İstatistik bilgisiyle eleştirel makale okuma

Temel Metot ve İstatistik Bilgisiyle

Eleştirel Makale Okuma Yrd. Doç. Dr. İlker Ünal

Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi

Biyoistatistik ABD

15.01.2016 XIII. Mesleki Gelişim Kursu – Antalya Papillon Ayscha Hotel

Sunuda Neler Var?

•  Temel Kavramlar

•  Nasıl Okumalı

•  Ne Yapmamalı

•  Okuma Örnekleri

15.01.2016 Eleştirel Makale Okuma Yrd. Doç. Dr. İlker Ünal 2

Temel Kavramlar

•  Makalede istatistik kavramı olarak neler görebiliriz? •  Tasarımda başvurulan yöntem

•  Örneklem seçimi ve büyüklüğü

•  Kullanılan istatistiksel analiz yöntemleri

•  Özetleme ölçütleri ve tablolar

•  Özel grafikler

15.01.2016 Eleştirel Makale Okuma Yrd. Doç. Dr. İlker Ünal 3

Temel Kavramlar Tasarımda başvurulan yöntem

15.01.2016 Eleştirel Makale Okuma Yrd. Doç. Dr. İlker Ünal 4

Temel Kavramlar Tasarımda başvurulan yöntem

•  Kanıta Dayalı Tıp •  KANIT Nedir ?

•  Yayımlanmış literatür:

•  Orijinal, güncel bir makale

•  Derlemeler

•  Araştırma özetleri

•  Pratik rehberler

•  Kitaplar

15.01.2016 Eleştirel Makale Okuma Yrd. Doç. Dr. İlker Ünal 5

15.01.2016 Eleştirel Makale Okuma Yrd. Doç. Dr. İlker Ünal 6

KOHORT  Ç.  VAKA-­‐KONTROL  Ç.  

VAKA  SERİLERİ  

VAKA SUNUMLARI

UZMAN  GÖRÜŞÜ  

HAYVAN  DENEYLERİ  

İNVİTRO  DENEYLER  

RANDOMİZE  KONTROLÜ  ÇİFT  

KÖR  Ç.  

SİSTEMİK  DEĞERLEND.  ve  META  ANALİZLER  

KANIT PİRAMİDİ

Temel Kavramlar Tasarımda başvurulan yöntem Gözlemsel yaklaşım Deneysel yaklaşım

Eleştirel Makale Okuma Yrd. Doç. Dr. İlker Ünal 7

•  İncelenen faktörler araştırıcının kontrolü altında değildir

•  İncelenen olay dışındaki durumlar sabit tutulamaz

•  Randomizasyon çok zordur

•  Neden-sonuç ilişkisi her zaman tam olarak saptanamayabilir

•  Gerçek hayata daha uygun sonuçlar elde edilir

•  Olayların tekrarlanması olanaksızdır

•  İncelenen faktörler araştırıcının kontrolü altındadır

•  Diğer tüm değişkenler sabit tutulabilir

•  Randomizasyon kolaydır

•  Neden-sonuç ilişkisi tam ve doğru şekilde saptanabilir

•  Deneysel koşullar gerçek hayattaki ile her zaman birebir aynı değildir

•  Deneysel koşullar istendiği zaman ve sayıda tekrarlanabilir

15.01.2016

Temel Kavramlar Tasarımda başvurulan yöntem

Gözlemsel Araştırmalar

Tanımlayıcı Araştırmalar • Olgu Sunumları • Vaka Serileri

Analitik Araştırmalar • Kesitsel • Vaka-Kontrol • Kohort

Deneysel Araştırmalar

Hayvan Deneyleri

Klinik Deneyler • Tedaviye yönelik • Korumaya yönelik

Metodolojik Araştırmalar

Geçerlilik Çalışmaları

Gözlemcilerarası uyum

Eleştirel Makale Okuma Yrd. Doç. Dr. İlker Ünal 8 15.01.2016

Temel Kavramlar Tasarımda başvurulan yöntem

•  Kesitsel Prevelans

•  Kohort İnsidans •  Kohort - Vaka-Kontrol -

Kesitsel Neden-Sonuç

•  Kohort Prognoz

•  Kliniksel Deneme Tedavi etkinliği 15.01.2016 Eleştirel Makale Okuma Yrd. Doç. Dr. İlker Ünal 9

Temel Kavramlar Örneklem seçimi ve büyüklüğü •  1936 yılında ABD başkanlık seçimi

•  Ülkede ekonomik kriz var ve işsizlik çok yüksek – nüfus 128 milyon

•  Başkan adayları Roosevelt ve Landon

•  Literary Digest dergisi anket çalışması ile ülke çapında 2.4 milyon kişi üzerinde araştırma yapıyor •  Anket sonucunda Roosevelt: %43 Landon : %57

•  Seçimler sonucunda Roosevelt : %62 Landon : %38

15.01.2016 Eleştirel Makale Okuma Yrd. Doç. Dr. İlker Ünal 10

Temel Kavramlar Örneklem seçimi ve büyüklüğü

•  Sonuç neden hatalı?

•  Sonucun doğru olması için ne gerekli?

•  Tüm seçmen nüfusu ile mi görüşmeli?

•  Bu durum için gerekli zaman, para ve insangücü var mı?

•  Tüm seçmen nüfusu temsil eden bir grupla mı görüşmeli?

•  Bu kişiler kimler olmalı, kaç kişi olmalı, nasıl seçilmeli?

15.01.2016 Eleştirel Makale Okuma Yrd. Doç. Dr. İlker Ünal 11

Temel Kavramlar Örneklem seçimi ve büyüklüğü

•  Örneklem = Toplumun temsili

•  İyi bir temsil için

•  Yeterli örneklem büyüklüğü

•  Olasılıklı örnekleme yöntemlerini kullanma

•  Yan tutmama

•  Yapı ve özellikler yönünden topluma benzer

•  olması gerekir.

15.01.2016 Eleştirel Makale Okuma Yrd. Doç. Dr. İlker Ünal 12

Temel Kavramlar Örneklem seçimi ve büyüklüğü

•  Hız, oran veya yüzde gibi ölçüler için örneklem büyüklüğü hesabı

•  Olayın görülme hızı

•  Ortalama, ortanca gibi ölçüler için örneklem büyüklüğü hesabı

•  Ölçümün standart sapması

•  Bu değerler yoksa tahmin edilmeye çalışılır.

15.01.2016 Eleştirel Makale Okuma Yrd. Doç. Dr. İlker Ünal 13

Temel Kavramlar İstatistiksel Analiz Yöntemleri

•  Tek değişkenli analizler •  Ki kare testi

•  T testi

•  Tek yönlü varyans analizi

•  Mann Whitney U testi

•  Kruskal Wallis testi

•  Korelasyon analizi

•  Kaplan Meier analizi

•  ROC analizi

•  Çok değişkenli analizler •  Doğrusal regresyon

•  Lojistik regresyon

•  Cox regresyonu

•  Doğrusal modelleme

•  İki yönlü varyans analizi

•  Genelleştirilmiş tahmin denklemleri

•  …

15.01.2016 Eleştirel Makale Okuma Yrd. Doç. Dr. İlker Ünal 14

Temel Kavramlar Özetleme ölçütleri ve Tablolar

•  Özetlemede •  Sayı, yüzde,

•  Ortalama, standart sapma, %95 güven aralığı,

•  Ortanca, min-maks, IQR

•  Korelasyon katsayısı

•  Risk ölçmede •  Odds ratio

•  Rölatif Risk

•  Hazard ratio

15.01.2016 Eleştirel Makale Okuma Yrd. Doç. Dr. İlker Ünal 15

Temel Kavramlar Özetleme ölçütleri ve Tablolar

•  Sınıflamada •  Duyarlılık – Seçicilik

•  Pozitif ve negatif prediktif değer

•  ROC eğrisi altında kalan alan

•  Yaşam analizi

•  Kümülatif Yaşam Olasılığı

•  Modellemede

•  Beta katsayısı

•  Tanımlayıcılık katsayısı

15.01.2016 Eleştirel Makale Okuma Yrd. Doç. Dr. İlker Ünal 16

Temel Kavramlar Özetleme ölçütleri ve Tablolar

15.01.2016 Eleştirel Makale Okuma Yrd. Doç. Dr. İlker Ünal 17

Temel Kavramlar Özetleme ölçütleri ve Tablolar

15.01.2016 Eleştirel Makale Okuma Yrd. Doç. Dr. İlker Ünal 18

Temel Kavramlar Özel Grafikler

15.01.2016 Eleştirel Makale Okuma Yrd. Doç. Dr. İlker Ünal 19

Temel Kavramlar Özel Grafikler

15.01.2016 Eleştirel Makale Okuma Yrd. Doç. Dr. İlker Ünal 20

Temel Kavramlar Özel Grafikler

15.01.2016 Eleştirel Makale Okuma Yrd. Doç. Dr. İlker Ünal 21

Niye Yapılır? Araştırma sorusu

•  Tanımlayıcı sorular •  Ör: Geçen yıl içinde intihar teşebbüsü ile acile başvuran bireylerde

psikiyatrik hastalık oranını saptama

•  İlişkisel sorular •  Ör: Vücut yağ yüzdesi ile bel çevresi arasındaki ilişki

•  Nedensellik soruları •  Ör: Son adet dönemindeki annenin vücut ağırlığının bebeğin doğum

ağırlığına etkisi

•  Deneysel çıkarımlar •  Ör: İlacın-tedavinin etkinliğini belirleme

15.01.2016 22 Eleştirel Makale Okuma Yrd. Doç. Dr. İlker Ünal

Nasıl Okumalı?

•  Neden okumalı? •  Konuya hakim olmak veya güncel olmak

•  Yeni yaklaşımları öğrenmek

•  Bilimsel ilgi ve merak

15.01.2016 Eleştirel Makale Okuma Yrd. Doç. Dr. İlker Ünal 23

Nasıl Okumalı?

•  Konu ile ilgili her makale okunmalı mı? •  Nitelikli mi?

•  İlginç mi?

•  Okumaya değer mi?

15.01.2016 Eleştirel Makale Okuma Yrd. Doç. Dr. İlker Ünal 24

Nasıl Okumalı?

•  Hangileri okunmalı? •  Sayısız uluslararası / ulusal dergi

•  Sürekli yeni yayın

•  Dakikada 1 yeni makale yayınlanıyor

•  Sayısız tez / araştırma raporu / konferans bildirisi

15.01.2016 Eleştirel Makale Okuma Yrd. Doç. Dr. İlker Ünal 25

Nasıl Okumalı?

•  3 aşamalı okuma •  Hızlı okuma – anlamaya çalışma

•  Derinlemesine okuma – detaylı inceleme

•  Notlar alma ve özet çıkarma – tepkide bulunma

15.01.2016 Eleştirel Makale Okuma Yrd. Doç. Dr. İlker Ünal 26

Nasıl Okumalı? Hızlı okuma – anlamaya çalışma

•  Başlık, Özet ve Giriş kısmını okuyun

•  Sadece başlıkları okuyun

•  Sonuç kısmını okuyun

•  Referansları inceleyip, okuduklarınızı işaretleyin.

15.01.2016 Eleştirel Makale Okuma Yrd. Doç. Dr. İlker Ünal 27

Nasıl Okumalı? Hızlı okuma – anlamaya çalışma

•  Bu bölümde 5 başlığa cevap aranır •  Kategorisi

•  İçeriği

•  Doğruluğu

•  Katkısı

•  Anlaşılırlığı

15.01.2016 Eleştirel Makale Okuma Yrd. Doç. Dr. İlker Ünal 28

Nasıl Okumalı? Derinlemesine okuma – detaylı inceleme

•  Eleştirel gözle bakma

•  Çalışmanın varsayımları nedir?

• Mantıklı ve geçerli mi?

•  Ölçülen ve gözlenenler belirtilen ifadeler mi?

• Olası senaryolar için alternatifler

• Ölçüm standartları uygun mu?

•  Bulgular açıklanabilmiş mi?

15.01.2016 Eleştirel Makale Okuma Yrd. Doç. Dr. İlker Ünal 29

•  İstatistikler

•  Uygunluk

•  Anlamlılık

•  İstatistiksel anlamlılık =? Klinik anlamlılık

•  Verilerin sunum şekli

•  Şekil, tablo ve grafiklerin anlaşılırlığı / uygunluğu

15.01.2016 Eleştirel Makale Okuma Yrd. Doç. Dr. İlker Ünal 30

Nasıl Okumalı? Derinlemesine okuma – detaylı inceleme

•  Tartışma – bulgular ilişkisi

•  Bulguların alternatif yorumu var mı?

•  Sonuçların literatürle olan benzerlik/farklılık durumu

15.01.2016 Eleştirel Makale Okuma Yrd. Doç. Dr. İlker Ünal 31

Nasıl Okumalı? Derinlemesine okuma – detaylı inceleme

Nasıl Okumalı? Notlar alma ve özet çıkarma –

tepkide bulunma •  Notlar alarak tekrar okuma

•  Makalenin sonuçları ile kişisel tecrübelerin karşılaştırılması

•  Şüphe duyulan durumlar

•  Çok beğenilen daha sonra atıfta bulunacak noktalar

•  Makaleden tekrar bir özet çıkarma

15.01.2016 Eleştirel Makale Okuma Yrd. Doç. Dr. İlker Ünal 32

Ne Yapmamalı? En Sık Yapılan Hatalar

•  Yan tutma •  Yedek birey yerleştirme •  Uygun örnekleme yöntemini seçmemek •  Yeter sayıda birey üzerinde çalışmamak

•  Kontrol grubu kullanmamak •  Uygun olmayan istatistik yöntemler kullanmak

•  Karşılaştırılmayacak durumları karşılaştırmak •  Sonuçları yorumlayamamak

15.01.2016 Eleştirel Makale Okuma Yrd. Doç. Dr. İlker Ünal 33

Ne Yapmamalı? Bilimsel Günahlar

•  Uydurma (Fabrication): Araştırmada bulunmayan verileri üretmek, bunları rapor etmek veya yayımlamak.

•  Çarpıtma (Falsification): Değişik sonuç verebilecek şekilde araştırma materyalleri, cihazlar, işlemler ve araştırma kayıtlarında değişiklik yapmak veya sonuçları değiştirmek.

•  Aşırma-İntihal (Plagiarism): Başkalarının fikirlerini, metotlarını, verilerini, yazılarını ve şekillerini sahiplerine atıf yapmadan kullanmak.

15.01.2016 Eleştirel Makale Okuma Yrd. Doç. Dr. İlker Ünal 34

Ne Yapmamalı? Bilimsel Günahlar

•  Duplikasyon-Çifte yayın (Duplication): Aynı araştırma sonuçlarını birden fazla dergiye yayım için göndermek veya yayımlamak.

•  Dilimleme (Least Publishable Units): Bir araştırmanın sonuçlarını, araştırmanın bütünlüğünü bozacak şekilde ve uygun olmayan biçimde parçalara ayırarak çok sayıda yayın yapmak.

•  Desteklenerek yürütülen araştırmaların sonuçlarını içeren sunum ve yayınlarda destek veren kurum veya kuruluş desteğini belirtmemek.

15.01.2016 Eleştirel Makale Okuma Yrd. Doç. Dr. İlker Ünal 35

Okuma Örnekleri – 1

15.01.2016 Eleştirel Makale Okuma Yrd. Doç. Dr. İlker Ünal 36

Okuma Örnekleri – 1

15.01.2016 Eleştirel Makale Okuma Yrd. Doç. Dr. İlker Ünal 37

288 hasta (163 pulmoner – 125

nonpulmoner enf. sepsisli)

Okuma Örnekleri – 1

15.01.2016 Eleştirel Makale Okuma Yrd. Doç. Dr. İlker Ünal 38

Okuma Örnekleri – 1

15.01.2016 Eleştirel Makale Okuma Yrd. Doç. Dr. İlker Ünal 39

Okuma Örnekleri – 1

15.01.2016 Eleştirel Makale Okuma Yrd. Doç. Dr. İlker Ünal 40

Okuma Örnekleri – 2

15.01.2016 Eleştirel Makale Okuma Yrd. Doç. Dr. İlker Ünal 41

Okuma Örnekleri – 2

15.01.2016 Eleştirel Makale Okuma Yrd. Doç. Dr. İlker Ünal 42

Okuma Örnekleri – 2

15.01.2016 Eleştirel Makale Okuma Yrd. Doç. Dr. İlker Ünal 43

Okuma Örnekleri – 2

15.01.2016 Eleştirel Makale Okuma Yrd. Doç. Dr. İlker Ünal 44

Okuma Örnekleri – 2

15.01.2016 Eleştirel Makale Okuma Yrd. Doç. Dr. İlker Ünal 45

Okuma Örnekleri – 2

15.01.2016 Eleştirel Makale Okuma Yrd. Doç. Dr. İlker Ünal 46

Okuma Örnekleri – 2

15.01.2016 Eleştirel Makale Okuma Yrd. Doç. Dr. İlker Ünal 47

Okuma Örnekleri – 3

15.01.2016 Eleştirel Makale Okuma Yrd. Doç. Dr. İlker Ünal 48

Okuma Örnekleri – 3

15.01.2016 Eleştirel Makale Okuma Yrd. Doç. Dr. İlker Ünal 49

Okuma Örnekleri – 3

15.01.2016 Eleştirel Makale Okuma Yrd. Doç. Dr. İlker Ünal 50

Okuma Örnekleri – 3

15.01.2016 Eleştirel Makale Okuma Yrd. Doç. Dr. İlker Ünal 51

Okuma Örnekleri – 3

15.01.2016 Eleştirel Makale Okuma Yrd. Doç. Dr. İlker Ünal 52

Okuma Örnekleri – 3

15.01.2016 Eleştirel Makale Okuma Yrd. Doç. Dr. İlker Ünal 53

Okuma Örnekleri – 3

15.01.2016 Eleştirel Makale Okuma Yrd. Doç. Dr. İlker Ünal 54

Okuma Örnekleri – 3

15.01.2016 Eleştirel Makale Okuma Yrd. Doç. Dr. İlker Ünal 55

Okuma Örnekleri – Ek

15.01.2016 Eleştirel Makale Okuma Yrd. Doç. Dr. İlker Ünal 56

I Sincer, E Kurtoğlu, FY Çoşkun, S Aktürk, E Vuruşkan, IV Düzen, E Saraçoğlu, E Aktürk, S Hidayet. "Association between serum total antioxidant status and flow-mediated dilation in patients with systemic lupus erythematosus: an observational study" Anatol J Cardiol 2015; 15: 913-8

Okuma Örnekleri – Ek

15.01.2016 Eleştirel Makale Okuma Yrd. Doç. Dr. İlker Ünal 57

H Jiang, W Liu, Y Liu, F Cao. "High levels of HB-EGF and interleukin-18 are associated with a high risk of in-stent restenosis" Anatol J Cardiol 2015; 15: 907-12

Kaynaklar

•  «Sağlık Bilimlerinde Araştırma Yöntemleri» Vildan Sümbüloğlu, Kadir Sümbüloğlu, 5. Baskı, Hatiboğlu Yayınları, 2004.

•  «Modern Bilimsel Araştırma Yöntemleri» Kazım Özdamar, Kaan Kitabevi, 2003. •  «Bilimsel Bir Makale Nasıl Yazılır ve Yayımlanır?» Robert A. Day, TUBITAK 1996, Çeviri: Gülay Aşkar

Altay •  «How to read a paper» S. Keshav, Comp. Comm. Rev. 2007; 37 (3); 83-84 •  JE. Sevransky; GS. Martin; P Mendez-Tellez; C Shanholtz; R Brower; PJ. Pronovost; DM. Needham

"Pulmonary vs Nonpulmonary Sepsis and Mortality in Acute Lung Injury" CHEST 2008; 134:534–538 •  CA Blum, N Nigro, M Briel, P Schuetz, E Ullmer, I Suter-Widmer, B Winzeler, R Bingisser, H Elsaesser, D

Drozdov, B Arici, SA Urwyler, J Refardt, P Tarr, S Wirz, R Thomann, C Baumgartner, H Duplain, D Burki, W Zimmerli, N Rodondi, B Mueller, M Christ-Crain "Adjunct prednisone therapy for patients with communityacquired pneumonia: a multicentre, double-blind, randomised, placebo-controlled trial"Lancet 2015; 385: 1511–18

•  J Dobson, RJ Whitley, S Pocock, AS Monto "Oseltamivir treatment for infl uenza in adults: a meta-analysis of randomised controlled trials" Lancet 2015; 385: 1729–37

•  T Jefferson, M Jones, P Doshi, EA Spencer, I Onakpoya, CJ Heneghan "Oseltamivir for influenza in adults and children: systematic review of clinical study reports and summary of regulatory comments" BMJ 2014;348:g2545

15.01.2016 Eleştirel Makale Okuma Yrd. Doç. Dr. İlker Ünal 58

Kaynaklar

•  H Jiang, W Liu, Y Liu, F Cao. "High levels of HB-EGF and interleukin-18 are associated with a high risk of in-stent restenosis" Anatol J Cardiol 2015; 15: 907-12

•  I Sincer, E Kurtoğlu, FY Çoşkun, S Aktürk, E Vuruşkan, IV Düzen, E Saraçoğlu, E Aktürk, S Hidayet. "Association between serum total antioxidant status and flow-mediated dilation in patients with systemic lupus erythematosus: an observational study" Anatol J Cardiol 2015; 15: 913-8

•  Jiang et al. "Coronary artery and restenosis" Anatol J Cardiol 2015; 15: 907-12

•  Sincer et al. "Serum total antioxidant status" Anatol J Cardiol 2015; 15: 913-8

•  Ouatu et al. "Chronic kidney disease" Anatol J Cardiol 2015; 15: 938-43

•  Uçar et al. "SYNTAX score and hypertrophy" Anatol J Cardiol 2015; 15: 789-94

15.01.2016 Eleştirel Makale Okuma Yrd. Doç. Dr. İlker Ünal 59

SORULARINIZ ???

15.01.2016 Eleştirel Makale Okuma Yrd. Doç. Dr. İlker Ünal 60