Çukurova Ünİversİtesİ fen bİlİmlerİ enstİtÜsÜ...
Post on 14-Jul-2020
0 Views
Preview:
TRANSCRIPT
ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Özlem TAHHUŞOĞLU
HATAY İLİ’NDE YAŞ SEBZE MEYVE DIŞ SATIMININ YAPISI VE
GELİŞTİRME OLANAKLARI
TARIM EKONOMİSİ ANABİLİM DALI ADANA, 2007
ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
HATAY İLİ’NDE YAŞ SEZE MEYVE DIŞSATIMININ YAPISI VE
GELİŞTİRME OLANAKLARI
Özlem TAHHUŞOĞLU
YÜKSEK LİSANS TEZİ
TARIM EKONOMİSİ ANALİM DALI
Bu tez …/…./2007 Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından Oybirliği İle Kabul Edilmiştir. İmza ………………….... İmza …………………… İmza ………………… Prof. Dr.Yaşar GÜRGEN Prof. Dr.Faruk EMEKSİZ Doç.Dr.YeşimY. MENDİ DANIŞMAN ÜYE ÜYE Bu tez Enstitümüz Tarım Ekonomisi Anabilim Dalında hazırlanmıştır. KOD NO:
Prof. Dr. Aziz ERTUNÇ
Enstitü Müdürü
Bu çalışma Ç.Ü. Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi tarafından desteklenmiştir. Proje No: ZF 2007 YL 29 Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir.
I
ÖZ
YÜKSEK LİSANS TESİ
HATAY İLİ’NDE YAŞ SEBZE MEYVE DIŞ SATIMININ YAPISI VE GELİŞTİRME OLANAKLARI
Özlem TAHHUŞOĞLU
ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ
FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
TARIM EKONOMİSİ ANABİLİM DALI
Danışman : Prof. Dr. Yaşar GÜRGEN
Yıl: 2007, Sayfa: 64 Jüri : Prof. Dr. Yaşar GÜRGEN Prof. Dr. Faruk EMEKSİZ Doç. Dr. Yeşim YALÇIN MENDİ
Bu çalışmada, dünyada, Türkiye’de ve Hatay İli’nde yaş sebze meyve üretimi ile Türkiye ve Hatay İli’nde yaş sebze meyve üretim ve ihracatı incelenmiş, ihracatı geliştirme olanakları araştırılmıştır.
Hatay İli’nde faaliyet gösteren ve yaş sebze meyve ihracatı yapan 21 firmayla anket yapılmıştır. Anket sonuçlarından elde edilen bulgulara göre, Hatay İli yaş sebze meyve ihracatının durumu ve ihracatı etkileyen faktörler saptanmış, ihracatın yapısı ortaya konulmaya çalışılmıştır. Özellikle devlet politikasının bir sonucu olan bürokratik işlemler ile ihracat teşviklerinin azlığı önemli bir engel oluşturmaktadır. Bu nedenle ihracat desteklerinin diğer ülkelerle aynı düzeyde olması gerektiği ve bürokratik işlemlerin kolaylaştırıldığı takdirde sorunların azaltılabileceği görülmüştür.
Anahtar Kelimeler: Yaş sebze meyve, Yaş sebze meyve üretimi, Yaş sebze meyve ihracatı.
II
ABSTRACT
M.Sc.THESIS
STRUCTURE AND IMPROVEMENT POSSIBILITIES OF EXPORT FRESH FRUIT AND VEGATABLES IN HATAY PROVINCE
Özlem TAHHUŞOĞLU
DEPARTMENT OF AGRICULTURAL ECONOMICS INSTITUE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES UNIVERSITY OF ÇUKUROVA
Supervisor : Prof. Dr. Yaşar GÜRGEN
Year: 2007, Page:64 Jury : Prof. Dr. Yaşar GÜRGEN Prof. Dr. Faruk EMEKSİZ Assoc. Prof. Dr. Yeşim YALÇIN MENDİ
In this study, improvements in the production and export of fresh fruits and vegetables in the world, Turkey and Hatay province have been investigated.
Surveys have been conducted with 21 companies in Hatay which export fresh fruits and vegetables. Based on results of these surveys, general condition of the export and factors which affect fresh fruit and vegetables export have been determined. In addition, the structure of the fresh fruit and vegetables export in Hatay province has been revealed. Furthermore, factors which affect export have been examined. Especially, it was realized that there is a very big bureaucratic obstacle in the export.
Therefore export supports must be at the same level as the other countries. Some of the problems related to export may be reduced if bureaucratic processes are made more convenient than their current status. Key words: Fresh fruit and vegetables, production of fresh fruit and vegetables, export of fresh fruit and vegetables .
III
TEŞEKKÜR Yüksek Lisans çalışmamın planlanması ve yürütülmesinde bana yol gösteren,
ve yardımlarını esirgemeyen danışman hocam Sayın Prof. Dr. Yaşar Gürgen’e
teşekkürlerimi sunarım.
Tezimi hazırlarken katkılarından dolayı Prof. Dr. Faruk EMEKSİZ’e,
Doc.Dr. Yeşim Yalçın Mendi’ye, Prof.Dr. Ünal AY’a, Hatay İli’nde görüşme
yaptığım yaş sebze meyve ihracatı yapan işletmelere, çalışmalarım sürecinde bana
destek olan arkadaşlarıma anketlerimin yapılmasında ve tezimin hazırlanmasında
benden maddi ve manevi desteklerini esirgemeyen ailem; ablam, ağabeylerim,
annem ve rahmetli babama sonsuz teşekkür ederim.
IV
İÇİNDEKİLER ÖZ……………………………………………………………………………………. I
ABSTRACT……………………………………………………………………….... II
TEŞEKKÜR………………………………………………………………………... III
İÇİNDEKİLER ………………………………………………………………....…. IV
ÇİZELGELER DİZİNİ ……………………………………………………………. VI
KISALTMALAR LİSTESİ……………………………………………...……..… VIII
1. GİRİŞ……………………………………………………………...……………… 1
2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR…………………………………………...…………… 2
3. MATERYAL ve YÖNTEM…………………………………………...…………. 7
3.1. Materyal……………………………………………………………….………7
3.2. Yöntem…………………………………………………………………….…. 8
4. ARAŞTIRMA İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER………………………………..... 9
4.1. Dünyadaki ve Türkiye’deki Yaş Sebze Meyve Üretimindeki Gelişmeler…… 9
4.2. Türkiye’deki Yaş Sebze Meyve İhracatındaki Gelişmeler………………….. 21
4.3. Hatay İlindeki Yaş Sebze Meyve Üretimindeki Mevcut Durum……………. 26
4.4. Hatay İlindeki Yaş Sebze Meyve İhracatındaki Gelişmeler……………….... 27
5.ARAŞTIRMA BULGULARI……………………………………………………..33
5.1 İşletmelerle İlgili Bilgiler…………………………………………………….. 33
5.2 Yöneticilerle İlgili Bilgiler…………………………………………………… 34
5.3.İşletmelerin İhracatla İlgili Faaliyetleri……………………………………… 35
5.3.1. İhraç Ürünlerinin Yaklaşık Olarak Payları……………………………. 35
5.3.2.İhracatın Ülkelere Göre Durumu………………………………………. 36
5.3.3.Gelişme Potansiyeli Olan Pazarlar…………………………………...… 37
5.4. İhraç Edilen Ürünlerin Temini (Tedariki)………………………………….... 38
5.5. İhracatçı Firmaların Teslim Şekilleri……………………………………….. 40
5.5.1. İhraç Ürünlerinin Ulaşımı……………………………………………. 41
5.5.2. İhraç Ürünlerinin Sigortalanması ……………………………………. 41
5.6. İhracatçı Firmaların Yararlandığı İhracat Teşvikleri……………………….. 41
5.7. İşletmelerin Pazarlama Bilgi Kaynakları…………………………………… 43
5.8. İhraç Fiyatının Belirlenmesi ve İşletmeler Arası İlişkiler…………………... 44
V
5.8. İhraç Fiyatının Belirlenmesi ve İşletmeler Arası İlişkiler…………………... 44
5.8.1. İhracatçı İşletmeler Arası Rekabet………………………………...…… 45
5.8.2. İhracatçı İşletmeler Arası İşbirliği…………………………………… 45
5.8.3. İhracatçı İşletmelerin Marka Kullanımı……………………………… 46
5.9. İşletmelerin Başlıca Sorunları…………………………………………………. 46
5.10. Sorunların Çözüm Önerileri………………...………………………………... 49
5.11. Sorunlar Karşısında Devletten Beklentiler……………………...…………... 50
6.SONUÇ VE ÖNERİLER………………………………………………………… 51
KAYNAKLAR…………………………………………………………………….. 55
ÖZGEÇMİŞ…………………………………………………………………….….. 59
EK………………………………………………………………………………….. 60
VI
ÇİZELGELER DİZİNİ SAYFA NO
Çizelge 4.1. 2004-2005 Yılları Dünyada Üretilen Önemli
Taze Sebzeler (1000 Ton) …..…...……………………………….... 10
Çizelge 4.2. 2004-2005 Yılları Ülkeler İtibariyle Taze Sebze
Üretimi (1000 Ton) ..……...…………………….………………….... 11
Çizelge 4.3. Türkiye’nin 2000-2005 Yıllar İtibariyle Önemli Taze Sebze
Üretimi (1000 Ton) ..………………………………………...……..... 12
Çizelge 4.4. 2004-2005 Yılları Dünyada Üretilen Önemli Taze
Meyveler (1000 Ton) ...……...……………………………….……… 13
Çizelge 4.5. 2004-2005 Yılları Ülkeler İtibariyle Meyve Üretimi
(1000Ton ve % Oranları) ……....................................................……. 14
Çizelge 4.6. Türkiye’nin 2000-2005 Yıllar İtibariyle Önemli Taze Meyve
Üretimi (Ton ve % Oranları) ….……………………………………... 15
Çizelge 4.7. 2004-2005 Ülkeler İtibariyle Narenciye Üretimi
(1000 Ton ve % Oranları) .................................................................... 16
Çizelge 4.8. 2004-2005 Ülkeler İtibariyle Portakal Üretimi
(1000 Ton ve % Oraları) ...................................................…………... 17
Çizelge 4.9. 2004-2005 Ülkeler İtibariyle Greyfurt Üretimi
(1000 Ton ve % Oranları) …..................................................……..… 18
Çizelge 4.10.2004-2005 Ülkeler İtibariyle Mandarin Üretimi
(1000 Ton ve % Oranları) …............................................................... 19
Çizelge 4.11.2004-2005 Ülkeler İtibariyle Limon Üretimi
(1000 Ton ve % Oranları) ….........................…….......................…... 20
Çizelge 4.12.Türkiye Yıllar İtibariyle Turunçgil Üretimi (1000 Ton) ………..…... 20
Çizelge 4.13.Yaş Meyve Sebze Ve Narenciyenin 2004-2005 Yılları
İtibariyle Gelişimi……………………...…………………………... 23
Çizelge 4.14. 2004 – 2005 Yılları Yaş Meyve Sebze ve Narenciye'de
İhracat Yapılan İlk 10 Ülke (2004-2005) ………………………….. 24
Çizelge 4.15. 2004 ve 2005 Yılları Yaş Meyve Sebze ve Narenciyede
İhracat Yapılan İlk 10 Tür ………………………...……………..… 25
VII
Çizelge 4.16. Hatay’da Yaş Sebze ve Meyve Üretimi (2005) .................................. 26
Çizelge 4.17. Hatay'dan İhracatı Yapılan Meyvelerin 2004-2005 Yılları
İtibariyle Miktar ve Değerleri …………………………...………… 28
Çizelge 4.18. Hatay'dan İhracatı Yapılan Sebzelerin 2004-2005 Yılları
İtibariyle Miktar ve Değerleri ………………...…………………… 30
Çizelge 4.19. Hatay'dan İhracatı Yapılan Turunçgillerin 2004-2005 Yılları
İtibariyle Miktar ve Değerleri ……………………...……………… 32
Çizelge 5.1. Anket Yapılan Firma Yöneticilerinin Öğrenim Durumları …………...34
Çizelge 5.2. Anket Yapılan İşletme Yöneticilerinin Deneyim Durumları …...…..…35
Çizelge 5.3. Yaş Sebze Meyve Ürünlerinin İhracatında Ağırlık Oranları ...……… 35
Çizelge 5.4. Ürün Bazında Faaliyetlerin En Yoğun Olduğu Ülkeler …..……….… 36
Çizelge 5.5. Yakın Gelecekte En Cazip Olacak Pazarla…………………………… 37
Çizelge 5.6. İhraç Edilen Ürünlerin Temin Yerlerine Göre Dağılımı…………...…38
Çizelge 5.7. İhracat Ürününün Temin Şekli …………………………………….…39
Çizelge 5.8.Yaş Sebze Meyve İhracatçısı Firmaların Dış Pazarda Temsil Şekli ... ..39
Çizelge 5.9. Yaş Sebze Meyve İhracatçısı Firmaların Teslim Şekli ……………….40
Çizelge 5.10.Yaş Sebze Meyve İhracatçısı Firmaların Yararlandığı
İhracat Teşvikleri ………...………………………………………….. 42
Çizelge 5.11.İhracatçı Firmaların Yararlandıkları İhracat Teşvikleriyle
İlgili Görüşleri ……...…………………………………………………42
Çizelge 5.12.Yaş Sebze Meyve İhracatçısı Firmaların Pazarla İlgili Bilgi
Kaynakları ……………...………………………………….………….44
Çizelge 5.13.Yaş Sebze Meyve İhracatında Fiyatın Belirlenmesini
Etkileyen Etkenler ................................................................................. 45
Çizelge 5.14. Firmalar Arası İşbirliği …………………………………………....... 46
Çizelge 5.15.Yaş Sebze Meyve İhracat Firmalarının Karşılaştıkları
Genel Sorunlar …...……………………………………………...……48
Çizelge 5.16.Yaş Sebze Meyve İhracat Firmalarının Karşılaştıkları
Firma İçi Sorunlar …………...………………………………………. 49
Çizelge 5.17.Karşılaşılan Sorunlar Karşısında Devletten Beklentiler ……….……51
VIII
KISALTMALAR LİSTESİ AB Avrupa Birliği AKİB Akdeniz İhracatçılar Birliği DİE Devlet İstatistik Enstitüsü FAO Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü İGEME İhracatı Geliştirme ve Etüt Merkezi DTM Dış Ticaret Müsteşarlığı DFİF Destekleme ve Fiyat İstikrar Fonu
1.GİRİŞ Özlem TAHHUŞOĞLU
1
1.GİRİŞ
Türkiye, ekolojik yapısının uygunluğu nedeniyle önemli bir tarımsal üretim
potansiyeline sahiptir. Ülkemizde, 27,7 milyon hektar tarım alanının %6,3’ünde
(1,745 milyon ha) meyvecilik-zeytincilik ve bağcılık yapılırken, %1,2’sinde (332 bin
ha) ise sebzecilik faaliyeti sürdürülmekte olup, yılda yaklaşık 43 milyon ton yaş
meyve-sebze üretilmektedir. Bu çerçevede, toplam tarımsal üretimin %1,3’ünün yaş
sebze meyve üretiminden oluştuğu rahatça söylenebilir (Dış Ticaret Müsteşarlığı,
2002).
Türkiye’nin sahip olduğu genişlik ve çeşitlilik açısından dünya yaş sebze
meyve üretiminde önemli bir yeri vardır. Aynı zamanda yaş sebze meyve sektörü
ülkemiz tarımsal üretiminde önemli bir paya sahip olurken, sektörün milli gelire
sağladığı önemli katkı ve oluşturduğu istihdam ile tarım ürünleri ihracatımız
açısından da önemi büyüktür.
Türkiye’nin yaş sebze meyve üretiminde sahip olduğu tarımsal alanda
genişlik ve ürün çeşitliliğinin yanı sıra dünyada yaş sebze meyve ihracatı yapan ilk
10 ülke arasında bulunması ihracatta da önemli bir paya sahip olduğunu
göstermektedir. Tarımsal ihracat kalemleri içerisinde ise yaş sebze meyvenin çok
önemli bir payı vardır. Ürün bazında ele alındığında ihracatımızın yarıdan fazlasını
narenciye gurubu oluşturmaktadır.
Türkiye’nin sahip olduğu yaş sebze meyve üretim ve dış ticaret yapısı
içerisinde Hatay İli de sahip olduğu tarımsal üretim deseni, genişliği, iklim
koşullarının elverişli olması ve tarımsal arazinin verimli olmasının sonucu olarak yaş
sebze meyve üretimi bakımından çok önemli bir potansiyel oluşturmaktadır.
Hatay İli’nde üretilen yaş sebze meyve, iç pazarda satıldığı gibi ihraç da
edilmektedir ve bu faaliyet artmaya devam etmektedir. Ekonomik faaliyetler
açısından Hatay ili incelendiğinde tarımsal dış ticaretin önemli olduğu ve özellikle
yaş sebze meyve ihracatının oldukça önemli bir paya sahip olduğu söylenebilir.
Bu çalışmanın esas amacı; Hatay İli’nde yapılan yaş sebze meyve
dışsatımının mevcut yapısını belirlemek ve dışsatımın geliştirilme olanaklarını ortaya
koymaktır.
2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Özlem TAHHUŞOĞLU
2
2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR
Başkonuş (1982), ‘‘İhracat Potansiyeli Olan Yaş Meyve ve Sebze İle
Baklagiller Dışsatımı ve Pazarlama Maliyet Analizleri’’ konulu çalışmasında, yaş
meyve ve sebze ile baklagiller üretim ve ihracatı, ihracatta uygulanan teşvik
tedbirlerini araştırmıştır. Ayrıca yaş meyve ve sebze ile baklagiller ithalatçısı
ülkelerdeki üretim, ithalat ve ihracat durumları, yaş meyve sebze ile baklagiller
ihracatçısı işletmelerde pazarlama maliyetleri üzerinde durmuştur.
Maçinli (1982), “Yaş Meyve Ve Sebze Dışsatımının Genel Durumu” konulu
bildirisinde, dış pazarların istedikleri tür ve kalitede malın hazırlanması, nakliye
sorunlarının temelden ele alınarak çözümlenmesi, malın nakliyesinde gereken hızın
sağlanması, yurtiçi firmalar arasına rekabetin kaldırılması, ambalajın iyileştirilmesi
ve kısa vadede yüksek kazanç peşinde koşan teşebbüslerin olumsuzluğu üzerinde
durmuştur.
Baumeister (1984), “Ortak Pazar Topluluğunda Tarım Ürünleri İle İlgili
Pazar Düzenleme Kuralları ve Konunun Türk Yaş Meyve Sebze Dışsatımı Açısından
Değerlendirilmesi” konulu bildirisinde Ortak Pazar Topluluğu ülkelerinde nüfusun
azalma eğiliminde olduğunu, tüketimin doyum noktasına ulaştığını, bu nedenle
uluslar arası pazarda Türkiye’nin çok sayıda rakibi bulunduğunu belirtmiştir. Aynı
zamanda reklam ve markaya önem vermek şartıyla yüksek kaliteli, lezzetli ve
gerektiği şekilde ambalajlanmış yaş meyve ve sebzelerin her zaman pazar şansının
olacağını ifade etmiştir.
Blanckertz (1984), “Türkiye’den B.Almanya’ya Dışsatımı yapılan Yaş
Meyve ve Sebzelerin Kalite Kontrol Sonuçları, Hatalar ve Giderilmesi İçin Alınması
Gerekli Önlemler” konulu bildirisinde, pazarın çok iyi izlenmesi, sevkıyatın
düzenlenmesi, erkenci ve mevsim dışı ürünlerin gönderilmesi, standart ve normlara
uyulması, istenen lezzette yeni ürünlerin arz edilmesi, istenen tarihte sürekli sevkıyat
yapılması durumunda Türk ürünlerinin her zaman Pazar şansının olabileceğini
vurgulamıştır.
Emeksiz (1988), “Türkiye’de Turunçgil Üretimi ve Pazarlanması ve
Dışsatımını Geliştirme Olanakları” konulu çalışmasında, Türkiye’de turunçgil
2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Özlem TAHHUŞOĞLU
3
üretim, pazarlama yapısı hakkında bilgiler vermiş ve turunçgil ihracatının geliştirme
olanakları üzerinde durmuştur.
Yıldırım ve ark (1989), “Türkiye’de Yaş Meyve ve Sebzelerin İç ve Dış
Pazarlaması İle İlgili Altyapının İyileştirilmesi” konulu araştırmada, yaş sebze
meyve sektöründe altyapı koşullarının iyileştirilebilmesi için yapılabilecek
seçeneklere yer verilmiştir.
Koç (1990), “Çukurova Bölgesinde Avrupa Topluluğuna Yapılan Yaş Meyve
Sebze Dışsatımının Sorunları” konulu çalışmasında, AT ve Türkiye yaş meyve ve
sebze üretimi, dış ticareti ve dış ticaret politikalarının karşılaştırmalı analizi ile
Çukurova bölgesinden AT’ ye yaş meyve ve sebze dışsatımı yapan firmaların dış
pazarlama hizmetlerinde karşılaştıkları sorunları araştırmıştır. Araştırma sonucunda
dış satım pazarlama hizmetlerinde önemli sorun olduğunu ifade etmiştir. Türkiye’nin
yaş meyve ve sebze dış satımının hem toplamının hem de Avrupa Topluluğuna
yönelik kısmının üretimine oranla düşük olmasının nedeninin Topluluğun, dış
alımına getirdiği kısıtlayıcı uygulamaların olduğunu ifade etmiştir. Ayrıca nedenler
arasında Türkiye’nin pazarlarda benzer ürünleri üreten Topluluk içi ve dışı Akdeniz
ülkeleriyle rekabet olmasını da belirtmiştir.
Şenyurt (1994), “Türkiye’nin Tarım Ürünleri Dış Ticaret Yapısı ve Gelişimi”
konulu çalışmasında, 1980–1992 döneminde Türkiye’nin tarım ürünleri dış ticaret
yapısını ve gelişimini inceleyerek, o dönemdeki gelişmeleri ve bunları doğuran
etkenleri araştırmıştır. Ayrıca 1980 sonrasında Türkiye’nin tarım ürünleri dış
ticaretinde yöneldiği pazarlardaki değişimi araştırmıştır. Araştırma sonunda 1980
öncesinde Türkiye’nin toplam ihracatının dörtte üçünü tarım ürünleri ihracatı
oluştururken, bu oranın 1980 sonrasında sanayi ürünleri lehine çevrildiğini ortaya
koymuştur. Tarım ürünleri ihracatının mutlak değer olarak artmasına karşın, oransal
olarak gerilediğini belirtmiştir. Bunun yanı sıra Yunanistan, G. Kore, Yugoslavya,
Fas, Cezayir, Hindistan, KKTC, Endonezya, Kanada, K. Kore, İsveç, Avustralya ve
G. Afrika ülkelerinin Türkiye’nin tarım ürünleri ihracatında gelişen ve önemli yer
tutan pazarları olduğunu ifade etmiştir.
Güllenoğlu (1993), “Marmara Bölgesi Yaş Meyve ve Sebze Üretimi,
Taşıması ve Soğuk Hava Depoculuğunun Ekonomik Analizi” konulu çalışmasında,
2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Özlem TAHHUŞOĞLU
4
Marmara Bölgesinde yaş meyve ve sebze yetiştiriciliği üretim aşamasını ele alarak,
taşıma ve depolama aşamalarını da inceleyip, özellikle soğuk hava depoculuğunun
ekonomik analizini irdelemiştir.
Küçükkoca (1996), “A.B Uyumlaştırılmış Ambalajlama Etiketleme
Standartlarının Türkiye’nin Yaş Meyve ve Sebze İhracatı Üzerine Etkileri” konulu
çalışmasında, Türkiye’nin yaş meyve ve sebze ihracatında, AB’ye uyumlaştırılmış
ambalajlama ve etiketleme standartlarının etkilerini araştırmış, ihracat sürecinde bu
standartların önemini vurgulamıştır.
Özdoğan (1997), “Türkiye’nin Yaş Meyve ve Sebze İhracatında Karşılaşılan
Paketleme, Standardizasyon, Depolama ve Taşıma Sorunları” konulu çalışmasında,
ihracatta karşılaşılan spesifik olarak belirlenmiş paketleme, standardizasyon,
depolama ve taşıma sorunları üzerinde durarak bu sorunların çözüm önerilerinde
bulunmuştur.
Türkmen (1998), “Türkiye’nin Yaş Meyve ve Sebze Pazarlaması
Uygulamalarında Ortaya Çıkan Problemler ve Çözüm Önerileri” konulu
çalışmasında, Türkiye’de yaş meyve ve sebze üretimi aşaması sonrası kullanılan
taşıma, depolama, ulaşım gibi pazarlama aşamaları problemlerini ayrıntılı olarak
ortaya koyarak çözüm önerilerinde bulunmuştur.
Akyıldız (1999), “Dondurulmuş ve Yaş Meyve Sebze İhracatında Pazar
Fırsatlarının Analizi ve İhracat Olanaklarının Araştırılması: Japonya Pazarı ve Genel
Değerlendirme” konulu çalışmasında, dondurulmuş yaş meyve sebze ihracatında
girilebilecek pazarları, pazarların özelliklerini, yapısı ve fırsatlarını ortaya koymuş ve
Japonya Pazarını ayrıntılı olarak incelemiştir.
Bayuk (2000), “Türkiye’de Yaş Meyve Sebze Ticareti ve Toptancı Hali
İşleyişi (Trabzon Toptancı Hali Örneği)” konulu çalışmasında, Trabzon Toptancı
Halinin işleyişi, yapısı üzerinde durmuştur. Ayrıca, Türkiye’de yaş meyve sebze
ticareti ve toptancı hallerinin işleyişini de araştırmıştır.
Mutlu (2001), “Çukurova Bölgesinde Turunçgil İhracat Sektör Yapısı”
konulu çalışmasında, Türkiye ve dünyadaki turunçgil üretim ve ihracat durumunu ve
ihracattaki uygulamaları araştırmıştır. Turunçgil ihracatını etkileyen faktörleri
incelemiş ve sektörle ilgili karar alıcı birimlere yardımcı olacak bilgiler sunmaya
2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Özlem TAHHUŞOĞLU
5
çalışmıştır. Ayrıca Çukurova Bölgesindeki turunçgil ihracatçısı firmaların yapısı ve
bu firmaların sorunlarına da yer vermiştir. Araştırma sonunda turunçgil ihracatını
etkileyen en önemli faktörün, destekleme politikası olduğunu ve turunçgil ihracatının
artması için ürün, ambalaj kalitesi, gibi özelliklere dikkat edilmesi gerektiğini
belirtmiştir. Bunun yanı sıra teşviklerin sadece ihracatçı firmalara değil, aynı
zamanda üreticiye de verilmesi gerektiğini ifade etmiştir.
Çolak (2002), “Türkiye’nin Yaş Meyve ve Sebze İhracatında Karşılaşılan
Pazarlama Sorunları Çözüm Önerileri ve İhracatçıların Eğitimi” konulu
çalışmasında, sorunları tespit ederek çözüm önerileri sunmuş ve ihracatçıları ihracat
süreci hakkında, pazar bulma, ürünü temin, tanıtma gibi konularda bilgilendirmeye
çalışmıştır.
Çetin (2005), “Dünyada ve Türkiye’de Organik Tarım Dış Ticaret ve
Türkiye’nin AB’ye Uyumu” konulu çalışmasında, son yıllarda tarımsal üretimde,
yeni bir üretim yöntemi olarak kabul edilen organik tarım üretimini araştırmıştır.
Organik tarım ürünleri pazarının dünyada ve Türkiye’deki durumunu araştırmıştır.
Türkiye organik tarım ürünleri ihracatı için önemli bir pazar olan Avrupa
Birliği’ndeki ve Türkiye’deki yasal düzenlemeler ile Avrupa Birliği ile Türkiye’nin
uyum durumunu incelemiştir.
Aldemir (2006), “Türkiye’de Döviz Kuru İle Dış Ticaret Fiyatları Arasındaki
Yansıma Etkisi Analizi” konulu doktora tezinde, nominal döviz kuru ile dış ticaret
fiyatları arasındaki ilişkiyi ifade eden yansıma etkisi, dış ticaret bilançosunun döviz
kuru değişmelerine uyum sürecinde önemli gecikmelerin görülmesi üzerine
incelenen teorik ve ampirik bir çalışma yapmıştır.
Erdoğan (2006), “Türkiye’nin İhracat Yapısındaki Değişme ve Büyüme
İlişkisi: Koentegrasyon ve Nedensellik Testi Uygulaması” adlı çalışmasında, 1923–
2004 yılları arasında ihracat ile büyüme arasında bir ilişkinin ve karşılıklı bir
nedenselliğin olup olmadığını araştırmıştır. Çalışmanın sonucunda, Türkiye için
ihracatın önemini vurgulayarak, ihracat ile büyüme arasında uzun süreli bir ilişkinin
olduğunu belirlemiştir. Ayrıca, 1980 sonrası büyüme ile ihracat arasında karşılıklı bir
nedensellik ilişkisi olduğunu belirtmiş, 1980 öncesinde ise değişkenler arasında bir
nedensellik ilişkine rastlanmadığını ifade etmiştir.
2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Özlem TAHHUŞOĞLU
6
Erol (2006), “Gıda Ürünlerinin Dış Ticaret Yapısının İncelenmesi” konulu
çalışmasında, Türkiye’de ve dünyada gıda dış ticaretine konu olan ürünlerin ticaretini
araştırmış ve bunların dökme ürünler, işlenmiş ürünler ve paketlenmiş ürünler
olduğunu belirtmiştir. Araştırmada incelenen ülkelerin gıda ticareti politikalarını
belirlerken, üreticilere yüksek destekler verip, iç piyasanın talebi doğrultusunda
ithalata sıkı koruyucu önlemler uyguladıklarını ifade etmiştir.
Gökçek (2006), “Hatay İli’nde Turunçgil İhraç Eden Firmaların Mevcut
Durumu, Sorunları Ve İhracatı Geliştirme Olanakları” adlı çalışmasında, Türkiye ve
Hatay ili turunçgil ihracatı ve üretimindeki gelişmeleri incelemiştir. Ayrıca,
Türkiye’deki ihracat uygulamaları, kalite kriterleri, Akdeniz ülkelerinin turunçgil
ihracatındaki yeri, AB ülkeleri tarafından ihracatta istenen belge ve sertifikaları
belirlemeye çalışmıştır. Çalışmanın sonucunda, turunçgil ihracatının durumu ve
ihracatı etkileyen faktörleri de araştırmıştır.
Tuncer (2006), “Yaş Sebze Meyve İhracatında Dağıtım Kanalları ve Bir
Uygulama” adlı çalışmasında, yaş meyve sebzelerin pazarlanmasında dağıtım
kanalının önemini ve ortaya çıkabilecek sorunları ortaya koymayı amaçlamıştır. Bu
çalışmanın uygulamasını, Antalya’da Yaş Sebze Meyve Hali’nde faaliyetlerini
sürdüren işletmelerde gerçekleştirmiştir. Dağıtım kanalının faaliyetlerine yönelik
sorunları tespit etmiş ve bu sorunlara çözüm önerileri getirmeye çalışmıştır.
Çalışmanın sonunda meyve ve sebzelerin daha çok taze tüketiliyor olması ve
üretimden tüketime kadar geçen sürede ürün kaybının çok olması nedeniyle yaş
meyve sebzelerin pazarlanmasında dağıtım kanalının önemini vurgulamıştır.
3. MATERYAL VE YÖNTEM Özlem TAHHUŞOĞLU
7
3. MATERYAL VE YÖNTEM
3.1. Materyal
Bu araştırmanın ana materyali, Hatay’daki yaş sebze meyve ihracatı yapan
işletmelerle yüz yüze yapılan anket yoluyla elde edilen bilgilerden oluşmuştur.
Akdeniz İhracatçılar Birliği Antakya İrtibat Bürosundan alınan bilgiye göre bu
konuda faaliyette bulunan 100’ü aşkın kayıtlı işletme olmasına rağmen, sadece
25’inin düzenli ve aktif bir şekilde ihracat yaptıkları saptanmıştır. Diğerlerinin ise
düzenli olmayan sadece zaman zaman ihracat yapan ya da hiç ihracat yapmayan
sadece kayıtlı olan işletmeler olduğu belirlenmiştir. Bunlar arasında da birleşen
firmaların ve anket çalışmalarının başladığı dönemde faaliyetlerine ara veren
firmaların varlığı sebebiyle 21 firma ile anket çalışması yapılmıştır. Yapılan anketler
ile ihracat yapan firmaların genel özellikleri, yaş sebze meyve ihracatındaki payı,
ihracatla ilgili faaliyetleri, ihraç ürünleri, ihraç edilen ülkeler, ihracat ile ilgili
bilgilerden; ihraç ürününü nereden sağladıkları, ürünü üreticiden ne şekilde aldıkları,
firmanın dış pazarda nasıl temsil edildiği, ihracatın hangi teslim şekillerine göre
yapıldığı; pazarlama ile ilgili bilgilerden; ne tür bilgilere ihtiyaç duydukları, bilgileri
nereden sağladıkları, ihraç fiyatlarından; ihracat fiyatının nasıl belirlendiği, firmalar
arası işbirliği, marka kullanımı, firma sorunları ve çözüm yöntemleri, yaş sebze
meyve ihracatını etkileyen faktörlerin neler olduğu tespit edilmiştir.
Çalışmada kullanılan anket formu daha önceki araştırmalarda kullanılan anket
formlarının incelenmesi ve yeniden düzenlenmesiyle oluşturulmuştur. Çalışmada
uygulanan anket formu ekte mevcuttur.
Ayrıca konuyla ilgili olarak özellikle Akdeniz İhracatçılar Birliği (AKİB),
İhracatı Geliştirme ve Etüt Merkezi (İGEME), Dış Ticaret Müsteşarlığı (DTM),
Tarım İl Müdürlüğü Kayıtları, Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), Birleşmiş Milletler
Gıda ve Tarım Örgütünün (FAO) istatistiksel verilerinden de yararlanılmıştır.
3. MATERYAL VE YÖNTEM Özlem TAHHUŞOĞLU
8
3.2.Yöntem
Akdeniz İhracatçılar Birliği Antakya İrtibat Bürosu’ndan elde edilen bilgilere
göre tespit edilmiş 21 firma ile tam sayım yöntemi ile anket çalışması yapılmıştır.
Elde edilen anket verileri sıralama, ortalama, oran, gruplama analizleri ile
değerlendirilmiştir. Verilerin çizelgelere dökümü yapıldıktan sonra sonuçlar tablolar
halinde ortaya konularak yorumları yapılmıştır. Verilerin değerlendirilmesi
aşamasında Excel paket programından yararlanılmıştır.
4. ARAŞTIRMA İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER Özlem TAHHUŞOĞLU
9
4. ARAŞTIRMA İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER
4.1. Dünyadaki ve Türkiye’deki Yaş Sebze Meyve Üretimindeki Gelişmeler
Tarım sektörü, üretimin büyük oranda doğa koşullarına bağlı olması, tarım
ürünlerinin arz-talep esnekliğinin diğer sektör ürünlerine kıyasla düşük; ancak üretim
aralıklarının daha uzun olması, toplumda sosyal dengelerin sağlanması ve korunması
amaçlarına yönelik katkıları ve aynı zamanda diğer sektörlere göre gelirinin düşük
olması gibi faktörler ile öne çıkan bir sektördür (Dış Ticaret Müsteşarlığı, 2002).
Ayrıca, tarım sektörü, ülke nüfusunun zorunlu gıda maddeleri ihtiyacını karşılaması,
sanayi sektörüne hammadde sağlaması, sanayi ürünlerine talep yaratması, ulusal gelir
ve ihracata katkıları ile önem arz etmektedir.
Konuya yaş sebze ve meyve açısından bakılacak olunursa yıllık yaklaşık 43
milyon ton civarındaki üretimi ile dünya yaş meyve sebze üretiminde önemli bir yeri
vardır. Ülkemiz dünyanın önemli yaş meyve ve sebze üreticilerinden birisidir. Aynı
zamanda yaş meyve sebze sektörü, ülkemiz tarımsal üretiminde sahip olduğu pay,
oluşturduğu istihdam ve milli gelire sağladığı ek katkı ve tarım ürünleri ihracatımız
açısından önemli bir yere sahiptir.
FAO ’nun 2005 yılı verilerine göre; dünyada yaklaşık 52 milyon hektar
alanda taze sebze üretimi yapılmaktadır. Toplam taze sebze üretimi; yaklaşk 882
milyon ton olup yaklaşık 323 milyon ton ile dünyada en çok üretilen taze sebze
patatestir. Patates ekimi dünyada toplam yaklaşık 18,6 milyon hektar alanda
yapılmaktadır. Çin, Rusya Federasyonu, Hindistan, Polonya, ABD patates üretiminde
dünyada önde gelen ülkeler olurken, ABD hektara göre verimin en yüksek olduğu
ülkedir. Türkiye, hektara göre verim sıralamasında dünyada ön sıralardadır. Dünya
patates üretiminin önemli bir bölümü üretici ülkenin iç pazarında tüketilmekte iken
küçük bir bölümünün dış satımı olmaktadır. Dünyada en çok üretilen ikinci sebze
domatestir. Yaklaşık 122 milyon ton üretilen domatesin dünyada yaklaşık 4,5 milyon
hektar alanda ekimi yapılmaktadır. Çin, ABD ve Türkiye dünyadaki önemli domates
üreticisi ülkelerdir. Dünya domates üretiminin yaklaşık %40’ı bu üç ülke tarafından
gerçekleşmektedir. Karpuz, lahana ve hıyar sırasıyla en fazla üretilen taze sebzelerdir
4. ARAŞTIRMA İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER Özlem TAHHUŞOĞLU
10
(AKİB, 2005). Çizelge 4.1’de 2004–2005 yılları dünyada üretilen önemli taze
sebzelere yer verilmiştir.
Çizelge 4.1. 2004–2005 Yılları Dünyada Üretilen Önemli Taze Sebzeler (1000 Ton)
Ürünler 2004 2005 Pay 2005
(%) Patates 330.301 323.103 36,6 Domates 122.422 122.660 13,9 Karpuz 95.619 96.455 10,9 Lahana 68.135 69.917 7,9 Hıyar 40.948 41.837 4,7 Patlıcan 30.120 30.478 3,5 Kavun 27.337 28.349 3,2 Havuç 24.504 24.481 2,8 Marul 21.761 22.204 2,5 Karnabahar 16.442 16.284 1,9 Sarımsak 14.089 14.549 1,7 Ispanak 12.756 12.981 1,5 Bezelye 9.018 9.083 1,0 Taze Fasulye 6.389 6.413 0,7 Bamya 5.065 5.042 0,6 Diğerleri 47.738 58.616 6,6 Toplam 874.643 882.452 100,0 Kaynak: FAO, 2005 http://faostat.fao.org/site567
Çin, taze sebze üretiminde dünyada en önde gelen ülkedir. Coğrafi yapısının
genişliği etkisiyle tarımsal üretimin yoğun yapıldığı Çin’de, iklim çeşitliliğinden
dolayı aşağı yukarı tüm sebzelerin üretimi yapılabilmektedir (Çizelge 4.2).
4. ARAŞTIRMA İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER Özlem TAHHUŞOĞLU
11
Çizelge 4.2. 2004- 2005 Yılları Ülkeler İtibariyle Taze Sebze Üretimi (1000Ton)
Ülkeler 2004 2005 PAY 2005
(%) Çin 423.395 435.024 49,3 Hindistan 80.529 80.529 9,1 A.B.D. 39.113 36.941 4,2 Türkiye 25.235 25.395 2,9 Mısır 15.927 16.165 1,8 Rusya Federasyonu 15.504 16.144 1,8 İtalya 16.363 16.014 1,8 İran 13.495 13.495 1,5 İspanya 13.000 12.635 1,4 Kore 11.838 12.160 1,4 Japonya 11.299 11.469 1,3 Meksika 10.039 10.124 1,2 Brezilya 8.958 8.841 1,0 Fransa 8.861 8.561 1,0 Nijerya 8.270 8.270 0,9 Diğerleri 172.818 170.685 19,3 Toplam 874.643 882.452 100,0 Kaynak: FAO, 2005 http://faostat.fao.org/site567 Domates, patates, karpuz, hıyar ve kavun taze sebze üretimimiz içinde önemli
bir paya sahiptir. Bu ürünlerin sırasıyla dünya üretimindeki payları; %7,9, %1,29,
%0,4, %4,12, %5,99’ dur. Domates üretimi genel olarak Akdeniz, Ege ve Marmara
bölgelerinde yoğunlaşmıştır. Patates, Türkiye üretiminde ikinci sırada yer almaktadır.
Patates çok üretilen ve iç piyasada tüketilen bir üründür. Orta Anadolu, Karadeniz,
Ege ve Kuzey Anadolu Bölgelerinde üretilmektedir.
Türkiye sebze tarımında son 20 yılda ekim alanlarında yaklaşık %35’lik,
üretim miktarlarında yaklaşık %88’lik ve verimde ise yaklaşık %39’luk artış
kaydetmiştir. Verimliliğin artmaya devam etmesi, sebze üreticilerinin gelişmeleri
yakından takip etmelerinden ya da sebze üretim tekniklerindeki iyileştirmelerden
olmuş olabilir. Türkiye, bir Akdeniz ülkesi olmasından dolayı sahip olduğu ekolojik
özelliklerin avantajı da sebze üretiminde ve verim artışında etkili olmuş olabilir.
4. ARAŞTIRMA İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER Özlem TAHHUŞOĞLU
12
Türkiye’nin farklı iklim ve toprak yapısına sahip olması nedeniyle Ege, Akdeniz ve
Marmara bölgeleri üretimin en fazla yapıldığı tür ve çeşit yönünden en zengin olan
bölgelerdir (Çizelge 4.3).
Çizelge 4.3. Türkiye’nin 2000–2005 Yılları İtibariyle Önemli Taze Sebze Üretimi (1000Ton)
Ürün Adı 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Pay 2005
(%) Domates 8.890 8.425 9.450 9.820 9.440 9.700 38,2 Patates 5.370 5.000 5.200 5.300 4.800 4.170 16,4 Karpuz 3.900 4.020 4.575 4.250 3.825 3.800 15,0 Hıyar 1.825 1.740 1.670 1.780 1.725 1.725 6,8 Kavun 1.905 1.775 1.820 1.700 1.700 1.700 6,7 Patlıcan 924 945 955 935 900 880 3,5 Lahana 725 710 720 721 700 701 2,8 Taze Fasulye 514 490 515 545 582 555 2,2 Havuç 235 230 235 405 438 380 1,5 Marul 333 350 345 340 362 375 1,5 Diğerleri 18 480 340 72 763 1.409 5,6 Toplam 24.639 24.165 25.825 25.868 25.235 25.395 100,0 Kaynak: FAO, 2005 http://faostat.fao.org/site567
2005 yılı FAO verilerine göre; dünyada yaklaşık 51,5 milyon hektar alanda
taze meyve üretimi yapılmaktadır. Toplam taze meyve miktarı yaklaşık 510 milyon
ton olup 72,5 milyon ton ve %14’lük pay ile dünyada en çok üretilen taze meyve
muzdur. Bu ürünü sırasıyla üzüm, portakal, elma ve mango izlemektedir. Yüzdeler
incelendiğinde üretilen ilk 4 ürünün (muz, üzüm, portakal, elma) dünya taze meyve
üretiminde %50’lik bir pay aldığı görülecektir.
Genel anlamda, meyve üretimini belirleyen temel faktör taleptir. Bu talebin iç
veya dış piyasadan gelmesinin yanı sıra, taze ya da işlenmiş olarak tüketilmesi
üretimin şeklini ve yapısını değiştirmektedir. Bunların yanında taze meyve
üretiminde, ekolojik faktörler, meyve çeşidinin tadı ve aromasında önemli bir etkiye
sahiptir. Taze ya da işlenmiş olarak tüketimi yapılan taze meyveler içinde üzüm,
elma ve armudun şaraplık olarak ayrı türlerinin üretimi yapılmaktadır (Çizelge 4.4).
4. ARAŞTIRMA İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER Özlem TAHHUŞOĞLU
13
Çizelge 4.4. 2004–2005 Yılları Dünyada Üretilen Önemli Taze Meyveler (1000Ton) Ürünler 2004 2005 Pay 05 (%) Muz 72.653 72.466 14,3 Üzüm 67.100 65.584 12,9 Portakal 64.261 59.672 11,7 Elma 63.400 59.444 11,7 Mango 27.181 28.222 5,6 Mandarin 23.430 23.330 4,6 Armut 18.681 19.539 3,8 Ananas 16.096 16.770 3,3 Şeftali Ve Nektarinler 15.347 15.782 3,1 Limon 12.569 12.726 2,5 Erik 9.633 9.459 1,9 Hurma 6.908 6.922 1,4 Papaya 6.757 6.811 1,3 Greyfurt 4.677 3.675 0.72 Çilek 3.548 3.617 0,7 Diğerleri 103.727 104.642 20,6 Toplam 515.964 508.659 100,0 Kaynak: FAO, 2005 http://faostat.fao.org/site567
Muz, genellikle tropik ürün yetiştiren gelişmekte olan ülkelerde
yetiştirilmektedir. Hindistan, Ekvator, Çin ve Brezilya yalnız başlarına dünya
üretiminin yaklaşık %50’sini gerçekleştirmektedirler. Üretimde verimlilik yönünden
incelendiğinde ise, İspanya ve Kostarika ilk iki sırayı alırken Türkiye üçüncü sırada
yer almaktadır.
FAO 2005 yılı rakamlarına göre; elma üretimi dünyada yaklaşık 5 milyon
hektarlık alanda yapılmaktadır. Dünya elma üretiminin yaklaşık %75’i 10 ülke
tarafından yapılmaktadır. Elma üretiminde ilk iki sırada Çin ve ABD yer alırken,
Türkiye yaklaşık 2,5 milyon tonluk üretimi ile üçüncü sırada yer almaktadır. Bu
ülkeleri Fransa, İran, İtalya, Polonya, Rusya Federasyonu, Almanya ve Hindistan
takip etmektedir.
2005 yılı FAO kayıtlarında; taze meyve üretiminde Çin yaklaşık %16’lık pay
ve yaklaşık 82,5 milyon tonluk üretim ile ilk sırada yer almaktadır. Bu ülkeyi
4. ARAŞTIRMA İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER Özlem TAHHUŞOĞLU
14
Hindistan, Brezilya, ABD ve İtalya izlemektedir. Bu 5 ülke dünya meyve üretiminde
yaklaşık % 40’lık paya sahiptir. Türkiye ise yaklaşık 11,5 milyon tonluk üretim ve
yaklaşık % 2.3 pay ile dünya sıralamasında 11. sırada yer almaktadır.
Çin, 2005 FAO rakamlarına göre yaklaşık 10 milyon hektarlık bir alanda taze
meyve üretimi yapmaktadır. Çin üretim konusunda diğer ülkelerin önündedir.
Avustralya, ABD ve Brezilya gibi ülkelerde geniş arazi kaynakları olmasına rağmen
Çin’deki kadar fazla işgücü bu ülkelerde bulunmamaktadır. Coğrafi genişliği ve
iklim çeşitliliği bulunan Çin’de aşağı yukarı her çeşit meyve üretimi yapılmaktadır.
2005 rakamlarına göre en çok üretilen taze meyve elmadır (Çizelge 4.5).
Çizelge 4.5. 2004–2005 Yılları Ülkeler İtibariyle Meyve Üretimi (1000 Ton ve % Oranları) Ülkeler 2004 (%) 2005 (%) Çin 83.238 16,1 82.456 16,2 Hindistan 47.031 9,1 47.031 9,3 Brezilya 36.095 6,9 35.788 7,0 ABD 30.184 5,8 26.050 5,1 İtalya 17.995 3,5 18.015 3,5 Meksika 14.918 2,9 15.015 3,0 İspanya 16.687 3,2 14.805 2,9 Endonezya 14.747 2,9 13.777 2,7 İran 13.143 2,5 13.143 2,6 Filipinler 12.365 2,4 12.453 2,5 Türkiye 10.811 2,1 11.481 2,3 Uganda 10.568 2,0 10.568 2,1 Fransa 11.056 2,1 10.300 2,0 Mısır 8.206 1,6 8.196 1,6 Tayland 7.963 1,5 8.138 1,6 Diğerleri 180.956 35,0 181.444 35,7 Toplam 515.964 100,0 508.659 100,0 Kaynak: FAO, 2005 http://faostat.fao.org/site567
FAO rakamlarına göre Türkiye’de taze meyve sektörüne bakıldığında, üretim
genelde 2000 yılından bu yana artan bir trend izlemiştir. 2004 yılında bir düşüş
yaşansa da 2005 yılında toparlanabilinmiştir. Ürün olarak bakıldığında üzüm, taze
4. ARAŞTIRMA İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER Özlem TAHHUŞOĞLU
15
meyve üretiminin yaklaşık % 32’sini kapsayarak ilk sırada yer almaktadır. Bu ürünü
elma, portakal, limon ve mandarin gibi ürünler izlemektedir.
Aslında Türkiye taze meyve üretimi için verimli arazilere sahip bir ülkedir.
Ancak son 50 yıllık dönemde köyden kente göçün hızla artması, tarımsal teşviklerin
yeterli düzeyde sağlanamaması, ürün çeşitliliğinin olamaması, iyi tarım tekniklerinin
uygulanamaması, üreticilere zirai danışmanlık hizmetlerinin verilmemesi, bilinçsiz
zirai ilaç kullanımı gibi nedenlerle, taze meyve üretiminde beklenen üretim ve verim
artışları sağlanamamıştır. Bu nedenlerle, aslında dünya üretiminden daha fazla pay
almamız gerekirken bu gerçekleşememiştir. Nitekim, Türkiye’de yıllar itibariyle
üretilen meyvelerle ilgili veriler, Çizelge 4.6’da verilmiştir.
Çizelge 4.6. Türkiye’nin 2000–2005 Yılları İtibariyle Önemli Taze Meyve Üretimi (Ton ve % Oranları)
Ürün Adı 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Pay2005
(%) Üzüm 3.600 3.250 3.500 3.600 3.500 3.650 32 Elma 2.400 2.450 2.200 2.600 2.100 2.550 22 Portakal 1.070 1.250 1.250 1.250 1.300 1.250 11 Limon 460 510 525 550 600 600 5 Mandarin 560 580 590 550 670 585 5 Şeftali, Nektarin 430 460 455 470 372 485 4 Kiraz, Vişne 336 370 310 410 383 400 3 Kayısı 579 517 352 499 350 370 3 Armut 380 360 340 370 320 340 3 İncir 240 235 250 280 275 280 2 Çilek 130 117 145 150 155 160 1 Greyfurt 130 135 125 135 135 150 1 Muz 64 75 95 110 130 135 1 Ayva 105 102 110 110 110 110 1 Diğerleri 374 376 375 410 410 415 4 Toplam 10.858 10.787 10.622 11.494 10.810 11.480 100 Kaynak: FAO, 2005 http://faostat.fao.org/site567 Narenciye üretiminin büyük bölümü (%70) Kuzey Yarımkürede
gerçekleşmektedir. Narenciye üretimi yapılan ülkeler; Brezilya, Akdeniz ülkeleri,
4. ARAŞTIRMA İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER Özlem TAHHUŞOĞLU
16
ABD ve Çin’dir. Dünya narenciye üretiminin yaklaşık 2/3’ü bu ülkeler tarafından
gerçekleştirilmektedir. Güney Yarımküre ülkelerinden Arjantin, Avustralya ve
Güney Afrika, kuzeye sezon dışı narenciye sağlayabilmektedirler.
Brezilya 2005 yılı dünya narenciye üretiminde, ilk sırada yer alarak dünya
narenciye üretiminin yaklaşık % 19’unu, Türkiye ise dünyada 12. sırada yer alarak,
dünya üretiminin yaklaşık % 2,45’ini gerçekleştirmektedir (AKİB 2005). Çizelge
4.7’de 2004–2005 yılları ülkeler itibariyle narenciye üretimi ve % oranları
görülmektedir.
Çizelge 4.7. 2004–2005 Yılları Ülkeler İtibariyle Narenciye Üretimi - Miktar (1000 Ton ve % Oranları) Ülkeler 2004 (%) 2005 (%) Brezilya 20.487 18,5 20.143 19,1 Çin 15.495 14,0 16.020 15,2 ABD 14.851 13,4 10.317 9,8 Meksika 6.648 6,0 6.736 6,4 İspanya 5.920 5,3 4.867 4,6 Hindistan 4.750 4,2 4.750 4,5 İran 3.825 3,4 3.825 3,6 İtalya 3.336 3,0 3.398 3,2 Nijerya 3.250 2,9 3.250 3,1 Mısır 2.855 3,0 2.798 2,7 Arjantin 2.690 2,4 2.690 2,6 Türkiye 2.708 2,4 2.588 2,5 Pakistan 1.670 1,5 1.670 1,6 Japonya 1.319 1,2 1.370 1,3 Fas 1.183 1,0 1.255 1,2 Diğerleri 19.926 18,0 19.764 18,7 Toplam 110.911 100,0 105.440 100,0 Kaynak: FAO, 2005 http://faostat.fao.org/site567
4. ARAŞTIRMA İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER Özlem TAHHUŞOĞLU
17
2005 yılında üretilen narenciye çeşitlerinde portakal ilk sırada yer alarak
narenciye üretiminin yaklaşık % 56,6’sını oluşturmaktadır. Bunu sırasıyla, mandarin
(% 22,1), limon (% 12,1) ve greyfurt (% 3,5) izlemektedir.
2005 yılında Türkiye’de üretilen portakal, dünya üretiminin yaklaşık % 2,1’i,
mandarin yaklaşık % 2,5’i, greyfurt yaklaşık % 4,1’i ve limon yaklaşık % 4,7’si
kadardır (AKİB, 2005). Çizelge 4.8’de ülkeler itibariyle portakal üretimi ve %
oranları görülmektedir.
Çizelge 4.8. 2004–2005 Yılları Ülkeler İtibariyle Portakal Üretimi - Miktar (1000 Ton ve % Oranları) Ülkeler 2004 (%) 2005 (%) Brezilya 18.271 28,4 17.805 29,8 ABD 11.677 18,2 8.266 13,9 Meksika 3.977 6,2 4.050 6,8 Hindistan 3.100 4,8 3.100 5,2 Çin 2.311 3,6 2.412 4,0 İtalya 2.105 3,3 2.201 3,7 İspanya 2.691 4,2 2.150 3,6 İran 1.900 3,0 1.900 3,2 Mısır 1.850 2,9 1.789 3,0 Endonezya 2.071 3,2 1.312 2,2 Türkiye 1.300 2,0 1.250 2,1 Pakistan 1.169 1,8 1.169 2,0 Yunanistan 772 1,2 958 1,6 Fas 719 1,1 810 1,4 Arjantin 770 1,2 770 1,3 Diğerleri 9.577 14,9 9.730 16,3 Toplam 64.261 100,0 59.672 100,0 Kaynak: FAO, 2005 http://faostat.fao.org/site567
2005 yılında dünyada greyfurt üretimi, toplam narenciye üretiminin % 3,5’ine
denk gelmektedir. Greyfurt, en fazla ABD’de üretilmektedir. Türkiye dünya greyfurt
üretiminde yaklaşık % 4,1 payla 7. sırada yer almaktadır. Çizelge 4.9’da ülkeler
itibariyle greyfurt üretimi ve % oranları görülmektedir.
4. ARAŞTIRMA İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER Özlem TAHHUŞOĞLU
18
Çizelge 4.9. 2004–2005 Yılları Ülkeler İtibariyle Greyfurt Üretimi - Miktar (1000 Ton ve % Oranları) Ülkeler 2004 (%) 2005 (%)ABD 1.964 42,0 914 24,9Çin 433 9,3 443 12,1Meksika 260 5,6 265 7,2İsrail 710 15,2 264 7,2Küba 225 4,8 226 6,1Arjantin 170 3,6 170 4,6Türkiye 135 2,9 150 4,1Hindistan 142 3,0 142 3,9Tunus 72 1,5 72 2,0Brezilya 66 1,4 68 1,9Sudan 68 1,5 68 1,9Belize 56 1,2 56 1,5Jamaika 44 0,9 44 1,2Paraguay 40 0,9 43 1,2Filipinler 41 0,9 40 1,1Diğerleri 723 15,4 710 19,3Toplam 4.677 100,0 3.675 100,0 Kayna FAO, 2005 http://faostat.fao.org/site567
2005 yılında dünya mandarin üretimi, toplam narenciye üretiminin yaklaşık
% 22,1’ine denk gelmektedir. Türkiye’de üretilen mandarin, dünya üretiminin
yaklaşık %2,5’ine denk gelmektedir. Dünya mandarin üretiminin yarıya yakınını,
Çin karşılamaktadır. Türkiye, dünya üretiminde 9. sırada yer almaktadır. Çizelge
4.10’da ülkeler itibariyle mandarin üretimi ve % oranları görülmektedir.
4. ARAŞTIRMA İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER Özlem TAHHUŞOĞLU
19
Çizelge 4.10 2004–2005 Yılları Ülkeler İtibariyle Mandarin Üretimi – Miktar (1000 Ton ve % Oranları) Ülkeler 2004 (%) 2005 (%) Çin 11.044 47,1 11.395 48,8 İspanya 2.458 10,5 1.945 8,3 Brezilya 1.163 5,0 1.270 5,4 Japonya 1.060 4,5 1.100 4,7 İran 720 3,1 720 3,1 Tayland 668 2,9 670 2,9 Mısır 661 2,8 665 2,9 İtalya 611 2,6 586 2,5 Türkiye 670 2,9 585 2,5 Kore 584 2,5 580 2,5 Pakistan 434 1,9 434 1,9 Fas 443 1,9 425 1,8 ABD 476 2,0 390 1,7 Meksika 360 1,5 370 1,6 Peru 175 0,7 172 0,7 Diğerleri 1.901 8,1 2.023 8,7 Toplam 23.430 100,0 23.330 100,0 Kaynak: FAO, 2005 http://faostat.fao.org/site567
2005 yılında dünyada limon üretimi, toplam narenciye üretiminin yaklaşık
%12,1’ine denk gelmektedir. Türkiye’de üretilen limon, dünya üretiminin yaklaşık
%4,7’sine denk gelmektedir. Limon üretiminde yaklaşık %15,6 payla Meksika ilk
sırada yer alırken, Türkiye 9. sırada yer almaktadır. Dünya limon üretimini tek
kendisinde bulunduran tek bir ülke olmayıp, dünyada çeşitli ülkelerde üretim
yapıldığı görülmektedir. Çizelge 4.11’de ülkeler itibariyle limon üretimi ve %
oranları görülmektedir.
4. ARAŞTIRMA İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER Özlem TAHHUŞOĞLU
20
Çizelge 4.11. 2004–2005 Yılları Ülkeler İtibariyle Limon Üretimi - Miktar (1000 Ton ve % Oranları)
Ülkeler 2004 (%) 2005 (%)Meksika 1.988 15,8 1.988 15,6Hindistan 1.420 11,3 1.420 11,2Arjantin 1.300 10,3 1.300 10,2İran 1.100 8,8 1.100 8,6Brezilya 986 7,8 1.000 7,9ABD 732 5,8 746 5,9İspanya 729 5,8 734 5,8Çin 622 4,9 635 5,0Türkiye 600 4,8 600 4,7İtalya 583 4,6 549 4,3Mısır 338 2,7 338 2,7Peru 210 1,7 220 1,7Şili 165 1,3 167 1,3Guatemala 143 1,1 143 1,1Kolombiya 121 1,0 142 1,1Diğerleri 1.532 12,2 1.645 12,9Toplam 12.569 100,0 12.726 100,0 Kaynak: FAO, 2005 http://faostat.fao.org/site567
Narenciye üretimi ülkemizde en fazla; Akdeniz Bölgesi’nde (Antakya,
Adana, Mersin, Antalya) ve Ege Bölgesi’nde (İzmir, Aydın, Muğla ve çevresi)
yapılmaktadır. Türkiye’deki toplam turunçgilin yaklaşık % 95’i bu iki bölgede
üretilmektedir. Ülkemizde en fazla üretimi olan narenciye çeşidi portakaldır (AKİB,
2005). Çizelge 4.12’de. Türkiye’nin yıllar itibariyle turunçgil üretimi görülmektedir.
Çizelge 4.12. Türkiye Yıllar İtibariyle Turunçgil Üretimi (1000 Ton) Ürün Adı 2000 2001 2002 2003 2004 Toplam Mandarin 560 580 590 525 525 4.958 Portakal 1.070 1.250 1.250 1.215 1.215 10.402 Limon 460 510 525 500 535 4.499 Greyfurt 130 135 125 130 130 1.085
Kaynak: FAO, 2004
4. ARAŞTIRMA İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER Özlem TAHHUŞOĞLU
21
4.2. Türkiye’deki Yaş Sebze Meyve İhracatındaki Gelişmeler
Türkiye, tarımsal üretimde geniş bir yelpazeye sahip olması ve çeşitliliğin bir
göstergesi olarak yıllık yaklaşık 43 milyon ton düzeyindeki üretimi ile dünya yaş
sebze meyve üretiminde önemli bir yere sahiptir. Aynı zamanda yaş sebze meyve
sektörü, ülkemiz tarımsal üretiminde sahip olduğu pay, oluşturduğu istihdam ve milli
gelire sağladığı ek katkı ile tarım ürünleri ihracatımız açısından önemli bir yere
sahiptir (Anonim, 2006).
Ürün bazında ele alındığında, yaş meyve ihracatımızın yarıdan fazlasını
narenciye grubu oluşturmaktadır. Bu payın da yaklaşık % 70’lik bir kısmı limon ve
mandarin ürünlerinden oluşmaktadır. Narenciye grubunu sırasıyla kiraz, üzüm,
şeftali, elma ve kavun ürünleri ihracatları izlemektedir (AKİB, 2005).
Bir araştırmaya göre, son zamanlarda dış ticaret artışının nedenleri arasında,
ihracat firmalarının yurtiçi üretim ve fiyatlama sürecinde, Türk Lirası yerine döviz
cinsinden karar almaya başladıklarını, dolayısıyla ihracat fiyatlama davranışında ve
(dalgalı döviz kuru ile örtülü enflasyon hedeflemesi rejimlerine bağlı olarak) döviz
kuru dinamiklerinde ortaya çıkan değişmelerin olduğunu tespit etmiştir. 2000-2005
dönemleri arasındaki Türkiye yaş sebze meyve ihracatındaki artış da bu sebeplere
bağlanabilir (Aldemir, 2006).
Akdeniz İhracatçılar Birliği’nden alınmış verilere göre yaş sebze, meyve ve
narenciye ihracatının yıllar itibariyle karşılaştırması Çizelge 4.13 de verilmiştir.
Türkiye yaş sebze ve yaş meyve ihracatı miktar olarak 2002 yılı hariç, hep artan bir
trend izlemiştir. Narenciye ihracatının ise miktar olarak 2003 yılında 2002 yılına
göre azalmış olduğu diğer yıllarda ise artış kaydettiği görülmektedir.
Türkiye, 2005 yılı yaş sebze meyve için hedeflediği 1 milyar dolar ihracatı,
AB ve Rusya’da yaşanan krizlerden dolayı gerçekleştirememiş, 2005 yılında 1
milyon 804 bin ton yaş sebze meyve ihracatına karşılık 968 milyon 620 bin dolar
döviz girdisi sağlamıştır ( Anonim, 2006). Ancak bazı ülkelerle yaşanan sorunlara
rağmen Türkiye’nin yaş sebze meyve ihracatının 2005 yılının ilk yarısında artmaya
devam ettiği görülmektedir. 2005 yılının Ocak - Haziran döneminde Türkiye’nin yaş
sebze meyve ihracatı 2004 yılının aynı dönemine göre yüzde 25.4 oranında artarak
688 milyon 694 bin dolara yükselmiştir. Yaş sebze meyve ihracatının yaklaşık yüzde
4. ARAŞTIRMA İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER Özlem TAHHUŞOĞLU
22
80’i Almanya, Avusturya, Belçika, Fransa, Hollanda, İngiltere ve İtalya’dan oluşan
Avrupa Birliği ülkelerine yapılmıştır. 2004 yılının ilk yarısında Türkiye 549 milyon
217 bin dolarlık yaş sebze - meyve ihracatı gerçekleştirmiştir (Perakende Haber
Portalı, 2005).
İhracat miktarı, düzenli bir pazarlama organizasyonun olmayışı, pazarın
istediği çeşitlerin istenilen kalitede, zamanda ve miktarda temin edilmeyişi gibi bir
çok faktörün yanı sıra, iklimsel değişiklikler sonucu üretim miktarında görülen
dalgalanmalardan da olumsuz yönde etkilenmektedir (Gökçek, 2006) .
Değer olarak baktığımızda ise ihracat miktarından bağımsız bir tablo
görülmektedir. İhracat miktarı azalsa bile ihracat değerinin artabileceği
görülebilmektedir. Örneğin 2001 yılı yaş meyve ihracat miktarı 237.3242’ten 2002
yılında 229.097’ye düşmesine rağmen, ihracat değeri 2001 yılında 142.365’ten 2002
yılı ihracat değeri 152.997 bin dolara çıkmıştır. Aynı durum, 2003–2004 yılları
arasında yaş sebze ihracat miktar ve değer rakamlarında da görülmektedir. İhracat
miktarı azalmasına rağmen ihracat değerinde oluşan farklılığın nedeni; yıllar
itibariyle oluşan döviz kuru farklılığı, ürün kalitesi farklılığı, yurt içi ile yurt dışı
turunçgil ihracat fiyatlarında meydana gelen değişikliklerden kaynaklanabilmektedir.
Çizelge 4.13.’de Türkiye yaş meyve sebze ve narenciye ihracatının 2000-2005 yılları
itibariyle gelişimi görülmektedir.
4. ARAŞTIRMA İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER Özlem TAHHUŞOĞLU
24
Türkiye yaş sebze meyve ve narenciye ürünlerinin belli başlı pazarları
Çizelge 4.14.’de de görüldüğü gibi coğrafi açıdan ülkemize yakın olan Rusya
Federasyonu, Avrupa Birliği ve Ortadoğu ülkeleridir.
İhraç edilen yaş sebze meyve kalemleri, ülkeler bazında farklılık
gösterdiğinden dolayı ülkelerin ihracat miktar ve değerleri arasında farklılıklar
bulunmaktadır. Örneğin; Türkiye’nin yaptığı ihracat içerisinde Romanya’nın payı
miktar olarak %9, değer olarak %7 iken, Ukrayna’nın payı miktar olarak %8, değer
olarak yine %7 şeklindedir. Çünkü ihracat kalemlerinin çeşitleri, kalite ve fiyatları
yıllar itibariyle farklılıklar gösterebilmektedir (Çizelge: 4.14).
Çizelge 4.14. 2004 – 2005 Yılları Yaş Meyve Sebze Ve Narenciye'de İhracat Yapılan İlk 10 Ülke
No Ülke
2004 2005 2005 Miktar Değer Miktar Değer Miktar Değer
Ton ($) Ton ($) Pay (%)
Pay (%)
1 Rusya Federasyonu 462.826 192.100 493.897 245.515 27 25
2 Almanya 115.977 131.077 135.437 133.864 8 14 3 Romanya 122.274 44.977 158.696 66.935 9 7 4 Ukrayna 103.542 44.206 140.002 64.282 8 7 5 Suudi Arabistan 157.460 58.237 166.371 63.359 9 7 6 Hollanda 44.850 47.299 50.692 45.814 3 5 7 Birleşik Krallık 41.921 37.965 37.682 41.898 2 4
8 Mersin Serbest Bölge 51.035 24.061 56.853 33.318 3 3
9 Yunanistan 74.626 35.478 52.840 29.704 3 3 10 Avusturya 22.329 18.047 29.286 24.138 2 2 Diğer 426.532 170.757 482.273 219.792 26 23 Toplam 1.623.372 804.204 1.804.029 968.620 100 100
Kaynak: AKİB, 2005
2004–2005 yılı Türkiye yaş sebze, meyve ve narenciye ihracatına
baktığımızda ilk sırayı büyük bir oranla narenciye türünden olan limon almaktadır.
Limon ihracatı en çok Rusya Federasyonu ile Suudi Arabistan’a yapılmaktadır.
Mandarin ithal eden ülkelerin başında Almanya ve İngiltere gibi Batı Avrupa ülkeleri
4. ARAŞTIRMA İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER Özlem TAHHUŞOĞLU
25
gelmektedir. Portakal daha çok Rusya Federasyonu ve Ukrayna ülkelerine ihraç
edilmektedir. Greyfurt ise İngiltere ve Hollanda gibi AB ülkelerine yapılmaktadır
(DTM, 2003). Bunlara ek olarak Hollanda’ya yaş meyve ve kabuklu yemişler,
turunçgil v.b. ürünlerin 2005 yılı ihracatı, ihracatımızda altıncı sıradadır.
Turunçgiller ve kayısı, erik, şeftali ve kiraz Hollanda’ya yapılan önemli yaş seze ve
meyve ihracat kalemlerimiz arasındadır (Rotterdam Türk Ticareti Geliştirme Ofisi,
2005). Çizelge 4.15’de 2004 ve 2005 yılları yaş sebze meyve ve narenciyede ihracat
yapılan ilk 10 tür görülmektedir.
Çizelge 4.15. Yaş Sebze Meyve ve Narenciyede İhracat Yapılan İlk 10 Tür
(2004-2005)
No Tür
2004 2005 2005payı (%) Miktar Değer Miktar Değer Miktar Değer
Ton ($) Ton ($) Ton ($) 1 Limon 223.248 99.428 359.723 170.683 20 18 2 Domates 236.218 110.480 252.264 145.562 14 15 3 Mandarin 226.307 97.302 250.102 110.912 14 11 4 Kiraz, Vişne 40.493 122.182 35.877 93.289 2 10 5 Üzüm 159.923 82.422 156.363 91.933 9 9 6 Portakal 127.410 49.739 179.942 72.741 10 8 7 Biber 50.091 44.451 64.002 56.139 4 6 8 Greyfurt 118.316 51.408 100.514 50.945 6 5 9 Şeftali 20.235 11.938 39.642 20.828 2 2
10 Hıyar, Kornişon 26.919 12.397 32.599 18.544 2 2 Diğer 394.213 122.456 333.001 137.045 17 14 Toplam 1.623.372 804.204 1.804.029 968.620 100 100 Kaynak: AKİB, 2005
4. ARAŞTIRMA İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER Özlem TAHHUŞOĞLU
26
4.3. Hatay İlindeki Yaş Sebze Meyve Üretimindeki Mevcut Durum Hatay Türkiye’nin en güneyinde bulunup tarihi ve kültürel zenginliklere
sahip bir ildir. Bunun yanında Türkiye’nin yaş sebze meyve dışsatımında da önemli
bir paya sahiptir.
Yaş sebze meyve üretimi yapılan Hatay İli sınırları içerisindeki ilçeler;
Merkez, Belen, Dörtyol, Erzin, Hassa, İskenderun, Kırıkhan ve Samandağ’dır.
Hatay ili yaş sebze meyve üretimi bakımından çok önemli bir potansiyel
oluşturmaktadır. Hatay ilinde en fazla üretimi yapılan sebzeler, meyveler ve
turunçgil ürünleri çizelgede görülmektedir. Hatay ilinde en fazla üretimi yapılan
sebzeler; domates, patlıcan, maydanoz, taze fasulye, kavun ve hıyardır. Hatay ilinde
en fazla üretimi yapılan meyveler; zeytin, erik, Trabzon hurması, nar, bağ ve
kayısıdır. Hatay ilinde turunçgil üretimi; limon, portakal, mandarin, altıntop ve
turunçtur (Çizelge 4.16).
Çizelge 4.16. Hatay’da Yaş Sebze ve Meyve Üretimi (2005) KATEGORİLER ÜRÜNLER ÜRETİM (ton)
SEBZELER
Domates 276.900 Biber 111.580 Patlıcan 74.535 Maydanoz 16.350 Taze fasulye 29.471 Kavun 50.005 Hıyar 63.860
MEYVELER
Zeytin 134.460 Erik 20.350 Trabzon hurması 4.921 Nar 34.385 Bağ 41.934 Kayısı 4.102
TURUNÇGİLLER
Limon 20.241 Portakal 215.667 Mandarin 205.739 Altıntop 24.817 Turunç 61
KAYNAK: www.hataytarim.gov.tr, 2005
4. ARAŞTIRMA İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER Özlem TAHHUŞOĞLU
27
4.4. Hatay İlindeki Yaş Sebze Meyve İhracatındaki Gelişmeler
Hatay İlinin Ekonomisi tarım ağırlıklıdır. Hatay İlinin topraklarının % 50’si
(270.766 hektarı) tarım alanıdır. Limon, domates ve mandarin en çok üretilen ve
satılan ürünlerdir. Türkiye narenciye ihracatının yüzde 35'i buradan yapılmaktadır.
Hatay yaş sebze meyve ihracatçıları; özellikle Ortadoğu, Rusya, AB ülkeleri başta
olmak üzere dünyanın dört bir yanına mal satmaktadırlar.
Türkiye genelinde olduğu gibi Hatay İli’nde de yaş sebze meyve ihracatı
artmaya devam etmektedir. Hatay’da önemli bir düzeyde olan sebze ve meyve
ticareti, nakliye sektörünü de geliştirmiştir. Bu gelişmelerin bir sonucu olarak bazı
illerde üretilen ürünlerin (portakal, kiraz ve mandarin gibi) Hatay ilindeki ihracatçılar
aracılığı ile ihraç edildiği görülmektedir.
Tarımsal faaliyet, Hatay ekonomisinde önemli yer tutmaktadır. Hatay İli için
ticarete konu olan en önemli tarımsal ürünler; buğday, pamuk, tütün, turunçgil,
zeytin ve zeytinyağı ile sebze türleridir. Avrupa ülkeleri ve Ortadoğu ülkelerini
birbirine bağlayan E–5 karayolunun Hatay’dan geçmesi ve ülkenin en önemli
limanlarından biri olan İskenderun Limanı’nın Hatay’da olmasından dolayı, ilde dış
ticaret gelişmiş durumdadır. Bu da taşımacılığın gelişmesini ve Türkiye’nin ikinci
büyük nakliye filosuna sahip olmasını sağlamıştır (Gökçek, 2006).
Hatay’dan 2005 yılı itibariyle en fazla ihraç edilen yaş meyve kalemlerine
değer olarak bakıldığında ilk sırayı üzüm, ikinci sırayı şeftali ve üçüncü sırayı elma
almaktadır. Bazı yıllar ihraç edilen bir ürünün miktarı azalış gösterirken ihraç değeri
artmaktadır. Örneğin incirin ihracat miktarı 2002 yılında miktar olarak 969 ton olup
2003 yılında 947 ton şeklinde azalma gösterirken, ihracat değeri 2002 yılında 258 $
(1000$) iken 2003 yılında 480 $ şeklinde artış göstermiştir. Ürün çeşitlerinin
fiyatları, kaliteleri ve ürün çeşitlerine olan talepler gibi unsurlar ürünlerin değerlerini
belirlemektedir. Bu unsurlar, ürün türleri arasında aynı miktarda ürün ihraç edildiği
durumlarda bile ihraç değerleri açısından farklıklara neden olabilmektedir. (Çizelge
4.17).
4.ARAŞTIRMA İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER Özlem TAHHUŞOĞLU
29
Hatay’dan 2005 yılı itibariyle en fazla ihraç edilen yaş sebze kalemlerine
değer olarak bakıldığında ilk sırayı domates, ikinci sırayı havuç turp, üçüncü sırayı
da soğan, şalot almaktadır. Genel olarak, Hatay’dan yapılan sebze ihracat miktarında
2000 yılından 2005 yılına kadar bir artış gözlemlenmiş sadece 2000 yılında sebze
ihracat miktarında düşme görülmüştür. O dönemdeki enflasyon ve reel faizlerin
yüksek olması, Kasım 2000 ve Şubat 2001 krizleri itibariyle gerçekleşen döviz kuru
rejimi ve para politikası değişikleri, dalgalı kur politikası kısacası dönem itibariyle
içinde bulunulan ekonomik durum 2000 yılının ihracat miktarındaki düşüşün
nedenleri arasında gösterilebilir (Aldemir, 2006). Yaş sebze meyve ihraç ettiğimiz
önemli ülkelereden AB ve Rusya’da yaşanan krize rağmen, 2005 yılı ortalama yaş
sebze ihracat miktar ve değerleri bir önceki yıla göre artış kaydetmiştir. Hatay’dan
ihracatı yapılan sebzelerin 2000-2005 yılları itibariyle miktar ve değerleri Çizelge
4.18’de verilmiştir.
4. ARAŞTIRMA İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER Özlem TAHHUŞOĞLU
31
2000-2005 yılları arasında, greyfurt ihracatında 2004 yılına kadar artış 2005
yılında ise düşme görülmüştür. Portakal ihracatında ciddi dalgalanmalar görülmemiş,
mandarin ihracatında artış tespit edilmiştir. Limon ihracatında ise, önemli bir
değişiklik görülmemiş, 2005 yılında ihracat önemli ölçüde artarak 101,328 ton
olmuştur. 2000 yılında Hatay’da en fazla ihraç edilen turunçgil ürününde ilk sırayı
limon, 2. sırayı mandarin alırken, 2005 yılında da aynı ürünler yerini korumuştur.
Hatay’dan 2005 yılı itibariyle en fazla ihraç edilen turunçgil kalemlerine değer olarak
bakıldığında da ilk sırayı limon, ikinci sırayı mandarin, üçüncü sırayı portakal ve
dördüncü sırayı greyfurt almaktadır. Genel olarak, Hatay’ın turunçgil ihracat
miktarında 2000 yılından 2005 yılına kadar bir artış gözlenmiş, sadece 2000 yılında
yaşanan ekonomik kriz ve iklim koşulları nedeniyle turunçgil ihracat miktarında
düşme görülmüştür. Bunlara ek olarak, bazı dönemlerde meydana gelmiş olan ihracat
miktarındaki düşüş; dış talepten, ürünün çeşidinden, kalitesinden ve fiyatından
kaynaklanmış olabilir. Hatay’ın toplam turunçgil ihracatının Türkiye’deki payı, 2002
yılında %31 iken, Akdeniz’deki payını %51’dir (AKİB, 2005). Bu veriler, Hatay’ın
Türkiye’nin turunçgil ihracatında önemli bir yeri olduğunu göstermektedir. Çizelge
4.19’da Hatay’dan ihracatı yapılan turunçgil ürünleri görülmektedir.
5.ARAŞTIRMA BULGULARI Özlem TAHHUŞOĞLU
33
5.ARAŞTIRMA BULGULARI
Araştırma kapsamındaki işletmelerden elde edilen birincil veriler esas
alınarak elde edilen bulgular bu bölümde incelenmiştir.
5.1 İşletmelerle İlgili Bilgiler
İşletmelerin yasal organizasyonları, işletmelerin yönetim biçimini etkileyen
önemli faktörlerden biridir. Genellikle anonim şirket türünde organize olmuş
işletmelerin (halka açıklık oranına bağlı olarak) daha profesyonel yönetildikleri
bilinmektedir (Gürgen, 1995). Oysa kolektif ve kooperatif şirketlerle, küçük ölçekli
limitet şirketler ise aile işletmeleri görünümünde olup, genellikle sermayedarlar
tarafından yönetilmektedir. Günümüzde artık şirketlerin etkinliğinde profesyonel
yöneticilerle yönetilmenin çok önemli katkısı olduğu bilinmektedir.
Bu nedenle incelenen işletmelerin yasal örgütlenme şekilleri araştırılmış ve
sadece birinin anonim, diğerlerinin ise limitet şirket türünde olduğu görülmüştür.
Yukarıdaki yönetim esasları dikkate alındığında bu küçük sermaye şirketlerinin
ulusal ve uluslar arası pazarlarda doğrudan etkili olabilme olasılıklarının da az
olduğu söylenebilinir.
Oysa bunlar daha az sayıda, fakat anonim şirket şeklinde yeniden yapılanmış
olsa ve profesyonel yöneticilerce yönetilmiş olsa, Hatay’daki yaş sebze meyve
ihracatı yönünden daha da etkili olabilecekleri söylenebilir.
İşletmelerin ihracat ve ithalat yanında başka yan işlerde yapıp yapmadıkları
da araştırılmıştır. Bu esas faaliyetlerinin yanında ek iş olarak % 68’i nakliye
yapmakta ve % 10’u da file ve sandık gibi yardımcı maddeler üretmektedirler.
İşletmelerin yasal örgütlenme biçimi, işletmelerin büyüklükleri hakkında bir
bilgi vermektedir. Çalışanların sayısı da bu konuda bir fikir vermektedir. Nitekim
işletmelerde daimi işçi sayısı 10 ile 50 kişi arasında değişmektedir. Ancak, işlerin
yoğun olduğu 1–2 ay gibi süre içinde ambalajlama ve paketleme işlerinde
çalıştırılmak üzere alınan geçici işçilerle bu sayı bazı işletmelerde 200’e kadar
çıkmaktadır.
5.ARAŞTIRMA BULGULARI Özlem TAHHUŞOĞLU
34
Sonuç olarak, araştırma kapsamındaki işletmelerin gerek örgüt yapısı ve
gerekse çalışan sayısı açısından küçük aile işletmeleri görünümünde oldukları ve
böyle bir yapılanmanın işletmelerin etkinliğini azalttığı söylenebilir.
5.2 Yöneticilerle İlgili Bilgiler
Yöneticilerin mal sahiplerimi yoksa profesyonel yöneticiler mi oldukları
araştırılmış ve tamamının (21) mal sahibi yönetici oldukları anlaşılmıştır. Mal sahibi
yöneticilerin, genelde profesyonel yönetici gibi yönetim ilkelerini uygulamakta
zorlandıkları da bilinmektedir. Nitekim bu konuda, Adana’daki sanayi işletmelerinin
yönetim sorunlarıyla ilgili yapılmış olan bir araştırmada, mal sahibi yöneticilerin
genelde kendilerini vazgeçilmez adam yerine koydukları ve bu nedenle kendi
altlarında çalışanların yetkilerini kısıtladıkları belirtilmiştir (Gürgen, 1977). Mal
sahibi yönetici hakimiyetinde etkinliği olumsuz etkileyebileceği de düşünülmektedir.
Bununla beraber, yöneticilerin eğitim durumları ile yöneticilik performansları
arasında bir ilişkinin olduğu da bilinmektedir. Bu nedenle yöneticilerin eğitim
durumlarıyla ilgili bulgular Çizelge 5.1’de verilmiştir. ,
Çizelge 5.1. Anket Yapılan İşletme Yöneticilerinin Öğrenim Durumları Örenim Durumu Kişi Sayısı Ortalama Üniversite 10 47 Lise 6 28 Ortaokul 2 11 İlkokul 3 14 Toplam 21 100 Çizelge bulgularına göre yöneticilerin yarıdan fazlasının yüksek tahsilli
olmayışı ve yöneticilik eğitimi almamış olmaları, işletmelerin modern işletmecilik
yönetim ilkeleri ile yönetilmelerini güçleştirmektedir. Üniversite mezunu olanların
da yöneticilik eğitimi veren iktisat ve işletme fakülteleri gibi yerlerden mezun
oldukları saptanmıştır. Bu durum, işletmelerin modern yönetilmeleri açısından
olumlu olarak yorumlanabilir.
Bununla beraber, konusunda uzman çalıştırıp çalıştırmadıkları da
araştırılmıştır. Zira ihracat ithalat işleri ayrıcalıklı bilgiler gerektirmektedir. Uzman
5.ARAŞTIRMA BULGULARI Özlem TAHHUŞOĞLU
35
çalıştırmadıkları gibi bu konuda uzman kurumlardan da bilgi alışverişinde
bulunmadıkları anlaşılmıştır.
İthalat- ihracat konumundaki deneyimleri de araştırılmış ve bu konu ile ilgili
bulgular çizelge 5.2’de verilmiştir.
Çizelge 5.2. Anket Yapılan İşletme Yöneticilerinin Deneyim Durumları Çalışma Sayısı (yıl) Kişi Sayısı Ortalama (%) 0-5 3 14,28 5-10 1 4,76 10-15 7 33,33 15-20 1 4,76 20 + 8 38,09 Çizelge bulgularına göre yöneticilerin %38,09’u ihracatta 20 yıl üzeri
deneyime sahip olurken %33,33’ü de 10-15 yıl deneyime sahiptir. Bu durum
işletmelerde ihracat-ithalat konumunda çalışanların deneyimlerinin yüksek olduğunu
göstermektedir. Bunun, işletmelerin yönetim etkinlikleri açısından olumlu bir
gelişme olduğu söylenebilir.
5.3.İşletmelerin İhracatla İlgili Faaliyetleri 5.3.1. İhraç Ürünlerinin Yaklaşık Olarak Payları
İncelenen işletmelerin hemen hemen tamamı sebze, meyve ve turunçgil ihraç
etmektedirler. İhraç edilen turunçgiller arasında; portakal, limon, mandarin ve
greyfurt önemli ürünlerdir. Diğer meyveler olarak; şeftali, elma, üzüm, çilek, armut,
nar, kiraz, kayısı, kavun ve karpuz başlıca ihraç ürünleridir. İhraç edilen sebzeler
başta domates, kuru ve yeşil soğan olmak üzere; biber, havuç, hıyar, turp,
karnabahar, patlıcan, kabak ve yeşillikten (maydanoz, nane, tere otu, marul)
oluşmaktadır. Turunçgil, diğer meyvelerle sebzelerin ihracattan aldıkları yüzde
oranları Çizelge 5.3’de gösterilmiştir.
Çizelge 5.3. Yaş Sebze Meyve Ürünlerinin İhracatında Ağırlık Oranları ÜRÜN Ortalama % Turunçgil 60 Diğer Meyveler 20 Sebze 20
5.ARAŞTIRMA BULGULARI Özlem TAHHUŞOĞLU
36
Çizelge bulgularına göre %60’lık oran ile en çok ihracatı yapılan grup
turunçgiller olup sırayı %20’lik oranlar ile diğer meyveler ve sebzeler almaktadır.
5.3.2.İhracatın Ülkelere Göre Durumu
Sebze ve meyve ihracatının yapıldığı ülkeler yıllara göre değişmektedir.
Nitekim, bazı yıllar narenciye ihracatında öne çıkan bir ülke, bir başka sene daha alt
sıralara düşebilmektedir. Gerek sebze, gerekse meyve guruplarında ülkelerin
sıralamalarının yıllara göre değişiklikler gösterdiği anlaşılmaktadır. Bunda bazen
Türk işletmelerinin pazara geç girmelerinin veya özellikle bizde kış mevsimi iken,
Güney Amerika ülkelerinin benzer ürünlerinin, Türk işletmelerinin pazarlarına hala
mal gönderiyor olmalarının da etkileri olduğu anlaşılmıştır. (AKİB, 2005)
Araştırmaya konu olan işletmelere, ürün bazında faaliyetlerinin en yoğun
olduğu ülkeler sorulduğunda, ihracatlarını % olarak en yoğun gerçekleştirdikleri
ülkeleri ve bu ülkelere hangi ürünleri ağırlıklı olarak ihraç ettiklerini yine % olarak
ifade etmişlerdir. İhracatın en yoğun yapıldığı ülkeler ve ihracata konu olan ürünlerin
ağırlıkları yıllara göre değişiklik gösterebilmesi nedeniyle 2005 yılı ürün bazında
ihracat faaliyetlerinin en yoğun olduğu ülkelerin verileri esas alınmış ve elde edilen
bulgular Çizelge 5.4’de verilmiştir.
Çizelge 5.4. Ürün Bazında Faaliyetlerin En Yoğun Olduğu Ülkeler (%)
Ülkeler
Ürünler Ülkelerin Payları
(%)
Meyveler Sebzeler
(%) Turunçgil
(%) Diğer Meyveler
(%)
Rusya 50 20 30 30
Ortadoğu 40 30 30 20
AB 42 23 35 25
Diğer* 50 20 30 25 *Romanya, Ukrayna, Polonya, Hırvatistan
Çizelge 5.4.’de belli başlı ülkelere yapılan ihracatın oranları verilmektedir.
Bu çizelge bulgularına göre sebze ve meyvede Rusya çok önemli bir pazarı
5.ARAŞTIRMA BULGULARI Özlem TAHHUŞOĞLU
37
oluşturmaktadır. Daha sonra Avrupa Birliği ülkeleri ile Arap ülkeleri önemli pazarlar
olarak görülmektedir.
Araştırma bulgularına göre, yaş sebze meyve ihracatlarını farklı ülkelere
farklı oranlarda gerçekleştirmektedirler. Konu olan firmaların ihracatlarında Rusya
%30 paya sahip olup; bu oran %50 turunçgil, %20 diğer meyve ve %30 sebze
şeklinde dağılım göstermektedir. Ortadoğu ülkelerine yapılan ihracat payı %20 olup;
oran %40 turunçgil, %30 diğer meyveler ve %30 sebze şeklinde dağılım
göstermektedir. Avrupa Birliği Ülkelerine yapılan ihracat %25 paya sahip olup; bu
oran % 42 turunçgil, %23 diğer meyveler ve %35 sebze şeklinde dağılmaktadır.
İhracatta diğer ülkelerin payları %25 olup; bu oran %50 turunçgil, %20 diğer
meyveler ve %30sebze şeklinde dağılım göstermektedir. Diğer ülkeler önem sırasına
göre; Romanya, Ukrayna, Polonya ve Hırvatistan’dır.
5.3.3.Gelişme Potansiyeli Olan Pazarlar
Yöneticilere gelecekte yaş sebze meyve ihracatı yönünden daha çok ihracatın
yapılabileceği ülkelerin hangileri olabileceği ile ilgili beklentileri de sorulmuştur. Bu
konuyla ilgili olarak yöneticilerin beklenti ve tahminleriyle ilgili bulgular Çizelge
5.5.’de verilmiştir.
5.ARAŞTIRMA BULGULARI Özlem TAHHUŞOĞLU
38
Çizelge 5. 5.Yakın Gelecekte En Cazip Olacak Pazarlar Ülkeler %
Rusya 42
Ukrayna 36.8
Romanya 15.7
Polonya 10.5
Kore 10.5
Irak 10.5
Moskova 5
İngiltere 5
Diğer 57.8
Çizelge bulgularına göre yaş sebze meyve dışsatımında görüşme yapılan 19
işletme pazar avantajları nedeniyle toplam 8 ülkeyi en cazip pazar olarak
görmektedir. Rusya %42, Ukrayna %36.8, Romanya %15.7, Polonya, Kore, Irak
%10.5, Moskova ve İngiltere %5 en cazip Pazar olarak görülmektedir. İşletmelerin
%57.8 de diğer pazarları da cazip bulmaktadırlar. Diğer pazarlar; Ortadoğu,
Moldovya, Uzak Doğu ülkeleri, Filipinler, Avrupa Birliği Ülkeleri, Türkiye
Cumhuriyetleri, Fransa ve Arabistan’dır.
5.4. İhraç Edilen Ürünlerin Temini (Tedariki)
Araştırmaya konu olan işletmelerin yaş sebze meyve ürününü alımından
satışına kadarki süreç incelenmiştir.
İşletmeler, ihracata esas olan ürünlerini ya bizzat kendileri üretmekte yahut
doğrudan üreticilerden almakta veya aracılar (komisyoncular) aracılığı ile temin
etmektedirler. İşletmeler ihraç ürünlerini bizzat kendi üretimlerini aracısız temin
etmelerinin, aracılı temine göre daha avantajlı olduğunu belirtmişlerdir. Ancak 21
işletmeden 2’si kendi ürünlerini ihraç etmekte (%9.5) ve arta kalan 19 işletme ise,
ihraç ürünlerini ya direk üreticiden satın alarak temin etmekte ya da üreticilerden
temin eden aracılardan almaktadır.
5.ARAŞTIRMA BULGULARI Özlem TAHHUŞOĞLU
39
Sonuç olarak işletmelerin %90,5’i ihraç ürünlerini aracılar vasıtasıyla
(komisyoncu aracılığı ve toplayıcı/tüccar aracılığı ile) temin ederken, %9,5’i kendisi
üretmektedir. İşletmelerin hepsi ürünlerini doğrudan üreticiden almaktadır ancak
ihraç etikleri ünler içerisinde doğrudan üreticiden alınan ürünlerin ağırlıkları
değişmektedir. 21 işletmeden 15’i ihraç ürünlerinin %50 den fazlasını doğrudan
üreticiden temin ederken 5 işleme de ihraç ürünlerinin %50 den fazlasını komisyoncu
aracılığı ile temin etmektedir. 2 işletme ise ihraç ürünlerinin sadece %5’ini kendileri
üretirken geri kalanını hem doğrudan üreticiden hem de aracılar vasıtasıyla temin
etmektedirler (Çizelge 5.6.).
Çizelge 5.6. İhraç Edilen Ürünlerin Temin Yerlerine Göre Dağılımı Temin Yerleri Ortalama% Doğrudan Üreticiden Alınıyor 100 Komisyoncu Aracılığıyla Alınıyor 57 Toplayıcı / Tüccar 33.33 Kendi Üretimimiz 9.5
İncelenen yaş sebze meyve ihracatçısı işletmeler üreticiden ürünlerini kilo ve
götürü usulü ile almaktadır. İncelenen firmaların %24’ü kilo ile %76’sı hem kilo hem
götürü usulü ile ürünü üreticiden almaktadırlar (Çizelge 5.7.).
Çizelge 5.7. İhracat Ürününün Temin Şekli Ürünün Temin Şekli İşletme Sayıları % Hem Götürü Hem Kilo 16 76 Sadece Kilo 5 24 Sadece Götürü 0 0 Toplam 21 100 İncelenen işlemelerin %71’i dış pazarla bağlantılarını ihracat sezonu süresi
içinde gelen taleplere göre, %29’u da hem sezon öncesi yapılan bağlantılara göre
hem de sezon içinde gelen taleplere göre yapmaktadırlar.
Bu arada işletmelerin ürünlerini yurt dışına pazarlarken doğrudan mı yoksa
aracı kullanarak mı pazarladıkları da araştırılmıştır. Yaş sebze meyve ihracatçı
işletmeler, yurtdışında genellikle doğrudan kendi firmasının satış şubesi (%42,80)
aracılığıyla satmaktadırlar. Bunun yanı sıra bazı ihracatçı işletmelerin birden fazla
aracı kullandığı ve genellikle doğrudan yurtdışında temsil, ithalatçı ve yurtdışında
5.ARAŞTIRMA BULGULARI Özlem TAHHUŞOĞLU
40
komisyoncu (%19) şeklinde yurtdışında satış yaptıkları belirlenmiştir. Bu konu ile
ilgili bulgular Çizelge 5.8.’de verilmiştir.
Çizelge 5.8. Yaş Sebze Meyve İhracatçısı Firmaların Dış Pazarda Temsil Şekli
Temsil Şekli Firma Sayısı (%)
Doğrudan Yurtdışında Temsil (Firmanın Satış Şubesi) 9 42,80 Doğrudan Yurtdışında Temsil + İthalatçı + Yurt Dışında Komisyoncu 4 19
Doğrudan Yurtdışında Temsil + Yurt Dışında Komisyoncu 2 9,50
Doğrudan Yurtdışında Temsil + Satış Şubesi 2 9,50
İthalatçı 2 9,50
Yurt Dışında Komisyoncu 1 4,80
Doğrudan Yurtdışında Temsil + Satış Şubesi + İthalatçı 1 4,80
TOPLAM 21 100 5.5. İhracatçı Firmaların Teslim Şekilleri
İhracat teslim şekilleri incelendiğinde, birden çok teslim şeklinin tercih
edilebildiği görülmektedir. FOB (Free on board) şeklindeki satışta, ihracatçı, ürünün
gemiye yüklenmesi için gerekli işlemleri yapar ve o ana kadarki risklere de katlanır.
FOB, malın ihracatçının limanında, gemiye yüklendiği andaki fiyatıdır. Malın
gemiye yüklenmesinden sonra yapılacak her türlü masraf alıcıya aittir. CIF (Cost,
insurance and freight) şeklindeki satışta, ihracatçı, malın varış limanına kadar olan
tüm giderleri karşılamakla yükümlü olup, risklere karşı ürününü sigorta ettirmek ve
bununla ilgili giderlere de katlanmak zorundadır. CIF fiyatı ithalatta mal bedelinin
üzerine sigorta ve navlun giderleri eklenerek ortaya çıkar. CF (Cost and freight)
satışta ise, satıcı, malın varış limanına kadar olan tüm giderleri karşılamakla
yükümlüdür. Ancak ürünün gemiye yüklendikten sonra olabilecek hasarlarını da alan
taraf karşılayacaktır. CF, fiyatın mal bedeli ile belirli bir yere kadar olan taşıma
masraflarını içerir (Mutlu, 2001).
İncelenen işletmelerde birlikte tercih edilebilen teslim şekillerinden FOB ile
CIF % 52,3’lük pay almıştır. Sadece FOB’u tercih eden işletmeler, % 33,33’tür. Tek
başlarına tercih edilen CIF ile CF %4,7’lik pay almaktadırlar. Burdan hareketle, en
5.ARAŞTIRMA BULGULARI Özlem TAHHUŞOĞLU
41
çok tercih edilen teslim şekillerinden ilk sırayı FOB alırken, 2. sırayı da CIF
almktadır. Çizelge 5.9.’de yaş sebze meyve ihracatçısı firmaların teslim şekilleri
gösterilmektedir.
Çizelge 5.9. Yaş Sebze Meyve İhracatçısı Firmaların Teslim Şekli Teslim Şekli Firma sayısı (%) FOB + CIF 11 52.3 FOB 7 33,33 CIF 1 4,7 CF 1 4,7 FOB + CF +CIF 1 4,7 TOPLAM 21 100 5.5.1. İhraç Ürünlerinin Ulaşımı İncelenen işletmelerin çoğunluğu (%81) yaş sebze meyve ihracatını hem
karayolu kem de deniz yolu ile yapmaktadırlar. İşletmelerin %19’u ihracatlarını
sadece karayolu ile geçekleştirmektedirler. Romanya, Polonya, Macaristan başka bir
deyişle Avrupa Birliği ülkelerine, Orta Doğu ülkelerine genelde karayolu ile ihracat
yapılırken, Rusya, Ukrayna, Litvanya ülkelerine deniz yolu ile ihracat yapılmaktadır.
Rusya’ya ihracat, Samsun’a kadar karayolu ile daha sonra ise bu ilden denizyolu ile
yapılmaktadır.
5.5.2. İhraç Ürünlerinin Sigortalanması İncelenen firmaların %81’i ihraç ettikleri ürünleri sigorta ettirirken, %19’u
ihraç ettikleri ürünleri sigorta ettirmemektedirler. Sigorta ettirmeme sebebi olarak
sigorta masraflarının maliyete yansımaması ve nakliye yapmayan firmalarda
sigortayı nakliye yapan firmanın üstlenmesi belirtilmiştir.
5.6. İhracatçı Firmaların Yararlandığı İhracat Teşvikleri
İncelenen işletmelerin yaş sebze meyve ihracatı yaparken yararlandıkları
ihracat teşviki en çok DFİF ( Destekleme Fiyat İstikrar Fonu) Primidir. Para ve kredi
kurulu tarafından kararlaştırılan ve resmi gazetede ilan edilen bu uygulamada dikkat
edilen hususlar; malların ihraç potansiyeli taşıması, yurt içi talebin üzerinde bir
5.ARAŞTIRMA BULGULARI Özlem TAHHUŞOĞLU
42
potansiyele sahip olması ve destekleme yapılığında önemli ölçüde dış satım gelirinin
temin edilmesidir (Koç, 1990).
Firmaların %72’si DFİF Priminden, %66.66’sı Vergi İadesinden, %23.8’i
İhracat Kredisi’nden ve Vergi Muafiyeti İstisnası İndiriminden, %9.5’i Döviz
Tahsisi'nden yararlanmaktadırlar.
Yapılan görüşmelerde ihracat teşviklerinden olan DFİF Priminin daha önceki
ihracat dönemlerinde yapıldığı gibi nakit olarak ödenmediği, firmanın vergi borcu
veya elektrik, su gibi borçlarına mahsuben kesildiği bildirilmiştir (Çizelge 5.10).
Çizelge 5.10. Yaş Sebze Meyve İhracatçısı Firmaların Yararlandığı İhracat Teşvikleri
İhracat Teşvikleri İşletme Sayısı Ortalama %
DFİF Primi 15 72
Vergi iadesi 14 66.7
İhracat Kredisi 5 23.8
Döviz tahsisi 2 9.5
Vergi muafiyeti, İstisnası, indirimi 5 23.8
Navlun Primi -
Diğer* 4 19
* KDV, Tarımsal Destek
İncelenen işletmelerin %86’sı yaş sebze meyve ihracatında ihracat
teşviklerini yetersiz bulmakta, %81’i ise zamanında bulmamaktadır. İşletmelerin
%14’ü ise yeterli bulurken, %19’u zamanında bulmaktadır. İhracat teşviklerini
yeterli ve zamanında bulamayan işletmelerin önerilerinin başında DFİF primlerinin,
ihracat teşviklerinin nakit ve zamanında ödenmesi gelmektedir. Uygulanan kur
politikasının ihracatı ilerletmesi, ihracatta Avrupa standartlarının uygulanması
önerileri arasında bulunmaktadır (Çizelge 5.11).
5.ARAŞTIRMA BULGULARI Özlem TAHHUŞOĞLU
43
Çizelge 5.11. İhracatçı Firmaların Yararlandıkları İhracat Teşvikleriyle İlgili Görüşleri
İhracat Teşvikleri Firma Sayısı (%) İhracat Teşvikleri Firma Sayısı (%)
Yeterli 3 14 Zamanında 4 19
Yetersiz 18 86 Zamanında Değil 17 81
Toplam 21 100 Toplam 21 100
5.7. İşletmelerin Pazarlama Bilgi Kaynakları
Bu bölümde işletmelerin ihracat yaptıkları pazarla ilgili bilgiyi nereden
sağladıkları ve pazarla ilgili ne tür bilgiye ihtiyaçları olduğu sorulmuştur.
İşletmeler, dış pazarla ilgili bilgileri edinirken birden çok kaynak
kullanabilmektedirler. Nitekim işletmelerin %95’i pazarla ilgili bilgileri pazardaki
temsilci / dağıtıcılarından edinmektedirler. Bunun yanında kendi pazar
araştırmalarından, İhracatçılar Birliğinden, T.C. Hükümeti yayınlarından, İhracatı
Geliştirme ve Etüt Merkezi’nden (İGEME), pazar ülkedeki hükümet ve endüstri
yayınlarından ve pazar araştırma işletmelerinden de yararlanmaktadırlar. Bu
işletmelerin dış pazarla ilgili ihtiyaç duydukları bilgiler; alıcı ülkelerin talepleri,
ihracat uygulamaları, pazar potansiyeli olup olmadığı ve pazarın şartları gibi
konulardır. İhtiyaç duyulan bilgilere ek olarak, talep edilen ürünün kalitesi, fiyatı,
güvenilirliği, ödeme şekilleri nakliyesi, çeşitliliği, dağıtım şekilleri, yurt içi ve yurt
dışı rakip işletmelerin ürünleri, kotanın olup olmadığı, ürün için talep, arz ve tüketim
miktarı gibi konular verilebilir. (Çizelge 5.12).
5.ARAŞTIRMA BULGULARI Özlem TAHHUŞOĞLU
44
Çizelge 5.12.Yaş Sebze Meyve İhracatçısı Firmaların Pazarla İlgili Bilgi Kaynakları
Bilgi Kaynakları Firma Sayısı (%)
Pazardaki temsilci / dağıtıcımızdan 20 95 Pazar ülkedeki hükümet ve endüstri yayınlarından 1 4,7
T.C. hükümeti yayınlarından 2 9,5
İhracatçılar birliği 8 38
İGEME 2 9,5
Kendi Pazar araştırmalarımızdan 16 76
Pazar Araştırma Firmalarından 1 4,7
İnternetten 1 4,7
5.8. İhraç Fiyatının Belirlenmesi ve İşletmeler Arası İlişkiler
İhraç fiyatlarının belirlenmesinde, arz ve talep koşullarının, ürün kalitesi ile
imajının, hükümetin izlediği fiyat politikalarının ve yurtdışı temsilcilerinin
önerilerinin etkili olduğu anlaşılmıştır.
İncelenen işletmelerin bazıları, ihraç fiyatlarının rakip ülke fiyatlarından
yüksek olduğunu ve bunun gümrük vergilerinin ve maliyetlerin yüksekliğinden
(üretimden pazarlamaya kadar olan safhalarda), devlet desteğinin yetersiz
olmasından kaynaklandığı belirlenmiştir. Buna karşılık bazı ihracatçı işletmelerin ise
belli bir ürün kalitesini sağlamış oldukları ve rakip ülkelerle aynı düzeyde fiyatla
ürünü satabildikleri anlaşılmıştır (Çizelge 5.13).
5.ARAŞTIRMA BULGULARI Özlem TAHHUŞOĞLU
45
Çizelge 5.13. Yaş Sebze Meyve İhracatında Fiyatın Belirlenmesini Etkileyen Etkenler
İhraç Fiyatlarını Etkileyen Faktörler
Çok Etkisiz Etkisiz Normal Etkili Çok
Etkili Toplam
Rakip ülke fiyatları 0 0 14,2 14,2 71,4 100
Firma faaliyetleri 0 4,7 4,7 23,8 66,6 100 İhracatın yapıldığı ülkedeki müşteri isteği 0 0 0 33,3 66,6 100
Yerli diğer ihracatçıların fiyatları 0 9,5 33,3 23,8 33,3 100
T.C. Hükümeti fiyat politikası 28,5 42,8 14,2 4,7 9,5 100 İhracatın yapıldığı ülkedeki fiyat politikası 14,2 28,5 9,5 47,6 0 100
Aracı firmalar 33,3 28,5 19 19 0 100
Ürünün kalitesi, imajı 0 0 0 0 100 100 5.8.1. İhracatçı İşletmeler Arası Rekabet
İncelenen işletmelerin %81’i yurt içinde yaş sebze meyve ihracatçısı firmalar
arasında rekabet olduğunu ifade etmişlerdir. Firmalar ağırlıklı olarak ürünün fiyatı,
ürün kalitesi, ürünün çeşitliliği, ambalajı, alım-satımı, malın yurt dışına erken ve
ucuz ulaştırılması gibi konularda rekabet olduğunu belirtmişlerdir. Firmaların %19’u
yaş sebze meyve ihracatçısı firmalar arasında herhangi bir rekabet olmadığını
düşünmektedirler.
5.8.2. İhracatçı İşletmeler Arası İşbirliği
İncelenen işletmelerin %100’ü ihracatçı firmalar arasında işbirliği
yapılmasının yararlı olacağını belirtmişlerdir. Bu firmaların % 30’u Hatay ili’ndeki
yaş sebze meyve ihracatçısı firmalar arasındaki rekabetin fazla olmasından dolayı
işbirliğinin imkansız olduğunu düşünmelerine rağmen, işbirliğinin yararlı
olabileceğini düşündüklerini ifade etmişlerdir. İşbirliğinin yararlı olacağına inanan
işletmelerin çoğu, asgari ihraç fiyatını belirleme, dış pazar bilgisi sağlama, tüm ihraç
5.ARAŞTIRMA BULGULARI Özlem TAHHUŞOĞLU
46
faaliyetlerini birlikte yürütme konularında firmalar arası işbirliğinin yararlı olacağını
da vurgulamışlardır.
Bunların dışında diğer işbirliği konuları, nakliye ve ihracatla ilgili sorunları
birlikte çözme, bürokratik engellerin azaltılması gibi konular da araştırılmıştır.
Firmaların çoğu işbirliğinin birçok alanda sağlanmasının yararlı olabileceğini
düşünmektedirler. İncelenen işletmelerin herhangi bir işbirliği yapıp yapmadıkları da
araştırılmıştır. İşletmelerin %19’u işbirliği yaptıklarını, %81’i ihracatçı firmalarla
herhangi bir işbirliği yapmadıkları anlaşılmıştır. İhracatçı firmalarla işbirliği yapan
firmalar, nakliye, mal alış, fiyat belirleme ve fiyat istikrarı sağlama konularında
işbirliği yaptıkları anlaşılmıştır. (Çizelge 5.14).
Çizelge 5.14. Firmalar Arası İşbirliği
İşbirliği Konuları Firma Sayısı (%)
Dış Pazar bilgisi sağlama 4 19
Pazar bulma 3 14
Asgari ihraç fiyatını belirleme 13 62
Tüm ihracat faaliyetlerini birlikte yürütme 6 28,5
Tek marka altında satış 3 14
Diğer 5 23,8 5.8.3. İhracatçı İşletmelerin Marka Kullanımı
İncelenen işletmelerin %100’ü ihracatta marka kullandıklarını ve marka
kullananların da %86’sının kendi tek firma markalarını kullandıkları, %14’ünün ise
değişik ülkelere ve kaliteye bağlı olarak farklı markalar kullandıklarını
belirtmişlerdir.
5.9. İşletmelerin Başlıca Sorunları
Hatay’daki yaş sebze meyve ihracatçısı işletmelerin karşılaştıkları genel
sorunların başında, bürokratik kuralların fazlalığı (%80,9), devletin ihracatçıya
desteğinin ve teşvikinin azlığı (%66,66) gelmektedir. Girdi, işleme, paketleme vb
5.ARAŞTIRMA BULGULARI Özlem TAHHUŞOĞLU
47
maliyetlerin yüksek oluşu ile firmalar arası rekabet, firmaların %19’u tarafından
sorun olarak belirtilmiştir.
Karşılaşılan bürokratik engeller; ihracatın gerçekleşmesi için banka, tarım il
müdürlüğü, ziraat odası gibi devlet dairelerindeki prosedürlerin fazla olması,
prosedürlerin çok uzun sürmesi şeklindedir. Aynı zamanda hazırlanması gereken
evrak sayısı ve dokümantasyon çokluğu, gümrükte kontrollerin ve gümrükleme
işlemlerinin uzun sürmesi hem bürokratik engel olarak, hem de gümrük geçişlerinde
sıkıntı olarak belirtilmiştir. Gümrüklerde mesai bitince işlemlerin durması da başka
bir önemli sorun olarak belirlenmiştir. Gümrük geçişlerindeki bu sıkıntı, çabuk
bozulabilir hassas olan yaş seze meyve ürünlerinin çürüme riskiyle karşı karşıya
kalmalarına neden olabilmektedir.
İşletmeler; nakliye-ulaşım sorunlarının, ulaşımda özel izin belgesi, tır geçiş
belgelerinin yetersizliği, bazı ülkelerdeki yüksek geçiş ücretleri ve tonaj limiti
uygulamaları olduğunu belirtmişlerdir. Bunlara ek olarak nakliyede gemi bulma
problemi ve taşıma ile destek hizmetlerinde maliyetlerin yüksek olması da birer
nakliye-ulaşım problemidir. Devlet desteği – teşviklerinin (DFİF Primi, vergi iadesi,
ihracat kredisi, döviz tahsisi, vergi muafiyeti – İstisnası – indirimi ve navlun primi)
yetersizliği ve zamanında bulunmaması, ihracat kredi temininde ve ödemede
karşılaşılan problemler de incelenen işlemeler tarafından belirtilen kısıtlayıcı
engellerdir. Kur politikasındaki dalgalanmalar başka bir ifade ile döviz fiyatlarındaki
istikrarsızlık sorunlar arasındadır. Bilinçsiz üretim sonucunda ihracata konu olan
ürünlerde kalite standartlarını sağlama açısından problemlerle karşılaşılmaktadır.
Girdi, işleme, paketleme vb maliyetlerin yüksek oluşu ile işletmeler arası özellikle
fiyat ve ürün kalitesi gibi konularda rekabet incelenen işletmelerin belirttikleri genel
sorunlardır.
İşletmelerin birçoğu birden çok genel sorunların olduğunu ifade etmişlerdir
(Çizelge 5.15).
5.ARAŞTIRMA BULGULARI Özlem TAHHUŞOĞLU
48
Çizelge 5.15. Yaş Sebze Meyve İhracat Firmalarının Karşılaştıkları Genel Sorunlar
Sorunlar Firma Sayısı (%)
Bürokrasi 17 80,9
Devlet desteğinin – teşviklerin azlığı 14 66,66
Nakliye – Ulaşım 7 33,33
Gümrük geçişlerinde sıkıntı 7 33,33
Kur politikası 5 23,8
İadelerin geç ödenmesi 5 23,8 Pazar bulma ve dış pazar hakkında bilgi yetersizliği 5 23,8
Bilinçsiz üretim 4 19
Rekabet 4 19
Maliyetlerin yüksek olması 4 19
Hava taşımacılık faaliyetlerinin yetersizliği 3 14,2
Orta Doğu'ya yapılan nakliyede fiyat yüksekliği 1 4,7
İşletmelerin karşılaştıkları firma içi sorun ve kısıtlayıcı engeller de
araştırılmıştır. Bunların başında, eğitimli, deneyimli kalifiye eleman yetersizliği
gelmektedir. Firmaların %71,’ü girdi, işleme, paketleme vb maliyetlerin yüksek
olmasından kaynaklanan sorunlarını öne çıkarmışlardır.
İhracatla ilgili işlemlerin yürütülmesi için gerekli olan hem deneyimli hem
de üniversite mezunu, ithalat-ihracat konularında bilgili elemen bulma sorunu,
kalifiye eleman yetersizliği şeklinde ifade edilmiştir. Hem yönetim departmanında
çalıştırılacak eğitimli, deneyimli eleman, hem de işleme, paketleme gibi işlemler için
çalıştırılacak verimli, deneyimli dönemsel işçilerin bulunmasında zorluk çekilmesi,
kısacası düşük işçilik kalitesi ile kalifiye eleman yetersizliği en büyük firma içi sorun
olarak belirlenmiştir. Üretim, paketleme, taşıma ve diğer destek hizmet
maliyetlerinin yüksek olması, ihracata konu olan ürünlerin kalite standartlarını
sağlamada problemler yaşanabilmesine neden olabileceği için bir kısıtlayıcı engel
teşkil etmektedir. Kaliteli ve daha ucuz rakip firma ya da ihracat yapan ülke
ürünlerine talep olması durumunda ihraç ürünlerinin pazarda alıcı bulamaması da
5.ARAŞTIRMA BULGULARI Özlem TAHHUŞOĞLU
49
ihracatta risk oluşturabilmektedir. İncelenen işletmeler aile işletmeleri şeklinde olup
profesyonel yöneticilerle yönetilmedikleri için kurumsal işletme gibi faaliyet
gösterememekteler. Yasal organizasyon yapılarından kaynaklanan yönetim sorunları
da yaşamaktadırlar. Bu da beraberinde organizasyon içinde yetki karmaşasının
olmasına ve hiyerarşiler arası etkin iletişimin gerçekleşememesine neden olmaktadır.
Aynı zamanda, iş sürecinde organizasyon içi departmanlar arasında kopukluk
olmasına ve geri bildirimin (feedback) etkili gerçekleşmemesine neden
olabilmektedir. Bütün bu unsurlar firma içi kısıtlayıcı engellerdir.
Firmaların birçoğu birden çok kısıtlayıcı etkenlerin varlığını ifade etmişlerdir
(Çizelge 5.16).
Çizelge 5.16. Yaş Sebze Meyve İhracat Firmalarının Karşılaştıkları Firma İçi Sorunlar Sorunlar Firma Sayısı (%) Kalifiye eleman yetersizliği 20 95,2 Yüksek maliyet 15 71,4 Sağlıklı mal bulamama 5 23,8 İhracatta riskin oluşu 3 14,2 Kurumsallaşma problemi 3 14,2 Koordinasyon yetersizliği 3 14,2 Adil yönetim 1 4,7 5.10. Sorunların Çözüm Önerileri İncelenen işletmelere, yaşadıkları firma içi sorunlar ve kısıtlayıcı engeller
karşısında, düşündükleri önlem ve öneriler sorulduğunda; işletmeler, en önemli sorun
olan kalifiye eleman yetersizliği için üniversite eğitimi almış ya da ithalat ihracat
konularında en azından sertifika programlarına katılmış personele ihtiyaç
duyulduğunu belirtmişlerdir. Yüksek maliyet için çözümün, devletten gelecek
desteğin yeterli ve zamanında olması ve fiyat politikalarındaki istikrarın
sağlanmasının olabileceği belirtilmiştir. Sağlıklı mal bulma için üreticiyle direkt
bağlantı kurulması ve kaliteli mal yetiştirmesini sağlamak adına, üretim şartlarının ve
kontrollerin iyileştirilmesi gerektiğini vurgulamışlardır. İhracatta riskin, dönemsel
istikrara, hava koşullarına, ülkelerin tutumlarına da bağlı olabileceğinden, çözüm için
5.ARAŞTIRMA BULGULARI Özlem TAHHUŞOĞLU
50
çok belirleyici müdahalelerinin olamayacağını ifade etmişlerdir. Ayrıca çürüme
ihtimaline karşın malların gümrükte çok fazla beklememesi gerekliliği üzerinde
durulmuştur.
5.11. Sorunlar Karşısında Devletten Beklentiler İncelenen firmalara yaşadıkları genel sorunlar karşısında düşündükleri önlem
ve öneriler sorulduğunda en büyük problemleri olan bürokrasi için, ihracat sürecinde
gereken evrak sayısı ile işlemlerin yapılacağı devlet dairesi sayısının azaltılması
kısacası bürokrasinin azaltılması gerektiğini ifade etmişlerdir (%85,7). Firmaların
%38’i ihracatı arttırmak için ihracatçıya teşviklerin arttırılması gerektiğini ifade
ederlerken, %28,5’i gümrüklerde araçlara geçiş kolaylığı sağlanması gerektiğini
belirtmişlerdir (Çizelge 5.17).
Çizelge 5.17. Karşılaşılan Sorunlar Karşısında Devletten Beklentiler
Beklentiler Firma Sayısı (%)
Bürokrasinin azaltılması 18 85,7 Teşviklerin arttırılması (üreticiye sübvansiyon verilmesi) 8 38 Araçlara geçiş kolaylığı 6 28,5 Tarla-bahçe çiftçilerin eğitilmesi 6 28,5 DİFİF teşviklerinin nakit ödenmesi 5 23,8 Üretici kontrolleri 5 23,8 DFİF teşviklerinin erken ödenmesi 4 19 Vergi iadelerinin zamanında ödenmesi 3 14,2 Kur politikasının istikrarlı olması 3 14,2 Dış Pazar bilgisi sağlama- Pazar bulmaya yardımcı olma 3 14,2 Zirai ilaç kullanım standartlarının diğer ülkelerle eşit olması 2 9,5 Vergi muafiyeti 2 9,5 Bir Merkez Bankası şubesinin Hatay'a açılması 1 4,7
6.SONUÇ VE ÖNERİLER Özlem TAHHUŞOĞLU
51
6.SONUÇ VE ÖNERİLER
Hatay’da incelenen işletmelerin yaş sebze meyve ihracat kalemlerinde büyük
bir payı turunçgil alırken ardından diğer meyveler ve sebze ihracatı gelmektedir.
İhraç edilen ülkelerden Rusya en büyük payı alırken ardından Avrupa Birliği ülkeleri
ile Ortadoğu ülkeleri gelmektedir. Yaş sebze meyve ihracatı için yakın gelecekteki
en cazip pazarlar Rusya, Romanya, Ukrayna ve Kore olabileceği söylenebilir.
İşletmelerin %100’ü ihraç ettikleri ürünleri doğrudan üreticiden alırken,
%57’si ihraç ürünlerini aynı zamanda komisyoncu aracılığı ile de almaktadırlar.
Firmaların %76’sı bu alımlarını hem götürü usulü, hem kilo ile alış şeklinde
yapmaktadırlar. İncelenen firmaların %71’i dış pazarla bağlantılarını ihracat sezonu
süresi içinde gelen taleplere göre çoğunluğu doğrudan firma tarafından yurtdışında
temsil (firmanın satış şubesi) edilerek yapmaktadırlar.
Aynı zamanda, çoğunun ihracat teslim şekli FOB ile CIF’ dır. Anket
sonuçlarına göre firmaların çoğunluğu (%81) yaş sebze meyve ihracatını hem
karayolu, hem de deniz yolu ile yapmaktadırlar. Firmaların %81’i ihraç ettikleri
ürünleri sigorta ettirmektedirler.
İşletmelerin %72’si ihracat teşviklerinden DFİF priminden yararlanırken,
firmaların %66.7’si vergi iadesinden, %23.8’i ihracat kredisinden yararlanmaktadır.
İşletmelerin %86’sı ihracat teşviklerini yetersiz bulmakta ve teşviklerin de
zamanında ödenmediğini belirtmişlerdir. İhracat teşviklerinin yeterli ve zamanında
olması, işletmelerin ihracat paylarının artması açısından büyük önem taşımaktadır.
Nitekim, Mutlu yapmış olduğu bir çalışmada, ihracatın teşvik edilmesi, ihraç
pazarlarımızın geliştirilmesi, dünya ihracatındaki payımızın arttırılması ve uluslar
arası piyasalara açılan firmalarımızın rekabet güçlerinin arttırılması açısından önem
taşıdığını ifade etmiştir.
İşletmelerin (%95) ihracatla ilgili bilgileri, malın kalitesi, fiyatı, güvenilirliği,
ödeme şekilleri, nakliyesi, çeşitliliği, dağıtım şekilleri, yurt içi ve yurt dışı rakip
firmaların ürünleri, şartları, kotanın olup olmadığı, ürün için talep, arz ve tüketim
gibi pazarla ilgili bilgiyi, pazardaki temsilci ve dağıtıcıları aracılığı ile elde ederken,
işletmelerin %76’sı bu bilgileri pazar araştırması ile elde etmektedirler.
6.SONUÇ VE ÖNERİLER Özlem TAHHUŞOĞLU
52
İhraç fiyatlarını belirlerken ürünün kalitesi, imajı rakip ülke fiyatları çok etkili
olurken, işletme maliyetleri ile ihracatın yapıldığı ülkedeki müşteri isteği aynı ölçüde
etkili olmaktadır. İncelenen işletmelerin çoğu (%81) yurt içinde yaş sebze meyve
ihracatçısı işletmeler arasında fiyat, ürün kalitesi, çeşitliliği, ambalajı, alım-satımı,
malın erken ve ucuz ulaştırılması gibi konularda rekabet olduğunu düşünmektedirler.
İşletmelerin hepsi, bir kısmının imkansız olarak görmesine rağmen, asgari ihraç
fiyatını belirleme, tüm ihracat faaliyetlerini birlikte yürütme, dış pazar bilgisi
sağlama gibi konularda işbirliği yapılmasının yararlı olabileceğini düşünmektedirler.
İşletmelerin %19’unun nakliye, mal alış, fiyat belirleme ve fiyat istikrarı sağlama
konularında ihracatçı firmalarla işbirliği yaptıkları belirlenmiştir. İncelenen
işletmelerin hepsinin ihracatta marka kullandıkları, marka kullananların %86’sı kendi
işletme markalarını kullanıdıklarını belirtmişlerdir.
Gerek anket yoluyla elde edilen bilgilere dayanarak gerekse daha önce
yapılmış araştırmalardan da yararlanarak sektörün genel sorunları ve çözüm önerileri
belirlenmiştir.
İncelenen işletmelerin karşılaşabildikleri firma içi sorunlar ve kısıtlayıcı
engellerinin, kalifiye eleman yetersizliği, yüksek maliyet, sağlıklı mal bulamama,
ihracatta riskin oluşu, kurumsallaşma problemi olduğu tespit edilmiştir. Buna göre,
sabit ve eğitimli çalışan kadronun bulundurulması, işçi ve ürün kalitesinin arttırılması
ve üreticiyle direkt bağlantı kurularak kaliteli mal yetiştirilmesi sağlanmalıdır.
İncelenen işletmelerin genel sorunlarının bürokrasi, devlet desteğinin -
teşviklerin azlığı, nakliye-ulaşım, gümrük geçişlerinde sıkıntı, istikrarsız kur
politikası, iadelerin geç ödenmesi, pazar bulma ve dış pazar hakkında bilgi
yetersizliği, bilinçsiz üretim, rekabet, maliyetlerin yüksek olması şeklinde
belirlenmiştir. Gümrüklerde, ziraat odasında v.b. gibi ihracat sürecinde işlemlerin
yapıldığı noktalarda prosedürler sadeleştirilmeli ve bürokrasi mümkün olabilecek
minimum düzeye getirilmelidir. Üreticiye kaliteli, dünya piyasalarındaki rekabet
koşullarına uygun ürünler üretebilme fırsatı yaratmak adına sübvansiyon verilmesi,
hassas olan yaş sebze meyve ürünlerinin bozulma riskine karşın araçlara
gümrüklerde geçiş kolaylığı sağlanması, tarla-bahçe çiftçilerinin eğitilmesi
gerekmektedir. Bunlara ek olarak, ihracat teşviklerinden DFİF primleri, erken ve
6.SONUÇ VE ÖNERİLER Özlem TAHHUŞOĞLU
53
nakit ödenmeli aynı zamanda vergi iadeleri de zamanında ödenmeli, istikrarlı kur
politikası sağlanmalı ve ithalat - ihracat dengesinin sağlanarak, ihracatın ve
ihracatçının önü açılmalı. Dış pazar bilgisi sağlamaya ve pazar bulmaya yardımcı
olunmalı, zirai ilaç kullanım standartları diğer ülkelerle eşit olmalı ve vergi
muafiyetleri gerçekleştirilmelidir.
Yurtiçindeki girdi maliyetlerinin yüksek olması, rakip ülkelerin desteklerinin
ülkemize oranla yüksek olması, ürün çeşitliliğinin azlığı ve diğer başka nedenlerle
yurtdışında rekabet şansı azalmakta ve yurtdışında alıcı bulunması zorlaşmaktadır.
Buna istinaden ihracatçılar için en önemli unsur ihracata verilen desteklemelerdir.
Teşvikler artırılmalı, üretim ihraç sezonu öncesi belirlenmeli ve ihraç ürünü
tespitinde sektörün görüşü alınmalıdır. Aynı zamanda önceki dönemlerde nakit
olarak ihracatçı firmalara ödenen destekler, günümüzde borçlara mahsup
edilmektedir. Desteklemelerin daha önceki dönemlerde yapıldığı gibi nakdi yardıma
dönüştürülmesi gerekmektedir. Teşvikler ihracatçı firmaya olduğu gibi üreticilere de
verilmelidir.
Dünya piyasalarında rekabet edebilmek için uygulanan teşvik primlerinin,
diğer rakip ülkelerde uygulanan düzeyde olabilmesi gerekmektedir.
Nitekim, Türkiye’nin başka bölgelerindeki yaş sebze meyve ihraçaçıların da
sektörle ilgili genel tespitleri; teşviklerin yetersiz ve gecikmeli olarak belirlendiği,
KDV iadelerinde gecikmeler olduğu yönündedir. Önerileri ise, yüksek geciş
ücretleri, tır geçiş belegelerinin yetersizliği ve gümrük kapılarındaki bürokratik
engeller gibi sorunların ikili temeslarda gündeme getirilmesi ve yaş sebze meyve
ihracat potansiyelimiz dikkate alınarak, sene başında yeterli sayıda geçiş belgesinin
tahsisinin sağlanması şeklindedir. Bunlara ek olarak, teşvikler arttırılmalı, üretim ve
ihracat sezonu öncesi belirlenmeli ve tespitinde sektörün görüşü alınmalıdır.
Piyasa koşullarına, ihraç edilecek ülkenin taleplerine, iklim koşullarına bağlı
olarak, ürünün kalitesine v.b. faktörlere bağlı olarak ihracat miktarlarında
dalgalanmalar gerçekleşebilmektedir. Buna bağlı olarak devlet tarafından zirai ilaç,
yakıt v.b. gibi giderlerin bir kısmının vergi indirimine tabi tutulması gerekmektedir.
6.SONUÇ VE ÖNERİLER Özlem TAHHUŞOĞLU
54
Sertifikalı ürünlerdeki yanlışlıkların giderilmesi gerekmektedir. Zirai ilaç
kullanımında Lisanslı Ürünler krizi yaşanabilmektedir. Bunu gidermek adına Zirai
İlaç kullanımı ülkeler arası standartlara uygun olmalı.
Bilinçsiz üretim ve sağlıklı mal bulamama sorunları karşısında, üreticinin,
talebi yüksek, pazarda satışı olabilecek, kaliteli ve verimli türler hakkında
bilinçlendirilmesi ve üretici kontrollerinin yapılması gerekmektedir. Gerekirse üretim
yapılan her bölgeye ziraat mühendisleri atanmalı ve üreticiler zirai ilaç kullanımı
hakkında bilgilendirilmeli bunun yanı sıra yapılacak üretim ziraat mühendisleri
denetiminde olmalıdır. Üreticinin Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı’nın yayınladığı
broşürler dahil talebi olan türler hakkında bilinçlendirilmelidir. Ürün kalitesinin ve
veriminin ürün kontrolleri, analiz ve tahlillerinin yapılması ile gerçekleştirilmelidir.
Üretici ile yapılacak sözleşmenin sipariş miktarına göre, istenilen standartlara uygun
cins ve miktara göre olması gerekmektedir. Üretici ile ihracatçı örgütlenmelidir.
Hatay İli’ndeki yaş sebze meyve ihracat firmaları genellikle aile şirketi
şeklinde faaliyet göstermektedirler. Bu firmaların dış pazarda rekabet avantajı
sağlayabilmeleri için bir an önce kurumsallaşmaları, planlı programlı işçi
çalıştırmaları, kalifiye, eğitimli eleman istihdam etmeleri, çalışan memnuniyetini
önemsemeleri, ürün kalitesini ve verimini arttırmak adına teknolojiden
yararlanmaları, özellikle yurtdışı fuarlara katılarak firmalarının tanıtım
faaliyetlerinde bulunmaları ve dış pazarla ilgili sağlıklı, düzenli bilgi sağlamaları
gerekmektedir. Aynı zamanda ürün ve ambalaj kalitesinde AB standartlarını
yakalamaları gerekmektedir.
55
KAYNAKLAR
AKDENİZ İHRACATÇI BİRLİKLERİ, (1999-2006). Web Sayfası.
(http://akib.org.tr)
AKİB, (1999 – 2005). Bilgisayar Kayıtları. Mersin
AKİB, 2005. Bilgisayar Kayıtları. Hatay
AKİB, (2000 – 2006). Genel Sekreterliği Bilgisayar Kayıtları. Mersin
AKYILDIZ,M., 1999. Dondurulmuş ve Yaş Meyve-Sebze İhracatında Pazar
Fırsatlarının Analizi ve İhracat Olanaklarının Araştırılması: Japonya Pazarı ve
Genel Değerlendirme. Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü,
Yüksek Lisans Tezi. İzmir.
ALDEMİR, Ş., 2006. Türkiye’de Döviz Kuru İle Dış Ticaret Fiyatları Arasındaki
Yansıma Etkisi Analizi. Anadolu Üniversitesi, İktisat Anabilim Dalı, Doktora
Tezi. Eskişehir
ANONİM, 2003. Yaş Sebze ve Meyve Ticaretinde Neler Oluyor?.
ANONİM,2006.Türkiye’nin Yaşmeyve Sebze İhracat Gelirleri Artı. http://www.gida
sanayii.com (Erişim tarihi:08.08.2006)
ANTALYA TARIM İL MÜDÜRLÜĞÜ, (Çeşitli Yıllar). Bilgisayar Kayıtları.
Antalya (www.antalya-tarim.gov.tr)
ANTALYA İHRACATÇI BİRLİKLERİ, 2002. Web Sayfası (http://www.aib.org.tr)
AYDINOĞLU, A., 2005. Web Sayfası. (http//:www.aliaydinlioglu.com.tr)
BAŞKONUŞ,A., 1982. İhraç Potansiyeli Olan Yaş Meyve Sebze İle Baklagiller Dış
Satımı Ve Pazarlama Maliyet Analizleri. Milli Prodiktive Merkezi
Yayınları:273. Ankara
BAUMEISTER, 1984. Ortak Pazar Topluluğunda Tarım Ürünleri İle İlgili Pazar
Düzenleme Kuralları ve Konunun Türk Yaş Meyve Sebze Dışsatımı
Açısından Değerlendirilmesi. Tarım Ürünleri Dış Pazarlaması Sempozyumu
TÜBİTAK-TOAG TÜBİTAG Ofset Tesisleri Yayın No:618 Ankakara
BLANCKERTZ, 1984. Türkiye’den B.Almanya’ya Dışsatımı yapılan Yaş Meyve ve
Sebzelerin Kalite Kontrol Sonuçları, Hatalar ve Giderilmesi İçin Alınması
Gerekli Önlemler. Tarım Ürünleri Dış Pazarlama Sempozyumu TÜBİTAK-
TOAG Yayın No:618 TÜBİTAG Ofset Tesisleri Ankara.
56
ÇETİN, E., 2005. Dünyada ve Türkiye’de Organik Tarım Dış Ticaret ve Türkiye’nin
AB’ye Uyumu. Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İktisat
Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi. Antalya
ÇOLAK, T., 2002. Türkiye’nin Yaş Meyve ve Sebze İhracatında Karşılaşılan
Pazarlama Sorunları Çözüm Önerileri ve İhracatçıların Eğitimi. Gazi
Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi. Ankara, 92s
DÖLEKOĞLU, T.,2003. Türkiye’nin Tarım Ürünleri Dış Ticareti Tarımsal Ekonomi
Araştırma Enstitüsü Web Sayfası (http://www.aeri.org.tr)
DIŞ TİCARET MÜSTEŞARLIĞI, 2002. Web Sayfası
(http://www.foreigntrade.gov.tr)
DTM, 2005. Bilgisayar Kayıtları. (http: //www.dtm.gov.tr)
EGE İHRACATÇI BİRLİKLERİ, 2002. Web Sayfası (http://egebirlik.org.tr)
EMEKSİZ, F., 1988. Türkiye’de Turunçgil Üretimi ve Pazarlanması ve Dışsatımın
Geliştirme Olanakları. Ç.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü. Adana
EMEKSİZ, F., 2004. Tarımsal Pazarlama Araştırmaları. Ç.Ü. Ziraat Fakültesi, Tarım
Ekonomisi Bölümü Basılmamış Ders Notu, ADANA.
ERDOĞAN, S., 2006. Türkiye’nin İhracat Yapısındaki Değişme ve Büyüme
İlişkisi:Koentegrasyon ve Nedensellik Testi Uygulaması. Selçuk Üniversitesi.
Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Anabilim Dalı, Doktora Tezi. Konya
EROL, R., 2006. Gıda Ürünlerinin Dış Ticaret Yapısının İncelenmesi. Trakya
Üniversitesi, Fen Bilimler Enstitüsü, Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı,
Yüksek Lisans Tezi. Edirne
FAO, (Çeşitli Yıllar). Bilgisayar Kayıtları. (http//: faostat.fao.org)
FİSKOBİRLİK, 2005. Fiskobirlik Web sayfası
(http://www.fiskobirlik.org.tr/istatis.htm)
GÖKÇEK, B., 2006. Hatay İli’nde Turunçgil İhraç Eden Firmaların Mevcut
Durumu, Sorunları ve İhracatı Geliştirme Olanakları. Ç.Ü. Fen Bilimleri
Enstitüsü. Yüksek Lisans Tezi, Adana
GÜLLENOĞLU, S., 1993. Marmara Bölgesi Yaş Meyve ve Sebze Üretimi, Taşıması
ve Soğuk Hava Depoculuğunun Ekonomik Analizi. Ankara Üniversitesi,
Doktora Tezi. Ankara
57
GÜRGEN, Y., 1995. İşletme Yönetimi Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Yayınları No:111
GÜRGEN, Y., 1977. Adana İli’ndeki Tarıma Dayalı Sanayi İşletmelerinde
Yönetimin Etkinliği Üzerine Bir Araştırma
GÜRGEN, Y., 2004. Tarıma Dayalı Sanayi İşletmelerin Ekonomik ve Yönetsel
Sorunları. Ç.Ü. Ziraat Fakültesi, Tarım Ekonomisi Bölümü Basılmamış Ders
Notları
İSTANBUL İHRACATÇI BİRLİKLERİ, 2002. Web Sayfası.
(http://www.iib.org.tr)
KÜÇÜKKOCA, S., 1996. A.B Uyumlaştırılmış Ambalajlama Etiketleme
Standartlarının Türkiye’nin Yaş Meyve ve Sebze İhracatı Üzerine Etkileri.
Dokuz Eylül Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi. İzmir.
HATAY TARIM, 2005.Hatay Tarım Web Sayfası (http://www.hataytarim.gov.tr)
HATAY ZİRAAT MÜHENDİSLERİ ODASI Web Sayfası, 2005
(http://www.zmo.org.tr)
MUTLU, S., 2001. Çukurova Bölgesinde Turunçgil İhracat Sektör Yapısı. Ç.Ü. Fen
Bilimleri Enstitüsü Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi.
Adana
NTV, (Çeşitli Yıllar). Web Sitesi. (http://www.ntvmsnbc.com)
KOÇ, A., 1990. Çukurova Bölgesinde Avrupa Topluluğuna Yapılan Yaş Meyve
Sebze Dışsatımının Sorunları. Ç.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Anabilim Dalı,
Yüksek Lisans Tezi. Adana.
ÖZDOĞAN, A.,1997. Türkiye’nin Yaş Meyve ve Sebze İhracatında Karşılaşılan
Paketleme, Standardizasyon, Depolama ve Taşıma Sorunları. Karadeniz
Teknik Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi. Trabzon
PERAKENDE HABER PORTALI, 2005 Web Sayfası. (http://www.perakende.org)
ROTTERDAM TÜRK TİCARETİ GELİŞTİRME OFİSİ, 2005. Web Sayfası
(http://www.ttponl.org)
ŞENYURT, H., 1994. Türkiye’nin Tarım Ürünleri Dış Ticaret Yapısı ve Gelişimi.
Ç.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı, Yüksek Lisans
Tezi. Adana
TARIM KÖY İŞLERİ BAKANLIĞI, 2004. Bilgisayar Sayfası.
58
(http//:www.tarim.gov.tr)
TGRT KANALI, 2005. Web Sitesi (http://www.tgrthaber.com.tr)
TUNCER, B., 2006. Yaş Sebze Meyve İhracatında Dağıtım Kanalları ve Bir
Uygulama. Anadolu Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim
Dalı, Yüksek Lisans Tezi. Eskişehir
TÜİK, 2005. Bilgisayar Kayıtları. (http://www.tuik.go.tr)
TÜRKMEN. H., 1998. Türkiye’nin Yaş Meyve ve Sebze Pazarlaması
Uygulamalarında Ortaya Çıkan Problemler ve Çözüm Önerileri. İnönü
Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi. Malatya
ULUDAĞ İHRACATÇI BİRLİKLERİ, 2002. Web Sayfası.
(http://uib.org.tr)
YAZGAN, A, M. AKILLI, 1982. Yaş Sebze İhracatında Çeşit Sorunu Ve Çözüm
Yolları. Yaş Meyve Sebze İle Baklagiller İhracatı Ve Sorunları Semineri
MBM Yayın No: 265 Ankara
59
ÖZGEÇMİŞ
Özlem Tahhuşoğlu 1979 yılında Antakya’da doğu. İlk orta ve lise öğrenimini
Antakya’da tamamladı. 2002 yılında Çukurova Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler
Fakültesi İşletme Bölümü’nden mezun oldu. 2003 Yılında Ç.Ü. Fen Bilimleri
Enstitüsü Tarım Ekonomisi Ana Bilim Dalında Lisans Üstü Eğitimine başladı.
60
Anket Tarihi:………………….. İli :…..………..……. EK: HATAY İLİ YAŞ SEBZE VE MEYVE İHRACATI İLE İLGİLİ ANKET FORMU 1-FİRMA VE YÖNETCİLERİ İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER 1.1Firmanın Ünvanı: 1.2Kuruluş tarihi: 1.3Şirket türü: 1.4.Faaliyet alanları(Önem sırasına göre ilk 3’ ü) a)………………………………………. b)………………………………………. c)……………………………………. 1.5 Çalışan sayısı a) Uzmanlık alanlarına göre .............................................................................................. b)Deneyimlerine göre:……………………………………………………………………… c)Bu faaliyet alanında çalıştıkları yıllara göre……………………………………………… 1.6Firma Yöneticisinin(Anket yapılan): a)Adı ve soyadı…………………………………… b)Tahsil durumu………………………………… c) İhracattaki deneyimi:……………………………… d)Firmadaki deneyimi:……………………………….. 2-FİRMANIN İHRACATLA İLGİLİ FAALİYETLERİ (2004-2005 yılları itibariyle) 2.1- Firmanızın toplam yaş sebze meyve ihracatı içinde sebze, meyve ve turunçgil ürünlerinin yaklaşık olarak payı nedir? % Sebze …….. Meyve …….. Turunçgil …….. 2.2-Ürün bazında faaliyetlerinizin en yoğun olduğu olduğu ülkeler nerelerdir?
ÜLKELER % SEBZE MEYVE TURUNÇGİL
RUSYA
ORTA DOĞU
AB
DİĞER
61
2.3.Yakın gelecekte en cazip olacak pazarlar hangileri olabilir? a)……………………………………. c)……………………………. b)………………………………………….. d)……………………………. e) f) 3-İHRACAT İLE İLGİLİ BİLGİLER 3.1- İhracatını yaptığınız yaş sebze meyve ürününü nereden sağlıyorsunuz? Birden çok seçenekse yüzde payı nedir?
a) Kendi üretimimiz (%................) b)Doğrudan üreticiden alınıyor (%.................) c)Komisyoncu aracılığıyla alınıyor (%................) d)Toplayıcı/tüccar (%................) e)Diğer ....................
3.2- Yaş sebze meyve ürününü üreticiden ne şekilde alıyorsunuz? Eğer birden çok seçenekse yüzde olarak belirtiniz.
a) Götürü usulü (%........) b) Kiloyla alış (%..........)
3.3- Genel olarak yaş sebze meyve ihracatınızı aşağıdaki şekillerden hangisiyle yapıyorsunuz?
a) İhracat sezonu öncesi yapılan bağlantılara göre b) İhracat sezonu süresi içinde gelen taleplere göre c) Diğer (Belirtiniz)................................................
3.4- Firmanız dış pazarda nasıl temsil edilmektedir? a) Doğrudan kendim (Firmanın satış şubesi) b) İthalatçı c) Yurt dışında komisyoncu d) Yurt içinde komisyoncu e) Diğer(Belirtiniz)....................................................
3.5- İhracatınızı aşağıdaki teslim şekillerinden hangilerine göre yapıyorsunuz?
a) FOB b) CF c) CIF d) Yurtiçinde teslim e) Diğer (belirtiniz) ........................
3.6- İhraç ettiğiniz yaş sebze meyve ürününü hangi yoldan gönderiyorsunuz? Toplam yaş sebze meyve ihracat miktarı içindeki payı ve hangi ülkelere olduğunu belirtir misiniz?
62
Toplam içindeki payı(%) Hangi ülkelere
Karayolu Denizyolu Demiryolu Havayolu 3.7- İhracatı yapılan yaş sebze meyve ürünlerini sigorta ettiriyor musunuz?
a) Evet b) Hayır Ø Hayır ise niçin?
………………………………………………………………………………………………..................................................................................................................
3.8- Yaş sebze meyve ihracatı yaparken hangi ihracat teşviklerinden yararlanıyorsunuz önem derecesine göre sıralayınız?
a) Vergi iadesi ( ) b) İhracat kredisi ( ) c) Vergi muafiyeti, istisnası, indirimi ( ) d) DFİF Primi ( ) e) Navlun primi ( ) f) Döviz tahsisi ( ) g) Diğer (belirtiniz) ....................... ( )
3.9- Yaş sebze meyve ihracatı yaparken yararlandığınız ihracat teşvikleri ile ilgili • Yeterli buluyorum a) Evet b)Hayır • Zamanında buluyorum a)Evet b)Hayır • Önerilerim ..................................................................................
4-PAZARLAMA İLE İLGİLİ BİLGİLER 4.1- Pazarla ilgili bilgiyi nereden sağlıyorsunuz? (Önem derecesine göre sıralayanız)
§ Pazardaki temsilci / dağıtıcımızdan § Pazar ülkedeki hükümet ve endüstri yayınlarından § T.C. hükümeti yayınlarından § İhracatçılar birliği § İGEME § Kendi Pazar araştırmalarımızdan § Pazar araştırma firmalarından § İnternetten § Diğer (Belirtiniz) ..................................
4.2 Dış pazarla ilgili ne tür bilgilere ihtiyacınız oluyor?(Size göre en önemli üç tanesini belirtiniz.)
1. ......................................... 2. ......................................... 3. ........................................... 5-İHRAÇ FİYATLARI
63
5.1- İhracat fiyatınızı belirlenmesinde aşağıda belirtilen unsurların ne derece etkili olduklarını puanlayabilir misiniz? ( 5:çok etkili, 4:etkili, 3:normal, 2:etkisiz, 1:çok etkisiz) 1 2 3 4 5 Rakip ülke fiyatları Firma maliyetleri İhracatın yapıldığı ülkedeki müşteri isteği Yerli diğer ihracatçılar fiyatları T.C. Hükümeti fiyat politikası İhracatın yapıldığı ülkedeki fiyat politikası Aracı firmalar Ürünün kalitesi, imajı 5.2- Yurt-içindeki yaş sebze meyve ihracatçısı firmalar arasında herhangi bir rekabet var mı? a) var b) yok
Ø Varsa hangi konularda?............................................................................................... 5.3- İhracatımızın artması için ihracatçı firmalar arasında işbirliği yapılması yararlı olur mu? a) Evet b) Hayır
Ø Evetse hangi alanda? a) Dış Pazar bilgisi sağlama b) Pazar bulma c) Asgari ihraç fiyatını belirleme d) Tüm ihracat faaliyetlerini birlikte yürütme e) Tek marka altında satış f) Diğer ............................... 5.4- Şuan ihracatçı firmalarla herhangi bir işbirliği yapıyor musunuz? a)evet b)hayır Evetse hangi alanda .......................................................................................................... 5.5- İhracatını yaptığınız yaş sebze meyve ürününde marka kullanıyor musunuz? a)evet b)hayır
Ø Evetse ne tür marka kullanıyorsunuz? a) Firma markası b) Aracı firma markası c) Değişik ülkelere ve kaliteye bağlı olarak farklı markalar d) Ortak Marka (Birkaç firmayla) e) Diğer (belirtiniz) .....................................................................
64
6-SORUNLARINIZ 6.1- Hatay’daki yaş sebze meyve ihracat firmalarının genel sorunları nelerdir?(En önemli 3ü) 1-................................................................................................................................................. 2-................................................................................................................................................. 3-................................................................................................................................................. 6.2- Yaş sebze meyve ihracatında sizin firmanızın karşılaştığı genel sorunlar nelerdir? 1-.................................................................................................................................................. 2-.................................................................................................................................................. 3-.................................................................................................................................................. 6.3- Yaş sebze meyve ihracatında karşılaştığınız firma içi sorun ve kısıtlayıcı engeller nelerdir? 1-................................................................................................................................................. 2-................................................................................................................................................. 3-.................................................................................................................................................. 6.4- Size göre bu sorunlar ve kısıtlayıcı engeller karşısında ne gibi önlemler düşünüyorsunuz? 1-................................................................................................................................................. 2-................................................................................................................................................. 3-.................................................................................................................................................. 6.5- Size göre bu sorunlar karşısında devletten beklentileriniz nelerdir? 1-................................................................................................................................................. 2-................................................................................................................................................. 3-..................................................................................................................................................
top related