vergi ne Üzerinden alınmalı? vergi konusunun seçiminde optimalite ve meşruiyet
Post on 11-Jan-2017
108 Views
Preview:
TRANSCRIPT
VERGİ NE ÜZERİNDEN ALINMALI?
VERGİ KONUSUNUN SEÇİMİNDE
OPTİMALİTE VE MEŞRUİYET
PROF.DR. COŞKUN CAN AKTAN
Gelir Vergileri
Gelir vergileri, konusu gelir olan vergilerdir.
Gelir (iktisadi tanım)
Üretim faktörlerinin üretime katılmaları sonucu toplam hasıladan aldıkları payları
ifade etmektedir.
Örneğin; emek faktörünün geliri ücret, toprağın gelirini ranttır.
Vergi hukuku ve vergileme
tekniği açısından gelirin tanımı
İki görüş:
• kaynak teorisi
• net artış teorisi
Kaynak Teorisine Göre Gelir
Belirli bir kaynaktan düzenli olarak sağlanan
değerlerdir.
Bir gelirin vergilendirilebilmesi için belirli bir
kaynaktan düzenli olarak sağlanması
gerekmektedir.
Bu teoriye göre miras, piyango gibi nedenlerle
elde edilen gelir devamlı olmadığından,
vergilendirilebilir gelir kapsamının dışında
tutulmaktadır.
Net Artış Teorisine Göre Gelir
Bir unsurun gelir olarak
nitelendirilebilmesi için belirli bir
kaynaktan düzenli olarak sağlanması
şart değildir.
Gelir, servette net bir artışa neden olan
her türlü kazançtır (öz tüketim dâhil).
Uygulamada Gelir Vergisinin
Sınıflandırması
Üniter Gelir Vergisi,
Sedüler Gelir Vergisi,
Birleşik Gelir Vergisi
Üniter gelir vergisi
Tek elemanlı üniter gelir vergisi: Geliri oluşturan unsurlar birleştirilerek tek bir çatı altında vergilendirilmektedir.
Gelirlerin safi toplamı esas alınmaktadır. Toplam safi gelire artan oranlı vergi tarifesi uygulanmaktadır.
Çift elemanlı üniter gelir vergisi: Çeşitli gelir kaynaklarından elde edilen kazanç ve iratlar toplanarak önce düz oranlı tarifeye göre vergilendirilmekte, bu toplamın belirli bir tutarı aşması halinde ise artan oranlı tarifeye göre yeniden vergiye tabi tutulmaktadır.
Uygulamada Gelir Vergisinin
Sınıflandırması
Sedüler gelir vergisi: Çeşitli kaynaklardan elde edilen gelirlerin her biri ayrı ayrı vergilendirilmektedir.
Birleşik gelir vergisi: Üniter ve sedüler gelir vergisi uygulamaları birleştirilerek, gelir kaynakları önce ayrı ayrı vergilendirilmekte ve daha sonra bütün gelirlerin toplamı üzerinden ek bir vergi alınmaktadır. Alınacak ek vergi (tamamlayıcı nitelikte), gelir toplamının belirli bir miktarı aşamasına bağlıdır.
Yükümlülük Açısından Gelir
Vergisinin Sınıflandırılması
Gerçek kişilerin yükümlü olduğu
“kişisel gelir vergisi” ,
Tüzel kişilerin yükümlü olduğu
“kurumlar vergisi”.
Vergi Tarifesine Göre Gelir
Vergisinin Sınıflandırılması
Artan oranlı gelir vergileri
Düz oranlı gelir vergileri
Gelir Vergilerinin Lehinde Olan
Görüşler
Bireylerin kişisel ve ailevi durumlarını dikkate alması (şahsilik ilkesi)
Verimli bir vergi olması
Yansıma olayının güç olması
Gizli bir vergi olmaması.
Artan oranlı tarife yapısı sayesinde vergi adaletini sağlaması.
Artan oranlı gelir vergisinin yükümlüleri daha fazla çalışmaya sevketmesi (gelir etkisi).
Ekonomik istikrarı sağlama amacına uygun olması (otomatik stabilizatör).
Gelir Vergilerinin Aleyhinde Olan
Görüşler
Gelir vergisinin matrahı yatay eşitliği
sağlayacak şekilde hesaplanmamaktadır.
(Geniş istisna ve muafiyetler nedeniyle).
Yükümlü psikolojisine uygun vergiler
değildir. Yükümlüler ödedikleri verginin
farkındadırlar. Bu gelir vergisi oranlarının
yüksek olduğu durumlarda yükümlüleri
vergi kaçakçılığına iter.
Gelir Vergilerinin Aleyhinde Olan
Görüşler
Artan oranlı gelir vergisi çok çalışan yükümlüleri cezalandırır (İkame etkisi).
Çalışma gayreti, tasarruflar, sermaye birikimi ve yatırımlar üzerinde olumsuz etkilerinin olması.
Tasarrufların çifte vergilendirmesine neden olur (Gelirin tasarrufa ayrılan kısmından sağlanan getirinin de yine gelir vergisine tabi tutulması).
Uygulamada GV. tarifesinin çoğunluğun çıkarları doğrultusunda ve çeşitli pazarlıklar çerçevesinde oluşturulması.
Enflasyonist dönemlerde gelir dilimi sürüklenmesine neden olması.
Servet Vergileri
“Servet”, bir gerçek veya tüzel kişinin
belirli bir zamanda sahip bulunduğu
ekonomik değerlerin toplamıdır.
Servet vergileri, servet unsurunun
kapsamına göre “genel servet vergileri”
ve “özel servet vergileri” olarak ikiye
ayrılmaktadır.
Uygulamada Servet Vergileri
Servetin kendisinden alınan vergiler
Servetin transferinden alınan vergiler
Servetin değerindeki artıştan alınan
vergiler
Servet Vergilerinin Lehinde Olan
Görüşler
Gelir vergisi yanında servet vergilerinin uygulanması halinde kişilerin vergi ödeme gücünün daha kolay belirlenebilir.
Servet vergileri gelir dağılımını düzenlemede faydalıdır.
Genel bir servet vergisinin uygulanması halinde, bu vergilerden elde edilen gelirler artacaktır.
Kayıtdışı ekonomiyle mücadelede önemli bir vergidir. Bütün servet unsurlarını vergilendirir.
Bu vergiler çok ayrıntılı olmadıkları için uygulanmaları diğer vergilere göre daha kolaydır.
Servet vergisi gizli bir vergi değildir (dolaysız bir vergi olduğundan).
Servet Vergilerinin Aleyhinde
Olan Görüşler
Çifte vergilendirmeye neden olur. Gelirin vergilendirilmesi yanında, gelirin biriktirilmesi sonucunda oluşan servetin de vergilendirilmesi çifte vergilendirme demektir.
Çifte vergilendirme tasarruf ve yatırım kararlarında sapmalara neden olabilir.
Veraset ve intikal vergisinin uygulanması mülkiyet hakkına yönelik bir saldırıdır.
Veraset ve intikal vergisi, tasarruf yerine tüketim eğilimini artırır. Öldüğü zaman servetinin vergilendirileceğini düşünen yükümlü, geride bir şey bırakmamaya ve tüketimini artırmaya yönelebilir.
Harcama Vergileri
Harcama vergileri, gelirin veya servetin tüketim amacıyla elden çıkartılması yani harcanması
nedeniyle alınan vergilerdir.
Harcama vergileri; “genel harcama vergileri” ve “satış vergileri” olarak ikiye ayrılır.
- Genel harcama vergilerinde kişilerin yapmış oldukları harcamalar dönem sonunda hesaplanarak vergilendirilir.Örnek; Nakit Akışı Vergisi.
- Satış vergileri çeşitli mal ve hizmetlerin üretim-tüketim sürecinin herhangi bir aşamasında uygulanmaktadır.
Satış Vergilerinin
Sınıflandırılması
Genel satış vergileri: Tüm mal ve
hizmetleri vergilendirir.
Özel satış (tüketim) vergileri: Sadece
belirli mal ve hizmetleri vergilendirir.
Genel Satış Vergilerinin
Sınıflandırılması
1- Yayılı muamele vergileri: Mal ve hizmetlerin üretiminden tüketimine kadar geçen sürecin her aşamasında (imalat, toptan satış ve perakende satış) ayrı ayrı vergilendirildiği vergilerdir.
* En önemli yayılı muamele vergisi, KDV’dir.
Katma değer vergisi, mal ve hizmetlerin üretiminden tüketimine kadar olan sürecin her aşamasında ortaya çıkan katma değeri vergilendirmeyi amaçlar.
2- Toplu muamele vergileri: Üretimden tüketime kadar geçen sürecin yalnızca bir aşamasında alınan vergilerdir. Malların üreticiler tarafından satışı esnasında alınıyorsa “üretim (istihsal) vergileri”, toptan satış aşamasında alınıyorsa “toptan satış vergisi”, perakende satış aşamasında alınıyorsa “perakende satış vergisi” adını alır.
Harcama Vergilerinin Lehinde
Olan Görüşler
Sadece tüketimi vergilendirerek tasarrufu vergi dışı
bırakır.
Ekonomik istikrarsızlıklarla mücadelede maliye
politikası aracı olarak etkin bir şekilde kullanılabilir.
Uygulanması basittir.
Satılan malın fiyatı içerisine kolayca dahil edilen
harcama vergileri, fazla bir tepkiyle karşılaşmadan
tüketicilere yansıtılabilmektedir.
Katma değer vergisi, vergi kaçakçılığına daha az
olanak verecek otokontrol mekanizmasına sahiptir.
Harcama Vergilerinin Aleyhinde
Olan Görüşler
Gelir dağılımı üzerinde olumsuz etkiler.
Şahsilik ilkesine uygun değildir.
Harcama vergilerinde vergi oranının sabit olması sonucunda gelir düzeyi düşük olanlar ile yüksek olanlar aynı vergi oranlarına tabi olmaktadırlar.
Bu vergilerin gelir vergilerine göre emek arzı/boş zaman arasındaki tercihler üzerinde daha fazla saptırıcı bir etki ortaya çıkarabileceği ileri sürülmektedir.
Harcama vergileri artan oranlı vergi tarifesinin uygulanmasına elverişli olmadığı gerekçesiyle eleştirilmektedir.
Üzerinde konuldukları malların fiyatlarını yükseltmeleri nedeniyle tüketicilerin refah seviyelerini düşürür.
Harcama vergileri fiyatın içerisine dahil edildiğinden gizli vergilerdendir.
VERGİ NE ÜZERİNDEN ALINMALI?
VERGİ KONUSUNUN SEÇİMİNDE
OPTİMALİTE VE MEŞRUİYET
Prof.Dr.Coşkun Can Aktan
Social Sciences Research Society
http://www.sobiad.org
& Dokuz Eylul University, Turkey
http://www.canaktan.org
top related