yönetim ekonomisi

YÖNETİM EKONOMİSİ:

• GENEL BİLGİ• Dersin Amacı:• Bu dersin amacı, ekonomik teori ve metotların business

(iş) karar-alma süreçlerine uygulanmasıdır.• Business iki veya daha fazla tarafın karşılıklı etkileşim

içinde olduğu durumu ifade eder ve kasıt sadece firma değildir. Bunun yanı sıra, devlet, kar amacı gütmeyen kişi/kurumları (STK) vs. (faaliyetleri) de içine alan bir kavramdır.

• Özetle: Farklı alternatifler arasında seçim yapmak durumunda olan herkesi kapsar. Bu seçimler ve/veya sonuçları, parasal ya da parasal olmayabilir; yönetim ekonomisinin kapsamı içindedir.

DERSİN EKONOMİ BİLİMİYLE İLİŞKİSİ

• Ders, makro-iktisadın enflasyon, büyüme, işsizlik, ödemeler dengesi vb. gibi konuları ve bunlara yönelik olarak devletin para ve maliye politikalarıyla ilgilense de, özellikle mikro-iktisadın şu konuları yönetim ekonomisi dersinin çerçevesini çizer:

• Firma Teorisi

• Tüketici Teorisi (Talep)

• Üretim ve Maliyet Teorisi (Arz)

• Fiyat Teorisi

• Piyasa yapısı ve Rekabet Teorisi (Piyasa Modelleri)

HAFTALIK DERS İŞLEME PLANI

• 1.HAFTA: Dersin tanıtımı, yönetim ekonomisinin amacı, içeriği ve iktisatla ilişkisi, Tüketici davranışları teorisi: Kayıtsızlık eğrileri, bütçe doğrusu,

• 2. HAFTA tüketici dengesi, bireysel talep eğrisi, talebi etkileyen faktörleri Gelir esnekliği, talep esnekliği, gelir ve ikame etkileri.

• 3. HAFTA Üretim Teorisi: Kısa dönemde üretim, üretimin 3 bölgesi, Uzun dönemde üretim, eşürün eğrileri, eşmaliyet doğrusu, firmanın optimal input bileşimi,

• 4. HAFTA Genişleme Yolu, Maliyet Teorisi: Kısa dönem maliyet eğrileri,

• 5.HAFTA: Marjinal maliyet,kapasite sorunu, tecrübe eğrisi, Arz Eğrisi, doğrusal arz eğrisi ve arz esnekliği, bireysel emek arzı, geriye bükük arz eğrisi, Tam rekabet piyasası, Tüketici ve üretici rantı,

• 6. HAFTA: Talep ve Arzın değişmesinin piyasaya etkisi, kamu müdahalesi, Kısa dönem firma dengesi, firma hasılatı

• 7. HAFTA: TRP aşırı kar, normal kar, üretimin durması, uzun dönem firma dengesi, Tam rekabette endüstri dengesi, sabit, artan ve azalan maliyetli endüstrilerde endüstri uzun dönem arz eğrisi,

• 8. HAFTA: TRP’nin monopoleşmesi, Monopolün sakıncaları, monopolün sosyal maliyeti ve etkinlik ve gelir dağılımı açısından sonuçları, Monopol piyasası, piyasanın özellikleri, monopolde kısa ve uzun dönem firma dengesi, Monopolün sakıncaları, monopolün sosyal maliyeti ve etkinlik ve gelir dağılımı açısından sonuçları, Monopolde fiyat farklılaştırması, Monopollü Rekabet Teorisi, piyasanın özellikleri, kısa ve uzun dönem sonuçları açısından tam rekabet ve monopelle karşılaştırılması, Oligopol Piyasası: Piyasanın özellikleri, Oligopol teorileri, Oyun Teorisi

• 9.HAFTA: Makroekonominin tartışma alanı, makroekonomi-mikroekonomi ayrımı. Temel makroekonomik kavramlar, GSMH ve diğer milli gelir kavramları, Ekonomik büyüme ve büyümenin ölçülmesi, Enflasyon ve fiyat endeksleri, İşsizlik, işsizlik türleri ve işsizlikle ilgili oranlar, dış ekonomik ilişkiler ve ödemeler bilançosu,

• 10. HAFTA: Ekonomik karar birimleri ve faaliyetleri, harcamalar ve toplam talebin unsurları, Tüketim, yatırım, kamu harcamaları, ihracat, ithalat, bazı önemli özdeşlikler. Türkiye ekonomisi, Cumhuriyetten günümüze dönemler itibariyle Türkiye ekonomisinin geçirdiği aşamalar, ulusal ve uluslararası ekonomik krizler, Ekonomik istikrar, istikrarın sağlanmasında para ve maliye politikalarının rolü ve uygulanması,

MİKROİKTİSAT

1-GİRİŞ:Mikroiktisat nedir? Mikroiktisatın tartışma alanı

nedir? Makroiktisattan farkı nedir?

• Makroiktisat, mikroiktisatla birlikte iktisat biliminin 2 temel (ana) çalışma alanından biridir. Bu iki alan, toplulaştırma (aggregation) derecesiyle birbirinden ayrılır. Prensipte, mikroiktisat toplulaştırılmamış (disaggregated) büyüklüklerle ilgilenirken, makroiktisat daha toplulaştırılmış (aggregated) büyüklüklerle ilgilenir.

• Mikroiktisat prensipte “fiyat”ın nasıl şekillendiğini açıklamaya çalışır. Bu yüzden bazen “fiyat teorisi” olarak isimlendirilir.

• Mikroiktisat ve makroiktisat ilgilendikleri konulara örnek vermek gerekirse, Örneğin: Mikroiktisat bir endüstride, bir malın fiyatının nasıl oluştuğunu incelerken, makroiktisat ekonomideki fiyatlar genel seviyesi ile ilgilenir; fiyatlar genel seviyesindeki yüzde (%) değişme diyebileceğimiz “enflasyon”u açıklamaya çalışır.

• Bir başka örnekle, mikroiktisat bireysel emek arzının nasıl belirlendiğini açıklamaya çalışırken, makroiktisat tüm

ekonomideki istihdam/işsizlik düzeyiyle ilgilenir.

Maliyetler ve Harcamalar Açısından Nasıl bir örnek verilebilir?

• Mikro açıdan;

• Firmanın satın aldığı hammadde maliyeti, Firmanın işgücüne yaptığı ödemeler,

• Makro açıdan;

• Cari harcamalar ve bu harcamaların kamunun bütçesindeki payı,

• Gayrisafi sabit sermaye yatırımları ve toplam üretimdeki payı

• Genel ifadeyle, mikroiktisat tek bireysel aktörlerin (firma, tüketici gibi) davranışlarını açıklarken, makroiktisat ekonomiyi bir bütün olarak inceler.

• Fakat, bu ifadelerden, basitçe makroiktisatın, mikroiktisatın konusu olan değişkenlerin sadece toplamından ibaret olduğunu düşünmek yanlış olacaktır. Çünkü, toplam (aggregated) ekonomik davranışlar, her zaman bireysel faaliyetlerin toplamına karşılık gelmek zorunda değildir.

• Örnek: Ücretler düşmesinin firma ve ülke ekonomisi açısından irdeleyelim!

• Örneğin: ücretler düşerken, bir firma, -maliyetleri azaldığından- daha fazla işçi çalıştırmak ve böylece üretimini (ve kârını) artırmak isteyebilir.

• Ancak, bir bütün olarak ekonomi düşünüldüğünde,

ücretlerdeki bu düşüşler ekonomideki tüketicilerin daha az tüketmelerine (veya daha az emek arzına yol açar) ve sonuçta azalan toplam taleple birlikte ekonomide üretimin de düşmesine yol açabilir.

Ekonomi bilimi ve ilgilendiği alanlar nelerdir?

• Ekonominin 3 ana sorunu:

• 1. Kıt kaynakların tümünden yararlanmak (Tam kullanım sorunu)

• 2. Kıt kaynakları en iyi şekilde kullanmak (Etkin kullanım sorunu)

• 3. Eldeki kaynaklarla üretilen mal ve hizmet miktarını artırmak (kapasitenin artırılması sorunu)

1.Tam kullanım sorunu

• Tam kullanım (tam istihdam): Tüm kaynakların (üretim faktörlerinin) tamamının kullanılması

• Şekil: Üretim imkanları eğrisi

• L noktasında üretim yapılabilir

otomobil

2. Etkin Kullanım Sorunu

1. Hangi mal ve hizmet üretilecek, ne kadar üretilecek? (Füze mi, okul mu, otomobil mi!)

2. Nasıl üretilecek, hangi faktörler yardımıyla, hangi yöntemle? (Emek yoğun mu, yoksa sermaye yoğun mu?)

3. Bu mallar kimin için üretilecek? (Bölüşüm nasıl olacak, ekonomik sisteme göre değişir)

Bu tercihler, liberal kapitalist (A. Smith yaklaşımı), müdahaleci kapitalist (J.M. Keynes yaklaşımı) ve Sosyalist sistemlerde (K. Marx yaklaşımı) nasıl olurdu?

3.Üretim Kapasitesinin Artırılması

• Şekil: Üretim imkanları eğrisi

L noktasında üretim yapılabilir mi? Nasıl?

otomobil

3.Üretim Kapasitesinin Artırılması

1. Yeni üretim teknolojisi,

2. Üretim faktörlerinin miktarının ve kalitesinin artması,

3. Eğitimli bireyler,

4. Yaparak öğrenme,

5. Ar-Ge,

1. BÖLÜM: TÜKETİCİ DAVRANIŞLARI TEORİSİ:

Temel kavramlar:

Hizmet,

Tüketim,

Fayda, Toplam Fayda ve Marjinal Fayda

Soru: Dünya üretiminin büyük çoğunluğunu mal mı yoksa ve hizmetler mi oluşturmaktadır?

Tarım %6Sanayi % 30,7

Hizmetler % 63,4

• https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/xx.html

Temel kavramlar:

Toplam Fayda:

Bir malın tüketilmesi sayesinde, bireyin ulaştığı haz ve tatmin. TU (Total Utility)

Marjinal Fayda:

İlave tüketimin (en son tüketim) toplam fayda üzerindeki etkisi (veya toplam faydadaki değişim)

Toplam fayda

TU=f(Qa)

TU: toplam fayda,

Qa: a malından tüketilen miktar

f:fonksiyon

Tüketilen toplam miktarın kişiye sağladığı toplam fayda.

Marjinal fayda

MU=∆TU/ ∆Qa

(A malındaki ilave tüketimin Toplam fayda üzerindeki etkisi).

Dişinizi çektirdiniz, ilk iğne ağrınızı kesmedi. İkinci iğne de kesmedi. Üçüncü iğne ağrınızı

kesti (İkinci ve üçüncü iğnenin hasta üzerindeki etkisini görebiliyoruz. Her bir iğnenin sağladığı

son (ilave) etkiye, marjinal fayda deriz.

Üçüncü iğnenin sağladığı bu son etkiyi gördük. Peki 4,5,6,7 iğneyi vurduğunuzu düşünürseniz

hasta nasıl olur!!!

Artan sayıda iğneleri düşünerek Fayda üzerindeki toplam etkisine (Toplam Fayda) ve ek etkisine (Marjinal Fayda)

etkisine bakalım.

Kutucukların büyüklüğüne dikkat edelim!. Her bir kutucuk yeni iğnenin hastaya faydasını veriyor

İğne

Viyana’yı gezeniniz var mı?• 1. ziyaret: çok mutlu oldum. Mükemmel bir şehir. Çok

zevk aldım. Herkese öneririm.

• 2. ziyaret: mutlu oldum. Zevk aldım

• 3. ziyaret: Mutlu oldum.

• 4. ziyaret: Bu sokağı biliyorum.

• 5. ziyaret: Artık sıkılmaya başladım.

• 6. ziyaret: Lütfen bir daha bu şehre gelmeyelim.

• 7. ziyaret: Siz dolaşın ben Televizyon izleyeceğim.

• 8. ziyaret: ……!!!

Rakamsal İfadelerle TU ve MU

8=(18-10)/1

6=(24-18)/1

-2=(28-30)/1

Yenilen Elma Adedi Toplam Fayda (TUy) Marjinal Fayda (∆TUy/∆Qy)

1 10 10

2 18 8

3 24 6

4 28 4

5 30 2

6 30 0

7 28 -2

Şimdi, 10 adet Ankara armutu satın aldığımızı, bunların yemeye başladığımızı düşünelim.

Acaba, Toplam fayda ve marjinal fayda nasıl olacaktır?

İki şekli birlikte çizelim.

KARDİNAL Yaklaşım ORDİNAL Yaklaşım

*Fayda ölçülür *Fayda ölçülmez

TU, MU ölçülür (kıyaslanabilir)1 kg tavuk eti= 36 fayda birimi (utilon) A, B’den daha faydalıdır

Tüketici dengesi, her mala harcanan son liranın sağladığı fayda eşit olunca sağlanır.

Tüketici DengesiKardinal ve Ordinal Yaklaşıma göre;

• Her bir mala harcanan son liranın bireye sağladığı fayda eşit olunca, tüketici dengesi sağlanır.

• Bir mala harcanan son liranın bireye sağladığı fayda =MUa/Pa

MUa=MUb

Kardinal Yaklaşım Denge Koşulu (MU ölçülebilmektedir)

Her mala harcanan son liranın sağladığı faydanın eşit olduğu durum.

Tüketici DengesiKardinal ve Ordinal Yaklaşıma göre;

• Ordinal Yaklaşıma göre de aynı formül geçerlidir. Ancak

• MU ölçülemediğinden, bu eşitlik grafikler yardımıyla gösterilebilir.

MUa=MUb

Ordinal Yaklaşım Denge Koşulu (MU ölçülemez)

• Her iki yaklaşım da aynı kulağı tutuyor.

• Ancak biri sağ elle, diğer sol elle.

(Kardinal Yaklaşım)

• Fayda ölçülebilir olduğu temel düşüncesine dayanır.

• Varsayımlar:• Tüketicinin veri dönemde geliri sabittir• Fiyatlar sabittir.• Tüketici, her malın kendine sağladığı marjinal

faydanın ne olduğunu bilir (MUa, MUb, MUc)• MU=tüketilen son birimin sağladığı ilave fayda.

(Beşinci elmayı yeyince doydum. Dördüncü beni doyurmamıştı!!!).

(Kardinal Yaklaşım) Sayısal ÖrnekHangi maldan ne kadar satın almalıyım? Tüketici, bu kararı

verirken sadece marjinal faydaya göre karar vermez. Fiyatları da dikkate alır.

• Tüketici dengesi, Denge kaç birim A ve kaç birim B malı tüketilince sağlanır?

Qa MUa Pa MUa/Pa Qb MUb Pb MUb/Pb

1 150 6 25 1 120 4 30

2 132 6 22 2 112 4 28

3 114 6 19 3 104 4 26

4 96 6 16 4 96 4 24

5 78 6 13 5 88 4 22

6 60 6 10 6 80 4 20

• A malından 2 birim, B malından 5 birim tükettiğinde, her mala ödediği son liraların faydası eşit (22 birim) olmaktadır. (toplam faydayı en yüksek düzeye çıkarabilmek için). Bu yönteme “Fiyat ve sağlanan ek fayda analizi” de diyebiliriz.

TÜKETİCİ DAVRANIŞLARI TEORİSİ:

Farksızlık Eğrisi (Ordinal Yaklaşım)

• Fayda ölçülemez ancak kıyaslanabilir mantığına dayanır.

• Tüketici sadece 2 mal (X ve Y) tüketmektedir.

• A, B, C,…mal demetlerini ifade etmektedir:• A (x1, y1): X malından x1 birim ve Y malından

y1birim

• B (x2, y2): X malından x2 birim ve Y malından y2birim

• C, D,…, N tüketicinin önündeki sonsuz sayıdaki alternatif mal demetlerini temsil eder.

• Bu alternatif noktalardan bazıları tüketiciye aynı faydayı (veya tatmini) sağlıyor olabilir. Bu noktalar tüketici açısından farksız olduğundan, tüketici bu noktalar arasında kayıtsız kalacaktır.

• A ve B böyle noktalar ise tüketici A’yı B’ye ya da B’yi A’ya tercih edemiyor demektir. Bu durumda A ve B noktaları aynı farksızlık eğrisi üzerinde olacaktır.

Şekil-1.1: Farksızlık Eğrisi

XMalı Miktarı

YMalı Miktarı

I2 > I0 > I1

• A’dan B’ye hareketle: Y’den tükettiği mal miktarını y1’den y2’ye düşürürken, X’den tükettiği mal miktarını x1’den x2’ye artırmaktadır. Ancak Y’deki Δy kadarlık azalmanın ortaya çıkardığı fayda kaybı X’den Δx kadar ilave tüketimin ortaya çıkardığı fayda artışına eşittir. Bu yüzden tüketicinin faydasında bir değişme olmamıştır. Bundan dolayı, A ve B aynı eğri üzerindedir:

• -ΔTUy = ΔTUx

• Ancak bu, -ΔQy = QΔx anlamına gelmez.

• (1 bardak portakal ve 1 bardak limonun faydasının farklı olacağını varsayalım)

• Farksızlık Eğrisi (Tanım):

• Tüketiciye aynı tatmin (ya da fayda) düzeyini veren mal demetlerini gösteren noktaların geometrik yerine denir.

• Tüketici, Y’den tükettiği miktarı y1’den y2’ye azaltırken, X’den tükettiği miktarı x1’den x2’ye artırmayıp x1’de sabit tutsaydı:

• A’dan B’ye değil; C’ye geçmiş olurdu. Bu ise daha az mal tükettiği için faydasında bir azalma demektir. C noktası, I0’a göre daha az faydanın olduğu soldaki bir farksızlık eğrisi olan I1 üzerindedir.

• Sonuç: Farksızlık eğrileri sola doğru kaydıkça fayda azalmaktadır. Aynı gerekçelerle farksızlık eğrisinin sağa doğru hareket etmesi (orijinden uzaklaşması) faydanın arttığı anlamına gelmektedir. I2 > I0 > I1

Böylece karşılaştırma yapılabilmektedir.

Şekil-1.2: Marjinal İkame Haddi (MRS)

XMalı Miktarı

YMalı Miktarı

• MRS, Farksızlık eğrisi üzerinde bir noktadan diğerine hareket ederken, aynı tatmin düzeyinde kalabilmek için, tüketicinin, bir malı diğeriyle hangi oranda ikame ettiğini gösteren orandır. Aynı farksızlık eğrisi üzerindeki ikame ilişkisini açıklamaktadır.

• Y tüketimini ΔQy kadar azaltıp,

X’ten ΔQx kadar tükettiğim zaman aynı tatmin düzeyinde kalırım.

• Bir diğer ifadeyle tüketici, ΔQy kadar y malı yerine ΔQx kadar X malı ikame ederek, aynı tatmin düzeyini korumaktadır.

• MRS, tüketicinin, bir malı diğeriyle hangi oranda ikame ettiğini gösteren oran:

• MRSy,x = = tan αQx

• y tüketimi azalır, x artarsa,• Bu oran (MİO), farksızlık eğrisinin eğimine eşittir. • Bu ise malların marjinal faydalarının birbirine

oranına eşittir. Yani

• Eşitliğin sol tarafını (Y malının X malına ikame oranını) bulmak için, sağ taraftaki oransal değeri bulmam yeterli olacaktır.

Farksızlık Eğrisinin Eğimi (aynı zamanda MİO), Malların Marjinal Faydalarının

Birbirine Oranına Eşittir• İspat: Y malından vazgeçip, daha fazla X tüketilince TU değişmez.

• X’in marjinal faydası: MUx = veya

• ΔTUx = MUx · ΔQx (1)

• Y’nin marjinal faydası: MUy = veya

• ΔTUy = MUy · ΔQy (2)

• ΔTUx + ΔTUy = 0

• MUx · ΔQx + MUy · ΔQy = 0

X malından daha fazla Y malından daha az

kullanmakla kazanılan tatmin kullanmakla kaybedilen tatmin

• Eşitliği diğer tarafa atalım.

• Şekil-1.2’de A’dan B’ye hareketle Y’nin azalmasından ötürü toplam faydada - ΔTUy kadar azalış ve ΔTUx kadar artış olmaktadır. Aynı farksızlık eğrisi üzerinde kalabilmek (yani toplam faydanın değişmemesi) için:

• - ΔTUy = ΔTUx olmalıdır. Bu yüzden (1) ve (2) no’lu denklemlerin sağ tarafları birbirine eşit olmalıdır.

• MUy · ΔQy = -MUx · ΔQx , veya

MRS =Tanα = y

Sorular (1. haftayı kapsar)

• Lütfen soruları cevaplayınız!!!

MİO neden (-) işaretlidir?

• Çünkü,

Çünkü,

• Tüketicinin tatmin düzeyini koruması için bir maldan daha az alması halinde öteki maldan daha çok almasını

• Bir diğer ifadeyle tüketimdeki mutlak değişimin ters yönlü olmasını ifade etmektedir.

MİO neden azalır?Azalan MİO prensibi

• Bu kurala göre, x sürekli bir birim artırılırken, y sürekli azalan oranda azaltılmaktadır. Yani tüketici, y’den her seferinde daha az özveride bulunmak istemektedir. Örneğin,

• NOT:Payın küçülürken, paydanın • sabit olduğuna dikkat edelim. Bundan

dolayı MİO sürekli küçülür• Yandaki rakamlar için bir Grafik çizelim

• Örnek:1......1

1......2

1......3

1......4

... xy

• Bu kural, azalan MU ile açıklanabilir:

• X’ten her seferinde 1 birim artırırken, Y’den her seferinde daha az birimde tüketim yapılmaktadır.

• Çünkü, X’ten daha çok tüketilince bunun marjinal faydası azaldığından, daha fazla X malı almak için, her defasında marjinal faydası artan y’den daha az özveride bulunmak isteyecektir.

• (tüketim azalınca, marjinal fayda artar)

• (AMA TOPLAM FAYDA DEĞİŞMİYOR. ÇÜNKÜ X’TEKİ artıştan toplam fayda artışı ve y’deki azalmadan kaynaklanan toplam fayda azalması birbirini NÖTR etmektedir.

Farksızlık Eğrilerinin Özellikleri

• 1- Negatif eğimlidirler.• 2- Kesişmezler• 3- Orijine dış-bükeydirler

• 1- Farksızlık Eğrileri Negatif eğimlidir: Çünkü mallardan biri azaltıldığında diğeri artırılmalıdır ki tüketici aynı fayda düzeyinde kalabilsin.

Şekil-1.3: Farksızlık Eğrileri Kesişmez

XMalı Miktarı

YMalı Miktarı

2- Farksızlık Eğrileri Kesişmezler: Çünkü tüketici teorisine ilişkin varsayımlarla çelişir.

• A = B, Çünkü I0 üzerindedirler.• A = C, Çünkü I1 üzerindedirler.• Buna göre B = C olmalıdır. • Ancak B < C’dir. Çünkü X’den tüketilen miktar

aynı (x2) kadar olmasına rağmen C noktasında B’ye göre [ycy2] kadar daha fazla tüketilmektedir.

Şekil-1.4: Farksızlık Eğrileri Orijine Dış-Bükeydir

XMalı Miktarı

YMalı Miktarı

y1 Y’deki azalmaya karşın, aynı tatmin düzeyinde kalabilmek için X’te artış olması gerekmektedir.

Ayrıca MİO’yu hatırlayalım. Next.

• 3- Farksızlık Eğrileri Orijine Dış-Bükeydirler: Bunun nedeni azalan marjinal ikame oranı (MİO)’dir. Yani, Eğri üzerinde yukarıdan aşağıya doğru indikçe her seferinde eşit miktarda X malı için vazgeçilen Y malı miktarı azalmaktadır. Çünkü bir maldan tüketilen miktar azaldıkça onun marjinal faydası artmaktadır. Bu ise söz konusu malı tüketici için değerli yaptığından, tüketici gittikçe azalan miktarlarda vazgeçmektedir.

İSTİSNALAR• Şekil 1.5.1: Mükemmel (Tam) İkame:

Toz&kesme şeker; gaz&benzin gibi. MİO her noktada sabittir/aynıdır.

Kesme şeker

Toz şeker

MİO her noktada (aynıdır) sabittir, eğer eğrinin eğimi 45 derece ise MİO her noktada 1’e eşittir

50 kuruş ve 1 TL tam ikame özelliği taşır.

• 50 kuruş yerine 1 TL ikame edilirse, B noktasında MRS oranı nedir? 50 kuruşu

azalt, 1 TL’yi artır.Azaltılan Kuruş adedi/artırılan TL adedi= ?

50 Krş

MRS = ?

• MRS=2

• =2 adet 50 kuruştan vazgeç/ 1 adet TL edin

• Cüzdanındaki para tutarı aynı kalmıştır.

0,25 kuruş ve 1 TL tam ikame özelliği taşır.

• 0,25 kuruş yerine 1 TL ikame edilirse, B noktasında MRS oranı nedir? 1 TL’yi 1 tane artırsam, yerine kaç tane 0,25 krş koymalıyım

Azaltılan Kuruş adedi/artırılan TL adedi= ?

0,25 Krş

MRS = ?

• MİO=4/1=4

• Şekil 1.5.2: Mükemmel (Tam) Tamamlayıcılık: Bir çift ayakkabının sağ ve sol tekleri gibi. Tam tamamlayıcıdır. İkame söz konusu değildir.

•MRS = 0, MRS azalmaz. Sadece her iki ürün belli oranlarda artırılarak tatmin düzeyi yükseltilir.

•bir tane sağ ayakkabıyı Bırakıp, iki tane sol ayakkabı giyelim!!!

Soru: Fayda fonksiyonu U=4q1q22 biçiminde olan bir

tüketicinin optimum tüketim bileşimi, q1=15, q2=24 birimdir. Bu tüketici için MİO nedir?

• İpucu: MİO, aynı zamanda malların marjinal faydaları oranına eşitti. MUx/MUy

• İp ucu: MU1 değeri, U’nun q1‘e göre kısmi türevine eşittir (Aynı şekilde MU2’yi bulabilirsiniz).

• MİO=-dq2/dq1=MU1/MU2

• MU1=∂U/∂q1

• MU2 ∂U/∂q2

• MİO = 4q22/8q1q2=q2/2q1=24/2(15)=0,8

• (yani q1, bir birim artırılınca, q2 0,8 birim düşürülmüştür. Böylece aynı tatmin düzeyi muhafaza edilmiştir)

BÜTÇE DOĞRUSU

• Tüketicinin, belli bir gelir ile her 2 maldan satın alabileceği miktarlar sınırlıdır. Bu yüzden tüketici bütçesi ile sınırlıdır. Tüketicinin G TL’siyle X ve Y’den satın alabileceği maximum miktarlar, Px ve Py fiyatlar iken:

• (Hiç Y satın almaz ise) Max X: G/Px

• (Hiç X satın almaz ise) Max Y: G/Py

Şekil 1.6: Bütçe Doğrusu

• Tüketici A noktasında ise: Gelirinin bir bölümüyle x1 kadar X malından almış, geriye kalanıyla Y malından ancak y1 kadar alabilmiştir.

• Bütçe denklemi:

• G=P1X1+P2Y1,

• P noktası (Bütçe doğrusunun dışı): Mevcut geliriyle satın alamayacağı mal demetini gösterir.

• R noktası (Bütçe doğrusunun içi): Gelirinin bir bölümünü harcamadığı anlamına gelir.

• Sonuç: Tüketici daima bütçe doğrusu üzerindedir.

Bir uygulama,

• Bütçe=1.000 TL,

• A malı fiyatı=5 TL,

• B malı fiyatı=10 TL

• Bütçe doğrusunu çizelim?

Bir uygulama,• Her iki maldan da aldığını düşünelim.

• Bütçe denklemi şöyledir.

• G=P1q1+P2q2,

• G=5q1+10q2,

• örneğin G=5.100 + 10.50

q1=100, q2=50 olsun.

Bu değerleri, ilk bütçe doğrusuna ekleyelim!!

q1 ve q2’den satın alınan tutar=1.000 TL dir

Bütçe Doğrusunun Eğimi

• Şekle göre ???

Bütçe Doğrusunun Eğimi

• Şekil 1.6’da bütçe doğrusunun eğimi:

• tanα = =

• Bütçe doğrusunun eğimi malların fiyatları oranına eşittir.

Bütçe Doğrusunun Kayması

• Tüketicinin geliri artarsa, bütçe doğrusu sağa kayar. (paralel olarak)

• Tüketicinin geliri azalırsa, bütçe doğrusu sola kayar. (paralel olarak)

Bütçe doğrusunun kayması veya eğiminin değişmesi mümkün

müdür?

• Tüketicinin gelirinin değişmesi bütçe doğrusunu kaydırır.

• 1-Malların fiyatları (Px, Py ) sabitken tüketicinin nominal (parasal) geliri artarsa (maaşa zam gelmesi durumunda) bütçe doğrusu sağa kayar. Çünkü tüketicinin hem X, hem Y malından satın alabileceği maximum miktarlar artmıştır. (Bunun tersi de doğrudur: nominal gelirin azalması bütçe doğrusunu sola kaydırır.)

α α α

Artış

Azalış

Şekil-1.7: Gelir Değişmesi

NOT: Burada mal fiyatlarının değişmediğine dikkat edelim.

• 2- Nominal (G)(parasal) geliri ve mallardan birinin (örneğin Y’nin) fiyatı Py sabitken, diğerinin (yani X’in fiyatı Px düşerse) tüketicinin reel geliri (paranın satın alma gücü) artacaktır. Bu durumda tüketicinin X’den satın alabileceği maximum miktar artmıştır. Ancak Y’nin fiyatında bir değişme olmadığı için Y’den satın alabileceği maximum miktar değişmeyecektir.

XG0/Px0

G0/Px1

Soru: Aşağıdaki şekle göre değişen nedir?

Soru: Bütçe doğrusunun eğimi değişti mi?

Şekil-1.8: Fiyat Değişmesi

XG0/Px0

G0/Px1

Cevap: Aşağıdaki şekilde Px’in fiyatı düşmüştür.

Cevap: Eğim küçüldü. tanα=Px0 /Py > tanβ=Px1 /Py ). Eğrilerdeki kayma paralel değildir.

Şekil-1.8: Fiyat Değişmesi

Bir uygulama,

• Bütçe=1.000 TL,

• A malı fiyatı=5 TL,

• B malının fiyatı 10 TL’den 2 TL’ye düşsün. Yeni bütçe doğrusunu nasıl çizebilirim?

TÜKETİCİ DENGESİ

• Tüketici, malların fiyatları ve zevkleri veri iken mevcut geliriyle satın aldığı mal demeti sayesinde faydasını maximize ettiğinde dengededir.

• Tüketicinin amacı fayda maximizasyonudur ve bunu gerçekleştirdiğinde dengededir.

• Ve, G, Px ,Py ve zevkleri değişmediği sürece tüketici bu dengesini değiştirmeyecektir.

Şekil-1.9: Tüketici Dengesi

• 1- M noktası , denge noktası değildir: Neden?

• 2- N noktası , denge noktası değildir: Neden?

• 3- A ve B noktaları , denge noktası değildir: Neden?

• D noktası, denge noktasıdır. Ve, bu noktada,

• Denge Şartı: MRS =

• Neden? (Eğimler!Teğetlik!)

MİO’nun MU’ların oranına eşit olduğu durum• MİO=

• MİO=

MİO’nun bütçe doğrusunun eğimine eşit olduğu durum. Fiyatların oranını eksi ile

çarparsak bize soldaki değeri yani kayıtsızlık eğrisinin

eğimini verir.

Soldaki oran, MİO’nun eğimini veren malların MU’ları oranı;

sağdaki oran ise bütçe doğrusunun eğimini vermektedir.

D noktasında bütçe doğrusu farksızlık eğrisine teğet olduğu için bütçe doğrusunun eğimi, farksızlık

eğrisinin denge noktasındaki eğimine eşit olduğu için soldaki

dengeye ulaşırız.

• Bir önceki sayfada yer alan iki eşitlikte oranları birbirine eşitleyebilirim.

• (Grafiksel olarak şekil 1.9’daki kayıtsız eğrisi ve bütçe doğrusunun eğimini aşağıdaki gibi eşitlerim.

• Burada içler dışlar çarpımı yaparak, Kardinal yaklaşımın sonucuna ulaşırız

Soru: Tüketici yalnızca q1 malı alınca 75 birim, q2 alınca ise 30 birim satın alabilmektedir. Ancak tüketici gerçekte 10 birim q2 malı almaktadır. a)-tüketici gerçekte kaç birim q1 malı satın almaktadır, b)-tüketicinin bütçe doğrusunun eğimi kaçtır?

İp ucu: bütçe denklemini kuralım. Bu denklemde Her iki tarafı P2’ye bölelim ve p1/p2 değerini yani bütçe doğrusunun eğimini bulup, bunu (-) ile çarparsak, MİO’yu buluruz.

C=P1xq1+P2xq2

q 1=C/P1, (veya C=q1xP1)

q 2=C/P2 olduğunu hatırlayalım,

Soru: Tüketici yalnızca q1 malı alınca 75 birim, q2 alınca ise 30 birim satın alabilmektedir. Ancak tüketici gerçekte 10

birim q2 malı almaktadır. a)-tüketici gerçekte kaç birim q1 malı satın almaktadır, b)-

tüketicinin bütçe doğrusunun eğimi kaçtır?

C=p1q1+p2q2

Her iki tarafı P2’ye bölelim ve p1/p2 değerini yani bütçe doğrusunun eğimini bulalım..

q2 =C/p2- (p1/p2)q1

q2=C/p2 C=30p2 ve C=75p1 bu eşitlikten P1/P2 çek

P1/p2=0,4, sonuçları denkleme koyalım

10=30- 0,4.q1 , q1=50, eğim(m)=-p1/p2=-0,4

NOT=Kayıtsızlık eğrisinin eğimi, Px/Py’nin (-) ile çarpılması sayesinde elde edilir.

TÜKETİCİNİN GELİR VE FİYAT DEĞİŞMELERİNİN DENGEYİ

DEĞİŞTİRMESİ

• “G, Px ,Py ve zevkleri”nden birisi değiştiğinde tüketicinin bu dengesi değişecektir.

• 1- Gelir Değişmesi: Gelir-Tüketim Eğrisi ve Engel Eğrisi

• 2- Fiyat Değişmesi: Fiyat-Tüketim Eğrisi ve Bireysel Talep Eğrisi

• 3- Zevklerin Değişmesi

1- Gelir Değişmesi: Gelir-Tüketim Eğrisi ve Engel Eğrisi

• Px ,Py ve tüketicinin zevkleri sabitken,

• • (G G1 > G0)

• Tüketicinin hem X, hem Y malından satın alabileceği maximum miktarlar artmıştır. Bütçe doğrusu sağa kayar.

Örnek:

• Şimdi bir bütçe doğrusu ve kayıtsızlık eğrisi çizelim.

• 1. Gelirim artsın. Yeni bütçe doğrusu ve kayıtsızlık eğrisini çizelim.

α α α

Fiyatlar değişmediğinden eğim (α) değişmemiştir. Eğrilerdeki kayma paraleldir.

Şekil-1.10: Tüketici Geliri değişirse

x2 x0 x1

• İşten çıkarıldım. Yeni bulduğum işin maaşı ilk maaşımdan da düşük.

• Şimdi bu 3 denge noktalarını birleştirelim.

α α α

Artış

Azalış

Fiyatlar değişmediğinden eğim (α) değişmemiştir. Eğrilerdeki kayma paraleldir.

Gelir-Tüketim Eğrisi

Şekil-1.10: Gelir-Tüketim Eğrisi

x2 x0 x1

• Gelir, G0’dan G1’e artarsa Bütçe doğrusu sağa;

• G0’dan G2’ye düşerse sola kayar.

• Denge noktaları da D0, D1, D2, …olarak değişir.

• Bu denge noktalarını birleştiren eğriye gelir-tüketim eğrisi denir.

• Gelir-Tüketim Eğrisi: Malların fiyatları ve tüketicinin zevkleri sabitken, gelirdeki değişmeler sonucu ortaya çıkan denge noktalarının geometrik yeridir.

• Ve, gelir değişmesi ile birlikte tüketicinin her 2 maldan ne kadar tükettiğini gösterir.

Şimdi yeni bir şey öğrenelim. Gelir tüketim eğrisinin sağına (Y’nin tüketimini gösteren) bir yansıtma tablosu ekleyelim. Yatay eksende ise Gelir olsun. Nasıl bir şekil

çizerdiniz.

GelirX

Gelir- Tüketim Eğrisi

Şekil-1.11: Engel Eğrisinin Elde Edilişi

Engel Eğrisi

Engel Eğrisi, gelirin değişik seviyelerinde tüketicinin herhangibir maldan (örneğin Y malından) ne kadar tükettiğini gösteren eğridir.

P x OK g

Gelir artınca Y tüketimi ne oldu?

• Y tüketimi azalabilir mi?

• Azalsa nasıl bir şekil olurdu?

• Bu durumda malları bir sınıflandırmaya tabi tutabilir miyiz?

Şekil: Üstün ve Fakir malların Engel Eğrisi

Engel Eğrisi

Üstün mallar: Gelir arttıkça tüketimi artan mallar; Fakir mallar, Gelir arttıkça tüketimi azalan mallar

2- Fiyat Değişmesi: Fiyat-Tüketim Eğrisi ve Bireysel Talep Eğrisi

• G, Py ve tüketicinin zevkleri sabitken,

• Px Px1 > Px2

• Tüketicinin, Y malından satın alabileceği maximum miktar değişmez; ama X malından satın alabileceği maximum miktarlar artmıştır. Bütçe doğrusu, düşey ekseni (Y) kestiği nokta sabit kalarak sağa doğru kayar.

Örnek:

• X malının fiyatının düşmesi durumunda oluşacak tüketici dengesini kayıtsızlık eğrisi ve bütçe doğrusu yardımıyla çizelim.

Şekil-1.14: ………………Eğrisi

XG0/Px0

G0/Px1

Fiyatlar oranı değiştiğinden eğim değişmiştir (tanα=Px0 /Py > tanβ=Px1 /Py ). Eğrilerdeki kayma paralel değildir.

∙∙

…………..Eğrisi

Soru: Bu eğriye bir isim vermek gerekseydi ne derdiniz?

Şekil-1.14: Fiyat-Tüketim Eğrisi

XG0/Px0

G0/Px1

Fiyatlar oranı değiştiğinden eğim değişmiştir (tanα=Px0 /Py > tanβ=Px1 /Py ). Eğrilerdeki kayma paralel değildir.

∙∙

Fiyat- Tüketim Eğrisi

• Fiyat, Px0’dan Px1’e artarsa reel gelir arttığından bütçe doğrusu, eğimi değişerek sağa kayar;

• Denge noktaları da D0, D1, …olarak değişir.

• Bu denge noktalarını birleştiren eğriye fiyat-tüketim eğrisi denir.

• Fiyat-Tüketim Eğrisi: Tüketicinin nominal geliri, zevkleri sabitken ve mallardan birinin fiyatı sabitken, diğer malın fiyatındaki değişmeler sonucu ortaya çıkan denge noktalarının geometrik yeridir.

• Ve, fiyat değişmesi ile birlikte tüketicinin her 2 maldan ne kadar tükettiğini gösterir.

Şimdi yeni bir şey öğrenelim. X malının fiyatı iki defa üst üste düşmüştür. Buna göre fiyat-tüketim eğrisini çizelim

Ve Soldaki eğrinin altına yansıtma maksadını görecek yeni bir yatay eksen (X malı tüketimi) ve dikey eksen (X malı fiyatı) çizerek, X malı fiyatı ve tüketimi arasındaki ilişkiyi gösteren bir şekil çizebilir miyiz? Böyle bir

şeklin ismi ne olabilir?

y0 (g0)

x0 x10

P0 (P1)

q0 x10

Fiyat tüketim eğrisi

Ferdi talep eğrisi

Hicks ve Slutsky yaklaşımı• Gelir etkisi: A malının fiyatı düşünce, bireyin satın

alma gücü artar (reel geliri artar). Her iki maldan da (A malından daha çok) satın alır

• İkame Etkisi: Tüketici, fiyatı düşen A malını tercih ederek, diğer malların alımını azaltır, A malından daha çok alır. (Tüketici, a malı fiyatı düşünce, aynı tatmin düzeyinde kalabilmek için B malı yerine A malını ikame eder

Hicks ve Slutsky yaklaşımı Farkı

• Hicks:

• Fiyat düşüşünün sağladığı reel gelir artışını kaldırmak için, ilk tatmin düzeyine geri dönülür.

• Slutsky:

• Fiyat düşüşünün sağladığı reel gelir artışını kaldırmak için, ilk satın alma düzeyine geri dönülür.

TALEP,

• Talebi etkileyen Faktörler,

• Talep Eğrisi Üzerinde Hareket

• Talep Kayması

• Esneklik

TALEP • Talep nedir? (2 tanım)

• Ceteris paribus nedir? Örnek: Qx=f(Px)

• Bireysel talep fonksiyonu:

• Qx=f(Px, G, Pt, Pi, T)• Px:X malı fiyatı

• G-Tüketici Geliri

• Pt:tamamlayıcı malların fiyatı

• Pi:İkame malların fiyatı

• T:Tercihler, zevkler,

TALEP Fonksiyonu• Qx=a-bP (Ceteris Paribus hali)• Qx=50-0.5P (doğrusal-linear fonk).• 0.5’in anlamı nedir? • İşaretinin anlamı nedir?• İpucu: Bir regresyon gibi düşünün, Px, 1 birim artarsa,……• b-talep edilen miktardaki değişmeyi, fiyattaki değişmeyle

ilişkilendiren parametre (Px, 1 birim artarsa…). b=-∆Q/ ∆P, b=-0,5

• 50’nin anlamı?

Bireysel TALEP Şedülü

• Örnek: Yukarıdaki P ve Q ları kullanarak bir talep doğrusu oluşturalım

• Talep kanunu nedir?

• Talep kanununun geçerli olmadığı özel bir durum (istisnası) var mıdır? giffen, snop,

Malın Fiyatı Talep edilen Miktar

Bireysel TALEP Doğrusu

Q1 Q2 Q1’ Q2’

Şimdiye kadar sadece bireysel talebe baktık. Yani Ali beyin değişik fiyatlar

üzerinden X marka akıllı telefon talebini gördüm.

X marka telefonu talep eden tüm bireylerin talebini bulabilir miyim?

Bulduğum bu talebin ismi nedir?

PİYASA TALEP Eğrisi

Db Da+ Db

Talep Değişmesi ve Talep Miktarı Değişmesi

• Talep Miktarı Değişmesi: Bir talep eğrisi üzerindeki hareketi ifade eder. P düşerse, eğri üzerindeki hareketle Q artar; P artarsa yine aynı eğri üzerinde hareketle Q azalır. Talep miktarı değişmesine neden olan tek faktör, söz konusu malın fiyatıdır.

• Talep Değişmesi: Bir talep eğrisinden diğerine geçmeyi, yani eğrinin bütünüyle yer değiştirmesini ifade eder. Örneğin, talebin artması tüketicinin her bir fiyat düzeyinde artık daha fazla talep etmesi demektir. Eğri bütünüyle sağa kayar. Talep değişmesine neden olan, söz konusu malın fiyatı dışındaki faktörlerdir. Örneğin: Diğer malların fiyatları, Tüketicinin geliri, Tüketicinin zevkleri vb. gibi.

Şekil-4.3: Talep Miktarı Değişmesi

Talep Miktarı Değişmesi: D1 üzerinde A’dan B’ye hareket (o malın fiyatı değişince –ceteris paribus)

Buna ayrıca “talep eğrisi üzerinde hareket” denir

Şekil-4.3: Talep Değişmesi

A A’P1

Q1 Q1’

Talep Değişmesi: D1’in yer değiştirmesi D1’den D2’ye

hareket, Buna Talep Kayması da denir. O malın fiyatı dışında

diğer faktörlerde meydana gelen değişmeler, talebi

değiştirir, (talep doğrusunu kaydırır).

Şekil-: Talep Değişmesi

Talep Değişmesi: Diğer malların fiyatı (Tamamlayıcı, ikame), Gelir, Zevkler,

Beklentiler değişince, talep doğrusu sağa veya sola kayar

Tamamlayıcı mallar

• Şeker-çay

• Tüfek-mermi

• Araba-benzin

• Soru: Şeker fiyatı artarsa çay talebi ne olur?

İkame mallar

• Toz Şeker-kesme şeker

• Deniz kumu-akarsu kumu

• Benzin-mazot-gaz

• Soru: Benzin fiyatı artarsa gaz talebi ne olur?

Örnek: Tüketicinin maaşı, iş değişikliği dolayısıyla azaldı. D1 talep doğrusu ne tarafa kayar. Anlamı

nedir?P

Örnek: Tüketicinin maaşı, iş değişikliği dolayısıyla azaldı. D1 talep doğrusu ne tarafa kayar. Anlamı nedir?

Gelir düşünce, talep doğrusu sola kayar. Gelir

düşünce, aynı fiyattan satın alınmak istenilen mal

miktarını gösterir.

Soru: Ahmet beyin aracı LPG ve benzinle çalışmaktadır. LPG fiyatları düştükten sonra, Ahmet beyin benzin talep

doğrusu nasıl değişir? Pbenzin

Aynı fiyatlardan benzin tüketimi azalır.

Pbenzin

Soru:Şeker fiyatları artınca, çay talebi nasıl değişir?

Şeker fiyatları artınca, çay talebi nasıl değişir?

Şimdi yeni bir şey öğrenelim: Amaç: fiyat değişimlerine talebin tepkisini anlamak.

Günlük hayattan bir örnek verelim

• Bir arkadaşınıza Günaydın dersiniz, size muhtemel 3 cevabı:

• 3 alternatif durum• 1. alternatif: “Günaydın”.• 2. Günaydın abi ya canım çok sıkkın KrAlex’e

yapılan da iş mi yani be abi? • 3. Hı.• Bu üç alternatifin tepkilerini nasıl

gruplandırabiliriz?

Şimdi yeni bir şey öğrenelim:Fiyattaki değişim karşısında talebin bu

değişime tepkisini ifade etmem mümkün müdür?

• Fiyat % 1 değişse, acaba talep % kaç değişir?

• Bu bana neyi verir. Talep, fiyattaki değişime duyarlı, hassas mı?

• Bu duyarlılık derecesini bir rakamla temsil edebilir miyim?

• Bu tepkiyi ifade eden nasıl bir tanım yapabilirim?

ep =Talep edilen miktardaki % değişme

Fiyattaki & değişme

ep=(Q2-Q1)/Q1

(P2-P1)/P1

Talebin Fiyat Esnekliği

• Talebin Fiyat Esnekliği , Fiyattaki %1 değişmenin talep miktarını %kaç değiştirdiğini gösteren katsayıdır:

ep’nin alabileceği bazı temel değerler

ep=1, birim esnek (fiyat % 1 düşünce (artınca), talep miktarı % 1 artar (düşer))

ep<1, esnek değil, katı, sert (Ör: fiyat % 1 düşünce, talep miktarı % 0,8 artar)

ep>1, esnektir (ör: fiyat % 1 değişince, talep miktarı % 1,5 değişir)

Katsayı, her zaman (–) değere sahiptir.

Neden?

Mutlak değer esastır.

• Esneklik “normal” olarak negatif (-) katsayıya sahiptir. Çünkü talep eğrisi negatif eğimlidir, yani talep miktarı ve fiyat arasında negatif ilişki vardır. Biri artarken diğeri azalmaktadır.

• eD < 1 ise: talebi esnek olmayan bir mal, (Fiyattaki bir %1 değişme talep miktarını %1’den daha az değiştirmektedir.)

• eD > 1 ise: talebi esnek bir mal, (Fiyattaki bir %1 değişme talep miktarını %1’den daha fazla değiştirmektedir.)

• eD = 1 ise: birim talep esnekliğine sahip bir mal, (Fiyattaki bir %1 değişme talep miktarını aynı oranda (%1) değiştirmektedir.)

Söz konusudur.

Örnek soru: sayfa 104

A malının fiyatı % 2 düşünce, talep edilen miktar % 5 artmıştır. Buna göre ep nedir?

ep=%5/-%2=-2,5

P %1 düşünce, talep miktarı %2,5 artar

Şeftali fiyatı 6 TL’den 5 TL’ye düşünce, şeftali talebi 40 tondan 50 tona çıkmıştır.

Talep doğrusunu çizelim, ep’yi hesaplayıp ? Yorumlayalım

ep=50-40/40

=-6/4=-1,5

Örnek soru: sayfa 107 (kpss)

• Kivi talebi fonksiyonu q=200-4p dir. Kivinin fiyatı 10 TL iken, talebin nokta fiyat esnekliği nedir?

• İpucu: nokta talep esnekliği, fiyattaki değişimin çok küçük olduğu (sıfıra yakın) durumu gösterir. ∆q/∆P=dq/dp (P’deki değişimin Q üzerindeki etkisi)

• dq/dp ise q’nun p’ye göre türevidir.

• Bize sadece p ve q değerlerini hesaplamak kalır?

Örnek soru: sayfa 107• p=10

• q=200-4P

• q=200-4.10

• q=160

• dq/dp=-4

• ep= dq x p=-4x10=-0,25 (talep esnek değil)

• dp q 160

ep hangi mallarda (-) değere sahip değildir?

• Giffen mallar

• snop

Esneklik ve eğim arasında bir ilişki kurabilir miyiz?

• Talep eğrisinin eğimi neye eşittir?

• Esneklik’in eğim’le bir ilişkisi olmakla birlikte, eğim demek değildir:

Şekil-1.16: Esneklik ve Talep Eğrisinin Eğimi Arasındaki İlişki

P = f (QD) şeklinde bir ters talep fonksiyonu için eğim: tanα = Δp/Δq olduğundan, esneklik formülü:

Esneklik değerinin talep eğrisi üzerinde her noktada farklı olduğunun 3 istisnası vardır: Her noktada esnekliğin aynı

olduğu eğriler

Eğim çok, esneklik=0, çünkü ∆Q=0,uyuşturucu

ep=1, (ikizkenar hiperbol) fiyattaki ve talep edilen mal miktarındaki % değişme aynıdır

Eğim sıfır, esneklik = ∞, Fiyat, P1’i aşarsa, talep hemen sıfıra iner. Altına düşerse, sonsuz miktar artar.

NOT: Aşağıda farklı eğimlere sahip Şekle bakarak, esneklikleri hakkında bilgi yürütebilir miyiz?

İpucu: Esneklik formülünde, eğimi hatırlayınız..

• Eğim arttıkça, esneklik azalmaktadır

• Şekil-1.17: Esneklik değeri talep doğrusu üzerinde her noktada birbirinden farklıdır:

QN D’

eD = ∞

eD = 0

eD = 1

eD > 1

eD < 1

• İspat: Esneklik formülünden:

• eD = (1/eğim) (p/q) = =

• A noktasında: MD’ > MD ise, eD >1• B noktasında: MD’ < MD ise, eD < 1• M noktasında: MD’ = MD ise, eD = 1

NDMN 0

Talep Esnekliğine Etki Eden Faktörler

1. İkame Kolaylığı: İkame mallarının sayısı ve ikame dereceleri arttıkça esneklik artar. Örnek: kırmızı et/beyaz et

2. Mala yapılan harcamanın gelir için payı: Arttıkça esneklik artar. Örnek: Otomobil fiyatı artınca yeni taşıt almayız, /kibrit&tuz harcaması.

3. İhtiyacın şiddeti: Zorunlu mallarda esneklik düşük, lüx malların esnekliği yüksektir. Örnek: Ekmek-elektrik-gaz/otomobil.

4. (Dönem uzunluğu): Uzun dönemde esneklik daha yüksek, kısa dönemde daha düşüktür: Çünkü intibak uzun zaman alabilir. Örnek: Doğalgaz/kömür dönüşümü.

5. Zaman: Zamanla esneklik artar. Tüketicilerin tercihlerinin zamanla değişmesi, fiyatı yükselen malı ikame eden yeni malların üretilecek olması

Talep Esnekliğine Etki Eden Faktörler Neler olabilir?

Tüketicilerin, hangi tür malların fiyatı artmasına karşın yine o mallardan satın almak zorundadır.

Hangi malların fiyatı artınca rahatlıkla o mallardan tüketimlerini kısabilir.

SORULAR (2. haftayı kapsar)

2. BÖLÜM: ÜRETİM TEORİSİ:

• Bu kısımda firma davranışlarının analizi yapılarak arzın arka planı ele alınacaktır.

• Firmaların ana hedefi:• Karını max kılmaktır (Tüketici ise fayda max

hedefler)• Kar=TR-TC• Bilinmesi gereken konular:• Verim kanunu ve prensipleri

• Fiziki ilişkiler (üretim fonksiyonu)

• Parasal ilişkiler (maliyet fonksiyonu)

• Q = f (K,L,…,N). • Üretim, K’dan N’e kadar üretim faktörlerinin

(inputların) bir fonksiyonudur. • Üretim kısa ve uzun dönemde ayrı ayrı

incelenecektir. Çünkü kısa dönemde bazı faktörler değiştirilememektedir ve bu yüzden azalan verimler yasası söz konusur.

• Uzun dönemde ise artık tüm faktörler değiştirilebilirdir.

Kısa Dönemde Üretim: Üretimin 3 Bölgesi

• Firmanın sadece K (Sermaye) ve L (Emek) kullandığını ve K’nın kısa dönemde sabit olduğunu varsayalım. Bu durumda firma, K’nın sabit miktarıyla birlikte L miktarını artırdıkça toplam üretimi önce hızlanarak artacak; sonra yavaşlayarak artacak; bir maximum değere ulaştıktan sonra ise azalmaya başlayacaktır.

• Ortalama Ürün: OÜL=

• Yani, TP eğrisinden orijine doğru çizilen doğrunun eğimidir.

• MÜL =

• Yani, TÜ eğrisinin bir noktadaki eğimidir. (TÜ eğrisine çizilen teğetin eğimidir.)

OÜ ve MÜ

OÜ eğrisi:orjinden TÜ üzerindeki her bir noktaya çizilen doğrunun eğimi,

ALFA AÇISI

MÜ: TÜ’nün eğimiBETA AÇISI

x’ üretimde ß > α x2 üretimde ß = α

x2 sonrasında α > ß

x’ üretimde ß > α x2 üretimde ß = α

x2 sonrasında α > ß

Şekil-2.1: Üretimin 3 Bölgesi

L Emek

QÜretim

Q Üretim

I II III

Firmanın, ortalam ürünü maximum iken maliyetlerini minimumdur.

M noktası (ya da L1): Değişken faktörün (L) ortalama ürünü (APL) maximumdur.

N noktası (ya da L2): Sabit faktörün (K) ortalama ürünü maximumdur.

• M’den önce (1.Bölge) ortalama ürünler artmaktadır; üretimi durdurmak rasyonel olmayacaktır.

• N’den sonra (3. Bölge) üretime devam etmek rasyonel olmayacaktır; toplam ürün azalmaktadır (marjinal ürün negatiftir).

• M ve N arası (2. Bölge)’de (Yani L1L2 arasında) üretim yapılacaktır. Bu bölgenin neresindeki faktör miktarı (L miktarı!) seçileceği ise faktörlerin göreli fiyatlarına bağlı olacaktır.

• Şöyle ki…

• K iktisadi, L bedava ise: L’den dilediği kadar kullanabilmektedir. APK’nın max. olduğu (maliyetinin min. olduğu) üretim hacmini seçecektir. Bunu sağlayan L2’dir.

• K bedava, L iktisadi ise: K’dan dilediği kadar kullanabilmektedir. APL’nın max. olduğu (maliyetinin min. olduğu) üretim hacmini seçecektir. Bunu sağlayan L1’dir.

• Her ikisi de iktisadi ise, göreli olarak pahalı olan faktörün AP’sinin max. olduğu noktaya daha yakın olacaktır. Örnek: L daha pahalı ise (wL >wk), L1’e daha yakın –ama yine 2.bölgede – olacaktır.

• TPPk=Toplam Ürün (toplam fiziki çıktı-TÜ)• APPk=Ortalama Ürün (OÜ)• MPP=marjinal ürün (MÜ)• İpucu: OÜ’yü elde etmek için TÜ’yü Q’ye bölelim.• İpucu: MÜ’yü elde etmek için TÜ’nün Q’ye göre türevini

alalım. Ve iki değeri eşitleyelim.

• İpucu: OÜk=TÜ/K

• L değerini üretim fonksiyonda yerine koyalım.

Sabit faktörlerin rolüAzalan verimler kanunu,

sadece bir faktörün değişmesi durumunda

ortaya çıkıyordu. (Değişken faktörün

verimi belirli bir üretim düzeyinden sonra

azalmaktadır)Peki, sabit faktörler

değişirse, neler değişir?

Sabit faktörlerin rolü1. Sabit faktörler değişince,

aynı emek düzeyinde ) L sabit iken), üretim

miktarı artar (q1’den q2’ye çıkar)

2. Azalan verim daha geç ortaya çıkar (yani

marjinal ürün daha geç azalmaya başlar)

3. Toplam ürün daha geç azalmaya başlar

Uzun Dönem ve Ölçeğe Göre Getiri

• Tüm üretim faktörlerinin uzun dönemde değişmesine, üretim tesis ölçeğinin de değişmesi denir.

• Q=f(x1, x2, x3, x4,….xn),

• k’nıncı dereceden homojen bir fonksiyon ise, faktörleri t oranında artıralım.

• Q=kt f(x1, x2, x3, x4,….xn),• k=1, ölçeğe göre sabit getiri

• k>1, ölçeğe göre artan getiri

• k<1, ölçeğe göre azalan getiri

Ölçeğe göre sabit getiri:

• Eğer üretimdeki artış oranı, üretim faktörleri artış oranına eşitse örnek: tüm faktörleri 2 kat artıralım. Eğer fonksiyonun derecesi bir olsun, üretim de 2 kat artacaktır.

• Q=21 f(x1, x2, x3, x4,….xn),

Ölçeğe göre artan getiri:

• Eğer üretimdeki artış oranı, üretim faktörleri artış oranından daha büyükse örnek: tüm faktörleri 2 kat artıralım. Eğer fonksiyonun derecesi birden büyük ise (2 olsun), üretim 4 kat artacaktır.

• Q=22 f(x1, x2, x3, x4,….xn),• Büyümek avantajlı mıdır?

Ölçeğe göre azalan getiri:

• Eğer üretimdeki artış oranı, üretim faktörleri artış oranından daha küçükse örnek: tüm faktörleri 2 kat artıralım. Eğer fonksiyonun derecesi birden küçükse ise (0,5 olsun), üretim 1,4 kat artacaktır.

• Q=20,5 f(x1, x2, x3, x4,….xn),• Üretimdeki artış, üretim faktörleri artış oranından daha

küçüktür. Böyle bir durumda, firma için büyüme avantajlı mıdır?

• Firmanın uzun döneme geçerken tercih etmesi gereken bu ölçek büyüklüğüne,

en uygun tesis ölçeği veya optimal üretim tesis ölçeği denir.

Örnek hazırlıkQ=tk Qo

Q= üretim faktörleri artış oranı sonrası üretimde meydana gelen artış,

t=üretim faktörleri artış oranı,k Qo

k= fonksiyon derecesiQo =artış öncesi üretim

örnek

• Üretim miktarı 230 birim olan bir firma, üretim faktörlerini 4 kat artırırsa, üretim kaç birim artar? Üretim fonksiyonu homojen olup, derecesi 0,5 tir.

• Ölçeğe göre artan mı, yoksa azalan mı getiri vardır. Siz olsanız üretimi bu ölçekte gerçekleştirir misiniz?

Q=40,5 230=2x230=460

En Düşük Maliyetle Üretim (Optimal Faktör Bileşimi)

• Bir firmanın belirli bir üretim miktarını minimum maliyetle gerçekleştirmesi için hangi faktörlerden ne miktarda kullanması gerekir? (Yani optimal faktör bileşimi nasıl seçilecektir)

• Size göre ne yapmalıyız?• İpucu: Tüketici dengesiyle kıyaslama

yapabilirsiniz.

• Firma, maliyet giderlerini çeşitli faktörler arasında her üretim faktörüne ödediği son liranın, fiziki verimi eşit olacak şekilde dağıttığında minimum maliyeti sağlayacak en uygun faktör bileşimi satın almış olmaktadır.

• Buna optimal faktör bileşimi seçimi veya firmanın iç dengesi denir.

Uzun Dönemde Üretim: Eşürün Eğrileri

• Uzun dönemde tüm üretim faktörleri değişkendir. Firma, hem K’yı hem L’yı farklı miktarlarda (teknik) bir araya getirebilir. Firmanın önünde sonsuz sayıda alternatifler vardır ve bunların her biri (K ve L bileşimlerinin her biri) farklı bir teknolojiyi ifade etmektedir. Bu farklı bileşenler firmaya aynı üretim düzeyini sağlayacaktır. Örneğin: A(K1, L1) ya da B(K2, L2) aynı üretim hacmini (Q1) sağlıyor olabilir. Bu durumda A ve B input bileşimleri (teknikleri) aynı eşürün eğrisi üzerindedirler.

Şekil-2.2: Eşürün Eğrisi

Q=f(L,K) farklı emek ve sermaye miktarlarını kullanarak, aynımiktarda üretim yapılmaktadır.

Hangi noktada, sermaye yoğunüretim yapılmaktadır?

Hangi noktada, emek yoğun üretim yapılmaktadır?

Şekil-2.2: Eşürün Eğrisi

Q2 > Q0 > Q1

Q=f(x,y)

• A’dan B’ye hareketle: K’den kullandığı input miktarını K1’den K2’ye düşürürken, L’den kullandığı input miktarını L1’den L2’ye artırmaktadır. Ancak K’deki ΔK kadarlık azalmanın ortaya çıkardığı üretim kaybı, L’den ΔL kadar daha fazla kullanmanın ortaya çıkardığı üretim artışına eşittir. Bu yüzden firmanın üretiminde bir değişme olmamıştır:

• -ΔTPy = ΔTPx • Ancak bu, -ΔK = ΔL anlamına gelmez.• Eşürün Eğrisi (Tanım): Firmaya aynı üretim

düzeyini veren input bileşimlerini gösteren noktaların geometrik yerine denir.

• Tüketici, K'dan kullandığı miktarı K1’den K2’ye azaltırken, L’den kullandığı miktarı L1’den L2’ye artırmayıp L1’de sabit tutsaydı:

• A’dan B’ye değil; C’ye geçmiş olurdu. Bu ise daha az input kullandığı için üretiminde bir azalma demektir. C noktası, Q0’a göre daha soldaki bir farksız eğrisi olan I1 üzerindedir.

• Sonuç: Eşürün eğrileri sola doğru kaydıkça üretim azalmaktadır. Aynı gerekçelerle eşürün eğrisinin sağa doğru hareket etmesi (orijinden uzaklaşması) üretimin arttığı anlamına gelmektedir. Q2 > Q0 > Q1

Şekil-2.3: Marjinal Teknik İkame Haddi (MRTS)

• MRTS, Eşürün eğrisi üzerinde bir noktadan diğerine hareket ederken, aynı üretim düzeyinde kalabilmek için, üreticinin, bir faktörü diğeriyle hangi oranda ikame ettiğini gösteren orandır:

• MRTS k,l = = tan α• MRTS k,l =Sermayedeki azalış miktarı

Emekteki artış miktarı

• Bu oran, eşürün eğrisinin eğimine eşittir.• Bu ise faktörlerin marjinal ürünlerinin

birbirine oranına eşittir. İspatı…

Eşürün Eğrisinin Eğimi Faktörlerin Marjinal Ürünlerinin Birbirine Oranına Eşittir

• İspat: • L’in marjinal ürünü: MÜL = veya

• ΔTÜL = MÜL · ΔL (1)

• K’nin marjinal ürünü: MUK = veya

• ΔTÜK = MÜK · ΔK (2)

• Şekil-2.3’de A’dan B’ye hareketle K’nin azalmasından ötürü toplam üretimde - ΔTPK kadar azalış ve ΔTPL kadar artış olmaktadır. Aynı eşürün eğrisi üzerinde kalabilmek (yani toplam üretimin değişmemesi) için:

• - ΔTPK = ΔTPL olmalıdır. Bu yüzden (1) ve (2) no’lu denklemlerin sağ tarafları birbirine eşit olmalıdır.

• MÜK · ΔK = -MÜL · ΔL , veya

MRTS =Tanα = K

Eşürün Eğrilerinin Özellikleri

• 1- Negatif eğimlidirler.• 2- Kesişmezler• 3- Orijine dış-bükeydirler

• 1- Eşürün Eğrileri Negatif eğimlidir: Çünkü inputlardan biri azaltıldığında diğeri artırılmalıdır ki firma aynı üretim düzeyini koruyabilsin.

• Üretici her 2 inputu da artırarak aynı üretim düzeyinde neden kalamaz? (Cevap: Pozitif MÜ varsayılır. Böyle bir durum Negatif MÜ anlamına gelir!!!)

Şekil-2.4: Eşürün Eğrileri Kesişmez

2- Eşürün Eğrileri Kesişmezler: Çünkü üretim teorisine ilişkin varsayımlarla çelişir.

• A = B, Çünkü Q0 üzerindedirler.• A = C, Çünkü Q1 üzerindedirler.• Buna göre B = C olmalıdır. • Ancak B < C’dir. Çünkü L’den kullanılan miktar

aynı (L2) kadar olmasına rağmen C noktasında B’ye göre [K1KC] kadar daha fazla kullanılmaktadır.

Şekil-2.5: Eşürün Eğrileri Orijine Dış-Bükeydir

• 3- Eşürün Eğrileri Orijine Dış-Bükeydirler: Bunun nedeni azalan marjinal teknik ikame haddi (MRTS)’dir. Yani, Eğri üzerinde yukarıdan aşağıya doğru indikçe her seferinde eşit miktarda L faktörü için vazgeçilen K faktörü miktarı azalmaktadır. Çünkü bir faktörden kullanılan miktar azaldıkça onun marjinal ürünü artmaktadır. Bu ise söz konusu faktörü firma için değerli yaptığından, firma gittikçe azalan miktarlarda vazgeçmektedir.

İkame Sınırı• Faktörlerin birbirleri yerine geçmesi (ikamesi) sınırlıdır. Örneğin, bir ürünün imalat sürecinde tüm araçları bir kenara bırakıp, her şeyi elle imal etmeniz mümkün değildir.

• Daha az sermaye kullanabilirsiniz, ancak bunun bir sınırı vardır

İkame Sınırı• Örnek: • Toprağı işlemek

için ne kadar iş gücü olursa olsun, mutlaka bir miktar araç-gerece ihtiyaç vardır.

• Şekilde E noktası neyi temsil etmektedir?

İkame Sınırı• Evet E

noktasında, kapital ile emek arasındaki ikame ilişkisi bitmiştir. E noktası, minimum sermaye düzeyini verir

İkame Sınırı

• A noktası neyi temsil eder?

İkame Sınırı

• A noktası minimum emek düzeyini verir

İkame Sınırı• Bu şekilde, sınır A ve E benzeri noktalar birleştirildiğinde, ikame sınırları elde edilir. AA’ ikame sınırı, sermayenin marjinal verimliliğinin sıfır olduğu noktaları gösterir. EE’ ise emeğin marjinal verimliliğinin sıfır olduğu noktaları verir

İkame Sınırı

• Soru: E’ noktasında emeği 1 bir daha arttırarak L noktasına gelsem ne olur?

İkame Sınırı

• Soru: E’ bileşiminde, Y faktörü sabit tutulup, X faktörü x1-x2 kadara artırılırsa ne olur?

İkame Sınırı

• Üretim q1’e düşer. Mutlan azalan verimler kanunu geçerli olur.

İSTİSNALAR• Şekil 2.6.1: Mükemmel (Tam) İkame: MRTS

her noktada sabittir/aynıdır.

MRTS her noktada aynıdır. Üretim fonksiyonu doğrusaldır. Doğrusal bir üretim fonksiyonuna gerçek ekonomik hayattan örnek vermek mümkün değildir.

Şekil 2.6.2: Mükemmel (Tam) Tamamlayıcılık: Faktörler arası ikame imkansızdır. Bir faktörden kısıp diğerinden artırarak üretimi aynı düzeyde tutabilmek mümkün değildir. Faktörler, aynı oranda artırılarak üretim miktarı artırılabilir. (q1 düzeyinde üretim yapabilmek için mutlaka 1 birim emek, 8 birim sermaye (yada 2 birim emek ve 16 birim sermaye) ,MRS = 0

İkamenin Sınırlı Olduğu Durum

• Belirli bir malın üretimi, birkaç farklı üretim teknolojisi kullanarak gerçekleştirilebilir. Halının el tezgahı yerine, otomatik tezgahta imal edilmesi gibi.

• A1 ve C1 noktalarında üretim yapısı nasıldır? (emek yoğun-teknoloji yoğun)

• A1 noktası, sermaye yoğun iken, C1 noktası ise emek yoğun bir üretim yapısı arz etmektedir.

EŞMALİYET DOĞRUSU

• Firmanın belirli bir bütçe kısıt ile, veri fiyatlardan üretim faktörlerinden ne kadar alabileceğini gösteren doğrudur.

EŞMALİYET DOĞRUSU

• Firmanın, belli bir harcama ile her 2 faktörden satın alabileceği miktarlar sınırlıdır. Bu yüzden firma yapabileceği harcaması ile sınırlıdır. Firmanın C TL’siyle K ve L’den satın alabileceği maximum miktarlar, wx wy fiyatlar iken:

• (Hiç K satın almaz ise) Max L: C/ wx

• (Hiç L satın almaz ise) Max K: C/ wy bağlıdır

Şekil 2.7: Eşmaliyet Doğrusu

• Firma A noktasında ise: Harcamasının bir bölümüyle L1 kadar L faktöründen almış, geriye kalanıyla K faktöründen ancak K1 kadar alabilmiştir.

• P noktası (Eşmaliyet doğrusunun dışı): Mevcut harcamasıyla satın alamayacağı faktör bileşimini gösterir.

• R noktası (Eşmaliyet doğrusunun içi): Harcamasının bir bölümünü yapmadığı anlamına gelir.

• Sonuç: Firma daima eşmaliyet doğrusu üzerindedir.

Eşmaliyet Doğrusunun Eğimi

• Şekil 2.7’da eşmaliyet doğrusunun eğimi:

• tanα = =

• Eşmaliyet doğrusunun eğimi faktörlerin fiyatları oranına eşittir.

C/wywy

• Firmanın harcamasının reel ya da nominal olarak değişmesi eşmaliyet doğrusunu kaydırır.

• 1-Faktörlerin fiyatları (wx, wy ) sabitken firmanın nominal (parasal) harcaması artarsa eşmaliyet doğrusu sağa kayar. Çünkü firmanın hem K, hem L faktöründen satın alabileceği maximum miktarlar artmıştır. (Bunun tersi de doğrudur: nominal harcamanın azalması eşmaliyet doğrusunu sola kaydırır.)

Eşmaliyet Doğrusunun Kayması

α α α

Artış

Azalış

Şekil-2.8: Firmanın Harcamasının Değişmesi

• 2- Nominal (parasal) harcaması ve faktörlerden birinin (örneğin K’nin fiyatı sabitken, diğerinin (yani L’nin fiyatı Pw düşerse) firmanın harcaması reel olarak artacaktır. Bu durumda firmanın L’den satın alabileceği maximum miktar artmıştır. Ancak K’nin fiyatında bir değişme olmadığı için K’den satın alabileceği maximum miktar değişmeyecektir.

LC0/wLo

C0/wL1

Fiyatlar oranı değiştiğinden eğim değişmiştir (tanα=wLo / wk > tanβ=wL1 / wk ). Eğrilerdeki kayma paralel değildir.

Şekil-2.9: Faktör Fiyatının Değişmesi

LC0/wLo

C0/wk1

C0/wk0

Aşağıdaki şekle göre, değişen nedir?

Şekil-2.9: Faktör Fiyatının Değişmesi

FİRMA DENGESİ: Optimum İnput Bileşiminin Seçilmesi

• Firma, faktörlerin fiyatları veri iken mevcut harcamasıyla satın aldığı faktör bileşimi o’nun üretimini maximize ettiğinde dengededir.

• Firmanın amacı optimum input bileşimini seçerek üretimini maximize etmektir

• ve bunu gerçekleştirdiğinde dengededir.

• Ve, C, wL , ve wK değişmediği sürece firma bu dengesini değiştirmeyecektir.

Şekil-2.10: Firma Dengesi (Optimum İnput Bileşiminin Seçilmesi)

• 1- M noktası , denge noktası değildir: Neden?

• 2- N noktası , denge noktası değildir: Neden?

• 3- A ve B noktaları , denge noktası değildir: Neden?

• D noktası, denge noktasıdır. Ve, bu noktada,

• Denge Şartı: MRTS =

• Optimal faktör bileşimi sağlayarak dengeye gelen firmanın, bütçesinden her üretim faktörüne ödediği son liranın sağladığı fiziki verimin eşit olduğunu gösterir.

yönetim ekonomisi

Economy & Finance

adana ekonomisi raporu

turkiye ekonomisi soruları

İktisat - middle east technical university · doğal...

kamu ekonomisi

İslam ekonomİsİ ve fİnansi dergİsİ -...

adana ekonomisi ve...

mühendislik fakultesimühendislik ekonomisi endüstriyel...

genel bankacilik - ekonomİ · 2020-06-17 · hizmetler...

1.kamu ekonomİsİ

mühendislik ekonomisi-son

İktisat - metu · doğal kaynaklar ekonomisi, sanayi...

Çin halk cumhuriyeti’nin ekonomisi

yönetim ekonomisi ders notları -...

internet ekonomisi

adana ekonomisi 2014

bilgi ekonomisi

adana ekonomisi 2013

1 İşletme ekonomisi

dÜnya ve tÜrkİye ekonomİsİ - asmo · dÜnya ve...

t.c. sayfa-1- cumhuriyet Üniversitesi yÖnetİm kurulu...