egzersİzler, koruyucu, tedavİ edİcİ ve muayene … · peristaltizm durur ve paralitik ileus...
Post on 04-May-2019
226 Views
Preview:
TRANSCRIPT
HEMġĠRELĠK BAKIM
YÖNETĠMĠ
HAFTA
4
YANIK
HEDEFLER
Bu üniteyi çalıĢtıktan sonra;
Yanık yarasını derinliğine göre sınıflandırabilecek
Yanığı büyüklüğüne göre sınıflandırabilecek
Yanığın fizyopatolojisini kavrayabilecek
Olay yerinde yanık bakımı yönetimini kavrayabilecek
Acil evrede yanık bakımı yönetimini kavrayabilecek
Akut evrede yanık bakımı yönetimini kavrayabilecek
Rehabilitasyon döneminde bakım yönetimini kavrayabilecek
Yanık yarasının iyileĢme sürecinde ortaya çıkabilecek sorunları
ve hemĢirelik uygulamalarını bilecek
Yanıklı hastaya hemĢirelik tanısı koyabileceksiniz.
ĠÇĠNDEKĠLER GiriĢ
Yanık Tanımı ve Sınıflandırılması
Yanığın Fizyopatolojisi
o Yanık Ödemi
o Kalp Damar Yanıtı
o Böbrek Yanıtı
o Sindirim Sistemi Yanıtı
o Immunolojik Yanıt
o Sıvı Elektrolit ve Kan Volümü Üzerine Etkisi
o Solunumsal Tepki
o Diğer Tepkiler
Yanıklı Hastada Bakımın Yönetimi
o Olay Yerinde Bakımın Yönetimi
o Acil Evrede Bakımın Yönetimi
o Akut veya Orta Evrede bakımın Yönetimi
o Rehabilitasyon Döneminde Bakımın Yönetimi
o Olası Komplikasyonların Ġzlenmesi ve Yönetimi
Yara ĠyileĢme Problemleri
SONUÇ
DEĞERLENDĠRME
KAYNAKLAR
EK I. YANIKLARDA ACĠL BAKIM
EK II.YANIKLI HASTANIN EVDE BAKIMI
KONU BAġLIĞI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
GĠRĠġ
Günümüzde, yanıkların neden olduğu travmalar bakım vericiler için çok
büyük bir sorun olma özelliğini sürdürmektedir. Amerika’da yılda ortalama 1,2
milyon kiĢinin yanık nedeniyle tedavi gördüğü, bunların yaklaĢık 6000’inin öldüğü
ve 60.000’ininde hastaneye yatırılması gerektiği belirtilmektedir. Türkiye’de ise
her yıl 2 milyondan fazla tedavi gerektiren yanık yaralanmaları olmaktadır.
YANIK TANIMI VE SINIFLANDIRILMASI
Yanık, yüksek ısı, kimyasal madde, elektrik ve ıĢın gibi etkenler sonucu
oluĢan yumuĢak doku yaralanmasıdır.
Yanık yarasının ciddiyetini etkileyen faktörler
a-Yanığın derinliği
b-Yanık yüzeyinin geniĢliği
c-Yanığın lokalizasyonu
d-Yanıklının yaĢı
e-Yanıklının genel sağlık durumu ve özgeçmiĢi
f- Yanıkla yaralanma mekanizması
a. Yanığın Derinliği
Genel olarak üç dereceye ayrılarak incelenirler (Tablo 1). Birinci derece
yanıkta, deri hafif ödemli, hiperemik ve ağrılıdır. ĠyileĢme 3-7 günde
tamamlanır. Ġkinci derece yanıklar, kendi içinde ikiye ayrılırlar. Yüzeysel 2.
derece yanıklarda, epidermis bütünüyle hasar görmüĢ olup dermisten ayrılmıĢtır.
En karakteristik görüntüsü, içi plazma ve A vitamininden zengin sıvı ile dolu
büllerdir. Sinir uçlarının koruyucu bariyerini kaybetmesi ve hava ile iliĢkisi
nedeniyle dermisi etkileyen 2. derece yanıklar çok ağrılıdır. Kıl kökleri hasar
görmemiĢtir. Ġz bırakmadan iyileĢir. Derin 2. derece yanıklarda, epidermis ve
dermis hasar görmüĢtür. Kıl kökleri ve ter bezleri etkilenmiĢtir. Sinir uçları tahrip
olduğu için fazla ağrı olmaz. ĠyileĢme de yanığın derinliği kadar enfeksiyon olup
KONU BAġLIĞI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
olmadığı da önemlidir. Genellikle üç hafta içinde iz bırakarak iyileĢir. Kontrol
edilemeyecek kadar enfekte olursa 3. derece yanığa dönüĢür. Üçüncü derece
yanıkta deri tüm tabakaları ile yanmıĢtır. ĠyileĢme kendiliğinden olmaz. Deri
yüzeyindeki dehidratasyon sonucu denatüre olmuĢ proteinlerin birleĢmesiyle
eskar tabakası oluĢur. Uygun iyileĢme için greft gerekebilir ve iyileĢme aylarca
sürebilir. Bazı kaynaklar dokunun tamamen kömürleĢtiği yanığı dördüncü derece
yanık olarak adlandırır.
Tablo 1. Yanık Yarasının Derinliğine Göre Sınıflandırılması
Sınıflama Klinik
Görünüm
Duyusu
Ortalama
ĠyileĢme
Süresi
Derinliği Prognozu
1. Derece
Kuru, pembe-
açık kırmızı
renk, kapiller
dönüĢ normal
Ağrılı,
hiperestezik
3-7 gün Epidermis Ġyi, iz bırakmaz
Yüzeysel
2. Derece
Pembe- kırmızı,
parlak, büllü
nemli gergin,
kapiller dönüĢ
kısmen normal
Çok ağrılı,
hiperestezik
7-21 gün Epidermis
Yüzeysel dermis
Orta, iz bırakabilir,
cerrahi gerekebilir
Derin
2. Derece
Kuru, koyu
kırmızı renk,
kapiller dönüĢte
bozulma,
Elastikiyet kaybı
Az ağrılı,
duyuda
azalma
21
günden
fazla
Epidermis ve
dermis
Orta veya ciddi iz
bırakır, cerrahi giriĢim
gerekir, sakatlığa
neden olabilir.
3. Derece Kuru, kirli
beyaz kahve
karıĢımı renk,
elastikiyette
tam kayıp,
tromboze
olmuĢ ven
görünümü
Ağrısız
Aylarca
Cildin tüm katları Ciddi iz bırakır,
sakatlığa neden
olabilir, cerrahi giriĢim
gerektirir. tedavi çok
uzayabilir.
KONU BAġLIĞI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
Kaynak: Güloğu R. Yanık, Kalaycı G. Genel Cerrahi Cilt 1, Nobel Tıp Kitabevleri, Tayf Ofset, 2002,
Ġstanbul
b. Yanık Yüzeyinin GeniĢliği
Yanıklar yanığın yüzeyi ve var olan zorlayıcı faktörler esas alınarak büyük,
orta ya da küçük olarak adlandırılırlar (Tablo 2). Büyük yanıklar, eriĢkinlerde 2.
derece %25’ten, 3. derece %10 dan büyük, çocuklarda 2. derece % 20 den, 3.
derece %10 dan büyük yanıklardır. Ancak, yanık yüzdesi ne olursa olsun, yüz,
göz, kulak, eller, ayaklar ve perine yanıkları, solunum ya da büyük travmalarla
birlikte olan yanıklar ile önceden diyabet, konjestif kalp yetmezliği ya da kronik
böbrek yetmezliği olan hastalarda oluĢan yanıklar da büyük yanık olarak kabul
edilir. Orta yanıklar, önceden bir hastalığı olmayan eriĢkinlerde 2.derece %15-
25, 3.derece %3-10 arası, çocuklarda, 2. derece %10-20, 3.derece %3-10
arasındaki yanıklardır. Küçük yanıklar, eriĢkinlerde 2. derece %15’ten, 3.derece
%3’ten küçük çocuklarda 2. derece %10’dan, 3. derece %3’ten küçük olan
yanıklar.
KONU BAġLIĞI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
Yanığın vücutta kapladığı alan yanığın ciddiyetinin belirlenmesinde önemli
ölçütlerden birisidir. Yanık yüzeyi geniĢliğinin hesaplanmasında birinci derece
yanıklar dikkate alınmaz. Yanık alanının saptanmasında, dokuzlar kuralının
kullanımı hatırlanması kolay olduğu için uygulamada yaygındır.
Dokuzlar kuralı:
Üst ekstremitelerin her biri %9
Alt ekstremitelerin her biri %9
Gövdenin ön bölgesi %18
Gövdenin arka bölgesi %18
BaĢ %9
Perine %1
Çocuklarda dokuzlar kuralı yerine doğrudan ölçüm ile yanık yüzdesi
hesaplanmalıdır. Dokuzlar kuralının sadece acil tıbbi personelin yaklaĢımı için
kullanılması önerilmektedir.
Tablo.2 Yanık Büyüklüğü
Büyük
Yanıklar
Orta
Yanıklar
Küçük
Yanıklar
(VYAV*) (VYAV*) (VYAV*)
YETĠġKĠNLER
Ġkinci Derece >%25 %15-25 <%15
Üçüncü Derece >%10 %3-10 <%3
ÇOCUKLAR
Ġkinci Derece >%20 %10-20 <%10
Üçüncü Derece >%10 %3-10 <%3
*Vücut Yüzey Alanı Yüzdesi
Eti Aslan F. Yanıklarda acil bakım. Acil Bakım,
Editör: ġelimen D, Yüce Yayım, Ġstanbul, 2004
KONU BAġLIĞI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
Yanık alanının hesaplanmasında daha ayrıntılı ve yaĢa özel bir Ģema olan
Lund-Browder Ģeması (Tablo 3) ile total yanık vücut yüzey alanı hesaplanır.
KONU BAġLIĞI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
Tablo 3. Lond ve Browder ġeması Ġle Yanık Vücut Yüzey Alanı
YaĢ Grubu Bölge
1 YaĢ
1-4 YaĢ
5-9 YaĢ
10-14 YaĢ
15 yaĢ ve üzeri
EriĢkin
BaĢ 19 17 13 11 9 7
Boyun 2 2 2 2 2 2
Ön Gövde 13 13 13 13 13 13
Arka Gövde
13 13 13 13 13 13
Sağ kalça 2 ½ 2 ½ 2 ½ 2 ½ 2 ½ 2 ½
Sol Kalça 2 ½ 2 ½ 2 ½ 2 ½ 2 ½ 2 ½
Genital 1 1 1 1 1 1
Sağ Üst Kol 4 4 4 4 4 4
Sol Üst Kol 4 4 4 4 4 4
Sağ Ön Kol 3 3 3 3 3 3
Sol Ön Kol 3 3 3 3 3 3
Sağ El 2 ½ 2 ½ 2 ½ 2 ½ 2 ½ 2 ½
Sol El 2 ½ 2 ½ 2 ½ 2 ½ 2 ½ 2 ½
Sağ Uyluk 5 ½ 6 ½ 8 8 ½ 9 9 ½
Sol Uyluk 5 ½ 6 ½ 8 8 ½ 9 9 ½
Sağ Baldır 5 5 5 ½ 6 6 ½ 7
Sol Baldır 5 5 5 ½ 6 6 ½ 7
Sağ Ayak 3 ½ 3 ½ 3 ½ 3 ½ 3 ½ 3 ½
Sol Ayak 3 ½ 3 ½ 3 ½ 3 ½ 3 ½ 3 ½
c. Yanığın Lokalizasyonu
BaĢ, boyun, toraks, göz, kulak, eller, ayaklar, perine yanıkları, yanık yüzeyi
ne olursa olsun büyük yanık olarak değerlendirilir.
BaĢ boyun ve toraks yanıkları sıklıkla pulmoner komplikasyonlara, yüz
yanıkları gözün kornea tabakasında harabiyete, kulak yanıkları iĢitme kayıplarına
neden olur. El ve eklemlerdeki yanıklar psikolojik ve fizyolojik sorunlara neden
olurlar. Ekstremitelerin yanıkları turnike gibi etki yapabilir ve dolaĢımın
engellenmesine neden olabilir. Toraksın tümünün yanması göğüs duvarının
yeterince geniĢlemesini engelleyebilir, pulmoner yetersizliğe neden olabilir.
d. Yanıklının YaĢı
KONU BAġLIĞI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
Hastanın yaĢı yanığın ciddiyetini, iyileĢme sürecini ve mortaliteyi etkiler.
Mortalite 4 yaĢından küçüklerde özellikle de 0-1 yaĢ grubunda ve 65 yaĢ üzerinde
yüksektir.
KONU BAġLIĞI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
e. Yanıklının Genel Sağlık Durumu ve ÖzgeçmiĢi
Kardiyovasküler, pulmoner, endokrin ve renal sistem hastalıkları ile alkolizm
hastanın yanık yaralanması ve tedaviye vereceği yanıtı etkiler. Yanık öncesi
kardiyopulmoner hastalığı olanların mortalite oranının olmayanlara göre 3-4 kat
fazla olduğu tahmin edilmektedir. Yanıklı alkoliklerde mortalite oranı 3 kat
fazladır. Ayrıca alkolik hastaların iyileĢme süreci uzun sürdüğü için hastanede
daha fazla kalmaktadırlar.
f. Yanıkla Yaralanma Mekanizması
Kimyasal maddelerin solunması yaĢamı en fazla tehdit eden yanıklardır.
Bunun yanı sıra elektrik yanıklarında cilt hasarı küçük olmasına karĢın, derin
dokularda büyük hasarlara yol açması, kalp durmasına neden olabilmesi
yüzünden ciddi yanık grubunda yer almaktadır.
YANIĞIN FĠZYOPATOLOJĠSĠ
Yanık tüm sistemleri ilgilendirmektedir. Bu nedenle yanık hastasının
değerlendirilmesi çok yönlü ve süreklidir. Yanığa verilen patofizyolojik cevapların
anlaĢılması, komplikasyonların erken tanınmasını sağlar. Erken tanı, erken tedaviyi
sağlar ve baĢarılı bir bakım vermeyi kolaylaĢtırır.
YanmıĢ derinin ısı ve sıvı regülasyonu ile ilgili görevlerini yerine getirmemesi ve
ortaya çıkan lokal doku hormonları bütün fizyopatolojik ve immünolojik olayların
baĢlamasına neden olur. Yanık bütün vücudu lokal veya sistemik olarak etkiler.
Yanık Ödemi: Yanıktan sonraki ilk birkaç saniye içinde arteriyollerde
konstrüksiyon olur. Daha sonra nöral vazodilatasyon geliĢir. Yanığa neden olan
etken hemen ortadan kaldırılmazsa hücre proteinleri koagüle olarak hücre ölümü
meydana gelir. Hücre ölümü de kapiller geçirgenliğin artmasına ve plazmanın
damar dıĢına çıkarak doku ödemine neden olur. Ayrıca plazma ile birlikte ödem
KONU BAġLIĞI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
alanına gelen proteinler bölgedeki onkotik basıncı arttırarak ödem miktarının fazla-
laĢmasına ve lokal lenfatikleri tıkayarak ödemin emilim hızının azalmasına neden
olurlar, %25'den geniĢ yanıklarda ödem, yanık dokulara ek olarak sağlam deri ve
organlarda da oluĢur. Çünkü yanık dokusunda artmıĢ olan histamin, seratonin,
kinin, serbest oksijen radikalleri ve prostaglandinler organizmada yaygın kapiller
geçirgenliğinin artıĢına yol açar. Böylece damar içi sıvı kaybı yanıktan itibaren ilk
sekiz saatte en fazla olup, 36-48 saat devam eder.
Yanıkta kaybedilen sıvı hem yanık yüzeyinden olan buharlaĢmayla hem de ya-
nık dokusunda ve normal dokularda (özellikle büyük yanıklarda) görülen ödem
nedeniyle oldukça fazladır. Büyük yanıkların ilk iki saatinde total vücut suyunun
%15'i, ilk sekiz saattinde %80'i kaybedilebilir. Bu nedenle hipovolemik Ģok ve buna
bağlı hemodinamik değiĢiklikler çok çabuk ortaya çıkar.
Kalp Damar Yanıtı: Yanığa bağlı olarak kalp fonksiyonlarında bozulma
olabilir. Yanıklı hastada plazma hacminin azalmıĢ olması kardiyak output ve
dolayısıyla kan basıncında düĢmeye neden olur. GeniĢ yanıklarda (%40'dan fazla)
yaklaĢık 20 dakika içinde kardiyak out-put %25-30 oranında azalmaktadır.
Sempatoadrenal sistemin aĢırı aktive olmasıyla periferal vazokonstrüksiyon ve
taĢikardi olur. Yanığın direkt etkisi ile eritrositlerin %60 kadarı hemolize uğrayabilir.
Bu durum ilk 3-4 gün içinde erken hemoliz ortaya çıkarır. Kemik iliğinden erken
salınan genç eritrositlerin yanıktan 10-15 gün sonra, dalakta hemolize uğramaları
sonucu da geç hemoliz ortaya çıkar.
Deri kendi yüzeyinde bulunan mikroorganizmaların vücuda girmesini önleyen
koruyucu örtüdür. Yanmayı takiben cildin kıl folikülleri ve ter bezleri içinde bulunan
mikroorganizmalarda proliferasyon baĢlar. Flora, baĢlangıçta gram pozitiflerden
oluĢur (baĢlıca stafilokok). BeĢinci günden itibaren gram negatiflerde artıĢ görülür
ve bir hafta sonunda bütün flora gram negatiflere hakim olur (baĢlıca
psödomonas). Kısa zamanda lenfatik kanallar bu bakteriler tarafından istila edilir ve
civardaki sağlam dokularda vaskülit geliĢir.
KONU BAġLIĞI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
Yanma ile beraber deride koagülasyon nekrozu geliĢerek o bölgenin damarları
tromboze olur. Gerek yanığın direk etkisiyle geliĢen damar trombozları, gerekse
psödomonas vaskülitferinin geliĢtirdiği dolaĢım bozuklukları yanık yarasında sepsisin
geliĢmesinde hızlandırıcı etkiye sahiptir. Ġkinci derece yanıkta damar trombozu hafif
seyrederken üçüncü derece yanıkta damar trombozu geniĢ ve derin olur.
Böbrek Yanıtı: Ġdrar miktarı hipotansiyon, azalmıĢ renal kan akımı,
Antidiüretik Hormon (ADH) ve Aldosteron salımı nedeniyle azalır. Eğer sıvı tedavisi
yeterince yapılmazsa bu durum böbrek yetmezliği ile sonuçlanabilir. Ayrıca ısının
hasar verici etkisiyle eritrositlerden hemoglobin ve kas dokusundan miyoglobin
açığa çıkar. Serbest hemoglobin ve miyoglobin idrarla atılır. Böbrek kan akımı
yetersiz olduğunda, hemoglobin ve miyoglobin renal tübülleri tıkayarak akut tübüler
nekroza ve böbrek yetmezliğine yol açar. Renal arterdeki basınç 58 mmHg
değerinin altına düĢtüğünde böbrek perfüzyonu durur. Bu durum 60 dakikadan
fazla sürerse böbrekte geri dönülmeyen değiĢiklikler geliĢebilir.
Sindirim Sistemi Yanıtı: Büyük yanıklardan gastrointestinal sistem de
etkilenir. Gastrointestinal sistemdeki damarlar daralarak bölgeye olan kan akımını
engeller. Peristaltizm durur ve paralitik ileus geliĢir. Yoğun stres nedeniyle de
gastrik veya duedonal erezyon (Curling's ülser=Stres ülseri) meydana gelebilir.
Büyük yanıklı kiĢilerde ilk 72 saat içinde %86 oranında stres ülserleri geliĢtiği
gösterilmiĢtir. Karaciğer fonksiyon bozukluğu görülmez ya da çok hafif seyreder.
Ġleri devredeki karaciğer sorunları genellikle sepsise bağlıdır. Sindirim sistemindeki
geç problemler taĢsız kolesistit, pankreatit, süperiör mezenterik arter sendromu,
kolonun yalancı tıkanıklığı Ģeklindedir.
Immunolojik Yanıt: Hücresel ve hümoral immünite önemli derecede
baskılanır. Nötrofil fonksiyonları bozulur, inhibitör faktörler dolaĢıma çıkar, supresör
T hücreleri artar, kompleman kompanentlerinde, fibronektin ve diğer serum
proteinlerinde yetersizlik, retükülo endotelial sistemde baskılanma vardır. Ayrıca
KONU BAġLIĞI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
metabolik, hormonal değiĢiklikler ve hatta kan transfüzyonu, anestezi ve
anesteziklerin kandaki etkileri de immuniteyi olumsuz bir Ģekilde etkiler.
Sıvı Elektrolit ve Kan Volümü Üzerine Etkisi: Yanığı takiben hücre
duvarında bulunan aktif iyon transport kapıları bozulur ve kısa sürede büyük
miktarda sodyum hücre içine girerek beraberinde bir miktar sıvı taĢır. Ayrıca
yanıktan hemen sonra aĢırı hücre yıkımı nedeniyle hiperkalemi meydana gelir.
Ancak sıvı tedavisine baĢlanmasından sonra idrar miktarının artması ve yetersiz
potasyum alımı hipokalemi yol açabilir.
Yanığın baĢlangıcında sıvı kaybı Ģekilli eleman kaybından daha fazla ol-
duğundan, yanıklı hastada hematokrit yüksek bulunur ve eritrosit tahribini gizler.
Hematokrit yüksekliği ve kan viskositesinin artmıĢ olması kapiller sahada perfüzyon
kısıtlamasına neden olur ve yanık geniĢliğine paralel olarak artar.
Yanıkla beraber sellüler ve hümoral immünite önemli derecede baskılanır.
BaĢlangıçta kan viskositesinin fazlalığı nedeniyle lökosit düzeyi yüksek olabilir. Eğer
lökositoz bir hafta sonra hala devam ediyorsa genellikle enfeksiyona iĢaret eder.
Trombosit tahribi nedeniyle trombositopeni geliĢir. Yanık sonrası 5. günden itibaren
trombosit düzeyi normale döner veya yükselir.
Yanığa olan stres reaksiyonu ile kan glikoz düzeyi yükselir.
Solunumsal Tepki: Büyük yanıklarda hastanın oksijen tüketimi
hipermetabolizma nedeniyle iki kat artar.
Diğer Tepkiler: Deri vücudun en geniĢ organıdır. Normalde deri yoluyla 10-
20 ml/m2/saat kadar tuzdan fakir sıvı, terlemeyle kaybedilirken derinin yanmasıyla
kayıp 5-15 misli artar. GeniĢ yanıklı hastalarda günde 5-7 litre kadar sıvı, yanık
yüzeylerinden buharlaĢarak kaybolur. Bir litre sıvı buharlaĢırken vücuttan 580 kcal
ısı kaybedilir. Bu nedenle geniĢ yanıklı hastalarda günlük enerji ihtiyacı çok artar.
KONU BAġLIĞI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
Derinin vücut ısısını düzenlemedeki görevi nedeniyle yanığın erken döneminde
hipotermi görülür. Fakat daha sonra hipermetabolizma nedeniyle ortaya çıkan ısı
bireyde hipertermiye yol açar.
GeniĢ yanıklı bireylerin metabolik hızları normalin iki katına çıkar. Bu
hipermetabolik durum yanık sonrası 7-14 gün arasında en yüksektir.
KONU BAġLIĞI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
ġekil 2. Yanıkta Fizyopatolojik DeğiĢiklikler
YANIK
Ġnflamatuar Yanıt (Ağrı, Kızarıklık, AteĢ, Ödem)
Histamin Salınımı
Kapiller Permeabilitede Artma
Plazma Proteinlerinin ve Lökositlerin Bölgeye Gelmesi
Ödem OluĢumu
Damar Ġçindeki Volümde Azalma
Kan Vizkositesinde, Hematokritte ve Periferal Vasküler Dirençte
Artma
Kardiyak Outputta DüĢme
Hipovolemik ġok
YANIKLI HASTADA BAKIMIN YÖNETĠMĠ Yanık, bir insanın karĢılaĢabileceği en ağır fiziksel ve psikososyal travmaya
yol açan durumların baĢında gelir. Yanıklı hastanın bakımı, hemĢirelik
uygulamaları arasında önemli yeri olan ve en fazla ihtiyaç duyulan alanlardan
biridir.
1. Olay Yerinde Bakımın Yönetimi
Yanıklı kiĢiyi yanık etkeninden uzaklaĢtırmak.
KONU BAġLIĞI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
Yaralının yaĢamını tehdit edebilecek durumun olup olmadığını kontrol
etmek.
Hava yolu açıklığını, dolaĢımı, nabzı ve dıĢ kanama olup olmadığını
kontrol etmek.
Küçük yanıklarda yanık alanı serin çeĢme suyuna tutmak. Eğer 30
saniye içinde soğuk uygulama yapılırsa deri ısısı üç saniyede
normale döner. Soğuk uygulama ilk 45 dakikaya kadar çok etkilidir.
Yanık alanın üzerini örterek ağrıyı azaltmak.
Yanıklarda %10 ve daha fazla yanık varsa, yaralıyı mutlaka
hastaneye sevk emek.
Yanık %10’dan daha küçük bir alanda ise yanıklı bölgenin nemli
tutulabileceği, daha büyük yanıklarda ise kuru pansuman
uygulanması önerilmektedir.
Büller varsa, enfeksiyona neden olabileceği için bunları patlatmamak.
Yanık yaralanması, yalnızca yaralı için değil ilk yardımı yapanlar için de
anksiyete yaratan bir durumdur. Yanık yaralanmalarında acil bakımda temel
ilkeler aynı olmakla beraber değerlendirme oluĢ Ģekline göre farklılıklar göre
değiĢmektedir (Bakınız EK I).
2. Acil Evrede Bakımın Yönetimi
Acil dönemdeki hemĢire değerlendirmeleri herhangi bir travmada göz
önüne alınması gereken önceliklere odaklıdır, yanık yarası ikinci plandadır. Acil
dönemde hastanın yaĢam Ģansını elde edebilmesi, hızlı ve baĢtan ayağa
tanılamaya ve etkili ve hızlı giriĢimlere bağlıdır. Yanık yarasında ve tüm invaziv
giriĢimlerde aseptik kurallara uyulmalıdır.
Hava Yolu Açıklığını Sağlamak
KONU BAġLIĞI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
Havayolunun yönetimi, havayolu takılmadan önce erken entübasyonu
içermektedir. Yüz ve boyun bölgesinde ciddi yanığı olan hastalarda, yanık
nedeniyle geliĢen ödem hava yolunu tıkayabileceğinden önceden endotrokeal
entübasyon uygulanmalıdır. Küçük alanlarda olan yanıklar, sıklıkla duman
inhalasyonu nedeniyledir. Hasta huzursuzluk, dispne, yutma güçlüğü, ses
boğukluğunda artma ve hızlı ve yüzeysel solunum açısından gözlenmelidir.
Oksijen konsantrasyonu, arteriel kan gazları değerlendirilerek belirlenir.
Solunumu Sağlamak
Yanıklı hastanın solunum sıkıntısı ile ilgili belirti ve bulgular ilk baĢta orta
Ģiddete veya hiç olmayabilir. Bu durum gittikçe belirginleĢir. Bu nedenle sürekli
solunum değerlendirmesi yapılmalıdır. Göğüste oluĢan tam kalınlıklı yanıklar,
göğüs duvarı hareketini ve yeterli gaz değiĢimini sınırlayarak solunumu
bozabilirler. Göğüs, tıkanma, sertlik ve skar varlığı açısından gözlenmelidir.
Yetersiz göğüs ekspansiyonu, konfüzyon, huzursuzluk, oksijenizasyonda ve tidal
volümde azalma, hızlı ve yüzeyel solunum, solunumun baskılandığının
göstergeleridir.
Yeterli gaz değiĢimi, hava yolu temizliği ve bunların değerlendirilmesi
hemĢirenin aktivitelerindendir. HemĢire öncelikle hastanın solunum hızını, akciğer
seslerini, yüzündeki yanıkları (yanmıĢ burun kılları, kırmızı ve ödemli dudaklar
v.s.), solunum sesini, göğüs hareketlerini ve bilinç durumunu değerlendirmelidir.
Hastada karbonmonoksit zehirlenme Ģüphesi varsa % 100 oksijen
tedavisine baĢlanmalıdır.
Ventilasyon-Perfuzyon Dengesizliğine Bağlı Gaz DeğiĢimi
Bozulmalarını Engellemek
Hastanın 2-4 saatte bir solunum hızı, derinliği ve solunum sesleri de-
ğerlendirilir. Trakeal sekresyonun rengi ve miktarı değerlendirilerek günlük göğüs
filmi çekilir. Arterial kan gazı bulguları ve karboksihemoglobin düzeyleri izlenir.
KONU BAġLIĞI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
Hastanın 2 saatte bir pozisyonu değiĢtirilir. Solunum ve öksürük egzersizleri
yaptırılır. Eğer hastanın bronkospazmı varsa bronkodilatatör ilaçlar baĢlanır.
Ayrıca hastayı pulmoner enfeksiyonlardan korumak için, hemĢire ve diğer sağlık
çalıĢanlarının asepsi ilkelerine uygun olarak çalıĢmaları gerekir.
KONU BAġLIĞI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
DolaĢım ve Doku Perfüzyonunu Sürdürmek
Yanıklı hastada plazma hacminin azalmasına, ödem ve doku yaralanma-
sına bağlı olarak kalp fonksiyonlarında ve periferal doku perfüzyonunda deği-
Ģiklikler meydana gelmektedir. DolaĢım ve doku perfüzyonunu değerlendirmek
için; hastanın her saat yaĢam bulgularının, santral venöz basıncının, eğer pul-
moner arter kateteri varsa kardiyak outputun, pulmoner arter ve pulmoner
kapiller Wedge basıncının ölçülmesi gerekmektedir. Ayrıca ödem ve doku ya-
ralanması nedeniyle geliĢen iskemik nekrozda hastanın ekstremitelerinin
amputasyonuna gerek duyulabilir. Bu nedenle hemĢire nabız kontrolünü, derinin
rengini ve ısısını, derin zonklayıcı veya sızı Ģeklinde ağrıyı, duyu ve motor
fonksiyon kaybını, uyuĢukluk ve karıncalanmayı, kapiller dolumu kontrol ederek
saatlik doku perfüzyonunu izlemelidir.
DolaĢım ve doku perfüzyonuna yönelik değerlendirmelerin yapılması
yanısıra; hastanın aldığı-çıkardığı ve kilo takibinin yapılması, sıvı tedavi ve
izleminin sürdürülmesi, ekstremitedeki arteriyal kan akımının doppler aleti ile öl-
çülmesi, ekstremitelerin yükseltilmesi, ödemi azaltmak için egzersizlerin
yaptırılması gerekmektedir. Ayrıca gerekiyorsa eskaratomi veya fasyatomi için
hasta hazırlanmalıdır. Hastanın ekstremiteleri yanmıĢ ise kan basıncını ölçmek zor
olacaktır. Bunun için tansiyon aletinin manĢeti, tansiyon alınacak bölgeye
konulmadan önce bu bölgeye steril gazlı bez yerleĢtirilmelidir. Böylece yara
kontaminasyondan korunmuĢ olur. Bunun yanında ekstremitedeki ödem,
steteskop ile kan basıncının ölçümünü zorlaĢtırabileceğinden doppler aleti veya
invaziv olmayan elektronik kan basıncı aleti kullanılabilir. Ciddi yanıklarda kan
basıncını ölçmek ve kan örneği almak için hastaya arteriyal kateter yer-
leĢtirilebilir.
Sıvı ve Elektrolit Dengesini Sürdürmek
Damar içi sıvı tedavisi genellikle toplam vücut yüzey alanının %15’inden
fazlası yanan hastalarda uygulanır. Sıvı tedavisinin türü; yanığın büyüklüğü ve
KONU BAġLIĞI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
derinliği, hastanın yaĢı, yanık öncesi dönemde dehidratasyon olması ve öncesi
var olan kronik hastalıklar gibi bireysel faktörlere göre belirlenir. Her yanık
merkezinin sıvı tedavisinde izlediği bir prosedür vardır. Sıvı tedavisinde kristalloid
solüsyonlar (fizyolojik saline, laktatlı ringer veya %5 dekstroz ve saline) kolloidler
(albümin, dekstroz) veya her ikisinin kombinasyonu sağlanır.
Yanıklı hastada sıvı kaybı ya da aĢırı volüm yüklenmesi nedeniyle sıvı-
elektrolit dengesizliği meydana gelebilmektedir. Sıvı kaybı kapiller permeabilitenin
artması sonucu damar içinden damar dıĢına plazmanın geçmesi ve yanık
yüzeyinden sıvının buharlaĢması ile olmaktadır. AĢırı volüm yüklenmesi ise, sıvı
tedavisi sırasında hastaya fazla miktarda sıvı verilmesi ile görülebilmektedir. Sıvı-
elektrolit dengesinin sürdürülmesine yönelik yapılacak giriĢimler Ģunları
içermelidir:
HemĢire hastayı sıvı eksikliğinin ve aĢırı volüm yüklenmesinin belirti ve bulguları
yönünden değerlendirmelidir. Bunun için; hastanın bilinç düzeyindeki, kan
basıncındaki, kalp atım hızındaki, idrar volümündeki değiĢiklikleri ve
laboratuar bulguları izlenmelidir.
HemĢire, hızlı sıvı infüzyon riskini azaltmak için intravenöz infüzyon pompası
kullanabilir. Hastanın sıvı elektrolit durumundaki değiĢiklikleri izlemek amacıyla
aldığı çıkardığı ve sıvı izlemi, günlük kilo takibi, hayati bulgulara ilaveten
pulmoner arter ve pulmoner kapiller wedge basıncı, santral venöz basıncı,
kardiak out-put izlemi, kan ve idrardaki elektrolitlerinin, hematokrit,
myoglobin, üre ve kreatinin takibi yapılmalıdır.
Sıvı replasmanının yeterliliğinin en iyi göstergeleri;
Üriner atımın yetiĢkinde 30-50ml/saat/, elektrik yanığı olan yetiĢkinde 75-
100ml/saat olması,
Kardiyopulmoner faktörler; sistolik kan basıncının 90-100mmHg’dan
yüksek, nabız hızının 120/dakikadan düĢük, solunumun 16-20/dakika
KONU BAġLIĞI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
olması. Kan basıncı en uygun olarak arteriel hattan ölçülür. Periferal
ölçüm vazokonstrüksiyon ve ödem nedeniyle sıklıkla geçersizdir.
Sinir sistemi; hastanın kiĢiye, zamana ve yere oryante olması.
KONU BAġLIĞI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
Akut veya Orta Evrede Bakımın Yönetimi
Bu evrede solunum ve dolaĢım durumunun, sıvı-elektrolit dengesinin
sürdürülmesine yönelik dikkat arttırılır. Bu evredeki öncelikler, yara bakımı,
enfeksiyonun önlenmesi ağrı yönetimi, yeterli beslenmenin sürdürülmesidir.
Ayrıca, normal vücut sıcaklığının, gastrointestinal sistem fonksiyonlarının ve
hareketin sürdürülmesi, baĢa çıkma yöntemlerinin güçlendirilmesi yine hasta ve
ailesine ait sürecin desteklenmesi de bu evrede bakımın yönetiminde ele alınması
gereken konulardır.
- Yara Bakımının Sağlanması
Yanık yarası bakımının amacı yarayı mümkün olduğunca çabuk
iyileĢtirmek, deri bütünlüğünü sağlamak ve sürdürmektir.
Deri bütünlüğünün sağlanması ve sürdürülmesi için uygulamalar Ģunları
içermelidir:
Acil odasında ve yanık ünitesinde katı izolasyonun uygulanması (Örneğin,
eldiven kullanma, maske takma vs.)
Tetanoz profilaksisinin yapılması
Yara kültürlerinin düzenli olarak alınıp sonucuna göre gerekiyorsa antibi-
yotik tedavisinin baĢlanması
Hastanın yanıklı alanlarındaki kıllarının, saçının ve tırnaklarının kesilerek
temizliğinin sağlanması
Hareketsizlik nedeniyle meydana gelebilecek yatak yaralarının önlemesi için
havalı yatakların kullanılması
Ödemi ve kontraktürleri azaltmak amacıyla her saat 5-10 dakika ROM
egzersizlerinin yaptırılması;
KONU BAġLIĞI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
Dört saatte bir derinin veya varsa greftin değerlendirilmesi ve hastanın iki
saatte bir pozisyonunun değiĢtirilmesidir.
Yarayı mümkün olduğunca çabuk iyileĢtirmek için, yara temizliği ve
debritmanı önemlidir.
Yara temizliği: Yanık yarasının temizlenmesinde çeĢitli sıvılar kullanılmaktadır.
Temel olarak; steril su veya serum fizyolojik antibakteriyel ilaçlarla birlikte
(seyreltilmiĢ povidin Ġyodin-Betadin, klorheksidin-Hibiklens) kullanılmaktadır.
Yaralar topikal ilaçlar uygulanmadan önce nazikçe durulanmalı, hafif vuruĢlarla
kurulanmalıdır. Cerrahi giriĢim yapılmayan yara alanları en azından günde bir
defa temizlenmelidir. Daha önce uygulanan topikal ilaçların tüm kalıntıları yara
yüzeyinden nazikçe çıkarılmalıdır. Yanık alanların yanındaki tüyler kesilmelidir.
Eğer kontamine görünmüyorlarsa veya eklem fonksiyonlarını
engellemiyorsa, su kabarcıkları dokunulmadan kalabilir. Günlük yara bakımında
hidroterapinin rolü oldukça önemlidir.
Hidroterapi: hastaların içi su dolu havuza, banyo küvetine veya özel
küvetlere sokularak tedavi edilmesidir. Bu tedavinin amacı; yanık alanındaki
topikal ajanlarının uzaklaĢtırılıp temizlenmesini, skarın yumuĢamasını ve ROM
(Range of Motion) egzersizlerinin daha kolay ve ağrısız yapılmasını sağlamaktır.
Hidroterapide antiseptik bir solüsyon kullanılmaktadır (Örneğin; Betadine). Suyun
sıcaklığı (37.8 °C) ve oda sıcaklığı (26.6-29.4 °C) titremeye neden olmamalı ve
iĢlem 20 dakika ile sınırlandırılmalıdır. Hastalar genellikle hidroterapi sırasında
ağrından Ģikayet ederler. Bu nedenle; iĢlemden 20-30 dakika önce hastalara
analjezik ilaç verilmeli, iĢlem açıklanmalı ve bakıma katılması sağlanmalıdır.
Birçok yanık merkezinde banyo ve duĢlar bulunmaktadır. Bu yöntemler
gereksiz dokunun uzaklaĢtırılmasını kolaylaĢtırmaktadır. Patojenlerden arındırılmıĢ
musluk suyu ile seyreltilmiĢ anti bakteriyel solüsyonla doldurulmuĢ hidroterapi
kabına batırma da kullanılabilmektedir. Bazı durumlarda yanık hastaları küvete
sokulur ve hastaya banyo yaptırılır. Bunu yaparken ölü dokular temizlenmelidir.
KONU BAġLIĞI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
Yaranın kendisi ve çevresindeki deri lokal enfeksiyon bulguları açısından
izlenmelidir. Hidroterapi odasına taĢınması zor olan hastalara yataklarında
pansuman ve yara temizliği uygulanmaktadır.
Yara debritmanı: Yanık yaralarında debritman, ölü dokunun temizlenmesidir.
Yanık sonrası bakteriler yanan doku ve yaĢayabilir doku altındaki aralığa gelirler,
kollajen fibrinler yavaĢ yavaĢ erirler, yanık sonrası 1-2 hafta içinde eskar
oluĢmaya baĢlar. Debritmanm iki önemli amacı vardır. Birincisi, yabancı cisim ve
bakteriler tarafından kontamine olan dokunun çıkarılması, böylece hastayı invaziv
bakterilerden korumadır. Diğeri de canlılığı bozulan dokunun veya yanık eskarının
çıkarılmasıdır. Debritman doğal, mekanik, cerrahi veya enzimatik yapılabilir.
Doğal debritmanda, ölü doku kendiliğinden dökülür. Bu olaya prolitik ve
diğer enzimler neden olur. Antibakteriyel ilaçlar doğal yolla debritman iĢlemini
yavaĢlatır.
Mekanik debritmanda, makas ve forseps kullanılarak eskarm ayrılması ve
çıkarılması sağlanır. Cerrahın gözetiminde deneyimli hemĢireler ve fizik tedavi
uzmanları tarafından sıklıkla yapılan mekanik debritman genellikle günlük
pansuman değiĢimleri ve yara temizleme iĢlemleri sırasında yapılmaktadır. Yanık
eskarı dikkatlice kesilir ve yumuĢak alanlar abse oluĢumunu önlemek için
örtülmez. Mekanik debritman aynı zamanda, "kuru" veya "ıslak-kuru" uygulanan
büyük gazlı bez pansuman aracılığıyla da uygulanabilmektedir. Pansumanın
çıkarılması aynı zamanda eriyen eskarı ve eksudayı da çıkarır. Yarada
granülasyon dokusu geliĢmeye baĢlar ve epitel tomurcuklanma görülür. Yeni
oluĢan dokunun çok fazla çıkarılması yara iyileĢmesinin gecikmesine neden
olabileceği için bundan kaçınılmalıdır.
Cerrahi debritmanda ya cildin tüm tabakalarının primer eksizyonu yapılır
ya da canlı dokunun kanamasına yol açan dermisin aĢağı kısımdaki ince katmanın
sıyrılması Ģeklinde eksizyon yapılır. Eksizyon, yanık sonrası birkaç gün içinde veya
hasta hemodinamik olarak stabil olduğunda ve ödem azaldığında uygulanabilir.
KONU BAġLIĞI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
Enzimatik debritman ilaçları ile cerrahi debritman gereksinimi azalır.
Yaralanma sonrası erken dönemde uygulandığında, bu enzimler yanık eskarınm
yumuĢatılmasına ve canlılığı bozulan dokunun erimesine yardımcı olabilir.
Yara Bakımında Kullanılan Pansumanlar
Gaz Pansuman: Gaz pansumanın çeĢitli tipleri yanık yarasında
kullanılmaktadır. Pansuman, yara yüzeyinden buharla sıvı kaybını sınırlar ve
enfeksiyonu önler. En basit pansumanlar büyük gazlı bezler veya ince gözenekli
gazlı bezlerdir. Büyük gözenekli gaz pansumanlar direkt olarak yaraya
uygulanırlar ve seröz akıntıyı ve yara aralığındaki sıvılaĢan eskarı tutmaya
yardımcı olurlar. Pansumanın çıkarılması da debritmana yardımcı olur. Ġnce
gözenekli gaz pansumanlar, kabuk bağlayan (granüle olan) yara yüzeyinin
üzerinde kullanılmaktadır. Bu damarsal dokuyu ve epiteliyal dokunun yeniden
Ģekillenmesini korur.
Okluzif Sargılar: Bugün kullanılmakta olan okluzif sargılar,polimer filmler,
polimer köpükler, hidrojeller, hidrokolloidler ve alginatlardır. Oklüzif sargılar
yüzeyel yaralarda ağrı ve enflamasyonu azaltır, kozmetik olarak daha iyi sonuçlar
verir. Bu tür sargıların epitelizasyonu hızlandırıcı etki mekanizmaları tam olarak
bilinmemektedir. Nemli ve kabuksuz bir ortamda epidermal hücre göçü
kolaylaĢır, kollajen biyosentez artar. Yara sıvısı kuru gaza geçemeyip yara ile
temas halinde kalır. Yara iyileĢmesinde oklüzif sargıların uygulama zamanı
önemlidir. En etkin sürenin yara oluĢumundan iki saat içinde sargı uygulaması ve
24 saat kapalı kalması gerektiği gösterilmiĢtir.
Açık Tutma Yöntemiyle Pansuman: Yara alanı temizlendikten sonra
topikal antimikrobiyal ajanlar uygulanarak o bölge açık bırakılmaktadır. Bu
yöntem, genellikle yüz, boyun, perine ve geniĢ gövde alanının yanıklarında kulla-
nılmaktadır. Bu yöntemin avantajları; pansuman değiĢtirmeye gerek olmaması,
daha az malzeme kullanılması ve enfeksiyonların erken saptanmasıdır.
Dezavantajları ise; yaranın yatağa yapıĢmasından dolayı ağrı olması, vücut
KONU BAġLIĞI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
sıcaklığı kontrolünün ve ortamın sterilliğinin sürdürülmesinin zor olmasıdır.
Hastanın odası %40-50 oranında nemli ve ılık olmalıdır.
-Enfeksiyonun Önlenmesi
Yanık bakımının akut evresinde hemĢirenin en önemli rolü enfeksiyonu
önlemek ve enfeksiyon belirtilerine karĢı dikkatli olmaktır. HemĢire yanık yarasına
temiz ve güvenli bir çevre oluĢturmalı, herhangi bir enfeksiyon bulgusu açısından
yarayı yakından izlemelidir. Kültür sonuçları ve beyaz küre (lökosit) sayımları
izlenmelidir. Yara bakımı için temiz teknik, tüm invaziv giriĢimler için (örn; damar
yolu açılması, idrar sondası veya trakeal aspirasyon) aseptik teknik kullanılır.
Hastaya her temastan önce ve sonra eller çok iyi yıkanmalı ve eldiven giyilse bile
hijyene dikkat edilmelidir. HemĢire hastayı diğer hastalardan ve çalıĢanlardan,
ziyaretçilerden, ekipmandan veya herhangi bir enfeksiyon kaynağından
korumalıdır. Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi'nin önerileri dahilinde invaziv
yollar ve kateterler rutin olarak değiĢtirilmelidir. Ventilatör devreleri ve drenaj
kapları düzenli değiĢtirilmelidir. Yanıklı hasta odalarında canlı çiçek bitki veya
taze meyve sepetlerine izin verilmemelidir. Bu mikroorganizmaların üremesine
neden olabilir. Yanık hastalarında immun yetersizlik olduğu için hastayı
patojenlerden korumak için ziyaretçi kısıtlaması yapılmalıdır. Hastalar yaralarına
veya pansumanlarına dokunarak mikroorganizmaları bir yanık sahasından
diğerine taĢıyabilirler. Yataklar kolonizasyonla ya da dıĢkı bulaĢmasıyla
enfeksiyonu yayabilir. YanmamıĢ alanların düzenli yıkanması ve çarĢafların
değiĢmesi enfeksiyonun önlenmesinde yardımcıdır
-Ağrının Yönetimi
Yaralı bir birey için, yanık ve yanığın tedavisi en önemli ağrı kaynağıdır. Ya-
nıkta epidermis hasara uğradığından ağrı reseptörleri hava akımına maruz
kalarak son derece rahatsızlığa yol açar. Ayrıca yanık alanında oluĢan eksuda ve
eksudanın içinde bulunan potasyum, prostoglandin gibi maddeler de ağrı
reseptörlerini aĢırı uyararak ağrıya neden olur. Yanık bölgesinin temizlenmesi,
pansumanın değiĢtirilmesi, debritman, hidroterapi ve fizik tedavi gibi giriĢimler
de ağrıya neden olur. Ağrının Ģiddeti, yanığın derinliği, lokalizasyonu, geniĢliği ve
KONU BAġLIĞI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
iyileĢme dönemine göre değiĢir. Ağrı intravenöz yoldan narkotik analjeziklerin
kontrollü olarak verilmesiyle azaltılabilir. Yanıklı hastada dolaĢım bozukluğu
olması nedeniyle intramüsküler veya subkutan yoldan analjezik ilaçlar
uygulanmamalıdır.
Ağrı fizyolojik, psikolojik ve biliĢsel süreci içeren kompleks bir deneyimdir.
Bireyin ağrı algılamasını birçok faktör (yaĢ, kültür, önceki deneyimler v.s.) et-
kilediği için relaksasyon yöntemleri, biyo-feedback, hipnoz, transkütan elektrik
sinir stimülasyonu (TENS) ve dikkati baĢka yöne çekme yöntemleri de kulla-
nılmalıdır. Hasta yoğun olarak anksiyete yaĢar. Anksiyete de hastanın ağrısının
artmasına neden olur. Bu nedenle ağrı kontrolünde bunaltı giderici (anksiyolitik)
ve antidepresan ilaçlar da uygulanabilir. Ayrıca yapılan tüm uygulamalar hastaya
açıklanmalı ve kendisini ifade etmesine imkan verilerek anksiyetesinin dolayısıyla
ağrısının azaltılması sağlanmalıdır. Her birey için ağrı deneyimi tek olduğundan
hemĢire her hasta için en iyi ağrı kontrol yaklaĢımını saptamalıdır. HemĢire
hastanın ağrısını azaltmak ve rahatlığını sağlamak için pansuman değiĢtirirken
veya bakım yaparken hızlı çalıĢmalı ve yapılan bütün uygulamaları hastaya
açıklamalıdır. Hastaya ağrılı giriĢimler yapılmadan önce analjezik verilebilir.
-Yeterli Beslenmenin Sürdürülmesi
Yanıklı bireye uygulanan tedavinin ve bakımının baĢarılı olabilmesi için
hastanın yeterli ve dengeli beslenmesi son derece önemlidir. Bireyin kilosu Ģid-
detli yanıklardan sonra ödem nedeniyle hızla artar. Ancak ödem 3-12 gün sonra
geri emilerek birey hızla kilo kaybeder. Çünkü hiperkatabolizma ve
hipermetabolizma nedeniyle enerji ve protein gereksinimi artmıĢtır. Bazal
metabolik hız iki kat veya daha fazla artabilir. Bireyin iĢtahını ağrı, anksiyete,
rahatsızlık, günlük pansuman değiĢimi veya diğer giriĢimler azaltabilir.
Yaralanmadan sonra genellikle ilk 24 saat içinde hasta enteral veya parenteral
beslenmelidir. Hasta bağırsak hareketlerinin yeniden baĢlamasıyla genellikle
ağızdan sıvı alımını tolere edebilir. Yüksek kalorili içecekler kalori ihtiyacını
karĢılaması için yemek arasında verilebilir. Yarı katı veya katı yiyecekleri içeren
bir diyete genellikle ilk haftanın sonuna doğru baĢlanır. Hastanın az ve sık
KONU BAġLIĞI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
yemesi sağlanır. HemĢire hastanın kabul edebileceği zengin kalorili, proteinli,
vitaminli, mineralli ve demir içeren diyeti planlamak için diyetisyenle iĢbirliği
yapar. Eğer hastanın ağızdan beslenmesi kalori gereksinimini karĢılayamıyorsa
enteral veya parenteral beslenme gerekir. Parenteral beslenme için gerekli olan
santral venöz kateterinin enfeksiyon riski taĢıdığı göz önünde bulundurulmalıdır.
Hastanın yanık öncesi vücut ağırlığı not edilmeli ve günlük kilo takibi yapılarak
karĢılaĢtırılmalıdır. Serum transferi, albümin, kolesterol, trigliserid ve glikoz
düzeyleri hastanın beslenmesi konusunda bilgi verir. Bu nedenle düzenli olarak
bu bulguların izlenmesi önemlidir.
Hastalar her gün tartılmalı ve kiloları kayıt edilmelidir. Bu bilgiler hastaların
kendi besin alımları ile ilgili hedefler koyabilmesi ve kilo kayıp veya alımlarını
değerlendirmeleri için de kullanılabilir. Anoreksiyalı hastaların yiyecek alımını
arttırma yönünde daha fazla hemĢire yardımına gereksinimleri vardır. Yemek
zamanında hastanın çevresindeki ortam mümkün olduğunca hoĢ olmalıdır.
Ġstedikleri yiyecekleri sağlamak ve yüksek protein ve vitamin alımına yardımcı
olmak, hastayı yüreklendirmedeki yollardan bazılarıdır.
-Normal Vücut Sıcaklığının Sürdürülmesi
Yanıklı hastalar titremeye ve hipotermiye eğilimlidirler. Çünkü; deri kaybı
nedeniyle hastanın vücut ısısının korunması azalmıĢtır. Oda ısısı hastanın ge-
reksinimine göre ayarlanmalıdır. Çok sıcak ortam ter ile sıvı kaybına ve bakteri
oluĢumuna neden olabilir. AĢırı soğuk ise hastada titremeye yol açar. Hasta
odasının ısısı genellikle 32.2-32.8 °C tercih edilmektedir. Ayrıca aĢırı hava akımı
olmamalıdır. Hastanın rahatlığı için battaniye de kullanılabilir. HemĢire hastanın
vücut sıcaklığını düzenli olarak izlemelidir.
-Gastrointestinal Sistemin Normal Fonksiyonunun Sürdürülmesi
KONU BAġLIĞI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
Gastrointestinal sistemle ilgili sorunlar iyileĢme sürecinin herhangi bir
döneminde meydana gelebilir. Bu sistemle ilgili sorunlar; ileus veya gastrik
dilatasyonu, hemarojik gastriti, mide ve duedonumda erezyon ve ülserasyonu
(Curling's veya stres ülseri) içermektedir, ileus hipovolemi, hipokalemi veya
sepsis nedeniyle olabilir. Bunu önlemek ve tedavi etmek için sıvı-elektrolit
replasmanı ve gastrik dekompresyonu gerekir, Curling's ülserinin oluĢmasını ön-
lemek için ise antiasit ve H2 reseptör antogonisti ilaçlarla, gastrik pH 5'den daha
yüksek tutulması sağlanmalıdır. Eğer Curling's ülseri nedeniyle kanama meydana
geldiyse buzlu serum fizyolojikle lavaj yapılması, kan transfüzyonu, vazopressin
tedavisi ve olası cerrahi giriĢim gerekir. HemĢire hastanın bu problemlerine
yönelik belirti ve bulgularını izlemeli, laboratuar bulgularını değerlendirmeli,
tedavi ve bakımını sürdürmelidir. Mide içeriği pH ve kan açısından değerlendirilir.
DıĢkı gizli kan açısından incelenir, histamin blokerleri ve antiasitler önerildiği
Ģekilde uygulanır.
-Hareketin Sürdürülmesi
Yanıklı hastanın hareketinin sağlanması yatmaya bağlı geliĢebilecek
komplikasyonların önlenmesi açısından önemlidir. Yanıklı hastalarda özellikle
eskar oluĢumu kontraktürlere yol açar. Kontraktürlerin geliĢimini azaltmak veya
engellemek için; hastanın erken ambu-lasyonunun sağlanması, uygun pozisyon
verilmesi, aktif veya pasif ROM egzersizlerinin yaptırılması, gereksinimine göre
atel kullanılması ve fizik tedavinin verilmesi gerekmektedir. Alt ekstremite yanığı
varsa hasta ayağa kaldırılmadan önce elastik bandaj uygulanır. Bu bandajlar
venöz dönüĢü arttırır ve ĢiĢmeyi azaltır.
-BaĢa Çıkma Yöntemlerinin Güçlendirilmesi
Yanık bakımının akut evresinde hasta yanık travmasının gerçek yüzüyle
karĢılaĢır ve belirgin kayıplarla ilgili suçluluk duyar. Yanık travması geçiren
hastanın sıkça verdiği tepkiler depresyon, geri çekilme ve manipülatif
davranıĢlardır (pasif görünüp saldırgan davranan, dürüst olmayan, imada
KONU BAġLIĞI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
bulunan davranıĢ biçimi). Gerekli tedavilere katılmama ve geri çekilme
(regresyon) davranıĢları gözlenmeli ve hastanın stresli bir olayla baĢa çıkma
stratejileri olarak değerlendirilmelidir.
Yanık sonrasındaki erken haftalarda hastanın enerjisinin çoğu yaĢamsal
iĢlevlerin ve yara iyileĢmesinin sağlanmasına harcanır. Bu dönemde etkin baĢa
çıkma mücadelesine daha az zaman ve enerji ayrılır. HemĢire hastaların etkin
baĢa çıkma yöntemleri geliĢtirmelerine yardım edebilmek için belli beklentiler
koyar, güveni arttıracak iletiĢimlere girer, hastaların uygun yöntemleri
uygulamalarını sağlar ve gerekli zamanlarda olumlu yönde zorlamalar yapar. En
önemlisi hemĢirenin ve sağlık ekibinin diğer elemanlarının hastayı
kabullenmeleridir.
Hasta sıklıkla kızgınlığını ifade eder. Bazen suçluluk duygusu nedeniyle
kızgınlığını içine atabilir. Bu duygularla baĢa çıkmasında hastaya yardım etmenin
bir yolu onu kıyaslama korkusu olmadan duygularını ifade edebileceği birisine
yönlendirmektir. Bu rolü baĢarıyla yapabilecek kiĢiler hastanın bakımından direk
sorumlu olmayan bir hemĢire, sosyal hizmet görevlisi, psikiyatri hemĢiresi veya
din adamı olabilir.
Yanıklı hastalar akut hastalık süreci boyunca sağlık ekibine oldukça
bağımlıdırlar. Hastalar kendine bakmada fiziksel engelleri olsa da bakımın karar
aĢamalarına katılımda ve bireysel tercihlerini tanımlayarak kendilerine özgü
özelliklerinin farkına varmaları evresinde bakıma dahil edilebilirler. Hastalar
hareket ve güç anlamında iyileĢtikçe hemĢire beslenme, yara bakımı, egzersiz ve
geleceğe yönelik planlar açısından hastayla birlikte çalıĢarak gerçekçi beklentiler
oluĢturur. Birçok hasta bağımsızlıklarını tanıyan diğer stratejilere sıcak bakarlar
ve kiĢisel bakıma doğru giden yolda sağlık ekibi ile birlikte çalıĢırlar .
-Hasta ve Ailesine Ait Sürecin Desteklenmesi
Yanık yarasında ailede iĢlevsellik bozulmuĢtur. HemĢirenin
sorumluluklarından birisi de hasta ve ailesini desteklemek, onların söylenen ve
söylenmeyen kaygılarını belirlemektir. Yanık travmasına yönelik bir uyum
KONU BAġLIĞI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
oluĢurken hastaya destek olabilmeleri için hastanın ailesine gereken çeĢitli yollar
anlatılmalıdır.
Ailenin kendisinin de desteğe ihtiyacı vardır. Yanık hasarının hasta ve ailesi
üzerine etkileri psikolojik ve ekonomik olabilir. Bu nedenle hasta ve ailesi uygun
zamanlarda sosyal servislere veya psikolojik danıĢmanlığa yönlendirilmelidir. Bu
destek rehabilitasyon döneminde de devam eder. Yanık hastaları genellikle
evlerinden uzakta bulunan yanık merkezlerine gönderilirler. Yanık yaralarında
bakıma katılım az olduğu için ailevi sorunlar ortaya çıkabilir.
Bu nedenle hem hasta hem de ailesinin yanık bakımı ve tedavi süreci ile
ilgili bilgiye gereksinimleri vardır. Hasta ve ailesinin eğitimi yanık yönetiminin
baĢlangıcıyla baĢlar. Öğrenime direnç olup olmadığı, hasta ve ailesinin öğrenme
Ģekli ile ilgili istekleri değerlendirilir. Bu bilgiler öğretim sürecinde kullanılır.
HemĢire hasta ve ailesinin bilgiyi alma ve saklama yeteneklerini değerlendirir.
Sözel bilgiler videolar, modeller ve yazılı materyallerle desteklenir. Hasta ve
ailesinin eğitimi rehabilitasyon döneminde de devam eder.
4. Rehabilitasyon Döneminde Bakımın Yönetimi
Rehabilitasyon; fiziksel hareketliliğin bozulması ve buna yönelik giriĢimleri,
beden imajındaki, benlik kavramındaki ve sosyal yaĢantısındaki değiĢiklikleri,
evde bakımı, hasta ve ailesinin eğitimini içermektedir.
Bazı hastalar bir rehabilitasyon merkezine gereksinim duyabilirler ve eve
gönderilmeden önce yoğun rehabilitasyon için böyle bir merkeze yönlendirilebilirler.
Birçok hastanın ayaktan hasta düzeninde fiziksel veya mesleki tedavilere haftada
birkaç kez ihtiyacı olur. Bakımın tüm alanlarını düzenlemek ve hastanın
gereksinimlerinin karĢılandığından emin olmak çoğunlukla hemĢirenin görevidir.
Böyle bir koordinasyon bağımsızlığı sağlama yolunda yanıklı hastaya yardım etme
açısından önemlidir.
Rehabilitasyon yanık yarasının iyileĢme safhasında baĢlar ve birey bağım-
sızlığını kazanana kadar devam eder. Bu süreç sadece hastanın hastanedeki
tedavi ve bakımını kapsamayıp, taburculuk sonrası rehabilitasyon merkezlerini ve
KONU BAġLIĞI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
evde bakımı da içermektedir. Bu nedenle multidisipliner ekip anlayıĢı doğrul-
tusunda hastanın hastane dıĢındaki bakım ve takibinin de planlaması önemlidir.
Bu planı yaparken öncelikle hastanın eğitim düzeyi, serbest zaman aktiviteleri,
kültürel geçmiĢi, çevre ve aile iliĢkileri, benlik kavramı, mental durumu, hastalı-
ğına ve hastanedeki yatıĢına tepkisi, önceki yaĢadığı hastane deneyimi, ağrıya ve
ağrı yönetimine tepkisi, uyku düzeni, benlik saygısı ve stresle baĢ etme
yöntemleri değerlendirilmelidir. Rehabilitasyon için hastanın kendi bakımına katıl-
ması ve bireysellik önemlidir. Rehabilitasyon gereksinimleri yanıktan sonra 24-48
saat içinde dikkate alınmalıdır.
Yanığın akut evrelerinin sonunda, yanık hastası hızla oluĢabilecek görünüm
değiĢikliklerine ve yaĢam tarzı farklılıklarına odaklanır. Öncelikler yara iyileĢmesi,
psikososyal destek ve en üst düzeyde fonksiyonel aktivitenin sağlanmasıdır. Sıvı
ve elektrolit dengesinin sağlanmasına ve beslenme durumunun geliĢtirilmesine
de odaklanılır. Vücut görünümünü iyileĢtirmek ve fonksiyonelliği arttırmak için
rekonstrüktif cerrahi gerekebilir.
Hastada kas gerginliği, kontraktür ve hipertrofik skar dokusu nedeniyle fizik-
sel hareketliliğinde bozulmalar meydana gelebilir. Bunun için hastaya uygun
pozisyon verme, ROM egzersizleri yaptırma, özel atellerle el, kol ve bacak
fonksiyonlarını sürdürme, erken ambulasyon ve emosyonel destek sağlanmalıdır.
Özellikle boyun, çene ve yüzde yanık varsa hasta günün belirli zamanlarında
boynu hiperekstansiyon pozisyonunda yatmalıdır. Yara izlerinin sertleĢmemesi
için hastaya yüz egzersizleri yaptırılır. Bunun için sakız çiğnemesi ve balon
ĢiĢirmesi sağlanabilir. Ayrıca hasta güneĢ intoleransı, deride kuruluk, hiperestezi,
ısı intoleransı ve kaĢıntı nedeniyle rahatsızlık yaĢayabilir. Bu nedenle; parfümsüz
yağlı kremler kullanılabilir, direk güneĢ ıĢınlarından sakınılabilir, güneĢin zararlı
ıĢınlarına karĢı koruyucu faktörü yüksek olan ürünler kullanılabilir ve basınç
elbiseleri giyilebilir.
Yanıklı hasta yanığın ilk birkaç gününde kendisine ne olduğunu
kavrayamayabilir. Fakat bundan sonra uzun bir iyileĢme devresi baĢlar. Hasta
durumunun ve muhtemel sonuçlarının farkına varır ve yanıktan 2-4 hafta sonra
KONU BAġLIĞI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
stresle baĢ etmeye çalıĢır. Enfeksiyon, toksinler, anoksi, metabolik ve elektrolit
dengesizlikler, kardiyovasküler yetersizlik ve hareketsizlik gibi organik
nedenlerle, hastada deliryum, halüsinasyon, apati ve ajitasyon meydana
gelebilir. Ayrıca Ģekil bozukluğu, ağrı, yetersiz sosyal destek, baĢkalarına bağımlı
olma, önceki var olan psikiyatrik sorunlar, fiziksel sınırlılık, uykusuzluk, yeterli ve
dengeli beslenememe, uzun ve zorlu süren tedavi ve bakım nedenleriyle de
psikolojik problemler geliĢebilir. Bunlar depresyon, beden imajında değiĢiklikler,
sosyal rol karmaĢıklığı, cinsel fonksiyon bozuklukları, sosyal izolasyon ve
ekonomik problemlerdir. HemĢire hastanın psikososyal reaksiyonlarını
değerlendirmeli, korku ve endiĢelerinin nedenlerini belirlemeli, ailesi ve sevdiği
kiĢiler tarafından reddedilme korkusunun olup olmadığını saptamalı ve hastanın
kendisini ifade etmesini sağlamalıdır.
Ağır bir yanıktan sonra eve dönen hastalar kendi yara bakımını
yapamayanlar ve destek sistemi yetersiz olanlar ev bakımı açısından desteğe
gereksinim duyarlar. Evde hastaya yapılan ziyaretler sırasında ev hemĢiresi
hastanın fiziksel ve psikolojik durumunu ve yeterli ve güvenli bakımın evde
sağlanıp sağlanamadığını değerlendirir. HemĢire hastanın iyileĢmesini ve bakım
planına uyumunu izler. Aile bireyleri de desteğe ve rehberliğe gereksinim duyarlar.
Uzun dönemde iyileĢen yanıkların bakımı çoğunlukla hasta veya evdeki
diğer kiĢilerce yapılır. Yanık bakımının bu dönemlerinde hasta ve ailesini evde
bakım konusunda hazırlamak için çaba sarf edilir. Dolayısıyla uygulayacakları
iĢlemlerle ve ölçütlerle ilgili bilgilendirilirler. Örneğin, hastaların genellikle küçük,
temiz ve iyileĢmekte olan yaraları vardır. Bu bölgeleri günlük olarak sabunla hafifçe
yıkayıp durulamaları ve gerekli topikal ilaçları ve pansumanları nasıl yapacakları
anlatılır ve gösterilir.
Yara bakımıyla ilgili yönlendirmelere ek olarak hasta ve ailesinin yan etkilerden
korunma, ağrı yönetimi, beslenme ile ilgili dikkatlice açıklanmıĢ yazılı ve sözlü
yönlendirmelere de gereksinimleri vardır. Özel egzersizlerle, basınç giysileriyle ve
alçılarla ilgili bilgiler hasta ve ailesi ile birlikte yeniden gözden geçirilir, yazılı
KONU BAġLIĞI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
bilgilendirme yapılır. Anormal bulguları nasıl tanıyacakları ve saptadıklarında
hemen hekime bildirmeleri gerektiği öğretilir. HemĢire, hasta ve ailesine hastanın
o andan sonraki bakımının planlanmasında yardımcı olmak için destek olur ve
evde gereksinim duyabilecek malzemeleri tanımlar ve sağlamasına yardımcı olur.
BaĢlangıçta bazı aile bireyleri için yanık yarasına bakmak veya dokunmak
korkutucu olabilir. Ancak destek verildiğinde birçoğu profesyonel yardıma
gereksinim duymadan yara bakımını baĢarabilir. Sözel ya da yazılı yönergeler yara
bakımı, ağrı yönetimi, beslenme ve egzersizlerle ilgili hasta yakınlarına yol
gösterir. Ayrıca hekime bildirilmesi gereken enfeksiyon bulguları konusunda da
yönlendirme yapılır. Komplikasyonlarla ilgili hekimi erken haberdar etmek ve
kontrole gelmek gerektiği hastaya ve ailesine anlatılır.
5. Olası Komplikasyonların Ġzlenmesi ve Yönetimi
-Kalp Yetmezliği ve Pulmoner Ödem
Sıvı hücreler arasından damar içi alana doğru kaydığından hasta sıvı
yüklenmesi açısından değerlendirilir. Kalp ve böbrek sistemleri aĢırı sıvı miktarını
kompanse edemezse konjestif kalp hastalığı ve pulmoner ödem oluĢur. Oligüri,
juguler venlerde gerginlik, ödem, santral venöz basınçta artıĢ sıvı miktarının
artıĢını gösterir. Akciğerlerdeki çıtırtılar ve nefes alma zorluğu akciğerlerde bir
sorunu düĢündürebilir hemen hekime haber verilmelidir. Bu sırada sakıncası
yoksa yatak baĢı yükseltilerek akciğer geniĢlemesiyle gaz değiĢimi arttırılmaya
çalıĢılır. Bu komplikasyonun yönetimi için, oksijen vermek, damar içi idrar
söktürücü ilaçlar uygulamak, hastanın buna yanıtını yakından izlemek ve
vazoaktif ilaçlar uygulamak gerekebilir.
-Sepsis
Ölüm oranı yüksek bir komplikasyondur. Yüksek ateĢ, taĢikardi, nabız
basıncının artması ve yanmamıĢ alanlarda kuru kızarık deri sepsisin erken
bulgularıdır. Yara ve kan kültürleri önerildiği Ģekilde alınır ve sonuçlar hekime
KONU BAġLIĞI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
hemen haber verilir. Yeterli kan konsantrasyonunun sağlanması için antibiyotikler
düzenli uygulanmalıdır.
Hastada ateĢ, taĢikardi, nabız basıncında artma, yanık olmayan alanlarda
kızarıklık, kuruluk açısından dikkatli olunur. Hastanın durumu değerlendirilir,
gerekirse hekime haber verilir. Yarar ve kan kültürleri alınır sonuçları hekime
haber verilir. Önerildiği Ģekilde sıvı, vazoaktif ilaçlar ve antibiyotikler
kullanılır.Tedaviye yanıt izlenir. Enfeksiyona neden olan organizmaların
uygulanan antibiyotiğe duyarlı olduğundan emin olunmalıdır.
-Akut Solunum Yetmezliği ve Akut Solunum Sıkıntısı Sendromu
(ARDS)
Hasta solunum zorluğu, soluma Ģeklinde değiĢiklik ve anormal solunum
sesleri açısından yakından izlenir. En olası bulgular, hipoksi bulguları, solunum
seslerinde azalma, takipne, wheezing (soluk verme sırasında hıĢırtılı solunum),
stridor (soluk almanın sesli olması) ve siyah olan balgamdır. Mekanik ventilasyon
uygulanan hastalar tidal volümde ve akciğer kompliansında ( Gerekli tidal
volümü oluĢturabilmek için havayoluna uygulanan basınca karĢılık akciğer
volümündeki oluĢan değiĢikliktir) azalma açısından değerlendirilmelidir.
Oksijen saturasyonundaki ve PO2 deki düĢmeler saptanır hekime haber
verilir. Akut solunum sıkıntısı sendromu baĢlangıcındaki hastalarda anahtar
bulgu, %100 oksijen alırken geliĢen hipoksemidir. Bozulan solunum durumu
hemen hekime bildirilmelidir.
Yara ĠyileĢme Problemleri
Yanıklı hastadaki yara iyileĢmesindeki bozukluklar aĢırı veya anormal
iyileĢme ya da yetersiz yeni doku oluĢumu Ģeklindedir.
KONU BAġLIĞI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
Hipertrofik skarlar: Hipertrofik skarlar yaranın oluĢtuğu bölgeye
lokalizedir. Hipertrofik skar travma ve inflamasyonun sonunda oluĢur,
genellikle inflamasyonun veya yaranın sınırları içerisindedir. Epitelin altında
kollajen tabakasında bazı fibroblastlar giderek çoğalır. Kasılma yeteneği olan
hücreler olan myoblastlar immatür yaralarda da bulunur. Bu elementlerin
kasılması ile normalde düz demetler olarak uzanan kolajen fiberleri dalgalı
Ģekilde olma eğilimi gösterirler. En sonunda kollajen demetleri oldukça sarmal
bir görünüm alır ve kollajen nodülleri geliĢir. Skar çok damarlı yapısını
kazanarak kırmızı olmaya baĢlar, büyür ve sertleĢir. Yanık sonrası 1,5-2 yıl
sonra bile yanık yarası dinamik durumundadır. Elastik bandaj sargılarının
uygulanması ile, kollajen fiber lizisi sağlanarak ve sentezini azaltarak
dokulardaki dolaĢımın azaltılması ve hücre hipoksisi ile hipertrofik skarların
hacmi azaltılır.
Keloidler: Hipertrofik skarın yara yerinin dıĢına taĢması durumuna denir.
Mantar görünümü vardır. Esmer kiĢilerde oluĢmaya eğilimli olan keloidler
yaralanmadan yıllar sonra büyümeye devam eder ve cerrahi eksizyona rağmen
yeniden oluĢma eğilimleri vardır. Ciddi yaygın keloidleri olan kiĢiler sıklıkla ailesel
keloid hikayesine sahiptirler, bu da normal olmayan yara cevabının genetik
yatkınlığını düĢündürür.
KONU BAġLIĞI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
Resim: Skarlı Keloid (Kaynak:
http://www.dermis.net/dermisroot/tr/34876/image.htm) EriĢim tarihi
7.Ekim.2010
Kontraktürler: Yanık ve doku kaybına neden olan yaraların iyileĢmesi ile o
bölgenin ileri derecede büzüĢmesidir. Yanık yarası myoblastların güç uygulaması
ve kasların fleksiyonuyla kısalmaktadır. Hipertrofik skar oluĢumu eklem
kapsamında karĢı yönde ciddi kontraktürlere neden olabilir.
ĠyileĢmede yetersizlik: Yara iyileĢmesindeki yetersizlik çeĢitli faktörlerle ilgili
olabilir. Enfeksiyon, yetersiz beslenme, özellikle serum albumin düzeyinin 2 gr/100
ml'den aĢağıda olması oldukça yaygın olan faktörlerdir.
SONUÇ
Sonuç olarak; yanıklı hastaya bakım veren hemĢirenin hastanın
durumunda hemen göze çarpmayan değiĢiklikleri ortaya çıkaracak bilgi ve beceriye
sahip olması kadar, yanık sonrası oluĢan fizyolojik değiĢiklikler hakkında da yüksek
düzeyde bilgi sahibi olması gerekir. Ayrıca hemĢire özellikle durumu kritik olan
hastaların bakımında ve erken dönemde rehabilitasyon hizmetlerinin
baĢlatılmasında önemli role sahiptir. HemĢire yanıklı hastayla, endiĢeli aile
üyeleriyle ve yanıklı hastanın bakım ve tedavisinde rol alan ekip üyeleriyle etkili bir
iletiĢimi sürdürmekle de sorumludur. Bu durum bakımın kalitesini artırarak,
hastanın yaĢam kalitesini yükseltecektir.
KONU BAġLIĞI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
KONU ĠLE ĠLGĠLĠ HEMġĠRELĠK BAKIM PLANI ÖRNEKLERĠ
-Total Vücut Alanının %25’inden Daha Fazlasını Ġçeren Yüzeysel ve Derin
Kısmi Katmanlı Yanığı Olan Hasta Ġçin GeliĢtirilmiĢ Bakım Planı Örneği
HemĢirelik Tanısı: Akut Ağrı Tanımı: 1 saniyeden uzun, 6 aydan kısa bir sğre, bir rahatsızlık duygusu ya da Ģiddetli rahatsızlığı olduğunu bildiren ve bunu yaĢayan bireydeki durumdur. Tanımlayıcı Özellikler: ĠliĢkili Faktörler
Subjektif Doku harabiyeti nedeniyle rahatta değiĢime
KONU BAġLIĞI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
Ağrıyı tanımlayan (sözel ya da iĢaret ile) iletiĢimi Objektif Duruma özel koruyucu pozisyon Ağrılı bölgenin korunması Ağrılı bölgenin desteklenmesi ve ovuĢturulması Yüzde ağrı ifadesi- DavranıĢlarda ĢaĢkınlık Ağlama, feryat etme, sıkıntı Korku, anksiyete, depresyon Uykusuzluk Öfke KiĢilik değiĢimi Yumruk sıkma, öne arkaya sallama IĢık, gürültü v.s den kaçınma Otonomik tepkiler Arteriyel kan basıncında yükselme Solunum sayısında artma
bağlı
Beklenen Sonuçlar: 1. Ağrısının varlığına diğer insanların inandığını görecektir 2. Uygulanan ağrı tedavisi ile ağrısının hafiflediğini ifade eder. 3. Ağrı sırasında gösterdiği davranıĢ Ģekillerini göstermez. 4. Kan basıncında düĢme ve solunum sayısında artma göstermez. 5. Rahat uyuduğunu ifade eder. 6. Kabulden sonraki 1-2 gün içinde hasta 0-10 ağrı skalasına göre ağrının 3’den daha az ağrı yaĢar.
GĠRĠġĠM GEREKÇE
Ağrı planına göre gerekli giriĢimleri yapmak Ağrı planı genel değerlendirmeyi ve ağrılı hasta için giriĢimleri içerir. Bu plan yanıklı hasta için ilave bilgiler içerir.
Ağrı duyumunu azaltmak için: Yanığın yıkanması Debride edilmesi Pansuman değiĢtirilmesinden 20 dakika önce parenteral narkotik, 5 dakika önce IV narkotik analjezikleri uygulamak Analjeziğin uygulama sıklığını hekim istemdeki parametrelere göre yapmak Ağnnm derecesini ve ağnnın hafifletilmesindeki baĢarıyı kaydetmek
Yanık bakımı oldukça agrılıdır ve günde birkaç kez IV analjezi uygulamasını gerektirebilir. Ağrı beklentisi hastanın ağrı algılamasını artırır. Analjeziklerin belirli aralarla uygulanması ağrının tolere edilmeyen düzeye ulaĢmasını önleyebilir. Yanıklı hastalarda ağrı kesici ilaç bağımlılığı nadirdir. Yoğun ödem ve inflamasyon ilaçların ĠM ve subkutan absorbsiyonunu azalttığından IV yol tercih edilmelidir.
Yatak beĢiği kullanmak Yatak takımlarının yaranın üzerine baskısını engelleyerek ağrıyı azaltır.
Yapılan tüm iĢlemleri ve tedavileri açıklayarak korku ve anksiyeteyi azaltmak. Yapılan öğretimi kaydetmek. Bilgi eksikliği ve bireysel baĢ etmede yetersizlik planına bakarak gerekli uygulamalar yapmak.
Bilinmeyen korkusu, çaresizlik ve güçsüzlük ağrıyı arttırabilir. Yanık bakımı oldukça karmaĢık ve uzun sürelidir. Öğretim ve duygusal destek bilinmeyen korkusunu azaltabilir ve hastanın ağn deneyimini azaltan tedavisini kontrol edebilme duygusu yaratabilir. Bilgi eksikliği ve bireysel baĢ etmede yetersizlik planının genel değerlendirme ve giriĢimleri her hasta için uygulanabilir.
Hastaya korku, kızgınlık, hayal kırıklığı gibi duyguların yaĢanabileceği bu duyguların normal olduğunu açıklamak ve duygulannı açıklaması için uygun ortam yaratmak
Duyguların rahat ifade edilmesi suçluluk duygusunu azaltır ve hastanın rahatlamasını sağlar.
Cebeci F. Yanıklar. Editör: Akbayrak N, Erkal Ġlhan S, Ançel G, Albayrak A. HemĢirelik Bakım Planları, Ankara, Nisan , 2007 Erdemir (1999). HemĢirelik Tanıları El Kitabı Nobel Tıp Kitabevi, 7. Baskı, Ġstanbul
HemĢirelik Tanısı: Beden Ġmajında Bozulma: Tanımı: Kendi beden imgesi algılayıĢ Ģeklinde bir bozulma/ rahatsızlık yaĢayan ya da bu riski taĢıyan bir bireydeki durumdur. Tanımlayıcı Özellikleri:
Majör (Mevcut/ Bulunmalıdır) Yapısal ya da fonksiyonel olarak, gerçek ya da algılanan değiĢime sözel ya da sözel olmayan (Örneğin: utanç duyma, mahçup olma, suçluluk, çekilme) Ģekilde olumsuz tepki.
Minör (Mevcut/Bulunabilir)
KONU BAġLIĞI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
Vücut parçasına bakmama Vücut parçasına dokunmama Vücut parçasını saklama ya da teĢhir etme Sosyal katılımda değiĢimler olması Vücuda iliĢkin olumsuz duygular-yardımsızlık-acizlik-ümitsizlik-güçsüzlük- ve incinebilirlik duyguları DeğiĢim ya da kayıpla aĢırı meĢgul olma Gerçek bir değiĢimi doğrulamayı reddetme Vücut parçasının ya da kayıbının depersonalizasyonu (Örneğin “ayağım” yerine “ayak” Ģeklinde ifadesi) Öz yıkım davranıĢları (Örneğin kendi kendini sakatlama, intihar giriĢimleri, kendini aĢırı önemseme, kendini aĢağılama) ĠliĢkili Faktörler
Patofizyolojik
Vücut parçasının kaybı, vücut fonksiyonunun kaybı, vücut fonksiyonunun kaybı ya da Ģiddetli travma nedeniyle görünümde değiĢimler olmasına bağlı
Durumsal
Görünümdeki değiĢimlerin etkisine bağlı
Beklenen Sonuçlar: 1. Yeni baĢ etme örüntülerini uygular
2. Görünümünü kabul ettiğini gösterecek ve sözel olarak ifade edecektir
3. Öz-bakımını/rol sorumluluklarını yerine getirmeye yeniden baĢlayacak ve devam etmeye bir isteklilik gösterecektir
4. Mevcut destek sistemlerini yeniden oluĢturacak ya da yenilerini baĢlatacaktır.
GĠRĠġĠM GEREKÇE
Bireysel baĢ etmede yeterzislik ve kederlenme planlarını uygulamak
Yanık, baĢ edilebilirliği güçleĢtiren çeĢitli yükler getirdiğinden, hasta ve ailesi yoğun duygusal
destek gereksinimi içindedirler. Kederlenme vücut fonksiyonlanndan birinin kaybı
durumunda görülür ve duygusal iyileĢmenin ilk
basamağı için gereklidir. Planlar iyileĢmeye yardım eden çoklu giriĢimlerin sağlandığı
listelerdir.
Hastayı olası yanık skarı ve fonksiyon kaybı ile ilgili duygularını ifade etmesi için
cesaretlendirmek ve kaygıları kaydetmek
Hastanın duygularını sözel olarak ifade etmesi anksiyete ve korkuyu azaltır, gerçekçi hedeflerin
belirlenmesinde öz-değerlendirme cesareti
kazandırır.
Hastayı prosedürler ve Beklenen Sonuç ile ilgili bilgilendirmek ve hastanın yanıtını ve yapılan
öğretimi kaydetmek
Prosedürler ve Beklenen Sonuç ile ilgili bilgi bilinmeyen korkusunu azaltır ve iyileĢme
süresince hastanın kooperasyonunu ve
katılımını arttırır.
Gerçekçi hedefler için hastayı cesaretlendirmek Elde edilebilir küçük günlük hedefler gibi gerçekçi hedeflere odaklanılması, hayal kınklığını
ve iyileĢme sürecinde ümitsizliği önleyebilir.
Cebeci F. Yanıklar. Editör: Akbayrak N, Erkal Ġlhan S, Ançel G, Albayrak A. HemĢirelik Bakım Planları, Ankara, Nisan , 2007
Erdemir (1999). HemĢirelik Tanıları El Kitabı Nobel Tıp Kitabevi, 7. Baskı, Ġstanbul
HemĢirelik Tanıs: Periferal Doku perfüzyonunda değiĢiklik
KONU BAġLIĞI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
Tanımı: Kapiller kan akımında bir azalma olması nedeniyle, periferal hücresel düzeyde (hücrelerin) beslenmesi ve oksijenlenmesinde azalma olan ya da bu risli taĢıyan bir bireydeki durumdur.
Tanımlayıcı Özellikleri: Majör(Bir ya da daha fazlası bulunmalıdır) Sızı veren ağrı Arteriyal nabızların olmaması ya da azalması Deri renginde değiĢimler (solgunluk, siyanoz) Deride sıcaklık değiĢimleri (Daha soğuk-Arteriel, daha sıcak –venöz) Kan basıncında azalma (arteriel) Kapiller geri dönüĢün 3 saniyeden geç olması (arteriel) Minör (Mevcut bulunabilir) Ödem (venöz) Duyusal fonksiyonda değiĢim (arteriel) Motor fonksiyonda değiĢim (arteriel) Dokularda trofik (büyüme ile ilgili) değiĢimler (arteriel) Sert kalın tırnaklar Saç kaybı ĠyileĢmeyen yaralar ĠliĢkili faktörler
Kan tablosundaki bozulmalar ve vasküler bozukluk nedeniyle kan akımında azalma /
değiĢmeye bağlı
Beklenen Sonuç: Kabulden sonraki 1-2 gün içinde hasta yanık alanın distali; pembe renk, 3 saniyeden daha kısa sürede
kapiller dolum, normal duyu, yeterli fonksiyon, minimal ağrı, sıcak ve kuru deri gibi yeterli doku perfüzyonu
belirtileri gösterir, eskar alanında minimal kanama ve komplikasyon gösterir.
GĠRĠġĠM GEREKÇE
Mümkün olduğunca yanıklı alanı elevasyona almak ancak kalp seviyesinin üzerine çıkarmamak
Elevasyon venöz dönüĢü arttırarak ödemi azaltabilir
Yanan alanın distalini her 1-2 saatte doku perfüzyonu yönünden değerlendirmek (renk, ısı, kapiller dolum, nabızlar, duyu, fonksiyon ve ağrıyı) kaydetmek ve her hangi bir anormalliği doktora bildirmek
Eskar sertlikleri özellikle tüm çevreyi sarıyorsa dolaĢımı zorlaĢtırabilir. Hastanın kolu ya da bacağı yanmıĢsa, ödem fasial kompartman basıncını arttırarak, kan damarlarına ve sinirlere baskı yaparak kompartman sendromu riskini yükseltir. Bozulan dolaĢımın erken fark edilmesi, uygun müdahalenin yapılmasına izin verir ve kalıcı hasar riskini azaltır.
Gerektiğinde eskarotomi uygulanırken hekime yardım etmek, eskaratomi yapılan alanı kanama ve dolaĢım yeterliliği-açısından değerlendirilmek ve bölgeyi pansumanla kapatmak ve yapılanları kaydetmek
Eskarın insizyonu doku tansiyonunu azaltır ve bölgenin dolaĢımını sağlar. Komplikasyonların erken tanımlanması için bölgenin değerlendirilmesini sağlar.
Eskar dokusunda hekim istemine göre proteolitik enzimleri uygulamak ve etkilerini değerlendirerek kaydetmek
Proteolitik enzimler eskarın konstrüksiyon etkilerini ve eskarı yumuĢatarak nekrotik dokuyu azaltır.
KONU BAġLIĞI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
Cebeci F. Yanıklar. Editör: Akbayrak N, Erkal Ġlhan S, Ançel G, Albayrak A. HemĢirelik Bakım Planları, Ankara, Nisan , 2007 Erdemir (1999). HemĢirelik Tanıları El Kitabı Nobel Tıp Kitabevi, 7. Baskı, Ġstanbul
HemĢirelik Tanısı: Fiziksel Harekette Bozulma Tanımı: Ġmmobil olmayan ancak, fiziksel olarak hareket etmekte bir sınırlılığı olan yaĢayan ya da bu riski taĢıyan bir bireydeki durumdur. Tanımlayıcı Özellikler Majör Amaçlı hareket etme (Örneğin yatak içinde mobilite, transferler, ambulasyon) yeterliliğinde zayıflama ROM’da sınırlılıklar Minör Hareket kısıtlamalarının konulması Hareket etmeye gönülsüzlük gösterme ĠliĢkili Faktörler (Nedenleri)
Ağn Gücün ve dayanıklılığın azalması Nöromüsküler yetersizlik Korunması gereken pozisyon Verilen hareket kısıtlamaları
Beklenen Sonuçlar: Kabulden sonraki 2 hafta içinde hasta kol ve bacaklar uygun anotomik ve fonksiyonel pozisyonunu korur, ROM ve diğer egzersizleri yerine getirir, aktiviteler sırasında çok az ağrı deneyimler, kontraktür göstermez.
GĠRĠġĠM GEREKÇE Aktif ve pasif ROM egzersizlerini her iki saatte
bir istemde olduğu gibi ve greftin iyileĢmesiyle kollara ve bacaklara uygulamak ve hastanın
toleransını kaydetmek
ROM egzersizleri kontraktürleri önler, iyileĢmeyi
hızlandırır, dolaĢımı arttırır ve iyi olma duygusu yaratır
Hastanın sınırlılıklarım göz önünde
bulundurarak öz-bakımını geliĢtirmek
Özbakım hastanın aktivete düzeyini arttırır, iyi
olma ve çevresini kontrol edebilme duygularını geliĢtirir.
Egzersiz sırasında hekim istemine göre atel ve
kapama gibi koruyucu malzemeleri kullanmak
ve kaydetmek
Koruyucu malzemeler greft alanının
bütünlüğünün sürdürülmesini sağlar ve
harekete izin verir
Vücuda anatomik ve fonksiyonel duruma
uygun pozisyon vermek ve kaydetmek
Anatomik ve fonksiyonel duruma uygun
pozisyon verilmesi kontraktür geliĢimini önler
ve normal aktivitelere dönmesini sağlar.
Cebeci F. Yanıklar. Editör: Akbayrak N, Erkal Ġlhan S, Ançel G, Albayrak A. HemĢirelik Bakım Planları, Ankara, Nisan , 2007 Erdemir (1999). HemĢirelik Tanıları El Kitabı Nobel Tıp Kitabevi, 7. Baskı, Ġstanbul
KONU BAġLIĞI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
HemĢirelik Tanısı: Gaz DeğiĢiminde Yetersizlik Tanımı: Akciğer alveolleri ve vasküler sistem arasındaki gaz (O2
- CO2) değiĢiminde mevcut ya da olası bir azalma olan bir bireydeki durumdur. Tanımlayıcı Özellikler Majör (Mevcut Bulunmalıdır) Aktif dispne/ solunum çabasında artma Minör (Mevcut Bulunabilir) Konfüzyon, ajitasyon Üç-nokta pozisyonuna geçme (oturma- her bir diz üzerinde bir el, öne doğru eğilme) geçmeye eğilim UzamıĢ bir ekspiratuar faz ile birlikte üfleyerek solunum Laterji, yorgunluk Pulmoner vasküler dirençte artma (pulmoner arter/sağ ventriküler basıncında artma) Gastrik motilitede azalma, gastrik boĢalmada gecikme Oksijende azalma, Oksijen saturasyonunda azalma, parsiyel CO2’de artma (kan gazı çalıĢmaları ile ölçülen Ģekilde) Siyanoz Nedenleri:
Sıcak hava inhalasyonu Hava yolu yanıkları Duman, karbonmonoksit inhalasyonu Göğüs çevresi yanıkları Beklenen Sonuçlar: Kabulden sonraki 24 saat içinde hasta hava yolu açıklığını sürdürür, solunum sıkıntısı belirtileri göstermez, solunum seslerinde iyileĢme gösterir, siyanoz göstermez, uyanık ve oryante kalır. GĠRĠġĠM GEREKÇE Hava yolu açıklığını sürdürmek için endotrakeal entübasyon ve mekanik ventilasyon desteği
gerekebileceğinden gerekli hazırlığı yapmak
Hava yolu yanıkları ya da sıcak havanın inhalasyonu, laringospazm, ilerleyici ödem ve
yanıktan 8 saat sonra hızlı hava yolu
tıkanmalarına neden olabilir. Entübasyon genellikle ilerleyici ödeme bağlı tıkanmalardan
önce uygulanır. Solunum fonksiyonunu sürdürmek için: Hastanın solunum durumunu kabulde, stabil oluncaya kadar her 15 dakikada, daha sonra her 1-2 saatte bir
değerlendirilmek
HıĢırtı, hırıltı gibi beklenmedik, anormal bulgular
hipokseminin belirtisidir
KONU BAġLIĞI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
Solunum sayısı, göğüs hareketleri, solunuma
yardımcı kasların kullanımı, anksiyete ve rahatsızlık belirtileri, konuĢurken hıĢırtı, hırıltı
gibi beklenmedik sesler, burun delikleri etrafında is gibi durumları izlemek
Rahatsızlık ve burun delikleri etrafındaki is
inhalasyon yaralanmalarına bağlı solunum yetmezliğini gösterebilir
Gerektiğinde göğüs duvarı eskarotomisi için hazırlık yapmak ve yardım etmek
Göğüs çevresindeki yanıklar, göğüs duvarının geniĢlemesini engelleyebileceğinden
ventilasyonu sağlamak için eskarotomi yapılması gerekebilir
Arteriyel kan gazı sonuçlarını değerlerini, baĢlangıçta her Ģiftte ve solunumda değiĢiklik
olduğunda izlemek
Arteriyel kan gazlan, genel oksijenasyon ve asit baz düzeylerini yansıtır. DüĢük oksijen ve
yüksek karbondioksit düzeyi oksijen tedavisi ya da mekanik ventilasyon gerekliliğinin
göstergesidir
Pulse oksimetre ile oksijen saturasyon
düzeylerini, ilk 24 saat sürekli daha sonra 2 saatte bir ve gerektiğinde takip etmek ve
anormal bulguları doktora bildirmek
Karbonmonoksit hemoglobinin güçlü afinitesi
nedeniyle oksijen taĢımasına müdahale eder. Karboksihemoglobin düzeyi anormal
hemoglobin miktarını yansıtır. Pulse oksimetre oksijenasyonun non invaziv yöntemle
izlenmesini sağlar.
Özellikle duman inhalasyonları ve solunum
sıkıntısı durumlarında hekim istemine göre edildiği gibi % 100 nemlendirilmiĢ oksijen
tedavisi uygulamak ve kaydetmek
Oksijen tedavisi, baĢlangıçta arteriyel kan
gazları seviyelerinin sürdürülmesi için gerekli olabilir, karbonmonoksiti elimine etmeye ve
yara iyileĢmesine yardımcı olur
Hekim istemine göre baĢlangıçta ve belirli
aralarla göğüs filmlerini çekmek
Akciğerlerin durumu ilk 24 saatte çekilen göğüs
filmlerinde bulgu vermeyebilir
Hastayı her saat ya da gerektiğinde derin solunum ve öksürük egzersizleri için teĢvik
etmek ve spirometre kullanımı için yardım
etmek ve pulmoner hijyen ölçümlerini kaydetmek
Düzenli derin solunum ve öksürük egzersizleri akciğerlerin geniĢlemesini arttırır, sekresyonlan
harekete geçirir ve atelektaziyi önler.
Spirometre kullanımı alveollerin güçlü bir ekspirasyondan daha fazla geniĢlemesine
yardım eder.
Hekim istemine göre verildiğinde her 4-8 saatte
bir bronkodilatatörleri uygulamak ve kaydetmek
Bronkodilatatörler bronkospazmı ve havayolu
ödeminin j yol açtığı daralmayı önler
Her Ģiftte sekresyonu miktar, renk, yoğunluk ve
is varlığı açısından değerlendirmek, bulguları kaydetmek ve hekime bildirmek
Sekresyonda is bulunması inhalasyon
yaralanmasını doğrular. AĢırı sekresyon enfeksiyonu gösterebilir.
Bronkoskopiye yardım etmek
Bronkoskopi, küçük hava yollarında kurumun
yeri, hava yolu yanıkları ve pulmoner inflamasyonu tanılamak amacı ile kullanılır.
Bronkoskopi aynı zamanda isi ve sekresyonlan uzaklaĢtırmak, geç enfeksiyon ve atelektazi
riskini azaltmak için tedavi amacı ile de
kullanılır.
KONU BAġLIĞI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
Stabilizasyondan sonra hekim istemine göre verildiyse her 4 saatte aralıklı pozitif basınçlı
solunum (IPPB) tedavisinin uygulanmasına yardım etmek
Aralıklı pozitif basınçlı solunum (IPPB) tedavisi, bronkodilatatörlerin daha derine verilmesini ve
pozitif basınçlı solunumla akciğerlerin geniĢlemesini arttınr
Cebeci F. Yanıklar. Editör: Akbayrak N, Erkal Ġlhan S, Ançel G, Albayrak A. HemĢirelik Bakım Planları,
Ankara, Nisan , 2007
Erdemir (1999). HemĢirelik Tanıları El Kitabı Nobel Tıp Kitabevi, 7. Baskı, Ġstanbul
HemĢirelik Tanısı: Korku Tanımı: Tehlikeli olarak algılanan, tanımlanabilen belirli bir kaynağa iliĢkin olarak, fizyolojik ya da duygusal bir rahatsızlık duygusu yaĢayan bir birey ya da bir gruptaki durumdur. Tanımlayıcı Özellikler
Majör EndiĢe, korku, dehĢet duyguları Kaçma, sakınma davranıĢları, tehlike üzerine odaklaĢma ve dikkatte, performansta, kontrolde azalma Minör Ağlama Titreme Anoreksiya Konsantrasyon yokluğu Nabızda hızlanma Solunum hızında artma Terleme Ağız/boğaz kuruluğu Soru sorma ve sözel ifadede artma ĠliĢkili Faktörler (Nedenleri)
Hastaneye yatma Ġzolasyon tedbirleri Geçirdiği travma deneyimi Ölüm ve/veya biçimsizleĢme olasılığı
Beklenen Sonuç: Hastanede yattığı süre içinde hasta duygularını ve korkularını ifade eder ve onlarla sağlıklı baĢ etme yollan geliĢtirir, sakin, rahat beden hareketleri ve
KONU BAġLIĞI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
davranıĢları gösterir, korkularının azaldığını ifade eder, etkili kaynaklar kullanarak problem çözme davranıĢları gösterir.
GĠRĠġĠM GEREKÇE Hastayı duygularını ifade etmesi için
cesaretlendirmek
Hastanın korku, kızgınlık, çaresizlik ve inkar gibi
duygularını ifade etmesi, durumla baĢ edebilmesine yardım eder. Hastayı dikkatle
dinleme, bakımda sürekliliği sağlama,
destekleme ve onunla dürüst, duyarlı bir iletiĢim kurma hastanın duygularını ifade
etmesini kolaylaĢtırır Hastaya bakım prosedürleri ile ilgili
bilgilendirmek ve hasta her istediğinde ya da gerektiğinde verilen bilgi ve açıklamaları
tekrarlamak
Hastaya açıklama yapmak bilinmezlik
korkusunu azaltır ve yeni tedavilere uyumunu kolaylaĢtırır. Travma nedeni ile Ģok yaĢayan
birey baĢlangıçta verilen bilgileri hatırlamaz. Bu
nedenle belirli aralarla ya da ihtiyaç duyulduğunda tekrarlanması gerekebilir.
Hastanın bakımı ile ilgili kararlara katılımını desteklemek. Tedavi protokolüne iliĢkin soruları
sorması ve önerilerde bulunması için zaman
ayırmak
Kontrol ve iĢbirliği duygusunu artırır. Umutsuzluk ve çaresizlik duygularını azaltır.
Hastanın mental ve duygusal durumunu
değerlendirmek
Hasta baĢlangıçta inkar ve regresyonu
kullanabilir. Bazı hastalar sakin bir tavır gösterirken bazıları alarm durumunda olabilir.
Bunlar hastanın iyileĢmesine yardımcı olmada seçtiği koruyucu mekanizmalardır. Bunların
bilinmesi hastayı anlamamızı sağlar
Hasta hazır olduğunda yanığın oluĢumu hakkında konuĢmaya cesaretlendirmek
Hasta yanma sırasında ortaya çıkan bazı olumsuz duyguları ortaya çıkarmak için tekrar
tekrar anlatma ihtiyacı içinde olabilir. Travmada zorlanma, yaĢanan acı ve bedendeki olumsuz
değiĢim hastayı klinik depresyona, psikoza ve
post travmatik stres sendromuna sokabilir Hastaya sakin, rahatlama egzersizlerini ve
düĢleme tekniklerinin kullanıldığı bir çevre sağlamak
Hasta yanık travması ve tedavisi sırasında ciddi
anksiyete deneyimler. Bu uygulamalar hastanın rahatlamasını sağlar
Hastanın ailesinin korku, acı ve suçluluk
duygularını ifade etmelerine yardımcı olmak
Hasta ailesi baĢlangıçta hastalarını kaybetme ve
suçluluk duygularını yoğun yaĢarlar. Bu kazayı önlemenin bazı yolları olduğuna inanırlar.
Onların duygularını yaĢamalarına ve gerçekçi çözümler bulmalarına yardımcı olunması
hastaların desteklemelerini kolaylaĢtırır. Hastanın tercih ettiği baĢ etme yöntemlerini
desteklemek
Hastanın tercih ettiği baĢ etme yöntemlerinin
neler olduğunun öğrenilmesi ve kullanımı için
desteklenmesi; hastanın korkusunu azaltır. Korku nedeni ile artan stres seviyesini
gözlemlemek
Hasta stresi güçsüzleĢtirme odağı olarak algılar.
Tedavi hastanın sakin ve rahat katılımını gerektirdiğinden erken müdahale bu reaksiyonu
önlemek için gereklidir.
Tedavinin olumlu sonuçlarını gözlemlemek Tedaviye olumlu yanıt alınması hastanın korkusunu azaltır ve rahatlamasını sağlar.
Hasta korkuları ile baĢ etmede pozitif bir tavır
KONU BAġLIĞI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
sergiler
Cebeci F. Yanıklar. Editör: Akbayrak N, Erkal Ġlhan S, Ançel G, Albayrak A. HemĢirelik Bakım Planları, Ankara, Nisan , 2007 Erdemir (1999). HemĢirelik Tanıları El Kitabı Nobel Tıp Kitabevi, 7. Baskı, Ġstanbul
HemĢirelik Tanısı: Sıvı Volüm Eksikliği Tanımı: Ġntrasellüler, intertisiyel ya da vasküler dehidratasyonu olan ya da bu riski taĢıyan ve oral almama zorunluluğu olmayan bireydeki durumdur. Tanımlayıcı Özellikler Majör Oral olarak yetersiz sıvı alımı Aldığı çıkardığı dengesizliği Vücut ağırlığında kayıp Deri ve mukoz membranlarda kuruluk Minör Serum sodyum düzeyinde artma Ġdrar miktarında azalma ya da aĢırı artma Ġdrar konsantrasyonunda ya da sıklığında artma Deri turgorunda azalma Susuzluk, kusma, anoreksiya ĠliĢkili Faktörler (Nedenleri)
Yanık alandan suyun buharlaĢması Vasküler sıvının intersitisyel alanlara taĢınması Yetersiz sıvı replesmanı Beklenen Sonuç: Kabulden sonraki 24 saat içinde hasta normal vital bulgularını (nabız 60-100/dk, Sistolik kan basıncı 90-140, diyastolik kan basıncı 50-90 mmHg) sürdürür, idrar çıkıĢı 50-100 ml/saat olur, idrar dansitesi, serum
elektrolitleri ve ozmolaritesi, hemotokrit düzeyleri normal sınırlarda olur, CVP 4-15 mmHg olur, nemli müköz membran gösterir, 3 saniyeden daha az kapiller dolum gösterir, mental durumda değiĢiklik gözlenmez, kabulden 48-72 saat içinde hasta günde %2'den daha fazla kilo kaybı göstermez.
KONU BAġLIĞI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
GĠRĠġĠM GEREKÇE
Hasta geldiğinde steril teknik kullanarak kollarındaki geniĢ venlerden 1 ya da 2 damar yolu açmak ve kaydetmek
GeniĢ IV yol sıvı resusitasyonu süresince gerekli bol miktardaki sıvının verilmesi için gereklidir.
Hekim istemine göre sıvı replasman tedavisi için doktorla iĢbirliği yaparak sıvıları vermek ve kaydetmek
Uygun sıvı tedavisi hasta için hayati önem taĢır.
Hasta geldiğinde sıvı ihtiyacı yönünden değerlendirmek
Sıvı replasmanı gereksinimi her 24 saatte bir hesaplanır ve yanan total vücut alanı ile iliĢkilidir. Çok sayıda sıvı replasman formülü vardır. Dokuzlar kuralı ya da Lund-Browder sınıflama sistemi kullanarak yanan total vücut yüzey alanını
hesaplamak. Sıvı replasmamnda yaralanmadan sonraki ilk 24 saatte verilecek sıvı miktarını Parkland formülü (4ml Ringer Laktat x kg x % yanan total vücut yüzey alanı) ile hesaplamak.
Yaralanmadan sonraki ilk 24 saatte kristaloid sıvı replasmanı yapmak. Parkland formülüne göre hesaplanan sıvının yansını ilk 8 saatte kalanını ise 16 saatte vermek
Büyük miktarlarda kristaloid sıvılar kapiller permiabilitede artıĢ ve inflamasyon sonucu ilk 24 saat boyunca organ ve dokulardaki küçük boĢluklara geçen büyük miktarlardaki sıvının yerine konması için gereklidir.
24-48 saat sonra hekim istemine göre kolloid ve dextroz solüsyonlarını uygulamak
Kapiller membran stabilizasyonundan sonra plazma gibi kolloidler kaybın yerine konması için uygulanabilir. Dextroz solüsyonu buharlaĢma ile kaybolan sıvıyı yerine koymak için verilir.
Her 1-2 saatte ve gerektikçe yaĢam bulgular, idrar çıkıĢı, idrar dansitesi, kilo, serum elektrolitleri ve ozmolariteyi içeren sıvı volüm yeterliliği durumunu değerlendirmek ve bulguları kaydetmek
Normal vital bulgular, idrar miktarı (50-100ml/saat), idrar dansitesi, mental durum, serum elektrolitleri ve hemotokrit yeterli sıvı replasmanınm göstergeleridir. Diürez genellikle yaralanmadan sonraki 3. günde baĢlar. Bu süre içinde %2'den az kilo kaybı yeterli sıvı replasmanmı gösterir.
Serum elektrolit seviyelerini değerlendirmek ve hekim istemine göre replasman uygulayarak yapılanları kaydetmek
Ġlk 24-48 saat süresince elektrolitler organ ve dokulardaki boĢluklara geçtiğinden intravasküler miktarları azalır. Yanığın erken dönemlerinde hücre yıkımı nedeniyle serumdaki potasyum seviyesi artmıĢtır. Bu nedenle potasyum dıĢında gerekli elektrolitlerin replasmanı sağlanmalıdır. Elektrolit replasman rehberi dikkatle izlenmelidir.
Sıvı replasmanında sonra hastanın GĠS fonksiyonları geri döndüğünde enteral beslemeye
baĢlamak ve IV kateteri çıkararak yapılan iĢlemleri kaydetmek
IV giriĢ yerinde enfeksiyon riskini azaltmak için mümkün olan en kısa zamanda enteral beslenmeye
baĢlanmalıdır
Cebeci F. Yanıklar. Editör: Akbayrak N, Erkal Ġlhan S, Ançel G, Albayrak A. HemĢirelik Bakım Planları, Ankara, Nisan ,
2007
Erdemir (1999). HemĢirelik Tanıları El Kitabı Nobel Tıp Kitabevi, 7. Baskı, Ġstanbul
KONU BAġLIĞI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
HemĢirelik Tanısı: Enfeksiyon riski (yanık bölgesi) Tanımı: Endojen ya da ekzojen kaynaklı, fırsatçı ya da patojen bir ajanın (virüs, fungus, bakteri, protozoa ya da diğer parazitler) hücumuna uğrama riski taĢıyan bir bireydeki durumdur. Nedenleri:
Koruyucu cildin kaybı Hava yolu mukozasında ödem Kontaminasyon Azalan perfüzyon Beslenme ihtiyacında artma Ġmmünolojik cevabın bozulması Beklenen Sonuç: Kabulden sonraki 1 hafta içinde hasta temiz, iyileĢmiĢ ve kabuk oluĢturmuĢ yüzeyel yanıklar gösterir. Daha derin kısmi katmanlı yanıklann üzerindeki kırmızı granülasyon dokusunun geliĢtiğini gösterir, koku, pürülan akıntı ve baskı olmaz.
KONU BAġLIĞI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
Ağrı, lökopeni, doku hasan, elektrolit ya da sekonder enfeksiyon gibi topikal antibiyotik kullanım komplikasyonlan görülmez, YaĢam bulgular, lökosit sayısı ve idrar çıkıĢı normal sınırlardadır. GĠRĠġĠM GEREKÇE BaĢlangıçta ve belirli aralarla yaranın fotoğrafını çekmek
Yara iyileĢme süreci için temel veri sağlar.
Hasta ve ailesine yanık bakımının amaç ve
yöntemlerini açıklamak
Yara bakımı amacının anlaĢılması hastanın ağrı
ile baĢ etmesine yardımcı olabilir, yöntemlerin açıklanması da bilinmeyene iliĢkin korkuyu
azaltabilir. Aile üyelerini de içeren bakım ve öğretim, onların öğrenme gereksinimlerini
saptamaya ve hasta için duygusal desteklerinin
önemini anlamalarına yardımcı olur Ġzolasyon önlemleri uygulamak ve gerektiğinde
ziyaretçi sınırlaması yapmak
Çevredeki patojenleri ve kontaminasyonu
azaltır. Yanık yarası bakımı için:
Yanık bakımı sırasında steril eldiven, önlük ve maskenin kullanıldığı sıkı steril teknikleri
kullanmak
Enfeksiyon riskini azaltmak için kati steril teknik
kullanılmalıdır.
Yaranın günde bir ya da iki kez yumuĢak sabun ya da tuzlu solüsyonla yıkamak
Düzenli yıkama ve debridman ölü dokuları kaldırır ve deri greftleri için temel hazırlayan
granülasyon dokusunun geliĢimini uyarır. Yatağın yanına getirilen bir banyo leğeni ya da
havuzu ile uzatılabilen duĢ kablosunu,
hidroterapi için kullanmak
Gerekirse debridman iĢlemine yardım etmek
Yanıklı alanda kaĢ dıĢındaki kılları tıraĢ etmek ve yapılan tüm iĢlemleri kaydetmek
Kılların tıraĢ edilmesi bakterilerin üremelerini engeller. KaĢlar tekrar çıkmayacağından yüz
görünümü açısından kesilmemelidir.
Yıkama ve debridman sırasında yanığın renk, drenaj, büyüklük (alan), koku, bası yerleri ve
ağrı açısından değerlendirmek ve bulguları kaydetmek
Düzenli değerlendirme enfeksiyon bulgularının erken tanılanmasını ve zamanında tedavi
edilmesini sağlar
Yıkama ve debridmandan sonra hekim istemine göre gümüĢ nitrat, mafenide acetate
(Sulfamylon), gümüĢ sulfadiazine (Sivadene)
veya Povidone iodine (Betadine) gibi sıklıkla kullanılan topikal antibiyotikleri uygulamak
Topikal antibiyotikler; genellikle hastanın cildindeki flora ya da kontaminasyonun yanıklı
alana masif bakteriyel kolonizasyonunu
engellemek amacı ile kullanılır. Antibiyotik tedavisinin komplikasyonlannın ya da yan
etkilerinin izlenmesi hastada ortaya çıkan ilave sorunların önlenmesine yardım eder
Antibiyotikler uygulandıktan sonra yanığı gazlı
bez veya strech bandajlarla kapatmak
Ağrı, lökopeni, doku hasan, elektrolitlerde
azalma gibi tedavi ile iliĢkili komplikasyonları izleyerek bulguları kaydetmek ve doktora
bildirmek
Kısmi katmanlı yanıkları hekim istemine göre
açık bırakmak ve yanığın durumunu/ kabuğun
Ģeklini kaydetmek
Kısmi katmanlı yanıklar, açık bırakıldığında bir
haftada komplikasyonsuz iyileĢebilir
Biyolojik, biyosentetik ya da sentetik pansuman
gibi geçici yara örtüleri kullanılmıĢsa bunları
Geçici yara kapatıcıları tedavinin erken
dönemlerinde enfeksiyonu önlemek,
KONU BAġLIĞI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
izlemek. Gerektiği gibi değiĢtirmek, enfeksiyon ve aĢırı eksuda yönünden izlemek, gerektiğinde
aĢırı sıvıyı uzaklaĢtırmak ve iĢlemleri kaydetmek
buharlaĢma yolu ile sıvı kaybını engellemek ve granülasyon dokusunun geliĢimini sağlamak
amacı ile kullanılır. Pansumanlar genellikle aĢırı
eksuda geliĢtiğinde değiĢtirilir. Yıkama, debridman ve pansuman değiĢikliği
sırasında hastanın vücut ısısını korumak. ĠĢlemi 30 dakika ya da daha az süreyle
sınırlandırmak, yapılan iĢlemleri ve hastanın toleransını kaydetmek
ĠĢlem sırasında buharlaĢma yolu ile kaybedilen
sıvı, volüm defisiti, elektrolit kaybı ve Ģok riskini arttırabilir.
Yanıktan iğne biyopsisi yöntemi ile kültür alma
sırasında yardım etmek
Ġğne biyopsisi kültürü yara enfeksiyonunun
izlenmesinde yüzey kültüründen daha doğru sonuçlar verir. Yara enfeksiyonunun erken
tamlanması zamanında tedavi edilmesini sağlar ve sepsisi önleyebilir.
Lökosit düzeyindeki değiĢikliklerin izlemek BaĢlangıçta lökosit hücre hasarı nedeniyle
düĢüktür. Daha sonraki ani artıĢ enfeksiyonu gösterir.
Nabız, solunum sayısı ve vücut ısısında artıĢ, idrar çıkıĢı ve kan basıncında azalma, mental
durum değiĢiklikleri gibi sepsis bulgularını her 2-4 saatte bir ve gerektiğinde değerlendirerek
kaydetmek ve normal olmayan bulguları
hekime bildirmek
Cilt bariyerinin kaybı, yanık yaralarına sıkça yapılan manüpulasyon ve genel katabolik
durum nedeni ile hasta sepsis riskindedir. Sepsisin erken tanınması ve tedavisi, yanıklı
hastalarda ölümün en büyük nedeni olan septik
Ģok ve irreversible sepsisi önleyebilir. Hastaneye kabulde hastaya istemdeki tetanoz
toksoidini uygulamak, eğer tetanoz toksoidi 10 yıllık sürede verilmemiĢse baĢka bir alana
tetanoz immünoglobulini uygulamak ve
kaydetmek
Yanıklar için tetanozu da içine alan anaerobik
enfeksiyonlar büyük risktir. Tetanoz toksoidi antikor yapımım uyarır. Tetanoz
immünoglobulini tetanoz antikorları geliĢinceye
kadar koruma sağlar. BaĢka bir alanın kullanılması ise immünoglobülinin
inaktivasyonunu önler. Büyük yara sepsisleri olduğunda hekim
istemine göre antibiyotikleri IV yolla vermek.
IV antibiyotikler, eskar bölgesindeki kan olması
ve enfeksiyonun topikal antibiyotı tedavi
edilebilmesi nedeniyle yalnızca büyük yara sepsislerinde kullanılır.
Ağız, gastrointestinal sistem ve genital bölgeleri sekonder enfeksiyon yönünden gözlemek
Sekonder enfeksiyonlar normal baskılanan patojenlerin aĢırı geliĢmesiyle oluĢur
Topikal ve sistemik antibiyotik rezistansını izlemek ve tüm bulguları kaydetmek
Mikroorganizmalara karĢı güçlü rezistans geliĢmesi uzun dönem topikal antibiyotik
kullanımının yaygın sonucudur.
Cebeci F. Yanıklar. Editör: Akbayrak N, Erkal Ġlhan S, Ançel G, Albayrak A. HemĢirelik Bakım Planları, Ankara, Nisan , 2007 Erdemir (1999). HemĢirelik Tanıları El Kitabı Nobel Tıp Kitabevi, 7. Baskı, Ġstanbul
-Yanığın Akut Evresinde Hasta Bakımı Ġçin GeliĢtirilmiĢ Bakım Planı Örneği HemĢirelik Süreci: Yanığın Akut Evresinde Hasta Bakımı
HemĢirelik giriĢimleri Amaç Beklenen sonuçlar
HemĢirelik Tanısı: Kapiller bütünlüğünün sağlanmasına ve hücreler arasından damar
KONU BAġLIĞI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
içi (interstisyel alandan kompartmandan) intravasküler) alana doğru kaymasına bağlı geliĢen aĢırı sıvı artıĢı: Sıvı hacim fazlalığı Hedef : Sıvı dengesinin sağlanması
1.Hastanın temel yaĢam bulguları, alınan ve çıkarılan sıvı, kilosu takip edilir. Ödem, juguler ven gerginliği, çatırtılar ve tansiyon yüksekliği açısından değerlendirilir.
1. Bu bulgular sıvı durumunu yansıtır.
-Alınan, çıkarılan sıvı miktarı ve kilo beklenen gibidir
-Vital bulgular ve arter basınçları istenen sınırlardadır
-idrar çıkıĢı diüretik ve vazoaktif ilaçlara bağlı olarak artar
2.idrar çıkıĢı <30ml/saat olduğunda, kilo artıĢı, juguler ven gerginliği ve tansiyon yüksekliği saptandığında hekime haber verilir
2. Bunlar artmıĢ sıvı hacmini gösterir.
3.Damar içi sıvılar pompalarla veya hız kontrollü araçlarla verilir.
3. Ayarlamanın yapılması, kontrolsüz sıvı yüklenmesini önler.
4.Önerildiği Ģekilde dopamin veya diüretik ilaç uygulanır. Yanıtlar değerlendirilir.
4.Dopamin böbrek perfüzyonunu arttırarak idrar çıkıĢını arttırır. Diüretik ilaçlar idrar oluĢumunu ve idrar çıkıĢını arttırarak damar içi hacmi azaltırlar.
HemĢirelik Tanısı: Deri bütünlüğünün kaybına ve azalmıĢ immün cevaba bağlı olarak artan enfeksiyon riski Hedef : Sistemik veya lokal enfeksiyon olmaması
1.Hasta bakımının tüm alanlarında asepsiye dikkat edilir.
1. Aseptik teknik çapraz bulaĢma ve bakteri yayılmasını en aza indirir.
-Yara kültürlerinde minimal bakteri izlenir -Kan, idrar ve balgam kültürleri negatiftir -Ġdrar çıkıĢı ve vital bulgular istenen değerdedir
-Enfeksiyon ve sepsis bulgusu izlenmez a.Hasta bakımı öncesinde ve sonrasında eller yıkanır.
b.Yara bakımı için temiz veya steril eldivenler kullanılır.
c. Hasta bakımı için izolasyon maskesi ve koruyucu önlük kullanılır.
d.Yara ile uğraĢırken ve steril iĢlemle sırasında maske ve
KONU BAġLIĞI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
bone takılır.
e.Damar yollan ve kateterler hastalık kontrol merkezi (CDC) tarafından önerildiği gibi değiĢtirilir.
2. Ziyaretçiler solunum yolu, sindirim sistemi veya deri enfeksiyonları açısından taranmalıdır. Aktif enfeksiyonu olmayan ziyaretçilere maske verilir ve el hijyenine
dikkat etmelerini söylenir
2.Bilinen enfeksiyon etkenlerinden uzak olmayı sağlar bu da diğer organizmalara maruz kalma riskini azaltır.
3.Hastanın odasından su içindeki bitkiler ve çiçekler çıkarılır.
3.BeklemiĢ su potansiyel bir bakteri kaynağıdır.
4.Yara enfeksiyonu bulguları, pürülan akıntı veya renk değiĢikliği açısından gözlenir.
4.Böyle bulgular lokalize enfeksiyonunu gösterir.
5.Lökosit (Beyaz küre) sayısı, kültürü ve hassasiyet sonuçları değerlendirilir.
5.Lökosit sayısının artıĢı enfeksiyonu gösterir. Kültür ve hassasiyet testleri mevcut mikroorganizmaları tanımlar ve uygun antibiyotiğin kullanılabilmesini sağlar.
6.istenen antibiyotik uygulanır.
6.Antibiyotikler bakterileri azaltır.
7.Örtü ve çarĢaflar düzenli
olarak değiĢtirilir Hastaya kiĢisel bakımını
sağlamasında
yardım edilir.
7.Bu davranıĢlar
potansiyel bakteri kolonizasyonunu azaltır.
8.Bağırsak seslerinde azalma, taĢikardi
tansiyon düĢmesi, idrar çıkıĢında azalma yüksek ateĢ ve ateĢ
basmalarını hemen hekime bildirilir.
8.Bu bulgular sepsisi gösteriyor olabilir.
9.istenildiği Ģekilde sıvılar ve vazoaktif
9. Bu ilaçlar sepsiste doku perfüzyonunu sağlamak için
KONU BAġLIĞI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
ilaçları uygulanır. Cevaplan değerlendirilir
kullanılır.
Yavuz M. Yanıklar, Editörler: Karadakovan A, Eti Aslan F. Dahili ve Cerrahi Hastalıklarda Bakım. Nobel Kitapevi, Adana, 2010
HemĢirelik Süreci: Yanığın Akut Evresinde Hasta Bakımı- Devam
HemĢirelik giriĢimleri Amaç Beklenen sonuçlar HemĢirelik Tanısı: Hiper metabolizmaya ve yara iyileĢmesine bağlı olarak vücut ihtiyacından daha az beslenme: Beslenmede değiĢiklik; yetersiz beslenme Hedef : Anabolik beslenme durumunun sağlanması 1. .Proteinden ve kaloriden zengin
diyet verilir, hasta tercihlerini ve ev
yemeklerini de göz önünde
bulundurulur. Önerildiği Ģekilde
besin desteği sağlanır.
1. Yara iyileĢmesi ve artmıĢ metabolik gereksinim nedeniyle hastanın yeterli beslenmesi gerekir.
--BaĢlangıçtaki kayıptan sonra günlük olarak
kilo alır -Protein, vitamin veya mineral eksikliği bulgusu
yoktur -Gerekli gereksinimleri ağızdan karĢılayabilir -Önerilen besinler içerisinden yapılacak diyet
seçimine katkıda bulunur -Serum protein düzeyi uygun aralıktadır
2.Günlük olarak hastanın kilosu ve
kalori hesabı izlenir.
2-Bu ölçütler, diyet gereksinimlerinin karĢılanıp karĢılanmadığını saptamaya yardımcı olur.
3.Reçete edildiği Ģekilde destek vitaminleri ve mineralleri uygulanır.
3.Bunlar ek besin ihtiyacını
karĢılar. Yeterli vitamin ve
mineraller yara iyileĢmesi ve
hücresel iĢlevler için
gereklidir. 4.Beslenme gereksinimi
ağızdan alımla yeterince sağlanamıyorsa enteral beslenme yapılır
4.Besleme teknikleri besin
ihtiyacının karĢılandığından
emin olunmasını sağlar.
5.Karında gerginlik, artmıĢ mide
hacmi veya ishal durumlarında
hekime haber verilir.
5. Bu bulgular uygulama yoluna
veya besleme tipine karĢı
uyumsuzluğu gösteriyor
olabilir.
HemĢirelik Tanısı: Açık yanık yaralarına bağlı deri bütünlüğünde bozulma Hedef : Deri bütünlüğünün iyileĢtirilmesi 1.Hastanın yaraları, vücudu ve
tüyleri her gün temizlenir.
1.Günlük temizlik
bakteriyel kolonizasyonu
azaltır.
- Deri genellikle bütündür enfeksiyon, bası nç
ve travma bulgusu yoktur.
-Açık yaralar pembe, yeniden epitelize
olurĢekildeveenfeksiyonsuzdur
-Verici sahası temizdir ve epitelize olur
-iyileĢmiĢ yaralar yumuĢak ve düzgündür -Deri kaygan ve elastiktir
2.Önerildiği Ģekilde yara bakımı yapılır.
2. Bakım yara iyileĢmesini hızlandırır.
3. Topikal antibakteriyel ilaçlar
uygulanır ve pansuman değiĢtirilir
3.Yara bölgesinde bakteri kolonizasyonunu azaltır ve iyileĢmeyi hızlandırır
4. Deri greftleri basınç, enfeksiyon ve ayrılmadan korunur.
4.Bu ölçütler greft
yerleĢmesini ve iyileĢmesini
hızlandırır. 5. Verici sahasının bakımı yapılır 5.Lökosit sayısının artıĢı
enfeksiyonu gösterir. Kültür ve hassasiyet testleri mevcut mikroorganizmaları tanımlar ve uygun antibiyotiğin kullanılabilmesini sağlar.
6.Yeterli besin desteği sağlanır 6.Normal granülasyon ve
iyileĢme için yeterli beslenme
gereklidir.
7. Yara ve greft bölgeleri değerlendirilir. Kötü iyileĢme, kötü greft alımı veya travma hekime bildirilir.
7.Yara iyileĢmesi ve greft yerleĢmesindeki sorunlara
zamanında giriĢim gerekir.
GreftlenmiĢ veya iyileĢmiĢ yanık
yaraları travmayahassastır. Yavuz M. Yanıklar, Editörler: Karadakovan A, Eti Aslan F. Dahili ve Cerrahi Hastalıklarda Bakım. Nobel Kitapevi, Adana, 2010
KONU BAġLIĞI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
HemĢirelik Süreci: Yanığın Akut Evresinde Hasta Bakımı- Devam
HemĢirelik giriĢimleri Amaç Beklenen sonuçlar HemĢirelik Tanısı: Açık sinirlere, yara iyileĢmesi ve tedavisine bağlı Ağrı Hedef : Ağrının Kontrolü veya azalması 1 .Ağrı skalası kullanılarak ağrı
düzeyini değerlendirilir. Ağrının
sözel olmayan iĢaretlerini aranır:
seğirmeler, taĢikardi, sıkılı
yumruklar.
1.Ağrı değerlendirme verileri giriĢimlere cevabı değerlendirmede bir taban oluĢturur.
-Belirli yara bakımı iĢlemleri veya fizik tedavi aktiviteleri için analjezi ister -Ağrının minimal olduğunu söyler -Orta veya ciddi düzeyde hiçbir fizyolojik veya sözel olmayan ipucu vermez -Nitröz oksit, rahatlama, hayal kurma, uzaklaĢma gibi ağrı kontrol ölçütlerini kullanarak ağrıyla baĢa çıkmaya çalıĢır -Ağrısız olarak rahat uyur -Cildinde kaĢınma veya gerginlik olmadığını ifade eder
2.Hastaya yanık iyileĢmesi
sırasında olabilecek ağrı Ģekillerini
anlatılır. Ağrı yönetimi açısından
kontrol mümkün olduğunca
hastaya bırakılır.
2.Bilgi duyulan korkuyu azaltır ve kontrolü bir ölçüde hastaya bırakabilmeyi sağlar.
3. Ağrılı iĢlemlerden yaklaĢık 20
dakika önce analjezik verilir.
3.Premedikasyon tedaviye verilecek cevap için zaman kazandırır.
4.Ağrı ciddileĢmeden önce analjezi
sağlanır.
4. Ağrıyı ciddi hale gelmeden önce kontrol etmek daha kolaydır.
5.Rahatlama, hayal kurma,
uzaklaĢma tekniklerinin kullanımında hasta yönlendirilir ve yardımcı olunur.
5.ilaç dıĢı ağrı ölçütleri, ağrı duyusunun azaltılması için yapılacak çoklu müdahalelere imkan tanır.
6.Hastanın tedaviye cevabı
değerlendirilir
6. Hastaya yönelik en doğru
tekniği belirlemede hastanın
cevapları yardımcıdır.
7. Anksiyeteye ve kaĢıntıya ilaç
verilir
7.Bu ilaçlar hastanın rahatını
arttırır.
HemĢirelik Tanısı: Yanığa bağlı aile iliĢkilerinde değiĢme Hedef : Uygun hasta / aile sürecinin sağlanması 1.Hastanın ve ailesinin yanıkla ilgili
fikirlerini ve bunun aile iĢlevselliği
üzerine etkilerini değerlendirir.
1.Değerlendirme verileri
bakım planının nasıl
yapılacağına dair temel
oluĢturur
- Hasta değiĢen aile içi iliĢkiler ile ilgili duygularını
ifade eder.
-Aile hastanede yatıĢ sırasında hastaya gerekli
desteği sağlar.
-Aile gereksinimlerin karĢılandığını ifade eder. 2.Hasta istekle dinlenir ve gerçekçi destekler sağlanır
2. ĠĢbirliği kurmak, kaygıların kelimelere dökülebilmesini sağlar.
3. Aile sosyal hizmetlere ve
gerektiğinde diğer kaynaklara
yönlendirilir.
3.ĠĢbirliği kaygıların geniĢ çapta saptanmasına olanak sağlar.
4. Hastanın baĢa çıkma Ģekilleri aileye açıklanır. Onlara hastaya nasıl destek olabilecekleri anlatılır
4.Açıklamalar bilinmeyene
yönelik anksiyeteyi azaltır ve
ailenin hastaya uygun desteği
vermesine yardım eder.
Yavuz M. Yanıklar, Editörler: Karadakovan A, Eti Aslan F. Dahili ve Cerrahi Hastalıklarda Bakım. Nobel Kitapevi, Adana, 2010
KONU BAġLIĞI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
KONU BAġLIĞI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
DEĞERLENDĠRME SORULARI 1. Az ağrılı yanık türü hangisidir?
A- Birinci derece yanık
B- Ġkinci derece yüzeysel yanık
C- Ġkinci derece derin yanık
D- Üçüncü derece yanık
E- Dördüncü derece yanık
2. Hangisi yanıkta ödemin nedenidir?
A- Damar içi sıvı kaybı
B- Onkotik basıncın düĢmesi
C- Lenfatik dolaĢımın hızlanması
D- Damar içinde plazma proteinlerinin artıĢı
E- Kapiller geçirgenliğin azalması
3. Yanığın çok fazla etkilemediği sindirim sistemi organı hangisidir?
A- Duedonum
B- Mide
C- Safra kesesi
D- Karaciğer
E- Pankreas
4. Hidroterapinin amacı nedir?
A- Hastanın kiĢiye, zaman, yere oryantasyonunu sağlamak
B- ROM (Range of Motion) egzersizlerinin daha kolay ve ağrısız yapılmasını
sağlamak
C- Mekanik debritman etkisi oluĢturmak
D- Vücut ısısını düzenlemek
E- Tetanoz profilaksisi sağlamak
KONU BAġLIĞI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
5. AĢağıdaki hemĢirelik tanılarından hangisi yanığın acil evresinde
hastanın bakımı içinde yer almaz?
A- Hipotermi
B- Akut ağrı
C- Anksiyete
D- Aile iliĢkilerinde değiĢim
E- Solunum yolu tıkanması ile iliĢkili olarak bozulmuĢ gaz değiĢimi
CEVAP ANAHTARI
1- C
2- A
3- D
4- B
5- D
KONU BAġLIĞI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
YARARLANILAN KAYNAKLAR
1. Eti Aslan F. Yanıklarda acil bakım. Acil Bakım, Editör: ġelimen D. Yüce
Yayım, Ġstanbul, 2004
2. Engin C, Çakar KS. Ayaktan Tedavi Edilen Yanık Vakalarımızın
Epidemiyolojik Değerlendirmesi. Ulusal Travma Dergisi. 1996; 2(2): 208-
211.
3. Güloğu R. Yanık, Kalaycı G. Genel Cerrahi Cilt 1, Nobel Tıp Kitabevleri,
Tayf Ofset, 2002, Ġstanbul
4. Knipe CJ. Burns, In : Lewis MS, Heitkemper MM, Dirksen RS eds.
Medical Surgical Nursing Vol 2 th ed. Mosby, 2004
5. Wraa C. Burns, Newberry L (ed). Ġn: Emergency Nursing, Fifth Edition,
Mosby, 2003.
6. Cebeci F. Yanıklar. Editör: Akbayrak N, Erkal Ġlhan S, Ançel G, Albayrak
A. HemĢirelik Bakım Planları, Ankara, Nisan ,2007
7. Erdil F, Özhan ElbaĢ N. Cerrahi Hastalıkları HemĢireliği, Aydoğdu Ofset,
IV: Baskı, Ankara, 2001
8. Yavuz M. Yanıklar, Editörler: Karadakovan A, Eti Aslan F. Dahili ve
Cerrahi Hastalıklarda Bakım. Nobel Kitapevi, Adana, 2010
9. ġahin G. Acil serviste yanıklı hastaya acil yaklaĢım, 7. Türkiye Acil
Sempozyumu & 3. Acil HemĢireliği ve Paramedik Sempozyum Kitabı,
Gaziantep: 139-143. 2004.
10. Erdemir (1999). HemĢirelik Tanıları El Kitabı Nobel Tıp Kitabevi, 7. Baskı,
Ġstanbul
KONU BAġLIĞI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
11. Dochterman JM, Bulechek GM (2004) Nursing Interventions
Classification (NIC). Fourt Edition, Mosby, Inc, United States of America.
12. Moorhead S, Johnson M, Maas M (2004). Nursing Outcomes
Classification (NOC). Third Edition, Mosby, Inc, United States of America.
EK I- YANIKLARDA ACĠL BAKIM
Tablo 1. Kimyasal Yanıklarda Acil Bakım
Etyoloji Değerlendirme Bulguları GiriĢimler
Asitler Alkaliler Corosifler Organik
Fosfatazlar
Yaralı dokunun kırmızılık ve ĢiĢlik durumu
Dokunun dejenerasyonu Yaralı cilt bölümünün renk
değiĢikliği Lokalize ağrı Çevre dokuda ödem Kimyasal madde inhale
solunum distresi Kas koordinasyonunda azalma
(etken organik fosfataz ise) Paralizi
Açık hava yolu sağlanır Dekontaminasyon uygulamalarından önce havayolu,
solunum ve dolaĢım değerlendirilir Ġrrigasyon yapılmadan önce ciltten kuru kimyasal
maddeler fırçalanarak çıkarılır Yaralı alan ve çevre dokulardan kimyasal maddeler su veya
saline kullanılarak çıkarılır Elbise, ayakkabı, saat ve eğer yüz maruz kaldıysa kontakt
lensler çıkarılmalıdır Toplam vücut yüzey alanının %15’inden daha fazlası
yandıysa geniĢ çaplı kataterle IV yol açılır Sıvı replasmanına baĢlanır Temiz bir havlu ile cilt kurulanır, ovma yapılmaz YanmıĢ alanlar kuru, steril bir pansumanla veya kuru
birçarĢafla kapatılır Önemli inhalasyon yaralanması varsa intübasyon uygulanır Bakım verici kendisini kimyasal maddeye maruz kalmaktan
korumalıdır Sürekli izlenecek durumlar Eğer havayolu kimyasal maddelere maruz kaldıysa sürekli
havayolu izlemi yapılmalıdır
Knipe CJ. Burns, In : Lewis MS, Heitkemper MM, Dirksen RS eds. Medical Surgical Nursing Vol 2 th ed. Mosby, 2004
KONU BAġLIĞI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
Tablo 2. Ġnhalasyon Yanıklarında Acil Bakım
Etyoloji Değerlendirme Bulguları GiriĢimler
Solunum
sisteminin yoğun
sıcağa veya aleve
maruz kalması
Zararlı
kimyasal maddeler,
sigara veya
karbonmonoksidin
inhalasyonu
Hızlı yüzeysel solunum
Hırltı sesinde artma
Öksürme
Solunumla atılan
havanın dumanlı olması
Karbonlu tükrük
Siyah, gri veya kanlı
tükrükle balgamlı öksürük
Alt havayolu irritasyonu
veya göğüste yanık ağrısı
Yutma güçlüğü
Huzursuzluk, anksiyete
Konfüzyon ve koma gibi
mental durumda değiĢme
Oksijen saturasyonunda
azalma ve aritmi
Açık hava yolu sağlanır
Aralıksız maske ile yüksek akımlı oksijen verilir
Elbiseleri çıkarılır
GeniĢ çaplı kataterle IV yol açılır
Sıvı replasmanına baĢlanır
Spinal kord yaralanmasından Ģüphelenilmiyorsa yüksek
fawler pozisyonu verilir
Yüz/boyun yanıklar ve diğer travmalar açısından
değerlendirilir
Arteriel kan gazları, karboksihemoglobin düzeyi ve göğüs
X-ray değerlendirilir
Fiberoptik bronkoskopi veya intübasyon gerekliliği
belirlenir
Sürekli izlenecek durumlar
YaĢam bulguları, bilinç düzeyi, oksijen saturasyonu,
solunum durumu ve kardiyak ritm izlenir.
Knipe CJ. Burns, In : Lewis MS, Heitkemper MM, Dirksen RS eds. Medical Surgical Nursing Vol 2 th ed. Mosby, 2004
KONU BAġLIĞI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
Tablo 3. Elektrik Yanıklarında Acil Bakım
Etyoloji Değerlendirme Bulguları GiriĢimler
Alternatif Akım
Elektrik teller
Direkt Akım
Yıldırım çarpması
Defibrilatör
Esnek olmayan, beyaz cilt Yanık kokusu Dokunma duyusunda
bozulma Az veya hiç ağrı olmaması Aritmi Kardiyak arrest GiriĢ ve çıkıĢı olan yaralar Yaralı ekstremitenin
dolaĢımında bozulma Elbiseler tutuĢmuĢsa termal
yanıklar Akım gücü nedeniyle kırık
veya dislokasyonlar DüĢme geliĢtiyse baĢ veya
boyun yaralanması Yaranın derinlik ve geniĢliğini
gözlemek zordur; yaranın göründüğünden daha büyük olduğu varsayılmalıdır
Hastanın akım kaynağından uzaklaĢtırılması, kendisini korumak için özel donanımı olan eğitimli kiĢiler tarafından yapılmalıdır
Açık hava yolu sağlanır Servikal omur stabilize edilir Aralıksız maske ile yüksek akımlı oksijen verilir GeniĢ çaplı kataterle IV yol açılır Sıvı replasmanına baĢlanır Elbiseleri çıkarılır Distal nabızlar kontrol edilir Kuru bir pansumanla yanık alan kapatılır Kırık ve baĢ yaralanması gibi diğer travmalar
açısından değerlendirilir Sürekli izlenecek durumlar
Kardiyak ritm, yaĢam bulguları, bilinç düzeyi, oksijen saturasyonu ve yaralı ekstremitelerdeki nörovasküler durum izlenir
Yeterli volüm replasmanını sağlamak için idrar atımı izlenir
Kas hasrına sekonder olarak geliĢen myoglobinüri geliĢimi açısından idrar izlenir
Myoglobinüri ve hemoglobinüri için mannitol ve NaHCO3 tedavisi belirlenir
KONU BAġLIĞI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
Knipe CJ. Burns, In : Lewis MS, Heitkemper MM, Dirksen RS eds. Medical Surgical Nursing Vol 2 th ed. Mosby, 2004
Tablo 4. Termal Yanıklarda Acil Bakım
Etyoloji Değerlendirme Bulguları GiriĢimler
Sıcak sıvı veya solüsyonlar
Alev Buhar Sıcak yüzeyler Ultraviyole ıĢınları
Kısmi Kalınlıklı (Superficial)
Kızarıklık Ağrı Orta- ağır hassasiyet Minimal ödem Baskı ile renkte açılma Kısmi Kalınlıklı (Derin) Nemli kabarcık, büller Beyaz benekler,
pembe veya kiraz kırmızısı renk
Dokunma ve solunumla hipersensitivite
Baskı ile renkte açılma Tam Kalınlıklı Kuru esnek olamayan
eskar Beyaz, mumrengi veya
koyu kahve görünüm
Açık hava yolu sağlanır ve yanık süreci durdurulur Yüz ve boyun hırıltılı ses , stridor ve tükrükte kurum
açısından gözlenir Aralıksız maske ile yüksek akımlı oksijen verilirönemli
inhalasyon yaralanmalarında intübasyon uygulanır GeniĢ çaplı kataterle IV yol açılır, sıvı replasmanına
baĢlanır Elbiseleri ve takıları çıkarılır Kırık, pnömotoraks gibi eĢlik eden yaralanmalar
belirlenir ve tedavi edilir Yanığın derinlik, geniĢlik ve Ģiddeti belirlenir IV analjezikler verilir GeniĢ yanıklar kuru bir pansumanla kapatılır Toplam vücut yüzey alanının %10’undan daha az
yanığı olan hastalara soğuk kompresler uygulanır veya soğuk suya daldırılır
ġiddetli yanıklarda üriner katater yerleĢtirilir Vücut ısısının kaybı önlenir Mümkün olur olmaz yanık merkezine transfer edilir Yanık merkezine transfer edilmeden önce yanıklar
KONU BAġLIĞI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
Güçlü yanık kokusu Çevre dokularda
Ģiddetli ağrıya karĢın bu alanda ağrı yokluğu
Baskı ile renk değiĢikliği olmaz
debride edilmez veya topikal ajanlar uygulanmaz Eğer uygunsa tetanus profilaksisi uygulanır Sürekli izlenecek durumlar YaĢam bulguları, bilinç düzeyi, oksijen saturasyonu,
kardiyak ritm ve üriner atm izlenir Hastanın yanıtına göre ağrı ve tedavi izlenir
Knipe CJ. Burns, In : Lewis MS, Heitkemper MM, Dirksen RS eds. Medical Surgical Nursing Vol 2 th ed. Mosby, 2004
KONU BAġLIĞI
Atatürk Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve AraĢtırma Merkezi
EK II.
Evde bakım eğitimi tamamlandığında hasta veya bakıcısı aĢağıdakileri yapabilmelidir Mental Sağlık Kendi mental sağlığını iyileĢtirecek stratejileri tanımlayabilmeli
Örneğin; * YaĢam tarzındaki değiĢimlerin zaman aldığını bilmeli
* Önceki hobilerine ve aktivitelerine aĢamalı olarak geri dönebilmeli
* Fiziksel ve mental gücünü günden güne kazanabilmen
* Kendi duygularını ve korkularını farkındadır ve bunları diğer insanlarla paylaĢabilmeli
* Görünümle ilgili hissedeceği kaygı, depresyon ve çöküntü için hazır olmalı
* Gereksinimleri, umutları ve korkulan ile ilgili kendisine, ailesine ve arkadaĢlarına karĢı dürüst olabilmeli
* Yanığa karĢı oluĢacak duygusal uyumun zaman alacağının farkında olabilmelidir.
Yanık Deri Ġçin Uyarılar ve Yara Bakımı ġu uyarıları ve yara bakımını tanımlayabilmeli;
* Mevcut en yüksek koruyucu kremlerle güneĢi bloke ederek yanık cildi güneĢten koruyabilmeli
* Yanık cildi travmadan koruyabilmeli, oluĢan su toplamalarını (bül) olduğu Ģekilde bırakmalı
* Yanık cildini hafif losyonlarla (reçete edilen) nemlendirmen ve kaĢımamalı
* Yüzyandıysa, güneĢten korunmak için geniĢ Ģapkalar takacağını bilmeli
* Yanık alanlarında sadece hafif sabun ve losyonlar kullanılacağını bilmeli
Egzersiz AĢağıdaki egzersiz yönlendirmelerini tanımlayabilmeli;
* Kendisi için mümkün olanın en fazlasını yapabilmeli
* Fizik tedavi uzmanının verdiği egzersiz programına uyabilmeli
* Ġstemese de her gün, günde birkaç kez egzersiz yapmalı
Beslenme * Kalori ve proteinden zengin bir diyet almalı
* Ağrı kesici kullanımına bağlı oluĢabilecek kabızlığı önlemek için uygun miktarda sıvı almalı
Ağrı Yönetimi Ağrıyı yönetecek Ģu basamakları tanımlar;
* Ağrı kesici ilaçları reçete edildiği Ģekilde alabilmeli
* Ağrı kesici ilaçları önerildiği Ģekilde alabilmeli (pansuman değiĢimi gibi ağrılı
iĢlemlerden 30 dakika önce) "Ağrıyı ve rahatsızlığı azaltmak için rahatlama
teknikleri kullanabilmeli Isı Düzenlemesi
* Soğuk ve sıcak çevreye veya havaya ayak uyduracak Ģekilde giyinmeli
* AĢırı ısı değiĢimlerinden kaçınabilmeli
Giysi Uyarlamaları 'Yanıksahaları üzerindeki alana sıkı giysilergiymemeli
* Giysilerdeki boyaların cildi tahriĢ etmemesi için beyaz keten ve rahat giysiler giymeli
* iyileĢen deriyi korumak için eldiven veya özel giysiler giymeli
Yanık Ġzinin (Skarının) Yönetimi * Deri elastikliğini sağlamak için cilde masaj yapar ve cildi germeli
* Fizik tedavi uzmanının önerdiği losyonları kullanmalı
* Günde 23 saat basınç giysilerini giymeli
Cinsel ĠliĢkiye Geri Dönme * Cinsel iliĢkiye geri dönmenin zamanını bilmeli
* Eğer genital bölge yandıysa, bu bölgedeki hissin geri dönmesini aylarca sürebileceğini bilmeli
* Cinsel aktiviteye yavaĢ yavaĢ geri döneceği, zamanla arttıracağını bilmeli Yavuz M. Yanıklar, Editörler: Karadakovan A, Eti Aslan F. Dahili ve Cerrahi Hastalıklarda Bakım. Nobel Kitapevi, Adana, 2010
top related