ibn teymiyye - tedmuriye akidesi
Post on 05-Apr-2018
243 Views
Preview:
TRANSCRIPT
-
7/31/2019 Ibn Teymiyye - Tedmuriye Akidesi
1/141
TEDMURYE AKDES
] Trke [
[ ]
eyhu'l-islm bn-i Teymiyye
Tetkik: Muhammed ahin
:
Rabva Semti slm Dvet Brosu-Riyad
1429 - 2008
ALLAH'IN SM VE SIFATLARININ SBATI:
http://www.islamhouse.com/ -
7/31/2019 Ibn Teymiyye - Tedmuriye Akidesi
2/141
std, mm, lim, allme ve eyhlislm Takyyddn Eb'l-
Abbs Ahmed b. Abdilhalm b. Abdisselm b. Teymiyye el-Harrn
-Allah O'ndan raz olsun ve O'nu honut eylesin- der ki:
Hamd Allah'a mahsustur. O'na hamdeder, O'ndan yardm ve
mafiret dileriz. Nefislerimizin erlerinden ve amellerimizin
ktlklerinden O'na snrz. Allah'n hidayette kldn saptracak,saptrdn da doru yola getirecek yoktur. Tek olan ve orta
bulunmayan Allah'tan baka hakkyla kulluk edilecek ma'bd
olmadna, Muhammed'in de O'nun kulu ve Resul olduuna ehadet
ederim. -Allah O'na, ailesine ve ashabna rahmet eylesin-.
mdi: Arzularn yerine getirmeyi grev bildiim baz
kimseler,baz meclislerde benden dinledikleri:
- Tevhd ve Sfatlar,
- er' (din emir) ve Kader mevzularndaki konumalarn
muhtevasn yazmam istediler.
Zira bu iki meselenin tahkikine ihtiya ve bunlarda oka ihtilf
vard. (Konularn nemi dolaysyla ve bu hususta birbirini tutmayan
ok ey sylendii iin, onlara cevap vermek kanlmaz oldu.)
Ayrca, herkesin buna ihtiyac olduu, -bu konulara ilikin-
dorusunu yanlndan ayrt etmeye muhta olduklar bir takm fikir
ve szlerin, tefekkr, irade, ilim ve ibadet ehlinin hatrna kanlmazbiimde geldii, zellikle de bu mevzua doru olarak bir, yanl
biimde bin bir kiinin dald ve gnllere, bu mevzu ile ilgili onlar
trl hatalara sevk eden pek ok phelerin arz olduu inkr
edilemez bir gerektir. (zellikle bu konulara giren pek ok kimse
hakla btl birbirine kartrm, kalblere eitli sapklklarn
dourduu bir takm pheler arz olmusa bu konular zerinde
durmak daha bir nem arzetmektedir.)
(Hakikat u ki, "iman" ve "tevhid" in realite kazanabilmesi iinher ikisinde de sevginin kalbin ta derinliklerinden kaynakland gibi
amelin de kalpten kaynaklanmas gerekir.
te yandan dinin tamamen Allah'a has klnmas gerekir.
Amelsiz bir din, din deildir. nk din kavram ibdet ve itaati
ierir.
Nitekim Cenb- Hak iki sreyi tamamen bu iki konuyla ilgili
olarak indirmitir. (Bkz. eyh'l-slm bni Teymiye, Tefsr' Sret'l-hls. Eser, Dar's-Selefiye yaynevi tarafndan baslmtr.)
1 - "Kulhvellah ehad" ve
2
-
7/31/2019 Ibn Teymiyye - Tedmuriye Akidesi
3/141
2 - "Kuly eyyhelkfirun sreleri.
Bu srelerden:
- lki sz ve amelin tevhidini,
- kincisi ise amel ve iradenin tevhidini anlatr.
Sz edilen birinci srede yle buyurulmaktadr:"De ki: O Allah birdir" "Allah sameddir"
"Kendisi dourmamtr ve bakas tarafndan
dourulmamtr."
"Hibir ey O'nun dengi olmamtr." (hls, 112 / 1-4)
Cenb- Hak bu tevhidi sylemeyi emrettikten sonra ikinci hls
sresinde de yle buyurmutur:
"De ki: Ey kfirler!"
"Ben sizin taptklarnza ibdet etmem"
"Siz de benim ibdet ettiime, ibdet edenler deilsiniz."
Ben kesinlikle sizin taptklarnza ibdet edecek deilim."
"Siz de benim ibdet ettiime ibdet edecek deilsiniz."
"Sizin dininiz size, benim dinim banadr." (Kfirn, 109/1-6)
(Bkz. eyh'l-slm bni Teymiye, ktidau's Srat'l-Mustakim li
Muhalefeti Eshab'l-Cahym / Tuhfetu'l-Irakyye/)
(hls Sresi ve Kfirn Sresi bir arada hls Sreleri olarak da
anlr. Bu sreler tevhidin bir nevi zeti olduu iin faziletli grlm,
Hz. Peygamber'den, "hls Sresi'nin Kur'n'n te birine.
Kfirun Sresi'nin ise drtte birine denk olduuna" dair
hadsler rivayet olunmutur, bk. Buhr, "Fed'il'l-Kur'n", 13;
"Tevhd", 1; Mslim, "Msfirn", 259; Tirmiz, "Sevb'l-Kur'n", 9,
10, 11; Nes', "iftith" 69; Drim, "Fed'il'l-Kur'n", 24; Muvatta',
"Kur'n", 17, 19; Eb Dvd, "Vitr", 18; "Salt", 353; bn Mce,
"Edeb", 52.)
(Haber ve in, dil biliminde birbirinin kart olarak kullanlan
iki ifade kategorisidir. Bir dilde bulunan ifadeler, bu ifadelerin dellet
ettii eyle irtibatlar asndan iki ksma ayrlm, bunlardan
birincisi, d dnyada mevcut olan veya mevcut olacak bir eye
dellet edeni ifade etmek zere haber olarak isimlendirilmi, ikincisi
"d dnyada mevcut olan herhangi bir eyi ifade etmeyipanlamn telffuzu ile oluturan ifadeler" mansnda in olarak
adlandrlmtr. Bu sebeple bir dildeki btn ifadeler, dorulanp
3
-
7/31/2019 Ibn Teymiyye - Tedmuriye Akidesi
4/141
dorulanamayaca kriterine bal olarak ihbrve inolmak
zere ikiye blnm, ihbr ifadeler, dorulanabilir - yalanlanabilir
ifadeler kategorisini belirten teknik terim olurken in ifadeler,
dorulanp - yalanlanamaz ifadeler kategorisini belirtmek iin
kullanlmtr.)
Allah'n Sfatlar Konusunda Selefin Tutumu:Birincisinde -yani sfatlar konusunda tevhdde- esas olan:
Gerek nefiy gerekse isbat eklinde Allah'n kendisini ve
ResI'nn O'nu vasflandrd sfatlarla Allah' tavsif etmek
(vasflandrmak), O'nun kendisi hakknda isbat (kabul) ettii hususlar
isbat, kendisinden nefyettii eyleri de O'ndan nefyetmek /
reddedmektir.
Bilinmektedir ki mmetin selefi ve imamlarnn yolu,
keyfiyetlendirme (tekyif) benzetme (temsil), deitirme (tahrif) ve
ilevsizletirme (ta'tl) olmakszn Allah'n kendisi hakknda isbat
ettii sfatlar isbat etmek (kendisine isnad ettii sfatlar O'na isnad
etmek) tir.
Tahrf: Tahrf dilde deitirmek demektir. Terim olarak tahrf,
nass (yet veya hadisi) lafz veya anlam olarak deitirmektir. Lafz
deitirmeyle beraber anlam ya deiir ya da deimez.
Tahrf ksmdr:1. Anlam Deien Lafz (Sz, Kelime) Tahrfi:
Bazlarnn srf konuan Ms Peygamber olsun diye:
Ve Allah Ms ile konutu (Nis, 64) ayetinde Allah lafz-
cellini stn okumalar gibi.
2. Anlam Deimeyen Lafz (Sz, Kelime) Tahrfi:
Hamd, lemlerin Rabbi Allaha mahsustur (Ftiha, 2)
ayetinde dl harfini stn okumak gibi.Bu tr hata, genelliklecahilden kaynaklanan hata olup kastl olarak ard niyetle yaplan bir
hata deildir.
3. Anlam Tahrfi:
Delilsiz olarak bir lafz (sz, kelimeyi) ak anlam dna
karmaktr. Allaha izfe (nispet) edilen iki el in kuvvet, nimet ve
benzeri szlerle anlamn deitirmek gibi.
Tatl: Dilde tatl, boaltmak (bir eyin veya kavramn iiniboaltmak) ve terk etmek demektir. Terim olarak ise, Allah-u Tel
4
-
7/31/2019 Ibn Teymiyye - Tedmuriye Akidesi
5/141
iin gerekli olan isim ve sfatlarn tamamn veya bir ksmn inkar
etmektir. Buna gre tatl iki ksmdr:
1. Tam (Kll) Tatl:Allahn sfatlarn inkar eden Cehmiyye gibi.
Bunlarn arlar, Allahn isimlerini de inkar ederler.
2. Ksm(Cz) Tatl: Allahn baz sfatlarn kabul edip bazlarn
inkar eden Eariyye gibi. Bu mmet iinde tatl fitnesi ile bilinen ilkkii el-Cad b. Dirhem dir.
Tekyf: Tekyf, bir sfatn niteliini (keyfiyetini) anlatmaktr.
Allahn elinin ya da dnya gne inmesinin nitelii yle yledir,
demek gibi
Temslve Tebh: Temsl, bir eye rnek, tebh ise benzer
vermektir.
Temsl (iki ey arasnda) her bakmdan eitlik ve denklikbulunmasn, tebih ise bir ok bakmdan eitlik ve denklik
bulunmasn gerektirir.
Bunlarn biri dieri yerinde de kullanlr.
Bunlar ile (temsl ve tebh) tekyf arasnda iki bakmdan fark
vardr:
Birincisi:Tekyf, bir eyin niteliini mutlak olarak veya bir
benzerle kaytlayarak anlatmaktr.Temsl ve tebh ise, rnek ve
benzerle kaytlanm bir nitelii gsterir. Bu bakmdan tekyf daha
geneldir. nk her mmessil (temsil yapan) ayn zamanda mkeyyif
(tekyif yapan) dir, tersi olamaz.
kincisi:Tekyf sfatlara zgdr. Temsl ise deerde (adet),
sfatta ve ztta olabilir. Bu bakmdan yani temslin zt, sfat ve
deerle olan ilgisi bakmndan temsl daha geneldir.
Sonra insanlar iinde birok kimsenin saptmasna neden olmu
tebh de iki ksma ayrlr:Birincisi: Yaratlm yaradana benzetmek.
kincisi:Yaradan yaratlma benzetmek.
Yaratlm Yaradana Benzetmek:
Allaha zg fiiller, haklar ve sfatlardan herhangi birini
yaratlma da vermek demektir.
Birincinin yni Allahn fiillerinden herhangi birini
yaratlma vermenin rnei: Allah ile beraber baka bir yaratcbulunduunu ileri sren kiinin Rubbiyyet Tevhidinde Allaha irk
komas gibi.5
-
7/31/2019 Ibn Teymiyye - Tedmuriye Akidesi
6/141
kincinin yani Allahn haklarndan herhangi birini
yaratlma vermenin rnei: Mriklerin, putlarnn ilahlk hakk
olduunu ileri srerek onlara tapp kulluk etmeleri gibi.
ncnn yni Allahn sfatlarndan herhangi birini
yaratlma vermenin rnei: Peygamber -Sallallhu aleyhi ve
sellem-i vme veya dier konularda arya kaanlarn yaptklareyler gibi.
rnein Abdullah b. Yahy el-Buhturyi ven Mtenebbnin:
Ey benzeri olmayan kimse, dilediin gibi ol.
Ve nasl istersen yle ol. Sana benzer bir kimse yaratlmamtr.
sznde olduu gibi.
Yaradan Yaratlma Benzetmek:
Bu ise yaratlma ait olan baz zellikleri Allahn ztna ve
sfatlarna vermektir.
Allahn iki eli yaratklarn elleri gibidir, Allahn arna
istiva etmesi yaratklarn tahtlarna oturup kurulmalar
gibidir ve benzeri szler gibi.
Bu eit szler sylemekle bilinen ilk kiinin, Rfz olan Him b.
el-Hakem olduu sylenir. Allah en dorusunu bilir.lhd: lhd, dilde eilim, terim olarak da inanlmas ya da
yaplmas gerekli olan eyden baka yana sapmak demektir. lhd iki
ksmdr:
Birincisi: Allahn simlerinde lhd
kincisi: Allahn yetlerinde lhd
Allahn simlerinde lhd:
Bu isimler iin kanlmaz ve gerekli olan gerekten sapmaktr.Bunun da drt eidi vardr:
1 - Tatlcilerin yaptklar gibi isimlerden herhangi birini veya
bunlarn gsterdii sfatlar inkar etmek.
2 - Tebhcilerin yaptklar gibi isimleri, Allah yaratklarna
benzetmek iin bir kant (gsterge) olarak kullanmak.
3 - Allahn kendisine vermedii bir takm isimlerle Allah
adlandrmak. nk Allahn isimleri tevkfdir yni delile dayaldr. Bueide rnek, Hristiyanlarn Allah baba, filozoflarn da ille-i
file=etkin g olarak isimlendirmeleri.
6
-
7/31/2019 Ibn Teymiyye - Tedmuriye Akidesi
7/141
4 - Allahn isimlerinden putlara isimler tretmek gibi. el-lh
isminden el-lt, el-azz isminden el-uzz adlar tretmek gibi.
Allahn yetlerinde lhd:
Bu, ya peygamberlerin getirdii hkmler ve haberlerden oluan
er ayetlerde ya da Allahn gklerde ve yerde yaratt ve
yaratmakta olduu varlklar olan kevn ayetlerde olur.
er ayetlerdeki lhd, ya bu ayetleri tahrf etmek, yahut
bunlarn bildirdii haberleri yalanlamak veya da hkmlerine kar
kmaktr.
Kevn ayetlerdeki ilhd ise, bu ayetleri, Allahtan bakasna
nispet etmek veya bu ayetlerde bir orta ve yardmcs olduuna
inanmaktr. ( bni Teymiyye el-Fetv el-Hameviyye erhi)
Ayrca onlar, Allah'n kendisi hakknda isbat ettii sfatlar isbatetmenin yan sra, kendisinden nefyettii sfatlar da isim ve
yetlerine dil uzatp, sapk te'viller yapmakszn (inkra sapmadan)
O'ndan nefyederler.
Zira Allah Tel isim ve yetlerine dil uzatanlar (isim ve yetleri
hakknda kfre sapanlar) yermi ve yle buyurmutur:
"En gzel isimler (el-esml-hsn) Allahndr. O halde
Ona o gzel isimlerle dua edin. Onun isimleri hakknda eri
yola (ilhda) sapanlar brakn. Onlar yapmakta olduklarnn(yni ilhdlarnn) cezasna arptrlacaklardr." (A'rf 7/180).
Yine buyurmutur ki:
"yetlerimiz hakknda doruluktan ayrlp erilie
sapanlar bize gizli kalmaz. O halde, atein iine atlan m daha
iyidir, yoksa kyamet gn gvenle gelen mi? Dilediinizi
yapn! O yaptklarnz grmektedir" (Fussilet 41/40).
u halde onlarn yolu, mahlkta benzemeyi nefyedip, isim vesfatlar isbattan (kabul etmekten) ibarettir ki bu; tebhsiz bir isbat
ve ilevsizletirmeksizin (ta'tili bulunmayan) tenzihtir. (isbat
bil tebih, tenzih bil ta'tl).
Nitekim Allah Tel:
"O'nun benzeri hibir ey yoktur. O iitendir, grendir."
(ra 42/11) buyurmaktadr.
- "O'nun benzeri hibir ey yoktur" sznde tebih vetemsili,
7
-
7/31/2019 Ibn Teymiyye - Tedmuriye Akidesi
8/141
- "O iitendir, grendir" sznde de ilhd ve ta'tli red sz
konusudur.
Allah Sbhneh ve Tel peygamberlerini mufassal (ayrntl)
bir isbat ve mcmel (zet halinde) bir nefiy ile gndermitir.
Bu nedenle onlar, Allah'n sfatlarn ayrntl biimde ortaya
koymular ve O'na lyk olmayan tebih ve temsil gibi hususlar danefyetmilerdir.
Zira Allah Tel yle buyurmutur:
"O'na kulluk et; O'na kulluk etmek iin sabrl ve
metanetli ol. O'nun bir ada (benzeri) olduunu biliyor
musun?" (Meryem 19/65).
Dilciler:
"O'nun bir ada (benzeri / semiyy) olduunu biliyormusun?",
"O'nun ad gibisine (O'nun adyla anlmaya) lyk bir benzer
biliyor musun" anlamna gelir demilerdir. (Bu ksma) "O'nunla boy
lecek ..." anlamn verenler de olmutur.
bn-i Abbs'tan rivayet edilen anlam ise udur:
"O'na semiyy yani benzer ve misal olacak kimse biliyor musun?".
Allah Tel buyurmutur ki:
"O, dourmam ve domamtr. O'nun hibir dengi
yoktur." (hls 112/3-4);
"Bile bile Allah'a eler/irk komayn" (Bakara 2/22);
"nsanlardan bazlar Allah'tan bakasn Allah'a denk
ilahlar edinir de onlar Allah' sever gibi severler, iman
edenlerin Allah'a olan sevgileri ise (onlarnkinden) ok daha
fazladr." (Bakara 2/165);"Cinleri Allah'a ortak kotular. Oysa ki onlar da Allah
yaratmt. Bilgisizce O'na oullar ve kzlar yaktrdlar.
H! O, onlarn ileri srd vasflardan uzak ve ycedir. O,
gklerin ve yerin esiz yaratcsdr. O'nun ei olmad halde
nasl ocuu olabilir! Her eyi O yaratmtr ve her eyi
hakkyla bilen O'dur." (En'm 6/100-101);
"lemlere uyarc olsun diye kulu Muhammed'e Furkn'
indiren, gklerin ve yerin hkmranl kendisine ait olan, hiocuk edinmeyen, mlknde orta bulunmayan ... Allah
yceler ycesidir." (Furkn 25/1-2);8
-
7/31/2019 Ibn Teymiyye - Tedmuriye Akidesi
9/141
"Ey Muhammed! Putperestlere sor: Kzlar Rabbin'in de
erkekler onlarn m?
Yoksa biz melekleri onlarn gz nnde kz olarak m
yarattk?
Dikkat edin, kesinlikle yalan uydurup sylyorlar,
"Allah dourdu" diyorlar. Onlar phesiz yalancdrlar.
Allah, kzlar oullara tercih mi etmi!
Ne oluyor size? Nasl hkmediyorsunuz?
Hi dnmyor musunuz?
Yoksa sizin ak bir deliliniz mi var?
Doru szllerden iseniz kitabnz getirin!
Allah ile cinler arasnda da bir soy birlii uydurdular.Andolsun, cinler de kendilerinin hesap yerine
gtrleceklerini bilirler.
Allah, onlarn isnad edegeldiklerinden ycedir,
mnezzehtir.
Allah'n ihlsa erdirilmi kullar mstesnadr...
Ey inkrclar! Ne siz ne de taptklarnz.
Kimseyi Allah'a kar kandrp yoldan karamazsnz.
Ancak cehenneme girecek olanlar kandrrsnz.
Melekler: "Bizim iimizden herkesin belli makam vardr. "
"phesiz biz sra sra duranlarz. "
"Allah' tesbih edenleriz. "
Putperestler yle diyorlard.
Eer yanmzda evvelkilere gelen bir uyar kitab olsayd.Elbette biz Allah'n temiz kullar olurduk.
Ancak o uyary inkr ettiler, yaknda inkrlarnn
sonucunu bileceklerdir.
EyMuhammed! Bir sreye kadar onlardan yz evir.
Onlara inecek azab gzetle, onlar da greceklerdir.
Azabmza uramakta acle mi ediyorlar?
Fakat o azap yurtlarna indii vakit uyarlm olanlarn
hali ne kt olur!
9
-
7/31/2019 Ibn Teymiyye - Tedmuriye Akidesi
10/141
Bir sreye kadar onlar kendi hallerine brak.
Ve bekle de gr, onlar da greceklerdir.
Senin izzet sahibi Rabbin, onlarn isnad etmekte olduklar
vasflardan ycedir, mnezzehtir.
Gnderilen btn peygamberlere selm olsun!
lemlerin Rabbi olan Allah'a da hamdolsun!" (Sfft
37/149-182).
(Bu yetlerde) Allah Tel kendisini mrik iftiraclarn ileri
srd (yaktrdklar)sfatlardan tenzh etmitir. Dile getirdikleri
irk ve iftiradan salim (uzak) olduu iin peygamberlerine salt
selm etmi ve kendisine hamd etmitir.
Zira O'na mahsus isimler, sfatlar ve yaratt esiz
gzellikler sebebiyle hamde lyk olan yalnz kendisidir.
Ayrntl isbat sadedinde, Allah Tel inzal ettii muhkem
yetlerinde u isim ve sfatlarn zikretmitir:
"Allah, O'ndan baka ibadete layk ilah olmayandr. O,
Hayy ve Kayyum'dur. Kendisini uyuklama ve uyku tutmaz.
Gklerde ve yerde olanlarn hepsi O' nundur. O'nun izni
olmadan katnda kim efaat edebilir? Onlarn ilediklerini ve
ileyeceklerini bilir. (Yarattklar) O'nun ilminden, kendisinin
diledii dnda hibir eyi kavrayamaz. O'nun krss gkleri
ve yeri kaplamtr. Onlarn gzetilmesi O'na ar gelmez. O
Aliyy'dir, Azim'dir"(Bakara 2/255);
"De ki: O Allah birdir" "Allah sameddir"
"Kendisi dourmamtr ve bakas tarafndan
dourulmamtr."
"Hibir ey O'nun dengi olmamtr." (hls, 112 / 1-4)
"O, Alm ve Hakim (ilim ve hikmet sahibi)'dir";
"O, Alm ve Kadir (ilim ve kudret sahibi)'dir";
"O, Semi' ve Basr (iitici ve grc)'dr";
"O, Aziz ve Hakmdir";
"O, afr ve Rahim (balayc ve merhametlidir)";
"O, Gafur ve Vedd (ok balayan ve ok seven) dir. erefli
Ar'n sahibidir. Diledii eyleri mutlaka yapandr." (Brc85/14-16);
10
-
7/31/2019 Ibn Teymiyye - Tedmuriye Akidesi
11/141
"O ilk(Evvel)'dir, son (hir)dur, Zahirdir, Btndr. O her
eyi bilendir. O, gkleri ve yeri alt gnde yaratan, sonra Ar
zerine istiva edendir. Yere gireni ve ondan kan, gkten
ineni ve oraya ykseleni bilir. Nerede olsanz, O sizinle
beraberdir. Allah yaptklarnz grr." (Hadd 57/3-4);
"Bunun sebebi, onlarn Allah' gazaplandran eylerinardnca girmeleri ve O'nu raz edecek eylerden
holanmamalardr. Bu yzden Allah onlarn ilerini boa
karmtr." (Muhammed 47/28);
"... Allah sevdii ve kendisini seven, m'minlere kar
alakgnll, kfirlere kar onurlu ve zorlu bir toplum
getirecektir ... " (Mide 5/54);
"... Allah onlardan raz olmu, onlar da Allah'tan honut
olmulardr. Bu sylenenler hep Rabbin'den korkanlar iindir."(Beyyine 98/8);
"Kim bir m'mini kasden ldrrse cezas, iinde
ebediyen kalaca Cehennem'dir. Allah ona gazap etmi, onu
lnetlemitir." (Nisa 4/93);
"inkr edenlere yle seslenilir: Allah'n gazab, sizin
kendinize olan ktlnzden elbette daha byktr. Zira
siz imana davet ediliyorsunuz, fakat inkr ediyorsunuz." (fir
40/10);
"Onlar, ille de buluttan glgeler iinde Allah'n ve
meleklerinin gelmesini mi beklerler?..." (Bakara 2/210);
"Sonra duman halinde olan ge yneldi, ona ve
yerkreye: isteyerek veya istemeyerek, gelin! dedi. ikisi de
'steyerek geldik' dediler." (Fussilet 41/11);
"... Ve Allah Musa ile gerekten konutu." (Nisa 4/164);
"O'na Tr'un sa tarafndan seslendik ve O'nu fsldaan
kimse kadar (kendimize) yaklatrdk." (Meryem 19/52);
"O gn Allah onlar ararak: Benim ortaklarm
olduklarn iddia ettikleriniz hani nerede? diyecektir." (Kasas
28/74);
"Bir ey yaratmak istedii zaman O'nun yapt "Ol"
demekten ibarettir. Hemen oluverir." (Ysn 36/82);
"O, yle Allah'tr ki, O'ndan baka ibadete layk ilahyoktur. Grlmeyeni ve grleni bilendir. O esirgeyen, ok
acyan/balayandr. O yle Allah'tr ki O'ndan baka ibadete11
-
7/31/2019 Ibn Teymiyye - Tedmuriye Akidesi
12/141
layk ilah yoktur. Melik'tir, Mukaddes(ok kutsaldr)'tir. Selm
(esenlik veren), Mmin (gvenlik veren), Mheymin (gzetip
koruyan), Aziz (stn, galib), Cebbar (istediini zorla yaptran),
Mtekebbir (ok ulu)'dir! Allah, (mriklerin) ortak kotuklar
eylerden mnezzehtir. O, yaratan, var eden, (varla
getirdiklerine) ekil veren Allah'tr. En gzel isimler (el-esml-
hsn) O'nundur. Gklerde ye yerde olanlar O'nun nn
yceltmektedir. O, azzdir (gliptir),hikmet sahibi/her eyi
hikmeti uyarnca yapandr" (Har 59/23-24).
Allah Tel'nn isim ve sfatlar hakknda buna benzer pek ok
yet ve Hz. Peygamber'den (geldii) sabit hadsler (mevcuttur). te
bunlarda Allah'n zt ve sfatlarnn tafsiltl/ayrntl bir biimde isbat
ve temsili nefyederek birlii / vahdaniyetinin isbat sz konusudur.
Allah bunlarla kullarna yolun dorusunu gstermitir (dosdoru yola
byle yneltmitir) ve Resullerin yolu da budur. (Allah'n salt ve
selm hepsinin zerine olsun)
Onlarn (Resullerin) yolundan sapan ve ayrlan kfirler, mrikler
ve ehl-i kitab ile bunlara dahil olan Sbi'ler, filozofluk taslayanlar,
Cehmiyye, Btn Karmatler ve benzerlerine gelince, bu yolun
aksindedirler. Onlar Allah' tafsiltl/ayrntl bir biimde selb(yokluk
ifade eden) sfatlarla nitelendirirler. O'nun iin sadece (subti sfatlar
asndan) "mutlak bir varlk" isbat ederler ki, sonu itibariyle
bunun da hakikati yoktur.Oysa, ancak a'ynda (varlklar leminde)
bulunmas imknsz olan hususlarda zihn varla mracaat edilir.
(Selb (yokluk ifade eden) sfatlar:
Allah Tel'y noksan sfatlardan mnezzeh klan ve O'nun ne
olmadn bildiren sfatlara selb (veya tenzihi) sfatlar, varl
zorunlu, Allah Tel'nn kendileriyle vasflanmas vcib olan sfatlara
ise Sbt sfatlar ad verilir.)
Selb Sfatlar: Bu sfatlar, lyk olmayan nitelikleri Allah Tel'dannefyetmeleri nedeniyle verilmitir. Mesel, Kdem sfat Allah iin bir
balangcn olmadn ifade eder. Bunlar Kdem, Beka, Muhalefetun
lil-Havadis. Kyam bin-nefs ve Vahdniyet'tir.
Subti Sfatlar: Zti sfatlar da denilen Subt Sfatlar ezeldir ve
Allah'n ztndan ayrlmaz.Bunlar Hayat, Kudret, rade, lim, Sem',
Basar, Kelm ve Tekvin'dir.)
Binaenaleyh onlarn gr tam bir ta'tl ve temsli gerektirir; ziraonlar Allah' varl imknsz (mmteni') ve yok (ma'dm) olan eylere
ve (cmid) cansz varlklara benzetmekte ve isim ve sfatlar ztn da
12
-
7/31/2019 Ibn Teymiyye - Tedmuriye Akidesi
13/141
yokluunu / nefyedilmesini gerektirecek ekilde muattal
klmaktadrlar.
Hlsa, onlarn ar olanlar (ult), birbirinin zdd olan hususlar
Allah'tan kaldrmakta ve "O, ne var (mevcd) ne de yoktur
(ma'dm); ne diri ne de ldr; ne lim ne de childir"
demektedirler.Zira Allah iin bu sfatlarn varln kabul ettiklerinde O'nu var
olan eylere, bu sfatlar O'ndan nefyettiklerinde de yok olanlara
benzetmi olacaklar iddiasndadrlar; dolaysyla birbirine zt olan bu
vasflarn her ikisini de O'ndan kaldrmaktadrlar. Bu ise akln zerinde
fazla dnmeksizin aka hkmedecei zere imknsz bir eydir.
Bunlar Allah'n indirdii Kitab' ve Peygamber -sallallahu aleyhi ve
sellem-'in getirdiini (Snnet) tahrif etmi ve (erden kamaya
altka ona batmladr.) yamurdan kaarken doluya
tutulmulardr. nk Allah' imknsz olan eylere (mmteni')
benzetmilerdir. Zira birbirinin zdd olan iki hususu da bir eyden
kaldrmak bu iki zdd bir araya getirmek gibidir ve her ikisi de
(mmteni') imknszdr.
Zorunlu olarak bilinir ki;
- Varlk iin, zt gerei zorunlu,- kendisi dnda bir eye muhta olmayan,
- kadm (ncesiz) ve ezel olan,
- kendisi hakknda sonradan varlk alanna kma (huds) ve
- yokluun (adem) caiz olmad bir var edici gereklidir.
Onlar ise bu (var ediciyi), zorunluluk (vcb), varlk (vcd) ve
ncesizlik (kdem) bir yana, varl imknsz olan bir sfatla
nitelemektedirler.
Felsefecilerle onlara tbi olanlar da bunlarla paralel dnm ve
sbt sfatlar bir yana brakp, Allah' selbve izaf sfatlarla
vasflandrmlardr. O'nu tlaksuretiyle mutlak bir varlktan ibaret
klmlardr. (tlak: Her trl kayt ve arttan uzak klmak.)
Aklen ak biimde bilinir ki, bu (tr varlk) ancak zihinde
bulunur, zihnin dnda var olan varlklar arasnda ise byle bir ey sz
konusu deildir.Bunlar ayrca sfatla mevsfu (niteleneni) aynletirmiler, akln
zarur ve apak hkmlerini grmezden gelerek ilimle limi bir ve
13
-
7/31/2019 Ibn Teymiyye - Tedmuriye Akidesi
14/141
ayn saymlardr. Zarur bilgileri inkr ederek sfatlar da
aynletirmiler ve -mesel- ilim, kudret ve irade/meiet arasnda bir
ayrma gitmemilerdir.
Yine Mu'tezile kelmclar ve onlara tbi olanlardan mteekkil
bir grup da bunlara yaklam ve Allah hakknda yalnzca isimleri
isbat/kabul ederek bunlarn tazammun / ihtiva ettii sfatlar dardabrakmlardr. Bunlardan bir ksm, "alm, kadir, semi' ve basir" i
ayn anlam ifade eden salt zel isimler olarak grmlerdir.
Bazlar da ilimsiz alm, kudretsiz kadr, sem' ve basar olmakszn
semi ve basr diyerek, bunlarn ifade ettii sfatlar almakszn yalnzca
isimleri isbat yoluna gitmilerdir.
Bunlarn grlerinin yanll ve sahh nakle uygunluk arz eden
salim akln verileri ile elikili oluuna dair grler, bunun dndaki
(eserlerimizde) dile getirilmitir.
Bunlarn tamam, bir eyden kaarken onun benzerine, hatt
daha ktsne yakalanmaktadrlar; srekli iinde bulunduklar tahrif
ve ta'til / sfatlar inkr durumu da cabas.
Halbuki daha dikkatli dnseler, akli delillerin gerektirdii zere,
birbirinin benzeri olan eyler hakknda ayn hkmleri verir, farkl
olanlar da birbirinden ayrrlard.
Bylelikle, kendilerine ilim verilip de; Reslllah'a indirileniRabbi'nin katndan bir hak / hakikat ve Azz ve Hamd (mutlak galip ve
vgye lyk) olan Allah'n yoluna ulatran / hidyet ettiren bir rehber
olarak grenlerden olurlard.
(bn Teymiyye, bu ifadesiyle "Kendilerine bilgi verilenler,
Rabbin'den sana indirilenin (Kur'n'n) gerek olduunu bilir;
onun, Azz ve Hamd (mutlak galip ve vgye lyk) olan Allah'n
yoluna ilettiini grrler." (Sebe' 34/6) yetine telmihte
bulunmaktadr. yette sz geen "bilgi verilenler" in, sahbe-ikiram ve onlarn izinden giden m'minler veya Abdullah b. Selm ve
arkadalar gibi ehl-i kitabn limleri olduu ifade edilmitir.)
Fakat onlar, akl konularda safsataya, nakl meselelerde de
Karmita gibi btl te'villere sapan, her varl akledilebilenlere
benzeten gerek chillerdir.
yle ki, ncesi olmayan ve kendisi dndaki eylere ihtiyac
bulunmayan bir varln var olmas gerektii aklen zorunlu olarak
bilinir. Zira hayvan, maden ve bitki gibi sonradan varlk sahasna
kan eylerin meydana geliini mahede etmekteyiz. Sonradan
14
-
7/31/2019 Ibn Teymiyye - Tedmuriye Akidesi
15/141
meydana gelen ey (hadis), zorunlu (vcib) veya imknsz (mmteni')
deil, mmkndr.
Yine zorunlu olarak bilinir ki, sonradan var olann (muhdes) bir
muhdisi, mmkinin bir var edicisi olmaldr.
Nitekim Allah Tel yle buyurmutur:
"Acaba onlar herhangi bir yaratan olmadan m
yaratldlar? Yoksa kendileri mi yaratcdrlar?" (Tur 52/35).
ayet yaratcsz yaratlmamlarsa ve kendi kendilerinin
yaratcs deilseler, onlar yaratan bir yaratcnn olduu
kendiliinden ortaya kar.
1. smen Benzerlik Hakikatte (Ztta) Bir ve Ayn Olmay Gerektirmez
1.1. Yaratc ve Yaratlmlarn simde Benzerlii Meselesi
Varlk (mefhumu) iinde hem ncesi olmayan, bizatihi vcib
olann, hem de muhdes ve varla da yoklua da elverili mmkin
olann yer ald zorunlu olarak bilinince, bunlarn her ikisinin var
olduu da bilinir.
Bunlarn ikisine de varlk isminin verilmesi, birinin varlnn
dierinin varlnn benzeri olmasn gerektirmez; bilkis her birinin
varolu biimi kendisine zgdr.
Bu ikisinin genel bir isim altnda birlemesi, izafet, takyd,tahsis ve benzeri bir ey yapldnda, birinin yekdieri gibi olmasn
gerekli klmaz.
(zafet: Bir isim veya sfatn bir baka isme belirlilik veya
snrlama ifade edecek biimde nisbet edilmesi.)
(Takyd: Itlkn aksine ifadenin anlamn belirleme ve kayda
balama.)
(Tahsis: Genel ve mull bir ifadeyi ya da lfz, beraberindeki
bir delil veya iaretle belirli bir veya birka eye mahsus klmak.)
Dolaysyla akl sahibi bir kimse kp da "Ar var olan (mevcd)
bir eydir, sivrisinek de var olan bir eydir; her ikisine de
"ey" ve "mevcd" isimleri verildiine gre, bu ikisi birbirinin
ayndr" demez.
Zira bu ikisinin, (ey ve mevcd olmalarndan baka) zihin
dnda birletikleri bir baka husus daha yoktur. Ancak zihin, mutlak
ismin ifade ettii anlam olan mterek ve kll bir man karr. Bumevcuttur, bu da mevcuttur denildiinde, isim her biri iin (mecaz
15
-
7/31/2019 Ibn Teymiyye - Tedmuriye Akidesi
16/141
deil) hakikat ifade ettii halde, bunlarn her birinin varl kendine
zgdr ve bir dieri iin bu anlama ortak olma sz konusu deildir.
te bu nedenle Allah Tel kendisine ve sfatlarna bir takm
isimler vermitir ve bu isimler O'na zgdr / O'na hastr; O'na izafe
edildiinde (Allah hakknda kullanldnda) bir bakas bu isme ortak
olmaz. Yarattklarndan bazlarna da onlara izafe edilerek kullanlan,fakat herhangi bir kaytlama ve izafe olmadnda kendine ait
isimlerle aynlk arz eden isimler vermitir.
Bu isimler ve onlarn isim olarak kullanld eylerin, -herhangi
bir kaytlama ve birisine izafe sz konusu olmakszn mutlak biimde
sylendiinde- birbirine benzer olmas, her isim, sahibine
(msemmsna) ait olarak kullanldnda da -bu msemmlarn bir ve
ayn olmas bir yana- birbirlerine benzer ve mukabil olmalarn dah
gerektirmez.Nitekim Allah Tel kendisini diri (hayy) olarak isimlendirmi ve
buyurmutur ki:
"Allah ki O'ndan baka ibadete layk ilah yoktur, daima
diri (Hayy) ve yaratklarn koruyup ynetici (Kayym)dir"
(Bakara 2/255)
Yine baz kullarna da diri ismini vermi ve yle buyurmutur:
"lden diriyi kim karyor; diriden ly kim karyor?"(Ynus 10/31).
mdi, bu iki "diri" birbirinin ayn deildir. Zira birinci "hayy
(diri)" lfz Allah'n kendisine mahsus ismi, "lden diriyi karyor"
ibaresindeki "diri" ise yaratlm bir dirinin kendisine mahsus ismidir.
Bu iki isim mutlak olarak kullanld ve birisine izafe
edilmediinde (tahsis / zelletirmeden tecrid edilip, tlak /
genelletirme zere sylendiklerinde) birbirine benzer.
Ancak mutlakn (mutlak biimde kullanlan ismin), harite
(olgular leminde) bir msemms mevcut deildir. Maamfih akl,
mutlaktan iki msemm iin ortak bir anlam karabilir; (isim) birisine
izafe edildiinde ise, yaratcy yaratlmtan ayrt edecek biimde
kaytlanm olur.
Allah'n tm isim ve sfatlar iin olmas gereken budur;
Zira bunlardan hem ismin mterek olarak dellet ettii man
hem de Yaratc'nn kendisine zg niteliklerinden herhangi birisinde
16
-
7/31/2019 Ibn Teymiyye - Tedmuriye Akidesi
17/141
yaratlmn O'na ortak olmasna engel tekil eden izafe (ismin
kendisine izafe edilmesi) ile dellet ettii man anlalr.
Ayn ekilde Allah kendisine "alm (her eyi bilen)" ve "halm
(merhametli, affedici)" isimlerini vermi, baz kullarna da "alm
(bilgin)" demi ve yle buyurmutur:
"O'na bilgin (alm) bir olan ocuu mjdelediler." (Zriyt51/28); burada kastedilen shk (a.s.)'dr.
Bazs iin de "halm" ismini kullanarak:
"te o zaman biz O'nu halm bir oul ile mjdeledik."
(Sfft 37/101) buyurmutur; burada da smail'i (a.s.) kastetmektedir.
Bu iki "alm (her eyi bilen)" ve "halm (merhametli, affedici)"
birbirinin ayn deildir.
Yine Allah Tel kendisi iin " semi' " ve "basr" isimlerinikullanm ve:
"Allah size, mutlaka emanetleri ehil olanlara vermenizi ve
insanlar arasnda hkmettiiniz zaman adaletle hkmetmenizi
emreder. Allah size ne kadar gzel tler veriyor! phesiz
Allah her eyi iitici (semi'), her eyi grcdr (basr)" (Nisa
4/58) buyurmutur.
Baz kullarna da " sem' " ve "basr" ismini vererek:
"Gerek u ki, biz insan katk bir nutfeden yarattk; onu
imtihan edelim diye, kendisini iitir (semi) ve grr (basr)
kldk." (nsn 76/2) buyurmutur.
Buradaki iki "Sem" ve "Basr" de birbirinin ayn deildir.
O, kendisine "Ra'fve Rahm" diyerek:
"Allah insanlara kar Ra'f(ok efkatli) ve Rahim (ok
merhametlidir)" (Bakara 2/143) buyurduu gibi kullarndan bir
ksmna da "Ra'fve Rahm" ismini vererek:
"Andolsun size kendinizden yle bir Peygamber gelmitir
ki, sizin skntya uramanz O'na ok ar gelir. O size ok
dkn, m'minlere kar ok efkatli (ra'f) ve ok
merhametlidir (rahim)" (Tevbe 9/128) buyurmutur.
Bu iki "Ra'fve Rahm" de birbirinin ayn deildir.
O, kendisine "Melik" ismini verip:
"(O) Melik(Hkmrn, mlkn sahibi) , Kudds (noksanlgerektiren hereyden pk ve mnezzeh)'tir." (Cuma 62/1)
17
-
7/31/2019 Ibn Teymiyye - Tedmuriye Akidesi
18/141
"el-melik'l-kudds , eksiklikten mnezzeh)" buyurmu,
kullarndan bazs iin de "melik" diyerek:
"Onlarn arkasnda, her (salam) gemiyi gasbetmekte olan
bir kral (melik) vard" (Kehf 18/79) ve:
"Kral (melik) dedi ki: O'nu bana getirin!" (Ysuf 12/50)
buyurmutur.
Bu iki "Melik" de birbirinin ayn deildir.
Kendisine "M'min (selmet veren)" ve "Mheymin (gzetip
koruyan)" demi, baz kullarna da "M'min" diyerek:
"yle ya, m'min olan, fsk(yoldan km) kimse gibi
midir? Bunlar elbette bir olamazlar." (Secde 32/18) buyurmutur.
Buradaki iki "M'min" ayn eyi ifade etmez.
Kendisi iin "Aziz" ismini kullanarak:
"O yle Allah'tr ki...... Aziz, Cebbar, Mtekebbir'dir" (Har
59/23)
"el-azz'l-cebbru'l-mtekebbir"buyurmu, baz kullarna da
"Aziz" diyerek:
"Azizin kars da dedi ki..." (Ysuf 12/51) buyurmutur. Bu iki
"Aziz" ayn anlama gelmez.
Kendisine "el-Cebbru'l-Mtekebbir" dedii gibi
yarattklarndan bazs iin de "cebbar" ve "mtekebbir" ismini
kullanm:
"Allah byklk taslayan, kibirli (mtekebbir) her zorbann
(cebbar) kalbini ite byle mhrler." (fir 40/35) buyurmutur.
Sz konusu "Cebbar" ve "Mtekebbir" ler de ayn deildir.
Buna benzer rnekler pek oktur.
1.2. Yaratc ve Yaratlmlarn Sfatlar Asndan Benzerlii Meselesi:
Ayn ekilde Allah Tel kendi sfatlarna (iaret) iin kulland
isimlerin benzerlerini kullarnn sfatlarna da vermitir.
"O'nun bildirdiklerinin dnda insanlar O'nun ilminden
hibir eyi tam olarak bilemezler" (Bakara 2/255);
"Onu kendi ilmi ile indirdi" (Nisa 4/166);
"phesiz rzk veren, g ve kuvvet sahibi olan ancakAllah'tr" (Zriyt 51/58);
18
-
7/31/2019 Ibn Teymiyye - Tedmuriye Akidesi
19/141
"Onlar kendilerini yaratan Allah'n, onlardan daha
kuvvetli olduunu grmediler mi?" (Fussilet 41/15) buyurduu
gibi, yaratlmlarn sfatlarna da "ilim" ve "kudret" isimlerini
vererek,
"Size ancak az bir bilgi / ilim verilmitir" (sr 17/85);
"Zira her ilim sahibinin stnde daha iyi bilen birisivardr" (Ysuf 12/76);
"Onlar kendilerinde bulunan bilgiye gvendiler"
(fir40/83);
"Sizi gsz yaratan, sonra gszln ardndan kuvvet
veren ve sonra kuvvetin ardndan gszlk ve ihtiyarlk
veren Allah'tr" (Rm 30/54);
"Kuvvetinize kuvvet katsn" (Hd 11/52);"G kendi ellerimizle (bieydin, yani kuvvetimizle) biz
kurduk" (Zriyt 51/47);
"Kulumuz Davud'u, o kuvvet sahibi zt hatrla" (Sd 38/17)
buyurmutur ki burada geen "ilim" ve "kuvvet" ler birbirinin ayn
deildir.
Yine u yetlerde Allah Tel hem kendisini hem de kulunu
"meet (isteme, dileme)" ile vasflandrarak yle buyurmaktadr:
"Sizden doru yola gitmek isteyenler iin bir ttr.
lemlerin Rabbi Allah dilemedike siz dileyemezsiniz" (Tekvr
81/28-29);
"phesiz ki bu bir ttr. Artk dileyen Rabbi'ne bir yol
tutar. Sizler ancak Rabbiniz'in dilemesi sayesinde
dileyebilirsiniz. phesiz Allah her eyi bilendir, hikmet
sahibidir" (nsan 76/29-30)
Ayn ekilde hem kendisine, hem de kuluna "irade" sfatnatfetmi ("irade sahibi" olmakla vasflandrm) ve:
"Siz geici dnya maln istiyorsunuz, halbuki Allah (sizin
iin) ahireti istiyor. Allah gldr, hikmet sahibidir." (Enfl
8/67) buyurmutur.
(Allah Tel) Kendisi ve kulu iin "mahabbet / sevmek" sfatn
kullanarak / sevmekle vasflandrarak yle buyurmaktadr:
"Ey iman edenler! Sizden kim dininden irtidat ederseAllah, kendisinin onlar sevdii, onlarn da kendisini sevdii,
mminlere kar alak gnll, kafirlere kar izzetli, Allah
19
-
7/31/2019 Ibn Teymiyye - Tedmuriye Akidesi
20/141
yolunda cihad eden ve knayann knamasndan korkmayan bir
kavim getirir. te bu, Allahn fazldr. Onu dilediine verir.
Allah Vasidir, Alimdir." (Mide 5/54);
"De ki: Eer Allah' seviyorsanz bana uyunuz ki Allah da
sizi sevsin." (l-i mrn 3/31);
Allah Tel, kendisini ve kullarn "rza / raz olma" ile tavsifederek (vasflandrarak) de:
"Allah onlardan raz olmutur, onlar da Allahtan raz
olmulardr." (Mide 5/119) buyurmutur.
Allah Tel'nn;
- meetinin kulun meeti (dilemesi),
- iradesinin kulun iradesi,
- mahabbetinin kulun mahabbeti,
- rzasnn kulun rzas ile ayn olmad malmdur.
Benzer ekilde Allah Tel kendisini kfirlere gazaplanmak
(makt) ile vasflandrd gibi onlara da ayn sfat vermi ve:
"Kfredenlere yle seslenilir: Allah'n gazab, sizin
kendinize olankzgnlktan / fkenizden elbette daha
byktr. Zira siz imana davet ediliyorsunuz, fakat
kfrediyordunuz. (kfr de srar ediyordunuz)" (fir 40/10)buyurmutur.
Bu iki "makt (gazaplanmak / kzgnlk)" birbirinin ayn deildir.
Bunlarn yan sra kulunu "mekr (tuzak kurmak)" ve "keyd (hile
yapmak)"le vasflandrd gibi kendisine de bu sfatlar atfetmi (bu
sfatlarla nitelemi) ve:
"Onlar tuzak kurarlarken Allah da (onlara) tuzak
kuruyordu." (Enfl 8/30);"Onlar hileli bir dzen kurarlar, ben de hileli bir dzen
kurarm." (Trik 86/15-16) buyurmutur.
Bu "tuzak" ve "hile" ler ayn anlamda deildir. (Bunlar Allah
hakknda kullanldnda, "hile yapan ve tuzak kuranlara
mnasip cezay vermek" anlamna gelir.)
(Allah Tel) kendisini "amel / i yapmak" ile tavsif edip,
niteleyerek:
20
-
7/31/2019 Ibn Teymiyye - Tedmuriye Akidesi
21/141
"Grmyorlar m ki, biz kudretimizin eseri olmak zere
onlar iin bir ok hayvan yarattk. Bu sayede onlar bunlara
sahip olmulardr" (Ysn 36/81) buyurmaktadr.
ve (Allah Tel) kulunu "amel" ile tavsif edip, niteleyerek:
"Yaptklarna karlk olarak ..." (Secde 32/17) buyurmutur.
Birincideki "amel / i yapmak" ikincideki gibi deildir. (Allah'n"ameli i yapmas", kulun "ameli i yapmas" gibi deildir.)
(Allah Tel) kendisini "mndt (seslenme, sesli konuma)" ve
"mnct (fsldama, gizli konuma)" ile vasflayarak, niteleyerek:
"O'na Tr'un sa tarafndan seslendik ve O'nu, fsldaan
kimse kadar (kendimize) yaklatrdk" (Meryem 19/52);
"O gn Allah onlar ararak ..." (Kasas 28/62);
"Rableri onlara ... diye nida etti" (A'rf 7/22) buyurmutur.
Kullarn da "mndt (seslenme, sesli konuma)" ve "mnct
(fsldama, gizli konuma)" la vasflayarak:
"(Ey Muhammed!) Sana odalarn arka tarafndan
baranlarn ou akl ermez kimselerdir" (Hucurt 49/4);
"Peygamber'le gizli br ey konuacanz zaman ..."
(Mcdele 58/12);
"Aranzda gizli konuacanz zaman gnah, dmanl
ve Resule kar gelmeyi fsldamayn" (Mcdele 58/9)
buyurmutur.
Ki bu iki grupta zikredilen "mnd (seslenme, sesli konuma)"
ve "mnct (fsldama, gizli konuma)" lar birbirinden farkldr.
Kendisini u szlerinde "teklim (konuma)" ile tavsif etmitir:
"Ve Allah Musa ile gerekten konutu" (Nisa 4/164);
"Musa tayin ettiimiz vakitte (Tr'a) gelip de Rabbi
O'nunla konuunca ... " (A'rf 7/143);
"O peygamberlerin bir ksmn dierlerinden stn kldk.
Allah onlardan bir ksm ile konumu ..." (Bakara 2/253).
u sznde de kuluna "teklim (konuma)" sfatn yklemitir:
"Kral dedi ki: O'nu bana getirin, O'nu kendime zel
danman edineyim. O'nunla konuunca (Ysuf'a): Bugn sen
yanmzda yksek makam sahibi ve gvenilir birisin, dedi"(Ysuf12/54).
21
-
7/31/2019 Ibn Teymiyye - Tedmuriye Akidesi
22/141
Ancak her iki "teklim (konuma)" birbirinin ayn deildir.
(Allah Tel) Hem kendini hem de yarattklarndan bazlarn
"tenbie (haber verme, bildirme)" ile vasflam ve:
"Peygamber, elerinden birine gizlice bir sz sylemiti.
Fakat ei, o sz bakalarna haber verip Allah da bunu
Peygamberi'ne aklaynca, Peygamber bir ksmn bildirmi,bir ksmndan da vazgemiti. Peygamber bunu ona haber
verince ei: Bunu sana kim bildirdi, dedi. Peygamber: Bilen,
her eyden haberdar olan Allah bana haber verdi, dedi"
(Tahrm 66/3) buyurmutur.
Bu iki haber verme birbirine benzemez. (Allah'n haber
vermesiyle kulun haber vermesi biribirlerinden farkldr.)
(Allah Tel) kendisini "ta'lm (retme)" ile tavsif etmi ve
(bunun yannda kulunu da "ta'lm (retme)" ile niteleyerek)
buyurmutur ki:
"Rahman Kur'n' retti, insan yaratt. Ona beyn
(aklamay) retti." (Rahman 55/1-4);
"Allah'n size rettiinden retip..." (Mide 5/4);
"Andolsun ki ilerinden, kendilerine Allah'n yetlerini
okuyan, kendilerini temizleyen, kendilerine Kitap ve hikmeti
reten bir Peygamber gndermekle Allah, m'minlere bykbir ltufta bulunmutur" (l-i mrn 3/164).
Buradaki "ta'lim (retme)" ler birbirinin ayn deildir. (Allah'n
retmesi, kulun retmesi gibi deildir.)
Benzer ekilde (Allah Tel) kendisini "gazap" la vasflayarak:
"Allah onlara gazap etmi, lnetlemitir." (Fetih 48/6)
buyurmu, kulu iin de u sznde "gazap" sfatn kullanmtr:
"Musa, kzgn ve zgn bir halde kavmine dnnce ... "(A'rf 7/150).
Bu "gazap" da dier "gazap" gibi deildir. (Allah'n gazaba,
gelmesi, kulun gazaba gelmesi gibi deildir.)
1.3. Yaratc ve Yaratlmlarn Fiiller Asndan Benzerlii Meselesi:
Kendisini Ar zerine istiva etmek (oturma, kurulma, yerleme,
karar klma) ile vasflandrm ve bunu Kitab'nn yedi yerinde
zikretmitir. (A'rf 7/54; Ynus 10/3; Ra'd 13/2; Th 20/5; Furkn25/59; Secde 32/4; Hadd 57/4.)
22
-
7/31/2019 Ibn Teymiyye - Tedmuriye Akidesi
23/141
(Bunun yannda) Mesel u szlerinde de baz yarattklarn
baka eyler zerine istiva etmek (oturma, kurulma, yerleme, karar
klma) ile tavsif etmi / vasflandrmtr:
"...bylece onlarn srtna binip zerlerine yerleince
(istiva)..." (Zuhruf 43/13);
"Sen, yanndakilerle birlikte gemiye yerletiinde(istiva)..." (M'minn 23/28);
"(Gemi) Cd(Da'nn) zerine yerleti/oturdu. (istiva)" (Hd
11/44).
Bu "istiva (oturma, kurulma, yerleme, karar klma)" dier
istivann ayn deildir. (Allah'n "istiva (oturma, kurulma, yerleme,
karar klma)s", yaratklarnn istivas gibi deildir.)
(Allah Tel) Kendisi iin "eli ak, cmert olma (bastu'l-yedeyn)" sfatn zikrederek:
"Yahudiler, Allah'n eli baldr (skdr) dediler. Hay
dedikleri yznden elleri balanas ve lanet olaslar! Bilkis,
Allah'n elleri aktr, diledii gibi verir" (Mide 5/64) buyurmu;
u sznde de baz kullar iin eli ak sfatn kullanmtr:
"Elini skp boynuna balama (Eli sk cimri olma) onu
bsbtn de ama (bsbtn eli ak da olma); sonra knanm
ve eli bo kalrsn. (sr 17/29).
Burada ne eller, ne de eli aklk birbirinin ayndr. (ne Allah'n eli,
kulun eli gibidir, ne de el akl, kulun el akl gibidir.)
"Bast" ile kastedilen "vermek" ve "cmertlik" olsa bile,
Allah'n vermesi ve cmertlii yarattklarnnki gibi deildir. Bunun
benzeri rnekler (Kur'an'da) oktur.
Allah'n kendisi hakknda isbat ettii eylerin isbat (kabul
edilmesi) ve O'nun, yarattklarna benzemesinin nefiy ve reddedilmesigerekir.
(O halde) Her kim: Allah'n ilmi, kudreti, rahmeti, kelm
(konumas) yoktur; O sevmez, honut olmaz / rza gstermez,
mnd (seslenme, sesli konuma) ve mnct(fsldama, gizli
konuma) da bulunmaz, istiva etmez derse, sfatlar ilevsizletiren,
Allah' ma'dmlara ve cemedata (canszlara) benzeten (muattile) bir
mnkir/inkarc olur.
Ve her kim, Allah'n benim ilmim gibi bir ilmi, benim kuvvetim
gibi bir kuvveti, benimki gibi sevgisi ve rzas, benim ellerim gibi elleri
23
-
7/31/2019 Ibn Teymiyye - Tedmuriye Akidesi
24/141
veya benimki gibi bir istivas sz konusudur derse, Allah'
yarattklarna/canllara benzeten bir tebhi olur.
Oysa, tebihe sapmayan bir isbat (kabul) ve ilevsizletirme
olmakszn tenzih gereklidir. (tebhsiz bir isbat ve
ilevsizletirmeksizin (ta'tili bulunmayan) tenzihtir. (isbat bil
tebih, tenzih bil ta'tl).Bu mesele, iki mhim ve kymetli asl (kaide), iki misal ve bir de
hepsini toplayan bir hatime (son ksm) ile daha iyi anlalr.
2. Allah'n sim ve Sfatlar Hususunda ki Kaide/ ki Temel Kural
2.1. Birinci Kaide: Sfatlarn Tamam Hakknda Ayn Hkmler Geerlidir
ki ana kaideden birisi yle ifade edilir:
Sfatlarn bir ksm hakknda ileri srlen gr, dierleri
iin de geerli olmaldr.
Eer muhatap, Allah'n hayat ile hayy (diri), ilim ile alm, kudret
ile kadir, sem' (iitme sfat) ile sem', basar (grme sfat) ile basr,
kelm (konuma sfat) ile mtekellim, irade ile mrd olduunu
sylyor ve bunlarn tamamnn (mecaz deil) hakikat olduunu kabul
ediyorsa, fakat buna mukabil mahabbet, rza, gazap ve kerahet
(istememe, holanmama) gibi sfatlarna itiraz edip bunlar mecaz
olarak kabul ediyorsa ve ya irade ile ya da nimetler veya cezalar gibi
bir takm yaratlm eylerle bunlar tefsir etme yoluna gidiyorsa, onaisbat ve inkr ettiin hususlar arasnda bir fark yoktur; bilkis, birisi
iin ileri srlen gr dieri iin de geerlidir, denir.
ayet:
"Allah'n iradesi yaratlmlarn iradesi gibidir; mahabbeti,
rzas ve gazab iin de ayn durum sz konusudur" dersen, bu
bizatihi tebih ve temsil (Allah' yaratlmlara benzetmek) olur.
"Allah'n kendisine uygun bir iradesi vardr; yaratlmnda kendisine gre bir iradesi vardr" dersen:
"Ayn ekilde O'nun kendisine uygun mahabbeti, rzas ve
gazab, yaratlmn da kendisine gre mahabbeti, rzas ve
gazab sz konusudur," denir.
Eer:
"gazap intikam arzusuyla/hrsyla kalpteki kann galeyana
gelmesidir" dersen:
24
-
7/31/2019 Ibn Teymiyye - Tedmuriye Akidesi
25/141
"irade de nefsin bir menfaati celb (elde) etmeye veya bir
zarar defetmeye, uzaklatrmaya ynelmesi/meyletmesidir",
denir.
"Bu (syledikleriniz) yaratlmn iradesidir (yaratlmlarn
iradesiyle ilgili bir eydir.)" dersen:
"teki de (Senin anlattn gazab da) yaratlmn gazabdr(yaratklarn gazabyla ilgili bir eydir)", denir.
O'nun kelm (konumas), sem' (duymas,iitmesi), basar
(grmesi), ilim ve kudret sfatlar iin de ayn gr balayc olur.
Eer Allah hakknda gazap, mahabbet, rza ve yaratlmlara ait
buna benzer sfatlar inkr edilirse, sem', basar, kelm ve dier btn
sfatlar da O'ndan nefyedilmi olur.
ayet bu sfatlarn yaratlmlara ait olanlar dndakiler hakikdeildir, dolaysyla Allah'tan nefyedilmesi gerekir derse, ayn ey
sem', basar, kelm, ilim ve kudret iin de sz konusudur, denir.
te sfatlarn bir ksmn dierlerinden ayran bu kimseye,
nefyettii hususlarda sylenecek sz, onun karsndaki kimseye isbat
ettii hususlarda syledii szdr.
Mu'tezile'den birisi:
"O'nun kendisiyle kaim ne iradesi, ne kelm vardr,
nk bu sfatlar ancak yaratlmlarda bulunur" derse,
kendisine u aklama yaplr:
Kadm (varlk) da bu sfatlarla muttasf olur ve bu sfatlar
sonradan var olanlarn sfatlarna benzemez. Mahabbet, rza vb. dier
sfatlar isbat edenler de ona ayn eyi sylerler.
Eer:
"Ben bu sfatlar aklla isbat ettim. nk meydana gelen
fiil / i kudrete dellet eder; tahsis (seenekler arasnda tercihtebulunma) iradeyi, hkmler de ilmi gsterir. Bu sfatlar da
hayat gerektirir. Diri olanda sem', basar ve kelm sfatlarnn
veya bunlarn ztlarnn bulunmamas sz konusu deildir"
derse, dier isbat taraftarlar (Allah'n btn sfatlarn kabul edenler)
ona yle derler:
Sana verilecek iki cevap vardr.
Birincisi:Belirli bir delilin yokluu, medluln (bu delilin iaretettii eyin) de var olmamasn gerektirmez. Farzet ki takip ettiin akl
25
-
7/31/2019 Ibn Teymiyye - Tedmuriye Akidesi
26/141
delil bunu (n varln) isbat etmiyor olsun, fakat ayn zamanda nefiy
de etmez.
Bir eyi reddedenin tpk isbat eden gibi -eit derecede- bir delil
getirmesi gerekir. Delil olmadan reddetmen mmkn deildir. Zira
isbat eden iin olduu gibi reddedenin de delilinin olmas gerekir.
Sem' (nakl delil) buna iaret etmi ve ne akl ne de sem' herhangi birdelil buna kar itiraz sergilemitir. u halde gl bir kar delilden
salim olan (kurtulmu bulunan) delil ile isbat edilen hususun varln
kabul etmek gerekli / kanlmazdr.
kincisi: Bu sfatlar da dierlerini isbat ettiin akl delillerin
benzerleriyle isbat etmek mmkndr. Nitekim denir ki:
Kullara ihsanda bulunarak onlar menfaatlendirmek rahmete
dellet eder. Ayn ekilde tahsis, meeti, itaatkrlara ikramda
bulunmak da onlara duyulan mahabbeti/sevgiyi gsterir; kfirlericezalandrmak ise onlara duyulan buza iarettir. Nitekim mahede
ve haber yoluyla Allah'n sevdiklerine ikram, dmanlarn ise
cezalandrmas sabit olmutur.
Fiil ve emirlerindeki gzel hedefler -ki bunlar O'nun fiil ve
emirlerinin vsl olduu gzel neticelerdir- O'nun sonsuz hikmetine
dellet eder. Bu dellet, tahsisin meete delleti gibi, hatt -illet-i
giyyenin kuvveti sebebiyle- ondan daha ak bir dellettir, ite bu
nedenle, Kur'n- Kerm'de Allah'n kullarna olan nimet vehikmetlerini beyan eden yetler, salt meete dellet eden yetlerden
daha oktur.
ayet muhatap "Allah hayydr, almdir, kadirdir" deyip de
O'nun hayat, ilim ve kudretle muttasf olduunu inkr eden
Mu'teziller gibi sfatlar inkr edip isimleri kabul eden kimselerden
olursa, ona "isimleri isbat etmekle sfatlar isbat etmek
arasnda bir fark yoktur" denir.
Eer:
"Hayat, ilim ve kudreti isbat etmek tebih veya tescmi
(cisimletirmeyi) gerektirir, zira grnrler leminde cisim olan
eyler dnda bu sfatlar tayan bir ey grmyoruz" dersen:
"Grnrler leminde cisim olan eyler dnda hayy,
alm, kadr isimlerini alan bir ey de grmyoruz; reddettiin
eyleri grnrler leminde ancak cisimlerde grdn iin
reddediyorsan, o zaman isimleri, hatt her eyi inkr et" denir.nk bunlar da grnrler leminde yalnzca cisimlerde bulabilirsin.
26
-
7/31/2019 Ibn Teymiyye - Tedmuriye Akidesi
27/141
Binaenaleyh, sfatlar reddeden kimsenin ileri srd her delili,
esm-i hsny reddeden kimse de ileri srebilir. Buna cevap olan her
ey, sfatlar (n varln) kabul eden kimsenin de verecei cevap olur.
Muhatap isim ve sfatlar inkr edip:
"Ne O mevcuttur, ne de hayydr, alimdir, kadrdir
diyorum. Bilkis bu isimler O'nun yarattklarna aittir,dolaysyla mecazdir; nk bunlar isbat etmek diri ve alim
olan (yaratlm) varla benzetmeyi gerektirir" diyen arlardan
(gulattan) ise:
"Ayn ekilde, 'O ne mevcut, ne de hayy, alm ve kadirdir'
dediinde, bu da var olmayanlara (ma'dmlar) benzetmek olur.
Bu ise varlklara benzetmekten daha ktdr/irkindir." denir.
"Nefyi (reddetmeyi) de isbat (kabul etmeyi) da
reddediyorum" derse:
"Birbirine zt olan iki hususun bir araya geldii
imknszlara benzetmi olursun. Zira bir eyin "hem var hem
yok" veya "ne var ne de yok" olmas imknsz olduu gibi, bu
eyi, varlk ve yokluun, hayat ve lmn, ilim ve cehaletin
bir arada bulunmas ile veya kendisinde ne varlk ne yokluk,
ne hayat ne lm ve ne ilim ne de cehalet bulunmas ile tavsif
etmek de mmkn deildir" denir.
Eer:
"Birbirine zt olan hususlar, ancak bunlar tamas
mmkn olan eylerden nefyedilebilir; bu ikisi selb ve cb
(olumlama ve olumsuzlama, varln kabul etme veya etmeme)
kartlyla deil, adem ve meleke (yok olma veya var olma
[sahip olma]) kartlyla birbirine mukabildir.
Nitekim duvar iin "ne kr ne de grc" veya "ne diri ne
de l" denemez, zira duvarn bu iki (sfat da) tamasmmkn deildir" dersen, sana unlar sylenir:
1 - Varlk (var olma) ve yokluk (yok olma) hususunda bu doru
deildir. Akl sahiplerinin ittifak ettii zere bu ikisi selb ve cb
(olumlama ve olumsuzlama, varln kabul etme veya etmeme)
kartlyla birbirine mukabildir; dolaysyla birisi kaldrldnda
dierinin var olmas gerekir.
Hayat ve lm, ilim ve cehalet nev'inden sylediklerinegelince: bunlar Me filozofmsveddelerinin kulland
27
-
7/31/2019 Ibn Teymiyye - Tedmuriye Akidesi
28/141
(terimletirdii) stlahlardan ibarettir. Lfz stlahlar ise, akl
hakikatler (in reddi) iin delil tekil etmez.
Nitekim Allah Tel:
"Allah' brakp da taptklar (putlar), hibir ey
yaratamazlar. nk onlar kendileri yaratlmlardr. Onlar
diriler deil, llerdir. Ne zaman diriltileceklerini debilmezler." (Nahl 16/20-21) buyurarak, cansz varlklar "l" olarak
isimlendirmitir ki bu gerek Arap dilinde gerekse dier dillerde
mehur bir kullanmdr.
(Me filozoflar: Aristocu filozoflara verilen bir isim olup ark-
slm dnyasnda el-Kind, Farb, bn Sn gibi filozoflarla, Endls'te
bn Bcce ve bn Rd tarafndan temsil edilmitir Metod olarak
Aristoculuu setikleri iin baz mes'elelerin yorum ve tefsirinde Ehl-i
Snnet itikadna aykr grler ileri srmlerdir. (S. Hayri Bolay,Felsef Doktrinler Szl, S. 182-183)
2 - Hayat ve lm, krlk ve grme vb. gibi birbirinin mukabili
olan sfatlar tamaya elverili olan ey, bunlar tamaya elverili
olmayandan daha kmildir. "Grme" ile vasflanmaya elverili olan
kr, bunlarn her ikisini de kabul edemeyecek olan cansz varlktan
daha kmildir.
mdi, sen Allah' kemal sfatlarn tamaya elverili
canllara benzetmekten katn fakat bu sfatlar
tayamayacak olan cansz varlklarn vasflaryla tavsif ettin.
Ayn ekilde, varlk ve yokluu kabul etmeyen ey, bu ikisini
kabul eden eyden daha byk bir imknszlk ifade eder. Hatt varlk
ve yokluun bir arada bulunmas ve ayn anda ikisinin de sz konusu
olmamasndan bile daha imknszdr. Varlk ve yokluu kabul
etmesini inkr ettiin ey de kendisi hakknda bizzat varlk ve yokluu
reddettiin eyden daha ziyade imknszdr. Bu, akln sarahati ile
imknsz (mmten) olduundan, daha byk bir imknszlk arz eder.
Sen ise yokluu (ademi) kabul etmesi sz konusu olmayan vcib
(zorunlu) varl imknszlarn (mmtenilerin) en by yaptn. Bu
eliki ve arpk dnn son haddidir.
(Btnlere gelince: Onlardan kimi her iki kartn da, yni var
olmann da, yok olmann da bulunmadn sylerler. Oysa ki kartn
bulunmadn iddia etmek, bir anda her ikisinin mevcut olduunu
iddia etmek gibidir. Kimileri de, onlardan hibirini isbat etmiyorumder. Oysa birini isbat etmekten kanmas, aslnda ikisinden birinin
gereklemesine engel deildir. Gerekte bu kimsenin tavr, cahilin
28
-
7/31/2019 Ibn Teymiyye - Tedmuriye Akidesi
29/141
bilgisizlii ve hakk sylemekten kap susann sktu gibi bir tavrdr.
Hem varl, hem de yokluu kabul edemeyen - varlk da, yokluk da
kendisi hakknda nefyedilmekle birlikte- ikisini de kabul eden eyden
daha imkn d olunca, hayat da sarl da; kudreti de aczi de;
konumay da dilsizlii de; krl de grmeyi de kabul edemedii
varsaylan ey, mmten ma'dma, -kendisi hakknda nefyedilmi
olsalar bile- onlarn her ikisini kabul edenden daha yakndr. O halde,
her ikisine elverili olmakla birlikte onlar nefyetmek, vcd ve
imkna daha yakndr. Ayrca varl zorunlu (vacib'l-vcd) bir
varln kabullenmeye elverili bulunduu ey, onun hakknda vcib
olur. nk onun sfatlar bakasna verilemez. Netice olarak bir eyi
kabullenmesi caiz oldu mu, artk o ey onun hakknda vcib olur. Bu
konuyu baka bir yerde etraflca anlattk ve hibir ekilde eksiklii
bulunmayan keml sfatlaryla Allah'n muttasf bulunduunun
vcbiyetini orada akladk.)
Yine ona denir ki:
ki msemmnn baz isim ve sfatlarnn mterek olmas, akl ve
nakl delillerin reddettii tebih ve temsil deildir. Bu delillerin
reddettii, vcib, caiz veya muhal olarak Yaratc'ya mahsus olan bir
hususta bakasnn O'na ortak olmasdr. Bu hususta hibir
yaratlmn O'na ortak olmas caiz deildir ve hibir yaratlm da
Allah'a mahsus olan sfatlarda O'na ortak deildir.
Senin reddettiin ise din ve akl ile (hem naklen, hem de aklen)
sabittir. Bunu tebih ve tecsm diye isimlendirmen, bu ismin kendisine
takld her mannn nefyedilmesi (reddetmek) gerektiini zanneden
chilleri aldatan bir sz oyunudur.
Eer bu mmkn olsayd, her btl meslek sahibi; insanlarn akl
ve nakille bilinen hakk', hakikati kabul etmemeleri iin ona onlarn
nefret edecei isimler takverirdi. (Allah' kimi insanlarn sevmedii
isimlerle isimlendirirdi.) Zaten bu yolla mlhidler bir ok kimsenin aklve dinini ifsad etmi, onlar kfr ve cehaletin en byne, sapklk
ve yanlmann en son haddine itmiler (srklemiler) dir.
Eer sfatlar inkr edenler:
"lim, kudret ve iradeyi isbat (kabul) etmek, sfatlarn
birden fazla olmasn gerektirir; bu ise (Allah iin) imknsz
olan bir terkiptir" derlerse, siz:
"Allah zorunlu varlktr (varl kanlmaz mevcuddur), oakldr, kildir (akleden) ve ma'kldr (akledilen), dediinizde,
bundan anlalan dierinden anlalan ey gibi deil midir?
29
-
7/31/2019 Ibn Teymiyye - Tedmuriye Akidesi
30/141
Bunlar zihinde birden fazla ve birbirinden ayr manlar deil
midir? Size gre bu bir terkiptir; bunu isbat ediyorsunuz ve
buna tevhd diyorsunuz" denir.
"Bu hakik tevhddir ve imknsz bir terkip deildir"
derlerse:
"Ztn kendisi iin zorunlu olan sfatlarla tavsif edilmesi(Allah'n ztnn lzim sfatlarla muttasf bulunmas) hakik tevhddir
ve imknsz bir terkip deildir. Bu yaklam, ayn minval zere
devam eden, tutarl bir bak asdr.
(Ayrca akln apak kurallaryla bilinen bir gerektir ki, bir eyin
lim oluunun anlam, kudretli olmas demek olmad gibi, ztnn
kendisi lim ve kudretli olmasnn kendisi demek deildir. Bu sfatn
mevsufun kendisi olduunu ngren, insanlarn en safsatacsdr.
Ayrca o, eliki ierisindedir de. nk bunu caiz gryorsa, sfatnvarl mevsufun varlnn kendisi demek olur. Bylece varlk, tr
olarak deil, bizzat kendisi olarak tek olur. O zaman mmknn
varl zorunlunun varlnn kendisi olursa, her yaratlmn varl,
varlnn yok olmasyla yok olur ve yok olduktan sonra da, yokluu
kabul etmeyen ezel ve ebed olan Allah'n varlnn kendisi olarak
var olurdu. Bu durum kabul edilseydi, o zaman Allah, her tebih,
tecsim ile, her eksiklik ve kusurla muttasf olurdu.
Nitekim bu bozuk dnceyi kendilerine temel ilke seen Vahdet-i Vcdular ak ak bunu sylemilerdir. Artk sfatlar
reddedenlerin grleri her halkrda yanl oluyor.)
Reslllah (sallallahu aleyhi ve sellem)'n bildirdii sfatlar
reddedenlerin her biri, kendilerince bir mahzurdan kamak
iin hangi sfat inkr etseler, katklarnn ei olmas lzm
gelen bir sfat isbat etmek zorunda kalrlar. Sonu itibariyle
de, zorunlu ve kadm, kendisini dierlerinden temyz eden
sfatlarla muttasf ve bu sfatlarn hibirinde yarattklarnabenzemeyen bir varl isbata mecbur olurlar" denir.
Ve yine denir ki:
Tm sfatlar iin sylenecek sz budur, isbat ettiiniz her bir isim
ve sfatta, kanlmaz biimde birka msemmnn mterek olduu
bir man bulunacaktr. Zaten byle olmasayd anlama mmkn
olmazd. (Byle olmasayd, hitab (Allah'n isim ve sfatlaryla ilgili
nasslar) da anlalmazd.)Maamfih (unu da kesin olarak) biliyoruz ki: Allah'a mahsus
olan ve yarattklarndan ayrld (sfatlar), akla gelen veya tahayyl
30
-
7/31/2019 Ibn Teymiyye - Tedmuriye Akidesi
31/141
edilebilenlerden ok daha ycedir. Bu da ikinci temel kaide ile
anlalacaktr ki o da u ekildedir:
2.2. kinci Kaide: Zt Hakknda da Sfatlar in Sylenenler Geerlidir
Zt hakknda sylenecek sz, sfatlar hakknda sylenenlerin aynsdr.
Allah'n ne ztnda, ne sfatlarnda ve ne de fiillerinde kendisine
benzeyen bir ey sz konusudur. O'nun nasl dier ztlara
benzemeyen hakik bir zt varsa, bu zt dier sfatlara benzemeyen
hakik sfatlarla da muttasftr.
ayet birisi "Allah Ar'a nasl istiva etti?" diye sorarsa ona
yle denir:
"Tpk Raba, Mlikve dierlerinin (r.a.) dedikleri gibi:
"stiva malmdur, bunun nasl olduu bilinemez (keyfiyeti
mehuldr), ona iman etmek vaciptir, nasl olduunu sormak dabid'attir; zira bu insanlarn bilmedii ve cevap vermeleri de mmkn
olmayan bir eyi sormaktr."
(Mlik b. Enes (v. 179/795) ve Rabiat'r-Re'y adyla da bilinen
hocas Raba b. Ferrh (v. 132/749 veya 143/760). bn Teymiyye
ileride ismi Rabia b. Abdirrahmn olarak vermektedir.)
Yine "Rabbimiz dnya semsna nasl iner?" diye sorulursa;
ona:
"O (O'nun zt) nasldr?" diye sorulur;
"O'nun (O'nun ztnn) nasl olduunu bilmiyorum" derse:
"Biz de O'nun iniinin nasl olduunu bilmiyoruz" denir.
nk bir sfatn naslln bilmek, o sfat tayann keyfiyetini
bilmeyi gerektirir. Sfatn keyfiyetini (naslln) bilmek dierinin
fer'idir ve ona baldr. (Sfat, mevsufun ayrntsdr ve ona tbidir.)
Sen O'nun ztnn nasl olduunu bilmeden, benim O'nun sem'i(duymas), basar (grmesi), teklimi (konumas), istivas
(oturmas) ve nzulnn (iniinin) keyfiyetini bilmemi nasl istersin?
Sen O'nun gerekten var olan ve hibir eye benzemeyen kemal
sfatlarn gerektiren bir ztnn olduunu kabul ediyorsan, O'nun
iitmesi, grmesi, konumas, inmesi ve istivas da gerekten
vardr; O, yaratlmlarn iitmesine, grmesine, konumasna,
inmesine ve istivasna benzemeyen kemal sfatlarna sahiptir.
Bu sz onlar iin akl deliller hususunda da, nakl delillerin
te'vilinde de balaycdr. Aklla bir eyi isbat edip bir bakasn
reddeden kimse iin, Kitap ve Snnet'in isbat edip de kendisinin31
-
7/31/2019 Ibn Teymiyye - Tedmuriye Akidesi
32/141
reddettii hususlarda geerli olan hususun bir benzeri, onun isbat
ettii hususlarda da geerlidir. Bu ikisi arasnda mahzur asndan ne
fark olduunu gstermesi istense, bir fark bulamayacaktr.
Dolaysyla, sfatlardan bir ksmn brakp dier bir ksmn
reddeden ve reddettikleri hususta ya sorumluluu zerinden atan ya
da lfzn gereine muhalif te'vile sapan kimseler iin genel geer birkaide sz konusu deildir. (takip ettikleri tutarl bir metodlar yoktur.)
"Her ikisi hakkndaki sual de bir olduu halde, niin birini
kabul edip dierini te'vil yoluna gittiniz?" denirse; verecekleri bir
cevap yoktur. te bu hem nefiy hem de isbat konusundaki
elikileridir. nk nasslar kendi isbat ettikleri manlardan birisiyle
te'vil eden kimseler, nass (lfzn) gerei olan mandan bir baka
anlama ektiklerinde, uzaklalan ilk manda onlar balayan (husus
veya hkm) nassn ekildii bu (ikinci) manda da balayc olur.(Burada kastedilen udur: Reddettiklerini hangi gerekeyle
reddediyorlarsa, ayn gereke kabul ettikleri ey iin de geerlidir.
Bunu tersine evirecek olursak: Kabul ettikleri iin ileri srdkleri
gereke, reddettikleri iin de geerlidir, diyebiliriz.)
Birisi kp da:
"Muhabbeti (sevgisi), rzas, gazab ve hiddetinin te'vili,
O'nun sevap verme veya cezalandrma iradesi eklindedir"
derse:
"irade" hususunda ona lzm gelen ne ise; "muhabbet, gazap,
rza ve hiddet" iin de lzm gelen aynsdr.
ayet bunlar O'nun fiilleri olarak -ki bunlar yaratt sevap ve
cezadr- te'vil ederse, bunda da kendisine, kat eyin ayns lzm
gelir. nk fiil her eyden nce bir fail ile kaim olmaldr; sevap ve
ceza verme de sevap veren ve cezalandran ztn sevdii ve raz
olduu ya da gazapland ve buz ettii eylerin ilenmesi zerinevuku bulur. (Verilen mkfat ve ceza da ancak mkfatlandran ve
cezalandrann sevip rz gsterdii ve kzp buzettii eyi
yapmasyla meydana gelir.)
Eer onlar fiili grnrler leminde kul iin anlalan tarzda isbat
ederlerse temsil yoluna gitmi olurlar; bunun aksi tarzda isbat
ederlerse, ite sfatlar da byledir.
(Bylece Allah'a, kul iin sz konusu olduu ekliyle bir fiil isnad
edecek olsalar, yine Allah' yaratklara benzetmi olurlar. Ama Allah'n
fiili, kullarn fiiline benzemez, diyeceklerse o zaman ayn durum
sfatlar iin de sz konusudur deriz.)32
-
7/31/2019 Ibn Teymiyye - Tedmuriye Akidesi
33/141
2.3. sim ve Sfatlar Konusunda ki rnek
Verilen iki misale gelince:
a) Cennet:
Allah Tel Cennet'te yiyecek, giyecek, e ve meskenlerin ikram
ve ihsan gibi yaratlm hususlar bize bildirmi, orada st, bal,
arap, su, et, ipek, altn, gm, meyve, hrve kklerbulunduunu haber vermitir.
bn-i Abbs (r.a.) da: "Dnyada, Cennet'te olan eylerin ancak
isimleri vardr" demitir.
mdi, Allah'n bildirdii bu hakikatlerin isimleri dnyada mevcut
hakikatlerin isimleri ile ayn, fakat kendileri dnyadakilere benzemez
ise, bilkis aralarnda Allah'tan baka kimsenin bilmedii farkllklar
bulunmaktaysa, Allah Tel iki yaratlm varln birbirinden farkloluundan ok daha fazla derecede yaratlmlara benzemez,
onlardan farkldr. O'nun yarattklarndan farkll, ahirette
bulunanlarn dnyada bulunanlardan farkllndan ok daha
byktr. Zira bir yaratlmn, isim bakmndan kendisine benzer olan
bir baka yaratlma yaknl, Yaratcnn yaratlma olan
yaknlndan daha fazladr. Bu ak ve aikrdr. Bu nedenle insanlar
bu konuda gruba ayrlmlardr.
1 - Selef, imamlar ve onlara tbi olanlar; dnyadabulunanlarn ahirette bulunanlardan farkl olduunu ve Allah'n
yarattklarndan farkllnn daha byk olduunu bilerek Allah
Tel'nn kendisi ve ahiret gn hakknda bildirdiklerine iman
etmilerdir.
2 - kinci grup; Allah'n ahiretteki sevap ve ceza gibi bildirdii
hususlar kabul eden, fakat kendisi hakknda haber verdii sfatlarn
pek ounu nefyedenlerdir. Kelmclardan bir ok grup gibi.
3 - nc grup; bunlarn her ikisini de reddetmitir. Allah'nkendisi ve ahiret gn hakknda bildirdii hususlarn gerekliini inkr
eden Karmatler, Btnler, Meler'e tbi olan filozoflar gibi
mlhidler bunlardandr.
Sonra bunlarn ou emir ve yasaklar da ayn kapsama dahil
etmekte, emredilen ve yasaklanan din kaideleri, Mslmanlar'n
anladndan farkl Btn te'villere tbi klmaktadrlar.
Nitekim be vakit namaz, Ramazan orucunu ve Hacc', "bevakit namaz, kendi srlarn bilmektir; Ramazan orucu, kendi
srlarn gizlemektir; Hacc, eyhlerini ziyaret etmektir vb." gibi
33
-
7/31/2019 Ibn Teymiyye - Tedmuriye Akidesi
34/141
yalan ve Peygamberler'e iftira olduu, Allah'n ve Resl'nn szlerini
asl yer ve manlarndan saptrma nitelii tad ve Allah'n
yetlerini inkr anlamna geldii zorunlu olarak bilinen bir takm
te'villerle aklamlardr.
Bazen de "eriatler (Din emirler) havss deil avam
balar" diyerek, bir kimse onlarn arifleri, muhakkklar vemuvahhidlerinden ise ondan din vazifeleri kaldrr ve yasaklar mubah
klarlar. Bu mezheplere bal olanlarn bazlar tasavvuf ve slk
mensuplarnn arasna da girerler.
Bu Btnler, Yahudiler ve Hristiyanlar'dan daha kfir olduklar
hususunda Mslmanlar'n icm ettikleri mlhidlerdendir.
man ve isbat ehlinin bu mlhidlere kar kulland tm delilleri,
iman ve isbat ehlinden olan herkes, baz ilhad ve inkrlarnda bunlara
itirak edenlere kar kullanabilir. Apak yetlerin dellet ettii zereAllah Tel kendisi iin sfatlar isbat etmi ve yaratlmlara
benzemeyi kendisinden nefyetmitir. Nitekim akla ve nakle uygun
olan hak, hakikat budur ve bu, sapknlklarla inkrn temellerini yerle
bir eder.
Allah Tel iin yarattklarna benzerlik ifade eden meseller
verilemez. Zira O'nun benzeri yoktur, en yce kemal rnei de O'dur
("En yce sfat (mesel) O'nundur"). O ve yaratlmlarn ne kyas-
temsilde ne de fertleri birbirine eit olan kyas- mulde ortakolmalar mmkndr. Ancak Allah hakknda en yce sfatlar (mesel)
kullanlr. Bu ise u anlama gelir:
Yaratc, yaratlmn vasfland her trl kemal sfatna daha
lyktr; yaratlmn tenzih edildii her trl eksiklik vasfndan tenzih
edilmesi de daha nceliklidir. Eer -isimleri bir olmasna ramen-
yaratlm bir baka yaratlma benzemekten mnezzeh ise, -isimler
konusunda bir benzerlik olsa bile- Yaratcy yaratlma benzemekten
tenzih etmek daha da ncelikli ve elzemdir, ikinci misalde desylenecek ey ayndr.
(Analoji (kyas- temsil): Mantkta bir akl yrtme yolu olarak,
ki ey arasndaki benzerlie dayanp birisi hakknda verilen bir
hkm dieri hakknda da vermektir. Zihnin zelden zele
yrydr. Mesel: "Dnya'nn atmosferi vardr ve zerinde canllar
yaar. Merih'te de atmosfer vardr. O halde Merih'te de canllarn
bulunmas gerekir." Bu, slm Fkh'nda ok kullanlan bir akl yrtme
yoludur.)
34
-
7/31/2019 Ibn Teymiyye - Tedmuriye Akidesi
35/141
(Tmevarm (kyas- mul): Mantkta zihnin tikilden tmele
(zelden genele) gidi yoludur. Bir btnn paralarna dayanarak
btn hakknda hkm vermektir.)
b). Ruh
Bu (ikinci misal) bizdeki "ruhtur."
Bunun, kendisiyle vasfland bir takm sbt (varlk ifade eden)
ve selb (yokluk ifade eden) sfatlar sz konusudur.
Nasslar onun bir semdan dierine ktn ve ykseldiini;
(Me'ric70/4.) Hamurdan (tereyandan) kl eker gibi bedenden
alnp syrldn bildirmitir. (Buhr, "Edeb", 91; "Megz", 34;
Mslim, "Fed'il's-sahbe", 156,157; bn Mce, "Mukaddime", 7.)
nsanlar ruh hakknda ihtilf halindedir. (biribirinden farkl eyler
sylerler.) Kelmclardan baz gruplar onu bedenin bir cz' veyasfatlarndan biri olarak grmlerdir. Bazlarnn:
"o, bedende gidip gelen nefes veya yeldir", dier bazlarnn
da:
"o, hayat veya mizatr ya da bedenin nefsidir" eklindeki
grleri bu kabildendir.
Baz filozof gruplar ise: ruhu, zorunlu varl (vcib'l-
vcd) tavsif ettikleri sfatlarla vasflandrmtr ki bunlarla ancak
varl imknsz olan ey tavsf edilebilir. Demilerdir ki:
O bedenin ne iinde, ne dndadr; ne bedenden ayr, ne de
iredir; hareketli (mteharrik) de sakin (hareketsiz) de deildir; ne
iner, ne kar; cisim de araz da deildir.
Bazen de onun muayyen eyleri ve olgular leminde mevcut
hakikatleri idrk edemeyeceini, yalnzca kll ve mutlak eyleri idrk
edebileceini sylemilerdir. Bazen onun lemin ne iinde ne dnda,
ne lemden ayr ne de ire olduunu ifade etmi, zaman zaman dacismi:
"hiss iareti kabul etmeyen ey" olarak tefsir edip ruhu ise:
"iaret edilmeye elverili olmayan" eklinde tavsif
etmelerine ramen onun:
"lemin cisimlerinin ne iinde ne de dnda olduunu"
ileri srmlerdir ki, bu gibi selb sfatlar, ruhu var olmayan ve varl
imknsz olan eyler arasna dahil eder.Onlara: "byle bir eyi isbat etmek, akl asndan zorunlu
olarak imknszdr" denildiinde:
35
-
7/31/2019 Ibn Teymiyye - Tedmuriye Akidesi
36/141
"Bilkis, kllilerin var fakat iaret edilemez olularnn da
gsterdii gibi bu mmkndr" demiler, kllilerin klli olarak
grnrler leminde deil ancak zihinde var olduklar gereini
gzden karmlardr.
Mebde' (yaratl, balang) ve med (ahiret) ile ilgili
sylediklerinde de, btl olduunu chillerin byk ksmnn bile bildiibunun gibi bir hayale dayanmlardr.
Ruhun varln inkr ve kabul edenlerin ihtilf (ettii noktalar da)
oktur. Bunun sebebi, filozoflarn nefs-i natka adn verdii ruhun,
bu beden veya basit unsurlar ve onlardan doan eyler cinsinden
deil, bunlardan farkl bir baka cinsten olmasdr. Dolaysyla onlar
ruhu ancak grlen cisimlerden farkll sz konusu olan selb
(olumsuz) sfatlarla tanrlar.
Dier bir grup ise: ruhu grlen cisimler cinsinden addeder. Buher iki gr de yanltr. Ruha "cisimdir" veya "cisim deildir"
diyebilmek, daha geni bir incelemeyi gerektirir.
nsanlar, cisim lfzna lgat mansndan farkl pek ok stlahi
anlamlar vermilerdir.
Dilciler; cismin "ceset" ve "beden" olduunu sylemilerdir ki,
buna gre ruh cisim deildir; dolaysyla Allah Tel'nn da:
"Onlar grdn zaman kalplar (cism) houna gider,konuurlarsa szlerini dinlersin." (Mnfikn 63/4) ve
"... ilimde ve bedende (cism) O'na stnlk verdi." (Bakara
2/247) buyurduu gibi:
"ruh ve cisim (beden)" denir.
Kelmclara gelince: onlar arasnda:
"cisim var olandr",
"cisim kendi bana var olandr (kendisiyle kaim)",
"cevher-i ferdlerden mrekkeb olandr",
"madde ve suretlerden mrekkeb olandr" diyenler vardr;
bunlarn tamam:
"cisim hiss iaret ile kendisine iaret olunabilendir"
grndedir.
Cisim iin:
"bunlardan mrekkeb deildir, fakat kendisine iaret
olunabilen eylerdendir",
36
-
7/31/2019 Ibn Teymiyye - Tedmuriye Akidesi
37/141
"o urada ve buradadr" diyenler de sz konusudur. Buna gre
eer ruh iaret edilebilen ve Hz. Peygamber'in:
"Ruh knca basar (grme) da onu takip eder" (Mslim,
"Ceniz", 7; bn Mce, "Ceniz", 6; Ahmed b. Hanbel, IV, 125; VI)
"Ruh yakalanr ve ge karlr" (bn Mce, Zhd, 31; bn
Hanbel, VI. 364.) buyurduu zere lnn grme duyusunun kendisinitakip ettii bir ey ise kabzedilir ve semya karlr. Bu kullanma
gre ruh cisimdir.
Esas maksada gelince:
Ruh mevcut, diri, bilen, g sahibi, iiten, gren, kan ve inen,
gidip gelen vb. bir ey olduuna ve akl da onu tavsif edemeyeceine
ve tanmlayamayacana gre -ki akl bunun bir benzerini grm
deildir; bir eyin hakikati ise ancak onu veya bir benzerini grmekle
idrk edilir-, yani ruh bu sfatlarla muttasf olup, grlen yaratlmlara
da benzer olmaynca, Yaratc'nn kendisine lyk olan isim ve
sfatlarla muttasf olup yaratlmlara benzememesi daha nceliklidir.
Akl sahipleri de O'nu tanmlama ve tavsif etme noktasnda, ruhu
tanmlama ve tavsif etme hususunda olduklarndan daha cizdirler.
- Ruhun sfatlarn reddeden onu inkr ve iptal etmi
olduuna,
- Onu mahede ettii yaratlmlara benzeten de onubilemediine ve kendi eklinden bakasna benzetmi
olduuna gre: -ki ruh hakik isbat ile sabit olduu zere
kendine ait sfatlara lyktr- :
- Allah Tel'nn sfatlarn nefyeden kimse evleviyetle
O'nu inkr etmi ve sfatsz brakm,
- O'nu yarattklarna kyas eden kimse de O'nu bilmemi
ve tebihe sapm olur.
Halbuki Allah Tel'nn varl hakik isbat ile sabittir ve
O, kendisine ait isim ve sfatlara lyktr.
3. sm ve Sfatlar Bahsine Hatime
Konuyu toparlayc netice ksmna gelince: burada da
faydal esaslar mevcuttur:(Bu hatime kapsaml ve nemli yedi kural
ihtiva etmektedir)
3.1. Allah Hem sbat Hem de Tenzih Yoluyla Tavsif Olunabilir
Birinci Kural: Allah'n Sfatlarnn Kabul ve nkr
37
-
7/31/2019 Ibn Teymiyye - Tedmuriye Akidesi
38/141
Birinci esas: Allah Tel hem isbat (kabul) hem de nefiy (red) yoluyla
tavsif olunabilir.
sbat (kabul) yolu:O'nun; "her eyi bilen, her eye gc
yeten, iiten ve gren vs." olduunu bildirmesi gibi hususlardr.
Nefiy (red) yoluna ise:"Kendisine ne uyku gelir ne de
uyuklama" (Bakara 2/255) sz rnek tekil eder.Bilinmesi gerekir ki, bir isbat (kabul)iermedike nefiyde (red)
medih (vg) veya kemal ifadesi sz konusu deildir. Tek bana nefiy
(red), mutlak yokluktan ibarettir; mutlak yokluk da bir ey deildir. Bir
ey olmayan ise, ifade edildii gibi; "medih veya kemal olmak bir
yana "hibir ey" dir".
Nitekim mutlak nefiy (red) ile "var olmayan" ve "imknsz
olan" (mmten) eyler tavsif edilir. Yok ve imknsz (olmayan ve
mmten) olan ey de medih veya kemal (vg ve stnlkle) ile
vasflanamaz.
te bu nedenle, Allah'n nefiy yoluyla kendisini tavsif ettii eyler
genellikle bir methin (vgnn, isbatn) varln da iinde barndrr.
Mesel:
"Allah, O'ndan baka ibadete layk ilah yoktur; O, hayydir,
kayymdur. Kendisine ne uyku gelir ne de uyuklama ... onlar
koruyup gzetmek kendisine zor gelmez" sz gibi.
Uyuklama ve uyumann nefyedilmesi (reddi) hayat ve kyam (diri
ve ayakta tutma) sfatlarnn kemalini de zmnen ifade eder. Bu O'nun
Hayy ve Kayym olma kemalini beyan etmektedir.
Ayn ekilde "Onlar koruyup gzetmek kendisine zor
gelmez", yani O'na g ve ar gelmez sz de kudretinin kemali ve
tam oluunu gerektirir. Aksine g sahibi olan yaratlmn, bir tr
zorluk (klfet) ve meakkatle bir eye g yetirmesi onun kudretinin
kusuru ve eksikliindendir.
Ayn ekilde:
"Gklerde ve yerde zerre miktar bir ey bile O'ndan gizli
kalmaz" (Sebe' 34/3) sznde "gizli kalma" nn nefyi, Allah'n
gklerde ve yerdeki her zerreyi bilmesini gerektirir. (her zerreye
ilminin ulatn gstermektedir.)
"Andolsun biz, gkleri, yeri ve ikisi arasnda bulunanlar
alt gnde yarattk. Bize hibir bitkinlik kmedi (hibiryorgunluk dokunmad)" (Kf 50/38) sznde -yorgunluk ve halsiz
dme anlamna gelen- bitkinlik kmesinin reddi (nefyedilmesi),38
-
7/31/2019 Ibn Teymiyye - Tedmuriye Akidesi
39/141
kudretin tam ve kuvvetin had safhada oluuna (kudretinin kemline
ve kuvvetinin sonsuzluuna) dellet eder. Yaratlma ise bunun
aksine bir yorgunluk ve bitkinlik arz olur. (dima yorgunlukla kar
karyadr.)
"Gzler O'nu idrk edemez" (En'm 6/103) sz de bu
kabildendir.Burada Allah Tel yalnzca grmeyi (mcerret r'yet) deil,
limlerin ounluunun kanaatine gre "ihata etme" anlamna gelen
"idrk"i reddetmitir. (nefyedilmitir). Zira yok olan da grlmez;
onun grlmemesinde ise bir medih (vg) sz konusu deildir. ayet
yle olsayd, yok olan (ma'dm), vlen bir ey olurdu. Medih (vg),
O'nun grlse bile idrk edilememesi hususundadr.
Ayn ekilde O bilinse bile ihata edilemez. Nasl ki bilinmesine
ramen ilmen ihata edilemiyorsa, grlse bile gr O'nu ihataedemez.
u halde idrkin nefyinde O'nun iin bir medih (vg) ve kemal
sfat olan azametinin isbat sz konusudur. Bu ise O'nu grmenin
(r'yetin) nefyi deil, isbat konusunda bir delil tekil eder. u kadar
var ki, ihata olmakszn grmenin (r'yetin) isbat noktasnda delildir.
mmetin selefi ve nde gelenlerinin zerinde ittifak ettii hakikat de
bizatihi budur.
(Bu anlattklarmz) iyice dnrsen grrsn ki:
Bir isbat gerektirmeyen her nefiy, Allah'n kendisini tavsif
etmedii bir eydir. Dolaysyla Allah' ancak selb sfatlarla (redlerle)
tavsif edenler, aslnda vlen ve hatt var olan mevcud bir ilh isbat
etmi olmamaktadr.
Baz noktalarda bunlara itirak ederek mesel "Allah
konumaz, grmez" veya:
"O, lemin stnde deildir; Ar'a istiva etmemitir;lemin iinde de dnda da deildir; lemden ayn veya onun
yannda deildir" diyenler de bunlara benzer.
Zira yok olann (ma'dm'un) da bu sfatlarla vasflanmas
mmkndr ve bunlar sbt bir sfat da zorunlu klan sfatlar
deildir.
te bu nedenle Mahmud b. Sebk Tegin Yaratc hakknda
(yukardaki) sfatlar ileri sren bir kimseye:"sbat ettiin bu Rab'le yok olan (ma'dmu) birbirinden
ayr (farkn bize anlat) bakalm" demitir.
39
-
7/31/2019 Ibn Teymiyye - Tedmuriye Akidesi
40/141
(Mahmud b. Sebk Tegin; Eb'l-Ksm Yemn'd-devle ve
emn'l-mille Kehf'l-slm Nizmddn Gz Mahmd b. Sebk Tegin
(v. 421/1030). 998-1030 yllar arasnda hkm sren Gazneli
hkmdardr. Alimlerle oturup tartmay severdi. Hatta dneminin
fakhlerinden saylr.)
Ayn ekilde "konumaz" veya "inmez" oluunda da bir medih(vg) veya kemal sfat sz konusu deildir; bilkis bu sfatlarda
O'nun eksik ve yok olanlara (ma'dm eylere) benzetilmesi vardr. Bu
sfatlardan bazlaryla yalnz yok (ma'dm) olanlar, bazlaryla da
sadece canszlar (cemadt) ve eksik olanlar vasflanr.
(Allah iin) "O ne lemden ayr ne de lemin iindedir"
diyenler:
"O ne kendi bana ne de baka bir eyle kaimdir; ne
kadm ne de sonradan var olmutur; ne lemden nce ne deonunla birliktedir" diyenler gibidir.
"O diri, iitici, grc ya da konuucu deildir" diyen
kimseye gre O'nun (h) l, sar, kr ve dilsiz olmas gerekir.
Eer:
"krlk, grme sfatn tamaya elverili olan eyde bu
sfatn bulunmamasdr; duvar gibi grme sfatn tamaya
elverili olmayan eylere kr veya grc denmez" derse:
"Bu sizin kullanm tarznzdr (yaktrdnz terimlerdir),
yoksa hayat, iitme, grme ve konumann yokluuyla
vasflanan ey, lm, krlk ve dilsizlikle tavsif edilebilir.
Ayn ekilde her varlk da bu sfatlar ve bunlarn ztlar ile
vasflanmaya elverilidir. Zira Allah Tel, Musa'nn asasn
iplerle denekleri yutan bir ylana evirdii gibi cansz
varlklar canlandrmaya kadirdir" denir.
Ayrca, bu sfatlar tamaya elverili olmayan ey, bunlarn tersisfatlarla vasflanmakla birlikte bu sfatlar tamaya elverili olan
eyden daha eksiktir.
Dolaysyla, ne grme ne krlk, ne konuma ne de dilsizlikle
vasflanabilen cansz varlk (cemadt), kr ve dilsiz olan canldan
daha eksiktir.
Bari Tel'nn bunlarla vasflanmas imknszdr demekte, O'nun
dilsizlik, krlk ve sarlkla tavsif edilmesinden daha byk bir
eksiklik sz konusudur. Bununla birlikte, O'nun bu sfatlarn hibirini
tamaya elverili olmamakla tavsif edilmesi, O'nu bu sfatlar
tayamayan cansz varlklara (cemadta) benzetmek olur. Bu40
-
7/31/2019 Ibn Teymiyye - Tedmuriye Akidesi
41/141
canllara deil, canszlara benzetmektir. O'nu canlya benzetme
iddiasyla bakalarna yukardaki itham ynelten kimsenin durumu
nasldr?!
te bu sfatlar isbat etmek kemal olduu gibi reddetmek
(nefyetmek) de dorudan doruya eksikliktir. Sfat olarak verildii ey
bir yana hayatn kendisi bizatihi bir kemal sfatdr. lim, kudret,sem', basar, kelm ve dierleri de byledir. (tpk hayat gibi, bizzat
kendileri keml sfatlardr.) Allah Tel da kemal sfat olan eylerle
vasflanmaya yaratlmlardan daha lyktr. ayet yaratlm varlk bu
sfatlara sahip olup Allah bunlarla vasflanmasayd, yaratlan O'ndan
daha kmil olurdu. (Bunlar keml sfatlar olduklar ve yaratlmn
onlarla vasfland halde Allah'n onlarla vasflanmamas,
yaratlmn, Allah'tan daha mkemmel olduu sonucunu dourur.)
Bilinmelidir ki, safCehmiyye -Karmatler ve benzerleri gibi-Allah'n birbirinin zdd olan hususlarn her biriyle vasflanmasn
(sfatlanmasn) reddeder ve "O var olan (mevcut) deildir, var
olmayan da (mevcut) deildir; diri olan deildir, diri olmayan
da deildir" derler. Ancak iki zddn bir arada bulunmas gibi,
birbirine zt olan iki hususu da tamamann imknsz olduu aklen
apak biimde bilinmektedir.
(Cehmiyye, Eb Muhriz Cehm b. Safvn es-Semerkand et-
Tirmizi'nin (v. 128/745-46) itikad grlerinden oluan mezhebe vebu mezhebi benimseyenlere verilen addr. Cehm b. Safvn dnda
nemli bir sms tannmamakla birlikte, Bir b. Gys el-Merisi'nin
(v. 218/833) Cehmiyye'nin grlerini savunanlardan birisi olduu
bilinmektedir. Bununla birlikte Cehmiyye, kklemi bir itikad
mezhep olmaktan ok hr bir aklclkla iman esaslarn yorumlama
rn aan ve eitli ekollere tesir eden bir akmdr. Cehm b.
Safvn, Allah'n yaratklara nisbet edilen alm, hayy, sem', basr
gibi sfatlarla nitelenemeyeceini -zira O'nu bu sfatlarla tavsif
etmenin tebih ve temsile yol aacan-, yaratklar iin kullanlmayan
kadir, mcid, fail, hlk, muhy ve mmt gibi isimlerin Allah'a
verilebileceini savunmutur.)
(Karmatler (Kanhnita) ise, ar i smiliyye mezhebine
mensup, Kfe'deki smil dsi Hamdan b. E'as b. Karmat'a (v.
293/906) nispetle ismini alan bir zmredir. Bunlarn din doktrini,
genellikle Fatm smillii'nin ortaya kndan nceki Btniyye'nin
din anlayyla paralellik arz eder. Bunlara gre Allah'n zt ulv birnurdur. Allah'a hibir sfat nispet edilemez. Grld gibi Cehmiyye
ile Karmatler birbirinden farkl ki akmdr ve bunlar arasnda bir
41
-
7/31/2019 Ibn Teymiyye - Tedmuriye Akidesi
42/141
devamllk ilikisinden sz etmek mmkn deildir, bn Teymiyye,
-yukarda bu ikisini ayr gruplar olarak zikretmekle beraber- burada,
Cehmiyye'nin ksm ta'tl grn Karmatler'in Allah
tasavvurlaryla benzer grmesi nedeniyle toptanc bir yaklam
sergileyerek Karmatler'in safCehmiyye'nin bir kolu veya devam
olduu izlenimini verecek bir ifade tarz kullanm grnmektedir.)
Bir baka grup da Allah' yalnzca nefiy ile tavsif etmi ve "O
diri, iiten veya gren deildir" demilerdir. Bunlar bir ynyle
dierlerinden daha byk bir kfr iindedir. Bunlara "Bu (dediiniz)
Allah'n bu sfatlarn lm, sarlk, dilsizlik gibi ztlaryla
vasflanmasn gerektirir" denildiinde, "Eer bunlar tamaya
elverili olsayd bu gerekirdi" derler ki bu zr beyan onlarn
grlerini daha da hatal hale getirir. (Oysa ileri srdkleri bu
mazeret onlar daha da tutarszla srklemektedir.)
Bunlara benzeyenler de ayn ekildedir. Onlar:
"O, lemin iinde de dnda da deildir" diyenlerdir.
Bunlara:
"O kadm de sonradan var olmu da deildir; vcib de
mmkn de deildir; ne kendi kendine ne de bakasyla
kaimdir denmesi gibi bu dediiniz de aklen zorunlu olarak
imknszdr" denildiinde,
"ayet bunlar tamaya elverili olsayd dediiniz gibi
olurdu; bunlar tamak ancak yer kaplayan ey (mtehayyiz)
iin mmkndr; yer kaplama (tehayyz) sz konusu olmaynca
bu birbirine zt iki hususu kabul de sz konusu olmaz" cevabn
verirler.
(Kelmclara gre hayyiz, ya cisim gibi boyutlara sahip bir eyin
ya da cevher-i ferd (atom) gibi boyutlar olmayan bir eyin
doldurduu, itibari (varsaylan) boluktur. Felsefecilere gre ise,
kapsayan eyin, kapsanann d yzeyine temas eden i yzeyidir.
Bklln,hayyiz iin "kendisinde bir ey bulunan mekn veya
mekn takdirinde olan" ifadesini kullanr.)
nsanlarn, birbirine zt bu iki husustan da hli olma hakkndaki
bilgisi, mutlak bir bilgidir; hibir varlk bundan mstesna deildir. Eer
sz konusu "yer kaplama" ile mevcut meknlarn O'nu ihata etmesi
kastediliyorsa, bu lemin iinde demektir. ayet yaratlmlardan
uzak, onlardan ayr ve farkl olduu kastediliyorsa bu da dardaolmak demektir.
42
-
7/31/2019 Ibn Teymiyye - Tedmuriye Akidesi
43/141
"Yer kaplayan" ile bazen lemin iinde olan bazen de dnda
olan ey kastedilir, imdi "yer kaplayan deildir" denince bu
"lemin ne iinde ne de dndadr" anlamna gelir.
Onlar, szlerinin asln (asl mansn) anlamayanlara bunun
baka bir anlam olduunu vehmettirmek iin ibareyi
deitirmektedirler ki bu, yanll aklen zorunlu olarak bilinen birmandr. Onlar "O, l de diri de deildir; ne vardr ne yoktur;
ne lim ne de childir" szleriyle de bunu yapmaktadrlar.
3.2. Anlamn Bilmeye Bal Olmakszn, Peygamber'in Allah Tel
Hakknda Bildirdiklerine man Etmek Zorunludur
kinci Kural: Nasslara Olduu Gibi nanmak Gerekir
kinci esas:
Rasln Rabbi'nden haber verdiklerine, mansn bilsek debilmesek de iman etmek gereklidir; zira O doru ve dorulanm
olandr. Kitab ve Snnet'te varit olan hususlara, her m'minin
mansn anlamasa da iman etmesi zorunludur.
mmetin selefi ve nde gelenlerinin (mctehid imamlarn)
ittifakyla sabit olan hususlar iin de ayn ey geerlidir ki zaten
bunlarn byk blm Kitab ve snnette nassla sabittir ve selef
arasnda ittifakla (gr birlii iinde) kabul edilmitir.
Sonraki (Mteahhirn limlerin) kabul (isbat) veya red (nefiy) ederekihtilfa dtkleri hususlara gelince:
Hi kimse bu szlerle ne kastedildiini anlamadka (syleyenin
neyi amalad aa kmadka) bunlar kabul veya reddederek
onlara uyamaz. Eer doru bir ey (hakk) kastediliyorsa kabul eder,
yanl bir ey kastediliyorsa da reddeder. ayet sylenen sz hem
doru hem de yanl (hem hak, hem de btl) ihtiva ediyorsa, bunu
ne mutlak olarak kabul eder ne de tamamen reddeder. Sz olduu
gibi brakr ve many tefsir eder. (syledikleri teker teker ele alnarakincelenir ve ne demek istedii belirlenerek ayklanr.) nsanlarn cihet,
yer kaplama vb. hususlarda ihtilf bu kabildendir.
"Cihet" lafzyla bazen Allah'n dnda mevcut bir ey kastedilir
ki bu durumda o yaratlmtr (mahlk). "Cihet" le bizzat Ar'n veya
gklerin kastedilmesi buna rnektir.
Bazen de Allah'n dnda mevcut olmayan bir ey kastedilir ki,
lemin stnn (fevkinin) kastedilmesi de buna rnektir.
43
-
7/31/2019 Ibn Teymiyye - Tedmuriye Akidesi
44/141
Bilinmektedir ki, nasslarda yce olma (ulvv), istiva, stnde
olma (fevkiyyet) ve ykselmenin (urc) isbat edildii gibi "cihet"in
isbat (kabul) veya red (nefiy) edilmesi sz konusu deildir.
Yine bilinmektedir ki, Yaratan ve yaratlm olan dnda bir
varlk da mevcut deildir. Yaratc, yarattklarndan farkl ve ycedir.
Yarattklarnda O'nun ztndan bir ey bulunmad gibi, O'nun ztndada yarattklarna ait bir ey yoktur.
mdi, "cihet"i reddeden kimseye:
"Cihetle, yaratlm bir varl m kastediyorsun?
Eer yleyse, Allah yaratlmlara dahil deildir. Yoksa
lemin
top related