radovan lučić universiteit van amsterdam

OSNOVI LEKSIKOGRAFIJE i

opis zajedničkog projekta izradehrvatsko-nizozemskog i

srpsko-nizozemskog rječnika

Radovan Lučić Universiteit van Amsterdam

LEKSIKOLOGIJA Lingvistička grana koja se bavi proučavanjem leksema

LEKSEM - (samoznačna) riječ u ukupnosti svojih oblika i značenja - leksička jedinica koja se sastoji od jedne ili više riječi i koja tvori jedan pojam

RIJEČ Najmanja samostalna značenjska jedinica

LEKSIK(ON) Ukupnost leksema nekog jezičnog sustava

RJEČNIK Lingvistička prezentacija leksikona

SEMANTIKA značenjski odnosi unutar i između leksema

TVORBA oblikovanje novih izraza (izvedenice i složenice po tvorbenim uzorcima)

ETIMOLOGIJA korijeni, podrijetlo i razvoj leksema

ONOMASTIKA proučavanje imena (antroponima, etnonima, toponima, etnika, ktetika…)

FRAZEOLOGIJA proučavanje frazema – višečlanih jezičnih jedinica koje tvore jedno značenje

LEKSIKOGRAFIJA popisivanje leksema i objašnjenje njihovih sadržaja

LEKSIKOGRAFIJA:

prezentacija rezultata leksikoloških istraživanja

SEMANTIKA opis značenja leksema, kolokacija i frazema

STILISTIKA funkcionalni stilovi

PRAGMATIKA registri, konteksti, situacije

LEKSIČKO ZNAČENJE - semasiologija

sadržajkonceptdesignat

izraz izvanjezična zbilja simbol referent forma denotat

DESIGNACIJA – KONOTACIJA – DOMENA PRIMJENE

VIŠEZNAČNOST (POLISEMIJA) – značenjski odnosi unutar riječi

Opće – konkretno - specijalizirano

Denotativno – konotativno

Direktno – prenesenoOsnovno – izvedeno

Glavno/primarno/dominantno – sporedno/specifično

Sustavno – slučajno (okasiono) – stabilizirano

kriterijska obilježja

ONOMASIOLOGIJA – poredbena leksikologijaznačenjski odnosi između riječi

SINONIMIJA - isti sadržaj, različit izraz

HOMONIMIJA - isti izraz, različit sadržaj morfološka - svi oblicileksička - kanonski oblici

HOMOGRAFIJA – ista grafija, različit sadržajHOMOFONIJA – isti izgovor, različita grafija, različit sadržaj

Paronimija – sličan izraz, različit sadržaj Antonimija - suprotno značenjeHiperonimija - nespecificirano, nadređeno značenje Hiponimija - specificirano, podređeno značenjeMeronimija – dio prema cjeliniHolonimija – cjelina prema dijelu

OBLICI RIJEČI

Paradigma – nepravilni i neočekivani oblici

Izvođenje – promjena leksičkog značenja

Slaganje – produktivnost složenica

KOMBINACIJE RIJEČI

Rekcija – padeži i prijedlozi

Nevezane kombinacije - frekvente ili ekzemplarne

Vezane kombinacije – sintagme i frazemi

NORMA

Ortografska (pravopisna)Ortoepska (pravogovorna)Gramatička (fonološka, morfološka, sintaktička) Leksička (variranje u jeziku: “-izmi”)Stilistička (funkcionalni stilovi)

Leksikografska norma

DiglosijaDijalektiPosebne norme funkcionalnih stilovaHijerarhija leksema – kvalifikacije i upućivanja – izbor normePurizam – internacionalizmiPredviđanje jezičnog razvoja – poštovanje tradicije

IZRADA DVOJEZIČNOG RJEČNIKA

Ciljna grupaPasivni ili aktivni Opseg Metajezik

MakrostrukturaSakupljanje građeOdabir natuknica

MikrostrukturaOblik natuknica – kanonski oblik, gramatički podaci, naglasak, izgovor… Ekvivalent – prijevodni, sinonimski niz, opisniGlose i etikete (pojašnjenja i odrednice) – diskriminacija/eksplifikacija Upućivanja – normativna, praktična, frekvencijskaGramatičke informacije – rekcije, prijedlozi, formulePrimjeri upotrebe – ilustrativni, prijevodni

ProduktJednosmjerni – DvosmjerniJednotomni – višetomni

ORGANIZACIJA

izrada uredničkih uputavremenski planfinancije i sponzori

sastavljanje tima prostorkompjutori i opremasoftware i fontovi

priređivanje materijala uvrštanje nepredvidivih primjeraNeologizmi

sustav provjera i korekcijakružno čitanje izvornih govornika s dobrim poznavanjem oba jezikaprovjera sadržaja - struktura lema, kratice i odrednice, speling, prijevodiprovjera korpusa - konzekventnost (konzistentnost)

PROJECT WOORDENBOEKENKroatisch-Nederlands en Nederlands-Kroatisch

Servisch-Nederlands en Nederlands-Servisch

1. Aanvragersdr. Wim Honselaar (projectleider)prof.dr. Jelica Novaković (hoofdredacteur Servisch)drs. Radovan Lučić (hoofdredacteur Kroatisch)

2. Titel van het onderzoekWoordenboeken Kroatisch-Servisch-Nederlands 3. Institutionele omgevingUniversiteit van Amsterdam, Faculteit der Geesteswetenschappen, Leerstoelgroep Slavische taalkunde

RJEČNIČKA KONCEPCIJA

Makrostruktura

1996

Enciklopedijski bidirekcionalni jednodijelni rječnik od 45.000 natuknica

2003

Priručni bidirekcionalni dvodijelni rječnik od 30.000 natuknica

Anić: Rječnik hrvatskoga jezika 70.000Šonje: Rječnik hrvatskoga jezika 65.000

Ladan: Osmojezični enciklopedijski rječnik 60.000Van Goors (Dekker): Kroatisch en Servisch 13.000Langenscheidts Taschenwörterbuch: Kroatisch – Deutsch 28.000ŠK praktični rječnik: Hrvatsko – norveški rječnik 30.000Deanović – Jernej:Hrvatsko ili srpsko – talijanski rječnik 70.000Bujas: Veliki hrvatsko-engleski rječnik 75.000

Hedendaags Nederlands 90.000Dikke van Dale 270.000

Van Dale: Engels – Nederlands 100.000Van Dale: Duits – Nederlands 80.000Van Dale: Italiaans – Nederlands 50.000Honselaar: Russisch – Nederlands 80.000

Van Dale: Groot synoniemenwoordenboekStandaard: Het juiste woord (betekeniswoordenboek)Wolters: BeeldwoordenboekDuden: Slikovni rječnik

OBLIK NATUKNICE

Kanonski oblik

Gramatički podaci

Naglasak Izgovor

Odrednice

UPUĆIVANJA

Gramatička

Stilska

Terminološka

Jezična

Normativna

Praktična

Frekvencijska

EKVIVALENT

Prijevodni Sinonimski niz Opisni

Hijerarhija značenja

Nedesignativne riječi

Realije

POJAŠNJENJA I ODREDNICE

Semantičke glose

Klasifikatori (odrednice) stilski semantički

Gramatički

terminološki

normativni

Mjesto, jezik

GRAMATIČKE INFORMACIJE

Rekcije

Prijedlozi

Formule

Kolokacije

PRIMJERI UPOTREBE

Ilustrativni Prijevodni

Vezane kombinacije

Nevezane kombinacije

Poslovice

Apstraktnost - konkretnost

PREZENTACIJA LEKSIČKOGA ČLANKA (ARTIKLA)

Uniformnost Upućivanja Grafička prezentacijaKoličina podatakaPodnatukniceLeksička gnijezdaSimboliŠifre Redoslijed, izbor i količina primjera Smještaj frazemaRealijeOpisi semantičkih odnosa Redoslijed značenja

SURADNJA

Prilagođavanje razmijenjenih podataka: Redoslijed natuknicaPravopisOdredniceOpisi Značenjska hijerarhijaUpućivanjaPrimjeriUklanjanjaDodavanja

Pismo

KORISNA LITERATURA

Gortan-Premk, D. (1977). Polisemija i organizacija leksičkog sistema u srpskom jeziku. Beograd

Tafra, B. (2005). Od riječi do rječnika. Zagreb: Školska knjiga.

Šipka, D. (1998). Osnovi leksikologije i srodnih disciplina. Novi Sad: Matica srpska

Weinreich, U. (1980). On semantics. University of Pennsylvania Press

Zgusta, L. (1971). Manual of Lexicography. The Hague-Paris: Mouton. (1991). Priručnik leksikografije. Sarajevo: Svjetlost