supremecourt.gov.npsupremecourt.gov.np/a2jc/public/media/2019_05/08c0be1691... · web viewउत...

वि�षय सूचीक्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

क आदि��ासी जनजावि�१ ८६९८

नि�शेष इजलासउत्प्रेषणयुक्त परमादेशसमेत 

नि��ेदकः जिजल्ला सिसरहा, सीतापुर गा.नि�.स. �डा �ं. ३ बस्�े �ीलमकुमारी याद� समेत

नि�रुद�धनि�पक्षीः �ेपाल बैंक सिलमिमटेड, प्रधा� काया�लय समेत

मा.न्या. श्री प्रेम शमा�

मा.न्या. श्री निगरीश चन्द्र

लालमा.न्या. डा.श्री

भरतबहादुर काक:

राज्यको मूल प्र�ाहबाट बाविहर रहेको �र्ग� �ा आर्थि� क, सामाजिजक �ा शैक्षि%क दृवि'ल े पछावि* परेका मविहला, �लिल�, आदि��ासी जनजावि�, मधेशी समु�ाय, उत्पीवि*� �र्ग� समे�को उत्थानका लाविर्ग समा�ेशी लिसद्धान्�अनुरूप वि�शेष व्य�स्था र्गरी त्यस्�ो �र्ग� �ा समु�ायलाई राज्यको संरचनामा सहभार्गी हुन े र र्गराउन े सुविनक्षि<��ा प्र�ान र्गनु�पन= �ेखि?न्छ । त्यसरी समा�ेशी लिसद्धान्�को आधारमा राज्यको प्रत्येक विनकायमा सहभार्गी हुन पाउनु त्यस्�ो �र्ग� �ा समु�ायका व्यलिBको मौलिलक हक नै हुने ।

२ ८७८१नि�शेष इजलासउत्प्रेषण समेत 

नि��ेदकः काभे्रपलाञ्चोक जिजल्ला श्यामपाटी �मोबुद�ध गा.नि�.स. �डा �ं. १ बस्�े रामबाबु पाठक

नि�रुद�ध

मा.न्या. श्री रामकुमार प्रसाद

शाहमा.न्या. श्री

तक� राज भट�टमा.न्या. श्री

छात्र�ृलिFसम्बन्धी (चौ�ो संशोधनसविह�) विनयमा�ली, २०६० को विनयम १०क को उपविनयम (१) को व्य�स्थाल े सामु�ायियक वि�द्यालयमा अध्ययन र्गरेका वि�द्या�Pहरू मध्येबाट संवि�धानको धारा १३ को उपधारा  (३) को प्रवि�बन्धात्मक �ाक्यांशमा संरक्षि%� वि�शेष �र्ग� �ा समूहहरूकै लाविर्ग

1

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

नि�पक्षीः प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लय समेत

ज्ञा�ेन्द्रबहादुर काक:

अ�ा�� ् मविहला, अपाङ्ग, जनजावि�, �लिल�, दुर्ग�म %ेत्र ए� ं आर्थि� क ��ा सामाजिजक रुपमा वि�पन्न व्यलिBहरूका लाविर्ग नै छात्र�ृलिFको विनक्षि<� प्रवि�श� आरक्षि%� र्गरेको �ेखि? �ा विन�े�कको �ा�ीअनुसार विनयमा�लीको उB व्य�स्था अन्�रिरम संवि�धानको धारा १३ द्वारा प्र�F समान�ाको हकसँर्ग बाजि]एको छ भन्ने �ेखि?न नआउने ।(प्रकरण �ं.७)

(प्रकरण �ं.८)३ ९०८८

नि�शेष इजलासउत्प्रेषणसमेत

नि��ेदक : जिजल्ला गोरखा, ताप्ले गाउँ नि�कास समिमनित �डा �ं. ५ बस्� े रज्मदिद� मिमयाँ

नि�रूद्धनि�पक्षी : �ेपाल सरकार, प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लय, सिसंहदरबारसमेत

मा.न्या. श्री कल्याण शे्रष्ठमा.न्या. श्री

सुशीला काक:मा.न्या. श्री

�ैद्य�ाथ उपाध्याय

�ेशमा वि�द्यमान समस्याहरूको समाधानका लाविर्ग राज्यको अग्रर्गामी पुनस_रचनाक्षिभत्र राज्य संयन्त्रमा समा�ेशीरूपले सब ै लिलङ्ग, जा�जावि�, भाषाभाषी, धार्मिम क, साँस्कृवि�क पविहचान बोकेका नार्गरिरकहरूका सा� ै %ेत्रीयरूपमा पछावि* परेका नार्गरिरकहरूलाई समे� सहभार्गी हुन े अ�सरको सवुिनक्षि<��ा र्गनु� अपरिरहाय� हुने ।

(प्रकरण �ं.८)

४ ८९९०संयुक्त इजलासउत्प्रेषणयुक्त

नि��ेदकः �ेपाली आदिद�ासीहरूका मा�� अमिधकारसम्बन्धी �कील

सम्मा��ीय का.मु.प्रधा� न्यायाधीश श्री

सन्धिन्धको प% भई सहमवि� जनाएका अन्�रा�विbय सन्धिन्ध सम्]ौ�ाबाट लिसर्जिज � �ायियत्� सभ्य मुलुकहरूल े पालना र काया�न्�यन र्ग��छन ् भन्ने

2

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

परमादेशसमेत समूह (लाहुर्नि�ंप), काठमाडौंको

तर्फ� बाट ससिच� अमिध�क्ता शंकर सिलम्�ू समेत

नि�रुद�धनि�पक्षीः सम्मा��ीय प्रधा�मन्त्री, प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लयसमेत

दामोदरप्रसाद शमा�

मा.न्या. श्री सुशीला काक:

अपे%ा हुनु स्�ाभावि�क छ । आफूले समे� सहमवि� जनाएका अन्�रा�विbय सन्धिन्ध सम्]ौ�ालाई मुलुकको आ�श्यक�ा, उपलब्ध स्रो�, साधन र %म�ाअनुसार क्रमशः काया�न्�यन हुनुपछ� भने्न कुरामा वि��ा� हुन नसक्ने ।

कानून बनाउन े वि�षय वि�धायियकाको एकलौटी %ेत्रालिधकार (Exclusive Jurisdiction) क्षिभत्रको वि�षय हो । अन्�रा�विbय कानूनको प्रा�धानलाई काया�न्�यन र्ग�ा� मुलुकको सं�ैधाविनक व्य�स्था, सम्बन्धिन्ध� कानूनका व्य�स्थाहरू ��ा अन्य अन्�रा�विbय कानूनका व्य�स्थाहरू र त्यसबाट पन= असरहरूलाई अध्ययन नर्गरी एकाङ्गी रूपमा काया�न्�न हुन र्गएमा त्यस्�ो काया�न्�यन पूर्ण� नहुने सम्भा�ना समे� रहनसक्ने ।

(प्रकरण �ं.९)

५ ०६९-wo-०३४८

नि��ेदक : गंगा�ारायण ठाकुर समेत

नि�रुद�धनि�पक्षी : �ेपाल सरकार, प्रधा�मन्त्री तथा

मा.न्या.डा. श्री आ�न्दमोह�

भट�टराईमा.न्या. श्री सप�ा प्रधा�

राज्यको हरेक संरचनामा सहभाविर्ग�ाको सुविनश् लिच��ा को विनयिमF क्षिश%ा प्र�ेशद्वार हो। सम्�ृद्ध नेपालको लाविर्ग क्षिश%ामा वि�शेष अ�सर प्र�ान र्गन�, सामाजिजक र आर्थि� क रुपमा पछा*ी परेको �र्ग�लाई वि�शेष अ�सर दि�ई व्यलिBत्� वि�कास र्गराउने �ायियत्�

3

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लय, सिसंहदरबारसमेत

मल्ल राज्यको हो। छात्र�ृलिF प्र�ान सम्�न्धी विनयम बनाउन ु पन= र

भना�मा आ�श्यक न्यून�म योग्य�ासरँ्ग सम्]ौ�ा नर्गरी वि�वि�ध�ा (Diversity) को सुविनश्‍चिश् च��ा र्गन� �त्काल आ�श्यक माप�ण्* समे� �यार र्गरी �त्पश् चा� अबको भना�मा उB वि�श् �वि�द्यालयहरू अन्�र्ग��का अध्ययन संस्थान र क्याम्पसहरू ए�ं शैक्षि%क काय�क्रमहरूमा जुन जुन �र्ग� र समुहबाट नेपाली वि�द्या�Pहरू भना� र्गरिरन े हो सो सबैमा समानुपावि�क समा�ेशी�ा कायम र्गन�को लाविर्ग कानून विनमा�र्ण र काया�न्�यन र्गन= ए�ं वि�द्या�P भना� लिलन े �ायियत्� भएका वि�प%ीहरूका नाउँमा सो काय�हरू र्गन� र्गराउन विन�=शनात्मक आ�ेश जारी भएको ।

ख जावि�य भे�भा� ��ा प्र�ाहरू६ ४६७०

नि�शेष इजलाससंनि�धा�को धारा ८८(१) अन्तग�तको आदेश जारी गरी

नि��ेदक : का.�.पा. �डा �ं. १५ निबजेश्�री बस्�े म�बहादुर नि�श्�कमा�

नि�रुद�धनि�पक्षी : श्री ५ को सरकार, का�ु� न्याय तथा

मा.न्या. श्री नित्रलोकप्रताप

राणामा.न्या. श्री

लक्ष्मणप्रसाद अया�ल

संनि�धा�ले नि�शेष रुपले सं�ेद�शील कुरा मा�ेको नि�शेष रुपले सचेतता �तfको नि�षय मध्ये समा�ता र खास गरी सामाजिजक र धार्मिमंक के्षत्रमा �या ँ मुलुकी ऐ�, २०२० साल भाद्र १ गत े आए पनि� समाजमा तान्त्रित्�क असर �परेको अ�ुभूनितल े गदा� यस दिदशामा प्रभा�कारी रे्फरबदल ग�f उद�देश्यल े छु�ाछुत जस्ता सामाजिजक

4

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

पाउँ संसदीय व्य�स्था मन्त्रालय, काठमाडौंसमेत

मा.न्या. श्री केदार�ाथ उपाध्याय

कुरीनित हटाउ�े त्यस्तो काय� नि�षेमिधत मात्र �गरी दण्ड�ीय पनि� ब�ाएको छ । नि��ादिदत अदलको १० क. मा “कसैल े कसैलाई जानित पानितको आधारमा छु�ाछुतको भेदभा�पूण� व्य�हार गरेमा �ा सा��जनि�क स्थलमा उपस्थिस्थत हु� �ा सा��जनि�क उपयोगका कुराहरुको प्रयोग ग��बाट �स्थिञ्चत गरेमा एक �ष�सम्म कैद �ा ती� हजार रुपैयाँसम्म जरिर�ा�ा �ा दु�ै सजायँ हु� सक्�ेछ” भन्दै सोही दर्फाको स्पष्टीकरण खण्डमा “कु�ै मजिन्दर �ा धार्मिमंक स्थलमा परम्परा देखिख चली आएको व्य�हारलाई भेदभा�पूण� व्य�हार मानि��े छै�” भन्�े उल्लेख भएको पाइन्छ । अतः उक्त स्पष्टीकरणको अथ�को सम्बन्धमा स��प्रथम नि��ेच�ा ग�ु� प�f हु� आएको छ । कु�ै ऐ�को कु� ै दर्फामा निwनि�धाज�क अथ� आउ�े अथ�ा भ्रम �ा कु� ै निकसिसमको अस्पष्टताको स्थिस्थनित �रहोस � भन्�ाका लानिग का�ु� तजु�मा प्रनि�मिधमा त्यस्तो भ्रम �ा अस्पष्टताको संभा��ा रहेको दर्फा पसिछ स्पष्टीकरण राख्� े गरिरएको पाइन्छ । उक्त स्पष्टीकरण सम्बन्धिन्धत दर्फाको अभिभन्� अंग हुन्छ । सम्बन्धिन्धत दर्फाको दायरालाई उक्त स्पष्टीकरणल े संकुसिचत �ा नि�स्तारिरत गरेको हुँदै� । (प्रकरण �ं. ८)अप�ादात्मक का�ु�ी व्य�स्थाल े सामान्य अप�ादिदत

5

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

व्य�स्थालाई अन्यथा ग�f हुँदा संनि�धा�, का�ु�को नि�यन्त्रणमा रह� पुग्दछ, जु� �ेपाल अमिधराज्यको संनि�धा�को धारा १ को अक्षर, भा��ा र समू्पण� संनि�धा�को मम�को �ै नि�परीत हु� जान्छ । (प्रकरण �ं. ८)का�ु�ले संनि�धा�को व्य�स्थामा अप�ाद ग�� सक्�े भन्�े हो भ�े संनि�धा� र का�ु�का बीचको मौसिलक भिभन्�ता लोप हु� गई सं�ैधानि�क स�}च्चतामा आँच आउ� जा�े स्थिस्थनित सृज�ा हु� पुग्छ, जसको परिरणाम मौसिलक हकको व्य�स्था ग�f धाराहरुलाई अपरिर�त��ीय ब�ाउ�े सं�ैधानि�क समायोज� परास्त हु� जान्छ, संनि�धा�को संशोध� का�ु�ल े ग�� पुग्छ । र्फलतः सं�ैधानि�क शास�मा अन्योलता उत्पन्� हु� जान्छ ।(प्रकरण �ं. ८)

७ ७६०३ नि�शेष इजलासपरमादेश समेत

नि��ेदकः काठमाडौं जिजल्ला काठमाडौं महा�गरपासिलका �डा �ं. ३२ स्थिस्थत दसिलत गैर        सरकारी संस्था महासंघका अध्यक्ष निडलबहादुर नि�श्वकमा� समेत

मा.न्या. श्री मी�बहादुर रायमाझी

मा.न्या. श्री शारदाप्रसाद

पस्थिण्डतमा��ीय

कुन ै ?ास �र्ग�का व्यलिBलाई मात्र वि�शेषरूपले छात्राबासमा प्र�ेश र्गन� दि�न ु र अन्य �र्ग�का व्यलिBहरूलाई छात्राबासको सुवि�धा उपलब्ध नर्गराउन े व्य�स्थाल े समान अ�स्थाका व्यलिBहरूमध्य े कसैलाई छात्राबासको सुवि�धा पाउनबाट बश्‍चिsच� (Exclusion) र्गरेको र प्रकारान्�रल े उB व्य�स्थाले त्यस्�ा व्यलिBहरूलाई

6

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

नि�रुद्ध

       नि�पक्षीः श्री ५ को सरकार, मन्त्रिन्त्रपरिरषद� ससिच�ालय, सिसंहदरबार समेत

न्यायाधसिश श्री कल्याण शे्रष्ठ

छात्राबासमा प्र�ेशको लाविर्ग बन्�ेज न ै लर्गाएको मान्नुपन= ।       

कुन ै पविन प्रकारल े छुट्याउन े (Distinction), प्रवि�बन्ध (Prohibition) लर्गाउने, बाहेक (Exclusion) र्गन= ��ा बन्�ेज (Restriction) लर्गाउने जस्�ा काय�हरू जसले व्यलिBहरूको हक अलिधकारको उपभोर्गलाई विनयन्त्रिन्त्र� �ा ?ण्डिण्*� �ा इन्कार र्ग��छ, त्यसलाई व्यलिBहरूबीच र्गरिरएको भे�भा� न ै मान्नुपन= । (प्रकरण �ं.२६) (प्रकरण �ं. ३०)

८ ७४९८     संयुक्त इजलासउत्प्रेषण समेत

नि��ेदकः     का.जिज.का.म.�.पा.�डा �ं. ३१ स्थिस्थत मनिहला, यु�ा, �ाता�रण, अमिधकार र   समाजको नि�म्ती �निकलको संगठ� मनिहला नि�भागको तर्फ� �ाट अमिध�क्ता रेश्मा थापा समेत

नि�रुद्ध

मा.न्या. श्री राम�निग�ा सिसंह

मा.न्या. श्री अ�ूपराज शमा�

माविनसको मृत्य ु कुन ै न कुन ै वि�रामी�ाट सविहउपचारको अभा�मा �ा साघांवि�क चोटपटक�ाट न ै हुन े र्गरेको पाइन्छ । मन्त्रद्धारा टुनामुना र्गरिरदि�एको कारर्णल े माविनसको मृत्य ु हुन र्गएको कुराको कुन ै �ैज्ञाविनक �थ्य �ा आधार �ेखि?�ैन । टुनामुना र्गरी माविनस मान= कुरा अन्धवि�श्वासी, रुढी�ा�ी, अक्षिशक्षि%� र असभ्य समाजको सोच मात्र हुने ।

�ोक्सीको विनराधार र अन्धवि�श्वासी आरोप लर्गाई कुनैपविन स्त्रीलाई नग्न पारी र्गाउं घुमाउनु, रु्गहु घोली

7

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

            नि�पक्षीः श्री ५ को सरकार, मन्त्रिन्त्रपरिरषद� ससिच�ालय, सिसंहदर�ार काठमाडौ समेत

?ु�ाउन ु जस्�ा अवि� अमानुविषक व्य�हार र्गरी मविहलाको  अण्डिस्म�ा, इज्ज�, मान, प्रवि�ष्ठामा आघा� पुर्‍याउने र्गरी र्गन= सम्पूर्ण� विक्रया अपराधीक विक्रयाकै शे्रर्णीक्षिभत्र पन= ।                                      (प्रकरण �ं. १२)

९ ८३७९     संयुक्त इजलासउत्प्रेषण, परमादेश  

नि��ेदक का.जिज.का.म.�.पा.�डा �ं.३४ मी� भ�� बस्�े अमिध�क्ता मोह� साशंकर

नि�रुद्धनि�पक्षीः सिशक्षा तथा खेलकुद मन्त्रालय समेत  

मा.न्या. श्री कल्याण शे्रष्ठमा.न्या. श्री

अ�धेशकुमार याद�

कुनै ?ास �र्ग�का व्यलिBलाई मात्र वि�शेष रुपले उB वि�द्यालयमा भना� हुन पाउन े र सो �ाहेकका अन्य जावि� �ा �र्ग�का माविनसले त्यस्�ो वि�द्यालयमा भना� हुनबाट बश्‍चिsच� (Exclusion)  हुनुपन= अबस्था र प्रकारान्�रमा त्यस्�ो व्य�स्थाल े अन्य जा�का माविनसहरूलाई कम�काण्*सम्बन्धी अध्ययन र्गन�बाट नै �न्�ेज लर्गाएको मान्नुपन= हुन्छ । कुनै पविन प्रकारले छुट्याउन े (Distinction) प्रवि��न्ध (Prohibition) लर्गाउने, �ाहेक र्गन= (Exclusion) ��ा �न्�ेज (Restriction) लर्गाउन े जस्�ा काय�हरू जसल े व्यलिBहरूको हक अलिधकारको उपभोर्गलाई विनयन्त्रिन्त्र� �ा ?ण्डिण्*� �ा इन्कार र्ग��छ, त्यस्�ालाई व्यलिBहरू बीच र्गरिरएको भे�भा� नै मान्नुपन= ।

(प्रकरण �ं.४)8

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

परम्परार्ग� र भे�भा�पूर्ण� समाजबाट नयाँ समाजमा रुपान्�रिर� हुन संस्कृ� क्षिश%ाको वि�द्यमान अ�स्थाको पूर्ण� मूल्याङ्कन र्गन� र छुटै्ट रर्णनीवि�सविह� राज्यको रुपान्�रर्णको �श�नसँर्ग सम्बन्धिन्ध� र्गरी यो क्षिश%ालाई समाविह� र्गन� जरुरी �ेखि?न्छ । यसको लाविर्ग राज्यल े संस्कृ� क्षिश%ाको नीवि� नै न�ीन रुपमा �नाई जारी र्गरी लार्गू र्गनु�पन= ।

(प्रकरण �ं.१०)

ग जेष्ठ नार्गरिरक१० ७६४३

संयुक्त इजलासपरमादेश समेत

नि��ेदकः ल.पु. जिज. उ.म.�.पा. �डा �ं. २ बस्�े अमिध�क्ता चन्द्रकान्त ज्ञ�ाली समेत

नि�रुद्धनिबपक्षीः प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लय काठमाडौं समेत

मा.न्या. श्री बद्रीकुमार

बस्�ेतमा.न्या. श्री प��कुमार

ओझा

हरेक जेष्ठ �ागरिरकहरू राज्य प्रनित सुरभिक्षत जी��का लानिग आशा गरेर �सेका हुन्छ�� अनि� त्यस्तो सुरक्षाको आश ग�ु�, राज्यसँग दा�ी ग�ु�, माग ग�ु� उनि�हरूको न्यायोसिचत र साश्वत अमिधकारको कुरा हु�े ।

(प्रकरण �ं.१३) जेष्ठ �ागरिरकहरू राज्य�ाट लाभ प्राप्त ग�f उपयुक्त

अमिधकारी भएको हुँदा उनि�हरूप्रनित राज्यले �े�ास्ता ग��, उनि�हरूका जायज हक अमिधकारप्रनित उपेक्षा ग�� �मिमल्�े ।

9

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

(प्रकरण �ं.१४) �ृद्धहरू के�ल दामियत्� मात्र होइ�� राष्ट्रका सम्पभि�

(Assets) पनि� हु�� । राष्ट र �ृद्ध �ुद्धाका बीच दोहोरो सम्बन्ध हु� सक्दछ । �ुढा�ुदिढको धेर ै लामो समयको अ�ुभ��ाट प्राप्त ज्ञा�, सिशप, क्षमतालाई समाज ए�ं राष्टको निहतमा प्रयोग ग�� सनिकन्छ भ� े �ुढा �ुदिढ प्रनित राष्टको दायीत्� पुरा गरेर उ�ीहरूलाई आफ्�ो �ांकी जी�� सम्मानि�त सुखकर, सुरभिक्षत पारेर �ुढेसकालको समयलाई समेत उत्पाद�मूलक ��ाई राष्टको निहतमा प्रयोग ग�ु� �ै हरेक नि��ेकी र अग्रगामी राष्ट्रको काम हु�े ।

(प्रकरण �ं.१८११ संयुक्त इजलास

बन्दीप्रत्यक्षीकरण ।

रिरट नि��ेदक : ध�ुषा जिजल्ला, दुह�ी गा.नि�.स. �डा �ं. ८ घर भई कारागार काया�लय जलेश्वरमा कैदमा रहेको �ष� ७६ को रामदे� मुखिखया

नि�रूद्धनि�पक्षी : �ेपाल सरकार,

सम्मा��ीय प्रधा�न्यायाधीश श्री कल्याण शे्रष्ठ

मा.न्या. श्री ओमप्रकाश

मिमश्र

ज्येष्ठ �ागरिरक ऐ�, २०६३ को दर्फा १२(ख) स�री �ष� उमेर पुरा भई पचह�र �ष� ��ाघेका ज्येष्ठ �ागरिरकलाई पचास प्रनितशतसम्म कैद छुट दिद� सनिक�े व्य�स्था गरेको छ भ�े कारागार नि�यमा�ली, २०२० को नि�यम २९(२क) ले स�री �ष� उमेर पुरा भएका कैदीहरूको पचह�र प्रनितशतसम्म कैद छोट्याउ� सनिक�े व्य�स्था गरेको देखिखन्छ । दु�ै का�ू�ी व्य�स्थाको उदे्दश्य नि�भि�त उमेरका कैदीहरूको बाँकी कैद छुट ग�ु� भएपनि� एउटै उमेर समूहलाई सम्बोध� ग�� ऐ� र नि�यममा र्फरक

10

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लय, सिसंहदरबारसमेत

र्फरक का�ू�ी प्रा�धा�हरू नि�द्यमा� रहेको देखिखयो । यसबाट कु� का�ू�ी व्य�स्थाको प्रयोग र पाल�ा हु�ुप�f हो भन्नेमा अन्यौल र निwनि�धाको स्थिस्थनित रह�े हुँदा यस्तो निwनि�धाको अन्त्यका लानिग ज्येष्ठ �ागरिरक ऐ�मा �ै आ�श्यक संशोध� गरी �ा ऐ�को उदे्दश्य पुरा ग�f नि�यमा�लीमार्फ� त ज्येष्ठ �ागरिरकले कैद छुट पाउ�े नि�षयमा स्पष्ट आधार र प्रनि�या निकटा� ग�ु�प�f हुँदा तद�ुरूपको व्य�स्था ग�ु� भ�ी नि�पक्षी �ेपाल सरकारको �ाममा परमादेशको आदेश जारी हु�े ।

(प्रकरण �ं.७ र ८)

घ �ागरिरकता१२ ७०४४

नि�शेष इजलास�ेपाल अमिधराज्यको संनि�धा�, २०४७ को धारा २३,८८ (१) र (२) बमोजिजम उत्प्रेषणयुक्त

नि��ेदक : लसिलतपुर उपमहा�गरपासिलका �डा �ं. २ झम्सीखेल बस्�े �ष� ३४ को अमिध�क्ता चन्द्रकान्त ज्ञ�ाली समेत

नि�रुद्धनि�पक्षी : श्री ५ को सरकार, मन्त्रिन्त्रपरिरषद ससिच�ालय सिसंहदरबार

मा.न्या. श्री कृष्णजंग रायमाझी

मा.न्या. श्री हरिरप्रसाद शमा�

मा.न्या. श्री केदार�ाथ आचाय�

मा.न्या. श्री

धारा ८८ (१) अन्तग�त नि�धामियकाwारा नि�र्मिमंत कु�ै का�ू� तथा नि�धामियकी अमिधकार प्रयोग गरी ब�ेको कु�ै का�ू�ी व्य�स्थाल े संनि�धा� प्रद� मौसिलक हकमा अ�ुसिचत �न्देज लगाएको तथा संनि�धा�कै कु�ै व्य�स्था सँग बाजिझ�े गरी कु�ै का�ू� ब�ेको छ भ�े स्पष्ट देखिख� आएमा यस अदालतले आफ्�ो असाधारण अमिधकारwारा त्यस्तो का�ू�को सं�ैधानि�कता �ार े पु�रा�लोक� गरी अमान्य तथा �दर घोनिषत ग�� सक्�े

�ेपाल अमिधराज्यको संनि�धा�, २०४७ को धारा ९ (१) र 11

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

परमादेश लगायत जु�सुकै उपयुक्त आज्ञा आदेश �ा पुर्जिजं जारी गरी पाउँ

काठमाण्डौं समेत टोपबहादुर सिसंहमा.न्या. श्री

राम�निग�ा सिसंह

(२) �ेपाल �ागरीकता ऐ�, २०२० को दर्फा ३ (१) (४) (५) तथा �ेपाल �गरीकता नि�यमा�ली, २०४९ को नि�यम ३.३ क र सोही नि�यमको अ�ुसूची १ र २ समेतका व्य�स्थाहरु भेदभा� पूण� भई संनि�धा�को धारा ११ (१) (२) र (३) सँग �ाजिझएको भन्न सनिक� े अ�स्था �देखिखएकोल े नि��ादमा ल्याइएका सं�ैधानि�क तथा का�ू�ी व्य�स्थाहरु नि��ेदकको माग बमोजिजम अमान्य तथा �दर घोनिषत गरी परमादेश लगायतको कु�ै आदेश समेत जारी हु�ु प�f अ�स्था �देखिख�े ।

(प्र. �ं. १४ देखिख १६)

१३ ४५३३ संयुक्त इजलासपरमादेश

नि��ेदक : का.�.पं. �डा �ं.७ बस्�े छनि� निपटस�

नि�रुद�धप्रत्यथ� : जिजल्ला प्रशास� काया�लय, काठमाडौं समेत

मा.न्या. सुरेन्द्रप्रसाद सिसंह

मा.न्या. श्री नित्रलोकप्रताप

राणा

�ेपालको संनि�धा�, २०१९ को धारा ७ ल े गरेको व्य�स्था सो संनि�धा� प्रारम्भ हुँदाका बखतको लानिग �ागरिरकता प्रान्त्रिप्त ग�f सम्बन्धमा गरिरएको व्य�स्था भएको र �ेपाल �ागरिरकता ऐ�, २०२० को दर्फा ३ को व्य�स्था सो ऐ� प्रारम्भ भएपसिछ जन्मेका व्यसिक्तको सम्बन्धमा गरिरएको भई यी दु� ै व्य�स्था बेग्लाबेग्लै भएकोले �ेपाल �ागरिरकता ऐ�, २०२० को दर्फा ३(१) �ेपालको संनि�धा�, २०१९ संग बाजिझएको �देखिख�ुको अनितरिरक्त �ेपाल �ागरिरकता ऐ�, २०२० को दर्फा ३ को

12

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

व्य�स्थालाई �ेपाल अमिधराज्यको संनि�धा�, २०४७ को धारा ८ ल े आत्मसात गरी सो का�ु�ी व्य�स्थालाई संनि�धा�को अभिभन्न अंगको रुपमा समेत सिलइएको पाइ�े । (प्रकरण �ं. १६)

�ेपाल �ागरिरकता ऐ�, २०२० प्रारम्भ भएपसिछ मात्र जन्मेका नि��ेदकहरुल े �ेपाल अमिधराज्यको संनि�धा�, २०४७ को धारा ८ तथा �ेपाल �ागरिरकता ऐ�, २०२० को दर्फा ३(१) बमोजिजम �ेपालको �ागरिरकता प्राप्त ग��को लानिग नि�जहरुको जन्म हुँदा नि�जहरुको बाबु �ेपालको �ागरिरक हु�ु अनि��ाय� हु�े ।

(प्रकरण �ं. १७)१४ ८५५७

संयुक्त इजलासपरमादेश समेत 

नि��ेदकः गंगामाया दमाईको छोरी, दोलखा जिजल्ला लामीडाँडा गा.नि�.स.�डा �ं २ घर भई हाल ल.पु.जिज.हरिरसिसद्धी गा.नि�.स.�डा �ं ९ बस्�े �ष� १८ की सनि��ा दमाई समेत

नि�रुद्ध

मा.न्या. श्री बलराम के.सी.

मा.न्या. श्री भरतराज उप्रेती

�ागरिरकताको प्रमाणपत्र संनि�धा� र का�ू�ल े �ागरिरक हु� योग्यता पुगेको व्यसिक्तलाई मात्र प्रदा� गरिरन्छ । संनि�धा� र का�ू�ल े �ागरिरक हु� तोकेको योग्यता �पुगेको व्यसिक्त जनितसुकै लामो अ�मिध बसो�ास गरेको भएपनि� �ागरिरक बन्न �सक्�े ।

(प्रकरण �ं.४) बाबु �ा आमामध्ये कु�ै एक मात्र �ेपालको �ागरिरक भए

पनि� त्यस्तो व्यसिक्तल े �ेपालको �ागरिरकता प्राप्त ग��सक्�े । (प्रकरण �ं.११)

13

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

नि�पक्षीः �ेपाल सरकार, प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लय समेत

ङ फरक %म�ा अपाङ्र्ग�ा१५ ८९३९

नि�शेष इजलासउत्प्रेषण, परमादेशसमेत

नि��ेदकः �ेपाल रामिष्ट्रय बनिहरा तथा सुस्त श्र�ण महासंघको हाल परिर�र्नितंत रामिष्ट्रय बनिहरा महासंघ

�ेपालका अध्यक्ष लसिलतपुर उपमहा�गरपासिलका �डा �ं. १९ बस्� े कल्प�ा शाक्य समेत

नि�रुद्धनि�पक्षीः प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लय समेत

मा.न्या. श्री कल्याण शे्रष्ठमा.न्या. श्री निगरीश चन्द्र

लालमा.न्या. श्री

सुशीला काक:

सडक सुरक्षाको बहा�ामा अपाङ्ग �ग�लाई स�ारी चलाउ� सधैंको लानिग अयोग्य मानु्न प�f तक� संगत कारण �हु�े ।

(प्रकरण �ं.१०) श्र�णशसिक्त कु� ै कारणल े प्रभानि�त भएको �ग�लाई त्यभि�कै

कारणल े मात्र समाजमा उपलब्ध स्रोतसाध�को पहुँच बानिहर राख्�ै पद�छ भने्न होइ� । बरु कसरी उसमा पनि� स�ारी चालकको हैसिसयतमा काम ग��सक्�े क्षमता अभिभ�ृजिद्ध ग�� सनिकन्छ र कसरी नि�जलाई स�ारी चालकको अ�ुमनितपत्र दिदंदा सामान्य रूपमा अरु श्र�णशसिक्त प्रभानि�त �भएका व्यसिक्तसरह सुरभिक्षत र होसिशयारीपू��क स�ारी चलाउ�े कुरा सुनि�भि�त� ग�� सनिकन्छ भने्न नि�षय ज्यादै महत्�पूण� देखिख� आउँदा राज्यले उपलब्ध गराएको सडक र यातायात सबैको लानिग हु� े हु�ाल े त्यसको पूण� सदुपयोग ग�f अमिधकारबाट बनिहरोप�बाट प्रभानि�त �ग� �ा यस्तै अन्य �ग�लाई समेत �स्थिञ्चत ग�� �मिमल्�े ।

(प्रकरण �ं.१२) श्र�णशसिक्तमा अ�रोध भएको कारणल े मात्र दृश्यशसिक्त र अरु

सामान्य सुझबुझ दुरुस्त रहेको अ�स्थामा स�ारी चालक 14

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

प्रमाणपत्रको लानिग स��था अयोग्य हु�� भ�ी मान्नु प�f �ैज्ञानि�क आधार �देखिख�े ।

(प्रकरण �ं.१५)१६ ७९३१

संयुक्त ईजलासउत्प्रेषण

 नि��ेदकः ज�निहत संरक्षण मञ्च (प्रो.पस्थि�लक) का तर्फ� �ाट र आफ्�ो हकमा समेत      काठमाडौं जिजल्ला, का.म.�.पा.�डा �ं. १४ �स्� े अमिध�क्ता प्रकाशमणी शमा� समेत

नि�रुw

नि�पक्षीः �ेपाल सरकार, प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लय, सिसंहदर�ार समेत 

मा.न्या. श्री अ�ूपराज शमा�

मा.न्या. श्री कल्याण शे्रष्ठ

आर्थिथंक, सामाजिजक, साँस्कृनितक अमिधकारको सन्दभ�मा अपाङ्गहरुलाई झ�ै �ढी समथ��को जरुरत पद�छ । सिशक्षा नि��ा रोजगारी हुँदै� र रोजगारी नि��ा आर्थिथंक श्रोत �जुट�� े हुँदा जी��लाई गुणात्मक रुपमा उपभोग ग�� �सक्� े हु�ाल े नि�कासको समग्र च�मा यी ती� �टा तत्�को समिमश्रण गरी सघाउ� राज्यले सहयोग ग�ु�प�f ।

(प्रकरण �ं.७)

अपाङ्गका शैभिक्षक हकको व्य�स्थाको आ�श्यकताको पृष्ठभूमिममा खास काय�योज�ा तजु�मा गरी अनि�लम्� लागु ग�ु�प�f हु�ाले सो व्य�स्था ग�� प�f कुरामा ध्या�ाकष�ण गराउँदै तत्कालै देखिख नि�द्यालय �ा महानि�द्यालयमा सिशक्षा प्राप्त ग�� चाह�े �निहरोप�को असर परेको व्यसिक्तहरुको आ�श्यकतालाई सम्�ोध� ग�� चाल ु शैभिक्षक सत्र भिभत्र सांकेनितक भाषाको माध्यमद्धारा सिशक्षामा अ�सर पाँउ�े नि�द्यालय �ा महानि�द्यालय निकटा� गरी प्रसिशभिक्षत दोभाषे �ा सिशक्षकहरुको व्य�स्था ग�ु�, त्यहा ँ प्रयोग हु�े पाठ्यसामाग्रीहरु सांकेनितक भाषामा अ�ु�ाद ग�f प्रकृया

15

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

शुरु गरी त्यहाँका नि�द्याथ�हरुलाई आ�श्यक पाठ्यसामाग्री यथासिशघ्र उपल�ध गराउ�ु, सांकेनितक भाषामा सिशक्षण ग�� सक्� े ज�शसिक्तको तासिलमको व्य�स्था अनि�लम्� शुरु ग�� परमादेशको आदेश जारी हु�े ।(प्रकरण �ं.१४)

१७ ८६०२संयुक्त इजलासपरमादेश 

नि��ेदकः श्री नि�रक्षर दृमिष्टनि�ही� सहयोग केन्द्रको तर्फ� बाट दीपक भट्टराईसमेत

नि�रुद्धनि�पक्षीः प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लय

मा.न्या. श्री सुशीला कार��की

मा.न्या. श्री प्रकाश �स्ती

७) शारीरिरक अपाङ्गहरूलाई का�ू�ले प्रदा� गरेको सुनि�धा

प्रदा� गरी सक्षम ब�ाउ� ै पद�छ । त्यसैल े राज्यले समन्यायको आधारमा नि�तरणमुखी �ीनित अ�लम्ब� गरी निपछनिडएका �ागरिरकहरूलाई नि�शेष व्य�स्था ग�ु�प�f ।

अपाङ्गहरूमासमेत अन्धा र अन्य अङ्गहरूको अपाङ्गताबीच अन्तर रहेकाले उ�ीहरू बीच सकारात्मक नि�भेद ग�ु� जरुरी हु� जान्छ । स�ै अपाङ्गहरूलाई एकै �ग�मा राखी अमिधकारको सुनि�भि�तता गरेको भन्ने तक� ले अमिधकार सुनि�भि�त गरेको भन्न सक्�े अ�स्था �रह�े ।

(प्रकरण �ं.८)

च बालबासिलका सम्बन्धी१८ ७५७८

नि�शेष इजलास�ेपाल

नि��ेदकः महो�री जिजल्ला सुगा भ�ा�ीपदिट्ट गा.नि�.स. �डा �ं. ६ घर भई हाल

मा.न्या. श्री राम�निग�ा सिसंह

बालअदालत गठ� �भएसम्मका लानिग गरिरएको बालइजलास स्थायी संरच�ा होइ� । मूल संरच�ा अथा�त�

16

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

अमिधराज्यको संनि�धा�, २०४७ को धारा २३,८८(१) अ�ुसारको आदेश तथा ८८(२) अ�ुसार परमादेश लगायतको उपयुक्त आज्ञा आदेश जारी गरिरपाऊँ ।

का.जिज.का.म.�.पा.�डा �ं. १० �याँ �ा�ेश्वर �स्�े �ष� २७ को अमिध�क्ता सन्तोषकुमार महतो

नि�रुद्ध

नि�पक्षीः श्री प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लय सिसंहदरबार समेत

मा.न्या. श्री अ�ूपराज शमा�

मा.न्या. श्री गौरी ढकाल

बालअदालततर्फ� उन्मूख �भई बालइजलास मात्र स्थाप�ा गरी सरकारको कत�व्य पूरा भएको मान्न �मिमल्�े ।

१९ ७०२०पूण� इजलास

उत्प्रेषणयुक्त परमादेश

नि��ेदकः ��लपरासी जिजल्ला प्रगनित �गर गाउं नि�कास समिमनित �डा �ं. ३ �स्� े प्रस्तानि�त जागृनित �ाल क्ल� �ेपालको तदथ� समिमनितका अध्यक्ष �ष� ज्ञठ को नितलो�म पौडेल

नि�रुद्धनि�पक्षीः श्री ५ को सरकार, गृह मन्त्रालय सिसंहदर�ार

मा.न्या. श्री केदार�ाथ उपाध्याय

मा.न्या. श्री केदार�ाथ आचाय�

मा.न्या. श्री राजेन्द्रराज

�ाख्�ा

�ाल�ासिलकाहरुको संरक्षण र नि�कासका लानिग का�ू�wारा गरिरएका यस्ता नि�शेष व्य�स्थाको प्रयोज� �ा�ालकहरुको हकनिहत प्रनितकुल मौसिलक हकमा �न्देज लगाउ�े गरी व्याख्या हु� सक्�े देखिखदै� । उमेरको कारण �ा�ालकहरुबाट गरिरएको व्य�हारलाई �ा�ालकहरुको प्रनितकुल का�ू�ी मान्यता हु� �सक्�े कारणले �ा�ालक �ाल�ासिलका �ागरिरक �ै हूदै�� भन्न मिमल्दै� । का�ू�को स्पष्ट �न्देज �ाहेक �ागरिरकले उपभोग ग�� पाउ�े �ेपाल अमिधराज्यको संनि�धा�, २०४७ को धारा १२(२)(ग) wारा प्रद� संघ संस्था खोल्� े स्�तन्त्रताको मौसिलक हकबाट �ाल�ासिलकाहरुलाई �ा�ालक रहेकै कारणले

17

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

समेत �न्चिन्चत ग�� मिमल्छ भन्न सनिकदै� । �ेपालwारा अ�ुमोदिदत �ाल अमिधकार सम्�न्धी महासन्धिन्धको धारा १५(१) ले �ाल�ासिलकाहरुको संगठ� खोल्� े अमिधकार र शान्त्रिन्तपु��क भेला हु�े अमिधकार सूनि�भि�त गरेको देखिख� आउंछ । �ेपाल सन्धिन्ध ऐ�, २०४७ को दर्फा ९(१) अ�ुसार �ेपाल पक्ष रहेको उपरोक्त सन्धिन्ध प्रचसिलत �ेपाल का�ू�संग �ाजिझएकै स्थिस्थनितमा पनि� उपरोक्त सन्धिन्ध कै प्रा�धा� प्रभा�कारी हु�े देखिखएकोले �ाल�ासिलकाहरुको संगदिठत हु� े र शान्त्रिन्तपु��क भेला हु� े अमिधकारमा प्रनित�न्ध लगाउ� मिमल्�े देखिखदै� ।

२० ७९८१  संयुक्त इजलासपरमादेश समेत

नि�बेदकः लसिलतपुर उपमहा�गरपासिलका �डा

�ं.२ सा�ेपा बस्�े अमिध�क्ता पुन्दे�ी महज��

‘सुजा�ा’निबरुद्ध

निबपक्षीः �ेपाल सरकार, प्रधा�मन्त्री तथा

मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लय, काठमाडौ समेत 

मा.न्या. श्री बलराम के.सी.

मा.न्या. श्री तपबहादुर मगर

कुमारी भएको कारण कुमारीले सिशक्षा हासिसल ग�� �हु�े भ�ी �ेपाल का�ू� लगायत कु�ै पनि� कुराले प्रनितबन्ध �लगाएको हुँदा कुमारीहरुको सिशक्षा प्राप्त ग�f मौसिलक हक ह��� भएको भन्न �सनिक�े । (प्रकरण �ं.१८)

(प्रकरण �ं.२२) कुमारीहरुले कसैका लानिग कु�ै श्रम ग�ु� �प�f ए�ं

जीनि�त दे�ी मा�ी पूजा ग�f प्रयोज�का लानिग कुमारी प्रथाको नि�कास भएको देखिखएको र कुमारीहरुले पनि� भक्तज�हरुको पूजा र श्रद्धालाई ग्रहणसम्म मात्र ग�ु�प�f देखिखएको हुँदा कुमारी प्रथाले कुमारी हु�े बासिलकाहरुको

18

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

कु�ै हक ह��� ग�f �देखिख�े ।(प्रकरण �ं.२४)

कुमारी भएकै कारणबाट �ेपाली बासिलकाहरुले �ेपालको अन्तरिरम संनि�धा�, २०६३ wारा प्रद� मौसिलक हक तथा बालअमिधकार महासन्धिन्ध लगायत मा��अमिधकार सम्बन्धी अन्तरा�मिष्ट्रय दस्ता�ेजहरुwारा प्रद� हकहरु उपभोग ग�� रोक लागेको अ�स्था �देखिख�े ।(प्रकरण �ं.२८)

२१ ८९७९संयुक्त इजलासबन्दीप्रत्यक्षीकरण

नि��ेदकः लसिलतपुर जिजल्ला, लसिलतपुर उपमहा�गरपासिलका, �डा �ं. १३, जा�लाखेल बस्�े समीर के.सी.को घरमा रहेकी �ाबासिलका छोरी �ष� ५ की सिसजिद्धका के.सी. को हकमा ऐ.ऐ. घर भई हाल भक्तपुर जिजल्ला, �सिलञ्चोक �डा �ं. ७ स्थिस्थत माइती घरमा बस्�े आमा सु�ीता निबष्ट

सम्मा��ीय का.मु.प्रधा� न्यायाधीश श्री दामोदरप्रसाद

शमा�मा.न्या. श्री प्रकाश �स्ती

बालबासिलकासँग सम्बन्धिन्धत बन्दीप्रत्यक्षीकरणका मुद्दामा अदालत नि�शेष रूपमा सं�ेद�शील हु�ुपद�छ र अदालत बाबु �ा आमा �ा अरू कसैको अहम� को पृष्ठपोषक बन्न �सक्�े ।

(प्रकरण �ं.२) बालबासिलहरू आफ्�ो परिर�ारका सदस्यहरूमध्ये कोसँग

रमाउँछ��, कोसँग खुशी हुन्छ��, कोसँग बस्दा उ�ीहरूलाई सुनि�धा हुन्छ, उ�ीहरूको भनि�ष्य कसरी उज्ज्�ल हुन्छ, उ�ीहरूको पाल�पोषण, सिशक्षा, स्�ास्थोपचार र म�ोरञ्ज�को पक्ष कसबाट प्रभा�कारी बन्दछ भन्न े जस्ता नि�षयको मूल्याङ� क� �गरी एकाङ्गीढंगले नि�ण�यमा पुग्दा बालबासिलकाको भनि�ष्यका

19

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

नि�रुद्धनि�पक्षीः लसिलतपुर जिजल्ला, लसिलतपुर उपमहा�गरपासिलका, �डा �ं. १३, जा�लाखेल बस्�े समीर के.सी. समेत

सम्बन्धमा त्यो झ� ै प्रत्युत्पादक पनि� हु� सक्दछ । त्यसैल े यस्ता नि�षयमा सम्बन्धिन्धत बालबासिलकाको स�}�म निहतको पक्षलाई साङ्गोपाङ्गो रूपमा हेरी समन्यामियक दृमिष्टकोणबाट नि�ष्कष�मा पुग्�ु अपरिरहाय� हु�े ।

(प्रकरण �ं.९) �ाबासिलकालाई आफ्�ी आमाबाट पूण�तः अलग राखिखंदा

नि�जको कसिललो मन्धिष्तष्कमा प��सक्� े �कारात्मक प्रभा�का प्रनित अदालत नि�सृ्पह बस्� �मिमल्�े ।

बासिलका बाबुकी आमा अथा�त � हजुरआमाको साथमा खुशीसाथ रहेको देखिखएपनि� नि�जमा आरू्फलाई जन्मदिद�े आमासँगको सामीप्यता र बात्सल्यताबाट बस्थिञ्चत हु�ु परेको पीडाबोध सिथए� भ�ी स्�तः अ�ुमा� गरिर�ु बालम�ोनि�ज्ञा�का दृमिष्टले न्यायोसिचत� �हु�े ।

(प्रकरण �ं.१२)

२२ ९०९८संयुक्त इजलासबन्दीप्रत्यक्षीकरण

नि��ेदक : मिमराज श्रेष्ठका हकमा काठमाडौ जिजल्ला, काठमाडौ महा�गरपासिलका �डा �ं. ३४ घर भई हाल ऐ.ऐ. �ँया बा�ेश्वर, संगमचोक पञ्चकुमारी माग�, ब्लक �ं.

मा.न्या. श्री �ैद्य�ाथ उपाध्याय

मा.न्या. श्री तक� राज भट्ट

एउटा बच्चाकोलानिग आफ्�ो जन्मदिद� े आमाभन्दा �जिजकको संरक्षक अरू कोही हु� सक्दै�, त्यसैले प्रथम तथा प्राकृनितक संरक्षक आमा �ै हो । जन्मदिद�े आमाले आफ्�ो बच्चाको सन्दभ�मा अनिहत हु� े निकसिसमको कु�ै काय� गछ� भ�ी सहज स्�ीका��मात्र होई� कल्प�ासम्म

20

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

४७/४६ मा डेरा गरी बस्�े मिमराज श्रेष्ठको बाबु राजेशप्रसाद श्रेष्ठ

नि�रूद्धनि�पक्षी : जिजल्ला रूपन्देही, बुट�ल �गरपासिलका �डा �ं. १० सुख्खा�गर स्थिस्थत Everest Boarding +2 अगानिड रहेको नि�ष्णुप्रसाद गौतमको घरमा डेरा गरी बस्� े म�माया घत� के्षत्रीसमेत

पनि� ग�� �सनिक�े । जन्म दिद� े आमाको संरक्षकत्�मा � ै रहेको र त्यहाँ

�ाबालकको निहतको संरक्षण � ै हु� े अ�स्था हुँदा जबज�स्तीरूपमा गैरका�ू�ी ढङ्गल े बन्दी ब�ाई राखेको भ�ी अथ� ग�� �मिमल्�े ।

आमाको संरक्षकत्त्�मा रहेको �ाबालकलाई गैरका�ू�ी त�रबाट आमाल े बन्दी ब�ाएको भन्न मिमल्� े अ�स्था �रह�े ।

(प्रकरण �ं.३)

२३ संयुक्त इजलास०७१-WH-

००७७बन्दीप्रत्यक्षीकर

ण

रिरट नि��ेदक : �ाबालक आ�ा भन्ने आभा, सुनिप्रया र गौर� ज�ा ३ को तर्फ� बाट काठमाडौं जिजल्ला, का.म.�.पा. �डा �ं. ३५ सिस�ामंगलको हाल काठमाडौं जिजल्ला, गोकणfश्वर

सम्मा��ीय प्रधा�न्यायाधीश श्री कल्याण शे्रष्ठ

मा.न्या. श्री गोनि�न्द कुमार

उपाध्याय

अ�ाथ बालबासिलकालाई जु�सुकै बालकल्याणकारी संस्थाले का�ू�बमोजिजम आफ्�ो संरक्षकत्�मा राख्� �सक्�े होइ� तर त्यसरी राख्दा बालबासिलकाको स�}�म निहत र रूचीलाई ध्या� दिद�ु त्यभि�कै आ�श्यक हु�े ।

बन्दी ब�ाइएका भ�ेको बाल हेल्प लाई�मा राखिखएका बालबासिलकाहरूलाई इजलाससमक्ष सोधपुछ गदा� नि�जहरूले नि��ेदक संस्थासँग रह� इच्छा जाहेर गरेको र नि��ेदक संस्थालाई �ै सामुदामियक प्रहरी से�ा चा�निहलबाट जिजम्मा दिदएको देखिखएको अ�स्थामा बालबासिलकाको इच्छानि�रूद्ध नि�जहरूलाई नि�पक्षी

21

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

�.पा. �डा �ं. १५ जोरपाटीस्थिस्थत सहयोगी समाज �ेपालको तर्फ� बाट अस्थिख्तयार प्राप्त अमिध�क्ता भ्रमण कुमार शे्रष्ठ

नि�रूद्धनि�पक्षी : महा�गरीय प्रहरी �ृ�, बौद्ध, काठमाडौंसमेत

संस्थामा राखी राख्� उसिचत �हुँदा नि�पक्षी बाल हेल्पलाई� �ेपालको जिजम्माबाट छुटाई नि��ेदक संस्था सहयोगी समाज �ेपाललाई नि�ज बालबासिलकाहरू आ�ा भन्ने आभा, सुनिप्रया र गौर� जिजम्मा सिल�का लानिग बालबासिलकासम्बन्धी ऐ�, २०४८ का सत�हरू पाल� ग�f गरी कागज गराई नि��ेदक संस्थाको जिजम्मामा बालबासिलकाहरू पठाई दिद�े ।(प्रकरण �ं.३)

२४ ७७०५संयुक्त इजलासपरमादेश समेत

नि��ेदकः असहाय �ा�ीहरुको साथी (FNC) संस्था, ल.पु.जिज.ल.पु. उ.म.�.पा. �डा �ं.४एकान्तकु�ा तर्फ� बाट अस्थिख्तयार प्राप्त ससिच� सोमप्रसाद प�ेरु समेत

नि�रुद�धनि�पक्षीः श्री ५ को सरकार

मा.न्या. श्री शारदाप्रसाद

पस्थिण्डतमा.न्या. श्री बलराम के.सी

कमलरी प्रथाले �ेपालले हस्ताक्षर गरेको CRC को धारा ९, १४, १५, १६, १८, १९, २८, २९, ३१ र ३२ समेतका धाराहरुले प्रदा� गरेको अमिधकारहरुको समेत ह��� हु�े हुँदा कमैया श्रम सम्बन्धी (नि�षेध ग�f) सम्�न्धी ऐ�, २०५८ को प्रभा�कारी काया�न्�य�को लानिग निबपक्षी �ेपाल सरकारको �ाममा परमादेशको आदेश जारी हु�े ।(प्रकरण �ं.४३)

ऐ�हरु ब�ाएर र ऐ�मा व्य�स्था गद̈मा हाम्रो जस्तो परम्परागत रुढी�ादी गरिर�ी, असिशभिक्षत, अज्ञा�ता

22

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्री परिरषदको काया�लय, सिसंहदर�ार समेत

भएको स्थिस्थनितमा पठ� पाठ�को सुनि�धा आदिद उपल�ध �हु�े या�त कारणहरुले गदा� ऐ� र CRC को व्य�स्थाले मात्र बालश्रम नि�मू�ल हु� �सक्�े ।(प्रकरण �ं.४४)

�ेपालले हस्ताक्षर गरी अ�ुमोद� गरेका मा�� अमिधकार सम्बन्धी अन्तरा�मिष्ट्रय महासन्धिन्धहरु खास गरी CRC, ICCPR  ICESCR जस्ता मा�� जी��का सबै अ�स्थालाई समेट�� े अत्या�श्यकीय Convention हरु बालबासिलकाको पाठ्य�ममा �ै समा�ेश ग�� उपयुक्त हु� े तर्फ� निबपक्षी मन्त्रिन्त्रपरिरषद � र सिशक्षा मन्त्रालयको �ाममा नि�दfश�ात्मक आदेश समेत जारी हु�े ।(प्रकरण �ं.४५)

२५ ८३७६संयुक्त इजलासबन्दीप्रत्यक्षीकरण 

नि��ेदकः काठमाडौँ जिजल्ला जोरपाटी गा.नि�.स.�डा �ं २ चामुण्डा चलसिचत्र मजिन्दर जा�े बाटो स्थिस्थत घर �ं ००१०४२÷००२ मा �न्दी ब�ाई राखिखएको नि�श्�राज पन्तको छोरा उमेर ५ मनिह�ाको आत्मेष राज पन्तको हकमा बाबु

मा.न्या. श्री तपबहादुर मगर

मा.न्या. श्री भरतराज उप्रेती

बच्चाको आमाले प्राकृनितक संरक्षकको हैसिसयतले आफ्�ो भूमिमका नि�भाउ� �सक्�े र सो हैसिसयतले �च्चाको पाल� पोषण ग�� �सक्� े अ�स्थामा �ा�ुल े संरक्षकत्� ग्रहण ग�� पाउ�े ।

(प्रकरण �ं.५) कु� ै �ाबालक व्यसिक्तल े आफ्�ो प्राकृनितक संरक्षकसँग

रही �स्� र बाँच्� पाउ�े हक का�ू�प्रद� हक मात्र �भै जन्मसिसद्ध तथा प्राकृनितक हक हो, जो जु�सुकै अ�स्थामा का�ू�बमोजिजम �ाहेक अपहरण ग�� �पाइ�े ।

23

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

नि�श्�राज पन्त नि�रुद�ध

नि�पक्षीः काठमाडौँ जिजल्ला जोरपाटी गा.नि�.स.�डा � ं २ �स्�े रीता ढकाल समेत

कु� ै �ाबालक व्यसिक्तल े आफ्�ो प्राकृनितक संरक्षकसँग बस्� पाउ� े हक नि�जको जन्मसिसद्ध अमिधकार भएकोले यस्तो हकको उल्लंघ� भएको अ�स्थामा जु� माग�बाट नि�जलाई सरल र सहज उपचार प्राप्त हुन्छ, त्यही माग� अ�लम्�� ग�� रोका�ट ग�� मु�ासिसब �हु�े ।

(प्रकरण �ं.६)

छ मविहला अलिधकार२६ ६२२३

नि�शेष इजलासउत्प्रेषण

नि��ेदकः का.जिज.का.�.पा.�डा �ं. २० �ेपाल भाषा मिमसा खलःको तर्फ� बाट डा. चन्दा �ज्राचाय� ।

नि�रुद�धप्रत्यथ�ः श्री संसद ससिच�ालय, सिसंहदर�ारसमेत

मा.न्या. श्री ओमभक्त शे्रष्ठ

मा.न्या. श्री मोह� प्रसाद

शमा�मा.न्या. श्री केदार�ाथ उपाध्याय

मा.न्या. श्री कृष्णजंग रायमाझी

मा.न्या. श्री �रेन्द्र बहादुर

�ेपाल अमिधराज्यको संनि�धा�, २०४७ को धारा ११ को उपधारा (१) मा स�ै �ागरिरक का�ू�को दृमिष्टमा समा� हु�ेछ� � । कसैलाई पनि� का�ू�को समा� संरक्षणबाट �ंसिचत गरिर�े छै� भन्ने उल्लेख भएको पाइन्छ भ�े सोही धारा ११ को उपधारा (२) मा सामान्य का�ू�को प्रयोगमा कु� ै पनि� �ागरिरक मासिथ धम�, �ण�, सिलङ, जात, जानित �ा �ैचारिरक आस्था �ा ती मध्ये कु�ै कुराको आधारमा भेदभा� �गरिर� े प्रनित�द्धता व्यक्त गरेको पाइन्छ । रिरट नि��ेदकल े संनि�धा�को धारा ११ को नि�परिरत रहेको भ�ी प्रश्न उठाएको का�ू�ी व्य�स्थाहरु तर्फ� हेदा� अंश�ण्डा महलको १२ �ं. मा एकाघर संगको छोरा �हु�े नि�ध�ा स्�ास्�ीमानि�सले ३० �ष� ��ाघेसम्म संग �स्�े हक�ालाले आरु्फ सरह खा� लाउ� दा� पूण्य

24

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

न्यौपा�े ग�� दिदए सम्म अंश सिलई भिभन्न �स्� �पाउ� े प्रा�धा� गरेको देखिखएको छ । छोरा �हु�े नि�ध�ा स्�ास्�ीमानि�सले अंश पाउ� केही शत�हरु पाल� ग�f गरी तोकेको सं��नि�दिदत छ । छोरा नि��ाको नि�ध�ा स्�ास्�ीमानि�सले निपतातर्फ� का संरक्षणमा रह�ु भन्दा पनितका �न्धु�ान्ध�को संरक्षणमा रह� ु हर तरहबाट उ�म हु�े निहन्दु का�ू�को अ�धारणाबाट ओतप्रोत भै उक्त का�ू� नि�मा�ण भएको हु� सक्तछ । यसबाट का�ू�ल े नि�दfसिशत गरेको उमेर �पूगेको छोरा �हु� े स्�ास्�ीमानि�सल े पाउ� े अंशको संरक्षणात्मक व्य�स्था गरेको हो निक भन्ने कुरा झन्चिल्क� आउ�े । (प्र.�ं. १०)

अपुतालीको महलको २ �ं. मा अपुताली पदा� म�fको लोग्� े स्�ास्�ी छोरा �ा छोराको छोरा भए सम्म छोरीले अपुताली पाउदिद� भन्ने व्य�स्था छ । छोरा सरह छोरीले अंश पाउ� े व्य�स्था भएमा सोही अ�ुरुप छोरा सरह छोरीले अपुताली पाउ� सक्�े व्य�स्था ग�� सनिक�े हुन्छ । अंश�ण्डा र अपुतालीको का�ू�ी व्य�स्था अन्योन्याभिश्रत छ । अपुतालीको व्य�स्था अंश�ण्डाको व्य�स्थालाई टाढा राखी नि�चार ग�� �मिमल्�े । (प्र.�ं. १०)

का�ू� जड चीज हो जसलाई त्यसको व्याख्याले जी�न्त ��ाउंदछ ।

25

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

(प्र.�ं. १४) संनि�धा� र का�ू�को नि�मा�ण समय सापेक्षताको

दृमिष्टकोणबाट भएको हुन्छ । सामाजिजक तथा राज�ैनितक परिरस्थिस्थनितहरुमा परिर�त�� भैरह� े हूंदा तद��ूरुप समय समयमा संनि�धा� र का�ू�को संशोध� भैरहन्छ । कु�ै पनि� चसिल आएको का�ू� नि�यमहरु त्यस देशको संस्कृनित, परम्परा आस्था र मान्यताको आधारमा ��ेको हू�ाले त्यस समाजले स्�ीकार गरिर राखेका परम्पराहरुमा परिर�त�� ल्याउंदा त्यसको प्रनितकृया स्�रुप र समाजमा के कस्तो असर पद�छ समाजले त्यसलाई आत्मसात ग�� सक्छ सकै्त� भन्ने सोच नि�चार ग�ु� �डो महत्�पुण� कुरा हो। हाम्रो संस्कृनित र परम्परासिसत मेल �खा�े असिलकनित मात्र स्थिस्थनित आयो भ�े पूरा सामाजिजक स्�रुप �ा संरच�ा � ै खल�सिलन्छ र त्यसबाट समाजमा नि�भिभन्न नि�कृनितहरुको पैदा हु�े प्र�ल संभा��ा पनि� �हु�े होइ� । (प्र.�ं. १५)

२७ ६०१३ नि�शेष इजलाससंनि�धा�को धारा १ बमोजिजम संनि�धा�सँग

नि��ेदक :का.जिज.का.�.पा. �डा �ं. ३३ बस्�े अभिभ�क्ता �ष� २६ की मीरा कुमारी

मा.न्या. श्री सुरेन्द्र प्रसाद

सिसंहमा.न्या. श्री

�ेपाल अमिधराज्यको संनि�धा�, २०४७ को धारा ११(१) ल े सब ै �ागरिरक का�ू�को दृमिष्टमा समा� हु�ेछ� � । कसैलाई पनि� का�ू�को समा� संरक्षणबाट �स्थिञ्चत गरिर�े छै� भन्ने व्य�स्थाबाट सबैलाई का�ू�को समा�

26

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

बाभिझएको का�ू� संनि�धा�को धारा ८८(१) बमोजिजम बदर घोनिषत ग�f आदेश जारी गरी पाउं

ढंुगा�ा का.जिज.का.�.पा.�ा.�ं. ३३ बस्�े �ष� २३ की मीरा ख�ाल ।

नि�रुद�धनि�पक्षी :श्री ५ को सरकार, का�ू� न्याय तथा संसदीय व्य�स्था मन्त्रालयसमेत

लक्ष्मण प्रसाद अया�ल

मा.न्या. श्री अरनि�न्द�ाथ

आचाय�मा.न्या. श्री उदयराज उपाध्याय

संरक्षण प्राप्त हु�े प्रत्याभूनित धारा ११ ले दिदएको छ । मुलुकी ऐ� अंश�ण्डाको १६ �ं. लाई हेदा� त्यसमा ३५ �ष� �ाघेकी अनि��ानिहत छोरील े मात्र छोरा सरह अंश पाउ�े व्य�स्था रहेको देखिखन्छ । हाम्रो का�ू�ी व्य�स्था अ�ुसार छोराले भ�े जन्म�ासाथ बाबुको सम्पभि�बाट अंश पाउ� े तर छोरीको हकमा भ� े ३५ �ष� पुगेकी अनि��ानिहत छोरील े मात्र अंश पाउ� े व्य�स्था र्फरक रहेको देखिखन्छ । तर अंश �ण्डाकै महलमै गरेको अन्य व्य�स्थालाई हेदा� छोरीले अंश पाउ�बाटै �स्थिञ्चत गरी भेदभा�पूण� व्य�हार भएको भन्न भ�े �मिमल्�े । (प्र.�ं. १४)

अंश�ण्डाको १६ �ं. लाई असं�ैधानि�क भ�ी छोरीले छोरा सरह अंश पाउ� े व्य�स्था गदा� नि��ाह भएकी छोरील े आफ्�ो निपता तथा लोग्� े दु�ैको सम्पभि�बाट अंश प्राप्त ग�f अमिधकार हु� जा�े र छोराले निपताको सम्पभि�बाट मात्र अंश प्राप्त ग�f अमिधकार राख्� े भई अंश प्राप्त हु� े अमिधकारको सम्बन्धमा छोरीमा छोरा भन्दा बढी अंश प्राप्त ग�f अमिधकारको सृज�ा भई छोरालाई भेदभा� हु� जा� े अ�स्थाको सृज�ा हु� जान्छ ।

(प्र.�ं. १४)27

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

लामो समयदेखिख समाजल े अबलम्ब� गद̈ आएको परम्परागत सामाजिजक व्य�हार र सामाजिजक मान्यताका कुराहरु एकाएक परिर�त�� गदा� समाजले कनितपय कुराहरु आत्मसाथ ग�� �सक्�े हु� जान्छ र यस्तो भएमा नि�चार ग�� �सक्�े भिभन्नै स्थिस्थनित उत्पन्न हु� जान्छ (प्र.�ं. १४)

२८ ६८९८नि�शेष इजलासउत्प्रेषणयुक्त परमादेश लगायतको जो चानिह�े आज्ञा आदेश �ा पूर्जिजं जारी गरी पाउँ

रिरट नि��ेदकः का.जिज.का.म.�.पा. �डा �ं. ९ बस्�े �ष� २६ की रिर�ा बज्राचाय� समेत

नि�रुद�धनि�पक्षीः श्री ५ को सरकार, मन्त्रिन्त्रपरिरषद ससिच�ालय समेत

मा.न्या. श्री लक्ष्मणप्रसाद

अया�लमा.न्या. श्री

कृष्णकुमार �मा�मा.न्या. श्री दिदसिलपकुमार

पौडेल

म�ुष्यजानितमा पुरुष र मनिहला दु�ै पद�छ� अथा�त पुरुष पनि� म�ुष्य हु� मनिहला पनि� म�ुष्य � ै हु� त्यसैले म�ुष्यको �ाताबाट प्राप्त हु�े सबै हक अमिधकार समा� रुपले मनिहला र पुरुषलाई उपलब्ध हु�ुपद�छ भन् �े कुरामा दुईमत हु� सक्दै� । यो �ैसर्निगंक अउल्लंघ�ीय नि�यम हो । तर नि�भिभन् � मुलुकमा नि�भिभन् � समयमा यस नि�यम सिसद्धान्तको प्रयोग भ� े भिभन्दाभिभन्दै रुपल े हुदै आएको पाइन्छ । जु� मुलुक र युगमा यस शाश् �त �ैसर्निगंक सिसद्धान्तको पाल�ा भएको हुन्छ त्यो मुलुक र त्यस युग स्�र्णिणंम अ�स्था अथा�त सभ्य मा��ोसिचत रह� आएको हुन्छ । यसको ठीक उल्टा जु� मुलुक र युगमा पुरुष र मनिहला बीच कु� ै प्रकारको भेदभा� गरिरन्छ त्यो असभ्यताको अनि�कसिशतताको सूचक हु� जान्छ । त्यसैल े आधुनि�क सभ्यताको प्रारम्भकाल खास गरेर प्रजातान्त्रिन्त्रक व्य�स्था उदयकाल देखिख � ै �ारी

28

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

स्�तन्त्रताको आ�ाज साथसाथै गुस्थिन्ज� थालेको पाइन्छ । निक�की प्रजातान्त्रिन्त्रक व्य�स्थाको मुटु �ै समा�ता हुन्छ । यसरी संसारका नि�भिभन् � प्रजातान्त्रिन्त्रक मुलुकहरुले स��मान्य रुपमा मा�ी आएका मा�� अमिधकारलाई सिलग अर्फ �ेश� र संयुक्त राष्ट्र संघल े मा�� अमिधकार भ�ी घोषणा गरी आफ्�ा सदस्य राष्ट्रहरुमा ती अमिधकारको प्रत्याभूनित गराउ�े दामियत्� बोकेको पाइन्छ । दोश्रो नि�श् � युद्धपसिछ घोनिषत मा�� अमिधकारहरुको नि�श् �व्यापी घोषणा स�� १९४८ (Universal Declaration of Human Rights 1948) मा�� अमिधकारको लानिग स��मान्य दस्ता�ेजको रुपमा नि�श् �मा स्�ीकार गरिरएको छ । यस घोषणाल े मा�� अमिधकारको पनिहचा� गरी मा�� प्रनितष्ठा र �र�ारीका समा� अमिधकार र स्�तन्त्रताको नि�श् �व्यापी सम्मा� र पाल�ा ग�� प्रनितज्ञा ग�ु�प�f जस्ता कुराहरु प्रस्ता��ामा उल्लेख गरी नि�भिभन् � धारामा मा�� अमिधकारहरुको उल्लेख� गरी सो मध्ये धारा २, धारा ७ र धारा २३ ले �मशः जाती, �ण�, सिलङ्ग .... समेतका आधारमा भेदभा� �गरिर�े, का�ू�को दृमिष्टमा सबै समा� र निब�ा भेदभा� सबै का�ूको समा� संरक्षणको अमिधकारी हु�े र प्रत्येक व्यसिक्तलाई काम ग�f, �ोकरी रोज्�े, बेकारीबाट रक्षा पाउ�े, समा� काय�को

29

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

लानिग समा� तलब पाउ� े समेतका अमिधकार मानि�सले पाउ� ु प�f घोषणा गरेको पाइन्छ । यो घोषणा मा�� अमिधकारको सामूनिहक घोषणापत्र भएको र समयको गनितसँग ै मा�� अमिधकारका नि�नि�ध पक्ष मासिथ नि�भिभन् � राज्यहरुले आ-आफ्�ो राज�ीनितक पृष्ठभूमिमका आधारमा नि�षेध बन्देज र �या ँ �या ँ अ�रोधहरु शृ्रज�ा ग�� थालेबाट नि�श् �व्यापी रुपमा नि�भिभन् � सन्धिन्ध महासन्धिन्ध प्रोटोकल र संझौताद्बारा पनि� मा�� अमिधकारलाई व्य�स्थिस्थत र संरभिक्षत गरिरएको पाइन्छ । प्रस्तुत नि��ाद �ारी समा�ता सम्बन्धी भएकोले तत्सम्बन्धी नि�श् �व्यापी प्रयासहरुमा स��प्रथम १९५२ को �ारीको राजिज�ीनितक अमिधकार सम्बन्धी महासन्धिन्ध (Convention on the Political Rights of Women 1952) राष्ट्रसंघीय महासभाद्बारा पारिरत गरिरएको पाइन्छ । जसले �ारीहरुलाई मतामिधकार प्रदा� ग�f कुराहरुको व्य�स्था गरेको पाइन्छ । त्यस्तै मनिहला नि�रुद्ध हु�े सबै प्रकारको भेदभा� उन्मूल� सम्बन्धी महासन्धिन्ध १८ निडसेम्बर १९७९ संयुक्त राष्ट्रसंघीय महासभाद्बारा पारिरत भएको र यसले मनिहला नि�रुद्ध भेदभा�को परिरभाषामा सिलङ्गको आधारमा हु�े कु�ै पनि� भेदभा� �ा �निहष्कार �ा प्रनितबन्ध संझ�ु पद�छ भन् � े उल्लेख� गरी मनिहलाहरुलाई पुरुष सरह

30

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

गरिर� ु प�f व्य�हार र मनिहलालाई नि�जको नि�भिभन् � अ�स्थामा गरिर�ु प�f व्य�हारलाई उwोध� गरी धारा १५ ल े स्पष्टरुपमा का�ू�को दृमिष्टमा मनिहलालाई पुरुष सरहको समा�ता ग�ु�प�f कुरालाई स्�ीकार गरिरएको छ ।

(प्र.�ं. १७-२२) नि�यम १६.१.३ को प्रनितबन्धात्मक �ाक्यांशले

एयरहोस्टेसहरुको से�ाको सुरक्षा गरेकै हुँदा असमा� रहेको भन् � �मिमल्� े भन् � े नि�पक्षीहरुको भ�ाई छ । त्यसतर्फ� नि�चार गदा� सो व्य�स्था कम�चारीको अमिधकारको रुपमा �रही नि�गमको स्�नि��ेकमा नि�भ�र रह� े देखिख� आउँछ । व्य�स्थाप�को स्�ेच्छामा नि�भ�र रह�े सशत� र आरू्फलाई पु�ः अक} कामको लानिग योग्य सिसद्ध ग�ु�प�f गरी अ�लम्ब� गरेको नि�यमको प्रनितबन्धात्मक व्य�स्थाले उक्त अ�मिध पसिछ अक} काममा लगाउ� सनिक�े भन् � मिमल्�े अ�स्था देखिखए� । यसबाट नि��ेदिदकाहरुल े नि�गमको से�ाबाट बन्चिन्चत हु� �प�f नि�स्थिश् चत बाध्यात्मक व्य�स्था रहेको भन् � मिमले� । त्यसमा पनि� सब ै एयरहोस्टेसल े त्यस्तो सुनि�धा पाउ� सक्� े अ�स्था पनि� प�� �सक्� े हुँदा स्�नि��ेकाधी� निकसिसमबाट ब�ेको का�ू�ल े समा�ताको हक रक्षा ग�� सक्दछ भन् � �सनिक� े हुँदा त्यो नि�स्थिश् चत र बाध्यात्मक

31

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

व्य�स्था हो भन् � मिमले� । त्यसैगरी नि�द्यमा� व्य�स्थालाई स्�ीकार गरी करारको रुपमा नि��ेदिदकाहरु से�ामा प्र�ेश गरेकोले हाल सो नि�यमा�लीलाई हाक दिद� �पाउ�े भन् �े नि�पक्षी नि�गम तर्फ� को का�ू� व्य�सायीको भ�ाई तर्फ� नि�चार गदा� से�ा प्र�ेश गदा� जु�सुकै रुपबाट प्र�ेश गरेपनि� स्थायी कम�चारीको हैसिसयत प्राप्त भै सकेपसिछ नि�यमा�लीको से�ा सुरक्षा सम्बन्धी व्य�स्था लागू हु�े र का�ू�को कुरामा निबबन्ध�को सिसद्धान्त लागू �हु�े हुँदा नि�पक्षी तर्फ� को सो जिजनिकर सहमत योग्य मान् � सनिकए� । जहाँसम्म २०३१ सालमा ब�ेको नि�यम १६.१.३ र २०५२ सालमा १६.१.१ मा भएको संशोध�लाई ज्यादै दिढला गरी अ�ैध घोनिषत गरी माग्� आएको भन् � े नि�पक्षीहरुको जिजनिकरतर्फ� नि�चार गदा� प्रथमतः सं�ैधानि�कताको प्रश् �मा निबलम्बको सिसद्धान्त लागु �हु�े निक�की संनि�धा�सँग बाजिझएका का�ू� स्�तः अमान्य हु� े कुरा संनि�धा�को धारा १३१ को प्रनितबन्धात्मक �ाक्यांशल े प्रष्ट पाद�छ । अक} कुरा नि�पक्षीहरुल े उक्त नि�यम १६.१.३ को नि�भेदकारी व्य�स्था आजसम्म लागु �गरेको कुरा उल्लेख गरेको हुँदा समेत यस जिजनिकरमा पनि� कु�ै सार देखिखदै� ।मासिथ गरिरएको नि��ेच�ाबाट नि��ेदिदकाहरु �ु �ग�का पुरुष

32

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

सरहका समा� कम�चारी भै नि�जहरुको कामको समय, पारिरश्रमिमक र मासिथ उल्लेख भए बमोजिजम अन्य सुनि�धाहरु र सो सम्बन्धी शत� नि�मा� परिरचारक (पुरुष) र नि�मा� परिरचारिरका (मनिहला) दु�ैको समा� रहे भएको भन् �ेमा नि��ाद देखिख� �आई मासिथ गरिरएको सं�ैधानि�क नि��ेच�ा अ�ुरुप नि��ादिदत नि�यमा�ली, २०३१ को नि�यम १६.१.३ को व्य�स्था लैङ� निगक समा�ताको नि�परीत भै सं�ैधानि�क व्य�स्था प्रनितकूल रहेको पुष्टी हु� आयो । (प्र.�ं.२५-२७)

२९ ८३८४ पूण� इजलासउत्प्रेषण समेत

नि��ेदकः काभे्रपलाञ्चोक जिजल्ला खरेलथोक गा.नि�.स. �डा �ं. ४ खरेलथोक बस्�े अमिध�क्ता अच्यूतप्रसाद खरेल नि�रुद�धनि�पक्षीः प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लय समेत

मा.न्या. श्री खिखलराज रेग्मी

मा.न्या. श्री बलराम के.सी.

मा.न्या. श्री निगरीश चन्द्र

लाल

कु� समयमा र कनित संख्यामा बच्चा जन्माउ� े भने्न नि�ण�य ग�f समू्पण� अमिधकार मनिहलाको प्रज��� अमिधकारअन्तग�त प�f भएकाले यस प्रकारको अमिधकार प्रयोग गदा� प्रसूनित भएको संख्याको आधारमा संनि�धा�wारा प्रद� मौसिलक हकको प्रयोगमा संकुच� ग�� �मिमल्�े ।

(प्रकरण �ं.१७) पनिहलो सन्ता�को मृत्य ु भएमा �ा नि�कलाङ्ग बच्चा

जन्मेमा तेस्रो चौथो पटकसम्म पनि� प्रसूनित हु�े इच्छा �ा प्रसूनित हु�ुप�f परिरस्थिस्थनित मनिहलामासिथ सिसज��ा हु�सक्�े अ�स्था भएमा दुई पटकभन्दा बढी प्रसूनित निबदा �दिद�े

33

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

व्य�स्थाल े मनिहलाको संनि�धा� प्रद� प्रज��� अमिधकारको संरक्षण ग�� �सक्�े ।

प्रसूनित निबदाको सुनि�धा सिल�कै नि�मिम� मात्र पटक-पटक मनिहला कम�चारी सुत्केरी हु� े र त्यसबाट सो सुनि�धाको दुरुपयोग हु�े सम्भा��ा रहेको भन्न स्�ाभानि�क र त्यस्तो अ�ुमा� ग�� �मिमल्�े ।

(प्रकरण �ं.२०)

३० ८८८३नि�शेष इजलासउत्प्रेषण परमादेश 

नि��ेदकः कन्स}दिटयम र्फर �ोमे� राइट�सका अमिधकारप्राप्त अध्यक्ष भई आफ्�ो हकमा समेत

ल.पु.जिज.ल.पु.उ.म.�.पा.�डा �ं. ५ बस्�े अमिध�क्ता ज्योनित लम्साल पौडेल समेत

नि�रुद�ध

सम्मा��ीय प्रधा�

न्यायाधीश श्री खिखलराज रेग्मी

मा.न्या. श्री निगरीश चन्द्र

लालमा.न्या. श्री

ज्ञा�ेन्द्रबहादुर काक:

दाइजोलाई सामाजिजक आदश�का रूपमा स्थानिपत गरेको �ा दिद�ै पछ� �ा दिद�ुप�f चीज हो भन्ने सामाजिजक व्य�हार सुधार ऐ�को आशय र भा��ा देखिखंदै� । ऐ� जारी हु�ुपू��को �ेपाली समाजमा दाइजो प्रथा प्रचल�मै �भएकोमा ऐ�ल े यस कुरालाई का�ू�ी संरक्षण दिदई सामाजिजक नि�कृनित ल्याएको भन्न े स्थिस्थनित छै� । त्यस पू��को समाजलाई यस प्रकृनितको समस्याल े आ�ान्त पारेको कारण सामाजिजक व्य�हारमा सुधार ल्याउ�ु प�f सामाजिजक आ�श्यकताबाट ै यो ऐ� जारी गरिरएको �स्तुतथ्य र यथाथ�तालाई हेक्का राख्�ुप�f ।

(प्रकरण �ं.७)34

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

नि�पक्षीः प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लय समेत

दाइजो एउटा गम्भीर सामाजिजक नि�कृनितका रूपमा रहेकोल े राज्य �ा राज्यका नि�कायको प्रयासबाट मातै्र यसको रोकथाम सम्भ� �भएको जस्तो पनि� देखिखएको छ । यसको लानिग राज्यका साथसाथ ै �ागरिरक समाज, गैरसरकारी संघसंस्था, सञ्चार क्षेत्र र समाजका हरेक सदस्यल े आ–आफ्�ो स्था�बाट इमा�दार प्रयास ग�ु�प�f ।(प्रकरण �ं.१३

३१ ८९७३नि�शेष इजलासउत्प्रेषण समेत

नि��ेदकः जिज. काठमाडौं, काठमाडौं महा�गरपासिलका �डा �ं. ११ स्थिस्थत मनिहला का�ू� र नि�कास मञ्चको तर्फ� बाट अस्थिख्तयारप्राप्त अमिध�क्ता मीरा ढुङ� गा�ा समेत

नि�रुद�धनि�पक्षीः प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लय समेत

मा.न्या. श्री कल्याण शे्रष्ठमा.न्या. श्री निगरीश चन्द्र

लालमा.न्या. श्री

ज्ञा�ेन्द्रबहादुर काक:

मा�� बेचनिबख� तथा ओसारपसार जस्तो गम्भीर प्रकृनितको र्फौजदारी कसूरको बारेमा जाहेरी दिद�े पीनिडत �ा अन्य व्यसिक्तले आरू्फले एकपटक दिदएको बया� रे्फद̈ हिहंड��े �ा अदालतले बोलाएको समयमा उपस्थिस्थत �भई अदालतलाई असहयोग ग�f हो भ� े एकानितर त्यस्तो अपराधको कसूरदारलाई सजाय ग�f राज्यको उदे्दश्य �ै पराजीत हु� जा�े र अक}तर्फ� नि��ाकारण यस्तो गम्भीर प्रकृनितको कसूर गर्‍यो भ�ी कसैका नि�रुद्ध जथाभा�ी उजूर गद̈ हिहंड��े, तर त्यसको नि��ेकसम्मत� नि�रूपण ग�f न्यामियक प्रनि�याबाट भाग्�े प्र�ृभि� पनि� पैदा हु� जा�े ।

(प्रकरण �ं.४) मा�� बेचनिबख� तथा ओसारपसार (नि�यन्त्रण) ऐ�,

२०६४ दर्फा १५ को उपदर्फा (६) को काया�न्�य�ले 35

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

पीनिडत व्यसिक्त �ैध कारणले अदालतले तोकेको समयमा उपस्थिस्थत हु� �सकेमा �ा पनिहल े दिदएको बया� भन्दा प्रनितकूल हु� े गरी �ाध्यात्मक परिरस्थिस्थनित�श बकपत्र गरेको अ�स्थामा समेत दस्थिण्डत भई थप पीनिडत बनु्नप�f परिरस्थिस्थनित सिसज��ा गरिरदिदएको छ । अदालतले पीनिडतको प्रनितकूल साक्ष्य (Hostile Witness) �ा अ�ुपस्थिस्थनितको नि�षयमा न्यामियक नि��ेक प्रयोग ग�� सक्�े कुराको अ�रोधको रूपमा रहेको का�ू�ी प्रा�धा�लाई नि��ेकसम्मत� र उसिचत मान्न �सनिक�े । (प्रकरण �ं.७)

मा�ब बेचनिबख� तथा ओसारपसारको अपराधबाट पीनिडत व्यसिक्तलाई मा�� बेचनिबख� तथा ओसारपसार (नि�यन्त्रण) ऐ�, २०६४ को दर्फा १७ बमोजिजम भराई दिद� े ठहर भएको क्षनितपूर्नितं रकम भराउ� े प्रनि�यामा राज्यको संयन्त्रबाट सहयोग र पहल �हु�े हो भ�े यस्ता अपराधबाट पीनिडतले न्यायको महसूस ग�� �सक्�े ।

३२ ८६७७नि�शेष इजलासउत्प्रेषणलगायत जो चानिह�े आज्ञा आदेश जारी गरिरपाऊँ 

नि��ेदकः का.प.जिज.खरेलथोक गा.नि�.स.�डा �ं.४ खरेलथोक बस्�े अमिध�क्ता अच्यूतप्रसाद खरेल

मा.न्या. श्री रामकुमारप्रसाद

शाहमा.न्या. श्री गौरी

ढकालमा.न्या. श्री प्रेम

कु� ै पनि� से�ामा रहेर ग�ु�प�f काय�सँग सम्बन्ध �ै �राख्� े नि�षयलाई से�ाको शत� ब�ाइ� ु न्यामियक र व्या�हारिरक कु� ै पनि� दृमिष्टकोणबाट उसिचत र नि��ेकसम्मत� मान्न �मिमल्�े ।

सैनि�क से�ाभिभत्र सब ै कामहरू एकै प्रकृनितका �हु� 36

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

नि�रूद्ध

नि�पक्षीः प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लय, समेत

शमा�सक्दछ�� । युद्धको अग्रीम मोचा�मा रही सैनि�क कार�ाहीमा सामेल हु�े र अन्य व्य�स्थापकीय काय�मा सघाउ� े काय�लाई एउट ै मापदण्डभिभत्र समा�ेश ग�ु� उसिचत हु� सक्दै� । त्यसमा पनि� एउटै काय�सम्पाद� ग��को लानिग मनिहला र पुरुषको लानिग र्फरक–र्फरक योग्यता र अयोग्यताका शत�हरू नि�धा�रण गरिरन्छ भ�े त्यसको आधार समेत स्पष्ट र बोधगम्य हु� ु अपेभिक्षत हु�े ।(प्रकरण �ं.५)

सिलङ्ग भ�ेको प्राकृनितक कुरा भएकोल े कु� ै खास सिलङ्गमा जन्म�ु �ै कसैको दोष �ा अयोग्यताको मूलभूत मापदण्ड हु� �सक्�े ।

(प्रकरण �ं.९)

मनिहला �ग�लगायतका निपछनिडएका �ग�को नि�कास �ा सशक्तीकरण ग�f �ाममा सामान्य रोजगारी प्राप्त ग�f नि�षयमा � ै अ�ा�श्यक र अ�ुसिचत शत� �ा बन्देज लगाइन्छ भ� े त्यस्तो काय�लाइ�� सं�ैधानि�क व्य�स्थाअ�ुरूप मान्न �मिमल्�े ।

(प्रकरण �ं.१२)

37

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

संनि�धा�ले प्रज��� तथा प्रज��� स्�ास्थ्यको हकलाई मौसिलक हकको रुपमा व्य�स्था ग�f, तर का�ू�ले उमेर पुगेका मनिहलालाई पाँच �ष�सम्म नि��ाह ग�� �पाउ�े व्य�स्था ग�ु� संनि�धा�सम्मत� हु� �सक्�े ।

(प्रकरण �ं.१४)३३ ७४५९

नि�शेष इजलास�ेपाल अमिधराज्यको संनि�धा� २०४७ को धारा २३,८८(१)(२) बमोजिजम उत्प्रेषणयुक्त परमादेश लगायत उपयुक्त आज्ञा आदेश �ा पूज� जारी गरी पाउँ

नि��ेदकः �ागमती अंचल लसिलतपुर जिजल्ला लसिलतपुर उप–महा�गरपासिलका �डा �ं. २ सा�ेपा बस्�े �ष� ३५ को अमिध�क्ता चन्द्रकान्त ज्ञ�ाली समेत

नि�रुद�धश्री ५ को सरकार, प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्री परिरषद�को काया�लय समेत

का.मु. सम्मा��ीय

प्रधा� न्यायाधीश श्री

भैर�प्रसाद लम्साल

मा.न्या. श्री मी��हादुर रायमाझी

मा.न्या. श्री बलराम के.सी.

अमिधकारको रुपमा व्य�स्थिस्थत कुरालाई समा� अ�स्थाका मनिहला र पुरुषका �ीच कु�ै खास खास कारणwारा नि�भेद ग�� �हु�े ।

समा�ता नि�रपेक्ष �हु�े भने्न र सकारात्मक नि�भेद ग�� सनिक�े भन्ने आधारकै भरमा असमा� व्य�हार गरे जस्तो देखिख�ु न्यायोसिचत र नि��ेकसम्मत �हु�े । (प्र.�ं. २०)

उही अ�स्थामा लोग्� े मानि�सल े स्�ास्�ी जीनि�त हुँदै र सम्बन्धनि�चे्छद �हुँदै अक} नि��ाह ग�� पाउ� े �ा अक} स्�ास्�ी राख्� पाउ�े तर स्�ास्�ीमानि�सले नि��ाह गरेमा �ा अक} लोग्�े राखेमा सजायको भानिग हु�ुप�f व्य�स्थालाई �ै�ानिहक नि�भेदकारी व्य�स्थाको संज्ञा दिद�ुप�f ।(प्र.�ं. २१)

मुलुकी एघारौं संशोध�wारा समेत संशोमिधत नि�हा�रीको ९ �ं. को सशता�त्मकरुपमा लोग्�ेमानि�सल े मात्र �हुनि��ाह ग�� पाउ� े का�ू�ी व्य�स्था मनिहला र पुरुष

38

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

बीच �ै�ानिहक रुपमा गरिरएको नि�भेद स्पष्टरुपमा देखिख� आउ�े ।(प्र.�ं. २४)

कु�ै का�ू�ी व्य�स्था समान्य तक� र नि�श्लेषणको आधारमा अमान्य �हु�े ।(प्र.�ं. २५)

३४ ६५८८ संयुक्त इजलासउत्प्रेषण

नि��ेदक : का.जिज.का.म.�.पा. �ाड� �ं. ३३ बस्�े अन्�पुण� राणा ।

नि�रुद�धनि�पक्षी : ऐ.ऐ. बस्�े गोरख सम्शेर ज.�.रा. समेत ४ ज�ा ।

मा.न्या. श्री अरनि�न्द�ाथ

आचाय�मा.न्या. श्री राजेन्द्रराज

�ाख्�ा

कु� ै पनि� मनिहलाको यो�ी तथा पाठेघर जाचबाट सो मनिहला नि��ानिहत � ै हु� भ�ी ठोकु�ा ग�� मिमल्� े पनि� होइ� । कुमारिरत्� (Verginity) कायम रहेको �देखु�ु तथा नि��ानिहत देखिख� ु दुई अलग अलग अ�स्था हो । का�ू�ी दृमिष्टबाट पनि� त्यही हो । कुमारिरत्� भंग भएको हुदैमा नि��ानिहत �ै हो भ�ी अ�ुमा� ग�� सनिकदै� । जब उमेर अ�ुसार कु� ै मनिहलाको कु� ै पुरुषसँग कत ै कु�ै पनि� बेला यौ� सम्पक� (Sex) रह� सक्छ । हाल यो सामान्य कुरा भई सकेको छ । जब त्यसरी यौ� सम्पक� रह� सक्छ भ�े त्यसबाट चाहेर �ा �चाहेर पनि� गभ� रही बच्चा जन्म� सक्छ । त्यो पनि� स्�ाभानि�कै हुन्छ । यस्तो स्थिस्थनितमा उक्त कुमारिरत्�को परिरक्षण (Verginity Test) बाट साथ�क कै परिरणाम आउ� सक्छ त्यो �ै मुख्य नि�चारणीय पक्ष देखिख� आउछ । यो�ी तथा पाठेघरको परिरक्षण पनि� प्रमाण ऐ�, २०३१ को दर्फा ३ ले सम्�द्ध प्रमाण �ै हुन्छ । तर कु�ै प्रमाण बुझ्दा तत्काल

39

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

�ैनितक मान्यतामा समेत खलल पुग्� जा�े अ�स्थाको छ भ�े त्यस्तो प्रमाण बुझ्दा तत्काल बुजिझरह� शे्रयकर �हु�े स्पष्ट छ । बदसिलदो सामाजिजक परिर�ेशलाई हे�f हो भ�े पनि� कुमारिरत्� कायम राख्�े �ा स्�छन्द भएर आरू्फले म� पराएको मानि�ससग यौ� सम्पक� राख्दै जा� े भन्ने कुरा सम्बन्धिध्त व्यसिक्तको आफ्�ो नि�जी आचरण (Private affair) को कुरा हो । कसैल े खुलस्त भएर त्यस्तो आचरण गरिर निहड�छ� � भ� े कसैल े लुनिकसिछपी अथा�त� गोप्य रुपमा त्यस्तो आचरण गद̈ जा�े पनि� हु� सक्छ । त्यस्तो यौ� सम्पक� (Sex) भएको हुदैमा मनिहलाको का�ू�ी स्थिस्थनितमा खास परिर�त�� हु� सक्दै� । कसै कसैले पनिहल े यौ� सम्पक� राखी त्यसबाट बच्चा समेत जन्धिन्मए पसिछ मात्र नि�मिध�त रुपमा लोग्� े स्�ास्�ीको सम्बन्ध जोड�� सक्छ�� । अझ यस भन्दा अगानिड बढेर भन्ने हो भ�े पनि� यौ� सम्पक� तथा अन्य या�त दृमिष्टबाट लोग्�े स्�ास्�ी जस्तो गरी बसे निहडेडुलेको देखिख�े भए पनि� नि��ाहको सुत्र �जोडी परस्पर स्�तन्त्र (Independent) भएर �षº सम्म सगै बसी आउ� �सक्�े अ�स्था पनि� देखिखदै� । यस्तोलाई पनि� समाजले मान्यता दिददै जा� पनि� स्थिस्थनित छ भ�े कु�ै पनि� केटीले आर्फ ु Girl Friend भइ कु� केटा साथी Boy

40

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

friend ब�ाएर सबै सन्तुमिष्ट सिलएर निहडडुल ग�� सक्छे भ� े त्यस्तो भएको हुदैमा कु� ै एक केटी र कु� ै एक केटाको नि��ाह � ै भयो भ�ेर मान्न सनिकदै� । त्यसमा पनि� हाम्रो सामाजिजक परिरपाटी अ�ुसार अभिभभा�क �ा आमा बाबुबाट नि�मिध�त रुपमा नि��ाह गरिर दिदएको अ�स्था छै� भ�े केटील े आरु्फखुसी कतै कसैसग यौ� सम्पक� राख्� पुगी र त्यसबाट बच्चा पैदा भयो भन्दैमा त्यो केटीले त्यो केटासँग नि��ाह गरेको हो भ�ी स्�तः भन्न मिमल्� े होइ� । �ास्त�मा परम्परागत रुपमा �ा नि�मिध नि�धा� केही �गरी सामान्य ढंगबाट नि��ाह भएको �ा का�्�ू बमोजिजम दता� गरी नि��ाह भएको हो भन्ने तथ्ययुक्त आधार प्रमाण बेगर कु� ै मनिहलाको कु�ै पुरुषसँग नि��ाह भइसकेको हो भ�ी नि�क्र्यौल ग�� उपयुक्त सन्दभ�मा मिमल्� े देखिख� आउदै� । अनिहलेको समाजमा (Modern society) हरेक क्षेत्रमा आधुनि�कता नितर बढी रहेको र अनिहलेको यो समाजमा व्यसिक्तगत स्�तन्त्रता (Personal Liberty) मा जोड दिद� े हुदा यस्तो प्रकारको नि��ाह पू��को यौ� सम्पक� कै आधारबाट मात्र �ै�ानिहक स्थिस्थनित कायम हु� सक्दै� र यस्तो भएकोल े मात्र कु� ै केटीको सम्बन्धमा आमा बाबुको दामियत्� समाप्त �ै भयो भ�ी मान्न मिमल्�े स्थिस्थनित

41

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

पनि� देखिख आउदै� । (प्र.�ं.१५)

३५ ७५३१    संयुक्त इजलासपरमादेश समेत

नि��ेदकः का.जिज.का.म. �.पा. �डा �ं. १ कमलपोखरी स्थिस्थत दसिलत गैरसरकारी संस्था     महासंघ (DNF) को तर्फ� बाट अध्यक्ष निडलबहादुर नि�श्वकमा� समेत

नि�रुद्ध            नि�पक्षीः श्री ५ को सरकार प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लय, काठमाडौं समेत

मा.न्या. श्री अ�ूपराज शमा�

मा.न्या. श्री अजु��प्रसाद

सिसंह

प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लयले एकमनिह�ा भिभत्र मासिसकश्रा� भएको मनिहलालाई छाउपडी (गोठ) मा पठाउ�े प्रथालाई कुरिरती भएको घोषणा ग�ु�प�f ।

छाउपडी प्रथाको नि�रुद्ध सा��जनि�क चेत�ा जगाउ� स्था�ीय नि�कायहरुलाई परिरचासिलत ग�� स्था�ीय नि�कास मन्त्रालयले नि�दfश� दिद�ुप�f ।

मनिहला बालबासिलका तथा समाजकल्याण मन्त्रालयले यो आदेश प्राप्त भएको मिमनितल े ती�मनिह�ाभिभत्र नि�दfसिशका ब�ाई लागु ग�ु� गराउ�ु प�f ।

(प्रकरण �ं. १२)

३६ ७९८७संयुक्त इजलासपरमादेश

नि��ेदकः ज�निहत संरक्षण मञ्च (प्रो.पस्थिब्लक) तथा आफ्�ो हकमा समेत सिचत�� जिजल्ला रत्��गर

मा.न्या. श्री मी�बहादुर रायमाझी

मा.न्या. श्री

मनिहलालाई यौ� ए�ं भोग्य बस्तुको रुपमा प्रस्तुत गरिर�े नि�ज्ञाप�को प्रकाश�, प्रसारणका कारण यौ� हिहंसाको सम्भा��ालाई मध्य�जर राख्दा यस्ता अमैत्री लैनिङ्गक नि�ज्ञाप�बाट मनिहलाको संरक्षणमा सघाउ पुग्� �जा�े ।

42

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

�गरपासिलका �डा �ं. १ बकुलर घर भ ै हाल काठमाडौं महा�गरपासिलका �डा �ं. १० �या ँ बा�ेश्वर बस्�े अमिध�क्ता राजुप्रसाद चापागाँई समेत               

नि�रुद्धनि�पक्षीः �ेपाल सरकार, प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लय, सिसंहदर�ार समेत

अ�ुपराज शमा� यौ� �स्तुको रुपमा अध��ग्�, अस्थिश्लल ए� ं अमैत्री नि�ज्ञाप�को प्रकाश� ए� ं प्रसारणबाट मनिहलाहरुको आत्मसम्मा�मा चोट पुग्� जा� े र हिहंसाका सिशकार बन्न सक्�े खतरालाई गैर जिजम्मे�ार बन्न �मिमल्�े ।

(प्रकरण �ं.५) लैनिङ्गक न्याय सम्बन्धी नि�भि�त मापदण्ड तथा नि�दfसिशका

नि�मा�ण गरी लाग ू ग�f र मापदण्डको परिरपाल�ा भए  �भएको अ�ुगम� ग�f संयन्त्र नि�मा�ण ग�ु� गराउ�ु, सूच�ा तथा सञ्चार के्षत्रको दीघ�काली� �ीनित, २०५९ अ�ुरुप नि�ज्ञाप� सेन्सर �ोड�को गठ� गरी लैनिङ्गक मैत्री नि�ज्ञाप� सम्बन्धमा रहेका कमी कमजोरी हटाई लैनिङ्गक मैत्री ब�ाउ� े सम्बन्धमा सम्बन्धिन्धत क्षेत्रमा काय�रत संघ संस्था, सरकारी नि�कायका प्रनितनि�मिध ए�ं लैनिङ्गक न्याय ए� ं मा�� अमिधकारको क्षेत्रमा काम ग�f संघ संस्था समेतको प्रनितनि�मिधत्� हु� े गरी समिमनित गठ� ग�ु� भ�ी सूच�ा तथा सञ्चार मन्त्रालय समेतका �ाउँमा परमादेशको आदेश जारी  हु�े ।(प्रकरण �ं.१०)

३७ ८००१संयुक्त इजलासपरमादेश

नि��ेदकः ज�निहत संरक्षण मञ्च (प्रो. पस्थिब्लक) का तर्फ� बाट अस्थिख्तयार प्राप्त र आफ्�ो हकमा समेत

मा.न्या. श्री मी�बहादुर रायमाझी

मा.न्या. श्री

पाठेघर खस्� े समस्यालाई सांकेनितक रुपमा प्रज��� समस्याको एउटा पाटोको रुपमा हे�� सनिक�े भएपनि� यो समस्याले समग्र प्रज��� स्�ास्थ्यको र मनिहला स्�ास्थ्यको समस्याकै प्रनितनि�मिध समस्याको स्था� ग्रहण ग�f हु�ाले

43

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

का.जिज.का. म.�.पा �डा �ं. १४ कुलेश्वर बस्�े अमिध�क्ता प्रकाशमणी शमा�     समेत

नि�रुद्धनि�पक्षीः �ेपाल सरकार प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लय, सिसंहदर�ार समेत 

कल्याण शे्रष्ठ प्रस्तुत नि�षय�स्तुलाई सं�ैधानि�क ए� ं का�ू�ी हक, राज्यको उ�रदामियत्� अनि� नित�को काया�न्�य�को रण�ीनितक संरच�ाको निहसा�ले हे�ु� प�f ।

(प्रकरण �ं.८) प्रनितष्ठापूण� ढंगल े मा��ोसिचत जी�� जीउ� पाउ� े हक

पनि� जी��को हकको आधारभूत नि�शेषता भएकाले मा�� स्�ास्थ्यको लानिग राज्यल े आधारभूत सुनि�धा �ा संरक्षण �दिद�े हो भ�े जी��को हकको उसिचत संरक्षण हु� सक्दै�, त्यसैल े � ै जी��लाई स्�ास्थ्यको अमिधकारसँग जोडेर हे�ु� प�f ।(प्रकरण �ं.१०)

मौसिलक हकको रुपमा स्थानिपत हकलाई राज्यले का�ू� र काय��म मार्फ� त उपभोगयोग्य ब�ाउ� ु पद�छ । स्�यं नि�यासिशल हु� े हकलाई काया�न्�य� ग�f संयन्त्रको अभा� हु� े स्थिस्थनित उत्पन्न भएमा राज्यलाई सुन्धिम्पएको दामियत्�को उल्लंघ� हु� आएमा त्यस्तो दामियत्� पूरा ग�� आ�श्यक आदेश �ा नि�दfश ग�ु� न्यायपासिलकाको का�ू�ी ए�ं अन्त�नि�निहत उ�रदान्त्रित्य� हु�े ।

(प्रकरण �ं.१६) प्रज��� स्�ास्थ्यको सं�ैधानि�क मान्यता मात्रैले पुग्�े �भै

भौनितक सुनि�धाको रुपमा व्य�हारमा उपलब्ध गराई�ु पनि� पद�छ । खास का�ू�ी, संस्थागत, काय�नि�मिधगत र

44

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

परिरणाममूलक पू�ा�धारहरुको नि�कास नि��ा यो हक औपचारिरकतामा सिसमिमत हु� पुग्दछ । त्यसैले यो हकलाई नि�याशील गराउ�को लानिग रण�ीनितकढंगल े �ीनित नि�मा�ण (का�ू� ब�ाउ�े समेत) देखिख काय��म तजु�मा, काया�न्�य�, नि�स्तार र मूल्याङ� क� स्तरसम्मको चरण�द्ध प्रयास हु�ुप�f ।

(प्रकरण �ं.१७) मनिहलाको हक ए� ं प्रज�� � स्�ास्थ्यसँग सम्बन्धिन्धत

नि�शेषज्ञ ए� ं समाजका प्रनितनि�मिधहरुसँग आ�श्यक परामश� गरी पया�प्त का�ू�ी व्य�स्था सनिहतको का�ू� नि�मा�णको लानिग प्राथमिमकता साथ नि�धेयक तजु�मा गरी शीघ्र व्य�स्थानिपका संसद समक्ष पेश ग�ु� भ�ी प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लय समेतको �ाउँमा नि�दfश�ात्मक आदेश जारी हु�े ।

प्रज�� � स्�ास्थ्य सम्�न्धमा नि�शेष काय�योज�ा ब�ाई पीनिडत मनिहलाहरुलाई नि�ःशुल्क परामश�, उपचार, स्�ास्थ्य से�ा तथा सुनि�धा उपलब्ध हु�सक्� े गरी यथाशीघ्र नि�भिभन्न स्�ास्थ्य केन्द्र, स्�ास्थ्य चौकी स्तरमा से�ा पुर्‍याउ� जो चानिह� े व्य�स्था ग�ु� र मनिहलाको प्रज��� स्�ास्थ्यको हक ए�ं पाठेघर सम्बन्धी समस्याको नि�राकरणको सम्बन्धमा ज�चेत�ा जगाउ� े प्रभा�कारी

45

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

काय��महरु सञ्चाल� ग�ु� गराउ� ु भ�ी नि�पक्षीहरुको �ाममा परमादेशको आदेश समेत जारी हु�े ।(प्रकरण �ं.४२

३८ ८२८२ संयुक्त इजलासपरमादेश समेत

नि��ेदकः लसिलतपुर जिजल्ला, लसिलतपुर उपमहा�गरपासिलका �डा �ं. ९ स्थिस्थत मनिहला

पु�स्र्थाप�ा केन्द्रको तर्फ� बाट र आफ्�ो हकमा समेत ऐ. का महाससिच� अमिध�क्ता ज्योनित पौडेल समेत

नि�रुद�धनि�पक्षीः �ेपाल

सरकार, प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्रिन्त्रपरिरषद � काया�लय, सिसंहदरबार काठमाडौं समेत

मा.न्या. श्री बलराम के.सी.

मा.न्या. श्री अ�धेशकुमार

याद�

कु� ै महासन्धिन्धमा पक्ष ब�ेपसिछ �ेपालल े आफ्�ो Treaty Obligation बाट Derogate ग�� सकै्त� । महासन्धिन्ध �ा सन्धिन्धका पक्ष ब�ेपसिछ महासन्धिन्ध �ा सन्धिन्धका व्य�स्था अक्षरसः Good Faith मा लागू ग�ु�प�f ।

(प्रकरण �ं.७) एसिसड खन्याउ�े काय� अपराधको परिरभाषाभिभत्र पा�f भने्न

नि�षय �ा सजाय बढाई यनित � ै सजाय ग�f भन्ने नि�षय निबधामियकी �ीनितगत स्�नि��ेकीय कुरा भएकोले Legislative Policy मा असाधारण अमिधकारअन्तग�त अदालतले हस्तक्षेप ग�� उसिचत होइ� तर �ेपाल धेर ै अगानिड CEDAW मा पक्ष ब�ेको संनि�धा�को धारा १५६ मा �ेपाल कु� ै सन्धिन्ध �ा महासन्धिन्धमा पक्ष ब�ेपसिछ त्यसको प्रभा�कारीताको सम्बन्धमा व्य�स्था भएको र �ेपाल सन्धिन्ध ऐ�, २०४७ को दर्फा ९ मा �ेपाल पक्ष भएको कु� ै सन्धिन्ध �ा महासन्धिन्धको व्य�स्था र �ेपाल का�ू� बाझेमा �ेपाल का�ू� लाग ू �भई सन्धिन्ध महासन्धिन्धको व्य�स्था �ेपाल

46

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

का�ू� सरह लागू हु�े भ�ी �ेपाल का�ू�उपर Treaty Obligation लाई Primacy दिदएको हाम्रो आफ्�ै र Unique का�ू�ी व्य�स्थाको सन्दभ�मा घरेलु हिहंसाबाट पीनिडत मनिहलाल े दिदएको उजूरीउपर अ�ुसन्धा� ग�f, अभिभयोग लगाउ� े आदिद अभिभयोज� काय� सम्बन्धमा पसिछल्लो ऐ�, घरेलु हिहंसा (कसूर र सजाय ऐ�) २०६६ मा कु� ै व्य�स्था �भएको, पीडकलाई प्रभा�कारी सजायको व्य�स्था �भएको यस प्रकारका सं�ेद�शील मुद्दामा सिछटो न्याय प्रदा� ग�� छुट्टै अदालतको व्य�स्था �भएको पीनिडतलाई पु�स्था�प�ा ग�f र राहतको लानिग केही व्य�स्था �भएको हुँदा �ेपालले आफ्�ो Treaty Obligation पूरा गरेको �देखिखएकोले यस अदालतले Guardian of the Fundamental Right of the Citizen को �ाताल े असाधारण अमिधकारअन्तग�त �ेपाल सरकारको �ाममा उपयुक्त आदेश जारी ग�� सक्�े ।

(प्रकरण �ं.२०) मनिहला पीनिडत भएका सबै खाले मुद्दा र खास गरी घरेलु

हिहंसासम्बन्धी मनिहला पीनिडत भएको मुद्दामा अन्य मुद्दामा जस्तो साधारण अदालतबाट मुद्दा हेरिरंदा मनिहलाहरूले न्याय पाए पनि� लामो परिरश्रम र दिढला गरी न्याय पाउ�े र

47

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

न्याय पाउ� सामान्य अदालतमा जाँदा Humiliate भएर न्याय प्रान्त्रिप्त ग�f अ�स्था आउ�े भएकाले राज्यले मनिहला पीनिडत भएका सबैखाल े र्फौजदारी मुद्दा र खासगरी घरेलु हिहंसासम्बन्धी मुद्दा मात्र हे�f बेग्लै अदालत गठ� गदा� त्यस्तो अदालतबाट पीनिडत मनिहलाल े सिछटो छरिरतो र Humiliate �भई शुलभ न्याय पाउ�े हु�ाले मनिहला पीनिडत भएका र्फौजदारी मुद्दा खासगरी घरेलु हिहंसाबाट पीनिडत मुद्दा हे�f एउटा छुट्ट ै Fast Track Court गठ� ग�ु�प�f ।

(प्रकरण �ं.२३)३९ ८४११

संयुक्त इजलासपरमादेश समेत 

नि��ेदकः ज�निहत संरक्षण मञ्च (प्रो पस्थिब्लक) र आफ्�ो तर्फ� बाट अमिधकार प्राप्त का.जिज.का. म.�.पा. �डा �ं. ३४ बा�ेश्�र बस्�े �ष� ३७ को अमिध�क्ता कनि�ता पाँडे समेत

नि�रुद�धनि�पक्षीः �ेपाल

सरकार, प्रधा�मन्त्री तथा

मा.न्या. श्री खिखलराज रेग्मी

मा.न्या. श्री निगरीश चन्द्र

लाल

एकल मनिहला (नि�ध�ा) को प्रकृनित ए� ं उ�ीहरूको आर्थिथंक, सामाजिजक, सांस्कृनितक जस्ता अ�स्थिस्थनितलाई हेदा� उ�ीहरू बीच के�ल उमेरको हद लगाई कसैलाई सामाजिजक सुरक्षाबापत भ�ा उपल�ध गराउ�े र कसैलाई सो भ�ा उपल�ध �गराउ� े काय�लाई न्यायोसिचतरुपको मान्न �सनिक�े ।

(प्रकरण �ं.५) राज्यको स्रोतसाध�ले भ्याएसम्म एकल मनिहला (नि�ध�ा)

को आयस्रोत, रोजगारी, नि�जको श्री सम्पभि�, पनितको पेन्स� �ा आफ्�ो पेन्स� आदिद नि�नि�ध पक्षलाई नि�चार गरी एक नि�भि�त मापदण्ड नि�धा�रण गरी ६० �ष� भन्दा

48

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लय, समेत

कम उमेरका एकल मनिहला (नि�ध�ा) लाई पनि� सामाजिजक सुरक्षाअन्र्तगत दिदइ� े भ�ा उपल�ध गराउ�े तर्फ� ध्या�ाकष�ण गराउ� े गरी प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लय लगायतका नि�पक्षीहरूका �ाउँमा नि�दfश�ात्मक आदेश जारी हु�े ।

एकल मनिहला (नि�ध�ा) को �ास्तनि�क तथ्याङ� क संकल� गरी उ�ीहरूको उमेर, ज�संख्या, आर्थिथंक, सामाजिजक ए�ं शैभिक्षक अ�स्था र �ास्तनि�क तथ्याङ� कको यकी� गद̈ उ�ीहरूको उत्था� र नि�कासका लानिग आ�श्यक काय��म र �ीनित ब�ाउ� सहजता प्रदा� ग�f उदे्दश्यले आउ� े रामिष्ट्रय ज�गण�ामा उपरोक्त बमोजिजमको तथ्याङ� क समेत संकल� ग�ु� गराउ�ु भ�ी रामिष्ट्रय योज�ा आयोग तथा केन्द्रीय तथ्याङ� क नि�भागको �ाउँमा समेत नि�दfश�ात्मक आदेश जारी हु�े ।

(प्रकरण �ं.९)

४० ८५४१संयुक्त इजलासपरमादेश

नि��ेदकः दाचु�ला जिजल्ला धुसिलगडा–१ घर भई जिजल्ला प्रहरी काया�लय अछाम मंगलसे�मा दरबन्दी भई हाल �ीरेन्द्र

मा.न्या. श्री बलराम के.सीमा.न्या. श्री

भरतराज उप्रेती

�ेपालको अन्तरिरम संनि�धा�, २०६३ को उपधारा २ को व्य�स्था भ�ेको सरकारी मुद्दासम्बन्धी ऐ�, २०४९ को अ�ुसूची १ र २ मा परेका मुद्दाहरू र अन्य �ेपाल का�ू�मा उल्लेख भएका �ेपाल सरकार �ादी हु�े मुद्दाहरूलाई संकेत गरेको मानु्न प�f ।

49

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

प्रहरी अस्पताल महाराजगञ्जमा उपचार गराईरहेकी सुन्तली धामी (शाह)

नि�रुद�धनि�पक्षीः प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लय समेत

महान्यायामिध�क्ताल े गरेको नि�ण�य सरकारी नि�कायको लानिग मात्र अन्त्रिन्तम हु� सक्दछ । धारा १३५ ल े महान्यामिध�क्तालाई उस्थिल्लखिखत अमिधकार, दिदएको भएता पनि� धारा १३५ ले धारा १०७ को यस अदालतको असाधारण अमिधकारलाई सीमिमत ग�� �ा कटौती ग�� �ा नि�यन्त्रण ग�� �सक्�े ।

अन्त्रिन्तम अ�स्थासम्म सरकार�ाटै पीनिडतको तर्फ� �ाट मुद्दामा प्रनितरक्षा लगायतको काम गरिरन्छ । पीनिडतको हैसिसयत ग�ाहमा सीमिमत हुन्छ । हाम्रो प्रणालीमा पीनिडतल े आर्फै मुद्दा चलाउ� सकै्त� । पीनिडत राज्य�ाट व्य�स्थिस्थत अपराध अ�ुसन्धा� प्रहरी र सरकारी �कीलमा भर प�ु�प�f हुन्छ । पीनिडतले आरू्फ पीनिडत भएको व्यहोराको आरू्फमा भएको प्रमाणसनिहत प्रहरीमा उजूर गदा� प्रहरी र सरकारी �कीलल े मुद्दा �चलाउँदा त्यो अ�स्थामा पीनिडत न्याय पाउ�े मौसिलक हक�ाट �स्थिञ्चत हु� पुग्�े ।

सामान्यतयाः आफ्�ो घर परिर�ारबाट मा��ीय व्य�हार पाउँदापाउँद ै मा�ाचामल माग गरी अड्डा अदालत धाउ� े कुरा मुद्दा ग��कै लानिग �ा पनित समेतका आफ्�ो परिर�ारका सदस्यहरूलाई दुःख दिद� े उदे्दश्यबाट गरिरएको होला भ�ी अ�ुमा� ग�ु�

50

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

स्�ाभानि�क हु� �सक्�े ।

४१ ८८२२संयुक्त इजलासखा�लाउ� दिदलाई पाऊँ 

पु�रा�ेदक प्रनित�ादीः मोरङ� ग जिजल्ला, केरा�ारी गा.नि�.स.�डा �ं.७ बस्�े �रबहादुर आचाय� समेत

नि�रुद�धप्रत्यथ� �ादीः ऐ.ऐ.मृगौसिलया गा.नि�.स.�डा �ं.७ बस्�े रुकमेणीदे�ी शाह

सम्मा��ीय प्रधा�

न्यायाधीश श्री खिखलराज रेग्मी

मा.न्या. श्री प्रकाश �स्ती

शरीरमा आगो लगाइएको कारणबाट परेका भनि�एका खत र चोटपटकको प्रकृनितबाट घरेल ु हिहंसाको सिशकार भएको भन्ने देखिखएको र सो तथ्य साक्षीहरूको बकपत्र समेतबाट पुमिष्ट भैरहेको अ�स्था हुँदा अंश �सिलएसम्म मा�ाचामल भराई सिल� पाउ�े ।

(प्रकरण �ं.३) आरू्फल े नि��ाह गरी ल्याएकी पत्�ी तथा बुहारीप्रनित

मा��ीय व्य�हार ग�ु� सम्बन्धिन्धत परिर�ारको का�ू�ी र �ैनितक दुबै प्रकारको दामियत्� हो । परिर�ारबाट सो दामियत्� पूरा गरिरदैँ� र त्यस्ती मनिहलामासिथ हिहंसाजन्य ब्य�हार गरी घरमा बस्� �सक्�े अ�स्था सिसज��ा गरिरन्छ भ�े नि�भि�त� रुपमा मुलुकी ऐ� अंशबण्डाको १० �ं. र लोग्�ेस्�ास्�ीको ४ �ं. बमोजिजम खा�लाउ�को लानिग मा�ाचामल भ�ु�प�f ।

का�ू�नि�परीतको अमा��ीय र कठोर ब्य�हार गरी नि��ानिहत मनिहलालाई घरमा बस्� �सक्�े �ाता�रण तयार पा�f व्यसिक्त �ा परिर�ारल े पसिछ आएर मा�ाचामल भ�� सक्�े आर्थिथंक हैसिसयत सिथए� �ा छै� भ�ी सिल�े जिजकीर आधारही� हु�े ।(प्रकरण �ं.४)

51

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

४२ ८९०१संयुक्त इजलासपरमादेश 

रिरट नि��ेदकः ज�निहत संरक्षण मञ्च (प्रो.पस्थिब्लक) तथा आफ्�ो तर्फ� बाट का.जिज. �डा �ं. ३४ बा�ेश्�र बस्�े अमिध�क्ता कनि�ता पाँडे समेत

नि�रुद�धनि�पक्षीः प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लय समेत

मा.न्या. श्री कल्याण शे्रष्ठमा.न्या. डा.श्री

भरतबहादुर काक:

मानि�सको स्�तन्त्रता, प्रनितष्ठा र आत्मसम्मा�मा चोट पु¥याउ�े खालका कु�ै पनि� प्रथाहरू मा�� अमिधकारको दृमिष्टकोणबाट मान्य हु� सक्दै�� � र का�ू�ल े मान्यता �दिदएका कु� ै पनि� संस्कृनित, परम्परा, मूल्य मान्यता जस्ता कु� ै पनि� आधारमा व्यसिक्तको आधारभूत अमिधकारलाई संकुच� र कुन्धिण्ठत गरेर राख्� �हु�े ।

(प्रकरण �ं.४) मनिहला �ग�लाई पीनिडत ब�ाउ�े जु�सुकै प्रथा, परम्परा र

सँस्कृनित मनिहलाको नि�कास र मनिहला सशसिक्तकरणको बाधकको रूपमा रहेको हुन्छ । त्यस्ता प्रथा, परम्परा र सँस्कृनितल े मनिहला र पुरुषबीच असमा�ता र नि�भेदको परिरस्थिस्थनित उत्पन्न ग�f हुँदा असमा� र नि�भेदकारी प्रथा र परम्परालाई समाजमा हुक� � े अ�स्थालाई कतैबाट समथ�� गरिर� �हु�े ।

�ैकल्या प्रथा तराई क्षेत्रका केही जिजल्लाहरूमा नि�द्यमा� नि�शेष निकसिसमको समस्याको रूपमा रहेको देखिखन्छ । यस्तो प्रथाको कारण माइती घरम ै नि�ध�ा भएका �ा पनितल े �लगी छानिडएका मनिहलाहरूको अंश हक सम्बन्धमा नि��ाह भैसकेकी छोरीलाई अंश दिद�े का�ू�मा व्य�स्था �भएको र �ा�ालक अ�स्थाम ै भएको नि��ाहको का�ू�ी अभिभलेख �हु�ुको साथ ै लोग्�े

52

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

पक्षकाल े स्�ीकार गरी घर �लगेको अ�स्थामा त्यस्ता पीनिडतहरूको पारिर�ारिरक हैसिसयत र अंश हकको समस्या उत्पन्न हु�े भै �ैयसिक्तक हैसिसयत र सम्पभि�क अमिधकारको लानिग नि�भिभन्न समस्या भोग्�ुप�f अ�स्था टड�कारो देखिखन्छ । परन्तु, यस नि�षयमा आ�श्यक र पया�प्त अध्यय� र अ�ुसन्धा� भएको देखिखंदै� । जसको कारण समस्याको मात्रा र प्रकृनित पया�प्त मात्रामा नि�भि�त �भए पनि� यस समस्याको नि�द्यमा�तालाई इन्कार ग�� सनिक�े स्थिस्थनित पनि� छै� । तराई क्षेत्रमा बासिलकाहरूल े व्यहो�ु� परेको खास निकसिसमको यस्तो समस्यालाई नि�शेष प्रकारले सम्बोध� ग�ु�प�f ।

(प्रकरण �ं.७)४३ ८९२८

संयुक्त इजलासपरमादेश 

नि��ेदकः मनिहला का�ू� र नि�कास मञ्च र आफ्�ो तर्फ� बाट समेत अमिध�क्ता मीरा ढंुगा�ा समेत

नि�रुद�धनि�पक्षीः प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लय समेत

मा.न्या. श्री दामोदरप्रसाद

शमा�मा.न्या.

प्रा.डा.श्री भरतबहादुर

काक:

व्यसिक्तगत ए� ं नि�जी हकनिहतको प्रश्न �देखिखई मनिहलाहरूको अंश हकको सम्पभि� रक्षालगायतका नि�षयसँग सम्बन्धिन्धत नि�षयमा स��साधारण सबैको चासो र सरोकार रह� जा�े हुन्छ । सा��जनि�क सरोकार रहेको नि�षयको नि�रोपणको लानिग का�ू� व्य�सायीको रूपमा रहेका नि��ेदकहरूलाई अदालत प्र�ेश ग�f हकदैया �रहेको भन्न �मिमल्�े ।

(प्रकरण �ं.४) कु� उदे्दश्य प्रान्त्रिप्तका लानिग के कस्तो का�ू� ब�ाउ�े �ा

53

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

�ब�ाउ�े भन्ने नि�षय नि�धामियकाको एकलौटी क्षेत्रामिधकार (Exclusive Jurisdiction) अन्तग�त प�f कुरा हो । शसिक्तपृथकीकरणको सिसद्धान्तल े नि�धामियकी दायरा (Legislative domain) को का�ू� नि�मा�णको नि�षयमा सामान्यतया न्यायपासिलकाल े हस्तक्षेप ग�� �मिमल्�े ।

नि�धामियकी प्रज्ञा (Legislative Wisdom) भिभत्रका का�ू�मा संशोध�का साथ ै आ�श्यक �या ँ का�ू�को नि�मा�णको नि�षयमा प्रभा� पा�f गरी अदालती कार�ाही उपयुक्त �मानि��े ।(प्रकरण �ं.७)

का�ू�को व्य�स्था समयसापेक्ष हु�ुपद�छ । समय अ�ुकूल �रहेको व्य�स्था �ा प्रा�धा�लाई परिरमाज�� गरी राज्यले संनि�धा�को भा��ानि�परीत �हु�े गरी का�ू� ब�ाउ� सनिक�े ।(प्रकरण �ं.९)

मनिहलाको सम्पभि�सम्बन्धी हक संरक्षण र प्रचल�का सम्बन्धमा पारिर�ारिरक का�ू�का व्य�स्थाहरू समयसापेक्ष समायोजिजत हु�ुप�f हुँदा सा��जनि�क सरोकार नि�षयहरूमा का�ू� नि�मा�णका सम्बन्धमा नि�चार पुर्‍याउ�ु भ�ी प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लय समेतका �ाउँमा नि�दfश�ात्मक आदेश जारी हु� े ।(प्रकरण �ं.१०)

54

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

४४ संयुक्त इजलास०६९-CR-

०४३६कत�व्य ज्या�

पु�रा�ेदक/प्रनित�ादी: जिजल्ला सु�सरी, भो�ाहा गा.नि�.स.�डा �ं. ३ घर भई हाल कारागार काया�लय, मोरङमा थु�ामा रहेकी सरिरता पौडेलनि�रूद�धप्रत्यथ�/�ादी: सिसताराम पौडेलको जाहेरील े �ेपाल सरकार

मा.न्या. श्री कल्याण शे्रष्ठ

मा.न्या. प्रा.डा.श्री

भरतबहादुर काक:

चरम गरिरबी, असहाय अ�स्था, सहयोग र समथ��को अभा�ले म�ो�ैज्ञानि�क दुब�लताले नि��ेकही� काय� गरेको देखिख� आउँदछ । बराबर नि�रामी भइरह�े र त्यसको भार थेग्� �सक्� े अ�स्थाल े नि�चसिलत भएर एउटा मनिहलाले आफ्�ो निप्रयज� कै उपर साङ्‍घानितक बल प्रयोग ग�ु�प�f परिरस्थिस्थनित मा��ता र समाजका लानिग पनि� चेता��ी दिद�े खालको कुरा छ । यस्तो काय� र परिरस्थिस्थनित अ�ास्थिञ्छत र नि�डम्ब�ापूण� त छ तर त्यस्तो स्थिस्थनितबाट उम्क� सक्�े राहतजन्य व्य�स्थाहरूको अभा�मा त्यस्तो जघन्य र सम्�ेद�शून्य अ�स्था आई �रहला भन्� पनि� सकिकंदै� । समाज र राज्यल े यस्ता कुराको कारक तत्त्�हरूको अध्यय� र पनिहचा� गरी मा��ीय सुरक्षाका निकल्लाहरू ठेकेदारहरूले मजबुत पा�f प्रयास ग�ु�प�f ।

(प्रकरण �ं.३)४५ संयुक्त इजलास

०७०-RC-०११२

कत�व्य ज्या�

�ादी : गुराँसदे�ी लामाको जाहेरीले �ेपाल सरकार

नि�रूद�धप्रनित�ादी : जिजल्ला

भक्तपुर, भक्तपुर

मा.न्या. श्री सुशीला काक:मा.न्या. श्री

बैद्य�ाथ उपाध्याय

प्रताडीत मनिहलाwारा भएको हिहंसा र आ�ेशपे्ररिरत हत्याबीच केही अन्तर रहेको पाइन्छ । आ�ेशपे्ररिरत हत्यामा तत्कालै उठेको रिरसको कारण मौकामा प्रहार गरी हत्या गरेको हँुदा त्यसमा म�साय तत्त्�को अभा� रहन्छ । BATTERED WOMEN SYNDROME (BWS) को दा�ी सिलइएको �ारदात हत्या �ै हो तर �ारदातको कारक तत्त्� भ�े

55

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

�.पा. चाँगु�ारायण घर भ ै जिजल्ला रूपन्देही मुर्निगंयामा माइती घर भई काठमाडौं जिजल्ला, काठमाडौं महा�गरपासिलका �डा �ं. ६ बौद�ध, टुसालमा बसो�ास गरी हाल केन्द्रीय मनिहला कारागार काया�लयमा थु�ामा रहेकी रामिधका शे्रष्ठ

म�f व्यसिक्त स्�यम� �ै रहेको हु�े । धेर ै जसो BWS सुनि�धा खोजिजएको नि��ादमा

�षÅदेखिख प्रताडीत, घरेल ु हिहंसाको सिसकार भएकी मनिहला जो पनितबाट दुव्य��हारको सिसकार नि�रन्तर भएका हुन्छ��, चोट, प्रहार, धक्का (Trauma) बराबर पाउँछ��, बारम्बार परपुरूषको लान्छ�ा, दुव्य��हार पाउँछ� � �ा ज्या� मा�f धम्कीसमेत पाउँछ� � । नि�जल े उक्त पीडक पनित, प्रेमीको हत्या मौकामा गरेको �भई कैयौँ दिद�पसिछ ज्या� जोगाउ� �ा पीडक नि�दाएको �ा �शा स�े� गरेको बखत मौका छोपी ग�f गद�छ� � । यस्तो हत्याको एकमात्र कारण आ�ेश, घृणा, प्रहारबाट मुसिक्त �ा पीडकले मा�f डर, त्रासबाट मुसिक्त रहेको हु�े ।

(प्रकरण �ं. ८) अदालतले अं.बं.१८८ �ं. को प्रयोग कत�व्य ज्या�

मुद�दामा अ�स्था हेरी सजायमा छुट प्रदा� ग�f गरिरन्छ । तर BWS भन्� े कुरा एक प्रकारल े सम्बन्धिन्धत मनिहलाले पाउ�े का�ू�ी सुनि�धा हो जहाँ मृतक पीडक हुन्छ र मनिहला प्रताडीत हुँदा पीनिडत भएकी हुन्छे । नि�ज मनिहलाल े ग�f अपराध पीडाको उपज हु� आउँछ । अत: अं.बं.१८८ �ं. ले मात्र BWS को

56

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

सम्बोध� हु� �सक्� े हुँदा यसको लानिग छुट�टै का�ू�wारा सम्बोध� हु� आ�श्यक देखिख�े ।

(प्रकरण �ं. १८) सबै तथ्यगत परिरस्थिस्थनित र आफ्�ै लोग्�ेबाट हु�े गरेको

घरेल ु हिहंसाबाट प्रताडीत भई घरको पारिर�ारिरक �ाता�रण �ै कलहमय भई आजिजत अ�स्थामा पुगी आफ्� ै लोग्�ेलाई मा�ु�प�f अ�स्थामा प्रनित�ादी पुगेको, नि�जको दु �्इ �टा �ाबासिलग छोरीहरूसमेत रहेको र नि�ज �ाबासिलगहरूको पाल�पोषण, रेखदेख संरक्षण ग�ु�प�f तथ्यलाई समेत नि�चार गदा� नि�ज प्रनित�ादीलाई मुलुकी ऐ�, ज्या�सम्बन्धीको महलको १३(१) �ं. बमोजिजम सजाय गदा� चक} प�f देखिखंदा प्रनित�ादीको अंशभागको हकमा स��स्� ग�ु� �प�f र कैदको हकमा १० (दश) �ष� सजाय हु�े गरी व्यक्त भएको पु�रा�ेद� अदालतको राय म�ासिसब देखिख�े ।

(प्रकरण �ं. १९) BWS को अ�स्था मुलुकी ऐ�, अ.ब. १८८ �ं. को

भन्दा र्फरक रहेकाल े प्रनितपादिदत सिसद�धान्त, परिर�र्नितंत सन्दभ�, समयको माग र BWS को गाम्भीय�तासमेतको आधारमा कत�व्य ज्या� मुद�दामा BWS को परीक्षण ग�f र सो परीक्षण प्रनित�ेद�

57

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

ए�म� नि�शेषज्ञको रायलाई सजायमा आंसिशक छुट �ा सजायबाट पूण� सर्फाइ दिद�को लानिग प्रमाणमा ग्राह् य ब�ाउ� उपयुक्त व्य�स्था हु� आ�श्यक देखिख�े ।

(प्रकरण �ं. २०)४६ नि�ण�य �ं. ८५४१

भाग: ५३ साल: २०६८ मनिह�ा: बैशा? अंक: १ रै्फसला मिमनित :२०६७/०८/१५ ४४०

नि��ेदकः दाचु�ला जिजल्ला धुसिलगडा–१ घर भई जिजल्ला प्रहरी काया�लय अछाम मंगलसे�मा दरबन्दी भई    हाल �ीरेन्द्र प्रहरी अस्पताल महाराजगञ्जमा उपचार गराईरहेकी सुन्तली धामी (शाह) 

नि�रुद्ध

नि�पक्षीः प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लय समेत

मा��ीय न्यायाधीश श्री बलराम के.सी

मा��ीय न्यायाधीश श्री भरतराज उपे्रती

�ेपालको अन्तरिरम संनि�धा�, २०६३ को उपधारा २ को व्य�स्था भ�ेको सरकारी मुद्दासम्बन्धी ऐ�, २०४९ को अ�ुसूची १ र २ मा परेका मुद्दाहरू र अन्य �ेपाल का�ू�मा उल्लेख भएका �ेपाल सरकार �ादी हु�े मुद्दाहरूलाई संकेत गरेको मानु्न प�f ।

  महान्यायामिध�क्ताल े गरेको नि�ण�य सरकारी नि�कायको लानिग मात्र अन्त्रिन्तम हु� सक्दछ । धारा १३५ ले महान्यामिध�क्तालाई उस्थिल्लखिखत अमिधकार, दिदएको भएता पनि� धारा १३५ ल े धारा १०७ को यस अदालतको असाधारण अमिधकारलाई सीमिमत ग�� �ा कटौती ग�� �ा नि�यन्त्रण ग�� �सक्�े ।

  �ेपालको अन्तरिरम संनि�धा�, २०६३ को धारा १०७(२) ल े यस अदालतलाई “यस संनि�धा�wारा प्रदक्त मौसिलक हकको प्रचल�को लानिग �ा अक} उपचारको व्य�स्था �भएको �ा अक} उपचारको व्य�स्था भए पनि� सो उपचार अपया�प्त �ा प्रभा�ही� देखिखएको अन्य कु� ै का�ू�ी हकको प्रचल�को लानिग �ा सा��जनि�क हक �ा सरोकारको कु�ै नि�षय समा�ेश भएको कु�ै सं�ैधानि�क �ा का�ू�ी प्रश्नको नि�रुपणको लानिग आ�श्यक र उपयु�क्त आदेश जारी गरी त्यस्तो हकको प्रचल� गराउ�े �ा नि��ाद टंुगो लगाउ� े असाधारण अमिधकार स�}च्च अदालतलाई  हु�ेछ” भन्न े सं�ैधानि�क प्रा�धा� रहेको देखिखन्छ । उस्थिल्लखिखत सं�ैधानि�क व्य�स्था अन्तग�त पूण� न्यायको नि�मिम� यस अदालतल े कु� ै नि�काय �ा पदामिधकारील े गरेको नि�ण�यलाई Judicial Review ग�� सक्�े ।

(प्रकरण �ं.४)  संनि�धा�को धारा ११६ अ�ुसार यस अदालतले गरेको रै्फसला �जीर हुन्छ र त्यस्तो

�जीर स�ै अड्डा अदालतले मान्न कर लाग्छ । यस इजलासले पनि� यस इजलासको संख्याभन्दा बढी संख्याको इजलासले गरेको रै्फसला समा� नि��ादको नि�षय छ भ�े मान्न कर लाग्छ । तर यदिद नि��ादको नि�षय र्फरक छ भ�े बृह�पूण� इजलासकै भए पनि� र यदिद रै्फसला Per Incuriam छ भ�े कम सख्याको इजलासले पनि� एभच क्ष्लअगचष्ब m रै्फसला �मान्न सक्�े ।

58

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

(प्रकरण �ं.६)  अन्त्रिन्तम अ�स्थासम्म सरकार�ाटै पीनिडतको तर्फ� �ाट मुद्दामा प्रनितरक्षा लगायतको

काम गरिरन्छ । पीनिडतको हैसिसयत ग�ाहमा सीमिमत हुन्छ । हाम्रो प्रणालीमा पीनिडतले आरै्फ मुद्दा चलाउ� सकै्त� । पीनिडत राज्य�ाट व्य�स्थिस्थत अपराध अ�ुसन्धा� प्रहरी र सरकारी �कीलमा भर प�ु�प�f हुन्छ । पीनिडतले आरू्फ पीनिडत भएको व्यहोराको आरू्फमा भएको प्रमाणसनिहत प्रहरीमा उजूर गदा� प्रहरी र सरकारी �कीलले मुद्दा �चलाउँदा त्यो अ�स्थामा पीनिडत न्याय पाउ�े मौसिलक हक�ाट �स्थिञ्चत हु� पुग्�े ।

(प्रकरण �ं.८)  धारा ३२ को हक �ागरिरकलाई प्राप्त भएपसिछ संनि�धा�ले �ै यस अदालतको धारा

१०७(२) को यस अदालतको न्यामियक पु�रा�लोक� ग�� पाउ� े अमिधकारलाई Exclude �ा Limit ग�f गरी स्पष्ट व्य�स्था गरेको अ�स्था, मान्य सिसद्धान्तअ�ुसार Political question समा�ेश भएको निबषय �ा नि�धामियकाको आन्तरिरक काय� व्य�स्थाप�को नि�षय र यस अदालत धारा १०७(३) अन्तग�त अन्त्रिन्तम भएका निबषयहरूमा Writ against Judiciary हु� �सक्�े मान्य सिसद्धान्तको अ�स्थामा �ाहेक अन्य अ�स्था र निबषयमा मान्य सिसद्धान्तमा रहेर काय�पासिलकातर्फ� का प्रत्येक अमिधकारीले गरेको नि�ण�यको न्यामियक पु�रा�लोक� ग�� सक्�े । (प्रकरण �ं.९)

ज लैंनिगक तथा यौनि�क४७ ७९५८

संयुक्त इजलासउत्प्रेषण, परमादेश, प्रनितषेध लगायत जो चानिह�े आज्ञा आदेश �ा

नि��ेदकः का.जिज.का.म.�.पा. �डा �ं. २ सिश�भक्त माग� खुसा��ीटार, लाजिजम्पाट काठमाडौं स्थिस्थत नि�लनिहरा समाजका काय�कारी नि�दfशक

मा.न्या. श्री बलराम के.सी.

मा.न्या. श्री प�� कुमार

ओझा

बच्चा जन्मदा एउटा सिलङ्गीमा जन्मेको भएपनि� जैनि�क (Biological) र प्राकृनितक (Natural) प्रकृया अ�ुसार जन्मदा भन्दा अक} सिलङ्गीमा नि�कास भई जन्मदाको भन्दा र्फरक सिलङ्गीमा लैनिङ्गक स्�रुप परिर�त�� हु� सक्छ� � । यस्तो परिर�त�� हुदैमा नित�ीहरु मा�� जानित �ा �ागरिरक �ै होइ��� भन्न �मिमल्�े ।

मनिहला र पुरुष �ाहेक अन्य तेश्रो सिलङ्गी लगायतका

59

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

पुज� जारी गरिरपाऊँ

सुनि�लबाबु पन्त नि�रुद�ध

नि�पक्षीः �ेपाल सरकार, प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लय समेत

व्यसिक्तहरुलाई यौ� अभिभमुखीकरण (Sexual Orientation) का आधारमा भेदभा� ग�� �मिमल्�े ।

राज्यल े मनिहला र पुरुष बाहेकका तेस्रो सिलङ्गी प्राकृनितक व्यसिक्त �ागरिरकहरुको अन्चिस्तत्�लाई स्�ीकार गरी उ�ीहरुलाई पनि� संनि�धा�को भाग ३ wारा प्रद� मौसिलक हकहरुबाट �स्थिञ्चत ग�� �मिमल्�े ।

(प्रकरण �.४) का�ू�ल े नि�धा�रण गरेको उमेर पूरा गरेका व्यसिक्तहरुले

कसरी यौ� सम्पक� (Sexual Intercourse) राख्दछ�� र त्यस्तो सम्पक� प्राकृनितक अप्राकृनितक के हो भ�ी प्रश्न ग�f अमिधकार कसैलाई पनि� प्राप्त हु� �हु�े ।

मनिहला र पुरुषहरु (नि�परीत सिलङ्गी) ल े ग�f यौ� सम्पक� मा गोपनि�यताको हक सुरभिक्षत छ त्यस्तो अमिधकार र्फरक लैनिङ्गक पनिहचा� र यौ� अभिभमुखीकरण भएका तेश्रो सिलङ्गी व्यसिक्तहरुको हकमा पनि� समा� रुपमा आकर्निषंत हु�े ।

मानि�सको स्�तन्त्रता, प्रनितष्ठा र आत्मसम्मा�मा चोट पुर्‍याउ�े खालका कु�ै पनि� व्य�स्थाहरु मा�� अमिधकारको दृमिष्टकोणबाट मान्य हु� सक्दै�� � । धम�, संस्कृनित, परम्परा, मूल्य मान्यता जस्ता कु� ै पनि� आधारमा व्यसिक्तको आधारभूत अमिधकारलाई संकुच� ग�� �हु�े ।

60

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

संनि�धा�को भाग ३ का मौसिलक हक र �ेपालले हस्ताक्षर गरी �ेपाल का�ू� सरह लाग ू भएका मा�� अमिधकार सम्बन्धी नि�भिभन्न महासन्धिन्धहरुले दिदएको अमिधकार आफ्�ै पनिहचा�मा उपयोग ग�� �पाउ�े का�ु�ी व्य�स्था छ भ�े त्यस्तो व्य�स्थालाई स्�ेच्छाचारी (Arbitrary), आधारही� (Unreasonable) र भेदभा�युक्त (Discriminatory) मान्नु प�f हुन्छ र त्यस्तो का�ु� काया�न्�य� ग�f राज्यको काय� पनि� Arbitrary Unreasonable र discriminatory �ै मान्नुप�f ।

आफ्� ै पनिहचा� कायम राखी मौसिलक हक र स्�तन्त्रताको उपभोग ग�� �पाउ� े का�ू�लाई भेदभा�कारी का�ू� मानु्नप�f ।

�ेपाल सन्धिन्ध ऐ�, २०४७ को दर्फा ९ �मोजिजम ICCPR/ICESCR समेत �ेपाल का�ू� सरह भएको हुँदा LGBTI हरुल े आफ्�ोप�को अमिधकार (Right to have one's own identity) को आधारमा नि��ा भेदभा� आफ्� ै पनिहचा� सनिहत �ेपाल का�ू�ले दिदएको हकहरु अरु सरह नि��ा�ध रुपमा उपभोग ग�� पाउ�ु प�f ।

सरकारल े आ�श्यक अध्यय� गरी र्फरक लैनिङ्गक 61

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

पनिहचा� र यौ� अभिभमुखीकरण भएका व्यसिक्तहरुले समेत अरु सरह � ै नि��ा भेदभा� आफ्�ो अमिधकार उपभोग ग�� पाउ� े गरी उपयुक्त का�ू� ब�ाउ� ु �ा भैरहेको का�ू� संशोध� गरी आ�श्यक प्रबन्ध ग�ु� भ�ी �ेपाल सरकारको �ाउँमा नि�दfश�ात्मक आदेश जारी हु�े ।

एउटा सा�ालक व्यसिक्तल े अक} सा�ालक व्यसिक्तसँग राजीखुशी मञ्जूरील े आफ्�ो चाह�ा अ�ुरुप �ै�ानिहक सम्�न्ध राख्� पाउ�ु उसको �ैसर्निगंक हक र अमिधकार हो । समसिलङ्गी नि��ाहलाई सम्बन्धिन्धत व्यसिक्तहरुको हक अमिधकार र सामाजिजक पारिर�ारिरक दृमिष्ट सब ै पक्षबाट हेरिर�ुप�f ।

(प्रकरण �ं.६)४८ ९०४८

संयुक्त इजलासपरमादेश

नि��ेदक : जिजल्ला म्याग्दी, �ारच्याङ� ग गा.नि�.स. �डा �ं. ६ बस्�े निडलु बुदुजा

नि�रूद�धनि�पक्षी : �ेपाल सरकार, प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लय, सिसंहदरबार काठमाडौंसमेत

मा.न्या. श्री सुशीला काक:मा.न्या. श्री

�ैद्य�ाथ उपाध्याय

भेदभा�रनिहत प्रयास गद̈ आम �ागरिरकसरह पनिहचा� दिद� े प्रयास भएको अ�स्थामा नि��ेदकको मागअ�ुसार राहदा�ीमा तेस्रोसिलङ्गीको पनिहचा� दिद� �सक्� े भने्न स�ाल �ै �उठ��े ।

(प्रकरण �ं.६) मेसिश� रिरडे�ल राहदा�ी (MRP) कु�ै एउटा देशसँग मात्र

सरोकार रह� े प्रकृनितको सिलखत �भै अन्तरा�मिष्ट्रयस्तरको सिलखत हो । यस्तो प्रकृनितको सिलखतमा परिर�त�� गदा� सो

62

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

सम्बन्धमा अन्य स्था�मा प�f असरसमेतलाई दृमिष्टगत गरी परिर�त�त ग�ु� प�f ।

(प्रकरण �ं.८)

झ नि�नि�ध४९ ६९१४

नि�शेष इजलासउत्प्रेषण समेत

नि��ेदकः लसिलतपुर जिजल्ला, लसिलतपुर उप-महा�गरपासिलका �डा �ं. २ झस्थिम्सखेल बस्�े अमिध�क्ता चन्द्रकान्त ज्ञ�ाली समेत

नि�रुद�धनि�पक्षीः मन्त्रिन्त्रपरिरषद ससिच�ालय समेत

मा.न्या. श्री लक्ष्मणप्रसाद

अया�लमा.न्या. श्री

कृष्णकुमार �मा�मा.न्या. श्री केदारप्रसाद

निगरी

अदालतको रै्फसला अन्तग�त सजाय पाई कारागारमा रहेका कैदीहरु मध्य े सिशभिक्षतलाई क शे्रणीमा र असिशभिक्षतलाई ख श्रेणीमा राख् � ु सरसत� हेदा� �ै मु�ासिस� देखिखदैँ� । जसरी का�ू�ल े सिशभिक्षत असिशभिक्षत भन् �े आधारमा �भै व्यसिक्तको कसूरको आधारमा सजाय नि�धा�रण गद�छ त्यसरी � ै सजाय स्�रुप कारागार भिभत्र रहेका कैदीहरुलाई पनि� सिशक्षा �ा रह�सह�को आधारमा तल्लो �ा मासिथल्लो शे्रणीमा �ग�करण ग�f भन् � े कुरा म�ासिस� देखिखदैँ� । कसूरका आधारमा सजाय पाएका सबैले समा� रुपमा त्यसलाई भोग्�ु प�f हुन्छ । सिशभिक्षत �ा ठूलो औकातमा बस्� े बा�ी पद̈मा त्यसल े छुट �ा सुनि�धा पाउ�े भन् �े हुदैँ� ।

मनिहला, बालक, �ृद्ध �ा शारीरिरक �ा मा�सिसक रुपले असक्त व्यसिक्त �ा आर्थिथंक सामाजिजक �ा शैभिक्षक दृमिष्टले निपछनिडएको �ग�को संरक्षण �ा नि�कासको लानिग का�ू�द्बारा नि�शेष व्य�स्था ग�� सनिक�ेछ भ�ी �ेपाल

63

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

अमिधराज्यको संनि�धा�, २०४७ को धारा ११(३) को प्रनितबन्धात्मक �ाक्यांशल े अप�ादीत गरेको अथा�त कमजोर �ा निपछनिडएको व्यसिक्त �ा �ग�को संरक्षण �ा नि�कासको लानिग नि�शेष का�ू� ब�ाउ� सक्�े व्य�स्थासम्म गरेको देखिखन्छ । तर सिशक्षा �ा रह�सह�ले ठूलो औकातमा बस्�े बा�ी परेका व्यसिक्तको लानिग नि�शेष छुट, सहुसिलयत �ा सुनि�धा प्रदा� ग�� सक्� े व्य�स्था संनि�धा�मा रहेको देखिखदै� । सब ै �ागरिरक का�ू�को दृमिष्टमा समा� हु�े, कसैलाई पनि� का�ू�को समा� संरक्षणबाट बन्चिन्चत �गरिर� े र राज्यल े �ागरिरकहरुका बीच धम�, �ण�, सिलङ्ग, जात जानित �ा �ैचारिरक आस्था �ा ती मध्य े कु� ै कुराको आधारमा भेदभा� �गरिर� े भन् �े जस्ता सं�ैधानि�क व्य�स्थाहरुले �ागरिरकहरु प्रनित सा�ो ठूलो �ा जे जस्तो औकात भए पनि� समा� रुपले व्य�हार ग�ु�प�f उदे्दश्य राखेको छ । ठूलो औकात र सा�ो औकात भन् � े मात्र ै आधारमा व्यसिक्तहरु बीच भेदभा� ग�ु� समतामूलक सजायको स्थाप�ा ग�f संनि�धा�को भा��ाको प्रनितकूल हु� जान्छ ।

५० ८१६९संयुक्त इजलास

नि��ेदकः सु�सरी जिजल्ला, श्रीपुर गा.नि�.सं. �डा �ं.

मा.न्या. श्री बलराम के.सी.

�ागरिरकलाई संनि�धा�ले दिदएको खाद्य सम्प्रभु�ाको हक साथ�क ब�ाउ� राज्यको देहायका कत�व्यहरू हु�े

64

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

उत्प्रेषणयुक्त परमादेश समेत

८ बस्� े र्फतुली मिमयाँको �ानित रनिहम मिमयाँको छोरा �ष� ३५ को बाजुद�दिद� मिमयाँ समेत

नि�रुद�धनि�पक्षीः �ेपाल सरकार, प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लय सिसंहदरबार काठमाडौं समेत

मा.न्या. श्री कृष्णप्रसाद उपाध्याय

।(क) �ागरिरक आरै्फले आफ्�ो खाद्य उत्पाद� गरी आरै्फ आत्मनि�भ�र बन्�े, (ख) राज्यले पया�प्त मात्रामा खाद्य सुरक्षा र भण्डारण गरी बजारमा खाद्य उपलब्ध र आपूर्नितं गरी गराई आफ्�ा �ागरिरकलाई खाद्यको कमी हु� �दिद�े, (ग) राज्यल े �ागरिरकहरूको खाद्य सम्प्रभु�ाको हक प्राप्त ग�� खाद्य उत्पाद�, बजार र संरक्षण ग�f काममा सहयोग पुर्‍याउ�े, (घ) सबै �ागरिरकलाई खाद्यमा सहज पहुँच हु�े अ�स्था र �ाता�रण सिसज��ा ग�f ।

(प्रकरण �ं.८) �ागरिरकलाई खाद्य सम्प्रभु�ाको हकबाट �स्थिञ्चत �ग��

खाद्य सम्प्रभु�ाको मौसिलक हक उपभोग ग�� राज्यले प्रत्येक �ागरिरकलाई खाद्यमा सजिजलैसँग पहुँच पुग्�सक्�े गरी अथा�त� Access to Food को लानिग राज्यल े आ�श्यक का�ू� ए� ं �ीनित लगायत अन्य आ�श्यक व्य�स्था समेत गरी उपयुक्त आर्थिथंक �ाता�रण समेत सिसज��ा ग�ु�प�f ।

(प्रकरण �ं.१२)

65

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

�ागरिरकहरूको भोकबाट मुक्त हु� े मौसिलक अमिधकार अथा�त Right To Food र पेशा व्य�साय सम्बन्धी मौसिलक हकको संरक्षण ग�� आ�श्यक क्षनितपूर्नितंको व्य�स्था ग�ु�प�f ।

ब�भिभत्र र्फडा�ी बढ�द ै गएको कारण जंगली ज�ा�रहरू आरक्षणबाट �ानिहर नि�स्क�ु स्�भानि�क हो। तर यो कुरा स्�भानि�क भए तापनि� संरभिक्षत हु�ुप�f �ागरिरकको सम्पभि�मा राज्यका नि�कायwारा संरभिक्षत जंगली ज�ा�रबाट क्षनित पुर्‍याउ� ु �ा त्यस्तो ज�ा�रबाट क्षनित हु�ुलाई राज्यल े ज�ताको खाद्य सम्प्रभु�ाको हकप्रनित आफ्�ो दामियत्� पूरा ग�ु�प�f ।

(प्रकरण �ं.२३) �ागरिरकहरूको निहत र सरोकार गाँसिसएका,

खाद्यसम्प्रभु�ा, स्�ास्थ, खाद्यान्न समस्या, सुरक्षा, पेशा व्य�साय ग�� पाउ�े �ाता�रण र त्यसको समुसिचत सुरक्षा जस्ता या�त नि�षयमा का�ू� �भएको र �ीनित �भएको भ�ी राज्य आफ्�ो सं�ैधानि�क कत�व्यबाट पन्धिन्छ� �मिमल्�े ।

�ागरिरकहरूको हक र निहतको संरक्षक समेत रहेको सरकारल े आरू्फमा रहेको �ीनितगत नि�ण�य ग�� सक्�े

66

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

अन्तर्नि�ंनिहत अमिधकार प्रयोग गरी क्षनितपूर्नितं दिद�े नि�ण�य गरी आफ्�ो सं�ैधानि�क कत�व्य र दामियत्�को पाल�ा ग�ु�प�f ।

(प्रकरण �ं.२६) सा��जनि�क सम्पभि�को रुपमा रहेका लोप हुँदै गएका

का�ू�अ�ुसार राज्यwारा संरभिक्षत आरक्षण भिभत्रका जंगली बन्यजन्त ु र ज�ा�रल े यदिद कृनिषमा आधारिरत �ागरिरकहरूको बाली �ा खेती �ष्ट गछ� भ� े राज्यले त्यसमा कु� ै प्रत्यक्ष हानि� �पुर्‍याए पनि� राज्यले आ�श्यक र उसिचत क्षनितपूर्नितं दिद� राज्य Tortiously Liable हुन्छ । राज्यwारा संरभिक्षत आरक्षण भिभत्रका ज�ा�रले कसैको बाली, खेती जस्ता सम्पभि�मा क्षनित पुर्‍याएमा त्यस्तो ज�ा�रको Keeper को हैसिसयतले राज्यले पीनिडतलाई क्षनितपूर्नितं दिद�ुप�f ।

(प्रकरण �ं.२८)

५१ ८३८०संयुक्त इजलासमोही �ामसारी ।

पु�रा�ेदक प्रनित�ादीः बारा जिजल्ला निपप्रानि�ता� गा.नि�.स. �डा �ं. ६ बस्�े दुय}ध� शुक्ला

नि�रुद�ध

मा.न्या. श्री गौरी ढकाल

मा.न्या. श्री प्रकाश �स्ती

परिर�ारका कु� ै व्यसिक्तको मृत्युप�ात � सम्पभि�मा रहेको भोगामिधकार स्�तः समाप्त हुँदै� । कु�ै पक्षले मोहीका रुपमा भोगामिधकार रहेको व्यसिक्तको मृत्युपसिछ मोही लागेको जग्गाको भोगामिधकार आरू्फमा सारेको स्�घोषणा ग�ु� मोनिहया�ी हक

67

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

प्रत्यथ� �ादीः ऐ.ऐ. दुगा�दास तत्मा

समान्त्रिप्तको आधार हु� �सक्�े । मोनिहया�ी हकको समान्त्रिप्तका लानिग भूमिमसम्बन्धी ऐ�,

२०२१ को दर्फा २९ को बाटो जग्गाध�ीले अप�ाएको हु�ैपछ� । अन्यथा सो जग्गामा रहेको जग्गाध�ीलाई बाली बुझाई जोत आ�ाद ग�f हक मृतक मोहीका परिर�ारमा स्�तः स�f ।

(प्रकरण �ं.२) सम्पभि� स्�ामिमत्�ही� हु� सक्दै� । त्यसैले हक जग्गा

पज�ीको २क ल े पैंतीस दिद� पसिछ दश रुपैया दस्तूर सिलई जनिहल े सुकै पनि� �ामसारी हु� सक्� े गरी असीमिमत समय राखेको छ । मोनिहया�ी हक �ामसारी ग�� कु�ै समय सीमा का�ू�ले तोनिकएको छै� । बाबुको मृत्यु पसिछ नि�जका छोरा समेतका हक�ाला मोनिहया�ी हक �ामसारी ग�f औपचारिरकता पूर ै ग�प̈छ� भन्ने का�ू�ी बाध्यता छै� । �ामसारी ग�ु� भ�ेको अभिभलेख अद्या�मिधक ग�ु� हो । �ामसारीको प्रनि�याल े �भएको हक सिसज��ा ग�f �भई कायमी हक हक�ालामा स�f ।

बाजेको मोनिहया�ी हक नि�जको २०२४ सालमा देहान्त भएपसिछ अन्य हक�ालाको नि��ाद �हुँदा यी प्रत्यथ�का बाबुमा स¥यो । बाबुल े �ामसारी गराई अभिभलेख अद्या�मिधक �गराउँदैमा नि�जको मोनिहया�ी हक सिसज��ा

68

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

�ै �भएको मान्न �सनिक�े ।(प्रकरण �ं.३)

५२ ८५४० संयुक्त इजालसपरमादेश

नि��ेदकः ज�निहत संरक्षण मञ्च (प्रो.पस्थि�लक) का तर्फ� बाट अस्थिख्तयारप्राप्त र आफ्�ो हकमा समेत काठमाडौँ जिजल्ला का.म.�.पा.�डा �. १४ कुलेश्�र �स्� े अमिध�क्ता प्रकाशमभिण शमा� समेत

नि�रुद�धनि�पक्षीः प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लय समेत

मा.न्या. श्री बलराम के.सीमा.न्या. श्री

भरतराज उप्रेती

खाद्यान्नको अमिधकारको अभा�मा स्�तन्त्रताको हक उपभोग हु� सक्दै� र खाद्यान्नको अभा�को जी�� सम्मा�पू��क हुँदै� । तसथ� स्�तन्त्रता र खाद्यान्नको अमिधकार Right to Food एकअका�को Mutually Inclusive हक हु� � । मानि�सको लानिग Dignified Life अथा�त � सम्मा�पू��क बाँच्� पाउ�े हक भ�ेको मा��ीय मूल्य, मान्यता र मया�दामा आधारिरत जी�� हो । �ागरिरकको सम्मा�पू��क बाँच्� पाउ�े हकको लानिग लोक कल्याणकारी राज्यमा परिरणत ग�� समर्निपंत राज्यले आफ्�ा �ागरिरकलाई शान्त्रिन्त सुरक्षा कायम गरी ज�ध�को सुरक्षा गरी मया�दिदत र सम्मा�ीत मा��ीय जी��का लानिग अपरिरहाय� न्यू�तम� आ�श्यकता जस्तैः खाद्यान्न, पा�ी, �ास, स्�ास्थ्य, स्�तन्त्रता, गोप�ीयता, सिशक्षा, कपडा �स्तुहरू बजारमा सबैको आर्थिथंक रूपल े पहुँच पुग्� े र सबैल े प्राप्त ग�� सक्�े अ�स्था सिसज��ा भएको हुन्छ । सम्मा�पू��क �ाँच्� पाउ� े हक उपभोग ग�� कम्तीमा पनि� खाद्यान्नमा अमिधकार Right to Food जस्तो Basic

69

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

Necessity मा प्रत्येक �ागरिरकको पहुँच हु�ुप�f ।(प्रकरण �ं.४)

रोजगारीको लानिग स्�स्थ्य शरीर, तन्दुरुस्तीप� र काम ग�� सक्�े उमेर आ�श्यक पद�छ । �ा�ालकलाई काममा लगाउ� ु हुँदै� । बृद्ध उमेरका जेष्ठ �ागरिरकहरूले काम ग�� सक्दै��� । तर राज्यको Employment Policy अ�ुसार रोजगारको अ�सर सब ै योग्य �ागरिरकलाई प्रदा� ग�� पनि� कु� ै नि�भि�त उमेर पूरा भएपसिछ रोजगारीबाट अनि��ाय� अ�काश प्राप्त ग�ु�पछ� । आजी�� रोजगार राज्यले ग्यारेण्टी ग�� �सक्�े ।(प्रकरण �ं.८)

खाद्यान्नमा Access र खाद्यान्न Available गराई दिद� ु राज्यको कत�व्य हो । खाद्यान्नको अभा�मा खाद्यान्नको अमिधकार Right to Food को हक नि�रथ�क हु� े र खाद्यान्नको अमिधकार नि�रथ�क भएपसिछ �ागरिरकहरूको धारा १२(१) को सम्मा�पू��क बाँच्� पाउ�े हक उपभोग हु� �सक्�े ।

(प्रकरण �ं.१०) खाद्यान्न अभा�मा मानि�स म�� सक्छ भ� े खाद्यान्नको

अभा�मा गभ��ती मनिहलाको पेटमा भएको �च्चा 70

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

कुपोषणबाट पीनिडत हु� जान्छ, �ाल�ासिलका, बृद्धबृद्धा, रोगी, असहाय, अपाङ्गहरू म�� सक्छ� । त्यसैले �ागरीकहरूको खाद्यान्नको अमिधकार Right to Food को अमिधकार ह��� हु� �दिद� समयमा �ेपालको भू–भाग भरी पया�प्त मात्रामा खाद्यान्न उपल�ध र आपूर्नितं ग�f गराउ� े सरकार सं�ैधानि�क कत�व्य�ाट नि�मुख हु� �हु�े ।

(प्रकरण �ं.२७)५३ ८६४७

संयुक्त इजलासपरमादेश समेत 

नि��ेदकः सुखfत जिजल्ला, उ�रगंगा गा.नि�.स.�डा �ं. ५ बस्� े अमिध�क्ता कमल नि�ओल

नि�रुद�धनि�पक्षीः �ेपाल सरकार, प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लय समेत

मा.न्या. श्री बलराम के.सीमा.न्या. श्री मोह�प्रकाश

सिसटौला

सम्मा�पू��क बाँच्� पाउ� े हकअन्तग�त नि�रामी पदा� राज्यwारा सञ्चासिलत सरकारी अस्पतालबाट स्�ास्थ्य उपचार पाउ� े प्रत्येक �ागरिरकको मौसिलक हक हो भ�े सरकारी अस्पतालबाट �ागरिरकलाई उपचार दिदलाउ�े सरकारको कत�व्य हु�े ।

(प्रकरण �ं.७) सरकारल े प्रत्येक अस्पतालमा अस्पतालको तह र

स्तरअ�ुसार डाक्टर, उपकरण लगायत अन्य कम�चारीहरूको व्य�स्था गरी अस्पतालको हैसिसयत अ�ुसारको आ�श्यक Life saving drug हरूको Stock राख्� पछ� । अस्पताल भ�� छ तर डाक्टर छै� �ा �स� छै� �ा औषमिध छै� �ा Vice Versa को

71

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

गु�ासो �ा तक� Excuse हु� सक्दै� । अस्पतालमा अस्पतालको आ�श्यकता अ�ुसार र Monsoon को समयमा झाडा पखाला अथा�त � Cholera जस्तो Epidemic महामारीको Outbreak भएमा उपचारको लानिग अस्पतालमा डाक्टर �भएको �ा जी��जल तथा झाडा पखला रोक्� े औषमिध �भएको भन्ने जस्ता जिजकीर Justify हु� �सक्�े ।

(प्रकरण �ं.८) स्�ास्थ्य से�ा पाउ� े हकको साथ�क उपलन्चिब्धको लानिग

स्�ास्थ्य से�ाको सबभन्दा तल्लो स्तरमा रहेको जिजल्ला अस्पताल �ा स्�ास्थ्य चौकी निक� �होस मौसमअ�ुसार हु�े रोग �ा अकस्मात देखा प�f Epidemic प्रकारको जु�सुकै रोगबाट पनि� �ागरिरकल े उपचारको अभा�मा Right to Life को हकबाट बस्थिञ्चत �हु� स्�ास्थ्योपचार सम्बन्धी औषमिधलगायत सरकारल े अन्य आ�श्यक व्य�स्था गरी सम्भानि�त जु�सुकै प्रकारको Epidemic लाई Cope ग�� सरकार सदा तयारी हालतमा रह� पछ� । यस्तो सं�ैधानि�क कत�व्यबाट सरकार पन्धिन्छ� �सक्�े ।(प्रकरण �ं.१२)

डाक्टरको अभा� �ा औषमिधको अभा� �ा समयमा उपचार �पाएको कारण Cholera लागेको कारणबाट

72

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

नि�रामी मछ� भ�े उसको Right to life को हक ह��� हु� पुग्छ र सरकार त्यसको ज�ार्फदेही हुन्छ । झाडा पखालाको उपचारको लानिग सरकारी अस्पतालमा औषमिध �भएको र जिजल्ला अस्पतालहरूमा दरबन्दी हु�े तर डाक्टर �हु�ाले समयमा नि�रामीले उपचार �पाएको भन्ने कुरा स्�ीकाय� र मान्य हु� �सक्�े ।

५४ ८७०३संयुक्त इजलासपरमादेश समेत 

नि��ेदकः �ेपाल �ाता�रणीय का�ू� व्य�सायी संघ (�ेला) का अस्थिख्तयारप्राप्त ऐ.का का�ू�ी प्रनितनि�मिध अमिध�क्ता ऋनिषराम मिघमिमरे समेत

नि�रुद�धनि�पक्षीः प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लय समेत

मा.न्या. श्री कल्याण शे्रष्ठ

मा.न्या. श्री सुशीला काक:

संनि�धा� �ा का�ू�मा स्�ीकृत हकहरू राज्यका उपर दामियत्� हु��, जसलाई सुनि�भि�त �गरिरक� सूचीहरूको प्रनितस्पधा� मात्र ग�ा�ल े अन्ततः का�ू�ल े नि�भि�तता गुमाउ� पुग्�े र अराजक परिरस्थिस्थनितहरू सिसज��ा ग�� मद्दत पुग्�े ।

(प्रकरण �ं.२३) समाजभिभत्र ै एक �ग�ल े नि�मिधबाट प्राप्त स� ै हकहरूको

सा��जनि�क लाभको अ�स्था भोगी नि�सिशष्ट स्थिस्थनितमा रह�े र जु� दी�ही� �ग�को लानिग राज्य �ा सामाजिजक पद्धनितको सहयोगको आ�श्यकता प�f हो, त्यही �ग�बाट त्यस्तो �ग�लाई चानिहएको �ेला स�ै से�ा सुनि�धाबाट च्यूत भएर �स्�ुपरेको अ�स्था का�ू� न्याय र सभ्यताको दृमिष्टकोणले समेत सह्य अ�स्था हु� �सक्�े ।

(प्रकरण �ं.४५)73

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

व्यसिक्तका कनितपय गोप्य कुराहरू अन्य व्यसिक्तल े थाहा पाएको अ�स्थामा थाहा पाउ�े व्यसिक्तले अक} व्यसिक्तलाई नि�यन्त्रणमा राख्� सक्� े हुन्छ । यसको परिरणामस्�रुप व्यसिक्तगत सूच�ा प्र�ाह हु� े व्यसिक्तको व्यसिक्तगत स्�तन्त्रतामा � ै आघात पुग्� जा� े हुन्छ । त्यसकारण व्यसिक्तको व्यसिक्तगत स्�तन्त्रताको रक्षाको लानिग नि�जको गोप�ीयता सम्बन्धी अमिधकारको संरक्षण ग�ु�प�f ।

(प्रकरण �ं.५७) एच.आइ.भी. सं�मिमतको आफ्�ा यौ�साथीप्रनित के

कस्तो कत�व्य रह�े, कसैलाई एच.आइ.भी. सं�मण भएको भन्न े शंका लागेको अ�स्थामा आफ्�ो यौ� साथीको एच.आइ.भी. सं�मणसम्बन्धी शंका नि��ारण ग�� के अमिधकार हु�े, स्�ास्थ्यकम�को लापर�ाहीको कारणबाट एच.आइ.भी. सं�मण भएमा सं�मिमत व्यसिक्तल े के कस्तो उपचार पाउ�े, लापर�ाहीपूण� तरिरकाल े एच.आइ.भी. सं�मण गराइदिद�े स्�ास्थ्यकम�लाई के कस्तो र्फौजदारी दामियत्� �ह� गराउ�े, एच.आइ.भी. सं�मिमत भएको भ�ी स्�ास्थ्यकम�ल े खोसिलदिदएको भेदबाट सं�मिमतले व्यहो�ु�प�f सामाजिजक लाञ्छ�ा तथा नि�भेदकारी व्य�हारको उपचार के हु�े, सा��जनि�क से�ा प्रदा� ग�f

74

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

दामियत्� बोकेका पदामिधकारी �ा नि�कायल े कसैलाई एच.आइ.भी. सं�मिमत भएको आधारमा त्यस्तो से�ा प्रदा� ग�� इन्कार गरेको अ�स्थामा क े हु�े, एच.आइ.भी. सं�मिमत तथा प्रभानि�तहरूको के कस्तो अमिधकार हु� े भन्न े नि�षयमा हालसम्म कु� ै का�ू�ी व्य�स्था �रहेकाल े यस्तो कुराको का�ू�ी सम्बोध� हु�ुप�f ।

(प्रकरण �ं.६४) एच.आइ.भी./एड�सको कारणबाट उत्पन्न हु� े मा��

अमिधकारको ह�न्लाई रोक्�को लानिग सरकारले उपयुक्त का�ू�ी व्य�स्था ग�� सकेको �हुँदा ज�ताको मा�� अमिधकारको रक्षा ग�f दामियत्� �ोकेको सरकारल े के कस्तो का�ू� ब�ाउ� े र कनिहल े ब�ाउ� े भन्न े कुराको एकलौटी अमिधकार नि�धामियकाको मात्र भएको भ�ेर पन्धिन्छ� मिमल्� े अ�स्था हुदै� । सरकारल े मा�� अमिधकारसम्बन्धी नि�भिभन्न अन्तराष्टÊरिरय आलेखहरू तथा संनि�धा�मार्फ� त � व्यक्त गरेको प्रनित�द्धताअ�ुरूप ज�ताप्रनितको आफ्�ो दामियत्� नि��ा�ह ग�¨प�f ।(प्रकरण �ं.६५)

५५ ८७३६संयुक्त इजलास

नि��ेदकः झापा जिजल्ला, भद्रपुर �गरपासिलका, �डा

मा.न्या. श्री तानिहर अली

राज्यको मूल प्र�ाहमा समेदिट� �सकी पसिछ परेका �ग� �ा समुदायका �ागरिरकहरूलाई सामाजिजक न्याय र

75

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

उत्प्रेषणयुक्त परमादेश समेत 

�ं. ११ स्थिस्थत मोमेन्टो एपेरेल्स प्रा.सिल.का. तर्फ� बाट अस्थिख्तयारप्राप्त ऐ.का. काय�कारी अध्यक्ष चण्डीराज ढकाल

नि�रुद�धनि�पक्षीः श्रम अदालत समेत

अन्सारीमा.न्या. श्री

भरतराज उप्रेती

सशक्तीकरणका माध्यमबाट अरुसरह समा� प्रनितस्पधा�मा उत्र� सक्षम �भएसम्मका लानिग मात्र सकारात्मक नि�भेदसम्बन्धी �ीनित अ�लम्ब� ग�f र सकारात्मक नि�भेद, सशक्तीकरण तथा आरक्षण जस्ता काय��महरूका माध्यमबाट उ�ीहरूको प्रनितस्पधा�त्मक क्षमतामा अभिभ�ृजिद्ध भई अरु सरह प्रनितस्पधा� ग�� सक्षम भएपसिछ पूण� प्रनितस्पधा�मा आधारिरत “समा�हरूका बीचको समा�ता” को स्थिस्थनितमा पुग्�े हु�ाले सकारात्मक नि�भेद �ा आरक्षणसम्बन्धी व्य�स्थाहरू अल्पकाली� प्रकृनितका हु�े ।

(प्रकरण �ं.१०)  आर्थिथंक, सामाजिजक, शैभिक्षक �ा साँस्कृनितक क्षेत्रमा

पछानिड परेका कारण रामिष्ट्रय जी��को मूल प्र�ाहमा समानिहत हु� �सकेका �ग� �ा समुदायका �ागरिरकहरूलाई सशक्तीकरण तथा आरक्षण जस्ता सकारात्मक नि�भेदका माध्यमबाट रामिष्ट्रय जी��को मूल प्र�ाहमा समानिहत गराउ� े समा�ेशीकरणसम्बन्धी सिसद्धान्तको उदे्दश्य भएको हुँदा बस्थिञ्चती (Deprivation) मा परेका त्यस्ता �ग� �ा समुदायको पनिहचा� ग�f दामियत्� राज्य अथा�त � �ेपाल सरकार मै

76

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

नि�हीत हु�े ।

(प्रकरण �ं.१६)  आरक्षण प्रदा� गरिरएको कु� ै एक �ग�बाट कु� ै पनि�

उम्मेwार उ�ीण� हु� �सकेमा उक्त आरभिक्षत पद अक} आरभिक्षत �ग�मा समा�ेश (थप) ग�f गरेको प्रा�धा�बाट सारभूत समा�ता र समा�ेशीकरणकै पक्षपोषण भएको काय�लाई असं�ैधानि�क भन्न �मिमल्�े ।

(प्रकरण �ं.२६)  संनि�धा�ल े सारभूत समा�ता, सामाजिजक न्याय र

समा�ेशीकरणलाई प्राथमिमकता प्रदा� गरेको अ�स्थामा खुल्ला र समा�ेशी दु�ैतर्फ� उ�ीण� उम्मेwारलाई समा�ेशीतर्फ� बाटै सिसर्फारिरश गदा� संनि�धा�को भा��ाको पक्षपोषण �हु� े र त्यस्ता उम्मेwारलाई खुल्लातर्फ� बाट सिसर्फारिरश गरिरएमा समा�ेशीतर्फ� का अरु उम्मेwारले मौका प्राप्त ग�f भई संनि�धा�को भा��ाअ�ुकूल हु�जा�े ।

(प्रकरण �ं.२७)५६ ९०७८

संयुक्त इजलासपरमादेश

रिरट नि��ेदक स� काठमाडौं जिजल्ला, काठमाडौं

महा�गरपासिलका �डा �ं ९

मा.न्या. श्री कल्याण शे्रष्ठ

मा.न्या. श्री

अपराधबाट पीनिडत हु� पुगेका व्यसिक्त �ा नि�जका आभिश्रतलाई भराउ� े क्षनितपूर्नितंलगायतका राहत काय��मलाई प्रभा�कारीरूपमा दिदलाउ�को लानिग

77

क्�र.सं.

नि�.�ं./इजलास मुद�दा

पक्ष/नि�पक्ष मा.न्या. नि�णया�धार

गौशालास्थिस्थत माईती �ेपालको तर्फ� बाट

अस्थिख्तयार प्राप्त र आफ्�ै तर्फ� बाटसमेतअमिध�क्ता उमा तामाङसमेत नि�रूद�धनि�पक्षी स� �ेपाल

सरकार, प्रधा�मन्त्री तथा मन्त्रिन्त्रपरिरषद�को काया�लय सिसंहदरबार, काठमाडौंसमेत

�ैद्य�ाथ उपाध्याय

कसूरदारलाई सिछटो छरिरतोरूपमा का�ू�को कठघरामा उभ्याई उसिचत दण्ड दिद� र पीनिडतलाई न्याय स्�रूप का�ू�बमोजिजमको क्षनितपूर्नितंलगायतको राहत उसिचत र म�ासिस� समयभिभत्र ै उपलब्ध गराउ�को लानिग हाल प्रचल�मा रहेको परम्परागत र्फौजदारी न्याय प्रशास�को काय�शैलीमा परिर�त�� ग�¨प�f । लगातार कार�ाही र सु�ु�ाइको लानिग नि�यमा�लीको

व्य�स्था स्�तः काया�न्�य�मा आउ� सक्दै� यसको प्रभा�कारी काया�न्�य�को लानिग सरोकार�ाला पक्षका साथै हरेक नि�काय ए�म� पदामिधकारीहरूको सहयोग र समन्�य नि�रन्तररूपमा � ै भईरह� आ�श्यक हु�े ।

९प्रकरण �ं। २८०

78