mac l 13

Âàëþòûí çàõ çýýë

Ëåêö-16

Àãóóëãà • Âàëþòûí çàõ çýýë ò¿¿íèéã

òîäîðõîéëîõ íü

• Âàëþòûí çàõ çýýëèéí ýðýò,

íèéë¿¿ëýëò

• Âàëþòûí õàíø

• Óëñ õîîðîíäûí êàïèòàëûí øèëæèëò áà

âàëþòûí õàíø

• Âàëþòûí íýðýëñýí õàòóó õàíø

• Âàëþòûí õàíøèíä íºëººëºõ õ¿ èí

ç¿éëñ

Âàëþò

• Ìîíãîë óëñûí ¿íäýñíèé âàëþò, ãàäààä

âàëþò, óëñ õîîðîíäûí õóäàëäàà, ýäèéí

çàñãèéí õàðèëöààíû òºëáºðò

õýðýãëýãäýæ áóé òîîöîîíû íýãæ, ìºíãæñºí

àëò áîëîí âàëþòûí ¿íýò ç¿éëñèéã õýëíý.

¯íäýñíèé âàëþò

• Ýðãýëòýíä äàõü òºëáºðèéí ÷àäâàð á¿õèé

ÌÓ-ûí ìºíãºí òýìäýãò òºãðºã, ò¿¿ãýýð

èëýðõèéëýãäñýí áºãººä îëîí óëñûí òºëáºð

òîîöîîíä ò¿ãýýìýë õýðýãëýãääýã, ¿íýò

öààñ, òºëáºðèéí õýðýãñëèéã õýëíý.

Ãàäààä âàëþò

• Ýðãýëòýíä áàéãàà òºëáºðèéí ÷àäâàð

á¿õèé íýã áóþó õýä õýäýí ãàäààä óëñûí

ìºíãºí òýìäýãò, òýäãýýðýýð

èëýðõèéëýãäñýí áºãººä îëîí óëñûí òºëáºð

òîîöîîíä ò¿ãýýìýë õýðýãëýãääýã ¿íýò

öààñ, òºëáºðèéí õýðýãñëèéã õýëíý.

Âàëþòûí çàõ çýýë

• Âàëþòûí àðèëæàà íàéìàà õóäàëäàà

ÿâàãäàæ áàéãàà çàõ çýýëèéã õýëíý.

• Ãàäààä âàëþòûí àðèëæàà íü àì

äîëëàðààñ ãàäíà áóñàä îðíû ÿíç á¿ðèéí

âàëþòààð õèéãäýæ áàéäàã.

• Äýëõèéí âàëþòûí àðèëæààí ãîë òºâ¿¿äýä:

“Ëîíäîí, Íüþ-Éîðê, Òîêèî” îðäîã.

ÎÓ-í ñàíõ¿¿ãèéí õóäàëäààíä ãîëëîí

îðîëöäîã âàëþò:

• Àìåðêèéí àì äîëëàð

• Åâðî

• ßïîíû èåí

• Àíãëèéí ôóíò ñòåðëèíã

• Êàíàä äîëëàð

• Áóñàä âàëþòóóä òóñ òóñ îðíî.

Âàëþòûí ñèñòåì íü õºðâºëòèéí

áàéäëààðàà

• ׺뺺òýé õºðâºäºã âàëþò

• Õýñýã÷ëýí õºðâºäºã âàëþò

• Õºðâºäºãã¿é áóþó õààëòòàé âàëþò

ºëººòýé õºðâºäºã âàëþò

• ºíäºð õºãæèëòýé îðíóóäûí âàëþò áóþó

ÿìàð ÷ õÿçãààðëàëò òàâèãäàëã¿é á¿õ

ãàäààäûí âàëþòààð ñîëèãääîã âàëþòûã

õýëíý.

• Õýñýã èëýí õºðâºäºã âàëþò

– Òîäîðõîé íýã òºðëèéí òºëáºð òîîöîîã õèéõýä

õýðýãëýãääýã, õèë çàëãàà áîëîí çàðèì óëñ

îðíû ìºíãºí òýìäýãòòýé ñîëèãäîõ àäâàðòàé

âàëþòóóä

• Ǻâõºí äîòîîäûí òºëáºð òîîöîîíä

õýðýãëýãääýã óëñûí ìºíãºí òýìäýãò¿¿ëèéã

õºðâºõ àäâàðã¿é âàëþò ãýíý.

Âàëþòûí çàõ çýýëä ãîëëîí

îðîëöîã èä

• Áàíêóóä

• Âàëþòûí áðîêåð, äèëåð¿¿ä

• Âàëþòûí ýðýëò á¿õèé ÀÀÍ-ä, õóâü õ¿ì¿¿ñ

ãýõ ìýò

Âàëþòûí çàõ çýýë äýõ ýðýëò,

íèéë¿¿ëýëò

• Èìïîðòëîã÷èä áàðààíû òºëáºðèéã óã îðíû

âàëþòààð áóþó ýñâýë ÷ºëººòýé õºðâºõ

âàëþòààð õèéäýã òóë èìïîðò íü âàëþòûí

çàõ çýýë äýõ ýðýëòèéã òîäîðõîéëîõ áà

ýêñïîðò íü âàëþòûã ãàäíààñ àâ÷ðàõ òóë

íèéë¿¿ëýëòèéã èëýðõèéëíý.

Âàëþòûí õàíø

• Íýã îðíû ìºíãºí íýãæèéí ¿íèéã ººð îðíóóäûí ìºíãºíèéíýãæýýð èëýðõèéëýõèéã õýëíý.

• Âàëþòûí õàíøèéã òîäîðõîéëîõ õýä õýäýí õ¿÷èíç¿éë áàéäàã. ¯¿íä:

– Ãàäààä õóäàëäàà ýðõëýõ

– Ãàäíààñ çýýë àâàõ

– Ãàäíààñ õºðºíãèéí õºäºë㺺í õèéõ ¿åä âàëþòûíñîëèëöîî çàéëøã¿é õýðýãöýýòýé áîëäîã.

• Òºãðºãººð èëýðõèéëñýí äîëëàðûí õàíø íü

äîëëàð õóäàëäàí àâàã èéí õàíø áîëîõ áà

äîëëàðààð èëýðõèéëñýí òºðãºðíèé õàíø íü

төгрөг õóäàëäàí àâàã èéí õàíø þì.

Âàëþòûí õàíø 2 ÿíçààð òîãòîíî

1. Âàëþòûí çàõ çýýë äýõ ýðýëò,

íèéë¿¿ëýëòýýð çîõèöóóëàãääàã. ¯¿íèéã

âàëþòûí ÷ºëººò õàíø ãýíý.

2. Òºðººñ øóóä òîãòîîæ ºãäºã.

1. ¯¿íèéã âàëþòûí õàòóó õàíø ãýíý. (òºðèéí

çîõèöóóëàëòòàé çàõ çýýëèéí ýäèéí çàñàãò

âàëþòûí õàíø õîëèìîã áàéäëààð

çîõèöóóëàãääàã)

Âàëþòûí ºëººò õàíø

• ׺뺺ò õàíøíû ¿åä âàëþòûí äîòîîäûí çàõ

çýýë äýõ ýðýëò íü èìïîðòûí çàðäëààð

• Íèéë¿¿ëýëò íü ýêñïîðòûí îðëîãîîð

òîäîðõîéëîãäîíî.

• Âàëþòûí õàíø õýäèéí ÷èíýý ºíäºð áàéíà

íýãæ âàëþòàä òºëºõ òºãðºãèéí õýìæýý

òºäèé ÷èíýý èõ áàéíà.

Âàëþò ($)

Âàëþòûí çàõ çýýë çóðàã(16.1) Âàëþòûí

õàíø

P

D èìïîðò S ýêñïîðò

E

Òºã

ðºã

ººð

èë

ýð

õè

éë

ñý

í ä

îëë

àð

ûí õ

àíø

Ýêñïîðòûí îðëîãî, èìïîðòûí çàðäàë

• Ýêñïîðòûí òîãòìîë ò¿âøèíд âàëþòûí õàíøíûáóñ õ¿ èí ç¿éëñèéí íºëººë뺺ð èìïîðòºñºõºä, çàõ çýýëä âàëþòûí õîìñäîë ¿¿ñóëìààð âàëþòûí õàíø ºñíº.

• Èéíõ¿¿ âàëþòûí õàíø íü ýêñïîðò, èìïîðòûííºëººãººð ººð ëºãäºæ áàéäàã.

Âàëþòûí

õàíø

P

D èìïîðò S ýêñïîðò

E1

Òºã

ðºã

ººð

èëý

ðõ

èéëñ

ýí

äîë

ëàð

ûí

õà

íø

Ýêñïîðòûí îðëîãî, èìïîðòûí çàðäàë

E2

D1 èìïîðò

Âàëþò ($)

Èìïîðòûí çàðäëûí ºñºëò

çóðàã(16.2)

P1

Âàëþòûí ºëººò õàíøèíä íºëººëºõ

õ¿ èí ç¿éëñ:

• Äîòîîä ãàäààäûí ¿íèéí ò¿âøíèé ººð ëºëò

• Õóäàëäààíû áàëàíñûí ººð ëºëò

• Óëñ îðíû äîòîîä äàõü çýýëèéí õ¿¿ãèéí

ò¿âøèí

• Ñàíõ¿¿, ìºí㺠çýýëèéí áîäëîãî

• Âàëþòûí çàõ çýýë äýõ òºðèéí çîõèöóóëàëò

Âàëþòûí õàòóó õàíø

• Òºðººñ âàëþòûí õàíøèéã çîõèöóóëæ áóéíýëýýä ò¿ãýýìýë õýëáýðèéí íýã áîë àëòàíñòàíäàðò þì.

• Àëòàí ñòàíäàðòûí ¿åä çàéëøã¿éáàðèìòëàõ 3 çàð èì áàéäàã. ¯¿íä:

– Һ𠺺ðèéí ìºíãºíèé íýãæèéã àëòààð ¿íýëäýã.

– Һ𠺺ðèéí ìºíãºí òýìäýãòèéã àëòààðõóäàëäàí àâàõûã á¿ðýí õ¿ëýýí çºâøººðäºã.

– Òºð òºâ áàíêèíäàà ã¿éëãýýíä ãàðãàñàíìºíãºíèé õýìæýýòýé òýíö¿¿ õýìæýýíèé àëòíûíººöòýé áàéõ ó èðòàé.

• Æèøýýëáýë:

• 20$=1óíö àëò áóþó 1$=0.05 óíö àëò

• 4000 òºã=1 óíö àëò áóþó 1 òºã=0.00025óíö àëò

• 20$=4000 òºã áóþó (4000òºã:20$)= 200òºã

• 1$=200òºãðºã

• Èéìä ìºíãºíèé íýãæèéí àëòàí ¿íýëãýýººð ëºã人ã¿é íºõöºëä âàëþòûí õàíøººð ëºãäºõã¿é

• 2 îðíû ìºíãºíèé íýãæýýð èëýðõèéëñýí íýãæ

àëòíû ¿íèéã õîîðîíä íü õàðüöóóëàõ ¿íäñýí

äýýð òîãòîîñîí âàëþòûí õàíøèéã õàòóó

õàíø áóþó àëòàí æèøìýë õàíø ãýíý.

Âàëþòûí

õàíø

P

D 2

E1

Òºã

ðºã

ººð

èëý

ðõ

èéëñ

ýí

äîë

ëàð

ûí

õà

íø

Ýêñïîðòûí îðëîãî, èìïîðòûí çàðäàë

D3

U

P1

D 1

S 1

S 2

U1 U2 U3

• Ýêñïîðò, èìïîðòûí òýíöâýð õàíãàãäñàí ¿åäõàíøíû áóñ õ¿ èí ç¿éëñèéí óëìààñ èìïîðò ºñâàëþòûí ýðýëòèéí ìóðóé á¿õýëäýý ºñºõºäâàëþòûí õàíø Ð1 ò¿âøèíä èìïîðò íü ýêñïîðòîîñäàâæ òºëáºðèéí áàëàíñ àëäàãäàëòàé áîëíî.

• Ýíý ¿åä âàëþòûí æèøìýë õàíø òîãòñîí ó ðààñòýð íü Ð1-ñ äýýø ºñºõã¿é.

• Ýêñïîðòûí îðëîãîîñ äàâñàí èìïîðòûí çàðëàãàáóþó áàëàíñûí àëäàãäàë áîëíî. (U3-U1)

Óëñ õîîðîíäûí êàïèòàëûí øèëæèëò áà

âàëþòûí õàíø • Óëñ õîîðîíäûí ¿íýò öààñíû àðèëæààã

êàïèòàëûí øèëæèõ õºäºë㺺í ãýíý.

• Ýíý íü âàëþòûí çàõ çýýëä õ¿ òýéíºëººëäºã.

• Ìîíãîëûí õºðºí㺠îðóóëàã èä ãàäíû ¿íýòöààñûã õóäàëäàí àâáàë êàïèòàëûíäîòîãøëîõ õºäºë㺺í áîëîõ áºãººä ìàíàéâàëþòûí çàõ çýýë äýõ ýðýëòèéãíýìýãä¿¿ëýíý.

• Ýñýðãýýðýý ãàäíû âàëþòûííèéë¿¿ëýëòèéã íýìýãä¿¿ëíý.

• Ìàíàé õºðºí㺠îðóóëàã èä ãàäààä äàõüõºðºí㺠îðóóëàëòààñ îëîõ àøãèéí íîðì ìîíãîëîîñäîîãóóð áàéâàë áàéâàë óã îðíû ¿íýò öààñûãõóäàëäàí àâàõûã ñîнèðõîíî.

• Èéìýýñ êàïèòàëûí óðñãàë íü àøãèéí íîðìáàãàòàé îðíîîñ, àøãèéí íîðì ºíäºðòýé îðîí ðóóèãýëñýí áàéäàã.

• Àøãèéí íîðì ºíäºð áîë çýýëèéí õ¿¿ ºíäºðáàéäàã.

Âàëþòûí íýðýëñýí áà áîäèò õàíø

• Íýðýëñýí õàíø ãýäýã íü: òóõàéí îðíóóä

äàõü õàíø óíàëòûã òîîöîõã¿éãýýð

ñîëèëöîãäîæ áàéãàà âàëþòóóäûí òýð

¿åèéí ¿íýýð èëýðõèéëñýí õàíø

• Áîäèò õàíø ãýäýã íü: òóõàéí îðíóóä äàõü

áàðàà ¿éë èëãýýíèé ¿íèéí ò¿âøíèé

ººð ëºëò áóþó õàíø óíàëò òóñãàãäàæ

òîãòîîãäñîí õàíø þì.

Áîäèò áà íýðýëñýí õàíøíû

õàìààðëûã

* ;d

f

P

P

• ρ- áîäèò õàíø

• Є- íýðýëñýí õàíø

• Pd- äîòîîäûí ¿íèéí ò¿âøèí

• Pf- ãàäààä îðíû ¿íèéí ò¿âøèí

• Õýðýâ áîäèò õàíø ºíäºð áîë ãàäààäûí

áàðàà õàðüöàíãóé õÿìä, äîòîîäîä

¿éëäâýðëýæ áóé áàðàà õàðüöàíãóé ºíäºð

¿íýòýé

• Õàðèí áîäèò õàíø áàãà áîë ãàäààäûí

áàðààíû ¿íý ºíäºð, äîòîîäûí áàðààíû ¿íý

õÿìä áîëîõûã òóñ òóñ èëýðõèéëíý.

ËÅÊÖ ÄÓÓÑÀÂ