารณาตความสนธสญญากสามารถนำามาเปนเหตผลประกอบการตความได

เขตแดนต�มแมนำ�โขงนนอยภายใต“อนสญญาระหวางสยามกบฝรงเศสเพอวางระเบยบความเกยวพนระหวางสยามกบอนโดจน”(Convention entre le Royaume de Siam et la France concernant les Relations Particulières du Siam et de l’Indochine)ลงนามกนณกรงเทพฯวนท25สงหาคมพ.ศ.2469(ค.ศ. 1926)โดยขอ3กำาหนดวา

“1. ตามลำาแมนำาโขงในตอนทไมแยกออกเปนหลายสายเพราะเกาะนนใหถอรองนำาเปนเสนเขตแดนระหวางกรงสยามกบอนโดจน 2. ตามลำาแมนำาโขงในตอนทแยกออกเปนหลายสาย เพราะมเกาะซงออกหางจากฝงสยามโดยมกระแสนำาไหลสะพดอยในระหวางนนจะเปนเวลาหนงเวลาใดในขวบปกตาม ใหถอรองนำาของสายแยกทใกลฝงสยามทนนเปนเสนเขตแดน 3. ในบนดาถนทลำานำาแยกซงอยใกลกบฝงสยามทสดนน เขนขนดวยทรายทบถมฤาตนแหงขนจนทำาใหเกาะซงแตกอนอยหางจากฝงนนเชอมตอกนเปนนจกบฝงนนๆ ตามหลกนยมเสนเขตแดนจกตองเดนตามรองนำาเดมของสายนำาแยกทเขนขนดวยทรายทบถมฤาไดตนแหงขน แตทะวา ถาแมมกรณเชนนเกดขนแลวจะตองรองขอตอคณะขาหลวงใหญประจำาแมนำาโขงใหพจารณาแตละกรณตามเหตการณทเปนจรงและในกรณเชนนน คณะขาหลวงใหญจะแนะนำาใหยายเสนเขตแดนไปยงรองนำาทอยใกลทสดของลำานำากได ถาหากวนจฉยเหนวาการยายเชนนนเปนอนพงปรารถนา ดงเชนทไดตกลงกนแลว แตบดนสำาหรบทดนตางๆ ในลำาแมนำา ซงไดระบชอไวในวรรคตอไปน

บรรดาทดนในลำาแมนำาซงออกชอตอไปน เปนอนเชอมตายตวกบอาณาเขตสยามคอ ดอนเขยว ดอนเขยวนอย ดอนนอย ดอนยาด ดอนบานแพง หาดทรายเพ-เวนกม ดอนแกวกอง-ดนเหนอและดอนสำาโรง (สำานวนลาววา ดอนสมโฮง) ซงบางแหงพงนบไดวาเปนสวนหนงของฝงสยาม และแหงเปนเฉพาะชายเลนทเกดสะสมขนและตอเนองกบฝงสยามนนมากกวาเปนเกาะโดยแทจรง คนสงกดชาตฝรงเศสทอาศยอย ฤาทำาการเพาะปลกอยในบนดาทดนทระบชอขางบนน จะคงมสญชาตเดมของตนตอไป และถาหากวาอยภายใตบงคบแหงกฎหมายสยามและบนดาหนงสอสญญาซงใชอยนนแลว จะคงเสวยสทธในการอาศยอย ฤาในการกรรมสทธ ฤาในสกแตวาการเพาะปลกนนไดตอไป คณะขาหลวงใหญฝรงเศส-สยามประจำาแมนำาโขงนนจะตองไดรบมอบหมายใหจดการกำาหนดเสนเขตแดนตามลำาแมนำาดงทวเคราะหมาแลวน แตหากมขอสงวนไววาจะตองไดรบอนมตแหงรฐบาลทงสองทเกยวของนน การกำาหนดเชนวานจะตองรวมทงการเขยนเสนเขตแดนลงในแผนทลำาแมนำาโขง โดยมกระเสยนมาตราสวนหนงในหมน (1 : 10,000) กบทงตองทำาเครองหมายปกเสนเขตแดนลงไวตามลำาแมนำาโขงในทกตอนทเหนวาเปนการจำาเปนนนดวย”

แนนอนทาทของไทยตอสนธสญญาปพ.ศ. 2469(ค.ศ. 1926)นกเหมอนกบฉบบอนๆคอเหนวาเปนสญญาทเสยเปรยบและไมเปนธรรมกบไทย เฉพาะอยางยงทกำาหนดใหเกาะดอนตางๆ เปนของลาวอนเนองเพราะถอยคำาทเขยนวาให ถอเอารองนำาลกทเขาใกลฝงไทยเปนเสนเขตแดนไทยเคยยดเอาเกาะดอนตางๆในแมนำาโขงมาเปนของไทยในตอนทผนวกดนแดนฝงขวาแมนำาโขงจำานวนหนงคนมา แตทายทสดเมอแพสงครามมการปรบปรงเขตแดนกนใหมกตองคนไปเหลอไว

422 ภาค 2: พรมแดนไทย-ลาว: สนธสญญา เขตแดน และแผนท

แตเพยงเทาทระบเอาไวในสนธสญญาดงกลาวขางตน ปญหาทเกดขนในปจจบนคอบรรดาเกาะดอนใหมๆ ทเกดขนหลงสนธสญญาหรอไมไดระบเอาไวในสนธสญญาฝายไทยมความหวงวาจะใชการเจรจาแบงปนกบลาวไดในอนาคต แตหลกในการเจรจาอาจจะตององกบสนธสญญาฉบบปพ.ศ. 2469(ค.ศ. 1926)ซงโอกาสทไทยจะไดกแตเฉพาะเกาะดอนทเกดใหมและมโอกาสเชอมกบฝงไทยเทานนเพราะหากตความตามสญญาโดยเครงครดบรรดาเกาะดอนทเกดมาใหมหากทำาใหนำาแยกออกเปนหลายสาย รองนำาลกทใกลฝงไทยทสดจะกลายเปนเสนเขตแดนซงผลของมนคอเกาะดอนเหลานนกจะกลายเปนของลาว ปญหารองนำาลก(Thalweg)กเปนประเดนปญหาทจะตองมการถกเถยงกนคำาวารองนำาลกโดยทวไปยอมหมายถงสวนทลกทสดของแมนำาแตหลกการกำาหนดเสนเขตแดนโดยรองนำาลกมกไมนยมเอารองทลกทสดแตนยมเอารองนำาลกทใชสำาหรบเดนเรอเปนเสนเขตแดนในรายงานของคณะกรรมาธการประนประนอมระหวางสยาม-ฝรงเศสปพ.ศ. 2490(ค.ศ. 1947)ในภาค3หมวดขทวาดวยชายแดนแมนำาโขงขอ6คณะกรรมาธการเหนวาการขดเสนชายแดนจะเกดประโยชนใหถอเอาเสนเขตแดนไปตามรองนำาลกทใชในการเดนเรอเปนสำาคญ(กรมสนธสญญาและกฎหมายกระทรวงการตางประเทศลาว,1996หนา178)แตดเหมอนวาการดำาเนนการตามมตของคณะกรรมาธการนยงไมสำาเรจลาวไดรบเอกราชเสยกอนไทยเคยเสนอใหลาวดำาเนนการตามมตนแตลาวกผดผอนเรอยมา(สวทยธรศาศวต,2552หนา151) ปญหาถดมาคอรองนำาลกตามสนธสญญากบแผนทTracé de la Frontière Franco-Siamoise du MékongหรอแผนทTracéซงทำาขนในปพ.ศ. 2472-74(ค.ศ. 1929-31)ไมตองตรงกนการถายทอดเสนเขตแดนตามแผนทดงกลาวลงในภมประเทศยงไมสามารถกำาหนดไดอยางชดเจนวาจะดำาเนนการอยางไร

ทาทตอแผนท

สนธสญญาทใชกำากบเสนเขตแดนไทยและลาวดงทไดกลาวมาขางตนนน ไมไดบรรยายเสนเขตแดนไวชดเจนละเอยดทกจด ในการดำาเนนการกำาหนดเสนเขตแดนนน ชาตตะวนตกนยมทำาแผนทควบคไวดวย ในพธสารวาดวยการปกปนเขตแดนแนบทายหนงสอสญญาลงวนท23มนาคมรตนโกสนทรศก125หรอค.ศ.1907ระบวาไดมการเขยนเสนพรมแดนประเมนไวอยางหนงในแผนทตามความทกลาวในขอนตดเนองไวในสญญาดวย แผนทสำาหรบเขตแดนทางบกทมการพดถงกนมากคอแผนทCommission de Delimitation de la Frontiere Entre L’Indo-Chine et La Siam 1 : 200,000 หรอทรจกกนดในนามแผนท1 : 200,000 สวนเขตแดนทางนำาตามลำานำาโขงนนสนธสญญาป พ.ศ. 2469 (ค.ศ. 1926) ระบวา มTracé de la Frontière Franco-Siamoise du MékongหรอทรจกกนดในนามแผนทTracé เปนแนวในการกำาหนดเสนเขตแดนในแมนำา ฝายไทยรบรถง “ความมอย” ของแผนทซงใชประกอบกบสนธสญญาเรองเขตแดนอยางแนนอนในความตกลงระหวางไทยและลาวเกยวกบการสำารวจและจดทำาหลกเขตแดนตลอดแนวรวมกนซงนามโดยอำานวยวรวรรณรองนายกรฐมนตรและรฐมนตรตางประเทศของไทยกบสมสะหวาดเลงสะหวดรฐมนตรตางประเทศลาวในวนท8กนยายนพ.ศ. 2539(ค.ศ. 1996)ทสงขลาขอ3(1)กลาวถงอำานาจหนาทของคณะกรรมาธการเขตแดนรวมไทยลาวโดยอางถงสนธสญญาและแผนทดงน “พจารณาการสำารวจและจดทำาหลกเขตแดนตลอดแนวใหเปนไปตามอนสญญาวนท13กมภาพนธค.ศ. 1904ความตกลงวนท29มถนายนค.ศ. 1904สนธสญญาวนท23มนาคมค.ศ. 1907และพธสารแนบทายอนสญญาวนท25สงหาคมค.ศ. 1926และแผนททจดทำาขนตามความตกลงทกฉบบทกลาวถงขางตน” ประเดนปญหาในทนคอแผนท1 : 200,000และแผนทtraceนนเปน“แผนททจดทำาขนตามความตกลง”หรอไมฝายไทยมแนวโนมทจะเชอวาแผนทเหลานโดยเฉพาะแผนท1 : 200,000นนไมไดจดทำาขนตามความตกลงหากแตเปนแผนทซงฝรงเศสจดทำาขนฝายเดยว

สภลกษณ กาญจนขนด 423

กรณแผนท 1 : 200,000ของ Commission de Delimitationde la Frontiere Entre L’Indo - Chine et La Siam

ความเหนเกยวกบแผนทนถกวางเปนแนวนโยบายและแนวปฏบตนบแตประเทศไทยแพคดปราสาทพระวหารในศาลยตธรรมระหวางประเทศในปพ.ศ. 2505(ค.ศ. 1962)เปนตนมาความตอนหนงในแถลงการณของรฐบาลไทยปพ.ศ. 2505ทออกหลงจากคดปราสาทพระวหารกลาววาศาลยตธรรมระหวางประเทศตดสนไมเปนธรรมเพราะไมยดตามสนปนนำาทระบเอาไวในสนธสญญาพ.ศ. 2447และ2450(ค.ศ. 1904และ1907)“แตกลบยดถอตามแผนทซงศาลเองกยอมรบวาฝายฝรงเศสไดจดทำาขนโดยฝายไทยมไดมสวนรวมและมไดรบการอนมตจากคณะกรรมการผสมปกปนเขตแดนในสมยนน” (มตคณะรฐมนตร26มถนายนพ.ศ. 2505ในบวรศกดอวรรณโณ,2551หนา245) พลเอก เกรยงศกด ชมะนนทน อดตนายกรฐมนตร ไดใหความเหนเกยวกบแผนท 1 : 200,000 เมอครงดำารงตำาแหนงผบญชาการทหารสงสด ในการบรรยายเกยวกบปญหาชายแดนไทยกบเพอนบานในสวนทเกยวกบลาวโดยเฉพาะเอาไวซงสะทอนแนวนโยบายและแนวปฏบตตอแผนทดงกลาวของไทยอยางคงเสนคงวาทสดดงน “แผนทคณะกรรมการปกปนเขตแดนฉบบค.ศ. 1907-1908 เปนแผนทซงไมปรากฏหลกฐานวา ไดมการรบรองความถกตองจากรฐบาลทงสองฝายในระยะตอมาหรอไมตามหลกฐานปรากฏแตเพยงวาไดมการจดทำาแผนทนโดยคณะผจดทำา 2คณะคอMission Bernardซงทำาในชวงค.ศ. 1905-1907กบMission Montguersซงไดทำาในชวงตอมาแผนทดงกลาวฝายไทยมไดเขารวมในการจดทำาฝายฝรงเศสเปนผจดทำาแตเพยงฝายเดยวทงนโดยคำาขอรองของฝายไทย อยางไรกตามการปฏเสธไมยอมรบแผนทชดนศาลยตธรรมระหวางประเทศเคยใชหลกกฎหมายปดปากกบไทยในคดปราสาทพระวหารมาแลวซงฝายไทยกไดยอมรบคำาพพากษาดงกลาวโดยมขอสงวน การไมยอมรบแผนทชดนประเทศไทยไดกำาหนดทาทโดยชดแจงมาตงแตพ.ศ.2508เมอเรมมการเจรจากบกมพชาเรองอธปไตยเหนอปราสาทพระวหารจนกระทงถงระหวางและหลงการพจารณาคดของศาลยตธรรมระหวางประเทศตลอดมาจนถงปจจบนโดย

1. ไทยยอมรบสนธสญญาตางๆททำาไวแลว2. ไทยไมยอมรบเสนพรมแดนประเมนหรอโครงวาดทเขยนไวตอทายสญญาค.ศ.1907เพราะไมเปนไปตามท

ระบไวในสนธสญญา3. ไทยไมยอมรบแผนทอนๆทเกยวของเพราะฝรงเศสเปนผจดทำาฝายเดยวและมไดมการตรวจสอบหรอรบรอง

ความถกตอง”(พลเอก เกรยงศกดชมะนนทน,2520หนา4) ทาทเชนนของไทยไมสจะสอดคลองกบขอเทจจรงนกเพราะเหตทวาเปนทเหนพองตองกนแลววาประเทศไทยไดเปนผรองขอใหฝรงเศสเปนผจดทำาแผนทฉบบนน และไดใหการยอมรบมาแลว รวมทงไดใชประโยชนมาแลวเปนเวลา 50ปกอนคดปราสาทพระวหารและหากนบถงปจจบนกปาเขาไปกวา100ปมาแลว หลกฐานอางองวาประเทศไทยเคยยอมรบแผนทฉบบนมอยอยางครบถวนในคำาพพากษาของศาลยตธรรมระหวางประเทศในกรณปราสาทพระวหารป พ.ศ. 2505(ค.ศ. 1962)ซงไดกลาวถงแผนท1 : 200,000เอาไวอยางมากและโดยละเอยด และศาลใชเปนหลกฐานสำาคญในการตดสนวา ปราสาทพระวหารตงอยในอาณาเขตภายใตอำานาจอธปไตยของกมพชา คำาพพากษาของศาลยตธรรมระหวางประเทศไดอางถงการทำางานของคณะกรรมการผสมฝรงเศส-สยาม และในขนสดทายของการดำาเนนการปกปนเขตแดนนนคอ การจดพมพแผนท รฐบาลสยามซงในขณะนนยงไมมเครองมอเครองใชเพยงพอ จงไดรองขอเปนทางการใหพนกงานสำารวจพนทของฝรงเศสจดทำาแผนทอาณาบรเวณเขตแดนนขน ดงจะเหนไดจากขอความวรรคเรมตนของรายงานการประชมคณะกรรมการผสมชดแรกเมอวนท29พฤศจกายนพ.ศ. 2448(ค.ศ. 1905)คำารองขอนไดรบความเหนชอบจากฝายสยามในคณะกรรมการซงอาจเปนผใหความดำารน เอกสารราชการสถานทตสยามในปารสเลขท89/525ลงวนท20สงหาคมพ.ศ. 2451(ค.ศ. 1908)หมอมเจาจรญศกดกฤดากรอครราชทตสยามประจำากรงปารสประเทศฝรงเศสสงถงสมเดจกรมพระยาเทวะวงศวโรปการเสนาบด

424 ภาค 2: พรมแดนไทย-ลาว: สนธสญญา เขตแดน และแผนท

กระทรวงการตางประเทศอางถงคณะกรรมการผสม(Mixed Commission of Delimitation of frontiers) ไดทำาแผนทตามทคณะกรรมการฝายไทยไดรองขอเสรจเรยบรอยแลวรอยเอก ทกซเอ(Tixier) ไดนำาแผนทชดนมาใหและได“ขอใหหมอมฉนสงมาใหพระองค” แผนทสำาหรบชายแดนดานเหนอประกอบดวย 1แผนทเมองคอบและเชยงลอม 50ชด 2แผนทแมนำาดานเหนอ 50ชด 3แผนทเมองนาน 50ชด 4แผนทปากลาย 50ชด 5แผนทนำาเหอง 50ชด และสำาหรบดานใต 1แผนทปาสก 50ชด 2แผนทแมโขง 50ชด 3แผนทดงรก 50ชด 4แผนทพนมกเลน 50ชด 5แผนททะเลสาบ 50ชด 6แผนทเมองตราด 50ชด “แผนทดงกลาวน”หมอมฉน (หมอมเจาจรญศกด)ขอเกบไวอยางละ2ชดและสงอกอยางละชดไปลอนดอนเบอรลนรสเซยและอเมรกาทเหลออก44ชดไดบรรจลงหบหอและสงใหพระองค”

แผนทบานบอภาค ซงลาวอางเสนเขตแดนตามความเขาใจของลาว (ทมา: กรมสนธสญญาและกฎหมาย กระทรวงการตางประเทศลาว)

สภลกษณ กาญจนขนด 425

ในเวลาตอมาสมเดจกรมพระยาดำารงราชานภาพเสนาบดกระทรวงมหาดไทยไดทรงขอบพระทยอครราชทตฝรงเศสณกรงเทพฯสำาหรบแผนทเหลานนและไดทรงขอแผนทตออครราชทตเพมเตมอกอยางละ15ชดเพอทรงจดสงไปใหผวาราชการจงหวดตางๆของสยาม ขอโตแยงของทนายความฝายไทยวามแตเจาหนาทชนผนอยเทานนทไดเหนแผนทจงฟงไมขนดวยวาสมเดจกรมพระยาเทวะวงศวโรปการ เสนาบดกระทรวงตางประเทศ สมเดจกรมพระยาดำารงฯ เสนาบดกระทรวงมหาดไทย สมาชกคณะกรรมการผสมลวนแลวแตไมใชขาราชการชนผนอยโดยเฉพาะสมเดจกรมพระยาดำารงฯนนทรงเชยวชาญทางดานประวตศาสตรโบราณคดและทรงสนพระทยเรองเขตแดนเปนอยางมากศาลจงเหนวาขออางของทนายฝายไทยฟงไมขน กมพชาไดนำาเอาแผนทฉบบนระวางดงรกแนบเขาไปเปนภาคผนวก1(Annex I)ในคำาฟองตอศาลในคดพระวหารฝายไทยในเวลานนไดโตแยงตอศาลวาแผนทดงกลาวไมไดเปนผลงานของคณะกรรมการผสมเพราะวาคณะกรรมการดงกลาวไดสนสดลงหลายเดอนกอนทแผนทจะไดจดทำาขน ศาลใหเหตผลวาสยามเปนผขอใหจดทำาขนมาเองและรฐบาลสยามไดรบเอาแผนทนนมาใชโดยมไดโตแยงเรองนเลยกถอวายอมรบไปแลวยงไปกวานนแผนทชดนไดรบการโฆษณาแพรหลายในวงการวชาการทสนใจโดยสงไปใหสมาคมภมศาสตรทมชอในประเทศสำาคญๆและในวงการอนๆทสนใจภมภาคนตลอดจนสถานอครราชทตไทยณประเทศองกฤษเยอรมนรสเซยและสหรฐอเมรการวมทงสมาชกทกคนในคณะกรรมการผสมฝรงเศส-สยามการแจกจายในชนแรกมจำานวนประมาณ160ชดชดละ11แผนทแผนท50ชดสงไปยงรฐบาลสยาม ขอโตแยงของฝายไทยทวา แผนทนนมความผดพลาด ดวยวากำาหนดเสนเขตแดนไมตรงกบสนปนนำาทระบเอาไวในสนธสญญา แตขอเทจจรงกลบปรากฏวา ประเทศไทยไมเคยไดโตแยงความผดพลาดเชนวานนเลย ทงๆ ทมโอกาสหลายครงหลายคราทจะขอแกไขความผดพลาดนนในปพ.ศ. 2480(ค.ศ. 1937)ในการลงนามในสนธสญญากบฝรงเศสเพอยนยนเขตแดนฝายไทยกยงคงยนยนตามแผนท ในปพ.ศ. 2490 (ค.ศ. 1947)หรอหลงสงครามโลกครงทสองซงไทยจะตองคนพระตะบองเสยมเรยบและจำาปาสกใหฝรงเศสกโอกาสอนดทจะแกไขเรองเสนเขตแดนบรเวณปราสาทพระวหารดวยกปรากฏวาประเทศไทยไมไดยกเรองนขนมาอกดงทไดกลาวมาแลวขางตนขอโตแยงของไทยในการเสนอปรบปรงเขตแดนนนสวนใหญอางองเรองเผาพนธของคนทอาศยอยในพนทเรองเศรษฐกจและสภาพภมศาสตรแตไมไดอางองความถกหรอผดของแผนทแตอยางใด ศาลยตธรรมระหวางประเทศไดเคยลงความเหนไปแลววาขอยดถอทวาเขตแดนบรเวณนนเปนไปตามสนปนนำานนเปนอนละทงไปไดเพราะตามความเหนของศาลแผนทนนไมวาจะถกตองตรงกบเสนสนปนนำาทกประการหรอไมกตามเมอไดรบการยอมรบจากคกรณในพ.ศ. 2451(ค.ศ. 1908)และภายหลงจากนนแลววา เปนผลมาจากการตความการปกปนเขตแดนตามวตถประสงคสนธสญญาโดยรฐบาลทงสองกลาวอกนยหนงคอวาคกรณขณะนนไดรบเอาการตความขอตกลงโดยสนธสญญาซงเปนผลใหเสนเขตแดนในแผนทเทาทผดแผกจากเสนของสนปนนำาไปมความสำาคญเหนอกวาขอบญญตของสนธสญญาในเรองน ชองวางทางกฎหมายทอาจจะทำาใหเหตผลของฝายไทยยงพอรบฟงไดคอศาลยตธรรมระหวางประเทศมงวนจฉยเฉพาะแผนทระวางดงรกซงเกยวเนองกบปราสาทพระวหารเทานนไมไดใหความเหนตอแผนทนทงชดแผนทชดนในระวาง อนๆโดยเฉพาะในสวนทเกยวกบเขตแดนดานลาวอาจจะไมจำาเปนตองผกพนตามความเหนของศาลกได ในปจจบนไทยมแผนทซงใชในการปฏบตการของเจาหนาทชายแดนอยอกชดหนงตางหากคอแผนทชดL-7017 และทพมพขนใหมในเวลาตอมาดวยเทคโนโลยททนสมยกวาคอชด L-7018 แตกโดยทตระหนกดวาแผนทชดนใชอางองเสนเขตแดนระหวางประเทศไมได ฝายลาวนนอางองถงแผนทอยบางในการพจารณาเสนเขตแดนในสวนทตดกบไทยแตไมไดเครงครดวาแผนทชดนหรอระวางใดระวางหนงทระบเสนเขตแดนระหวางสองประเทศเปนความถกตองชอบธรรมทงหมด ในกรณพพาทสามหมบานทเขตจงหวดอตรดตถ-ไซยะบลนนฝายไทยอางแผนL 7017ทซงพมพขนใหมในภายหลงดวยความชวยเหลอของสหรฐฯโดยแผนทใหมนเปนแผนทมาตราสวน1 : 50,000ซงใหญและละเอยดกวาแผนท1 : 200,000และแสดงใหเหนถงสนปนนำาอยางชดเจนซงแผนทดงกลาวแสดงใหเหนวาสามหมบานนนอยในเขตแดนของไทย ลาวไมยอมรบแผนทฉบบนเพราะไมใชแผนทดงเดมทฝรงเศสทำาขนเพอแสดงเขตแดนตงแตเดมแผนทซงสหรฐฯ

426 ภาค 2: พรมแดนไทย-ลาว: สนธสญญา เขตแดน และแผนท

(บน) แผนท trace แสดงเสนเขตแดนไทย-ลาวในแมนำาโขง (ชวงสามเหลยมทองคำา) (ลาง) แผนท trace แสดงเสนเขตแดนไทย-ลาวในแมนำาโขง (ชวงสดทายปากหวยดอน) (ทมา: กรมสนธสญญาและกฎหมาย กระทรวงการตางประเทศลาว)

สภลกษณ กาญจนขนด 427

ชวยจดทำาขนนนฝายไทยเองกทราบดวาไมสามารถใชอางองเขตแดนอยางเปนทางการไดความจรงทายแผนทฉบบนกระบเอาไวอยางชดเจนแลววา“เสนพรมแดนไมถอกำาหนดอยางเปนทางการ”จงจำาเปนจะตองใชแผนทฉบบเดมทผลตโดยฝรงเศสมาตราสวน1 : 200,000เปนพนฐานสำาคญ แตในกรณของบานรมเกลาในพนทจงหวดพษณโลก-ไซยะบรนนแผนทฉบบมาตราสวน1 : 200,000และฉบบอนๆ ทไทยและลาวมใชในหนวยงานภายในของตนตองตรงกนวา เสนเขตแดนนนไปตามแมนำาเหองและเหองงาขนไปถงตนนำาทภเขาเมยงตามทไทยกลาวอาง แตในการเจรจาเรองเขตแดน ลาวกลบไมไดอางแผนทฉบบใดๆ หากแตยดถอยคำาในสนธสญญาตามการตความของลาวเองเปนหลก(วศนธรเวชญาณ,2535)(โปรดพจารณาแผนท1 : 200,000ระวางนำาเหองประกอบ) ในหนงสอประมวลสนธสญญาซงระบเขตแดนกบไทยกระทรวงการตางประเทศลาวนำาแผนทระวางบอภาค ซงเปนแผนทเกาของไทยซงเลกใชไปแลวมาแสดงและมหมายเหตดานทายวาเปน “เสนชายแดนตามความเขาใจของฝายลาว(trace de frontiere d’apres la version lao)”และแสดงแผนท1 : 200,000ระวางนำาเหอง(Nam Heung Comission de Delimitation Entre L’Indo-Chine et le Siam)วาเปนเสนชายแดนตามความเขาใจของฝายไทย (กรมสนธสญญาและกฎหมายกระทรวงการตางประเทศลาว,1996หนา195-197)

กรณแผนท Tracé de la Frontière Franco-Siamoise du Mékongสำาหรบเขตแดนในแมนำาโขง

ยงไมปรากฏวามการถกเถยงเกยวกบแผนทTraceนอยางกวางเทาใดนกพลเอก เกรยงศกดไดอธบายเปนเชงตงขอสงสยเกยวกบแผนทฉบบนดงน “แผนทแสดงแนวพรมแดนในแมนำาโขงค.ศ.1931นนกยงมประเดนทนาจะเปนปญหาอยคอในอนสญญาฉบบ25สงหาคมค.ศ.1926กำาหนดใหขาหลวงใหญไทย-ฝรงเศสประจำาแมนำาโขงจดการกำาหนดแนวพรมแดนตามลำานำาโขงตามบทวเคราะหทระบไวในสญญาโดยมขอสงวนไววาจะตองไดรบอนมตจากรฐบาลทงสองการกำาหนดเชนวานใหรวมถงการเขยนแนวพรมแดนลงในแผนทแมนำาโขงทมมาตราสวน1 : 10,000กบทงตองทำาเครองหมายแสดงแนวพรมแดนไวในแมนำาโขงทกตอนทเหนวาจำาเปนดวยจงเหนไดวา 1.)แผนทฉบบนมมาตราสวนไมตรงกบทระบไวในสญญา 2.)ไมมหลกฐานแนนอนวาแผนทฉบบนไดใหสตยาบนหรอยง เมอเปนเชนนคณะกรรมการพจารณาปญหาเขตแดนของประเทศไทยจงมความเหนวาในขณะทยงไมสามารถหาหลกฐานมาเปนขอยตไดแนนอน รฐบาลไทยควรจะคงทาทเดมเกยวกบสนธสญญาและแผนทไว และตราบใดทยงมไดมการเปลยนทาทเดมควรละเวนทจะกลาวอางแผนทและหรอยอมรบแผนทตลอดจนเขตแดนปจจบนในเอกสารทางกฎหมายหากไมอาจจะหลกเลยงไดการยอมรบเขตแดนปจจบนในเอกสารทมลกษณะทางการเมองเชนแถลงการณรวมนาจะเปนการเพยงพอและไมกระทบกระเทอนความสมพนธถงแมจะมลกษณะผกพนอยบางกตาม อยางไรกตามเมอเกดกรณลาวยงเรอนปข.(หนวยปฏบตการตามลำานำาโขง)เมอวนท17พฤศจกายนพ.ศ. 2518(ค.ศ. 1975)กไดมการกลาวอางถงแผนทฉบบนในการชใหเหนวาจดทเรอนปข.เกยตนอยในเขตไทย”(พลเอก เกรยงศกดชมะนนท 2520,หนา5)การกลาวเชนนทำาใหทาทการปฏเสธแผนทฉบบของไทยดไมเขมแขงนกทาทแบบนเปนลกษณะของการแบงรบแบงสมากกวากลาวคอประเทศไทยมกแสดงการไมยอมรบแผนทซงไมเออประโยชนตอไทย ฝายลาวนนอางแผนทTraceในการพจารณาเขตแดนตามลำานำาโขงกบประเทศไทยแนนอนแผนทฉบบนตามการแสดงของฝายลาวนนเปนแผนทซงชอวาTracé de la Frontière Franco-Siamoise du Mékong มาตราสวนทกำาหนดเปน1 : 25,000ไมใช1 : 10,000ตามทระบเอาไวในสนธสญญาปพ.ศ. 2469(ค.ศ. 1926)ทางการลาวไดปรบมาตราสวนเพอแสดงเอาไวในประมวลสนธสญญา ทจดพมพโดยกรมสนธสญญาและกฎหมายของกระทรวงการตางประเทศลาวใหเปนมาตราสวน1 : 70,500เพอความสะดวกในการตพมพเผยแพร แผนทนตามการแสดงของฝายลาวครอบคลมตวแมนำาและฝงทงไทยและลาว จากแขวงบอแกว-จงหวดเชยงราย

428 ภาค 2: พรมแดนไทย-ลาว: สนธสญญา เขตแดน และแผนท

จนถงแขวงจำาปาสก-จงหวดอบลราชธานในแผนทซงแสดงนไดแปลสถานทตางๆทระบไวในแผนทใหเปนภาษาลาวกำากบภาษาฝรงเศสเอาไวดวยแผนทตามทไดแสดงไวในประมวลสนธสญญานนมลกษณะเปนภาพลายเสนบงชดเจนถงแนวเสนเขตแดนททำาเปนสแดง(ตางจากเสนอนๆทแสดงเปนสดำา)แผนทนบอกทศทางและมเครองชสถานทแตไมปรากฏสเกลความกวางความลกของแมนำาไมบอกตำาแหนงเสนรงเสนแวงและไมบอกระยะทาง อยางไรกตาม ในการเจรจาเพอกำาหนดเขตแดนทางนำาตามลำานำาโขงนน ทงไทยและลาวยงคงมความเหนแตกตางกนเกยวกบวธการทางดานเทคนคในการถายทอดแนวเสนเขตแดนทปรากฏในแผนทเสนเขตแดนสยาม-ฝรงเศสใน แมนำาโขง (Tracé de la Frontière Franco-Siamoise du Mékong) ลงในภมประเทศจรง ฝายลาวไดเสนอใหใชวธการทำาเขตแดนคงท (fixed boundary line) ตามแผนทเดม แตฝายไทยเหนวาควรจะใชเสนเขตแดนผนแปรตามรองนำาลกทเปนจรงในปจจบนเพราะในความเปนจรงทางธรรมชาตนนรองนำามการเปลยนแปลงไดตลอด ขอดของการกำาหนดเสนเขตแดนทางนำาคงทคอทงฝายอาจจะไมตองโตเถยงกนมากเกยวกบการขดเสนเขตแดนแตขอเสยของการกำาหนดเสนเขตแดนแบบคงทนกมมากเพราะจะทำาใหเกดความขดแยงกบถอยคำาสนธสญญาไดงายกลาวคอสนธสญญาปพ.ศ. 2469(ค.ศ. 1926)กำาหนดใหใชรองนำาลกเปนเสนเขตแดนแตแผนทนนไดกำาหนดเสนเขตแดนเอาไวแลวขอเทจจรงตามธรรมชาตคอรองนำาลกเปลยนแปลงตลอดเวลาการเปลยนแปลงนนมทงทเกดขนเองตามธรรมชาตและโดยฝมอมนษยเชนการดดทรายหรอการเสรมตลงปองกนการพงทลายกสรางผลกระทบตอรองนำาลกไดทงสนเมอรองนำาลกเปลยนแปลงไปแตไมไดมการปรบปรงเสนเขตแดนยอมทำาใหเสนเขตแดนและรองนำาลกไมตองตรงกนผลของมนคอเสนเขตแดนตามทระบเอาไวในสนธสญญาไมตรงกบเสนเขตแดนทกำาหนดไวแลวในแผนท การสำารวจรองนำาลกของแมนำาโขงในระยะเวลา50ปปรากฏวามความเปลยนแปลงไปมากการสำารวจในปพ.ศ.2502-03 (ค.ศ. 1959-60) โดยสำานกอทกศาสตรของแมนำาโขงเมอนำามาเปรยบเทยบกบแผนทTrace แลวกพบวามความแตกตางกนมาก(พลเอก เกรยงศกดชมะนนทน,2520หนา5) การสำารวจฝายเดยวของไทยโดยกองทพเรอดวยเทคโนโลยการหยงนำาสมยใหมแบบmultibeam sounding echo พบวารองนำาลกตามทปรากฏจรงในปจจบนนนแตกตางจากรองนำาลกทเคยสำารวจโดยคณะกรรมการแมนำาโขงในป พ.ศ. 2539(ค.ศ. 1996)และตางจากเสนประเมนทปรากฏในแผนทอยางมาก ดเหมอนวายงไมมทางออกทชดเจนนกสงทสองประเทศกำาลงทำาอยในเวลานการจดทำาแผนทฐาน(based map) เพอทำาการถายทอดเสนเขตแดนตามทปรากฏในแผนทTrace มาตราสวน1 : 25,000ตามเทคนคของแตละฝายเพอใชเปนฐานขอมลในการจดทำาTOR สำาหรบการเจรจาเพอสำารวจเขตแดนกนตอไป

สรป

คณะกรรมาธการเขตแดนรวมไทย-ลาวไดประกาศลวงหนาหลายตอหลายครงวาการสำารวจและจดทำาเขตแดนไทยลาวอยางนอยทางบกจะตองแลวเสรจในปพ.ศ. 2546แตจนแลวจนรอดการดำาเนนการกไมแลวเสรจตามกำาหนดการเสยทเหตแหงความลาชานนมหลายประการแตสาเหตหลกททำาใหไมสามารถจดทำาหลกเขตแดนไดอยทปญหาความเขาใจการตความ พยานหลกฐานทางประวตศาสตรไมวาจะเปนสนธสญญาและแผนทไมตรงกน ตางฝายตางเลอกใชเอกสารพยานหลกฐานเหลานนอยาง“คดสรร”โดยคำานงถง“ผลประโยชน”แหงชาตของฝายตนเองเปนหลก แมจะเปนทเหนพองกนแลววาเขตแดนไทยและลาวนนไดมการปกปน(delimit)เอาไวแลวตงแตเมอ100กวาปทผานมาความพยายามทจะเปลยนแปลงเสนเขตแดนระหวางกนนนไมมอยแลว(อยางนอยทสดกในหมเจาหนาทผปฏบตงานหรอในระดบรฐบาลแมวาคนไทยบางกลมจะปรารถนาอยากจะ “ไดดนแดน”สวนทเสยไปกตาม)แตกยงไมสามารถเหนพองตองกนไดทงหมดโดยสนขอสงสยไดเสยทวาเขตแดนทวากำาหนดเอาไวแลวนนอยแหงหนตำาบลใดกนแน กรณของไทยและลาวนนอาจจะตางจากเขตแดนของไทยทตดกบเพอนบานดานอนๆตรงทไมปรากฏหลกฐานแนชดนกวาสยามและฝรงเศสไดเคยไดจดทำาหลกเขตแดนเอาไวอยางไรความคลมเครอเชนนในดานหนงกเปนผลดคอสามารถใชเทคโนโลยสมยใหมถายทอดถอยคำาตามสนธสญญาคอ “สนปนนำา” ลงไปในภมประเทศโดยงายและสามารถจดทำาหลกเขตใหมไดเลยโดยไมตองเสยเวลาหาหลกเขตเดม

สภลกษณ กาญจนขนด 429

(บน) ภาพการหยงรองนำาลกแมนำาโขงดวยระบบ Multibeam Sounding Echo ของกองทพเรอ (ลาง) ภาพเจาหนาทประมวลผลการหยงรองนำาลกของแมนำาโขง

430 ภาค 2: พรมแดนไทย-ลาว: สนธสญญา เขตแดน และแผนท

แตกมขอเสยคอในกรณทเกดการอางสทธทบซอนกนในบางพนทเชนกรณสามหมบานหรอบานรมเกลาอนเนองมาแตความเขาใจในถอยคำาสนธสญญาหรอแผนทแตกตางกนกจะประสบปญหายงยากมากคอไมสามารถหาหลกอางองใดมายนยนความถกผดในการตความหรอความเขาใจของฝายใดฝายหนงไดชดเจน ในกรณนแผนทกชวยอะไรไมคอยได แมวาแผนทซงปรากฏตพมพโดยอางองจากสนธสญญาหรออยางนอยทสดพอจะกลาวไดวามความเกยวเนองกบสนธสญญากำาหนดเขตแดนแตประเทศไทยนนมทศนคตทไมดตอแผนทบางชดบางระวางอยางมากอนเนองมาแตอทธพลของวาทกรรมเสยดนแดนและคดปราสาทพระวหารเจาหนาทของไทยมแนวโนมจะปฏเสธความถกตองชอบธรรมของแผนทไดงายหรอบางกรณถงกบปฏเสธการมอยของมนเลยดวยซำาไปการใชงานแผนทเพอกำาหนดหรอบงชเสนเขตแดนจงไมมความคงเสนคงวา ในบางกรณพบวามการอางองแผนทหากวามนไดชวยสนบสนนความเชอของฝายตนวาเขตแดนตามทอางนนปรากฏชดอยในแผนทแลว ในบางกรณมการปฏเสธแผนท ทงในแงการมอยของมนและในแงความถกตองของมนหากวาแผนทนนๆ ไมสนบสนนความคดหรอความเชอเรองเสนเขตแดนของตน จงพบวาในหลายกรณทงสองประเทศหยบเอาแผนทตางฉบบกนมายนยนความเชอของตนทงทกเปนททราบดโดยทวกนแลววา แผนทตางฉบบกน ถกสรางขนดวยระยะเวลาทแตกตางกนแมจะดวยวตถประสงคอยางเดยวกนกจะบงบอกเรองราวทแตกตางกนมากเทคโนโลยในการทำาแผนทตางกนกจะทำาใหแผนทนนบอกสถานทตางๆแตกตางกนออกไปดวย สงเดยวททำาใหการกำาหนดเสนเขตแดนมความเปนไปไดมากทสดคอการประนประนอมและยดหยนถอยทถอยอาศยหากยนยนความถกตองของฝายใดฝายหนงขางเดยวการกำาหนดเสนเขตแดน เปนเรองเปนไปไมได เพราะอกฝายยอมไมยอมโอนออนผอนตามงายๆความสมพนธระหวางประเทศทดจะชวยไดมาก

สภลกษณ กาญจนขนด 431

ภ�ษ�ล�ว

กรานทเอแวนส.ประวตศาสตรโดยยอของประเทศลาว: เมองอยในกลางแผนดนใหญอาซอาคเนย.เชยงใหม: Silkworm Books, 2006

ทงสะหวาดประเสด.ลาวลานซางกอนฝรงเขามาปกครอง.เวยงจนทน:โรงพมพสำานกพมพและจำาหนายปมแหงรฐ,2010กรมสนธสญญาและกฎหมาย กระทรวงการตางประเทศลาว. ประมวลสนธสญญากำาหนดเสนเขตแดนอนดจน-สยาม (ลาว-ไทย)

1886-1946.เวยงจนทน:กระทรวงการตางประเทศสปป.ลาว,1996

สเนดโพทสาน,หนไซพมะจน.ประวตศาสตรลาว (ดกดำาบรรพ-ปจจบน).เวยงจน: กระทรวงแถลงขาวและวฒนธรรม,2000

ภ�ษ�ไทยเกรยงศกดชมะนนทน,พลเอก.คำาบรรยายเรองปญหาชายแดนทวทยาลยปองกนอาณาจกร 4 ตลาคม 2520 เอกสารศนยอำานวย

การรวมกองบญชาการทหารสงสด

เขยนธระวทย,อดศรเสมแยม,ทานตะวนมโนรมย.ความสมพนธไทย-ลาวในสายตาคนลาว. กรงเทพฯ: สำานกงานกองทนสนบสนนการวจยและสถาบนเอเชยศกษาจฬาลงกรณมหาวทยาลย,2544

ชาญวทยเกษตรศร.ประมวลสนธสญญา อนสญญา ความตกลง บนทกความเขาใจและแผนทระหวางสยามประเทศไทยกบประเทศ

อาเซยนเพอนบาน: กมพชา-ลาว-พมา-มาเลเซย.กรงเทพฯ: มลนธโครงการตำาราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร,2554ดารารตนเมตตารกานนท.ประวตศาสตรลาวหลายมต.กรงเทพฯ: เมองโบราณ,2548

เตชบนนาค.การปกครองระบบเทศาภบาลของประเทศสยาม พ.ศ. 2435-2458.พมพครงท2กรงเทพฯ: สำานกพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร,2548

เตมวภาคยพจนกจ.ประวตศาสตรอสาน.พมพครงท4กรงเทพฯ: สำานกพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตรและมลนธโครงการตำาราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร,2546

ทวเกยรต เจนประจกษ. ขอพพาทเขตแดนไทย-ลาว. กรงเทพฯ: สำานกงานกองทนสนบสนนการวจย และ มลนธโครงการตำาราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร,2540

ธำารงศกดเพชรเลศอนนต.สยามประเทศไทยกบดนแดนในกมพชาและลาว.กรงเทพฯ: มลนธโตโยตาประเทศไทยและมลนธโครงการตำาราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร,2552

บวรศกดอวรรณโณ.เอกสารลบทสด ปราสาทพระวหาร พ.ศ. 2505-2551.กรงเทพฯ: มตชน,2551สวทยธรศาศวต.เบองลกการเสยดนแดนและปญหาปราสาทพระวหาร จาก ร.ศ. 112 ถงปจจบน. กรงเทพฯ: สมาคมประวตศาสตร

ในพระราชปถมภสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯสยามบรมราชกมาร,2553

สวทยธรศาศวต.ประวตศาสตรลาว 1779-1975.กรงเทพฯ: สำานกงานกองทนสนบสนนการวจยและจฬาลงกรณมหาวทยาลย,2543

สวทยธรศาศวต. จกรวรรดนยมเหนอแมนำาโขง.กรงเทพฯ: มตชน,2552อรวรรณคหเจรญนาวายทธ(แปล)เดนสวด,วอรดแอลไกเซอรและบอบอบรามมส.มองโลกผานแผนท: รอยแผนรอยเรอง

ราว.กรงเทพฯ: คบไฟ,2554อรอนงคทพยพมลและคณะ.เขตแดนสยามประเทศไทย-มาเลเซย-พมา-ลาว-กมพชา.กรงเทพฯ: มลนธโครงการตำาราสงคมศาสตร

และมนษยศาสตร,2554อญชลสสายณห.ความเปลยนแปลงของระบบไพรและผลกระทบตอสงคมไทยในรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว.

พมพครงท3.กรงเทพฯ: สรางสรรคบคส,2552อานนทชนบตร,พนโท.เขาพระวหารคดสะทานใจคนไทยทงชาต.กรงเทพฯ: รช,2553

บรรณานกรม

432 ภาค 2: พรมแดนไทย-ลาว: สนธสญญา เขตแดน และแผนท

ภ�ษ�องกฤษ

D.G.E. Hall. A History of South-East Asia. Fourth Edition. London: Macmillan, 1981.David K. Wyatt. Thailand: A Short History. Second Edition. Chiang Mai: Silkworm Book, 2004.Martin Stuart-Fox. A History of Laos. Cambridge: Cambridge University Press, 1997.Thongchai Winichakul. Siam Mapped: A history of the geo-body of a nation. Chiang Mai: Silkworm Books, 2004.

สมภ�ษณและก�รบรรย�ยวศนธรเวชญาณ.ทปรกษากระทรวงการตางประเทศ.สมภาษณ.13กรกฎาคม2535อวน พมมะจก เอกอครรฐทตลาวประจำาประเทศไทย บรรยายสายพวพนไทย-ลาวในทศวรรษหนา 19 สงหาคม 2553 คณะ

มนษยศาสตรและสงคมศาสตรมหาวทยาลยราชภฏอบลราชธาน