kulturna baŠtina tuzle

KULTURNA BAŠTINA TUZLE

Tuzla, 8. maj 2014.

Uži prostor današnje Tuzle, prema dosadašnjim

arheološkim istraživanjima, naseljen je još od

razdoblja neolita.

Iz tog vremena sa ovoga područja potiču dva

značajna nalazišta: Gornja i Donja Tuzla.

G. Tuzla, sistematski je istražena 1950-tih godina

Donji slojevi pripadaju ranom neolitu, odnosno

starčevačkoj kulturi, a ostali uglavnom vinčanskoj

kulturi ranog i srednjeg neolita

Ostaci većeg neolitskognaselja otkriveni su ina mjestu današnjeDonje Tuzle, u vrijemeaustrougarske uprave.

Naselje se prostiralona području današnjegcentra grada, negdjeod Sonog trga iČaršijske džamijepreko Skvera pa sve nizDžafer Mahalu.

Neolitske sojenice sudanas dio svojevrsnoglokalnog kulturnogidentiteta i turističkeponude Tuzle

Neolitska naselja poput Gornje i Donje Tuzle,

otvorena, smještena u ravnici, prestaju da postoje

(oko 3.500. p.n.e.) prodorima indoeuropskih naroda,

nosilaca eneolitske kulture-lasinjske i badeneske

Njihovi stanovnici se povlače na uzvišenja, gdje

osnivaju nova naselja – začetke kasnijih utvrđenih

gradina, kakve dominiraju tokom metalnog doba.

Takvo naselje je otkriveno na uzvišenju Grad u

Gornjoj Tuzli.

Bronzano doba - rana faza je zastupljena rijetkim

nalazima u Gornjoj Tuzli koji se vežu uz moriško-

mokrinsku kulturu. Ovdje je pronađen i jedan grob s

početka željeznog doba.

Na lokalitetu Gradovrh i Krešića gradini, nalazi su

datirani u kasno bronzano, te starije i mlađe

željezno doba.

Na lokalitetu Srebro otkrivena je nekropola iz

željeznog doba

Nalazi iz antičkog doba na području današnje Tuzle

dosta su rijetki.

Uže tuzlansko područje se nalazilo udaljeno od

glavnih rimskih komunikacija, prije svega od

magistrale Siscija-Sirmijum, te one od Sirmija do

Argentarije

Najviše prnoađenog antičkog materijala na prostoru

Tuzle, čine numizmatički nalazi, rimska keramika i

jedna fibula.

U nekropoli Kicelj (datirana od IX do XII st.) pronađeni

su najstariji tragovi ljudskog života na tuzlanskom

prostoru.

Područje Tuzle povezuje sa spomenom grada Salinesa u

djelu "De administrando imperio" vizantskog cara i pisca

Konstantina VII Porfirogeneta.

Ubikacija Salinesa veže se za Tuzlu, kao grad soli

U XIII stoljeću spominje se oblast, odnosno zemlja “Sol

ili Soli”, koja se zadržala u tituli bosanskih vladara sve

do propasti bosanske srednjovjekovne države.

Postojala je Gornja i Donja Sol, koje će nakon dolaska

Osmanlija postati poznate kao Gornja i Donja Tuzla.

Na razdoblje kasnog srednjeg vijeka od materijalnih spomenika danas podsjećaju još samo nekropole stećaka: Breške (nekropola sa 23 stećka, nacionalni spomenik) Husino (lokalitet Orašje i Okućnica), Dokanj, Mramorje-Kovačica, Donje Petrovice, Kaursko groblje-Mramor i dr.

Pod osmansku vlast,tuzlansko područje potpada negdje sedamdesetih godina

XV stoljeća. Tokom četiri stoljeća osmanske vlasti Gornja i Donja Tuzla su

izrasle u značajne urbane centre u kojima se razvijaju zanatstvo i trgovina, a

započela je i intenzivna proizvodnja soli.

Navedene prilike pogodovale su i prostorno-urbanom

širenju ovih gradova, kao i njihovom kulturnom

procvatu, tako da se u Tuzli grade džamije, mektebi

kao islamske osnovne škole i medrese kao srednje

škole.

Tuzla postaje i centar prepisivačke djelatnosti, a u

njemu su djelovali brojni alimi, učeni ljudi, pjesnici i

pisci. Najznamenitiji među njima je svakako

Muhamed Hevaji Uskufi iz XVII stoljeća, pisac prvog

bosansko-turskog rječnika u stihovima.

Pečat urbanom i kulturnom razvoju Tuzle dali su

brojni vakifi.

Najznamenitiji tuzlanski vakif je Turalibeg iz XVI st.

Njegova džamija i danas postoji. Proglešena je

nacionalnim spomenikom.

U Tuzli je ukupno bilo sagrađeno 13, a u Gornjoj Tuzli

5 džamija. Mnoge od njih su u kasnijim vremenima

temeljito obnavljane, pa su izgubile osobenosti

arhitekture osmanskog doba.

Za vrijeme osmanske uprave uži centar Donje Tuzle je bio pretvoren u palanku, na kojoj su bile četiri ulazne kapije (Atik, Džindijska, Jalska i Poljska).

U XVIII st. vlasti su u okviru palanke podigle i kamenu vojnu utvrdu, koja je porušena 1895. godine.

Danas nema tragova ovih utvrđenja, izuzev toponima poput Kapije ili Hendek-ulice, koji na nju podsjećaju.

U vrijeme A-U Tuzla doživljava veliku preobrazbu

Grad izrasta u industrijski centar, a podiže se čitav nizrazličitih javnih i privatnih objekata, u duhu modernearhitekture XIX stoljeća.

Izgradnja pruge (Doboj – Tuzla – Simin Han, 1886.).

Rekonstruiraju se gradske ulice, uređuju trgovi i parkovi, astari, tradicionalni dućani iz osmanskog doba nestaju.

Od objekata izgrađenih u tom periodu je Atik ili Šarenadžamija, izgrađena na mjestu stare osmanske 1888. godine.

Tokom austrougarske uprave je sagrađana i katolička crkva,zatim pravoslavna Saborna crkva, kao i katoličke crkve unekim okolnim mjestima Tuzle.

Iz vremena A-U je i episkopski (danas Eparhijski) dvor-nacionalni spomenik.

Godine 1898. osnovano je prvo bosanskohercegovačkopozorište u Tuzli.

Zgrada Baroka iz vremena Austro-Ugarske Zgrada Baroka danas

Nakon Drugog svjetskog rata, Tuzla izrasta u regionalnicentar i višestruko se širi na urbanom i prostornomplanu.

Eksploatacija soli, koju je pratilo tonjenje i slijeganjezemljišta, dovela je do propadanja i rušenja nizaobjekata, a izostala je i sistematska zaštita spomenikakulture, posebno u prvih desetak godina iza rata, kadaje više takvih spomenika srušeno, uključujući i neketuzlanske crkve, džamije i javne objekte.

Ipak, u ovom razdoblju je osnovano više institucijakulture koje danas čine važan segment u očuvanjupokretnog kulturnog naslijeđa: Narodna biblioteka(1946.), Muzej istočne Bosne (1947.), Arhiv (1954.),Galerija portreta (1964.), te Zavod za zaštitu ikorištenje kulturno-historijskog i prirodnog naslijeđaTuzla (1983.) i mnogi drugi.

Šire područje Tuzle gotovo je u kontinuitetu

naseljeno još od najstarijih razdoblja ljudske

prošlosti, pa sve do danas. Svaka od epoha, od

mlađeg kamenog doba pa sve do danas, ostavila je

svoje tragove, ostatke materijalne kulture i

spomenike. Sve to skupa čini kulturnu, odnosno

kulturno-historijsku baštinu Tuzle i njenog šireg

područja na kojem su još brojni ne istraženi

lokaliteti.