rulmanlı yatakların sınıflandırılmasıkisi.deu.edu.tr/melih.belevi/rulmanlar-20121-2.pdf ·...
Post on 05-Jun-2020
34 Views
Preview:
TRANSCRIPT
YATAKLAR
• Yataklar iki eleman arasındaki bir veya
birkaç yönde izafi harekete minimum
sürtünme ile izin veren fakat kuvvet
doğrultusundaki harekete engel olan
destekleme elemanlarıdır.
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes Bu sunudaki bilgiler değişik kaynaklardan derlemedir
• Dönme Hareketini Destekleyen Elemanlar
* Yuvarlanmalı Yataklar (Rulmanlar)
*Kaymalı Yataklar
• Doğrusal Hareketi Destekleyen Elemanlar
*Kızaklar
Sınıflandırma
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
RULMANLI YATAKLAR
• Dönme şeklindeki izafi hareketi destekleyen
ve yüzeyleri arasında yuvarlanma hareketi olan
yataklara rulman adı verilir.
• Yuvarlanma hareketini gerçekleştirmek için
destekleyen ve desteklenen elemanlar arasına
küresel veya silindirik yuvarlanma elemanları
konulmaktadır. DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Rulmanlı Yatakların Kaymalı Yataklara Göre Üstünlükleri
• Standarttırlar
• Hareketin başlangıcı ile çalışma sırasındaki sürtünme arasında çok küçük fark vardır.
• Sürtünme katsayısı küçük olduğundan enerji kaybı azdır.
• Eksenel bakımdan az yer kaplarlar.
• Montaj ve demontajları kolaydır.
Rulmanlı Yatakların Kaymalı Yataklara Kötü Tarafları
• Radyal doğrultuda büyük yer kaplarlar
• Yüksek hızlarda gürültülü çalışırlar
• Ömürleri daha azdır ve hız arttıkça azalır
• Sönümleme kabiliyetleri azdır DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Rulmanlı Yatakların Sınıflandırılması
• Yuvarlanma elemanlarının şekline göre,
“BİLYALI ve MAKARALI”
• Taşıyabileceği yüklere göre,
“RADYAL ve EKSENEL”
olarak sınıflandırılır.
Makaralı yuvarlanma elemanlarının silindirik, konik, iğne
ve masura şeklinde olması da alt sınıflandırma
gruplarında dikkate alınır.
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Genellikle
EKSENEL rulmanlı yataklar RADYAL rulmanlı yataklar
eksenel radyal
kuvvetleri taşırlar
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
RADYAL yataklarda yük taşıma bakımından önemli olan bir husus yük
taşıma açısı (α) dır. Bu açı yuvarlanma elemanı ile yuvarlanma yüzeyi
(iç ve dış bilezikte) arasındaki temas noktalarının oluşturduğu doğru
ile yatağın merkezler doğrusu arasındadır.
α
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Bu bakımdan yataklar iki şekilde üretilebilmektedir
başlangıçta bir yük açısı (α)
mevcut olan eğik bilyalı ve
konik makaralı yataklar.
Bu yataklar açısal temaslı
yataklar diye
isimlendirilmektedirler.
Bunlar radyal yükün yanında
eksenel yük de taşıyabilirler.
temas açısı sıfır (α=0) olan
yataklar
(sabit bilyalı, silindirik makaralı)
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
• İmalat açısı α= 0 olan sabit bilyalı radyal yataklarda
da çalışma sırasında gelen kuvvetlerin etkisi ile bir
temas açısı oluşabilir. Bu sebeple SABİT BİLYALI
RADYAL yataklar belirli bir oranda eksenel yük
taşıyabilirler.
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
• Açısal temaslı yataklar X-düzeni, O-düzeni ve
Tandem düzen olmak üzere üç şekilde ve çift
olarak monte edilirler.
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Bilyalı Rulmanlar Makaralı rulmanlar
RADYAL Rulmanlar
Sabit bilyalı rulmanlar
Eğik bilyalı rulmanlar
Oynak bilyalı rulmanlar
Omuzlu bilyalı rulmanlar
Silindirik makaralı rulmanlar
Konik makaralı rulmanlar
Oynak makaralı rulmanlar
Dört nokta Yatakları
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Sabit Bilyalı Radyal Rulmanlar
• Radyal yükün yanı sıra her iki yönde eksenel yükte taşırlar.
• Bütün devir sayıları için uygundur.
• Fiyatları elverişlidir.
• Açısal uyumun az olması sebebiyle mil ve gövdedeki yatak
yerlerinin hassas ve aynı eksende işlenmesi gerekir.
• Bir örtme kapaklı, iki örtme kapaklı, bir conta kapaklı, iki
conta kapaklı, segman için bilezik yivli, dış bileziği yivli ve
emniyet halkalı tipleri vardır.
• Kafesleri çelik, pirinç, polyamid, cam elyaf takviyeli polyamid
veya fiberden olabilir.
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Omuzlu Bilyalı Rulmanlar
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Omuzlu Bilyalı Rulmanlar
• Dış bileziğinde yalnız bir omuz bulunur.
• İç bilezik sabit bilyalı radyal rulmanların iç bileziği
gibidir ancak kanal derinliği daha azdır. Bu sayede yatak
parçalarına (iç bilezik, dış bilezik, kafes) ayrılabilir.
• İç ve dış bileziğin ayrı ayrı takılabilmesi özellikle seri
montaj için elverişlidir.
• Tek yönden gelen eksenel kuvvetleri karşılayabilirler.
• Çift yönden gelen eksenel kuvveti karşılayabilmeleri için
X veya O düzeninde monte edilmelidirler.
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Eğik Bilyalı Rulmanlar
• α = 40° 'lik imalat temas açısına sahip olduklarından
radyal kuvvetin yanı sıra oldukça büyük eksenel kuvvet
taşırlar.
• Yapıları gereği tek yönden gelen eksenel kuvveti
karşılayabildikleri için karşı kılavuzlamayı sağlayan ikinci
bir yatağa karşı yerleştirilirler (O veya X düzeninde).
• Eğer yatağın taşıması gereken yük çok büyükse, iki tane
eğik bilyalı yatak tandem O veya X düzeninde kullanılır.
Takım tezgahlarında kullanılan özel tip eğik bilyalı
rulmanlar Fener Mili Rulmanı olarak isimlendirilirler. DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Eğik Bilyalı Rulmanlar
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Oynak Bilyalı Rulmanlar
• Dış bileziğinin hareket yolu oyuk küre biçimli, iç
bileziğinde çift sıra bilya için iki yuva olan çift sıra bilyalı bir
yataktır.
• İki sıra bilya tek kafese yerleştirilmiştir. İç bilezik kafes
ve bilyalar ile birlikte yana doğru yatabilir.
• Bu özelliği sayesinde açısal uyum sağlar ve eksen kaçıklıkları,
mil eğilmeleri ve yuva biçim değiştirmelerini dengeleyebilir.
• Açısal serbestliği ortalama 4° civarındadır.
• Silindir delikli ve konik delikli olan tipleri vardır. Büyük
eksenel yükleri karşılayabilirler.
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Oynak Bilyalı Rulmanlar
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Dört Nokta Yatakları
İç bilezik iki parçalıdır. Bu nedenle Fazla bir bilya konabilir. Böylece yatağın yük taşıma kapasitesi artmış olur.
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Silindirik Makaralı Rulmanlar
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Silindirik Makaralı Rulmanlar
• Yuvarlanma elemanı ile yuvarlanma yolu arasındaki temas
çizgiseldir. Bu sebeple büyük radyal yükler taşırlar.
• Dış bileziğinin iki faturası olan NU, iç bileziğinin iki
faturası olan N tiplerinde karşı bileziklerin faturası
yoktur. Bu sebeple hiç eksenel yük taşımayan serbest
yataklardır.
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
• NJ tiplerinin dış bileziğinde iki fatura, iç
bileziğinde bir fatura vardır. Tek yönde
eksenel kuvvet taşıyabilirler.
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
• NUP tipi ise değişik yönlerden gelen eksenel
kuvvetleri taşıyabilir.
• NJ ve NUP tipleri sabit yataklardır. Silindirik
makaralı rulmanlar parçalara ayrılabildikleri için
takma ve sökme işlemleri kolaydır.
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
• NU tipinin iç bileziği olmaksızın kullanılması RNU
tipini ortaya çıkarır. Bu tip radyal yönde az yer
kaplar. Silindirik makaralı rulmanların açısal uyumu
çok azdır( 2’...4’) Dolayısıyla yatak yuvalarında
eksen kaçıklığı olmamasına dikkat etmek gerekir.
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Konik Makaralı Rulmanlar
• Eğik bilyalı rulmanların makaralı olan karşıtıdır. Büyük
temas açısına sahip olduklarından radyal kuvvete oranla
daha büyük eksenel kuvvet taşırlar. Tek yönde eksenel
kuvvet aldıklarından çift olarak X veya O düzeninde
monte edilirler.
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Konik Makaralı Rulmanlar
• Eğer karşılanması gereken yük çok büyük ise iki tane konik
makaralı yatak X, O veya tandem düzende monte edilir.
Sadece radyal kuvvet etkise bile temas açısı sebebiyle
eksenel kuvvet bileşeni ortaya çıkar. Açısal uyumları küçük
(1'... 1,5') olduğundan yatak yuvalan aynı eksende olmalıdır.
• Sıcaklık değişikliklerinin millerde meydana getirdiği
genleşmeler yatak boşluğunun büyümesine veya küçülmesine
neden olur. Bu durumun ortaya çıkartacağı olumsuzluklardan
korunmak için yataklar arasındaki mesafe küçük tutulmalıdır.
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Masuralı Rulmanlar
• Tek sıralıdırlar. Yuvarlanma elemanları fıçı masura şeklinde
dış bileziğin yuvarlanma yolu iç küre şeklindedir (içbükey).
• Makara ile dış bileziğin hareket yolu arasındaki temas
alanının özelliğinden dolayı, büyük ve darbeli radyal yükler
için uygundur.
• Ayrıca açısal serbestliğinin fazla olması (~ 4°) sebebi ile
eksen kaçıklıklarının dengelenmesi istenen konstrüksiyonlar
için de uygundur. Ancak eksenel yük taşıma yetenekleri
azdır. Silindir ve koni delikli masuralı rulmanlar vardır
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Oynak Makaralı Rulmanlar
• En ağır zorlanmaların yatağıdır. Dış bileziğin oyuk küre
biçimindeki hareket yollarına kendiliğinden uyabilen iki sıra
simetrili masurası vardır. Bu sayede mil eğilmelerinin ve
yatak yuvalarının eksen kaçıklıkları dengelenebilir.
• Büyük ve darbeli radyal yükler için elverişlidir. Açısal
serbestlikleri rulman serisine ve dönme hızına bağlı olarak
0.5° ile 2° arasındadır.. Silindir veya koni delikli olurlar.
Büyük eksenel yükleri de karşılarlar.
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
İğneli Yataklar
• Radyal yönden sınırlı boyutlara sahip
konstrüksiyonlarda kullanılırlar. Bu yataklar komple,
tek bilezikli veya bileziksiz olabilirler. Bileziksiz
tiplerinin kullanılabilmesi için takılacağı elemanın
(mil-gövde) sertleştirilip taşlanması gerekir.
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Eksenel Rulmanlar
Eksenel Sabit Bilyalı Rulmanlar
• Genellikle orta büyüklükte eksenel kuvvetleri taşırlar.
• Tek yönlü ve çift yönlü eksenel yükleri taşıyan tipleri vardır.
• Tek yönlü yük alabilen tipinde bir mil bir de gövde bileziği olup
bilyalar bu iki bilezik arasında döner.
• Çift yönlü yük alan tipinde ise değişik yönlerden gelebilecek
eksenel kuvvetleri karşılayabilecek iki adet gövde bileziği ile
bunların ortasında bulunan bir mil bileziği ve bilezikler
arasında iki sıra bilya bulunmaktadır.
• Radyal kuvvet taşımazlar
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
• Çalışma sırasında merkezkaç kuvvet etkisi altında bulunan
bilyaların kanallarından çıkmamaları için, yatağa gelen
kuvvet belirli bir değerden küçük olmamalıdır. Bu sebeple
yüksek devirdeki hızlar için bu yataklar uygun değildir.
• Bu yatakların gövde bileziği küresel bir oturma yüzeyine
sahip ise, yatak yuvasında meydana gelebilecek düzlemsizlik
dengelenebilir. Bu yataklara büte ismi de verilir.
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Eksenel Eğik Bilyalı Rulmanlar
• Çift yönlü çalışan bu yataklar, daraltılmış toleranslara
sahip hassas yataklardır. Esas olarak takım
tezgahlarının hassas fener millerine takılırlar. Fener
milini boyuna doğrultuda esnemesiz (rijit)
kılavuzlanması için bu yataklar öngerilme ile takılırlar.
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Eksenel Silindirik Makaralı Rulmanlar
• Esnemesiz, yüksek taşıma yetenekli ve darbelere
duyarsız yataklardır. Eksenel bilyalı ve eksenel iğneli
yatakların yetersiz olduğu durumlarda kullanılırlar.
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Eksenel Oynak Makaralı Rulmanlar
• Büyük eksenel kuvvetlerin yanında radyal kuvvetler de
(eksenel kuvvetin %55inden küçük) taşırlar. Eksen
kaçıklıklarına ve mil eğilmelerine karşı oyuk küre
biçimindeki kapağı sayesinde duyarsızdır. Bunlara da
büte denir.
•
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Kombine Yataklar
• Büyük eksenel ve radyal yük gelen ancak hacimsel sorun
olan yerlerde kullanılan yataklardır. İğne masuralı bir
yatağın eksenel bilyalı bir yatakla birlikte üretilmiş olan
şekli örnek olarak verilebilir.
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Malzeme
• Bileziklerin ve yuvarlanma elemanlarının üretiminde
yüksek yüzey basınç mukavemetine sahip, korozyona ve
aşınmaya dayanıklı rulman çeliği kullanılır.
• En çok kullanılan rulman çelikleri 100Cr6, l00CrMn6,
100CrMo6 dır.
• 120 °C 'nin üzerindeki ortamlarda kullanılacak olan
rulmanlar uygulanacak özel ısıl işlem nedeniyle 44Cr2,
44CrMo4, 48CrMo4 gibi ıslah çeliklerinden üretilir.
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Malzeme
• Sıcaklığın 300 °C 'yi geçtiği yerlerde (jet motorları vb.)
ise 80MoCrV42l6 gibi özel çelikler kullanılır.
• Son zamanlarda plastik, cam ve silisyum-karbidden
yapılan tüm özellikleri çelik rulmanlardan çok farklı olan
rulmanlar da üretilmeye başlanmıştır.
• Kafesler ise hafif, aşınmaya dayanıklı ve yeteri kadar
mukavim olan saç, bronz, alüminyum, pirinç, polyamid, cam
elyaf takviyeli polyamid veya fiber gibi malzemelerden
yapılmaktadır. DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Gösterim Tarzı
• Rulmanlar uluslararası kabul edilmiş standart boyutlarda
çeşitli firmalar tarafından üretilmektedir. Firmaların
kataloglarında rulmanların boyutları, yük taşıma
kabiliyetleri belirtilmektedir. Ancak ifade şekillerinin ortak
olması amacıyla uluslararası bir gösterim tarzı
geliştirilmiştir.
• Bu gösterim tarzında esas alınan boyutlar;
delik çapı ( d ),
dış çap ( D )
genişlik ( B ) dir.
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
• Aynı delik çapına çeşitli dış çap ve genişliklerin karşı gelmesidir. Bunu ifade etmek için boyut serisi denilen ve 00, 02, 03, ... şeklinde iki rakamdan oluşan bir gösterim tarzı ortaya konulmuştur.
• Bu gösterim tarzında birinci rakam genişlik serisini, ikinci rakam ise dış çap serisini ifade etmektedir.
• Rulmanı ifade eden gösterimin;
ilk rakam veya harfi rulman cinsini,
ikincisi genişlik serisini,
üçüncü dış çap serisini,
son iki rakamda delik çapını vermektedir.
Gösterim 00 01 02 03 04 ..... 96
Delik Çapı 10 12 15 17 20 480 /500
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
RULMAN KODLARI
ÖN EKLER
ANA KOD
SON EKLER
RULMAN SERİSİ 62
RULMAN DELİK SAYISI 05
RULMAN TİPİ 6
ÖLÇÜ SERİSİ 02
GENİŞLİK SERİSİ 0
DIŞ ÇAP SERİSİ 2
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
RULMANLAR
Ön ek sembolleri genellikle rulmanın bir parçasını ifade ederler Örnek : K : Kafes ile yuvarlanma elemanı birlikte L : Parçalarına ayırabilen bir rulmanın serbest iç veya dış bileziği LNU 208 : NU 208 nolu silindirik makaralı rulmanın iç bileziği. L30307 : 30307 nolu konik makaralı rulmanın dış bileziği.
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Son ek sembolleri rulmanın dış ölçüleri, iç konstrüksiyon, dış formu, keçesi,
kafesi, toleransları,boşlukları,gürültüsü, sıcaklığa dayanıklılığı ve yağlaması
ile ilgili özelliklerini açıklayıcı bilgi verirler.
Örnek:
K = Konik delikli rulman koniklik 112 ( 1207 K )
K30 = Konik delikli rulman koniklik l-f-30
N = Dış bilezikte segman yuvası olan rulman ( 6207 N )
N = Segman yuvalı ve segmanlı rulman ( 6207 NR )
P = Ayrılabilir dış bilezikli oynak bilyalı rulman
A,B,C = Belirli değişiklikleri ve özellikleri belirtir.
E =Sağlamlaştırılmış iç konstrüksiyonlu silindirik makaralı rulman (NU
2305 E )
Z = Tek taraflı örtme kapaklı rulman ( 6207 Z)
2Z = Çift taraflı örtme kapaklı rulman ( 6207- 2Z ) DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
RULMANLAR RS Tek taraflı conta kapaklı rulman ( 6207- RS )
F Çelik kafes
M Pirinç kafes
J Çelik saç kafes
H Sertleştirilmiş çelik saç kafes
P6,P5,P4 Daraltılmış tolerans
C1 Radyal boşluk C2'den küçük
C2 Radyal boşluk normalden küçük
C0 Normal radyal boşluk ( sembolsüz)
C3,C4,C5 Radyal boşluk normalden büyük
Q6 Çalışmada sesi en düşük rulman
S1 200° C sınır sıcaklığa kadar dayanıklılık
S4 350° C sınır sıcaklığa kadar dayanıklılık
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
RULMANLAR Temel Sembol Örnekleri:
6207
6: sabit bilyalı rulman
2: dış çap serisi
07: delik çapının simgesi
NJ2217
N : silindirik makaralı
J : dış bilezik faturalı iç bilezik tek taraftan faturalı
2 : genişlik serisi
2 : dış çap serisi
17 : delik çapının simgesi
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
RULMANLAR Rulman tipini belirten gösterimler ( semboller)
• Sabit bilyalı rulman ( 6302,6001.623.C2 ) 618,160,161, 60,62 ,622,63,623,64
• Eğik bilyalı rulman ( Tek sıralı) (7208 B ;7314 B ) 72B,73B
• Fener mili yatakları ( B 7216 C ; TPA: P4 ) B 719,B70,B72
• Dört nokta yatakları ( QJ218 N2 TVP ) QJ2,Q.Î3
• Eğik bilyalı yataklar ( Çift sıralı) 32B,33B,32,33,32DA,33DA
• Oynak bilyalı yataklar ( 127 TV C3 ) 12,13,22,23
• Silindirik makaralı yataklar ( NU 203 E TV P2 ) N2,3.4;NU 19,10,2,22,3,23,4
;NJ 2,22,3,23,4
• Konik makaralı yataklar (3014 A ) 329,320,330,331,302,322,332,303,313,323
• Masuralı yataklar ( 20310 MB) 202,203,204
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
• Oynak makaralı yataklar (22206 ES.TVPB.C3 )
239,230.240,231,241,222,232,213,223,233
• Eksenel sabit bilyalı yataklar ( 51104. PG )
511.512,513,514(tekyönlü);542,543,54.4fpft
• yönlü küresel oturma yüzeyli); 532,533,534 (Tek yönlü küresel oturma
yüzeyli);
• 522,523,524 (Çift yönlü)
• Eksenel eğik bilyalı yataklar (234426 M.SP ) 2344,2347
• Eksenel silindirik makaralı yataklar ( K.81102 LP ) 811,812
• Eksenel oynak makaralı yataklar (29276 E. MB ) 292.293,294
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
RULMANLAR
Devir sayısı ve devir sayısı sınırı
Bir rulmanın devir sayısı sınırını
• Rulmanın cinsi ve boyutları,
• Yükün cinsi ve büyüklüğü,
• Rulman boşluğu,
• Kafesin yapısı,
• Yağ cinsi ve yağlama şekli,
• Soğutma,
gibi faktörler etkilemektedir. Bu sebeple bir rulmanın devir
sayısı için kesin bir sınır tespit etmek mümkün değildir.
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Standart rulmanlar için tablolarda belirtilen devir sayısı(ng);
eğer radyal rulman sadece radyal, eksenel rulman sadece
eksenel yükle zorlanırsa geçerlidir. Ancak bu durumda da
yük dinamik yük sayısının % 10' unu geçmemelidir.
Kombine yük devir sayısı sınırı;
ng = fn. ng0 bağıntısı ile bulunur.
f : Devir sayısı azaltma faktörü,
ngo:Tabloda verilen devir sayısı sınırı
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
RULMANLAR
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
RULMANLAR • Devir sayısını sınırlayan diğer bir etken de merkezkaç kuvvetidir.
• Özellikle eksenel yataklarda bu kuvvet yuvarlanma elemanını
temas yüzeylerinden ayırmaya çalışarak yuvarlanma şartlarını
bozar.
• Bunun önüne geçebilmek, rulmana gelen yükün belirli bir minimum
değerin altına düşmemesiyle mümkündür.
• Merkezkaç kuvvet ile çalışmasının bozulmaması için eksenel
yataklarda
Co : Statik yük sayısı ( daN ) n : ( D / d ) ;
Fa : ( daN )
k : 0,08 ( Eksenel sabit bilyalı ) ;
k : 0,02 ( Eksenel oynak makaralı )
k : 0,004 ( Eksenel makaralı)
22
10001000
o
minaCn
.kF
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
RULMANLAR
Kullanılan yağın karışımı veya viskozitesi, düşük ve orta devir
sayısında büyük önem taşımaz. Ancak kinematik viskozitesi
çalışma sırasında 12cst" dan daha küçük olmamalıdır.
Rulmanda sürtünme ısısının artmaması için devir sayısı
artışıyla birlikte buraya gönderilen yağın miktarının
azaltılması gereklidir. Sızdırmazlığı sağlanmış RS (contalı )
tipi rulmanların devir sayısı sınırı 1/3 oranında azaltılmalıdır
(ng' = 2/3 . ng )
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
RULMANLAR
Tablolarda belirtilen devir sayısı sınırları ;
• Şekil ve hareket hassasiyeti yükseltilirse (P6,P5 )
• Radyal boşluk arttırılırsa
• Kafesin yapısı ve yataklama şekli değiştirilebilirse
• Özel yağlama teçhizatı varsa yükseltilebilir.
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Sürtünme Ve Çalışma Sıcaklığı Rulmanlarda sürtünme ;
• Yuvarlanma elemanları ile yuvarlanma yolu arasındaki yuvarlanma
direnci
• Yuvarlanma elemanları ile kafes arasındaki kaymalar
• Yuvarlanma elemanları ile bilezikler arasındaki temas yüzeylerindeki
kısmi kaymalar
• Yağın sıkıştırma direnci
• Sızdırmaz yataklarda keçelerin kayması gibi nedenlerle meydana
gelir. Rulmanlı yataklardaki sürtünmenin karmaşıklığı sebebiyle
sürtünme katsayıları deney yoluyla tayin edilmektedir. Sürtünme
momenti;
2
d.F.Ms
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
RULMANLAR Rulmanların çalışma sıcaklıkları
• Rulmanın sürtünme momenti sonucu kendi kendine
ısınması
• Mil, gövde veya ısı yansıması nedeniyle dışarıdan ısınma
• Yağın cinsi ve miktarı gibi etkenlere bağlı olarak değişir
• 120 0’ a kadar olan sıcaklıklar rulmanlı yatakların çalışma
kabiliyetine etki etmez. Daha yüksek sıcaklıklarda
sertlik değerinde meydana gelen azalma dinamik yük
sayısını azaltır.
• Ancak bu durum hesaplamalarda sıcaklık faktörü ile
dikkate alınır. DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Rulmanlı Yataklarda Yorulma ve Plastik Şekil Değiştirme
Rulmanlı yataklarda yuvarlanma elemanları ile hareket
yüzeyleri arasındaki temas alanlarının çok küçük olması
sebebiyle HERTZ tipinde yüzey basınçları oluşmaktadır.
Rulmanlı yatakların
döner (n > 1 D/d)
veya sabit (n ≤ 1 D/d)
olmalarına göre Hertz basınçlarının etkilerini iki gruba
ayırmak mümkündür. DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
RULMANLAR
Döner Rulmanlı Yataklar
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Temas yüzeylerinde meydana gelen yüklenmeler değişken ve hareket
yuvarlanma olduğundan, gerek yuvarlanma elemanlarının gerekse
bilezik hareket yüzeylerinin üzerinde yorulma aşınması (pitting)
meydana gelir. BİR RULMANLI YATAĞIN BİLEZİKLERİNİN
BİRİNDE VEYA YUVARLANMA ELEMANLARINDA İLK YORULMA
AŞINMASI MEYDANA GELİNCEYE KADAR GEÇEN SÜRE (Toplam
Dönme Sayısı Veya Toplam Çalışma Saati) O YATAĞIN ÖMRÜNÜ
İFADE EDER. Yani döner rulmanlı yatağın dinamik kapasitesi devir
tarafından belirlenmektedir.
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
RULMANLAR
Sabit Rulmanlı Yataklar
Temas yüzeylerinde plastik şekil değiştirme meydana
gelmektedir. Yükün büyüklüğüne bağlı olarak bu plastik
şekil değiştirme 0,0001.db (db=yuvarlanma elemanın çapı)
değerini aştığı takdirde yatak normal çalışamaz yani
yatağın statik kapasitesi plastik şekil değiştirme
tarafından belirlenir.
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
RULMANLAR
Rulmanların Seçimi
Seçim işlemi döner ve sabit yataklar için ayrı
ilkelere göre yapılmaktadır.
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Rulman Seçimi
• Döner Rulman
n
Lhesap
f
fFC
• Sabit Rulman
s0hesap0 fFC
P h
L
Lf
500
Pn
nf
3
100
P
F
CL
tabloC tablo0C
( n ≤ 1 D /d ) (n > 1 D /d)
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Bu şekilde hesaplanan Dinamik yük sayıları değerleri
çalışma sıcaklığı t < 120° için geçerlidir.
t > 120° olduğu zaman rulmanın dinamik yük sayısı;
bağıntısı ile hesaplanır yada hesaplanan değer ile ilgili bir
işlem yapılmayıp tablodaki dinamik yük sayısı
CTablo t= CTablo x ft
bağıntısı ile ft kadar küçültülür (ft < 1 'dir).
t
hesap
tf
CC
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
RULMANLAR A) Döner Rulmanlı Yatakların Seçimi
Döner rulmanlı yatakların seçimi
nominal ömür (L),
dinamik yük sayısı (C)
dinamik eşdeğer yük (F)
olmak üzere üç faktör göz önüne alınarak yapılır.
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Nominal ömür ; (L)
Yapılan deneyler tip,boyut ve malzemeleri aynı
olan ve aynı yük etkisinde kalan rulmanların
ömürlerinin farklı olduğunu göstermiştir. Bu
nedenle rulmanlı - yatakların ömrü hakiki ömür
ve nominal ömür olmak üzere iki şekilde ifade
edilmektedir.
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Hakiki ömür bir rulmanlı yatağın elemanlarının herhangi
birinde ilk yorulma belirtileri meydana gelinceye kadar
geçen süredeki toplam devir sayısı veya çalışma
saatidir.
Nominal ömür ise aynı rulmanlı yataklardan ibaret olan bir
gruptaki yataklardan % 90'ının eriştiği veya aştığı
ömürdür.Nominal ömür milyon devir cinsinden devir
sayısı (L) veya çalışma saati ( Lh ) olarak ifade edilir.
Bu kavramlar arasında
610
60 hL.n.L DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
RULMANLAR Dinamik yük sayısı ; (C)
Rulmanlı yatağın 106 devirlik nominal ömre eriştiği yük
olarak tarif edilebilir. Bu değer rulman kataloglarında
verilmektedir.
Dinamik eşdeğer yük ; (F)
Rulmanlı yataklar aynı anda hem radyal (Fr ) hem de
eksenel (Fa ) yani kombine kuvvetleri etkisinde kalabilir.
Dinamik eşdeğer yük, yorulma bakımından kombine yük
gibi tesir eden, radyal yataklarda radyal, eksenel
yataklarda ise eksenel bir yüktür.
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
RULMANLAR
Rulmanlı yataklarda nominal ömür,dinamik yük
sayısı ve dinamik eşdeğer yük arasında;
p = 10/3 makaralı yataklar
p = 3 Bilyalı yataklar
bağıntısı vardır.
şeklinde de ifade edilebilir.
P
F
CL
P
hF
C
nL
60
106
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
1.Radyal Yataklarda Dinamik Eşdeğer Yük Hesabı (F)
2.Eksenel Yataklarda Dinamik Eşdeğer Yük Hesabı (F)
3.Açısal Temaslı Radyal Yataklarda Dinamik Eşdeğer Yük Hesabı (F)
4.Yatak Yükünün Değişken Olması Durumunda Eşdeğer Yük Hesabı (F)
n
Lhesap
f
fFC
Formülünde kullanılan dinamik eşdeğer yük (F), farklı yatak türleri için aşağıdaki şekillerde hesaplanır.
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
1. Radyal Yataklarda Dinamik Eşdeğer Yük Hesabı
F = X.V. Fr + Y. Fa
bağıntısı ile hesaplanır.
X: radyal faktör ,
Y: eksenel faktör,
V: yükün döner bilezik üzerindeki etkisini ifade eden bir
faktördür.
İç bilezik döner dış bilezik sabit ise V = 1 ;
iç bilezik sabit ,dış bilezik döner ise V=l,2
alınması önerilir. DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
1. Radyal Yataklarda Dinamik Eşdeğer Yük Hesabı
F = X.V. Fr + Y. Fa
Ancak bazı firmalar her iki durumda da V=l alınmasını önerirler. Bu durumda dinamik eşdeğer yük ;
F = X. Fr + Y. Fa
bağıntısı ile hesaplanır.
X ve Y faktörleri Fa / V. Fr oranına veya temas açıları küçük olan
yataklarda
Fa / Co oranına bağlı olarak belirlenir (Co= statik yük sayısı ).
Fa / V. Fr < e olan radyal yataklarda X =1 , Y =0 dolayısıyla
F = V. Fr veya F = Fr olur (e = sınır yük değeri)
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
2. Eksenel Yataklarda Dinamik Eşdeğer Yük Hesabı
Eşdeğer yükün değeri, temas açısı α'ya bağlıdır,
• α = 90° olan yani hiç radyal yük taşımayan bilyalı eksenel
yataklarda
F = Fa
• α ≠90° olan eksenel oynak makaralı yataklarda
Fr < 0,55Fa olmak koşuluyla
F = Fa+l,2 Fr olur.
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
3.Açısal Temaslı Radyal Yataklarda Dinamik Eşdeğer Yük Hesabı
Eşdeğer yükün hesaplanmasında bu yataklarda temas açısından dolayı,
radyal kuvvetin F'a=0,5.Fr/Y eksenel bileşeninin meydana gelir
tek yönlü eksenel kuvvet taşıyan Eğik bilyalı ve Konik makaralı radyal
yataklar radyal kuvvetin F'a eksenel bileşenlerini için "O" veya " X"
tertiplerinde çift olarak takılırlar.
Bu durumda dış eksenel kuvveti Ka ile ifade edersek yatakların birisi
Fa=F'a + Ka
diğeri ise Fa=Fa + Ka toplam eksenel kuvvetini taşıyacaktır.
Yatakların montaj şekline göre Fa'nın değeri tablo halinde verilir. DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
RULMANLAR
Bu yatakların dinamik eşdeğer yükleri Ka dış eksenel yükünü taşıyan yatak için F = V. Fr F = X.V.Fr + Y.(Fa'+Ka) bağıntılarının ; Ka dış eksenel yükü taşımayan yatak için F = V. Fr F = X.V.Fr + Y.(Fa’-Ka) bağıntılarının verdiği en büyük değer alınarak hesaplanır. •Yatakların tertiplenme şekline göre bunlara etkiyen radyal kuvvetler arasındaki mesafe, yatakların arasındaki mesafeden büyük veya küçük olabilir. •O düzeninde monte edilmiş konik makaralı veya eğik bilyalı yataklara gelen radyal kuvvetler arasındaki mesafe yataklar arasındaki mesafeden büyüktür. •X düzeninde ise radyal kuvvetler arasındaki mesafe yataklar arası mesafeden küçüktür. • O düzenlemesinin üstün tarafı milin konumunu stabil kılmasıdır •X düzenin üstün tarafı ise küçük eksen kaçıklıklarına izin vermesidir. DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
RULMANLAR
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
4- Yatak yükünün değişken olması durumunda Dinamik Eşdeğer Yük Hesabı
Bir çok durumda yük büyüklüğü değişkendir. Eşdeğer
yatak yükünü hesaplayabilmek için; yatağa gelen gerçek
değişken yük ile aynı etkiyi yapan bir sabit ortalama Fm
yükünün elde edilmesi gerekir.
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
1-Yük farklı büyüklükte, fakat milin belirli bir dönme süresinde
sabit kalan kuvvetlerden meydana geliyorsa veya sürekli olarak
değişken yük yaklaşık olarak bir seri tek kuvvet ile ifade
edilebiliyorsa ortalama yük;
( t1 zamanında n1 ve F1, t2 zamanında n2 ve F2… gibi çeşitli dönme
hızları ile çeşitli yükler altında)
P
topm
P
topm
P
topm
P
mt
t
n
nF
t
t
n
nF
t
t
n
nFF 33
322
211
1
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
RULMANLAR
toptoptop
mt
tn
t
tn
t
tnn 3
32
21
1
Ortalama Devir Sayısı toplam çalışma süresi; Çalışma süreleri ; şeklinde ifade edilir.
321 tttttop
topt
tf 11
topt
tf 2
2 topt
tf 3
3
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
RULMANLAR
P
m
PPP
mn
fnFfnFfnFF
333222111
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
RULMANLAR 2- Yatak yükü sabit devir sayısında belirli bir zaman aralığında aynı
yönde kalıp doğrusal olarak bir minimum değeri ile bir maksimum
değeri arasında değişiyorsa ortalama yük;
bağıntısı ile ifade edilebilir.
3
2 maxmin FFFm
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
3- Yatak yükü büyüklük ve doğrultusu sabit bir F1 yükü (örn. bir
rotorun ağırlığı) ile dönen sabit bir F2 yükünün (örn. dengesizlik
kuvveti) toplamından meydana geliyorsa ortalama yük;
Fm= fm ( F1 + F2 ) dir.
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
RULMANLAR B ) Sabit Rulmanlı Yatakların Seçimi
Sabit rulmanlı yatakların seçimi, statik yük sayısı (C0) ve
statik eşdeğer yük (F0)'e göre yapılır.
• Statik yük sayısı: (C0)
Rulmanlı yatakların herhangi bir elemanında 0.0001.db
büyüklüğünde plastik şekil değiştirme oluşturan yüke statik
yük sayısı adı verilir. Bu değer rulman kataloglarında
verilmektedir.
s0hesap0 fFC tablo0C
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
• Statik eşdeğer yük (F0)
1- Radyal ve açısal temaslı radyal bilyalı ve makaralı rulmanlar için
statik eşdeğer yük
F0 = Fr ve Fo = Xo.Fr+Yo.Fa
bağıntılarının verdiği en büyük değer seçilir.
Burada,Xo; radyal; Yo; eksenel faktör olup kataloglarda
verilmektedir,
2- α≠ 90° olan eksenel makaralı yataklar için statik eşdeğer yük
Fr< 0,36.Fa olması koşulu ile
F0 = Fa + 2,76.Fr bağıntısı ile hesaplanır.
3- α = 90° olan eksenel yataklar için statik eşdeğer yük
F0 = Fa dır. DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Statik yük sayısı ile statik eşdeğer yük arasında
C0 = fs..F0
bağıntısı bulunur. fs: statik yük emniyet katsayısı
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Toleranslar ve Geçmeler
• İç bilezik ile mil ve dış bilezik ile gövdedeki yuva
arasındaki geçme durumları, rulmanlı yatağın çalışmasını
önemli ölçüde etkiler.
• Geçmeler çok sıkı seçilirse deformasyonlardan dolayı iç
bileziğin büyümesi, dış bileziğin küçülmesi yataktaki
radyal boşluğu tamamen kaldırarak kasıntı yapar, aşırı
derecede ısınma meydana getirir.
• Geçmelerin daha az sıkı seçilmesi sonucunda ise iç bilezik
ile mil arasındaki fretting korozyon denilen bir korozyon
aşınması meydana gelir. DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Toleranslar ve Geçmeler
• Bu sebeple geçmelerin seçilmesi çok önemlidir.
• Prensip olarak DÖNEN BİLEZİKLER SIKI GEÇME ile
takılırlar.
• Dönen bilezikler genellikle çevre yükünü alan bileziklerdir.
• Rulmanlı yataklarda YÜKÜN BÜYÜKLÜĞÜ VE
DOĞRULTUSU, ÇEVRE YÜKÜ VE NOKTA YÜKÜ
şeklinde tanımlanmaktadır.
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
RULMANLAR • ÇEVRE YÜKÜ, bir dönme sırasında rulmanın bileziklerinden
herhangi birisinin tüm çevresinin bir defa yüklendiği
durumu ifade etmektedir.
• Bu da BİLEZİK DÖNER ,YÜK SABİT veya YÜK DÖNER
BİLEZİK SABİT hallerine karşılık gelir.
• Dış bileziğe çevre yükü gelmesi durumunda ise K7,M7,N7 ve P7
toleransları dış bileziğin kayması, yükün büyüklüğü ve gövdenin
durumuna göre rulmanlı yatak kataloglarından seçilir.
• İç bilezikte çevre yükü varsa j5,j6,k5,k6 ; .......m6,n6 dır. Bu tolerans
alanları rulmanın cinsine, yükün büyüklüğüne ve bileziğin kayabilme
durumuna göre rulman firmalarının kataloglarında verilen tablolardan
belirlenir.
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
RULMANLAR
• NOKTA YÜKÜ ise yükün daima bileziğin aynı noktasına
yöneldiğini belirtir.
• Bilezik ve yükün sabit veya bileziklerin yükle birlikte
döndüğü duruma karşılık gelir.
• Dış bileziğe nokta yükü gelmesi durumunda
H6,H7,H8,J6,J7 ;
• Miller için önerilen tolerans alanları; iç bilezikte nokta
yükü varsa g5,g6,h6,j6
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Yataklama
• İç bileziğin mile,
• Dış bileziğin yuvaya yerleştirilmesi
• Mil - gövde sisteminin içinde yatakların
tertiplenmesi olmak üzere üç noktaya dikkat
edilmelidir.
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Yataklama
• Bileziklerin radyal, eksenel ve çevresel olmak üzere üç yöne göre
tespit edilmesi gerekmektedir.
• Radyal ve çevresel yönde tespit geçmelerle yapılmaktadır.
• Eksenel yönde tespit ise ; mil üzerinde genellikle bir taraftan
omuza (faturaya) dayanıp diğer taraftan somun, segman ( seeger
emniyet halkası ), burç, civata ile mil uç kısmına sıkılan pul arasına
veya sayılan elemanlardan herhangi ikisinin arasına alınarak veya
germe manşonu ile;
• Gövde üzerinde ise kapak ile gövdedeki fatura, kapak ile segman,
.... ve iki segman arasına alarak yapılır.
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
RULMANLAR
Silindirik Delikli Yatakların Mil Üzerine Tespiti
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
RULMANLAR
Silindirik Delikli Yatakların Mil Üzerine Tespiti
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Silindirik Delikli Yatakların Mil Üzerine Tespiti
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Konik Delikli Yatakların Mil Üzerine Tespiti
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
RULMANLAR
Konik Delikli Yatakların Mil Üzerine Tespiti
RULMANLAR RULMANLAR RULMANLAR
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Yatakların Yuvaya Tespiti
RULMANLAR RULMANLAR RULMANLAR
Çengel anahtar somun
Çengel anahtar somun
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Yatakların Yuvaya Tespiti
RULMANLAR RULMANLAR RULMANLAR
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Emniyet Bilezikli Yatakların Yuvaya Tespiti
RULMANLAR RULMANLAR RULMANLAR
Çengel anahtar somun
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
RULMANLAR
Emniyet Bilezikli Yatakların Yuvaya Tespiti
RULMANLAR RULMANLAR RULMANLAR
RULMANLAR
Rulmanlı yatakların mil - gövde sisteminin içinde
tertiplenmesinde ısıl genleşmelerden dolayı yatağın iç
boşluğunun tamamen kaybolmasının önlenmesine dikkat
edilir
Bunun için ÜÇ TİP MONTAJ SİSTEMİ uygulanır.
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
RULMANLAR Uzun millerde uygulanan birinci sistemde yataklardan biri
her iki taraftan desteklenir. Bu yatak sabit düzende
yataklanmış olur. Hem radyal hem de eksenel yük
taşıyabilir. Diğeri ise serbest bırakılır. Bu yatak serbest
düzende yataklanmış olur. Sadece radyal yük alır. Isıl
genleşme sonucu milin uzaması bu uçtan gerçekleşir.
Serbest bırakma konstrüktif olarak mil veya göbek şekli
ve toleransı ile sağlanabileceği gibi yatağın kendi
konstrüksiyonu ile de sağlanabilir (silindirik makaralı
yataklarda olduğu gibi). Bu sisteme SABİT-SERBEST
DÜZEN adı verilir. DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
RULMANLAR
Daha az kullanılan ikinci sistemde ise çok az yan boşluk
(0.5 -1 mm) bırakarak her iki yatak dış yan taraflardan
desteklenir. Veya hiç boşluk bırakılmaz kendi iç serbestliği
olan yataklar kullanılır. Bu sisteme ise SERBEST-
SERBEST (OYNAR) DÜZEN denir.
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Üçüncü montaj sistemi eğik bilyalı veya konik makaralı
yataklarla yapılan yataklamalarda kullanılır. Bu yataklarda
radyal kuvvetin etkisi ile eksenel kuvvet bileşeni ortaya
çıkar. Eksenel kuvveti karşılamak için yataklar X veya O
düzeninde yataklanır. Yatak boşluğu X düzeninde dış
bileziğin O düzeninde ise iç bileziğin eksenel yönde
itilmesi ile ayarlandığından bu sistem AYARLANABİLİR
YATAK DÜZENİ diye isimlendirilir.
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Rulman Toleransları ve Rulman Boşluğu
Rulmanlar;
normal toleranslı ( P0 'standart' )
daraltılmış toleranslı (tolerans sınıfı P6, P6x. P5, P4 ve P2 ) olarak ikiye
ayrılırlar.
Rakamlar küçüldükçe gösterilen hassasiyet artmaktadır. Daraltılmış
toleranslı rulmanlar kullanımda daha büyük özen isterler. Mil, gövde ve
diğer ilgili parçalar rulmanlara uygun hassasiyetle imal edilmelidir.
Dar toleranslı olan yataklar çok hassas mil kılavuzlanmalarında ve çok
yüksek devir sayılarında gereklidir. Takım tezgahı fener mili (iş mili)
yataklanması dar toleranslı yatakların önemli bir kullanım alanı olup bu
uygulamalarda rulmanlar standart tolerans sınıflarına ek olarak SP (özel
hassasiyet), UP (ileri hassasiyet), HG (yüksek hassasiyet) ve T9
sınıflarında da yapılmaktadır.
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Rulmanlı yataklar belirli bir radyal iç boşluk ile imal edilmektedirler.
Çalışma ve montaj koşullarına göre belirlenen ve C1, C2 , normal
boşluk, C3. C4, C5 ile simgelenen bu boşlukların değeri rulman
kataloglarında verilmektedir.
Normal boşluk, normal çalışma şartlarında bileziklerden birinin hafif
pres geçme toleranslarına sahip olması durumda seçilir.
Eğer mümkün mertebe tatlı sıkı yataklama gerekliyse, o zaman
azaltılmış radyal boşluk C2 seçilir. Arttırılmış rulman boşluğu C3, C4
ve C5 büyük yükler etkisinde kalan sıkı geçmeler, yönleri belli olmayan
yük etkisinde kalan pres geçme iç ve dış bilezikler ; dış ve iç bilezik
arasında büyük sıcaklık farkı vb. özel çalışma şartlarında seçilir.
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Yağlama
Rulmanlı yatakların yağlanması gres veya sıvı yağ kullanılarak yapılır.
Basit tertibat istemeleri, gresin kendisinin sızdırmazlık görevini
yapması, metalik yüzeyleri korozyona karşı çok iyi koruması ve
yüksek kaliteli greslerin bozulmadan uzun süre kullanılması greslerin
sıvı yağlara kıyasla daha ucuz ve kullanışlı olmasını sağlamaktadır.
Buna karşın sıvı yağların yüksek hızlarda iyi sonuç vermesi, yatağı
daha iyi soğutması yataktaki yağ miktarının daha iyi bir şekilde
kontrol edilebilmesi gibi özellikleri vardır.
Hangi yağlama metodunun seçileceği teknik ve ekonomik kıstaslara
bağlıdır. Tüm rulmanların % 90'ı gres yağı ile yağlanır.
Sıvı yağ ile yağlama, diğer makine elemanlarında sıvı yağ gerekiyorsa
veya sistemin soğutulması gerekiyorsa uygulanır. Katı yağlarla
yağlama ise çok özel durumlarda uygulanmaktadır.
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Rulmanlı yataklarda lityum sabunlu, kalsiyum sabunlu, sodyum
sabunlu, alüminyum sabunlu, natriyum sabunlu ve sabunsuz
gresler kullanılmaktadır.
Kireç sabunlu ve lityum sabunlu greslerin dışındaki gresler
birbiri ile karıştırılmaz.
Yağ yatak ile kapak arasındaki boşluğun genellikle en çok
yarısına doldurularak yağlama görevini yapar.
Daha fazla doldurulması yatağın ısınmasına sebep olur. Ancak
düşük hızlar, sürekli toz ve pislik bulunan ortamlar istisnadır.
Önemli yerlerdeki yağlama sistemlerinde fazla gresi tahliye
eden gres regülatörlerinin kullanılması gerekir.
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
İşletme sıcaklığı gres ömrünü belirleyen faktörlerin başında
gelmektedir.
Yüksek sıcaklıklarda gresler çabuk yaşlanarak özelliklerini yitirirler.
Kullanım için izin verilen sınır sıcaklığı işletme sıcaklığı işletme
sıcaklığından yüksek olan gresler yatağın tüm ömrü boyunca yeterli
olur. Bu durumda conta kapaklı rulmanlı yataklar kullanılır. Aksi
durumda rulmanlı yatağın bulunduğu bölgeye el pompası ile gres
basılır.
Sıvı yağın seçimi yatak çapına ( d ) ve devir sayısına ( n ) bağlı olarak
rulman üreticileri tarafından verilen nomogramlardan yapılır. Yağlama
sistemleri ise daldırmalı, sıçratmalı, damlalıklı, fitilli, püskürtmeli gibi
yataklanan sistemin özelliklerine göre çeşitlenebilmektedir.
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Yatak sistemlerinde yağın dışarıya akmasını ve dıştan yatak
sistemine toz, pislik gibi maddelerin girmesini önlemek amacıyla
sızdırmazlık sistemleri kurulmaktadır.
Bu sistemler temaslı ve temassız olmak üzere iki sınıfa ayrılabilir.
Temaslı sızdırmazlık sistemlerinde mil ile sızdırmazlık elemanlarının
arasında sürtünme meydana gelmektedir. Bu durum yüksek hızlarda
aşınmalara neden olmaktadır.
Karışık şekilli labirentlerden, boşluklardan oluşan temassız
sızdırmazlık sistemlerinde ise bu mahsur yoktur.
Bu sistemlerin yanı sıra pratikte tek ve çift conta veya örtme
kapaklı rulmanlar kullanılmaktadır.
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Masura yüzeyinde sürtünmeler nedeniyle oluşan gerilmeler.
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Yağ banyosu ile yağlama
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Yağ sirkülasyonu ile yağlama
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Gresle yağlama
yapılması durumunda
yeniden yağlama
periyotları.
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Rulmanlı Yatakların Montajı Demontajı
Montaj (takma) ve demontaj (sökme) rulmanlı yatağın ömrü üzerinde
etkili olduğundan özen gösterilmesi gereken bir işlemdir.
Montaj
Farklı tasarımları ve büyüklükleri nedeniyle rulmanlı yatakların tümü aynı
yöntemle takılamaz. Mekanik, hidrolik ve ısıtarak takma yöntemlerinden biri
kullanılabilir. Ancak her metot için geçerli olan prensipler şunlardır:
I- Yeni rulmanların ambalajı montajdan çok kısa bir süre önce açılır. Ortam
tozsuz ve kuru olmalıdır. Mil ve yuva temiz olmalıdır (talaş, pislik, toz, döküm
kumu vb. den arındırılmalıdır). Temizleme için hiçbir zaman üstübü
kullanılmamalıdır.
II-Kullanılmış rulmanlar montajdan önce mazot veya uygun bir temizleyici ile
yıkanmalı ve arkasından sıvı yağ veya gres ile yağlanmalıdır.
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
III- Montajdan önce rulmanın geçeceği bütün parçaların (mil, göbek)
ölçü ve biçim doğruluğu (boyutlar, toleranslar, kademeler...)
kontrol edilmelidir. Ölçmede ana prensip, ölçülecek parça ile ölçme
aletinin aynı sıcaklıkta olmasıdır. Herhangi bir çap en az iki kesitte ve
birden fazla düzlemde ölçülmelidir.
IV- Rulman bileziklerine çekiçle vurulmaz.
V- Sıkı geçme ile takılacak olan bilezik önce takılır.
VI- Parçalarına ayrılmayan rulmanlarda takma kuvveti hiçbir zaman
yuvarlanma elemanının üzerinden geçirilmez daima takılan bileziğe
uygulanır.
VII-Parçalarına ayrılan rulmanlarda iç ve dış bilezik önce ayrı ayrı
takılır. Sonra bilezikler hafifçe döndürülerek iç içe geçirilir ve
montaj tamamlanır.
VIII- Montaj tamamlandıktan sonra radyal ve eksenel boşluğun yeterli
olup olmadığı kontrol edilir.
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Mekanik Yöntemler
Normal sıkı geçmelerde 100 mm delik çapına kadar rulmanlar
mile soğuk olarak (çekiç veya pres ile) takılır. Fazla sıkı
olmayan geçmelerde rulmanlı yatak gerektiğinde hafif çekiç
darbeleri ile monte edilebilir. Bunu yaparken yumuşak çelikten
ve alın yüzeyi düz bir vurma burcu kullanılmalıdır. Burcun formu
montajın rahatça yapılmasına olanak sağlamalıdır. Monte
edilecek yatak cinsine bağlı olarak sadece iç bileziğe veya hem
iç hem de dış bileziğe basan burç konstrüksiyonları
kullanılabilir. Burç. montaj (çakma) kuvvetinin bütün bilezik
çevresine düzenli olarak uygulanmasını böylece yatağın zarar
görmemesini sağlar.
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Sıcaklığı biraz daha fazla olan seri üretim montajlarında hidrolik veya
mekanik pres kullanılır.
Konik delikli rulmanlı yatakların; silindirik mil üzerine montajında
germe manşonu-germe manşonu somunu, çakma manşonu-mil
somunu-basınç civatalı mil somunu, halka pistonlu pres (hidrolik
somun)-germe manşonu, halka pistonlu pres-çakma manşonu; konik
mil üzerine takılmasında ise mil somunu, halka pistonlu pres
kullanılır.
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Hidrolik Yöntemler
Büyük sıkı geçmeler gerektiren büyük boyutlu yatakların montajında
geçme yüzeyleri arasında ince bir yağ tabakası oluşturulur. Bu
tabaka geçme yüzeyleri arasındaki sürtünmeyi büyük ölçüde
ortadan kaldırdığından yüzeyleri zedeleme tehlikesi olmadan
eksenel yönde küçükbir kuvvet uygulayarak iç bilezik mil üzerinde
kaydırılır. Konik muylu üzerine konik delikli yatakların takılmasında
çok az yağ gerekir ancak silindirik delikli yataklarda kenar
kayıpları nedeniyle yağ gereksinimi fazladır.
Montajdan sonra yağın hiç artık bırakmadan geçme aralığından
kesinlikle akıp gitmesi için 20°C ‘de yaklaşık 75 mm2/sn viskoziteli
ince bir yağ kullanılmalıdır.
Geçme yüzeyleri arasına yağın basılabilmesi için yağ olukları, besleme
kanalları ve vida dişi bağlantıları mil veya manşon üzerine
açılmalıdır DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
SKF Drive-up
Metodu
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Isıl Yöntemler
Isıtma:Bilhassa silindirik geçme yüzeylerinde rulmanın mile çok sıkı geçmesi
gerekiyorsa rulmanın ısıtılarak genleştirilmesi yöntemi tercih edilir.
Rulmanlar ısıtılırken sıcaklık kontrol edilmeli ve 120°C 'nin (örtme kapaklı
rulmanlarda 80°C ’nin) üzerine asla çıkılmamalıdır. Bu sıcaklık aşılırsa
yatak malzemesinin tane yapısında meydana gelebilecek değişmeler
sonucunda sertlik düşer. Yük taşıma kabiliyeti ve ömür azalır.
Isıtma için: Isıtıcı plaka üzerinde ısıtma, yağ banyosunda ısıtma, kızgın hava
fırınında ısıtma, indüktif ısıtma aygıtında ısıtma, indüktif iç bilezik
sökme-takma aygıtında ısıtma(iç bileziği ayrılabilen yataklar) gibi
yöntemler kullanılır. İndüktif ısıtmada aygıtın sargı tarafından manyetik
alternatif alan etkisinde oluşan girdap akımları bileziği çok çabuk ısıtır
ve genleştirir.
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Isınmadan sonra parçaların manyetikliği aynı aygıt tarafından otomatik
olarak giderilir.
Soğutma:Dış bileziğin sıkı geçme ile takılması gerekiyorsa genellikle
yuva ısıtılır. Büyük plan yuvalarda (gövdelerde) ısıtmada güçlüklerle
karşılaşılırsa rulmanlı yatağın kuru buz (CO2 karı) ve alkolden oluşan
bir karışımda soğutulması tercih edilir. Bu işlemde sıcaklık -50°C'nin
altına inmemelidir.
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Demontaj
• Rulmanlı yataklar tekrar kullanılacaksa sökme özenle yapılmalıdır.
• Sökmede de mekanik, hidrolik ve ısıl genleşme gibi yöntemler
kullanılmaktadır. Sökme işlem sırasında dikkate alınması gereken
en önemli prensipler:
• Sökme takımı sökülecek bilezik üzerine uygulanmalıdır. Sökme
kuvveti hiçbir zaman yuvarlanma elemanının üzerinden geçirilmez.
• Rulman bileziklerine çekiç ile doğrudan vurulmaz.
• Parçalarına ayrılmayan rulmanlı yataklarda, yatak önce boşluklu
geçmeyle takılmış bilezikten başlayarak sökülür.
• Parçalarına ayrılabilen yatakların bilezikleri ayrı ayrı sökülür.
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Mekanik Yöntemler
• Küçük yatakların sökülmesinde çoğunlukla çektirmeler veya
hidrolik pres kullanılır. Eğer başka olanak yoksa yumuşak
metalden bir malafa ve çekiç yardımı ile sökmek de mümkündür.
Mil ve yuva tasarımı yapılırken rulmanın sökülmesi dikkate alınıp
çektirme ayakları için oluklar, itme cıvata yuvalan vb. yapılmalıdır.
• Konik delikli yatakların sökülmesinde iç bileziğe; germe manşonu
üzerinden kaydırabilme için malafa, halka pistonlu pres (hidrolik
somun); çakma manşonu üzerinden kaydırabilmek için ise çektirme
somunu, baskı cıvataları veya halka pistonlu pres kullanılır.
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Hidrolik Yöntemler
Geçme yüzeylerine basılan yağın sürtünmeyi azaltması nedeniyle
küçük bir eksenel kuvvet iç bileziğin milden ayrılmasını sağlar.
Kazaya sebep olmamak için parçanın eksenel hareketi sınırlanmalıdır.
Geçmede oluşan pasın sökülmeyi zorlaştırıcı etkisi nedeni ile pas
çözücü bir hidrolik yağın kullanılması gerekebilir.
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Isıl Yöntemler
Isıl genleşme ile çap farklılığı oluşturma; ısıtma halkası,indüktif
iç bilezik sökme takma aygıtı veya yakıcı çember kullanılarak yapılır.
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
Sayfa 67
Sayfa 153
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
DEÜ Mühendislik Fakültesi Makina Müh.Böl.
Makina Tasarımı II Melih Belevi-Çiçek Özes
KAYNAKLAR
Yrd.Doc.Dr.Melih Belevi, Makine Tasarımı II Ders Notları Prof.Dr.Mustafa AKKURT , Makine Elemanları Prof.Dr.Hikmet RENDE , Makine Elemanları Prof.Dr.Atilla Bozacı, Makine Elemanları Yüksek Mühendis Şefik Okday, Makine Elemanları SKF Rulman Katoloğu http://www.skf.com/portal/skf_tr/home http://www.mapro.skf.com/mp3000e.htm Prof.Dr.Cahit Kurbanoğlu, Makine Elemanları Teori, Konstrüksiyon
ve Problemler, Prof.Dr.Hikmet Rende, Makine Elemanları, Prof.Dr.Ahmet Çetin Can, Makine Elemanları Tasarımı, Prof.Dr.Gazanfer Harzadın, Makine Elemanları
top related