tÜtÜn kontrolÜ

TÜTÜN KONTROLÜ

Dr.Osman Örsel

Neden tütün?

• Çünkü; tütün dumanı özellikle solunumsal olmak üzere önlenebilir ölüm nedenlerinin başında gelir.

Tütün Bağımlılığı Hastalık mıdır?

• Nikotinin bağımlılık yaptığı bilimsel olarak kanıtlanmış ve bütün bilimsel çevrelerce kabul edilmiştir. Bu durum;

Tütün satışının serbest bir pazarlama aracı olamayacağının ve sigara içiminin tüketicinin istemli kararı ile açıklanamayacağının göstergesidir.

Sigara içmek en önemli ve en tehlikeli halk sağlığı sorunudur

• Yetişkin nüfusun yaklaşık üçte biri sigara içmektedir.

• Dünya genelinde 1.25 milyar kişi sigara içmektedir.

• 2025 yılında sigara içen kişi sayısının 1.6 milyar kişiye ulaşacağı tahmin edilmektedir.

• Sigara her 10 yetişkinden birinin ölümünden sorumludur.

• Sigara her yıl 4 milyon, her gün ise 11.000 kişinin ölümünden sorumludur.

Türkiye’de 1984 sonrası dönemde sigara tüketimi % 80 oranında artmıştır.

Oysa aynı dönemde ABD’de sigara tüketimi % 30 oranında azalmıştır.

Kurutulmuş tütün• Büyük oranda karbohidratlar ve proteinlerden oluşur.• Alkaloidler: %0.5-5 >> %95’i nikotin• Terpenler: %0.1-3• Polifenoller: %0.1-2.5• Karboksilik asitler: %0.1-0.7• Alkanlar: %0.1-0.4• Alkali nitratlar: %0.01-5• Aromatik hidrokarbonlar• Aldehidler• Ketonlar• Aminler• Nitriller• N- ve O- heterosiklik bileşiklikler,• Pestisidler• 30’dan fazla metalik bileşik

US. Surgeon General, 1989

Sigara

• Tütün• Kağıt• Filtre kısımları• Katkılar

• Ayrıca olasılıkla kalıntılar:– Pestisid– Fertilizer (gübre)– Fumigants (buharla dezenfekte eden ajanlar)– Fabrikasyon sırasında işlem ajanları

ASH sources of informationUpdated February 2001

Ölçüm Laboratuarı

http://www.labstat.com/services.htm#mainstream

Sigaranın İçeriği ve Sağlık Etkileri

• Sigara dumanı içinde bazıları farmakolojik olarak aktif, antijenik, sitotoksik, mutajenik ve karsinojenik olan 4000’den fazla madde içerir.

Kanserojen Maddenin tipiKanserojen Maddenin tipi Bu tip maddelerin Bu tip maddelerin sayısısayısı

Polisiklik aromatik hidrokarbonlar 10

Aza-arenes 3

N-nitrosaminler 7

Aromatik aminler 3

Heterosiklik aromatik aminler 8

Aldehidler 2

Çeşitli organik maddeler 15

İnorganik bileşikler 7

TOPLAM 55

Kaynak: SS Hecht. Tobacco smoke carcinogens and lung cancer. J Natl Cancer Inst; 1999; 91 (14): 1194-1210.

EPİDEMİYOLOJİ

• Epidemiyologlar için sigara içimi insanların sağlık eğilimlerini belirlemede en önemli kriterdir.

• Sigara içimi toplumlarda çok büyük mortalite ve morbidite oranı oluşturur.

• Dünya’da yaklaşık 1.1 milyar sigara bağımlısı (erişkin nüfusun üçte biri) vardır ve bunların %85’i gelişmekte olan ülkelerde yer alır.

Dünyada Tütünle İlişkili Ölümler

• 1990 yılında 3 milyon’ dur.

• 2020 yılında 8.4 milyon olacaktır !

• Türkiye’de 1998 yılında kişi başına üretilen sigara sayısı 2394 adettir.

•Üniversite öğrencileri arasında sigara içme oranı % 23 ile 48 arasında değişmektedir.

• Liselerde sigara içme oranı % 20.1’tir •7-13 yaş grubundaki ilkokul

öğrencilerinin % 11.7’si sigara içmektedir. (erkeklerin % 13.9, kızların % 9,1’i)

•İlkokul öğrencilerinin % 95’i sigara markalarını tanımaktadırlar.

MEVCUT DURUM

• 1988 Araştırması’na göre;– erkeklerin 62.8 %– kadınların 24.3 %– Toplam nüfusun 43.6 %

• 1993 Araştırmasına göre; – erkeklerin 57.8 %– kadınların 13.5 %– toplam nüfusun 33.6 %’sı sigara içmektedirler.

MEVCUT DURUM- TÜRKİYE

• Türk Hekimlerinin sigara içme prevalansı (1993):

erkeklerde %52

kadınlarda %42

• Türkiye’de 15-18 yaş grubunda:

erkeklerde %23.1

kadınlarda %14.8

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

i lk okul ogretmenleri 1991

hemsire ve ebeler 1991

ogretmenler 1993

ogretmenler 1994

universite personeli 1993

doktorlar 1988

saglik personeli 1994

ogretmenler 1989

tip fakultesi ogr. 1994

anneler1996

ogretmenler 1986

universite ogr. 1986

yolcular 1995

doktorlar 1997

Yas +15 1988

universite ogr. 1989

Bigtaş 1993

nufus + 18 1997

+ Yas 35 1993

kadın

% 13-53

Kadınlarda sigara içme oranları

Türkiye, 1986-1997

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

otobus soforleri 1986

otobus soforleri1996

ogretmenler 1993

ogretmenler 1994

pratisyen hekimler 1997

Yas +15 1988

ogretmenler 1989

Yolcular 1995

+ Yas 35 1993

Bigtaş 1993

saglik personeli 1994

tip fakultesi ogrencileri 1994

Doktorlar 1988

ogretmenler 1986

universite per 1993

genel nufus + 18 1997

universite ogrencileri 1986

ilkokul ogretmenleri 1991

universite ogrencileri 1989

% 42-96

Değişik gruplarda sigara içme oranları TÜRKİYE, 1986-1997

65,964,8 65 64 64,364,867,869,6

72,5 7476,6 78

80,684

112,9117,9

121,5122,6122,7120

1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

Türkiye ABD

TÜRKİYE VE ABD’DE SİGARA TÜKETİMİ (MİLYAR/ADET)

Türkiye’de halen yılda, yaklaşık 2,72 milyar Dolar ekonomik kayıp olmakta ve 100 bin kişi sigara nedeniyle zamansız ölmektedir.

KANADA

• Türkiye’de1988 yılında yapılan geniş kapsamlı bir araştırmada 15 yaş üstü nüfusta sigara içme prevalansı %43 olarak saptanmıştır (erkeklerin %63’ü, kadınların %24’ü).

• 1997-1998yılları arasındaki bir araştırmada da 20 yaş üstü nüfusta erkekelrin %50.9’u, kadınların %10.9’ u içicidir.

AVUSTURALYA

Ulusal Hastalık Yükü ve Maliyet Etkinlik Çalışması-2000 çalışmasında:

• Sigara içiminin önlenmesi ile yılda 54.699 ölümün engellenebileceği öngörülmüştür.

407060

0 00 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

Evre 1 Evre 2 Evre 3 Evre 4

sigara içen Erkekler sigara içen Kadınlar

% erkek ölümler

% kadın ölümler

lı ö

Sigara içimi–zaman ayarlı saatli bomba !..

• Sigara içimi ile sağlık açısından zararlarının ortaya çıkması arasında uzun süre olduğundan, birçok gelişmekte olan ülke sigara nedeniyle meydana gelecek zararların farkında değillerdir.

• Gelecek 30 yılda mevcut sigara içme oranları devam ederse, gelişmekte olan ülkelerde her yıl 7 milyon kişi sigara içtiği için ölecektir.

ra iç

Gelişmiş ülkeler 3. veya 4. safhadalar

Gelişmekte olan ülkeler 1. veya 2.

safhadalar

Ekonomik Yük -I

• ABD 1993. Sigaraya bağlanabilen tıbbi giderler 50 milyr dolar

• İşgücü ve üretim kaybı ile 97 milyar dolar (kişi başı 373 dolar)

• Bu maliyetlerin sigara içenler tarafından vergi şeklinde karşılanabilmesi için her paket 4 dolar olmalıdır.

Ekonomik Yük -II

1- Dünya geneli yıllık sağlık zararı 200 milyar dolar.

2- Türkiye’de yılda 15 milyar dolar sigara veriliyor.

3- TC’de yıllık ekonomik zarar 2.72 milyar dolar (sağlık zararı)

• Türkiye’de sigara içen 17 milyon kişiden 4 milyonu hayatından 7 yıl, 4 milyonu ise 22 yıl kaybederek ölecektir.

TÜTÜN KULLANIMI NASIL AZALIR

• DAHA YÜKSEK SİGARA VERGİLERİ

• FİYAT DIŞI TEDBİRLER– Tüketicinin daha iyi bilgilendirilmesi

(Paket üzeri uyarılar, aleyhte reklam ve araştırma sonuçlarının duyurulması)

– Kapsamlı reklam ve promosyon yasağı– Kamuya açık alanlarda ve işyerlerinde sigara yasağı

• SİGARAYI BIRAKMAYA YARDIM (NTR)

HÜKÜMETLER NEDEN DEVREYE GİRİYOR

• Çocukların sigara içmesine engel olma

• Sigara içmeyenleri dumanından koruma

• Erişkinlere bilinçli karar verecek seçenekleri sunma

• Sigarayı bırakmak isteyenlere destek

Müdahaleler Yararlanacak Hedef Gruplar İzlem ve İndikatörler

Sigara ve diğer tütün ürünlerine yüksek vergileri konması

Sigara içicileriOlası içiciler (gençler ve çocuklar)

Sigara fiyatları

Halka açık yerlerde ve çalışma ortamlarında sigara içiminin yasaklanması ve kısıtlamalar

Sigara içmeyenlerin, sigara içenlerin dumanından korunmasıPasif sigara içicileri

Sigara içilmeyen halka açık mekanlar ve alanlar

Tütün ürünleri, logoları ve isimlerinin reklamının kapsamlı olarak yasaklanması

Sigara içenler ve muhtemel içecekler(özellikle gençler ve çocuklar)Sigaranın sosyal kabul edilebilirliği

Kanunlar, düzenlemeler ve bunların kapsamı

Tüketicilerin sigaranın zararları konusunda daha iyi bilgilendirilmeleri

Sigara içenler ve muhtemel içecekler (özellikle gençler ve çocuklar)Sigaranın sosyal kabul edilebilirliği

Sigaraya karşı davranışların ve sağlık riski bilgileri

Tütün paketleri ve ürünleri üzerinde geniş ve direkt uyarı yazıları

Sigara içenler Sigara paketleri üzerindeki uyarı yazıların kapladığı alan

Sigarayı bırakmak isteyenlere yardımNRT erişim ve destek

Sigara içenler Sigarayı bırakanların sayısı

Tütün kullanımına bağlı gelişen hastalıkların ve ölümlerin azaltılması için maliyet etkili müdahaleler

Fiyat Elastikiyeti Verileri, Türkiye Verileri

Tekel 2000 markası için reel fiyat ve tüketim ilişkisi

1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999

tüketi

fiyat/

Consumption real price

Kaynak: TEKEL, ve Dünya Bankası hesaplamaları

YÜKSEK FİYAT ve VERGİ ORANLARI

Kapsamlı reklam yasakları sigara tüketimini azaltıyorYasak olan ve olmayan ülkelerdeki sigara tüketimleri (n=102

ülke)

Serbest

Yasaklı

1981 1991

ına s

Kaynak: Saffer, in Jha and Chaloupka (eds) 2000

SİGARA REKLAMLARININ VE PROMOSYONUN YASAKLANMASI

Tütün kontrolü ana başlıkları

1-Çocukların tütün bağımlısı olmalarının engellenmesi

2-Tütün kullanımı için engelleyici mali politikalar uygulayarak sektörün büyümesinden ve sigara fiyatlarından daha hızlı artan bir değerlendirme sistemi

3-Arttırılan vergilerden elde edilen paraların bir kısmını tütün kullanımını önlemeye ve sağlığı geliştirmeye yönelik etkinliklere ayrılması

• 4- Çevresel sigara dumanından istemsiz etkilenmenin önlenmesi

• 5- Sosyo-ekonomik, davranışsal ve bunun gibi tütün kullanmaya yönelik faktörlerin saptanarak ortadan kaldırılması

• 6) Direk ve dolaylı reklam, promosyon ve sponsorlukların ortadan kaldırılması

• 7) Tütün ürünlerinin kontrolü, çarpıcı sağlık uyarılarının paketlere konulması, reklam unsurlarından ambalajların arındırılması, tütün ürünlerinin ve dumanının toksik içeriklerinin limitlerinin belirlenerek paketler üzerinde zorunlu olarak belirtilmesi

• 8)Tütün üretimi ve fabrikasyonuna alternatif ürünlerin promosyonu ve desteklenmesi

• 9) Tütünle ilgili konuların etkin yönetimi, izlenmesi ve değerlendirilmesi

• 10) Tütün bağımlılığının tedavisinin yaygınlaştırılması ve iyi hekimlik pratiğinin bir parçası olarak algılanarak uygulanması

• 11) Tütün mücadelesinin sadece sağlık sektörü içinde değil bağlantılı olduğu bütün sektörler ile ilişkilendirilerek ele alınması

• Türkiye’de tütün kontrolüne yönelik ilk önemli yasa 1996 yılında çıkarılan 4207 sayılı yasadır.

• Satış için yaş sınırı, sigara reklamının yasaklanması, paketlere zararlı olduğuna dair ibare konulması, toplu yaşanan yerlerde içiminin yasaklanması, TV’de sigara karşıtı program yapılması gibi maddeler içerir.

TÜRKİYE’DE SİGARA TÜKETİMİ VE SİGARA İLE MÜCADELE ÇALIŞMALARI

• 1986 yılında tütün tekeline bir yasa ile son verilmiş,

• 1986 yılında devlete ait kurum ve kuruluşların yanı sıra radyo, televizyon yayınlarında sigara ve her çeşit tütün mamullerinin reklamı yasaklanmıştır.

• 1991 tarihinden itibaren sigara paketlerinin üzerinde “sağlığa zararlıdır” uyarısının yazılması zorunlu kılınmıştır.

• 1994 yılında iki uluslararası şirket sigara fabrikası yatırımlarını tamamlayarak, kendi imal ettikleri sigaraları kendi dağıtım şirketleri ile dağıtmaya başlamışlardır.

• 1994-1997 döneminde yıllık sigara tüketimi artışı % 7.7’ye yükselmiştir.

65,964,8 65 64 64,364,867,869,6

72,5 7476,6 78

80,684

112,9117,9

121,5122,6122,7120

1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

Türkiye ABD

• 1980-1985 döneminde 60-65 bin ton/yıl

• 1984 yılında TEKEL aracılığıyla Türkiye’de ilk kez Amerikan sigaralarının ithalatına ve satışına başlanmıştır.

• Sigara reklamları, gazeteler ve duvarlar özendirici sigara reklamları ile dolmuş, gençleri hedef alan sigara ikramı ve dağıtımı promosyonları başlamıştır.

• 1986-1993 döneminde ortalama yılda % 3.3 oranında artmıştır.

65,964,8 65 64 64,364,867,869,6

72,5 7476,6 78

80,684

112,9117,9

121,5122,6122,7120

1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

Türkiye ABD

• 1986 yılında tütün tekeline bir yasa ile son verilmiş,

• 1986 yılında devlete ait kurum ve kuruluşların yanı sıra radyo, televizyon yayınlarında sigara ve her çeşit tütün mamullerinin reklamı yasaklanmıştır.

• 1991 tarihinden itibaren sigara paketlerinin üzerinde “sağlığa zararlıdır” uyarısının yazılması zorunlu kılınmıştır.

• 1994 yılında iki uluslararası şirket sigara fabrikası yatırımlarını tamamlayarak, kendi imal ettikleri sigaraları kendi dağıtım şirketleri ile dağıtmaya başlamışlardır.

• 1994-1997 döneminde yıllık sigara tüketimi artışı % 7.7’ye yükselmiştir.

65,964,8 65 64 64,364,867,869,6

72,5 7476,6 78

80,684

112,9117,9

121,5122,6122,7120

1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

Türkiye ABD

• 1991 yılından 1996 yılına kadar Meclis’te bekleyen “Tütün ve Tütün Mamullerinin Zararlarının Önlenmesine Dair Kanun”, 1996 yılında dönemin milletvekili Dr. A. Fevzi İnceöz başkanlığında bir grup milletvekilinin ve Sigara ve Sağlık Ulusal Komitesi’nin ısrarlı çalışmaları sonucu,

• 7 Kasım 1996 tarihinde kabul edilmiş, 26 Kasım 1996 tarih ve 22829 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir.

• Kanun”un etkisi ile sigara tüketim hızı 1998 yılında % 7.7’den % 2.8’e düşmüştür.

• Bu nedenle ülkemizde 1997 yılında yürürlüğe giren 4207 sayılı “Tütün Mamullerinin Zararlarının Önlenmesine Dair Kanun”un getirdiği düzenlemeler tütünle mücadelede önemli bir dönüm noktası olmuştur.

65,964,8 65 64 64,364,867,869,6

72,5 7476,6 78

80,684

112,9117,9

121,5122,6122,7120

1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

Türkiye ABD

• 03.01.2002 Tütün ve Tütün Mamulleri ve Alkollü İçkiler Piyasası Düzenleme Kurulu (TÜTÜN ÜST KURULU)

• Nisan 2002 Formula 1 araba yarışlarının düzenlenmesine yönelik faaliyetler ve Kanun teklifi

• Nisan 2002 “Uluslar arası Tütün Ekonomisi Semineri”

• Mayıs 2002 BIRAK- KAZAN KAMPANYASI• 31 Mayıs 2002 TBMM SİGARA ÖZEL

GÜNDEMİ ile toplandı• Şubat 2003 Avrupa Birliği 2001/37/EC “Tütün ve

Tütün Mamullerinin Zararlarından Korunmaya Yönelik Üretim Şekline, Ambalajlanmasına ve Denetlenmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik

65,964,8 65 64 64,364,867,869,6

72,5 7476,6 78

80,684

112,9117,9

121,5122,6122,7120

1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

Türkiye ABD

Fiyat dışı önlemleri kanun haline getirmek kadar, bunları uygulamaya koymakta önemlidir

1,5 SAATLİK BİR “FORMULA 1 ARABA YARIŞI”NDA, ÇOCUKLAR VE GENÇLER EN AZ 45 DAKİKA SİGARA REKLAMLARINA MARUZ KALMAKTADIRLAR.*(Sağlık İçin Sigara Alarmı, 1(2):45.)

TÜTÜN KONTROLÜ ÇERÇEVE SÖZLEŞMESİ

FRAMEWORK CONVENTION ON

TOBACCO CONTROL

• “Tütün Kontrolü Çerçeve Sözleşmesi” DSÖ tarafından hazırlanmış, Türkiye’de 28 Nisan 2004 tarihinde imzalanmıştır. 38 madde içerir.

TÜTÜN KONTROL ÇERÇEVE SÖZLEŞMESİ

•FCTC Dünya Sağlık Örgütü’ne (DSÖ) üye 170 devlet tarafından geliştirilmiş ve 22 Mayıs 2003 tarihinde Dünya Sağlık Asamblesi tarafından kabul edilmiştir.

•Eğer tüm üye devletlerin Parlamentoları tarafından kabul edilir ve başarılı bir şekilde uygulamaya geçerse, FCTC tamamen tütün kontrolüne adanmış ilk küresel anlaşma olacaktır.

Tütün kullanımı salgını ile mücadelede uluslararası harekete birkaç nedenden dolayı ihtiyaç vardır:

• Tütün salgını uluslararası bir sorundur. • Tütün endüstrisi global bir endüstridir. • Tütün sorununa ilişkin bazı konular özellikle “sınır ötesi” bir

nitelik taşır ve ancak etkin bir uluslararası işbirliği sayesinde başa çıkılabilir. Bu konular şunları içerir:

– Tütün endüstrisi pazarlama şirketleri, uydu yayınını da kullanarak, aynı anda bir çok değişik ülkeye yayılmıştır.

– Sigara kaçakçılığı tütün endüstrisi tarafından uluslararası düzeyde koordine edilmektedir ve birçok ülkede bu konuda operasyonlar yapılmaktadır.

• Dinamik bir uluslararası süreç, hükümetleri, ulusal düzeyde güçlü tütün kontrol politikaları uygulamaları konusunda teşvik edecektir.

• Mayıs 1996’da, o zamanki DSÖ Genel Direktörü, tüm ülkeleri FCTC’ yi geliştirmeye çağırdı.

• 1998 yazında DSÖ’de Sözleşme’ye Sekreterya görevi yapacak bir birim kuruldu (Sigarasız Girişim).

• Mayıs 1999’da DSÖ, tüm üye ülkelere açık olan FCTC Çalışma Grubunu kurdu ve hazırlanacak Çerçeve Sözleşmesi’nin olası bileşenlerini ve muhtemel protokollerini hazırlama çalışmalarına başlandı.

• Çalışma Grubunun ilk toplantısı Ekim 1999’da, ikincisi Mart 2000’de Cenevre’de gerçekleşti.

• Çalışma Grubu çalışmasını Mayıs 2000’de DSÖ’ne sundu.

• Devletlerarası müzakereler Ekim 2000’de başladı. • FCTC ve ilgili başlangıç protokollerinin DSÖ tarafından

Mayıs 2003’te Dünya Sağlık Asamblesinde kabul edildi.

TÜTÜN KONTROL ÇERÇEVE SÖZLEŞMESİ

FCTC uluslararası tütün kontrolünü ve mücadelesini nasıl geliştirecektir ?

•Hükümetlere, ulusal tütün kontrol politikalarını güçlendirmeleri yolunda destek verilecektir.

•Devletlerin en iyi uygulama örnekleri ve bilimsel araştırmalara ulaşabilirliklerinin artırılması,

•Hükümetlerin, kendi önceliklerini de belirlemeleri konusunda motive edilmesi,

•Maliye ve Dışişleri Bakanlıkları tütün kontrolü sürecine dahil edilmeleri,

FCTC uluslararası tütün kontrolünü ve

mücadelesini nasıl geliştirecektir • Uluslararası kamuoyunun çokuluslu tütün şirketlerinin

uyguladığı taktik ve stratejiler konusunda bilinçlendirilmesi,

• Ulusal ve uluslararası düzeyde tütün kontrolü konusunda teknik ve mali desteğin harekete geçirilmesi,

• Az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin tütün endüstrisiyle başa çıkabilmelerinin siyasi olarak kolaylaştırılması,

• Daha güçlü bir tütün kontrolü için sivil toplum örgütlerinin ve diğer hükümet dışı grupların harekete geçirilmesi.

DSÖ TÜTÜN KONTROLÜ ÇERÇEVE SÖZLEŞMESİ

Bu Konvansiyonun tarafları,•Halk Sağlığını koruma haklarına öncelik vermeye

niyetlidirler, •Tütün salgınının yayılmasının mümkün olan en

geniş uluslararası işbirliğini ve tüm ülkelerin etkili, uygun ve koordineli bir uluslararası yanıta katılımını gerektiren küresel bir problem olduğunun farkındadır,

• Uluslararası toplumun tütün tüketiminin ve tütün dumanına maruziyetin dünya çapında yıkıcı sağlık, sosyal, ekonomik ve çevresel sonuçları hakkındaki endişesini yansıtmaktadır,

•Bu Konvansiyonun tarafları,•Özellikle gelişmekte olan ülkelerde olmak üzere,

sigara ve diğer tütün ürünlerinin tüketim ve üretimlerinde dünya çapında görülen artıştan ve bu durumun ulusal sağlık sistemlerine yüklediği külfetten ciddi olarak endişe duymaktadır,

•Bilimsel bulguların tartışmasız bir şekilde tütün tüketimi ve tütün dumanına maruziyetin ölüm, hastalık ve sakatlığa yol açtığını belirlediğinin ve sigara içimine ve diğer tütün kullanımlarına maruziyet ile tütün-ilişkili hastalıkların başlangıcı arasında bir zaman aralığı olduğunun bilincindedir,

TÜTÜN TALEBİNİ AZALTMAYA YÖNELİK TEDBİRLER– FİYAT VE VERGİ ÖNLEMLERİ– FİYAT DIŞI ÖNLEMLER– TÜTÜN DUMANINA MARUZİYETTEN KORUNMA– TÜTÜN ÜRÜNLERİNİN İÇERİĞİNİN DÜZENLENMESİ– TÜTÜN ÜRÜNLERİNİN PAKETLENMESİ VE

ETİKETLENMESİ• DÜŞÜK KATRAN• LIGHT• ULTRALIGHT• SAĞLIK UYARILARI

– TÜTÜN REKLAMI VE PROMOSYONU (BİZ DAHA İLERİDEYİZ)

– EĞİTİM, KAMUOYUNUN BİLGİLENDİRİLMESİ

• Ulusal Tütün Kontrol Programı (UTKP) TC Sağlık Bakanlığı tarafından Türk Toraks Derneğinin önemli katkılarıyla hazırlanmaktadır.

• UTKP’ de amaç 2010 yılına kadar ülkemizde 15 yaş üzerinde sigara içmeyen bireylerin oranını %80’nin üzerine çıkarmak ve 15 yaş altında yüzde yüze yakın olmasını sağlamaktır.

Tütün Kontrolünde Uzmanlık Derneklerinin Rolü

• 1- Bilimsel Dergilerde, toplantılarda, sürekli yayınlarda, eğitim programlarında, web sayfalarında tütünün hastalık ve risk faktörü olma özelliklerini vurgulayan mesajların canlı tutulmasıdır.

• 2- Ulusal tütün kontrol programı ve sigara bırakma tedavi rehberlerinin oluşturulması, bunların günlük hekimlerin uygulamalarında yer alması süreçlerinde etkin rol almasıdır.

• 3- Tütün kontrolü ve sigaranın bırakılması konusunda mezuniyet sonrası eğitim programları bütün üyelere ulaştırılabilmelidir. Eğitim kaynakları oluşturulmalı ve dağıtılmalıdır.

• 4- Tütün kontrolü ve sigara bırakma tedavisinin çekirdek eğitim müfredatlarında yer alması için üniversiteler ve diğer sağlık eğitimi veren kuruluşlar ile işbirliği yapılmalıdır.

• 5- Tütün kontrolü ve sigara bağımlılığının tanı ve tedavisine yönelik araştırmalar desteklenmelidir.

Sigaranın Bırakılması

• Sigaranın bırakılma ve bırakılmış kalınmasında alınan tıbbi desteğin ve izlemin yoğunluğunun etkisi kanıtlanmıştır.

• Sigara bırakma konusunda verilen hizmet her sağ kalınan yaşam yılı başına edinilen kazanım hipertansiyon, hiperlipidemi, meme kanseri gibi diğer hastalıklara yönelik koruyucu hekimlik hizmetleri ile elde edinilen kazanımlardan 4 kez fazladır.

Sigara Bırakma Tedavileri

• Kısa klinik görüşmeler:– İstekli olgular 5R– İsteksiz olgular 5R

• 1. SORUN: Muayeneye gelenler arasından sigara içenleri sistematik olarak belirleyin. Poliklinik düzeyinde her hastanın her muayeneye gelişinde sigara içme durumunun sorgulanmasını ve kaydedilmesini sağlayan bir sistem uygulayın.

• 2. ÖNERİN: Sigara içen her hastayı ısrarla bırakmaya teşvik edin. Sigara içen her hastayı açık, güçlü ve bireyselleştirilmiş önerilerle, bırakması konusunda teşvik edin.

• 3. DEĞERLENDİRİN: Hastanın sigarayı bırakma girişimine ne kadar istekli olduğunu belirleyin. Sigara içen her hastaya şu anda (örneğin bir ay içinde) sigarayı bırakma girişimi için istekli olup olmadığını sorun.

• 4. YARDIM EDİN: Bırakma girişimindeki hastaya yardım edin. Bir bırakma planı için hastaya yardımcı olun, pratik önerilerde bulunun, tedavi sırasında sosyal destek sağlayın, hastanın tedavi dışında sosyal destek elde etmesine yardımcı olun, gerekli olgulara bir ilaç tedavisi önerin, ek eğitim materyalleri sağlayın.

• 5. DÜZENLEYİN: Bir sonraki görüşmeyi planlayın. Bir sonraki görüşmeyi (telefonla ya da yüz yüze) planlayın.

Sigara Bırakmak İçin İsteksiz Olgularda 5R Stratejisi

• A) Uygunluk (Relevelance)

• B)Riskler (Risks)

• C)Ödüller (Rewards)

• D)Engeller (Engeller)

• E)Tekrarlama (Repetition)

Yoğun Klinik Görüşmeler

• Sigarayı bıraktırma konusunda eğitim almış kişilerce uygulanır

• Yazılı,görsel materyal sağlanabilir• Görüşmeler bireysel veya grup görüşmeleri

şeklinde uygulanabilir• Telefon görüşmeleri etkilidir• Destek ve davranış tedavileri;pratik öneriler

(sorun çözme,beceri geliştirme) ile tedavi ve sonrasındaki sosyal desteği içermelidir.

• Görüşmeler 4 veya daha fazla sayıda olmalı ,her biri 10 dakikadan daha uzun sürelerde yapılmalıdır

• Görüşmelerin tedavi başlangıcından sonraki 15.gün,1,2,3,6,9,12. aylarda yapılması önerilir.

• Gerekli vakalarda birçok uzmanlık alanından destek alınmalıdır (psikiyatri,diyetisyenler gibi.)

Sigara Bırakılmasında Farmakoterapi

• Farmakoterapi her sigara içicisine –kontrendikasyon yoksa- önerilmelidir.

• Farmakoterapiden amaç nikotin yoksunluğunu ve yoksunluk belirtilerini önlemektir.

• Bütün tedavi rehberlerinde iki grup farmakolojik tedavi yer alır ; nikotin yerine koyma tedavisi ve bupropion hydrocloride.

• Nortrptyline ve Clonidin ile ilgili araştırmalar sürmektedir.

• Akupunktur,elektropunktur,lüksopunktur gibi yöntemlerin bilimsel olarak kanıtlanmış değerleri yoktur.

TÜTÜN ENDÜSTRİSİ

Dr.Osman Örsel

Ankara Atatürk Göğüs Hastalıkları ve Göğüs Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesi

• (Prof.Dr.Elif Dağlı’nın slayt arşivinden yararlanılmıştır)

Komşu ülkeye sigara fabrikası kur

Hükümeti fabrika kurmaya ikna et

Halkı ürününe alıştır

Reklam kampanyası yap

Tekel ve hükümetten bağımsızlık kazan

Tekele ortak ol

Tekelin özelleştirilmesi için basınç yap

TEKELİ AL

Kaçakçılığı arttır

kaçakçılığı önlemek üzere

Kuvvetli ve saldırgan

Veya dediklerini yaptır

1984 Philip Morris dökümanları:

Nikki Hauser Türkiye’ye gelir. Tarım ve Sağlık Bakanı ile görüşür, Dışişleri ilişkileri iletemas eder, Cenevredaimi temsilcisi ilegörüşme ayarlar.

•1984 Beşinci beş yıllık plan“Yeni tip tütün tarımının desteklenmesi ve tütünde Tekel’in kaldırılmasını” önermiştir.

•3 Mayıs 1990 :

2000 tondan fazla üretimi olan firmaların

Tekel’in katılımı olmadan satış,fiyatlandırma

ve dağıtım yetkisi vardır.

•Philsa Devlet planlama teşkilatına 8.8.1990’da başvurur.Başvuru 5.4.1990 tarihli bir resmi olmayan bir anlaşmaya atıf yapmaktadır.

Türkiye’deki tütün ihracat firmaları

1970 591980 481990 301996 14

Türk sigaralarında kullanılan tütün miktarı ve tipiRapor tahmin edilen (1000 ton)

1987 1996 2000

Amerikan tütünü - 38 66Türk tütünü 60 52 44

Türkiye’ye sigara ithalatı 1984-1991 (1000 ton)

1984 1.801985 3.891986 7.051987 9.671988 8.901989 12.101990 15.701991 12.40

REKLAMLAR SİGARA TÜKETİMİNİ ARTTIRIR MI?

Sigara firmaları, reklamları,

gençleri sigaraya çekebilmek,

pazar payını arttırmak,

sigara bırakmaya çalışanları vazgeçirmek,

pazarlama konusundaki sınırlamaları etkisiz hale getirmek

için kullanırlar.

SİGARA FİRMALARININ YENİ TAKTİĞİ

ÜRÜN YERLEŞTİRME

SPIDERMAN

AUSTIN POWERS

IMSOMNIA

SUM OF ALL FEARS

JAMES BOND FİLMLERİ

BU FİLMLERGÖSTERİME GİRMEDENMİLYONLARCA DOLAR KAZANMIŞTI.

Sigara firmalarının yeni pazarlama taktiği olan “ürün yerleştirme” bir çok film yıldızı, pop şarkıcısı ve sahne sanatçısının ağzına sigara koymuştur.

Ürün yerleştirme,

markalı bir ürünün bir film, sahne eseri, konser, televizyon yapımı gibi bir programın içine ücret veya başka bir yarar karşılığında yerleştirilmesi demektir.

Saklı reklam için para almış bir ünlünün adı geçen ürünün firması ile ticari bağını açıkça ortaya koymadığı ve reklam ile program yapımcılığı arasındaki ayrımı bulanıklaştırdığı için tüketiciyi yanıltıcı niteliktedir

Tüketiciden bilgi sakladığı, tüketicinin muhtemel kararını etkileyebileceği ve davranış değişikliği yapabileceği için tüketici hakları açısından zedeleyicidir.

İçinde çocuk ve gençler için yapılmış filmler dahil, bugün gösterilen filmlerin üçte ikisinde sigara içimi yer almaktadır. 1970-1980 yılları arasında filmlerde sigara kullanımı azalmışken 1990’lı yıllarda hızla artmıştır. Bugünkü film kahramanları gerçek hayattakinden 3-4 kat daha fazla sigara içmektedirler. Amerika Birleşik Devletlerinde yaşayan gençler haftada ortalama 3 film seyretmektedirler. Her filmde ortalama 5 sigara sahnesi bulunduğundan haftada 15 kez sigara içiminin reklam edilmesine maruz kalmaktadırlar. En beğendiği yıldızın sigara içmesi bir çocuğun sigara içme olasılığını ciddi olarak arttırmaktadır.

Amerikan Akciğer Derneğinin 1991-2000 yılları arasında yaptığı bir çalışmada en yüksek gişe satışı yapan 500 film incelenmiş ve aşağıdaki sonuçlar bulunmuştur. : http://www.saclung.org. 1. İncelenen filmlerin % 75’inde sigara içimi bulunmuş, bu sahnelerin çoğu kapalı alanlarda ve sigara içmeyenlerin yanında ceryan etmiş. 2. Filmlerin % 43’ünde sigara içimi çekici, seksi, heyecanlı, güçlü, asi, ünlülerin yaptığı bir etkinlik olarak gösterilmiş. 3. Internet film veri tabanına göre en fazla ücret alan film yıldızlarının % 59’u filmlerde sigara içmişler.

Yıl 1972 Productions Inc ( film ve TV yapımcısı bir firma)Başkanı açıklıyor.......

Film herhangi bir reklamdan daha iyi, çünküizleyiciler bir sponsor varlığından tamamen habersizler.

Brown and Williamson

Sylvester Stallone ile anlaşma yaparak1983 de en az 5 filmde sigara içmesikarşılığında 500 000 dolar ödemiştir.

Bir çok araştırma sigara reklam harcamalarının artması ile sigara tüketiminin arttığını, sigara reklamlarının yasaklanması ile tüketimin düştüğünü göstermektedir.

Bu konuda yapılan 48 ayrı çalışmanın değerlendirilmesi ile birlikte, Amerika Birleşik Devletleri Tıp Enstitüsü Uzman raporu, Amerika Birleşik Devletleri Sağlık Bakanlığı ve Dünya Sağlık Örgütü aynı görüşü desteklemişlerdir.

Reklam yasaklanması

Direkt reklamlar

Basın ve poster reklamlarıRadyo,TV, sinema, video,odyoteyp, internetSanatçı ve spor sponsorluğuSinemalarda spotlarBedava numune dağıtmaHediye kuponu dağıtmaSatış noktası reklamlarıHalkla ilişkiler etkinlikleri

Dünya Bankası Önerilerilerine Göre Yapılması Gerekenler

Sigaranın zararlı etkilerine karşı önlemler alınmalıReklam yasağı, gençlerin korunması, fiyat politikaları

TÜRKİYE SİGARA TÜKETİMİMİLYAR ADET

1982 54.001 1993 85.0061983 63.402 1994 96.4381984 62.956 1995 95. 1171985 63.310 1996 98.6711986 65.458 1997 101.2421987 71.900 1998 108.6831988 68.78 1999 117.9841990 76.540 2000 117.7611991 76.660 2001 111.1321992 78.938

Öğrencilerde Sigara İçme Sıklığı(Bilir, N., Güçiz, B., Yıldız, N.)

Grup Sayı Yıl Sigara içen

7. Sınıf

(12-13 yaş)

10. Sınıf

(15-16 yaş)

Gizli ve dolaylı reklamların devamı

Kanıtlar: 1) Türkiye Küresel Gençlik Tütün Araştırması ve International

Research and Development Center Türkiye Gençlik Çalışması sonuçlarına göre:

a) Gençlerin reklam gördüklerini belirtmeleri ve reklam gördüğünü söyleyenlerin daha çok sigara içtiğinin saptanması

b) Gençlerin üçte birinin üzerinde sigara marka ve logosu olan eşantiyon eşyaya sahip olması

Kanıtlar: 2) Kurtlar vadisi, Hababam sınıfı ve GORA gibi filmlerde çok sayıda sigara içme sahnesi (ÜRÜN YERLEŞTİRME)

3) Fiyat duyurularının gazetelerde tekrar eden günlerde yayınlanması

4) Gençler arasında beğenilen bazı şarkıcıların sahnede sigara içmesi, bazı bira şirketi tarafından desteklenen konserlerde bedava sigara dağıtımı (Gipsy King Konseri-Lütfi Kırdar Salonu)

5) Bazı Üniversitelerde bedava sigara dağıtımı (ODTÜ-Camel)

Philip Morris firmasının 1993 yılında yaptırdığıpazar araştırmasının raporu Formula-1 yarışlarının Marlboro reklamı için nasıl yararlı olduğunu açıkça ortaya koyuyor

Döküman No:2500156422

Formula-1 Marlboro için bulunmaz bir pazarlama aracıdırReklam yasağı olan pazarlar için hayati önem taşır

Sigara endüstrisinin4207 sayılı yasayı yok etme çalışmaları

1) Amerikan lobi heyetinin meclise getirilmesi2) Anayasa mahkemesine başvuru3) Spor Bakanına Formula-1 için başvuru4) Turizm bakanına Formula-1 için başvuru5) Adalet komisyonuna Formula-1 yarışlarınınreklam dışı bırakılması başvurusu

Formula-1 Marlboro için bulunmaz bir pazarlama aracıdırReklam yasağı olan pazarlar için hayati önem taşır

Sigara reklamlarına hiç bir suretle

izin verilmemeli ve bu denetimler sigarayı

üreten firmaların bulunduğu kurulların

elinde olmamalı

Vergilendirme ile fiyatların arttırılması

Her yılki bütçede yıllık enflasyon ve gelir artışı üzerinde vergi artışı

Vergi artışı bütün ürünlere aynı anda uygulanmalı

Philip Morris Tekel Sigaralarıarasındaki fiyat farkını % 30oranında tutmak için plan yapar.

Sigara Vergileri ve Sağlık

Sigara fiyatlarının % 10 arttırılması tüketimi % 5 oranında azaltır.

Sigara tüketiminin azalması daha az insanın hastalanması ve sağlık harcaması demektir.

Dolayısıyla, sigara fiyatlarının artışı hem sağlığı korur hem de Devlet gelirlerini hala arttırır

Sigara vergilerinin arttırılmasıhalk sağlığı açısından yararlıdır.

Hem sağlık hem maliye kazanır.

Ülkemizde sigara fiyatları ve vergileri yeterince yüksek mi?

Daha yüksek vergi daha pahalı demek mi?Türkiye’de vergi oranı yüksek, ama ortalama paket fiyatı

Avrupa’nın en ucuzu

Avrupa'da ve Türkiye'de ortalama sigara fiyatı, ve paket fiyatı yüzdesi olarak vergi , 1999-2000

77%73%80%75%73%74%69%73%72%76%74%76%71%77%81%79%

ark UK

$ Vergi/Fiyat Oranı

Reel Fiyat

Nominal and Real Cigarette Prices in Turkey, 1994-2000

100200

400500

700800

1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000

Nominal Price, Foreign Brands Nominal Price, Domestic Brands

Real Price, Foreign Brands Real Price, Domestic Brands

Sigara vergileri arttırılırsa kaçakçılık artar mı?

Sigara şirketleri :

•Kaçakçılığın ülkeler arasındaki fiyat farklarındandoğduğunu iddia eder.

•Hükümetlerin vergileri düşük tutmalarını isterler ve bu şekilde gelir kaybının engelleneceğini önesürerler.

Sigara şirketlerinin iddiaları doğru değildir.

Sigara kaçakçılığı sigara fiyatlarının daha düşük olduğu ülkelerde daha fazla görülür.

Avrupa Birliğinde Sigara Fiyatları ve Kaçakçılık Oranı(Kaynak: Avrupa Komisyonu 1997)

Ülke Fiyat ( ABD Doları) Kaçakçılık Düzeyi

İspanya 1.20 yüksekPortekiz 1.75 ortaYunanistan 2.06 0rtaİtalya 2.07 yüksekLüksemburg 2.12 ortaHollanda 2.43 ortaAvusturya 2.69 yüksekBelçika 2.95 ortaAlmanya 3.02 yüksekFransa 3.38 düşükFinlandiya 4.26 düşükIrlanda 4.27 düşükİngiltere 4.35 düşükDanimarka 4.55 düşükİsveç 4.97 düşükNorveç 6.27 düşük

•Sigara firmalarının ithalatı sıkı bir denetim altına alınmalı

Sigara fiyatları ve vergileri Devletin elinde ve Maliye Bakanlığı denetiminde olmalı

Sigara Endüstrisinin İnsani yardım ve Proje destekleri (!)

•Sevda Cenap And Vakfı Konser destekleri•Depremzedelere Chesterfield dağıtımı•Zeugma ve arkeolojik kazı destekleri•Bilim adamı ve proje destekleri•Bağımsız veya Milli Eğitim Destekli Gençlik Projeleri

Philip Morris’in Tütün KontroluÇerçeve Sözleşmesi konusunda görüşleri

Namusları Üzerine Yemin Ediyorlar !!!!!!

Ocak 1991 1. Sigara kanunu Turgut Özal tarafından veto edilir.

Gerekçe: Ticaret özgürlüğüne aykırılık

Gerekçe mektubu daha sonra Arjantin ve Mısır Cumhurbaşkanlarının aynı yasayı veto etmesi için kullanılır

1992 Philip Morris:Reklam Yasağı Önerisi:

Philsa reklam yasağı içeren kanunununçıkmaması için eylem planı yapar. Cahit Düzel Adalet Komisyonu başkanınıziyaret edecektir.

Yalancılara ne olurbiliyor musun?

Sigara şirketlerindeişe mi alınırlar?

Sigara Şirketlerinin KaliforniyaPolitik harcamaları

Seçim Miktar

1992 7,645,519 Dolar1994 24,662,674 Dolar

Philip Morris dökümanları1994 bütçesi:“Sabancı’yı rahmetli Özal’la iyiilişkileri olduğu içintutmuştuk. Şimdi odaklanmış hükümetilişkilerimiz Sabancı’daniyi”

Politikacıların Sigara Endüstrisi ile İlişkileri

Kültür Bakanlığının TBMM’ni PM’e tadil ettirmesi

•TEKEL’den sorumlu devlet bakanının akrabalarının PMağında şirket sahibi olması

•Özelleştirmeden sorumlu devlet bakanının sigarafirması gençlik programını desteklemesi

•Adalet, Gençlik-spor, İçişleri, Turizm bakanlığınınFormula-1 yarışını reklam yasağı dışında tutulma konusunda görüş bildirmesi

Politika sponsorluğuaçıklamak zorunlu hale getirilmelidir.

Avrupa’da“Bağımsız”BilimselAraştırma Desteği

Neden Bilim Desteği ?

İyi ve değerlibilimin desteklenmesi“Sorumlu” bir endüstrinindoğal seçimi

Bilim camiası İle teması sürdürmekve böyleliklegerektiğinde uzmangörüşü almak

Philip MorrisBilim desteği ya direktYa da indirektüreticilerbirliği aracılığıylaoluyor.

İSVİÇRE

1964-1992 ARASI8 ÜNİVERSİTEDESTEĞİ257 MAKALE BASIMI

Özelleştirme avantaj ve dezavantajlarıAvantaj

• Yabancı yatırımı arttırır• Devlet gelirini arttırır• Diğer konulara kaynak aktarılabilir• Hükümetin ambivalansı kalkar• Kısa dönemde fiyatlar artabilir• Daha cazip ürünler yapılabilir

Dezavantaj: sağlık ve ekonomik yük artar1. Özel sektör

1. hükümeti tütün kontrolu konusunda etkiler2. Kanunlarda kaçaklar bularak hareket eder.

2. Saldırgan pazarlama, dağıtım ve promosyon1. Tüketim artabilir2. Tüketim küçük yaşa kayabilir

Tüketim artar mı?

Pre and Post Privatization Cigarette Consumption in Ukraine and % increase in consumption since

68% 78%56%

Privatization

Sigara Mücadelesi ve Türk Toraks Derneği

• İnsan sağlığı için tütünle mücadele demek;

-silah endüstrisi kadar güçlü ve arsız dünya

devleri ile mücadele demektir,

-madde bağımlılığı gibi bir hastalıkla; hastanın o madde sürekli elinin altındayken ve çevresel olarak maddeye maruz durumdayken kullanmamak için kendisiyle mücadele etmesi demektir…

• Türk Toraks Derneği kuruluşundan bu yana sigara karşıtı politikaları ; devlet kuruluşları,medya,diğer sivil toplum ve hekim örgütleri ile bağlantı kurarak ve direk halk eğitim toplantıları ile kesintisiz olarak desteklemiştir.

• Hekimler ve halk için yüz binlerce sigara bırakma kitapçıkları,broşürler,afişler hazırlamış ve dağıtmıştır,sigara karşıtı mitingler-yürüyüşler düzenlemiştir.

Ulusal Tütün Kontrol Programı hazırlanmasında en çok üyesi davet edilen ve en aktif katkıda bulunan Türk sivil toplum örgütüdür.

Bu uzun sürecek ve zorlu mücadelede Türk Toraks Derneği hekimleri toplumun en duyarlı ve güçlü öncüleri olmaya devam edeceklerdir.

tÜtÜn kontrolÜ

Documents

süheyla nergİz tÜrk hemŞİreler derneĞİ tütün...

tÜtÜn ateŞİ

tütün ve Çocuk

tÜtÜn ve yoksulluk

tÜtÜn ve İnsan saĞliĞi

tÜrkİye’de tÜtÜn kontrol programi

4207 sayili tÜtÜn ÜrÜnlerİnİn zararlarinin ...

tapdk ve tütün kontrolü

tütün kontrolü ve sigara bırakma tedavisi -...

tÜrk kanser haberlerİ...avrupa tütün kontrolü...

tÜtÜn gerÇeĞİ

ulusal tütün kontrolü eylem p lanı 2008-2012 swot...

tÜtÜn ve genetİk

olurlar, onaylar 0 › upload › files › tutunsuz.pdf ·...

tütün ve zararları

tÜtÜn kullanimi “ekonomİk kayiplar”

tütün terimleri sözlüğü

tütün kontrolü

dÜnyada ve tÜrkİyede tÜtÜn kullanimi ve kontrolÜ...

İl tÜtÜn kontrol kurullari ve denetİm...