1

ANALIZË VROJTIMI

Vrojtimet mbi aktivitetin kreditues e depozitues përpiqen të tërheqin opinionet especialistëve përkatës apo të personave përgjegjës për këto aktivitete pranëbankave të nivelit të dytë dhe degëve të tyre. Këto vrojtime kryhen çdo gjashtëmuaj në formën e intervistimit. Vrojtimet patën një shtrirje të gjerë territorialepasi u intervistuan jo vetëm specialistët në qytetin e Tiranës por edhe në mjaftrrethe. Vrojtimi u realizua nga specialistë të Departamentit të Kërkimeve dhenga specialistë pranë degëve të Bankës së Shqipërisë në rrethe.

Materiali në vijim u përgatit nga Evelina Çeliku, Diana Shtylla, SuzanaSheqeri dhe Edlira Abazi, Departamenti Kërkimeve.

2

ANALIZË VROJTIMI.VROJTIMET MBI AKTIVITETIN KREDITUES E DEPOZITUES

Vrojtimet e fazës së parë dhe të dytë, nëthelb, kanë të njëjtin qëllim, atë të studimittë aktivitetit kreditues si edhe problemet e tijnë bankat e nivelit të dytë. Por, në fazën edytë u reflektuan përmirësime si edhe disapërparësi që duhet të kishte ky vrojtim.

1. Vrojtimi i dhjetorit 2000, duke qenë ipari në fushën që eksploronte, hodhibazat e një pune që do të vijonte mestudimin e ecurisë së aktivitetitkreditues. Ndërkohë, ai evidentoi nëmënyrë më specifike probleme dheprirje në aktivitetin kreditues të para nëkëndvështrimin e specalistëve të këtijaktiviteti. Me fjalë të tjera, faza e parëjo vetëm analizoi tiparet kryesore tëkëtij aktiviteti, por, nga ana tjetër, krijoipremisat e nevojshme për studimin e tijnë të ardhmen.

Në fazën e intervistimit në vrojtimin eparë, u evidentuan probleme ngaspecialistët e kreditit të paspecifikuaranë pyetësor si për shembull, ndikimi ikrizës energjitike në procesin eakordimit dhe të kthimit të kredive,tregu jozyrtar i kredisë dhe elemente tëorganizimit të tij etj.. Këto probleme utrajtuan më thellë, në grup-pyetje, nëpyetësorin e fazës së dytë të vrojtimit.Në këtë mënyrë, u mundësua njëinformacion më i plotë mbi aspektespecifike të aktivitetit kreditues përperiudhën janar-maj 2001.

2. Disa nga pyetjet që u lanë të lira përdhënie opinionesh në pyetësorin evrojtimit të parë, nxorën në pah disaalternativa të spikatura në përgjigjet especialistëve. Duke shfrytëzuar këtëpërvojë, u gjykua e arsyeshme, që nëpyetësorin e vrojtimit të dytë këtoalternativa të listoheshin, duke ukërkuar në vijim zgjedhja e njërës apomë shumë se njërës prej tyre. Në këtëmënyrë rritet efikasiteti në përpunimindhe kodimin e pyetësorëve, si edhe ulet

shkalla e subjektivitetit gjatë analizës.Ndërkohë, kjo mënyrë shkurton kohëne intervistimit, si edhe thjeshton punënpër specialistët e intervistuar.

3. Vrojtimi i dytë mundëson analizën eecurisë së aktivitetit kreditueskrahasuar me fundvitin 2000. Kjorealizohet nga njëra anë nëpërmjetruajtjes së formës së njëjtë të një pjesetë pyetjeve si në pyetësorin e vrojtimittë parë, dhe nga ana tjetër paraqitjessë pyetjeve me karakter krahasues nëpyetësor (ku si bazë krahasuese ështëkonsideruar fundi i vitit 2000).

4. Vrojtimi i majit 2001, u realizuapothajse në të gjithë vendin, dukepërmirësuar ndjeshëm aspektingjeografik të vrojtimit të parë (në këtëvrojtim u përfshinë pjesërisht bankatdhe degët në qytetet Tiranë, Durrës,Fier dhe Elbasan). Shtrirja e vrojtimit nëaspektin gjeografik, krijon mundësinë estudimit të këtij aktiviteti dheproblemeve që ndeshen, edhe sipasrretheve apo zonave të vendit.

5. Vëllimi i vrojtimit, për vetë shtrirjenshumë më të gjerë gjeografike, nëfazën e dytë kap shifrën e 53 tëintervistuarve (së bashku mespecialistët e Bankës së Kursimeve),shifër që tregon se janë intervistuarrreth tre herë më shumë specialistë sesa në vrojtimin paraardhës (19intervista). Rritja e ndjeshme e vëllimittë zgjedhjes, bën që në aspektinstatistikor, rezultatet të jenë më tëbesueshme.

6. Gjatë vrojtimit të dytë, u intervistuan jovetëm bankat dhe degët e tyre, poredhe një pjesë e organizatave apoagjencive (jobanka), që zhvillojnëaktivitet kreditues në vendin tonë dheqë janë të licencuara nga Ministria eFinancave. Në vrojtim u bë e mundur të

3

intervistohen gjashtë prej tyre. Vjelja eopinioneve të specialistëve që punojnënë këto agjenci paraqet interes, përfaktin se:- aktiviteti i tyre lidhet kryesisht me

kredidhënien;- ato janë forma organizimesh jashtë

sistemit bankar;- numri i tyre, për pasojë edhe

përmasat e aktivitetit që atoushtrojnë, vlerësohen të jenë nërritje.

Analiza e informacioneve që ky vrojtim sjell,është strukturuar si më poshtë:

- Analiza e informacionit për bankate nivelit të dytë;

- Analiza e informacionit përagjencitë e kredit-kursimit;

- Krahasimi i rezultateve të bankaveme ato të agjencive.

Kjo ndarje e analizës bëhet për faktin sekëto dy grupe (bankat tregtare dheagjencitë), vërtet janë struktura qëzhvillojnë aktivitet kreditues, por për ngaorganizimi, qëllimi i aktivitetit të tyre,mënyra e ushtrimit të tij etj., ato paraqesinndryshime të rëndësishme. Për këtë arsye,është e natyrshme që ato të analizohenveçmas. Ndërkohë, në pjesën e parë tëanalizës nuk janë përfshirë opinionet e vjelanga specialistë të Bankës së Kursimeve,për faktin se një pjesë e konsiderueshme epyetjeve kanë të bëjnë me aktivitetinkreditues të ushtruar, aktivitet që Banka e

Kursimeve, prej mëse dy vjetësh nuk ilejohet ta ushtrojë.

Pyetjet në të cilat opinioni i tyre është ivlefshëm të analizohet (niveli i rrezikut,probleme që bizneset shfaqin në procesin eanalizës së kredive dhe mbi tregun jozyrtartë kredisë), janë marrë në konsideratë nëkëtë analizë vrojtimi.

1. ANALIZA E INFORMACIONIT PËR BANKAT ENIVELIT TË DYTË.

Pyetësori u plotësua nga punonjës tëdepartamentit të kreditit pranë bankave tënivelit të dytë apo të degëve të tyre në 7zonat e lartpërmendura. Totali i tëintervistuarve ishte 24 dhe numri ipyetësorëve të vlefshëm po aq.

Pyetjet 1 dhe 2, bëjnë pjesë në rubrikëninformacion i përgjithshëm. Ashtu si edhenë vrojtimin e fazës së parë, ato synojnë tëmbledhin përgjigje specifike për çdo tëintervistuar dhe të krijojnë mundësinë e njëprezantimi paraprak, duke nënvizuar idenëse informacioni i vjelë gëzon një shkallë tëkënaqshme besueshmërie.

Pyetja 1, i kërkon të intervistuarve tëspecifikojnë pozicionin e tyre nëdepartamentin e kreditit ose në bankën(apo degën) ku punojnë në rast sedepartamenti i kredisë nuk ekziston. Kësajpyetjeje i janë përgjigjur 20 nga 24 tëintervistuarit.

Tabela 1. Shpërndarja e intervistave sipas pozicionit të specialistëve.

Pozicioni Struktura e zgjedhjes (në%)Administrator dege 35Drejtor departamenti 40Analist kredie 25Totali 100

Pyetja 2, që kërkon informacion mbieksperiencën e të intervistuarve në fushëne kreditit ka marrë përgjigje që variojnë nga0.5 deri në 16 vjet, ndërsa vjetërsiamesatare rezultoi 4.7 vjet. Në krahasim mevjetërsinë mesatare të konstatuar nëpyetësorin e gjashtëmujorit të kaluar (6.5vjet), vjetërsia aktuale rezultoi më e ulët për

faktin se në analizën e mëparshme janëpërfshirë të dhëna të grumbulluara ngadegët e Bankës së Kursimeve ku janëpunësuar nëpunës me përvojë relativisht tëgjatë. Pjesa më e madhe e personave, qëmerren me aktivitetin kreditues kanë njëeksperiencë 3-6 vjeçare gjë që përputhet

4

pak a shumë me “moshën” e bankave dhetë degëve pranë të cilave ata punojnë.Pyetja e tretë dhe e katërt, përbëjnërubrikën e dytë të pyetësorit e cilafokusohet mbi faktorët që përcaktojnënormat e interesit të kredisë dhe rëndësinërelative të tyre. Kështu, pyetja 3 i kërkon tëintervistuarve të identifikojnë faktorin apofaktorët në bazë të të cilëve llogaritet normae interesit për kredinë.

Kësaj pyetjeje i janë përgjigjur të gjithë tëintervistuarit, pra 24. Në shumicën erasteve të intervistuarit janë shprehur se tëgjithë faktorët e paraqitur në pyetësorluajnë rol në përcaktimin e normës sëinteresit për kredinë, megjithatë atyre iuështë kërkuar të identifikojnë ata më tëspikaturit.

Tabela 2. Shpërndarja e faktorëve që përcaktojnë normat e interesit të kredisë sipasrasteve të identifikuara.

Faktori Në % ndaj totalitMaj 2001

Në % ndaj totalitDhjetor 2000

Niveli i rrezikut 88 79Norma e interesit të depozitave 79 68Kostoja operacionale 71 68Normat e interesit të bankave të tjera përkredinë

66 63

Fitimi që synohet të arrihet 63 26Norma e interesit të bonove të thesarit 58 42Sinjalet e Bankës së Shqipërisë për normëne interesit të kredisë

38 37

Nëse bëjmë një krahasim me përgjigjet emarra nga pyetësori i realizuar në fund tëvitit 2000, do të shohim se renditja për katërfaktorët e parë mbetet e njëjtë, ndërkohë qënë pjesën e dytë të tabelës vërehet njëzhvendosje e faktorit “fitim që synohet tësigurohet prej bankave”. Ky faktor karezultuar i fundit në renditjen që u bë nëdhjetor të vitit 2000, ndërkohë që ngavrojtimi i realizuar në maj 2001, del se, ngapikëpamja e analistëve të kredisë, fitimimerr rëndësi më të madhe se sa yield-i ibonove të thesarit apo sinjalet e Bankës sëShqipërisë për aktivitetin kreditues.

Në pyetjen 4 të intervistuarve i ështëkërkuar të rendisin, sipas rëndësisë,faktorët që kanë identifikuar në pyetjen 3.

Të intervistuarit u treguan të gatshëm tëzgjerojnë renditjen e tyre edhe në faktorëtqë nuk i kishin identifikuar në pyetjenparaardhëse.

Ky fakt siguroi mundësinë për të bërë njëklasifikim të të gjithë faktorëve që merrenparasysh në përcaktimin e normave tëinteresit sipas rëndësisë së secilit faktor1.

Tabela 3. Renditja e faktorëve sipas rëndësisë.

Faktori Koeficienti i llogariturNorma e interesit të depozitave 2.3Niveli i rrezikut 2.7Fitimi që synohet të arrihet 3.9Kostoja operacionale 3.9Normat e interesit të bankave të tjera për kredinë 4.1Norma e interesit të bonove të thesarit 4.5Sinjalet e Bankës së Shqipërisë për normën e interesit tëkredisë

5.4

1 Me metodën, tashmë të njohur, të llogaritjes sëmesatares së ponderuar u bë kombinimi i rasteve tëhasjes së secilit faktor në shkallën e dhënë tërëndësisë, me vlerën numerike që i është caktuar çdoshkalle.

Nga llogaritjet përftohet një numër, i cili për çdo faktorpërcakton shkallën e rëndësisë së tij. Gjatëinterpretimit duhet pasur parasysh që me rritjen evlerës së këtij koeficienti, bie rëndësia e faktorit dheanasjelltas.

5

Nëse bëhet një krahasim i rezultateve tënxjerra nga pyetja 3 me ato të pyetjes 4shihet se renditja e faktorëve nuk ështëplotësisht e njëjtë. Kjo vjen për faktin seshpeshtësia e hasjes së një faktori,megjithëse tregon deri diku rëndësi të tij,nuk zbulon të njëjtin informacion që zbulonrradhitja.

Për shembull, niveli i rrezikut mund të jetëidentifikuar më shpesh se norma e interesittë depozitave, por norma e interesit tëdepozitave është vendosur më shpesh nëshkallët e para të renditjes.

Pyetja 5, synon të mbledhë informacionlidhur me llojet e afateve të kredive që kaakorduar secila bankë apo degë gjatëperiudhës së marrë në konsideratë. Pyetjalejon më shumë se një zgjedhje dhe ështëpyetje thjesht cilësore. Ajo nuk kërkon ngatë intervistuarit të përcaktojnë pjesën që itakon secilit lloj kredie, sipas maturimit, nëportofolin e kredisë, pasi një informacion itillë mund të kërkonte kohë dhe do të ishte ivështirë të përftohej prej tyre. Në tabelëparaqiten kreditë sipas llojeve të afatevepërkrah numrit të herëve sipas të cilave atojanë identifikuar nga punonjësit e kredisë2.

Tabela 4. Shpërndarja e kredive sipas afatit.

Lloji i kredisë (sipas afatit) Numri i bankave sipaskredive të akorduara

Raste në % ndaj totalit tëpërgjigjeve*

Kredi afatshkurtër (deri në 1 vit) 20 100Kredi afatmesme (1-3 vjet) 14 70Kredi afatgjatë (3+vjet) 5 25

Shënim: *Totali nuk rezulton 100 për qind sepse pyetja lejon zgjedhjen e më shumë se një alternative.

Në 65 për qind të rasteve të përgjigjura janëzgjedhur njëkohësisht kredia afatshkurtërdhe afatmesme ndërsa në të gjitha rastet,pra pesë raste, kur është zgjedhur krediaafagjatë specialistët e kredisë janë

shprehur se banka apo dega i ka akorduartë tri llojet e kredive.

Informacioni i mbledhur nga pyetja 5 mundtë kombinohet me shpërndarjen gjeografiketë bankave dhe të degëve.

Grafiku 1: Shpërndarja e dhënies së kredive sipas afatit në bazë të rasteve të identifikuara në çdo rreth.

0

2

4

6

8

10

Tirana Durrës Elbasan Lushnjë Korçë Shkodër Gjirok

K.a.sh K.a.m K.a.gj

Grafiku 1. Shpërndarja e dhënies së kredive sipas afatit në bazë të rasteve të identifikuara në çdo rreth

2 Katër të intervistuar janë shprehur se banka apodega e bankës nuk ka akorduar kredi gjatë kësajperiudhe.

6

Nga ky grafik rezulton se Tirana ështëqyteti (dhe rrethi) me aktivitetin më të madhkreditues të realizuar nëpërmjet bankaveapo degëve të tyre. Ky rezultat pritej dukepatur parasysh që edhe numri i bankaveekzistuese dhe të përfshira në realizimin epyetësorit në Tiranë është shumë më i lartëse ai në zonat e tjera. Për këtë arsye,vëmendje këtu, kryesisht, i duhet kushtuarjo krahasimit të totalit të rasteve tëparaqitura, por shpërndarjes së llojeve tëkredive në bazë të zonave. Siç vihet reTirana dhe Durrësi janë rrethet ku janë

akorduar të trija llojet e kredive pavarësishtnga vendi që zë secila prejt tyre në portofol.Në zonën e Korçës, një i intervistuar ështëshprehur se banka i ka akorduar të trijallojet e kredive, ndërsa zonat e tjera janëkufizuar në nivelin e kredive afatshkurtradhe afatmesme.

Pyetja 6, u kërkon të intervistuarve tëidentifikojnë llojin e kredisë që ka preferuarbanka apo dega gjatë periudhës së dhënë.Tabela në vijim jep përgjigjet e kësajpyetjeje të kombinuara me rrethet.

Tabela 5. Shpërndarja e llojeve të kredive në bazë të preferencës.

Lloji i kredisë sëpreferuar

Në % ndaj tot.(Maj 2001)*

Në % ndaj tot.(Dhjetor 2000)**

Sipas rretheve*(Maj 2001)

Kredi afatshkurtër 65 72 T,D,E,L,K,Sh,GjKredi afatmesme 40 44 T, D, L, ShKredi afatgjatë 0 11 -

* Një i intervistuar është shprehur se banka nuk ka bërë dallim midis kredisë afatshkurtër dhe afatmesme.** Në pyetësorin e kaluar në shumë raste specialistët kanë zgjedhur njëherësh dy lloje kredish apo të treja,për këtë arsye shuma e pjesëve nuk rezulton në 100 për qind.

Ndërkohë që nuk mund të bëhen krahasimenë terma absolut, pasi në shumë përgjigjeështë caktuar më shumë se një zgjedhje,mund të arrihet në përfundimin që krediaafatgjatë në ndryshim nga preferenca eevidentuar nga vrojtimi i dhjetorit 2000, nukbën më pjesë në fushën e interesit tëspecialistëve që akordojnë kredi. Në zonatTiranë, Durrës dhe Shkodër numri i tëintervistuarve që janë shprehur në favor tëkredisë afatmesme ka qenë i njëjtë menumrin e atyre që kanë deklaruar se bankaka preferuar kredinë afatshkurtër. Përsa upërket zonave të tjera, vihet re qartëpreferenca për kredinë afatshkurtër.

Pyetja 7, është plotësim i pyetjes 6 dhesynon të grumbullojë informacion mbiarsyet e preferencës për llojin e zgjedhur tëkredisë. Përpara se të rendisim përgjigjetduhet të sqarojmë se të intervistuarit nëshumicën e rasteve, kanë paraqitur mëshumë se një arsye për zgjedhjet e kryera.

Nga të intervistuarit që janë shprehur nëfavor të kredisë afatshkurtër (13), rreth 40për qind e tyre kanë dhënë si arsye rrezikune ulët që mbart në vetvete kjo lloj kredie.Tre nga të intervistuarit kanë paraqitur siarsye kërkesën e klientëve dhe po tre tëintervistuar e kanë vënë theksin nëmundësinë që krijon kjo lloj kredie për njëmonitorim më të mirë të saj. Në dy rastearsyeja e preferencës është lidhur meorientimin e bankës ndaj biznesit të vogël(dhe njëkohësisht dhënies së mikrokrediveafatshkurtra). Një nga të intervistuarit ështëshprehur se akordimi i kredive afatshkurtrashmang mospërputhjet midis maturitetit tëaktiveve dhe atij të pasiveve, ndërsa një iintervistuar tjetër e lidh këtë preferencë menevojën e degës së bankës për të fituareksperiencë në kredidhënie.

Ajo që bie në sy në përgjigjet especialistëve të kredisë është lidhja ekonsiderueshme që departamenti aponjësia e kredisë ka krijuar me klientët. Nëkëtë mënyrë, niveli i ulët i rrezikut qëparaqet kredia afatshkurtër lidhet melehtësinë që u krijohet klientëve për tëpërdorur dhe shlyer këtë lloj kredie.

* Shkurtimet e rretheve janë : T - Tiranë, D – Durrës,E – Elbasan, L – Lushnjë, K – Korçë, Sh – Shkodër,Gj – Gjirokastër.

7

Po ashtu në kuadër të kërkesës sëpërgjithshme për kredi, bankat duket se ikushtojnë rëndësi jetëgjatësisë së lidhjesme klientët e cila rrit besueshmërinë ndajtyre.

Ky faktor përbën një ndër kriteret epërzgjedhjes së tyre. Ndërkohë qëpreferenca për kredinë afatshkurtër lidhetngushtësisht me minimizimin e rrezikut,preferenca për kredinë afatmesme duket seështë kryesisht e përcaktuar nga kërkesat eklientëve dhe nga orientimi i bankës drejtlehtësimit të klientëve gjatë pagesës sëdetyrimeve.

Kështu, tre nga të intervistuarit kanëpërcaktuar kërkesën si një ndër arsyet qëçon në preferencën e kredisë afatmesme.Katër të intervistuar ose gjysma e atyre qëkanë përcaktuar këtë lloj kredie si më tëpreferuarën, i referohen pikërishtpërshtatshmërisë së afatit dhe lehtësisë nëmënyrën e pagesës.

Në një nga këto raste i intervistuari ështëshprehur se banka ka marrë vendim tëlehtësojë huamarrësin nga këstet e lartamujore. Një qasje disi e ndryshme vihet renë njërën nga përgjigjet ku si arsye tëpreferencës për kredinë afatmesmepërmenden:

a. Stabiliteti që siguron kredia afatmesme;

b. Mbështetja që i bëhet zhvillimit tëekonomisë;

c. Ndalimi, nga ana e Bankës sëShqipërisë, e dhënies së krediveafatgjata (më shumë se 5 vjet).Punonjës të departamentit tëMbikëqyrjes në Bankën e Shqipërisëshprehen se një rregull i tillë nukekziston.

Megjithë ndarjen që është bërë më lart,kuptohet që të gjitha arsyet e renditurakanë lidhje të ndërsjellë midis tyre, pasipërpjekjet e bankave për të lehtësuar

klientët gjatë shlyerjes së detyrimeve, çojnënë mundësitë për një monitorim më të mirëtë kredisë dhe rrjedhimisht në uljen errezikut të kredisë.

Pyetja 8, kërkon të mbledhë informacionmbi shpërndarjen e kredisë sipas ndarjeslek-monedhë e huaj. Nga rezultatet epyetësorit të realizuar në dhjetor 2000,rezultoi se për gjashtëmujorin e dytë të vitit2000 të gjitha bankat e intervistuara kanëakorduar kredi si në lek, ashtu edhe nëmonedhë të huaj.

Në këtë pyetësor, kësaj pyetjeje i dhanëpërgjigje specialistët në të gjitha bankat (eintervistuara) që kanë akorduar kredi gjatëperiudhës janar - maj 2001, pra 20 prej tyre.

19 banka apo degë kanë akorduar kredi nëmonedhë të huaj (95 për qind e tëpërgjigjurve), ndërkohë që Lekuidentifikohet si monedhë e dhënies sëkredisë nga 17 të intervistuar ose 85 përqind e të intervistuarve. Pra, numri i atyreqë shprehen se banka ka akorduar kredi nëmonedhë të huaj është pak më i lartë nganumri i atyre që shprehen se banka kaakorduar kredi në lekë.

Pyetja 9, u kërkon të intervistuarve tërradhisin, në shkallë zbritëse, aktivitetetekonomike sipas preferencës që ka shfaqurbanka pranë së cilës ata punojnë, gjatëakordimit të kredive për periudhën nëshqyrtim.

Në shumicën e rasteve të intervistuarit kanëplotësuar të gjithë shkallëzimin duke icaktuar një numër çdo aktiviteti ekonomik.

Rastet kur janë rradhitur më pak se gjashtëaktivitete janë të rralla dhe, për rrjedhojë,nuk shkaktojnë probleme në llogaritje.

Tabela e mëposhtme paraqet vendin që zësecili nga aktivitetet ekonomike në secilinshkallëzim të përdorur.

8

Tabela 6. Pesha e çdo aktiviteti në secilën shkallë të preferencës*.

Aktiviteti A B C D E FTregti 40 26 22.2 -- -- --Industri 40 22 5.5 20 -- 6.2Shërbime 4.5 30 38.8 6.6 15.4 --Ndërtim 9 13.4 11.1 20 15.4 31.2Transport 4.5 4.3 16.6 33.3 38.4 12.5Bujqësi - 4.3 5.5 20 30.7 50Totali 100 100 100 100 100 100Shënim: * Shkalla A është shkalla më e preferuar kurse F ajo më pak e preferuar. 100 për qind i përketnumrit total të përgjigjeve për çdo shkallë.

Tabela tregon se 40 për qind nga ata qëkanë plotësuar shkallën e parë tëpreferencës, kanë vendosur atje tregtinë,40 për qind industrinë. Bujqësia nuk shfaqetasnjë herë në vendin e parë të shkallës sëpreferencës.

Në të njëjtën mënyrë interpretohen edheshkallët e tjera. Siç duket qartë nga tabela,tregtia dhe industria hasen më shpesh nënivelet e para të shkallës, shërbimet dhendërtimi në shkallët e mesme, ndërsatransporti dhe bujqësia në shkallët e fundit.

Tabela 7. Renditja e aktiviteteve sipas preferencës në kreditim*.

Aktiviteti Niveli mesatar i aktivitetitMaj 2001

(sipas preferencës)Dhjetor 2000

Tregti 1.73 1.68Industri 2.10 2.00Shërbime 3.33 3.06Ndërtim 3.88 2.80Transport 4.05 4.38Bujqësi 5.00 5.70

Shënim: * Për të lexuar tabelën mjafton të përdoret parimi vlerë e ulët e koeficientit-preferencë e lartë përaktivitetin.

Shihet se nga dhjetori 2000 deri në maj2001, nuk kanë ndodhur ndryshime tërëndësishme në renditje. Tregtia vazhdontë mbetet aktiviteti më i preferuar dhebujqësia ai më pak i preferuar.

I vetmi ndryshim i dukshëm është këmbimi ivendeve midis aktivitetit të shërbimeve dheatij të transportit, këmbim i cili ka ndodhurnë favor të shërbimeve.

Nga informacioni i mbledhur në dhjetor2000, rezultoi se shumica e tëintervistuarve të përgjigjur, konsideroninindustrinë dhe ndërtimin si aktivitetet mëfitimprurëse për t’u angazhuar në tëardhmen e afërt. Tregtia u rendit në vend tëtretë duke u zgjedhur nga pothuajse gjysmae atyre që preferuan dy aktivitetet e

mësipërme. Në tre pozicionet e fundit urenditën bujqësia, shërbimet dhe transporti.

Realiteti i tanishëm dëshmon se tregtiaështë ende në fushën e interesit tëkredidhënësve, ndryshe nga ç’sugjeronteparashikimi i bërë në muajin dhjetor 2000.

Parashikimi dhe realiteti për industrinëpothuajse përputhen plotësisht, kursendërtimi pritej të kreditohej më tepër ngaç’është kredituar realisht. Ndryshe ngapritshmëria për shërbimet (shkalla e pestë),këtë gjashtëmujor ky aktivitet u rendit nëshkallën e tretë të preferencës përkredidhënie.

Specialistët parashikonin një nivel më tëlartë kreditimi për bujqësinë gjë që nuk u

9

materializua gjatë kësaj periudhe, ndërsatransporti nuk ka pësuar zhvendosje tëdukshme.

Analiza e përgjigjeve të pyetjes 9 urealizua edhe në bazë të shpërndarjesgjeografike3.

Tabela 8. Shpërndarja gjeografike e aktiviteteve sipas shkallës së preferencës4.

Rrethi Sh. i pref. I pref. Mes.i pref. Pak i pref. Sh. pak ipref.

Aspak ipref.

Tiranë Ind. Tre. Shër. Tra. Ndër. Bujq.Durrës Tre. Ind. Shër. Ndër. Tra. Bujq.Shkodër5 Tre. Ind. Shër. Tra. Bujq.Elbasan Ind. Ndër. Tre. Bujq. Shër. Tra.Lushnjë Tre, Shër Ndër. Tra. Ind,Bujq.Korçë* Tre. Shër. Ind. Tra. Bujq. Ndër.Gjirok.* Ind. Tre. Ndër. Shër. Tra. Bujq.

Shënim : * Në këto raste preferenca është vjelë prej vetëm një pyetësori.

Pyetja 10, synon të grumbullojëinformacion mbi arsyet e preferencave përdy aktivitetet më të preferuara ekonomikegjatë periudhës në shqyrtim.

Tregtia përbën një ndër aktivitetet më tëpreferuara për kredidhënie për arsyet qërradhiten në tabelën më poshtë:

Tabela 9. Arsyet e preferencës për tregtinë.

Arsyeja e preferencës për tregtinë Numri i rasteve6

Tregtia është aktivitet ekonomik që dominon tregun 2 rasteTregtia siguron fitime (kthim) të larta 2 rasteKërkesa e klientëve është më e lartë për tregti 2 rasteTregtia siguron të ardhura të shpejta 2 rastAktiviteti i tregtisë analizohet thjesht 1 rastTregtia përshtatet shpejt ndaj ndryshimeve të tregut 1 rastTregtia paraqet më pak rrezik nga aktivitetet e tjera 1 rast

Përgjigjet në këtë tabelë janë paraqitur siçjanë shprehur nga të intervistuarit prandajmund të lënë shteg për kombinim nga anajonë. Për shembull, arsyeja e renditur nëvend të parë mund të interpretohet sikërkesë e lartë. Po kështu, aftësia për t’iupërshtatur shpejt ndryshimeve të tregut,përbën garanci për rrezik të ulët. Mund tëkuptohet se shtytja kryesore e bankave

ndaj kreditimit të tregtisë rrjedh nga nevojapër siguri dhe ajo për fitim, kritere këto qëky aktivitet i përmbush më së miri.

Aktiviteti i dytë i renditur pas tregtisë ështëindustria. Arsyet e preferencës përindustrinë kanë një karakter disi më tëndryshëm nga arsyet e paraqitura përtregtinë.

3 Për rrethet nga janë mbledhur të paktën 5 pyetësorë,llogaritja u bë me mesatare të ponderuar ndërsa përrrethet që kanë dorëzuar më pak pyetësorë, unumëruan thjesht rastet dhe u bë një përcaktim i venditqë zinte çdo aktivitet i identifikuar.4 Përdorimi i shifrave në këtë rast do të ishte çorientues.Për këtë arsye, u mendua një rradhitje e kësaj forme.Duhet theksuar që për një pjesë të mirë të rretheve, siçështë bërë e ditur, informacioni i mbledhur është shumëi pakët dhe duhet marrë me rezervë.

5 Në rrethin e Shkodrës një bankë e vendosi aktivitetin endërtimit në pozicionin më të preferuar dhe një tjetër nëatë aspak të preferuar. Për këtë arsye, është i vështirëtë përcaktohet një pozicion real i kësaj preference.6 Janë numëruar edhe rastet kur tregtia është vendosurnë shkallën e dytë të preferencës.

10

Tabela 10. Arsyet e preferencës për industrinë.

Arsyet e preferencës për industrinë Numri i rasteveIndustria siguron klientë afatgjatë 3 rasteIndustria është një sektor i rëndësishëm iekonomisë kreditimi i të cilit ndihmonprodhimin vendas; krijon siguri dhe kakërkesë të lartë

6 raste

Banka synon të kreditojë industrinë 1 rastIndustria siguron shpejtësi në qarkullimin ekapitalit

1 rast

Shihet se, ndërkohë që analistët e shikojnëtregtinë si një aktivitet që siguron fitime tëmëdha dhe të shpejta, industrisë ireferohen më tepër si një aktivitet ikonsoliduar që përbën mbështetje përekonominë shqiptare edhe në periudha mëafatgjata dhe që, nga ana tjetër, i siguronbankave marrëdhënie të qëndrueshme meklientët.

Preferenca për shërbimet justifikohet merrezikun e ulët, kontrollin dhe administrimine lehtë dhe, në një rast, me karakteristikat errethit (turizëm). Preferenca për ndërtiminshihet e lidhur me kërkesën e klientëve,rrezikun e ulët, kontrollin dhe administrimine lehtë dhe, në një rast, me të qenurit

aktivitet i konsoliduar që ka aftësi tëstudiojë tregun për të realizuar rinovim tëteknologjisë dhe për të luftuar konkurrencëne pandershme.

Pyetja 11, kërkon të identifikojë llojet ebizneseve (sipas madhësisë) që kakredituar banka apo dega e bankës gjatëperiudhës janar-maj 2001. Kësaj pyetjeje ijanë përgjigjur të intervistuarit në të gjithabankat (e përfshira në pyetësor) që kanëakorduar kredi gjatë kësaj periudhe, pra 20nga 24 ose 83 për qind.

Tabela e mëposhtme paraqet llojet ebizneseve përkrah numrit të rasteve qëështë deklaruar se është kredituar secili lloj.

Tabela 11. Shpërndarja e përgjigjeve të marra për kreditë e akorduara, sipas llojit tëbiznesit.

Lloji i biznesit Rastet (në %)*Biznesi i mesëm 95Biznesi i vogël 60Biznesi i madh 55

Shënim: * Llogaritjet janë bërë mbi totalin e përgjigjur (20). Totali nuk rezulton 100 për qind sepse pyetjalejon zgjedhjen e më shumë se një alternative.

Vërehet se, pothuajse të gjithë tëintervistuarit deklaruan se banka ku atapunojnë ka kredituar biznesin e mesëm,ndërkohë që afro gjysma e tyre u shprehënpër biznesin e madh dhe atë të vogël(veçmas).

Pyetja 12, i kërkon të intervistuarve tërendisin llojet e bizneseve sipaspreferencës që ka paraqitur banka apodega gjatë akordimit të kredive për këtë

periudhë. Nga grafiku i mëposhtëmsigurohet informacion për totalin epërgjigjeve për çdo shkallë të preferencëssi edhe për vendin që zë secili nga llojet ebizneseve në secilën shkallë.

Për shembull, shkallën A (preferencë elartë) e kanë plotësuar 23 të intervistuarndër të cilët 6 kanë vendosur aty biznesin evogël, 12 të mesmin dhe 5 biznesin emadh.

11

Tabela 12. Renditja e llojeve të biznesit sipas preferencës në akordimin e kredive.

Lloji i biznesit Niveli i preferencësMaj 2001 Dhjetor 2000

Biznesi i mesëm 1.36 1.64Biznesi i madh 2.05 1.92Biznesi i vogël 2.10 2.05

Duket se renditja e llojeve të biznesit sipaspreferencës së autoriteteve kredituesenëpër bankat tregtare nuk ka ndryshuar.

Bankat vazhdojnë të synojnë biznesin emesëm, ndërkohë që biznesi i vogël dhe imadh preferohen në mënyrë tëkonsiderueshme më pak se i pari.

Nëse bëjmë një krahasim të shpërndarjessë përgjigjeve për kreditë e akorduara(sipas llojit të biznesit) me preferencën përsecilin lloj biznesi në kredidhënie, do tëshohim se ruhet e njëjta logjikë.

Kjo do të thotë që biznesi i mesëmpreferohet nga bankat dhe kreditohet prejtyre më shumë nga dy llojet e tjera,ndërkohë që biznesi i vogël dhe ai i madh,

duke qenë relativisht larg të parit, nuk kanëshumë dallim midis tyre.

Për qëllime analize, interes paraqetshpërndarja e profilit të preferencës përkredidhënie sipas rretheve.

Për krijimin e kësaj tabele u përdorënmesataret e ponderuara për rrethet eTiranës dhe Durrësit, dhe renditjet edrejtpërdrejta që u morën nga rrethet mepak përgjigje.

Për këtë arsye, kjo tabelë mund tëinterpretohet thjesht si një orientim iinteresit të specialistëve të kredisë nëbankat e nivelit të dytë ndaj llojeve tëbizneseve.

0 5 10 15 20 25

A

B

C

B. i vogël B. i mesëm B. i madh

Grafiku 2. Shpërndarja e përgjigjeve për llojet e bizneseve të kredituara sipas shkallës së preferencës

Grafiku 2. Shpërndarja e përgjigjeve për llojet e bizneseve tëkredituara sipas shkallës së preferencës

12

Tabela 13. Kombinim shkallës së preferencës për llojet e bizneseve me rrethet.

Niveli i preferencës Biznesi i vogël Biznesi i mesëm Biznesi i madhShumë i preferuar Korçë Tiranë, Shkodër Lushnjë Durrës, GjirokastërMesatarisht ipreferuar

Shkodër, ElbasanLushnje

Durrës, GjirokastërKorçë, Elbasan

Tiranë, Elbasan

Aspak i preferuarTiranë, Durrës,Gjirokastër

Korçë, ShkodërLushnjë

Pyetja 13, kërkon arsyet e zgjedhjes sëparë (të preferencës) të shprehur nëpërgjigjen e pyetjes 12.

Po rendisim fillimisht arsyet e preferencëspër biznesin e mesëm meqë ky lloj biznesirezulton më i preferuari gjatë kredidhëniespër periudhën janar-maj 2001.

Tabela 14. Arsyet e preferencës për biznesin e mesëm.

Arsyeja e preferencës për biznesin e mesëm Rastet (në %)*Profili i kredidhënies kushtëzohet nga misioni i bankës 34Banka ka krijuar histori me këtë grup klientësh 25Biznes i konsoliduar 17Përbën bazën e ekonomisë shqiptare 8Krijon mundësi për shpërndarje të rrezikut 8Banka ka mundësi të analizojë çdo lloj biznesi 8

Shënim: * Llogaritur mbi numrin e të përgjigjurve, 12.

Në rastet kur është bërë zgjedhja e biznesittë madh si lloji më i preferuar i biznesit përkredidhënie, arsyet e ofruara nuk janë tëshumta por ato konvergojnë në një pikë.Specialistët e kredisë e shikojnë biznesin emadh si një biznes të qëndrueshëm, tësigurt, profesional dhe që ofron norma tëlarta fitimi. Gjithashtu, sipas specialistëve,ky lloj biznesi përbën përparësi për bankatpasi ai ofron dokumentacion të plotë dhekrijon hapësira për shërbime të shumtabankare. Arsyet e dhëna për preferencën ebiznesit të vogël lidhen me orientimin e

bankës ndaj këtij lloj biznesi. Në këtëmënyrë janë përgjigjur 3 të intervistuar.

Pyetja 14, kërkon të vjelë informacion mbinivelin e realizimit të kredisë nga bankat enivelit të dytë (me kapital tërësisht privat),për periudhën janar 2001 – maj 2001. Përtë deklaruar mbi këtë tregues bankave dhedegëve u kërkohet t’i referohen parashikimittë bërë për periudhën respektive. Kësajpyetjeje i janë përgjigjur 21 banka dhedegë, apo 65.6 për qind e totalit. Pyetjalejon zgjedhjen vetëm të njërës alternativëndër pesë të rradhiturat.

Tabela 15. Realizimi i kredisë për periudhën janar-maj 2001.Niveli i realizimit(në %)

Struktura e përgjigjeve(në %)

për janar-maj 2001

Struktura përfundin e vitit

2000**

Ndryshimi(në pikë

përqindjeje)0* 19.0 26.3 -7.30-50 23.8 5.2 18.650-100 33.4 15.8 17.6100 19.0 21.1 -2.1Mbi 100 4.8 31.6 -26.8Totali 100.0 100.0

Shënim: *Janë evidentuar rastet që nuk kanë dhënë kredi.** Në këtë strukturë është përfshirë edhe Banka e Kursimeve, e cila bën pjesë në grupin e bankave që nukkanë akorduar kredi, pra në grupin e parë.

13

Për periudhën janar-maj 2001, nivelimesatar i realizimit të kredisë, krahasuarme parashikimin e bankës për kredinë përkëtë periudhë, është rreth 56 për qind.Vihet re një shpërndarje e rasteve tëpërgjigjura, mbi një kurbë normalepothuajse simetrike. Kryesisht, rastet janëtë përqëndruara në intervalin e realizimitnga 50 deri në 100 për qind. Ndërkohë që,rreth 23.8 për qind e bankave deklarojnë sepër periudhën janar-maj 2001, kanërealizuar dhe tejkaluar nivelin eparashikuar.

Sidoqoftë, nga deklarimet e bëra në dyvrojtimet, del në pah një përkeqësim isituatës në realizimin e kredive. Nga njëraanë është ulur numri i bankave dhe i

degëve që nuk akordojnë kredi, krahasuarme fundvitin 2000, me rreth 7.3 për qind.Nga ana tjetër, numri i tyre që nuk kanëarritur të realizojnë nivelet e parashikuara tëkredive për periudhën janar-maj 2001,është rritur me 36.2 për qind. Pra, siçvërehet, mosrealizimet në nivele të larta,kanë ndikuar negativisht në nivelin mesatartë realizimit të kredive. Krahasuar mevrojtimin paraardhës realizimi mesatarqëndron rreth 17.8 pikë përqindjeje mëposhtë.

Interes paraqet analiza e realizimit tëkredive për periudhën e parë të vitit dukemarrë parasysh shpërndarjen gjeografike tëbankave dhe të degëve.

Tabela 16. Shpërndarja e përgjigjeve për nivelin e realizimit të kredisë sipas rretheve.Numri i rasteveRealizimi i

kredisë Tirana Durrësi Shkodra Elbasani Korça Gjirok. Lushnja0% 1 -- -- 1 -- -- 20-50 % 1 1 2 -- -- -- 150-100% 3 1 -- 2 1 -- --100% 1 1 -- -- -- 1 1100%+ 1 -- -- -- -- -- --Totali 7 3 2 3 1 1 4

Paraqitja më sipër tregon se zona në tëcilën hasen më shumë mosakordimekredish është ajo e mbuluar nga dega eBankës së Shqipërisë në Lushnjë. Ndërsa

tejkalimin mbi 100 për qind e gjejmë vetëmnë një rast, në qytetin e Tiranës. Zona eShkodrës paraqitet në tërësi me realizim tëulët (deri në 50 për qind).

1

44

5

7

0

1

2

3

4

5

6

7

8

0 0 - 5 0 5 0 - 1 0 0 1 0 0 M b i 1 0 0

R e a liz im i ( n ë % )

G r a f i k u 3 . S h p ë r n d a r j a e b a n k a v e s i p a s r e a l i z i m it të k r e d i v e ( n ë r a s t e )

Grafiku 3. Shpërndarja e bankave sipas realizimit tëkredive (në raste)

Ras

tet

14

Pyetja 15, kërkon të mësojë arsyet qëspecialistët e kreditit nxjerrin për devijimetnga nivelet e parashikuara. Kësaj pyetjeje ijanë përgjigjur vetëm pesë specialistë (nga17 që duhej t’i përgjigjeshin, pra nga rastetqë paraqesin devijime). Megjithëse niveli ipërgjigjeve është i ulët (29.4 për qind), atozbulojnë disa aspekte interesante që kanëshkaktuar këto devijime.

Rasti në të cilin deklarohet se banka katejkaluar nivelin e parashikuar motivohetme arsyen se gjatë kësaj periudhe ështërritur numri i klientëve, që kanë një historimarrëdhëniesh me bankën mbi 2 deri 3vjet, pra edhe bankat kanë rritur besiminpër të punuar me klientë të tillë.

Në dy raste, të cilat i përkasin nivelit tërealizimit të kredisë nga 50 deri 100 përqind, specialistët mendojnë se niveli irealizimit është shumë pranë vlerës 100 përqind dhe devijimet e vogla kanë ardhur sipasojë e bindjes paraprake që banka kapatur mbi nivelin e shlyerjes së kredive, porqë në fakt nuk është vërtetuar.

Në dy raste, të cilat i përkasin nivelit tërealizimit deri në 50 për qind, arsyet lidhennga njëra anë me kohën e shkurtër tëaktivitetit bankar dhe nga ana tjetër meprobleme të organizimit të brendshëm tëpunës në departamentin e kreditit.

Pyetja 16, ka të bëjë me vjeljen einformacioneve në lidhje me ndikimet esituatës së rënduar energjitike në periudhënjanar-maj 2001, në aktivitetin kreditues. Kjopyetje, për rëndësinë që paraqet, ështëstrukturuar në dy nënpyetje.

Në të parën kërkohet të mësohet nëse kjosituatë ka ndikuar apo jo në rënien ekërkesës për kredi.

Kësaj nënpyetjeje iu përgjigjën 100 për qinde specialistëve, por niveli i atyre që nukshprehën opinion rezultoi i lartë, rreth 45.8për qind e totalit.

Specialistët që mendojnë se situataenergjitike kësaj periudhe ka ndikuar nërënien e kërkesës për kredi përbëjnë rreth20.8 për qind të totalit, ndërsa ata që

shprehen për aternativën e kundërt zënërreth 33.3 për qind të të intervistuarve.Interes paraqet kombinimi i informacionitmë sipër me shtrirjen gjeografike.

Vihet re se të gjitha rastet (5 raste), që janëshprehur se situata energjitike ka ndikuarnegativisht mbi kërkesën për kredi, duke eulur atë, i përkasin degëve të bankave nërrethet e vendit. Ky përfundim, konfirmonedhe një herë sinjalizimin e dhënë nëvrojtimin e parë nga një pjesë e këtyredegëve, të cilat u përballën shumë mëshpejt me problemet e krizës energjitikedhe ndjenë vështirësitë që ajo krijoi nëkredidhënie, së pari, duke ulur kërkesën përkredi.

Në të dytën, kërkohet të mësohet nëse kjosituatë ka ndikuar apo jo uljen e aftësive tëklientëve për të shlyer kreditë.

Të gjithë të intervistuarit iu përgjigjën kësajnënpyetje. Vërehet se pjesa më e madhe etë intervistuarve (50 për qind e tyre), ashtusiç edhe pritej, pohojnë se situata e rënduarenergjitike ka ndikuar në uljen e aftësive tëklientëve për të shlyer kreditë në kohë. Përkëtë vështirësi shprehen të gjitha zonat evendit, me përjashtim të zonës që mbulondega e Gjirokastrës. Më të prekurat nga kyfenomen evidentohen të jenë: Tirana,Durrësi, zona e Lushnjës, të ndjekura ngaajo e Shkodrës, Elbasanit dhe Korçës.

Ndërkohë që, rreth 25 për qind e tëintervistuarve nuk mendojnë se krizaenergjitike ka patur efekte negative nëkredishlyerje dhe po aq nuk kanë shprehuropinionin e tyre mbi këtë problem. Dukeanalizuar këto dy nënpyetje, mund tëkonkludojmë se:

? niveli i kredishlyerjes ka qenë shumëmë i ndjeshëm ndaj efekteve negativetë krizës energjitike se sa vetë kërkesapër kredi;

? përhapja gjeografike e ndikimit negativtë saj është shumë më e shprehur nëprocesin e shlyerjes së kredive se sanë kërkesën për kredi dhe kjo ështëlogjike, sepse bizneset e kanëkonsideruar problemin e krizësenergjitike, si një fenomen sporadik.

15

Pyetja 17, ka për qëllim të tëheqë njëvlerësim relativ të specialistëve në lidhje meshkallën e rrezikut në procesin e akordimittë kredive, sepse ajo kërkon të krahasojërrezikun aktual me atë të fundvitit 2000.Kësaj pyetjeje, deri-diku delikate, i janëpërgjigjur 23 të intervistuar, apo 95.8 përqind e totalit, po aq sa edhe në vrojtimin efazës së parë. Pyetja lejon zgjedhjen enjërës nga alternativat e rradhitura.

Gjatë intervistimit të specialistëve dhe nëpërgjigjet e tyre, ndjehet pak a shumë

ndikimi i politikës që ndjekin bankat nëkredidhënie. Megjithëse u insistua që ata tëshprehnin opinionin e tyre personal, shpeshtë intervistuarit ishin të mendimit seprocedurat në kredidhënie të ndjekura ngabankat e tyre, normalisht tentojnë drejtminimizimit të rrezikut.

Kjo bën që vlerësimet për rrezikun nëkredidhënie, ashtu si edhe në vrojtimin edhjetorit 2000, tentojnë drejt niveleve më tëulëta se sa është rreziku real.

Tabela 17. Shpërndarja e përgjigjeve për vlerësimin e rrezikut.

Niveli i rrezikut(krahasuar me gjashtëmujorin e dytë të vitit 2000)

Rastet (në %)

Shumë më i lartë 0Më i lartë 17.4I pandryshuar 47.8Më i ulët 34.8Shumë më i ulët 0Nuk ekziston 0Totali 100.0

Vihet re se në alternativat ekstreme, nukparaqiten raste përgjigjesh. Shumica especialistëve (rreth 82 për qind), mendojnëse rreziku aktual i kredisë i krahasuar meperiudhën e dytë të vitit 2000 është i njëjtëapo më i ulët. Kjo do të thotë që, dukemarrë parasysh vlerësimin e dalë përrrezikun nga vrojtimi i parë (mesatar-i lartë),rreziku aktual të jetë më i orientuar drejtnivelit mesatar, pra të jetë në rënie. Kyarsyetim rrjedh nga fakti se, pesha especialistëve që mendojnë se rreziku ështëmë i ulët është dy herë më e madhe se sa eatyre që mendojnë se është më i lartë.

Pra, imazhi që specialistët kanë dheshfaqin në drejtim të rrezikut aktual, ështëmë optimist se sa gjashtë muaj më parë.

Nëse do të kombinohej informacioni i marrëmbi rrezikun me atë të shpërndarjesgjeografike të bankave dhe të degëve,

vërehet se janë degët e bankave në rrethe(3) që mendojnë se rreziku aktual është nënivele më të larta se gjashtë muaj më parë.Ndërsa për nivelet e tjera të evidentuara tërrezikut nga bankat dhe degët e tyre, nukvërehet ndonjë rregullsi e spikatur sipasshpërndarjes gjeografike.

Pyetja 18, është në funksion të pyetjes 17,sepse ajo kërkon të mësojë, arsyetimet especialistëve në lidhje me zgjedhjen e bërënë pyetjen paraardhëse.

Kësaj pyetjeje i janë përgjigjur 18specialistë, apo rreth 78.3 për qind e atyreqë duhej t’i përgjigjeshin.

Nga përgjigjet dalin në pah disa alternativame anë të të cilave specialistët motivojnëzgjedhjen e bërë në pyetjen mbi nivelin errezikut.

16

Tabela 18. Arsyet në zgjedhjen e nivelit të rrezikut.

Arsyeja RastetSituata ekonomike dhe politike nuk ka pësuar ndryshime të konsiderueshme(periudha kohore e shkurtër) 50Klientët janë ndërgjegjësuar më shumë për korrektësinë që duhet të kenë mebankat dhe për përfitimet që rrjedhin prej saj 22.2Situata politike më e qëndrueshme, rend dhe qetësi më e lartë 16.7Situata politike pak e qëndrueshme për shkak të zgjedhjeve të përgjithshme 11.1Totali 100.0

Nëse kombinohen pyetjet që kanë të bëjnëmë rrezikun, vërehet se specialistët qëmendojnë se nivelet e rrezikut nuk kanëndryshuar (50 për qind e totalit), gjykojnëse ndërmjet intervaleve kohore respektivenuk kanë ndodhur ndryshime tërëndësishme ekonomiko-shoqërore. Pra,ata mendojnë se situata ka qenë e njëjtëdhe deri-diku e stabilizuar.

Një situatë më e qëndrueshme politike dhenjë rend e qetësi më e lartë, ka qenëarsyeja për zgjedhjen e alternativës së njërreziku më të ulët nga specialistët (3).

Ndërkohë që këtë alternativë e mbështesinedhe pjesa e specialistëve që arsyetojnë sehistoria me klientët dhe korrektësia e tyrenë marrëdhënie me bankat i ka bërë ata mëtë ndërgjegjshëm për përfitimet që atamund të kenë. Për pasojë, puna me të tillëklientë, ka ulur rrezikun e kredisë nëperiudhën janar- maj 2001(4).

Rritjen e rrezikut të kredisë për këtëperiudhë krahasuar me fundvitin 2000, dynga specialistët e shpjegojnë me afrimin eperiudhës zgjedhore, fakt që për ta do tëthotë një pasiguri më e lartë dhe një rrezikmë evident edhe në aktivitetin ekredidhënies.

Pyetja 19, ka për qëllim të evidentojëproblemet më të mëdha që biznesetparaqesin për bankat dhe që për pasojëngadalësojnë procesin e akordimit tëkredive nga ana e bankave për bizneset.

Pyetja lejon zgjedhjen e më shumë se njëalternative (problemi) ndër shtatë tërradhiturat. Kësaj pyetjeje i janë përgjigjur100 për qind e bankave dhe degëve.

Nga përpunimi i përgjigjeve rezultoi semangësia më e ndeshur nga bankat, gjatëprocesit të akordimit të kredive përbizneset, është “paraqitja e bilancevejoreale” nga ana e bizneseve, fakt që ulbesimin e bankave për të punuar me ta. 18specialistë mendojnë se kjo është një ngamangësitë më të mëdha të bizneseve tëcilën edhe vetë bankat e konsiderojnëshumë të rëndësishme.

Ky element ka të bëjë me nivelin endershmërisë që bizneset do të trashëgojnëedhe në të ardhmen në marrëdhënie mebankat. Duke u ballafaquar me një nivel tëtillë besueshmërie të bizneseve, bankatbëhen më skeptike dhe më konservatore nëmarrëdhënie me ta.

Tabela 19. Shpërndarja e mangësive të bizneseve.

Mangësitë e bizneseve Rastet (në %)Paraqitja e bilanceve joreale 75Mungesa e kulturës dhe traditës në marrëdhëniet bankë-klient 62.5Mosnjohja e plotë e kërkesave që bankat kanë për akordimin e kredive 41.7Argumente të pamjaftueshme për të justifikuar akordimin e kredisë 41.7Mangësi në planet e biznesit 33.3Mosnjohje e legjislacionit që lidhet me aktivitetin e biznesit 20.8Të tjera 2.5

17

Mungesa e kulturës dhe traditës sëbizneseve për të punuar me bankat mbetetende një problem me një peshë tëkonsiderueshme.

Dy mangësitë e para (paraqitja e bilancevejoreale dhe mungesa e traditës sëbizneseve për të punuar me bankat), tëkonsideruara nga specialistët si faktorët mepeshë më të madhe që ndikojnë në uljen enivelit të akordimit të kredive nga ana ebankave për bizneset, kanë rezultuar pokaq të rëndësishme edhe në vrojtimin edhjetorit 2000.

Pyetja 20, është një pyetje e drejtuar edhenë vrojtimin e dhjetorit 2000 dhe si e tillëlejon edhe krahasimin ndërmjet rezultatevetë të dy vrojtimeve, apo dy periudhavekohore. Në këtë pyetje, kërkohet qëspecialistët të gjykojnë mbi rëndësinë e

secilës prej mangësive që ata kanëzgjedhur (në pyetjen 19), duke i pozicionuarato në një shkallë zbritëse (mangësia më ekonsiderueshme merr pozicionin A nëshkallë dhe ajo më pak e konsiderueshmemerr pozicionin e fundit).

Nga përpunimi rezultoi se mangësia më emadhe që bizneset paraqesin për bankat,gjatë procesit të akordimit të kredive,vlerësohet të jetë paraqitja e bilancevejoreale.

Ky fakt ishte i pritshëm edhe ngainformacioni që dha pyetja 19, duke ekonfirmuar këtë të fundit. Nga ana tjetër,mungesa e traditës së bizneseve për tëpunuar me bankat konsiderohet si njëproblem, gjithashtu, i rëndësishëm, dukezënë vendin e dytë në shkallën e paraqitur.

Tabela 20. Renditja e mangësive të evidentuara.*

Shkallëzimi i mangësive të bizneseve Koeficienti i llogariturParaqitja e bilanceve joreale 2.39Mungesa e kulturës dhe traditës në marrëdhëniet bankë-klient 2.8Argumente të pamjaftueshme për të justifikuar akordimin ekredisë

3.2

Mangësi në planet e biznesit 3.5Mosnjohja e plotë e kërkesave që bankat kanë për akordimin ekredive

4

Mosnjohja e legjislacionit që lidhet me aktivitetin e biznesit 5.2Të tjera 5.4

Shënim: *Të dhënat në tabelën 18 nuk përputhen me renditjen (në pozicionet e mesatare) e tabelës 19,sepse megjithëse të intervistuarve u është kërkuar të rendisin mangësitë e zgjedhura në pyetjen 18, atakanë kryer renditjen e të gjitha mangësive.

Krahasuar me përfundimet e kësaj pyetjejenga vrojtimi i parë, vërehet se dy problemete para në renditje kanë ekzistuar dhevazhdojnë të ekzistojnë me të njëjtinintensitet, por me kalimin e kohës vërehetnjë ndërrim vendesh midis tyre: duket qartëqë paraqitja e bilanceve joreale merr njërëndësi më të madhe si mangësi që bankatevidentojnë gjatë analizës së bizneseve.Shkalla e ulët e ndershmërisë së biznesevenë marrëdhëniet e tyre me bankat, ështënjë nga mangësitë kyçe që shkaktonhezitim në akordimin e kredive.

Grupi i pyetjeve 21 deri 25, ka të bëjë metregun jozyrtar të kredisë. Meqënëse nga

njëra anë ky treg konsiderohet si njëkonkurrent i dukshëm i tregut zyrtar tëkredisë dhe nga ana tjetër është ende ipaeksploruar nga studime të posaçme, ugjykua që mendimet dhe opinionet especialistëve të kredisë për të, do të ishinmjaft të vlefshme dhe interesante. Vrojtimi iparë dha disa sinjale njohëse për këtë tregdhe nxorri në pah disa elemente të tij. Nëbazë të tyre, u krijua grupi i pyetjeve nëpyetësorin aktual. Tashmë natyra e tyre nukështë thjesht njohëse dhe e përgjithshme,por specifike dhe konkrete.

Pyetja 21, kërkon të tërheqë opinionin especialistëve përsa i përket madhësisë së

18

tregut jozyrtar të kredisë krahasuar me atëzyrtar (të krijuar nga bankat). Pyetja lejonzgjedhjen e njërës nga alternativat erradhitura. Në këtë pyetje u përgjigjën 23specialistë, apo 95.8 për qind e totalit të tëintervistuarve.

Megjithëse niveli i përgjigjeve është i lartë,vërehet që një pjesë e konsiderueshme etyre (43.5 për qind), kanë zgjedhuralternativën “Pa opinion”, fakt që deri diku,pakëson informacionin që kërkohet tëmerret nga kjo pyetje.

Në pjesën tjetër të përgjigjeve vërehet sembizotëron opinioni që tregu jozyrtar i

kredisë zë një peshë më të vogël se sa aizyrtar (në 39.2 për qind të rasteve). 13 përqind e specialistëve mendojnë se tregujozyrtar zë një vend më të madh se ai zyrtardhe vetëm 4.3 për qind e tyre shprehen seky treg është pothuajse i njëjtë në madhësisa edhe tregu zyrtar.

Pra, sipas opinionit të specialistëve, tregujozyrtar i kredisë ende nuk është bërëmbizotërues krahasuar me tregun eformuar nga bankat. Specialistët mendojnëse janë bankat ato që e ruajnë zotërimin ekëtij tregu (të kredisë) dhe madje nëpërmasa të konsiderueshme.

Pyetja 22, ka një natyrë më profesionale,duke i kërkuar të intervistuarve që tënxjerrin në pah faktorët që nxisin tregunjozyrtar të kredisë dhe që mundësojnë

ekzistencën e tij, krahas tregut zyrtar. Ndërfaktorët e rradhitur lejohet zgjedhja e mëshumë se njërit. Kësaj pyetjeje i janëpërgjigjur të gjitha bankat dhe degët.

Tabela 21. Shpërndarja e përgjigjeve sipas faktorëve stimulues të tregut jozyrtar tëkredisë.

Faktorët stimulues Rastet (në %)*Lehtësira në procedura dhe shpejtësi veprimesh 66.7Mundësia për t’iu drejtuar këtij tregu në çdo moment 54.2Shumëllojshmëria e afateve 25Të tjera 12.5

Shënim: *Llogaritjet janë bërë ndaj numrit të të përgjigjurve (24). Totali mund të mos rezultojë 100 përqind, sepse pyetja lejon zgjedhjen e më shumë se një alternative.

Grafiku 4. Shpërndarja e përgjigjeve për madhësinë e tregut jozyrtar të kredisë krahasuar me atë zyrtar

3

1

910

0

2

4

6

8

10

12

Më i madh I njëjtë Më i vogël Pa opinion

19

Nga përpunimi i kësaj pyetjeje rezulton sefaktori, që stimulon më shumë ekzistencëne një tregu të tillë të kredisë, ofrimi përklientët i shërbimeve më të shpejta dhepothuajse fare pa burokraci. Për këtë faktorshprehen 16 specialistë. Ndërkohë,ndeshen edhe komente që lidhen mezgjedhjen e këtij faktori duke arsyetuar seky treg është shumë më i preferuar edhenga bizneset, të cilët shpesh dëshirojnë tëzhvillojnë veprimtarinë e tyre jashtëbankave.

Edhe faktori i dytë, vlerësohet të jetë irëndësishëm. Ai ka të bëjë me argumentinse ky treg ofron shërbimin e tij në çdomoment kohor. Për këtë faktor shprehen 13specialistë.

Shumëllojshmërinë e afateve që zbatohennë këtë treg e kanë zgjedhur gjashtëspecialistë, duke e konsideruar edhe këtëfaktor pak a shumë stimulues përekzistencën e tij.

Pra, në përgjithësi, ky lloj tregu, ekzistondhe është i preferuar për klientët e tij, sepseofron më shumë mundësi dhe lehtësira mëtë mëdha në kredidhënie. Në këtë mënyrëai përfaqëson një konkurrent real dhepotencial, për tregun e kredisë që zënëbankat.

Arsyeja tjetër për të cilën shprehen dyspecialistë, dhe që nxit ekzistencën e këtijtregu, ka të bëjë me mosvlerësimin errezikut të kredisë nga kredidhënësit. Nëtregun jozyrtar të kredisë, ky element(rreziku), megjithëse shumë i rëndësishëm,nuk vlerësohet aq sa duhet ngakredidhënësit.

Pyetja 23, kërkon mendimin e specialistëvetë kreditit, lidhur me mundësinë e uljes sëdobishmërisë ekonomike të këtij tregu,nëpërmjet ndikimit mbi faktorët e rradhiturdhe të zgjedhur prej tyre në pyetjen 22.

Vihet re se specialistët janë përqëndruarvetëm në dy faktorë kryesorë mbi të cilëtduhet ndikojnë bankat për ta kthyer këtëtreg në ineficient.

Faktori i parë i evidentuar prej tyre ka tëbëjë me atë që bankat duhet gjejnëhapësira në drejtim të lehtësimit tëprocedurave të tyre ekzistuese, ngangarkesat e tepërta burokratike në procesine kredidhënies. Për këtë mundësi shprehen16 të intervistuar.

Ndërsa faktori i dytë, ka të bëjë me gjetjene mundësive më të mëdha nga ana ebankave për t’i shërbyer klientëve në çdokohë. Për këtë faktor shprehen 13 tëintervistuar.

Pra, pakësimi i procedurave burokratikedhe rritja shkallës së gatishmërisë sëbankave në shërbim, sipas opinionit tëspecialistëve, përfaqësojnë pikat më tërëndësishme, mbi të cilat bankat duhet tëreflektojnë, në mënyrë që klientët të jenëmë të prirur drejt shërbimeve bankare (apozyrtare), se sa drejt atyre jozyrtare.

Pyetja 24, është një pyetje më konkrete,sepse ndërmjet gjithë faktorëve kërkon tëidentifikojë atë, të cilin banka përkatëse, kamë shumë mundësi ta përmirësojë. Pra,është një pyetje që kërkon vetëm njëzgjedhje midis faktorëve. Kësaj pyetjeje ijanë përgjigjur 18 të intervistuar, apo 75 përqind e totalit.

Rreth 78 për qind e specialistëve tëpërgjijgjur, mendojnë se bankat e tyre duhettë veprojnë fuqimisht në lehtësimin eprocedurave të kredidhënies. Ndërsa 22për qind e tyre mendojnë se gatishmëria eshërbimit në çdo kohë në bankat e tyre dot’i krijonte hapësira më të mëdha tregutzyrtar të zotëruar nga bankat duke ulureficiencën e atij jozyrtar.

Sidoqoftë, faktori më i rëndësishëm ndaj tëcilit bankat duhet të jenë më të ndjeshmenë mënyrë që të ulin apo të mos lejojnërritjen e peshës së tregut jozyrtar mbetet ai ilehtësimit të procedurave tejet burokratikeqë bankat ndjekin në kredidhënie.

Pyetja 25, kërkon të dijë opinionin especialistëve lidhur me mënyrën se sibankat e tyre mund të realizojnë ndërhyrjenpër uljen e dobishmërisë së tregut jozyrtartë kredisë. Kësaj pyetjeje i janë përgjigjur

20

12 specialistë, apo 66.7 për qind e atyre qëduhej t’i përgjigjeshin. Në disa rastespecialistët kanë propozuar më shumë senjë mundësi që do t’i shërbente uljes sëdobishmërisë apo nevojës së tregut jozyrtartë kredisë.

Një nga rrugët më efikase, për të cilënspecialistët shprehen, është rritja eshpejtësisë së zbatimit të procedurave tëakordimit të kredive. Këtë alternativë e kanëmbështetur 33.3 për qind e specialistëve.

Ndërkohë që rruga tjetër e propozuar, qëdo të çonte drejt lehtësimit të procedurave,lidhet me rritjen e transparencës sëbankave tregtare dhe shtimit të kontaktevenjohëse të tyre me klientët. Kjo rrugë duhetndihmuar, sipas specialistëve, nëpërmjetfushatave të vazhdueshme dhe intensivepublicitare dhe promovuese. Edhe për këtëmundësi shprehen 33.3 për qind especialistëve.

Njohja nga afër e bizneseve dhe e situatësreale financiare të tyre nga ana e bankave,do të ndihmonte në përshpejtimin eprocedurave të kredidhënies për këta tëfundit. Për këtë element të rëndësishëmjanë deklaruar 11.2 për qind especialistëve.

Ndërkohë në raste të veçanta (që hasenvetëm një herë) ndeshim mënyrat emëposhtme që specialistët mendojnë se dotë ndikonin në lehtësimin e procedurave tëkredidhënies dhe, për pasojë, në uljen epeshës dhe të nevojës për tregun jozyrtartë kredisë:

??minimizimi i kërkesës për kolateralin;? dhënia e asistencës së nevojshme

teknike;? krijimi i strukturave që duhet të merren

me studimin dhe me përpunimin einformacionit për të gjitha llojet ebizneseve;

? thjeshtimi i procedurave përmikrokreditë dhe realizimi i tyre brenda3 deri 4 ditëve.

Rubrika E, ka të bëjë me opinionin ebankave për të ardhmen e procesit tëakordimit të kredive.

Pyetja 26, kërkon të mësojë të ardhmen eprocesit kreditues sipas aktiviteteveekonomike të rradhitura. Pra, në këtë pyetjekërkohet të zbulohet ndjesia e specialistëvembi aktivitetin ekonomik që ata ekonsiderojnë si më fitimprurës për t’ukredituar. Pyetja lejon zgjedhjen e mëshumë se një alternative apo aktiviteti.Kësaj pyetjeje i janë përgjigjur të gjithë tëintervistuarit, pra 24 specialistët e pyetur.

Tabela 22. Aktivitetet kredituara në të ardhmen.

Aktiviteti Rastet (në %)*Tregti 66.7Industri 58.3Shërbime 50.0Ndërtim 25Transport 12.5Bujqësi 12.5

Shënim: *Llogaritjet janë bërë ndaj numrit të të përgjigjurve (24). Totali mund të mos rezultojë 100 përqind, sepse pyetja lejon zgjedhjen e më shumë se një alternative.

Siç shihet edhe nga renditja, vendin e parënë kreditim në të ardhmen pritet që tamarrë tregtia e ndjekur nga industria. Nësekombinohen rezultatet e kësaj pyetjeje meato të pyetjes 9, të këtij pyetësori, nukparashikohet të ketë ndonjë ndryshim nëkredidhënie përsa i takon aktiviteteveekonomike, krahasuar me situatën aktualetë akordimit të kredive sipas aktiviteteve.

Ashtu si edhe në vrojtimin e dhjetorit 2000,vërehet që sektori i transportit dhe ibujqësisë, mbeten ende larg vëmendjes sëbankave për akordimin e kredive.

Pyetja 27, ka qëllim të tërheqë vlerësimin especialistëve të kreditit për parashikimintyre në lidhje me nivelin e kreditimit në tëardhmen (gjashtëmujorin e dytë të vitit

21

2001), duke e krahasuar me periudhën eparë të këtij viti.

Kësaj pyetjeje iu përgjigjën 100 për qind etë intervistuarve.

Tabela 23. Niveli i kreditimit (gjashtëmujorin e dytë - 2001 krahasuar me gjashtëmujorin eparë –2001).

Niveli i kreditimit në gjashtëmujorin e dytë Rastet (në %)Më i lartëI njëjtëMë i ulëtPa opinion

74.021.70.04.3

Del në pah tendenca e theksuar e bankavepër të patur nivele më të larta kreditimi.Ndërkohë që është pozitiv fakti se asnjënga specialistët nuk është shprehur përnivele më të ulëta kreditimi.

Pra, situata, vlerësuar nga këndvështrimi ispecialistëve të kreditit paraqitet optimistepër periudhën e mbetur të vitit 2001.

Pyetja 28, ka natyrë pothuajse të njëjtë mepyetjen paraardhëse, duke kërkuartendencën e normave të interesit përkredinë në të ardhmen për lekun dhe përvalutën. Në këtë pyetje janë përgjigjur 22specialistë apo 91.7 për qind e totalit tëintervistuar. Vihet re që për të dyja llojet emonedhave përgjigjet pa opinion kanë njënivel të lartë.

Tabela 24. Normat e interesit për kredinë në gjashtëmujorin e dytë të vitit 2001.

Niveli i normës së interesit Për lekun Për valutënMë e lartëE njëjtëMë e ulëtPa opinion

0.050

13.636.4

0.062.80.031.8

Nga analiza e rezultateve të kësaj pyetjeje,vihet re një tendencë jopozitive lidhur meqëndrimin ndaj normave të interesit përkredinë në lekë dhe në valutë. Pjesa më emadhe e të intervistuarve deklarojnë sekëto norma nuk do të ndryshojnë në tëardhmen. Pyetja 27, dha disa sinjalepozitive në favor të rritjes së nivelit tëkredititmit, ndërkohë që pyetja pasardhësenuk e argumenton këtë përfundim melëvizjen e normave të interesit për kredinë,në favor të kreditimit, pra uljes së tyre.

1.1. Konkluzione

Vrojtimi i dytë mbi aktivitetin kreditues nxjerrnë pah disa karakteristika të këtij aktivitetipër periudhën janar-maj 2001, të cilatkonsistojnë në aspektet e mëposhtme tëushtrimit dhe të analizës së tij:

1. Specialistët e kredisë evidentojnë, sifaktorët më të rëndësishëm në vendosjen enormave të interesit për kredinë, nivelin e

rrezikut dhe atë të normave të interesit tëdepozitave. Ndër këta dy faktorë, norma einteresit të depozitave vlerësohet prej tyremë parësore. Nga vrojtimi i dhjetorit 2000rezultoi se rëndësi më të madhe paraqisteniveli i rrezikut ndërsa norma e interesit tëdepozitave rradhitej e dyta.

2. Mund të arrihet në përfundimin që krediaafatgjatë, në ndryshim nga preferenca eevidentuar nga vrojtimi i dhjetorit 2000, nukbën më pjesë në fushën e interesit tëspecialistëve që akordojnë kredi.

3. Kredia afatshkurtër preferohet për shkaktë rrezikut të ulët që mbart në vetvete siedhe për mundësitë që krijon për njëmonitorim më të mirë të saj. Për të njëjtatarsye kredia afatshkurtër është preferuargjatë gjashtëmujorit të dytë të vitit 2000.

4. Preferenca për kredinë afatmesme duketse është kryesisht e përcaktuar ngakërkesat e klientëve dhe nga orientimi i

22

bankës drejt lehtësimit të klientëve gjatëpagesës së detyrimeve. Gjatë dhjetorit tëkaluar preferenca për këtë lloj kredie ështëjustifikuar me rrezikun e ulët dhe mundësitëpër një monitorim të mirë.

5. Në përgjithësi, bankat kanë akorduarkredi si në lekë ashtu edhe në valutë, pornumri i atyre që shprehen se banka kaakorduar kredi në monedhë të huaj ështëpak më i lartë nga numri i atyre qëshprehen se banka ka akorduar kredi nëlek. Ky përfundim nuk përputhet krejtësishtme përfundimin e arritur në vrojtimin e parënga i cili rezultoi se në akordimin e këtyredy llojeve të kredive nuk kishte diferenca.

6. Përsa i takon preferencës në kredidhëniesipas aktiviteteve ekonomike, realiteti itanishëm dëshmon se tregtia është ende nëfushën e interesit të kredidhënësve,ndryshe nga ç’sugjeronte parashikimi i bërënë muajin dhjetor 2000. Parashikimi dherealiteti për industrinë pothuajse përputhenplotësisht, kurse ndërtimi pritej të kreditohejmë tepër nga ç’është kredituar realisht.Tregtia shihet si një aktivitet që siguronfitime të mëdha dhe të shpejta. Industriakonsiderohet si një aktivitet i konsoliduar qëpërbën mbështetje për ekonominëshqiptare dhe që, nga ana tjetër, i siguronbankave marrëdhënie të qëndrueshme meklientët. Del në pah tendenca e theksuar ebankave për të rritur kreditimin në tëardhmen e aftërt. Specialistët parashikojnëse në të ardhmen përparësi në kreditim dot’u jepet aktiviteteve të tregtisë dhe tëindustrisë.

Ashtu si edhe në vrojtimin e dhjetorit 2000,vërehet që sektori i transportit dhe ibujqësisë, mbeten ende larg vëmendjes sëbankave për akordimin e kredive.

7. Pothuajse të gjithë të intervistuaritdeklaruan se banka ku ata punojnë kakredituar biznesin e mesëm, ndërkohë qëafro gjysma e tyre u shprehën për biznesine madh dhe atë të vogël (veçmas). Renditjae llojeve të biznesit sipas preferencës sëautoriteteve kredituese nëpër bankattregtare ka të njëjtën paraqitje si në dhjetor2000. Bankat vazhdojnë të synojnëbiznesin e mesëm, ndërkohë që biznesi i

vogël dhe i madh preferohen në mënyrë tëkonsiderueshme më pak se i pari.

8. Për periudhën janar-maj 2001, nivelimesatar i realizimit të kredisë, krahasuarme parashikimin e bankës për kredinë përkëtë periudhë, është rreth 56 për qind, përshkak se rastet janë të përqëndruara nëintervalin e realizimit nga 50 deri në 100 përqind. Nga deklarimet e bëra në dy vrojtimet,del në pah një përkeqësim i situatës nërealizimin e kredive. Mosrealizimet nënivele të larta, kanë ndikuar negativisht nënivelin mesatar të realizimit të kredive.Krahasuar me vrojtimin paraardhësrealizimi mesatar qëndron rreth 17.8 pikëpërqindjeje më poshtë.

9. Situata e rënduar energjitike e kësajperiudhe ka ndikuar në rënien e kërkesëspër kredi. Janë rrethet e tjera të vendit (veçTiranës), që e kanë ndjerë më shumëndikimin negativ të saj. Pjesa më e madhee të intervistuarve, ashtu siç edhe pritej,pohojnë se situata e rënduar energjitike kandikuar, gjithashtu, në uljen e aftësive tëklientëve për të shlyer kreditë në kohë. Përkëtë vështirësi shprehen pothuajse të gjithazonat e vendit.

10. Imazhi që specialistët kanë dhe shfaqinnë drejtim të rrezikut aktual, është mëoptimist se sa gjashtë muaj më parë.Rreziku vlerësohet të tentojë drejt nivelitmesatar. Vërehet se janë degët e bankavenë rrethe që mendojnë se rreziku aktualështë në nivele më të larta se gjashtë muajmë parë.

11. Paraqitja e bilanceve joreale dhemungesa e traditës së bizneseve për tëpunuar me bankat, ashtu si edhe nëvrojtimin e dhjetorit 2000, vazhdojnë tëkonsiderohen si faktorët kryesorë qëndikojnë në uljen e nivelit të akordimit tëkredive nga ana e bankave për bizneset.

12. Sipas opinionit të specialistëve, tregujozyrtar i kredisë ende nuk është bërëmbizotërues krahasuar me tregun eformuar nga bankat. Specialistët mendojnëse janë bankat ato që e ruajnë zotërimin ekëtij tregu (të kredisë) dhe madje nëpërmasa të konsiderueshme.

23

Faktori që stimulon më shumë ekzistencëne tregut jozyrtar të kredisë është se ai uofron klientëve shërbim më të shpejtë dhepothuajse fare pa burokraci. Nga ana tjetër,ai ofron shërbimin e tij në çdo momentkohor. Në këtë mënyrë ai përfaqëson njëkonkurrent real dhe potencial, për tregun ekredisë që zënë bankat. Mendohet sebankat mund të pengojnë rritjen e peshëssë tregut jozyrtar nëpërmjet lehtësimit tëprocedurave tejet burokratike që aktualishtato ndjekin në kredidhënie.

13. Pjesa më e madhe e të intervistuarvedeklarojnë se normat e interesit të kredisënuk do të ndryshojnë në të ardhmen. Kyfakt na shtyn të gjykojmë se bankat, nëmënyrë që të realizojnë rritjen eparashikuar të nivelit të kreditimit, do t’udrejtohen mënyrave të tjera dhe jo uljes sënormave të interesit.

2. ANALIZA PËR AGJENCITË.

Kryerja e një analize të veçantë përagjencitë kredituese na ndihmon të vëmënë dukje karakteristikat e punës së këtyrenjësive, relativisht të reja të tregut tëkredisë në Shqipëri. Në këtë vrojtim ështëmbledhur informacion nga tre agjenci tëtilla, ndër të cilat njëra ka plotësuar katërpyetësorë të shpërndarë në rrethe tëndryshme të vendit. Për arsye tëvështirësive në shpërndarjen epyetësorëve, nuk na është krijuar mundësiatë mbulojmë një numër të madh rrethesh.Nga 6 pyetësorë, 4 janë plotësuar nërrethin e Shkodrës, një në Korçë dhe një nëBerat. Rrjedhimisht, rezultatet e kësaj pjesetë analizës duhen parë më tepër si një ide epërgjithshme mbi specializimin dhe qëllimine ekzistencës së këtyre njësive, sesa si njëanalizë e mirëfilltë e veprimtarisë sëagjencive të kredisë në mbarë vendin.

Personat e intervistuar mbajnë pozicionin eadministratorit, të analistit të kredisë ose tëkryeinspektorit. Vjetërsia mesatare e tyrenë fushën e kreditit varion nga 1 deri në 10vjet dhe mbi gjysma e të intervisturarve kamë tepër se 5 vjet punë në këtë fushë.

Kur janë pyetur për faktorët që përcaktojnënormën e interesit të kredisë, tëintervistuarit janë shprehur se rëndësinë mëtë madhe ndër këta faktorë e ka norma efitimit që synohet të arrihet si edhe niveli irrezikut. Po ashtu, vëmendje i kushtohetedhe normave të tregut.

Të gjitha agjencitë e intervistuara shprehense kanë akorduar kredi afatshkurtër dhevetëm njëra, kredi afatmesme, gjatëperiudhës janar-maj 2001. Të gjithë tëintervistuarit deklarojnë se agjencitëpërkatëse preferojnë kredinë afatshkurtër.Preferenca për kredinë afatshkurtër rrjedhnga shkalla e ulët të rrezikut si edhemundësitë për një monitorim më të mirë tëkredisë. Një i intervistuar ofron si arsyeorientimin e organizatës ndaj bizneseve tëvogla dhe shumë të vogla dhe tjetri citon siarsye kapacitetin (e vogël) kreditues tëorganizatës.

Përsa i përket llojit të monedhës, të gjithaagjencitë e marra në shqyrtim kanëakorduar kredi në lekë dhe vetëm njëra nëvalutë (USD).

Të intervistuarve i është kërkuar të rradhisinaktivitetet ekonomike sipas preferencës qëka shfaqur agjencia në kredidhënie. Tabelae mëposhtme është ndërtuar duke përdorurmetodën e ponderimit. Treguesi me vlerënmë të ulët i korrespondon aktivitetit më tëpreferuar dhe e kundërta.

Tabela 25. Renditja e aktiviteteve ekonomike sipas preferencës së agjencive në kreditim.

Aktiviteti ekonomik Treguesi i preferencësShërbime 1.50Tregti 1.75Industri 3.20Ndërtim 4.00Transport 4.50Bujqësi 5.00

24

Të gjithë të intervistuarit kanë pozicionuartregtinë dhe shërbimet në shkallën e parëose të dytë të preferencës.

Kur janë pyetur për arsyet e preferencës,për aktivitetin e shërbimeve të intervistuaritjanë përgjigjur se ky aktivitet gjeneron tëardhura të shpejta, preferohet ngaorganizata dhe paraqet kërkesa të shumta.Preferenca për tregtinë justifikohet mearsyet që u paraqitën për shërbimet si edheme mundësitë për monitorim të mirë dhefitime të larta. Në një rast është deklaruarse shërbimet dhe tregtia konsiderohen siaktivitete që gjenerojnë mundësi për hapjene vendeve të reja të punës. Ata që janëshprehur në favor të ndërtimit, ekonsiderojnë atë si një aktivitet me nivel tëlartë fitimi dhe që garanton shlyerjen ekredisë. Një nga të intervistuarit kapozicionuar bujqësinë në vend të dytëduke paraqitur si arsye për këtë preferencëorientimin e organizatës.

Përsa u përket llojeve të bizneseve që kanëkredituar këto organizata gjatë kësajperiudhe, të gjitha kanë kreditur biznesin evogël dhe tre prej tyre edhe të mesmin. Tëgjithë të intervistuarit kanë vendosurbiznesin e vogël në shkallën e parë tëpreferencës, të mesmin në të dytën dhe tëmadhin në të tretën. Një i intervistuar ështëshprehur se agjencia krediton vetëmbiznesin e vogël. Nga këto përgjigjezbulohet deri-diku karakteri i këtyre njësivekredituese, të cilat specializohen dhekujdesen për mbështetjen e biznesit tëvogël me kredi të vogla dhe afatshkurtra.Kur janë pyetur për arsyet e preferencës trenga pesë të intervistuar janë shprehurnjëzëri se objektivi i organizatës ështëfinancimi i biznesit të vogël.

Një i intervistuar është shprehur sepreferenca për biznesin e vogël rrjedh ngaaktiviteti i kufizuar ekonomik i rrethit,ndërsa një tjetër se biznesi i vogël kagaranci të lartë. Arsyet e paraqiturakonfirmojnë edhe një herë atë që u tha mëlart, pra orientimin e agjencive kredituesendaj biznesit të vogël.

Në vijim bëhet një paraqitje e shkallës sërealizimit të kredidhënies nga ana e

agjencive për periudhën janar-maj 2001. Dynga të intervistuarit kanë përcaktuar si niveltë realizimit të kredisë 50-100 për qindndërkohë që, dy të tjerë kanë zgjedhuralternativën ‘mbi 100 për qind’. Një iintervistuar nuk ka dhënë përgjigje, ndërsanjë agjenci nuk ka dhënë kredi gjatë kësajperiudhe. Mund të thuhet se niveli mesatar irealizimit të kredisë nga ana e këtyreagjencive, për këtë periudhë, është ikënaqshëm. Janë dhënë vetëm dy arsyepër devijimin nga parashikimi. Ndër këtonjëra që shpjegon nivelin 85 për qind lidhetme karakteristikat e sezonit. Në rastin tjetërtejkalimi shpjegohet me kërkesën e lartëdhe me nivelin e lartë të shlyerjeve tëkredive të mëparshme.

Pyetja që synon të mbledhë informacionmbi pasojat që mund të ketë shkaktuarkriza energjitike e gjashtëmujorit të dytë tëvitit 2000, është ndarë në dy nënpyetje.Pyetja e parë synon të zbulojë nëse kriza eenergjisë ka reduktuar kërkesën për kredinga ana e bizneseve. Tre të intervistuarkanë deklaruar se kërkesa për kredi ështëulur si pasojë e kësaj krize, ndërsa një iintervistuar ka pranuar të kundërtën. Asnjëi intervistuar nuk ka zgjedhur alternativën‘pa opinion’ gjë që dëshmon, në njëfarëmase, për seriozitetin me të cilin tëintervistuarit i janë përgjigjur kësaj pyetjeje.Megjithëse kjo pyetje, i ka përgjigjet tëcaktuara dhe nuk kërkon arsye aposhpjegime për zgjedhjen, një specialist e kazgjeruar përgjigjen duke thënë se situata edisfavorshme energjitike nga njëra anë imbante kredimarrësit larg burimeve tëfinancimit, dhe nga ana tjetër, rristehezitimin e kredidhënësve, të cilët e shihninrrezikun e kredisë më të lartë se zakonisht.

Nënpyetja tjetër kërkon të dijë nëse situataenergjitike ka shkaktuar vonesa apo ndalimtë shlyerjes së kredive ekzistuese. Kësajpyetjeje tre specialistë i janë përgjigjur ‘Po’dhe dy të tjerë ‘Jo’.

Një ndër specialistët që gjykon se situataenergjitike ka penguar shlyerjen normale tëkredive ekzistuese, thekson se problemetmë të mëdha në këtë drejtim janë ndeshurnë aktivitetet e shërbimeve dhe tëindustrisë.

25

Specialistët e kredisë pranë agjencive janëpyetur për opionin e tyre lidhur me nivelinrelativ të rrezikut, pra iu është kërkuar të

bëjnë një krahasim të rrezikut aktual tëkredidhënies me atë të fundit të vitit 2000.

Tabela 26. Arsyet për nivelin e identifikuar të rrezikut.

Niveli i rrezikut Nr. i rasteve ArsyejaSh. më i lartë -- --Më i lartë 1 Situata politike e brendshme dhe e jashtmeI njëjtë 2 Korrupsion në rritje, mungesë e shtetit aktiv në

mbrojtje të institucioneve financiare*Më i ulët 2 Zhvillim i ekonomisë së rrethit*Sh. më i ulët 1 Reduktim i pjesës së portofolit të kredisë të

ekspozuar ndaj rrezikut**Nuk ekziston --

Shënim: * Është paraqitur vetëm një përgjigje, pra jo të dyja rastet kanë patur këtë shpjegim. ** Pyetja është kuptuar në veçanti për njësinë e intervistuar dhe jo për rrezikun në shkallë vendi.

Një i intervistuar që është shprehur përnivel më të ulët të rrezikut aktual të kredisë iështë referuar, për krahasim, tremujorit tëparë të vitit 2001 gjatë të cilit, si në çdofillimviti, kryhet shlyerja e detyrimevetaksore ndaj shtetit. Këto pagesa, sëbashku me pasojat e krizës energjitike,kanë penguar kredimarrësit të realizojnëarkëtimet e tyre pranë autoritetevekredituese. Pasi parashtron këto probleme,i intervistuari shprehet se gjatë tremujorit tëdytë të vitit 2001 pritet që situata tëpërmirësohet duke çuar kështu në ulje tërrezikut të kredisë në vend.

Nga tabela e mësipërme shihet se rrezikuaktual, sipas opinionit të specialistëve tëkredisë të punësuar pranë agjencivekredituese, është i njëjtë ose më i ulët ngarreziku i kredisë gjatë gjashtëmujorit tëkaluar.

Të intervistuarve iu është kërkuar tëidentifikojnë problemet kyçe që agjencitëhasin gjatë analizës së bizneseve qëafrohen për marrje kredie. Katër ngagjashtë të intervistuarit konsiderojnëproblematike mungesën e traditës dhe tëkulturës në marrëdhëniet bankë-klient, treidentifikojnë si problem paraqitjen ebilanceve joreale, tre argumentet epamjaftueshme që paraqesin bizneset gjatëaplikimit për kredi, dy mangësitë në planete biznesit dhe një mosnjohjen e plotë tëkërkesave të bankës (institucionit) përkredidhënie. Përveç identifikimit të këtyreproblemeve, të intervistuarit kanë bërë dhenjë shkallëzim të tyre sipas rëndësisë.

Renditja duhet të bëhej e tillë që nëshkallën e parë të vendosej problemi më ikonsiderueshëm dhe në të fundit ai më paki konsiderueshëm. Në bazë të përgjigjeve undërtua tabela e mëposhtme.

Tabela 27. Renditja e mangësive të bizneseve. Probleme të identifikuara tek bizneset Treguesi i rëndësisë së

problemitMungesa e traditës dhe e kulturës në marrëdhënietbankë-klient

1.6

Paraqitje e bilanceve joreale 2.4Argumente të pamjaftueshme për të justifikuar dhënien ekredisë

2.4

Mangësi në planet e biznesit 2.6Mosnjohje e plotë e kërkesave të bankës për kredidhënie 6.0Mosnjohje e legjislacionit që lidhet me aktivitetin kreditues 6.5Të tjera 7.0

26

Kjo tabelë, konvergon me rezultatet emësipërme. Agjencitë e kredisë, ndryshenga bankat, problemin kryesor, siç sugjeronky vrojtim, e shikojnë në mungesën etraditës dhe të kulturës në marrëdhënietbankë-klient dhe jo në paraqitjen ebilanceve joreale. Sidoqoftë, bilancetjoreale mbeten një ndër problemet më tërëndësishme gjatë analizave përkredidhënie. Renditja e problemeve të tjeraështë e njëjtë si për bankat, si përagjencitë.

Specialistëve të kredisë pranë agjencive uështë kërkuar, gjithashtu, një vlerësim imadhësisë së tregut jozyrtar të kreditit nëkrahasim me tregun e formuar nga bankatdhe institucionet e tjera që ofrojnë kredi.Vetëm gjysma e specialistëve kanëshprehur opinion mbi madhësinë e tregutjozyrtar. Ndër këta, njëri mendon se tregujozyrtar ka të njëjtën madhësi me tregunzyrtar, një shprehet se tregu jozyrtar ështëmë i madh dhe tjetri më i vogël. Iintervistuari që është shprehur se tregujozyrtar i kreditit është më i vogël se treguzyrtar ka dhënë informacion shtesë.

Sipas këtij specialisti, huamarrësve iintereson t’i drejtohen agjencisë apo tëvetmes bankë që jep kredi në zonë, përarsye se niveli i interesit të kërkuar ngakredidhënësit jozyrtarë është shumë i lartëdhe, për më tepër, rreziku i operimit në këtëtreg është shumë i madh. Për pasojë,përfundon specialisti, individët i drejtohentregut jozyrtar kur përpjekjet e tyre për tëmarrë kredi në bankë apo agjenci rezultojnëpa sukses. Në këto raste, kredia sigurohetnë tregun jozyrtar mbi bazë shoqërie dhenjohjeje.

Shumica dërrmuese e specialistëve (5)identifikuan lehtësinë në procedura si njëfaktor që forcon pozitat e tregut jozyrtar. Treprej tyre iu referuan shumëllojshmërisë sëafateve dhe dy mundësisë për t’iu drejtuarkëtij tregu në çdo moment. Specialistëve iukërkua, gjithashtu, opinion lidhur me atafaktorë nëpërmjet të cilëve sistemi bankarmund të realizojë dobësimin e influencës sëtregut jozyrtar. Nga renditja, që kanë bërëtë intervistuarit rezulton se faktori kryesormbi të cilin pritet ndërhyrje nga ana e

institucioneve financiare, është ofrimi iafateve të shumëllojshme. Ky faktor ështëzgjedhur nga 5 specialistë. Ai ndiqet ngafaktori ‘lehtësi në procedura’ (4 përgjigje)dhe ‘mundësia për t’iu drejtuar tregut nëçdo moment’ (3 përgjigje).

Të intervistuarit janë përgjigjur për njërinnga faktorët e paraqitur tek i cili atashikojnë përparësinë e njësisë për të cilënpunojnë. Me fjalë të tjera, prej tyre u kërkuatë zbulohej se çfarë lehtësie mund t’iusigurojë secila agjenci klientëve në mënyrëqë t’i largojë ata nga tregu jozyrtar. Kësajpyetjeje tre të intervistuar i janë përgjigjurduke zgjedhur lehtësinë në procedura, dymundësinë për t’iu drejtuar tregut në çdomoment dhe njëri ka zgjedhur faktorin eparë së bashku me shumëllojshmërinë eafateve. Vihet re se, ndërkohë qëspecialistët e shikojnë detyrën kryesore tëbankave të lidhur me ofrimin e afateve tëshumëllojshme, ata mendojnë se faktorimbi të cilin duhet të punojnë më shumëagjencitë është lehtësimi i procedurave përakordim kredie.

Për mënyrën se si mund të realizohetndërhyrja mbi këta faktorë janë përgjigjurnjë pjesë e të intervistuarve. Një ndër dy tëintervistuarit, që kanë zgjedhur alternativën‘mundësi për t’iu drejtuar tregut në çdomoment’, është përgjigjur se agjencia mundta realizojë këtë ndërhyrje duke njohur mëthellë aktivitetin e klientëve. I intervistuaritjetër është shprehur se mënyra nëpërmjetsë cilës agjencia mund të ofrojë kredi nëçdo moment që shihet i përshtatshëm ngaklienti, është duke përmirësuarmarrëdhëniet me degën e Bankës sëKursimeve pranë së cilës agjencia mbanllogarinë e saj. Vështirësitë në tërheqjen eparave nga dega e bankës zbehingatishmërinë e agjencisë për t’iu përgjigjurklientëve në çdo kohë.

Rubrika e fundit e pyetësorit synon tëmbledhë prej specialistëve opinione për tëardhmen e procesit kreditues. 5 specialistëidentifikuan aktivitetin e tregtisë si aktivitetinmë fitimprurës për t’u angazhuar në tëardhmen, 4 zgjodhën shërbimet, 2ndërtimin dhe një në çdo rast identifikoibujqësinë, transportin dhe industrinë.

27

Pyetjes “si do të jetë niveli kreditues në tëardhmen” 4 specialistë iu përgjigjën “më ilartë”, 1 “i njëjtë” dhe 1 nuk shprehuopinion. Pra, shihet se pjesa më e madhe etë intervistuarve pranë agjencive të kredisëmendojnë se niveli i kreditimit, nga ana ekëtyre njësive, do të jetë më i lartë nëgjashtëmujorin pasardhës.

Kur janë pyetur për kahun e lëvizjes sënormës së interesit për kredinë në lekë nëtë ardhmen, 3 nga të intervistuarit janëshprehur se presin të njëjtin nivel tënormës, 2 se presin që ajo të bjerë dhe 1nuk ka shprehur opinion. Të njëjtës pyetjepër normat në valutë i janë përgjigjur vetëmdy persona ndër të cilët njëri mendon senorma do të mbetet e pandryshuar, kursetjetri se ajo do të bjerë.

2.1. Konkluzione

Nga analiza që iu bë informacionit tëmbledhur nga agjencitë e kursim-kreditit uarrit në këto përfundime.

? Faktorët më të rëndësishëm nëpërcaktimin e normës së interesit përkredinë janë norma e fitimit dhe niveli irrezikut. Po ashtu vëmendje ikushtohet edhe normave të tregut.

? Gjatë periudhës janar-maj 2001, tëgjitha agjencitë e intervistuara kanëakorduar kredi afatshkurtër të cilën epreferojnë.

? Preferenca për kredinë afatshkurtërrrjedh nga shkalla e ulët të rrezikut siedhe nga mundësitë për një monitorimmë të mirë të kredisë.

? Aktiviteti i shërbimeve dhe ai i tregtisëkanë qenë aktivitetet më të preferuarapër kreditim gjatë kësaj periudhe.

? Të gjitha agjencitë kanë kredituarbiznesin e vogël dhe tre prej tyre edhetë mesmin. Të gjithë të intervistuaritshprehen se preferohet shumë biznesii vogël, mesatarisht i mesmi dhe aspaki madhi.

? Shumica e specialistëve mendojnë sesituata energjitike e fundit të vitit 2000dhe fillimit të vitit 2001 ka reduktuarkërkesën për kredi dhe ka pakësuararkëtimet nga kreditë ekzistuese.

? Rreziku aktual i kredisë, sipas opinionittë specialistëve të kredisë të punësuarpranë agjencive kredituese, është injëjtë ose më i ulët nga rreziku ikredisë gjatë gjashtëmujorit të kaluar.

? Agjencitë e kredisë, gjatë analizës përkredidhënie, problemin kryesor tekbizneset e shikojnë në mungesën etraditës dhe të kulturës nëmarrëdhëniet bankë-klient. Bilancetjoreale mbeten, gjithashtu, një ndërproblemet më të rëndësishme gjatëkëtyre analizave.

? Specialistët nuk kanë mendim tëkonsoliduar mbi madhësinë relative tëtregut jozyrtar të kreditit.

? Shumica dërrmuese e specialistëveidentifikuan lehtësinë në procedura sinjë faktor që forcon pozitat e tregutjozyrtar të kreditit. Ky është dhe faktorimbi të cilin ata mendojnë se agjencitëmund të ndërhyjnë për ta përmirësuar.

? Pjesa më e madhe e specialistëveidentifikuan aktivitetin e tregtisë dhemë tej atë të shërbimeve si aktivitetetmë fitimprurëse për t’u angazhuar nëtë ardhmen.

? Pjesa më e madhe e të intervistuarvepranë agjencive të kredisë mendojnëse niveli i kreditimit, nga ana e këtyrenjësive, do të jetë më i lartë nëgjashtëmujorin pasardhës.

28

3. KRAHASIMI I REZULTATEVE TË BANKAVE MEATO TË AGJENCIVE.

Krahasimi i rezultateve të bankave me atotë agjencive shërben vetëm për të krijuarnjë ide të përgjithshme mbi ngjashmëritëdhe ndryshimet ndërmjet tyre, pasi bazajosimetrike e të dhënave nuk mundëson njëanalizë të plotë krahasuese.

Së pari, agjencitë shprehen se janë shumëmë tepër të orientuara nga norma e fitimitqë synohet të arrihet nga ç’janë bankat tëcilat e rradhisin fitimin të tretin.

Së dyti, të gjitha agjencitë shprehen përpreferencë ndaj kredisë afatshkurtër,ndërkohë që bankat interesohen edhe përakordim të kredive afatmesme.

Agjencitë kreditojnë dhe preferojnë vetëmbiznesin e vogël, ndërkohë që bankat mëtepër kreditojnë dhe preferojnë biznesin emadh. Pjesa më e madhe e agjenciveshprehen se janë krijuar për të mbështeturbiznesin e vogël.

Së treti, agjencitë ndryshe nga bankat qëpreferojnë tregtinë, rendisin në vendin eparë të preferencës aktivitetin eshërbimeve.

Së katërti, ndryshe nga bankat, të cilatzgjedhin lehtësinë e procedurave, agjencitëmendojnë se sistemi bankar mund tazvogëlojë ndikimin e tregut jozyrtar tëkreditit duke rritur numrin e afateve tëkredive të ofruara.

.

29

Nr. i pyetësorit: !__!__!

OPINONE RRETH AKTIVITETIT KREDITUES BANKAR

Banka, Dega _____________________________________

Data e intervistës ________________________________

Emri i intervistuesit_______________________________

A. Informacion i përgjithshëm.

Pyetje 1. Cili është pozicioni juaj në departamentin e kreditit? _________

Pyetje 2. Cila është eksperienca juaj në fushën e kreditit? (vjetërsia në vite në këtë

aktivitet)__________________________________________

B. Norma e interesit për kredinë.

Pyetje 3. Në cilët nga faktorët e mëposhtëm bazoheni për përcaktimin e normës së

interesit për kredinë?

1. Norma e interesit të depozitave !__!

2. Fitimi që synohet të arrihet !__!

3. Kostoja operacionale !__!

4. Sinjalet e BSH për normën e interesit për kredinë !__!

5. Niveli i rrezikut !__!

6. Normat e interesit të bankave të tjera për kredinë !__!

7. Norma e interesit të Bonove të Thesarit !__!

Pyetje 4. Faktorët që keni identifikuar më lart rradhitini sipas rëndësisë duke pasur

parasysh që tek A vendoset numri korrespondues i faktorit më të rëndësishëm dhe tek

G faktori më pak i rëndësishëm.

!________!________!________!________!________!________!_______!

A B C D E F G

C. Llojet e kredisë që ka akorduar banka juaj gjatë periudhës janar-maj 2001.

30

Pyetje 5. Çfarë lloje kredish ka akorduar banka juaj sipas afateve kohore:

1. Afatshkurtër !__!

2. Afatmesme !__!

3. Afatgjatë !__!

Pyetje 6. Cila nga llojet e kredive të mësipërme është preferuar gjatë kësaj periudhe?

Numri korrespondues i llojit të afatit të kredisë !__!

Pyetje 7. Jepni arsyen/t për këtë preferencë.

___________________________________________________________

___________________________________________________________

Pyetje 8. Çfarë lloje kredish ka akorduar banka juaj sipas llojit të monedhës:

1. Lekë !__!

2. Monedhë e huaj !__!

Pyetje 9. Duke pasur parasysh llojet e aktiviteteve ekonomike të poshtëshënuara,

rradhitini ato sipas preferencës që ka paraqitur banka juaj në akordimin e kredive gjatë

kësaj periudhe.

1. Industri

2. Ndërtim

3. Tregti

4. Shërbime

5. Transport

6. Bujqësi

!_________!________!_________!_________!_________!__________!Sh. I preferuar! I preferuar ! Mesatarisht ! Pak i preferuar! Sh. pak i pref! Aspak i pref.

Pyetje 10. Jepni arsyet e preferencës për zgjedhjen e parë dhe të dytë, (e dyta jo e

detyrueshme).

1._______________________________________________________

2._______________________________________________________

31

Pyetje 11. Duke pasur parasysh llojet e bizneseve të mëposhtme, identifikoni llojet e

bizneseve që ka kredituar banka juaj gjatë kësaj periudhe:

1. Biznesi i vogël !__!

2. Biznesi i mesëm !__!

3. Biznesi i madh !__!

Pyetje 12. Llojet e bizneseve të përmenduar më sipër, rradhitini sipas preferencës së

bankës suaj në akordimin e kredive.

!_______________!___________________!________________!

Shumë i preferuar ! Mesatarisht i preferuar ! Aspak i preferuar !

Pyetje 13. Jepni arsyen/t e preferencës për zgjedhjen e parë:

________________________________________________________

Pyetje 14. Si e vlerësoni realizimin e kredisë së dhënë nga banka juaj gjatë periudhës

janar – maj 2001 në krahasim me nivelin e kredisë së parashikuar në planin e biznesit

të bankës për këtë periudhë:

1. Nuk kemi dhënë kredi !__!

2. Deri 50% !__!

3. 50-100% !__!

4. 100% !__!

5. Mbi 100% !__!

Pyetje 15. Nëse ka devijim nga niveli i parashikuar jepni arsyen/t:

________________________________________________________

Pyetje 16. A mendoni se situata energjitike e tremujorit të fundit të vitit 2000 dhe fillimit

të vitit 2001 ka krijuar probleme të dukshme në procesin e kreditimit në drejtim të:

16a. Reduktimit të kërkesës për kredi të reja:

a. Po !__!

b. Jo !__!

c. Pa opinion !__!

32

16b. Pamundësisë apo vonesave në shlyerjen e kredive ekzistuese:

a. Po !__!

b. Jo !__!

c. Pa opinion !__!

Pyetje 17. Si e konsideroni rrezikun aktual të kredisë në Shqipëri krahasuar me

rrezikun në kredidhënie gjatë gjashtëmujorit të dytë të vitit 2000?

1. Shumë më të lartë !__!

2. Më të lartë !__!

3. Të njëjtë !__!

4. Më të ulët !__!

5. Shumë më të ulët !__!

6. Nuk ekziston !__!

Pyetje 18. Jepni arsyen/t për zgjedhjen e mësipërme:

_____________________________________________________________________

_________________________________________________

D. Opinone të specialistëve të departamenteve të kreditit për bizneset dhe për

procesin e akordimit të kredisë.

Pyetje 19. Ndër problemet e paraqitura më poshtë identifikoni ato që mendoni se

pengojnë apo ngadalësojnë më tepër procesin e akordimit të kredive për bizneset.

1. Mungesa e traditës dhe e kulturës në marrëdhëniet bankë-klient. !__!

2. Mangësi në planet e biznesit. !__!

3. Paraqitje e bilanceve joreale. !__!

4. Argumente të pamjaftueshme për të justifikuar dhënien e kredisë. !__!

5. Mosnjohje e plotë e kërkesave të bankës për kredidhënie. !__!

6. Mosnjohje e legjislacionit që lidhet me aktivitetin kreditues. !__!

7. Të tjera. Specifiko:_____________________

Pyetje 20. Problemet e identifikuara në pyetjen 19 rradhitini më poshtë sipas rëndësisë

duke u nisur nga më i konsiderueshmi (A) deri tek ai më pak i konsiderueshmi (G).

33

!_____!_____!_____!_____!_____!_____!_____!

A B C D E F G

Pyetje 21. Si e vlerësoni madhësinë e tregut jozyrtar të kreditit në krahasim me atë të

formuar nga bankat?

1. Më të madh !__!

2. Të njëjtë !__!

3. Më të vogël !__!

4. Pa opinion !__!

Pyetje 22. Më poshtë rradhiten disa nga faktorët që mendohet se stimulojnë tregun

jozyrtar të kreditit. Identifikoni ata faktorë që mendoni se përcaktojnë ekzistencën dhe

veprimtarinë e këtij tregu.

1. Lehtësia në procedura që garanton shpejtësi veprimesh !__!

2. Shumëllojshmëria e afateve !__!

3. Mundësia për t’iu drejtuar këtij tregu në çdo moment !__!

4. Të tjera !__! Specifikoni:__________________________

Pyetje 23. Në cilin/cilët nga faktorët e mësipërm mendoni se mund të ndikojnë bankat

për të dobësuar ndikimin dhe aktivitetin e tregut jozyrtar të kreditit?

Numri korrespondues i faktorit: !__!

!__!

!__!

!__!

Pyetje 24. Identifikoni faktorin tek i cili mendoni se banka juaj mund të ndërhyjë më

fuqimisht.

Numri korrespondues i faktorit !__!

Pyetje 25. Në ç’mënyrë mendoni se mund ta realizojë banka juaj këtë ndërhyrje?

_____________________________________________________________________

_________________________________________________

34

E. Opinone për të ardhmen e procesit të kredidhënies.

Pyetje 26. Cilat aktivitete ekonomike konsideroni ju më fitimprurëse për t’u angazhuar

në kredidhënie në gjashtëmujorin pasardhës? (Zgjidhni dy mundësi)

1. Industri !__!

2. Ndërtim !__!

3. Tregti !__!

4. Shërbime !__!

5. Transport !__!

6. Bujqësi !__!

Pyetje 27. Si do të jetë niveli i kreditimit nga banka për gjashtëmujorin e ardhshëm?

(pjesa e mbetur e vitit)

a. Më i lartë !__!

b. I pandryshuar !__!

c. Më i ulët !__!

d. Pa opinion !__!

Pyetje 28. norma e interesit të kredisë për gjashtëmujorin e ardhshëm do të jetë:

ALL Valutë

a. Më e lartë !__! !__!

b. E pandryshuar !__! !__!

c. Më e ulët !__! !__!

d. Pa opinion !__! !__!

Ju falenderojmë për bashkëpunimin

35

DEPOZITAT DHE INTERESAT NË SISTEMIN BANKAR SHQIPTAR.ANALIZË VROJTIMI, QERSHOR 2001

I. QËLLIMI I VROJTIMIT

Qëllimi i vrojtimit ishte evidentimi iopinioneve të specialistëve tëbankave/degëve të nivelit te dytë për:

? ecurinë e depozitave në lekë dhe nëvalutë për dy periudha: viti 2000 dheperiudha janar-prill 2001,

? tendencën e interesave në lekë dhe nëvalutë gjatë periudhës shtator 2000 -prill 2001 dhe pritshmërinë e tyre përgjashtë muajt në vazhdim,

? realizimin e objektivave për nivelin edepozitave në lekë dhe në valutë gjatëvitit 2000 dhe periudhën janar – prill2001, si dhe tendenca e tyre përgjashtë muajt në vazhdim.

Vrojtimi i fazës së tretë paraqiti disa epërsinë krahasim me vrojtimet e mëparshme.Këto epërsi qendronin tek:

1. zgjedhja e popullatës për intervistim,e cila qe më e gjerë. Për të arritur qëlliminu pa e përshtatshme që të intervistoheshinspecialistë nga të gjitha bankat/degët enivelit të dytë që veprojnë në Shqipëri. Nëndryshim nga dy pyetësorët e mëparshëm,intervistimi i tyre u realizua jo vetëm nëTiranë, por edhe në të gjitha rrethet e venditku ushtrojnë veprimtarinë këto banka. Kjosiguroi trajtimin e çështjeve në një shtrirjegjeografike sa më të gjerë;

2. formulimi i pyetësorit. Nisur ngaeksperienca e dy pyetësorëve tëmëparshëm lidhur me problemin edepozitave dhe të interesave, pyetësori itretë synoi që të evidentonte njëherësh sidepozitat dhe interesat në lekë ashtu edhedepozitat dhe interesat në valutë,krahasimin e tendencave të dy periudhave,si dhe pritshmëritë për gjashtë muajt eardhshëm. Për këtë qëllim, pyetjet undërtuan të thjeshta ose me shkallëzimeduke ofruar përgjigje alternative tëdrejtpërdrejta, plotësuese dhe disa pyetjesasiore në fund të pyetësorit.

Në pjesën e parë pyetjet kërkojnë zgjedhjealternativash për vitin 2000 dhe përperiudhën janar - prill 2001 të shoqëruarame komente sipas zgjedhjes. Ndërsa nëpjesën tjetër kërkojnë shprehjen eopinioneve lidhur me tendencën për gjashtëmuajt në vazhdim dhe bërje komentesh osearsyetim të tendencave të dhëna. Pyetësoriështë relativisht më i gjatë po takrahasojmë me dy pyetësorët emëparshëm. Ai përbëhet nga 13 pyetje;

3. forma e intervistimit. Eksperienca e dyvrojtimeve të tjera tregoi se duke përdorurformën jodirekte të intervistimit shkalla epërgjigjeve nuk qe në nivel të lartë. Në këtëvrojtim intervistimi u krye në formën eintervistës direkte me personat përgjegjës.Përpara fillimit të procesit të intervistimit,për të siguruar cilësi në plotësimin epyetësorëve, u organizua një seancëtrajnimi me përfaqësues nga filialet eBankës së Shqipërisë që do të organizoninkëtë proces në rrethet që mbulohen ngasecili filial. Kjo fazë zgjati nga 10 - 20 maj2001. Totali i rasteve të shqyrtuara arriti në56 banka/degë bankash nga 771 qëveprojnë aktualisht në vend. Shkalla epërgjigjes arriti në 73 për qind, e cilagjykohet optimale për të konkluduar mbiproblemet që trajtohen në pyetësor;

4. shkalla e bashkëpunimit dhe emirëkuptimit të të intervistuarve, e cila qenë përgjithësi e lartë. Kjo erdhi si rezultat ikryerjes së intervistimit në emër të Bankëssë Shqipërisë dhe theksimit të ruajtjes sëanonimatit.

1 Këtu janë përfshirë drejtoritë e përgjithshme të 13bankave, 45 degë, 13 agjencitë e mëdha të Bankës sëKursimeve, 1 e Bankës Kombëtare Tregtare dhe 3agjenci të bankave të tjera.

36

II. ECURIA E NORMAVE TË INTERESIT TËDEPOZITAVE NË LEKË DHE NË VALUTË.

Periudha tetëmujore, shtator 2000 - prill2001, është karakterizuar, në përgjithësi,nga reduktimi i normave të interesave përdepozitat në lekë dhe në valutë. Një situatëe tillë është e pritshme pasi dhe veprimet eBankës së Shqipërisë në këtë periudhëkanë synuar të realizojnë zbutjen e politikësmonetare. Megjithatë, tendenca rënëse enormave të interesit është më e fortë përdepozitat në lekë se sa ato në valutë. Kjoka ndodhur për arsye se, nëse tregu i

depozitave në lekë ndikohet në mënyrë tëdrejtpërdrejtë dhe ndjeshëm nga vendimete Bankës së Shqipërisë, tregu i depozitavenë valutë ndjek edhe zhvillimet në tregjetndërkombëtare. Këtë e vërteton më së mirifakti që rreth 1/4 e specialistëve të bankaveshprehen se normat e interesit përdepozitat në valutë nuk kanë patur njëtendencë të pastër në një drejtim tëcaktuar, por kanë ndryshuar në varësi tëlëvizjeve të tregut ndërkombëtar. Ndërkohë,për interesat në lekë këtë alternativë e kanëzgjedhur një numër i papërfillshëm tëintervistuarish.

Tabela 1. Tendenca e lëvizjes së interesave periudha shtator-prill 2001. në për qind

Tendenca Interesi në lekë Interesi në valutëUlje 90.7 65.4Rritje 7.4 9.6Sipas lëvizjeve të tregut ndërkombëtar 1.9 23.1Shkalla e përgjigjes 98.2 98.1

III. NIVELI I REALIZIMIT TË PLANIT PËRPRANIMIN E DEPOZITAVE NË LEKË DHE NËVALUTË.

Bankat tregtare kanë realizuar planet përpranimin e depozitave në lekë e në valutënë nivele të ndryshme. Duke krahasuarrezultatet për vitin 2000 me atë tëperiudhës janar-prill 2001 vërehet qëtendenca e përgjithshme është rritja eshkallës së realizimit të planeve të bëra,fakt i cili është në përputhje me rritjen enivelit të depozitave në sistemin bankar përtë njëjtat periudha. Për të dyja këtoperiudha kemi një zhvendosje tëpërqendrimit të përgjigjeve nga alternativa erealizimit të planit në masën 50 -100 përqind drejt alternativës së realizimit të planitmbi 100 për qind. Nga ana tjetër, realizimi i

planit në kufijtë 0 - 50 për qind mbetetalternativa më pak e preferuar dhe zgjedhjae saj vjen duke u reduktuar.

Megjithatë, kjo situatë paraqitet disi endryshme nëse krahasojmë depozitat nëlekë me ato në valutë. Kështu,

1. pranimet e reja të depozitave në lekë,gjatë vitit 2000, kanë patur njëpërqëndim të lartë në masën 50-100për qind me tendencë të theksuar tëzhvendosjes në masën mbi 100 përqind,

2. ndërsa pranimet e reja në valutë kanënjë shpërndarje më uniforme dhe melëvizje të buta nga masa 50 – 100 përqind në masën mbi 100 për qind.

Tabela 2. Realizimi i objektivave për pranimet e depozitave në lekë. në për qind

gjatë vitit 2000 janar prill 20010 – 50 10.0 5.850 –100 56.0 32.7Mbi 100 34.0 61.5Shkalla e përgjigjes 96.0 96.0

37

Tabela 3. Realizimi i objektivave për pranimet e depozitave në valutë. në për qind

gjatë vitit 2000 janar prill 20000 – 50 17.4 14.650 –100 47.8 45.8Mbi 100 34.8 39.6Shkalla e përgjigjes 82.0 85.0

Vërehet se niveli i realizimit të planit përpranimin e depozitave në lekë dhe nëvalutë ka veçantinë e vet edhe përsa ipërket disa rajoneve2 të vendit. Në tërësi,vërehet që një shpërndarje më uniforme nëtë tri nivelet e realizimit gjendet për rrethin eTiranës dhe atë të Durrësit, ndërsa rajonete tjera janë të përqëndruar në alternativat erealizimit të planit 50-100 dhe mbi 100 përqind si për depozitat në lekë ashtu edhe përato në valutë. Ndryshe nga ç'pritej, rrethetkanë një realizim mesatarisht më të mirë tëobjektivave të tyre në krahasim me dy ngaqytetet më kryesore të vendit ngapikëpamja e përqëndrimit të aktivitetitekonomik dhe të atij bankar, Tirana dheDurrësi.

Përsa i takon evolucionit të këtij nivelirealizimi midis dy periudhave kohoredallojmë dy grupe rajonesh: ato të cilatkanë zhvendosje drejt niveleve më të lartatë realizimit dhe atyre që nuk kanëzhvendosje të tilla. Në grupin e parëpërfshihen Tirana dhe rajonet e Lushnjës,Korçës, Shkodrës dhe Elbasanit si përdepozitat në lekë ashtu edhe për ato nëvalutë.

Në grupin e dytë përfshihet qyteti i Durrësitdhe rajoni i Gjirokastrës.

Në këtë mënyrë, Durrësi, ndryshe nga sagjykohej, evidentohet si një qytet kuaktiviteti i depozitimit nuk është irëndësishëm.

Realizimi i objektivave të vendosur për pranimet e depozitave në lekë për të dyja periudhatsipas rretheve tregon këto rezultate:

Tabela 4. Gjatë vitit 2000. nr. rasteve

Tiranë Durrës Fil.Lushnj Fil.Korçë Fil.Shkod. Fil.Gjirokas. Fil.Elbasan0 –50%

3 2

50 –100%

4 2 6 4 2 4 6

Mbi100%

4 1 5 1 4 2

Tabela 5. Gjatë periudhës janar - prill 2001. nr. rasteve

Tiranë Durrës Fil.Lushnj Fil.Korçë Fil.Shkod. Fil.Gjirokas. Fil.Elbasan0 –50%

1 2

50 –100%

4 2 1 3 4 3

Mbi100%

6 1 10 3 7 2 3

Realizimi i objektivave të vendosura për pranimet e depozitave në valutë për të dyja periudhatsipas rretheve tregon këto rezultate:

2 Përveç qytetit të Tiranës dhe atij të Durrësit, qytetet etjera konsiderohen si rajone sepse intervistimi ështërealizuar nga punonjësit e filialeve të Bankës sëShqipërisë në krejt rajonin që mbulon secili filial.

38

Tabela 6. Gjatë vitit 2000. nr. rasteve

Tiranë Durrës Fil.Lushnj Fil.Korçë Fil.Shkod. Fil.Gjirokas. Fil.Elbasan0 –50%

3 2 1 1 1

50 –100%

5 3 6 1 5 2

Mbi100%

4 2 3 4 1 2

Tabela 7. Gjatë periudhës janar - prill 2001. nr. rasteve

Tiranë Durrës Fil.Lushnj Fil.Korçë Fil.Shkod. Fil.Gjirokas. Fil.Elbasan0 –50%

2 2 1 1 1

50 –100%

4 3 5 2 5 3

Mbi100%

6 3 3 5 1 1

Meqenëse vërehet shkallë e ndryshme erealizimit të planit për pranimin edepozitave në varësi të bankave, tërajoneve apo të monedhës në të cilënpranohet depozita dhe nga një periudhë nëtjetrën është e qartë se dhe faktorët qëdiktojnë këtë lloj sjelljeje do të jenë tëndryshëm. Në tërësi, opinionet especialistëve konvergojnë si nga njëraperiudhë në tjetrën për secilin nga nivelet erealizimit të objektivave. Ajo ç'ka ndryshonështë intensiteti me të cilin konfirmohet njëarsye apo një tjetër.

Kështu, si faktor kryesor i cili ka penguarbankat në realizimin në nivel të kënaqshëm(0 -50 për qind) për depozitat në lekë dhenë valutë konsiderohet privatizimi i bankaveshtetërore.

Është e natyrshme që tkurrja që pësonaktiviteti i një banke në proces privatizimi tëreflektohet dhe në reduktim të aktivitetevetë veçanta të saj, përfshi edhe depozitimin.

Opinionet e shprehura nga specialistët, të cilat lidhen me realizimin e objektivave 0-50 për qind:

Tabela 8. Për vitin 2000 për depozitat në lekë.

Opinione Frekuenca në rastePrivatizimi 5Ulja e vazhdueshme e nivelit të interesave për depozitat në lekë 4Interesat konkurruese në treg dhe rritja e konkurrencës 3Çështje besueshmërie ndaj bankës 2

Tabela 9. Për periudhën janar- prill 2001 për depozitat në lekë.

Opinione Frekuenca në rastePrivatizimi 5Çështje besueshmërie ndaj bankës 2Interesat konkurruese në treg dhe rritja e konkurrencës 1

39

Tabela 10. Për vitin 2000 për depozitat në valutë.

Opinione Frekuenca në rasteUlja e nivelit të interesave për depozitat në valutë 4Privatizimi 3Çështje besueshmërie ndaj bankës 2Probleme me gjendjen e arkës në valutë, nuk i përgjigjeminevojave të klientëve

1

Tabela 11. Për periudhën janar- prill 2001 për depozitat në valutë.

Opinione Frekuenca në rastePrivatizimi 3Interesat e ulta në valutë 2Interesat konkurruese në treg dhe rritja e konkurrencës 2Probleme me gjendjen e arkës në valutë, nuk i përgjigjeminevojave të klientëve

1

Çështje besueshmërie ndaj bankës 1

Për të dyja alternativat e tjera të realizimit tëobjektivave për pranimin e depozitave sifaktorë kryesorë evidentohen:besueshmëria ndaj bankës si dhe cilësia eshërbimit. Është e qartë, që çdo klientpranon të vendosë paratë e tij në bankënmë të besueshme për të dhe ku shërbimiqë i ofrohet është cilësor. Ky përfundimështë në përputhje me pritshmërinë.Megjithatë, në frekuenca më të ulëtaevidentohen edhe faktorë të tjerë të cilët nëpamje të parë japin një arsyetimkontradiktor. Kështu për shembull, për tënjëjtën alternativë të realizimit tëobjektivave evidentojnë si faktor rritjen ekonkurrencës ndërsa disa të tjeramungesën e konkurrencës. Në fakt,pavarësisht se janë tërhequr opinione

personale të specialistëve në bankattregtare dhe jo qëndrimet zyrtare tëbankave, këto opinione formohen dhe, nënjëfarë mase, diktohen nga pozicioni që kanë tregun bankar dhe sidomos atë tëdepozitave banka ku punon i intervistuari.Kështu, rritja e konkurrencës në aktivitetinbankar, gjë që është bërë evidente gjatëvitit 2000 dhe vjen duke u theksuar në vitin2001, ka krijuar terren për të vepruar mëshumë disa banka. Nga ana tjetër, bankattë cilat kanë peshën kryesore në treg,pavarësisht se po lëshojnë terren, ende nukndihen të kërcënuara nga konkurrentët etyre dhe pozicioni që kanë i ndihmon nërealizimin e objektivave të tyre.

Opinionet e shprehura nga specialistët të cilat lidhen me realizimin e objektivave 50 - 100 përqind:

Tabela 12. Për vitin 2000 për depozitat në lekë.

Opinione Frekuenca në rasteBesueshmëria ndaj bankës/degës 7Cilësia dhe niveli i shërbimit 6Njohja më e mirë e bankës nga publiku 4Interesat në lekë më të larta se sa ato në valutë 4Depozitat rivendosen pasi nuk investohen nga publiku 3Rritja e të ardhurave nga emigracioni e depozitimi në lekë paskonvertimit

3

Interesat konkurruese në treg 2Në zonën ku veprojmë nuk ka bankë konkurruese 2Zhvendosje e depozitave nga bankat shtetërore në bankat private 1

40

Tabela 13. Për periudhën janar- prill 2001 për depozitat në lekë.

Opinione Frekuenca në rasteBesueshmëria ndaj bankës/degës 9Cilësia dhe niveli i shërbimit 7Njohja më e mirë e bankës nga publiku 4Fushata e marketingut 1Interesat në lekë më të larta se sa ato në valutë 2Rritja e të ardhurave nga emigracioni e depozitimi në lekë paskonvertimit

2

Interesat konkurruese në treg 4Në zonën ku veprojmë nuk ka bankë konkurruese 1

Tabela 14. Për vitin 2000 për depozitat në valutë.

Opinione Frekuenca në rasteBesueshmëria ndaj bankës/degës 14Cilësia dhe niveli i shërbimit 9Interesat konkurruese në treg 5Marketingu 2Konvertimi i Grd në Euro dhe mosnjohja e procedurave tëkonvertimit

2

Rënia e nivelit të interesave në Usd dhe Euro 2Rritja e të ardhurave nga emigracioni dhe depozitimi në valutë 1Depozitat rivendosen pasi nuk investohen nga publiku 1Shtrirja e gjerë e bankës në territorin e vendit 1Zhvendosje e depozitave nga bankat shtetërore në bankatprivate

1

Në zonën ku veprojmë nuk ka bankë konkurruese 1

Tabela 15. Për periudhën janar- prill 2001 për depozitat në valutë.

Opinione Frekuenca në rasteBesueshmëria ndaj bankës/degës 12Cilësia dhe niveli i shërbimit 9Interesat konkurruese në treg 5Marketingu 4Rritja e të ardhurave nga emigracioni dhe depozitimi në valutë 5Rënia e nivelit të interesave në Usd dhe Euro 2Depozitat rivendosen pasi nuk investohen nga publiku 1Shtrirja e gjerë e bankës në territorin e vendit 1Zhvendosje e depozitave nga bankat shtetërore në bankatprivate

1

Konvertimi i Grd në Euro dhe mosnjohja e procedurave tëkonvertimit

1

Në zonën ku veprojmë nuk ka bankë konkurruese 1

Opinionet e shprehura nga specialistët të cilat lidhen me realizimin e objektivave mbi 100 përqind:

41

Tabela 16. Për vitin 2000 për depozitat në lekë.

Opinione Frekuenca në rasteBesueshmëria ndaj bankës/degës 15Cilësia e shërbimit 9Interesat në lekë më të larta se sa ato në valutë 4Rritja e konkurrencës 3Fushata e marketingut 3Rritja e të ardhurave nga emigr. e depozitimi në lekë pas konvertimit 3Interesat konkurruese në treg 3E para bankë/degë private në rreth 1Depozitat rivendosen pasi nuk investohen nga publiku 1Në zonën ku veprojmë nuk ka bankë konkurruese 1

Tabela 17. Për periudhën janar- prill 2001 për depozitat në lekë.

Opinione Frekuenca në rasteBesueshmëria ndaj bankës/degës 14Cilësia e shërbimit 9Rritja e të ardhurave nga emigr. e depozitimi në lekë pas konvertimit 4Interesat konkurruese në treg 4Fushata e marketingut 3Depozitat rivendosen pasi nuk investohen nga publiku 3Rritja e konkurrencës 2Në zonën ku veprojmë nuk ka bankë konkurruese 3Interesat në lekë më të larta se sa ato në valutë 2E para bankë/degë në rreth 1

Tabela 18. Për vitin 2000 për depozitat në valutë.

Opinione Frekuenca në rasteBesueshmëria ndaj bankës/degës 11Rritja e konkurrencës 7Cilësia e shërbimit 6Rritja e të ardhurave nga emigracioni dhe depozitimi në valutë 5Fushata e marketingut 4Interesat në lekë janë ulur duke ngushtuar diferencat me ato nëvalutë

3

Interesat konkurruese në treg 3Depozitat rivendosen pasi nuk investohen nga publiku 1

Tabela 19. Për periudhën janar- prill 2001 për depozitat në lekë.

Opinione Frekuenca në rasteBesueshmëria ndaj bankës/degës 14Cilësia e shërbimit 7Interesat në lekë janë ulur duke ngushtuar diferencat me ato nëvalutë

5

Rritja e të ardhurave nga emigracioni dhe depozitimi në valutë 5Interesat konkurruese në treg 5Fushata e marketingut 3Rritja e konkurrencës 2S’ka banka konkurruese 2Depozitat rivendosen pasi nuk investohen nga publiku 1

42

IV. STRUKTURA E DEPOZITAVE SIPASMONEDHËS.

Për ta patur më lehtë vlerësimin dhekrahasimin e strukturës së depozitave në

lekë dhe në valutë për të dyja periudhat nëshqyrtim i kemi grupuar në pesë intervale simë poshtë:

Tabela 20. Struktura e depozitave sipas monedhës. në për qindgjatë vitit 2000 janar- prill 2001

Intervali Lekë Valutë Lekë valutë0 –20 2.3 50.0 2.2 42.920 – 40 16.3 17.5 8.9 23.840 – 60 11.6 12.5 17.8 19.060 – 80 20.9 15.0 22.2 9.580 – 100 51.2 5.0 48.9 4.8Totali 100.0 100.0 100.0 100.0

Për vitin 2000, duket që përqëndrimi më ilartë i depozitave në lekë është në intervalin80 – 100 për qind, ndërsa depozitat nëvalutë janë të përqëndruara në intervalin 0– 20 për qind. Edhe gjatë periudhës janar -prill 2001, kjo gjendje nuk duket të ketë

ndryshuar shumë. Vërehet tendencë e lehtënë rritje e pjesës së depozitave në valutëkundrejt rënies së depozitave në lekë. Eparë kjo strukturë sipas rretheve për të dyjaperiudhat në lekë dhe në valutë kemi:

Tabela 21. Gjatë vitit 2000 për depozitat në lekë. nr. rasteve

Tiranë Durrës Fil.Lushnj Fil.Korçë Fil.Shkod. Fil.Gjirokas. Fil.Elbasan0 –20%

1

20 –40%

6

40 –60%

1 1 1 1 1

60 –80%

1 3 1 1 3 1

80 –100%

1 5 3 5 1 4

Tabela 22. Gjatë periudhës janar prill 2001 për depozitat në lekë. nr. rasteve

Tiranë Durrës Fil.Lushnj Fil.Korçë Fil.Shkod. Fil.Gjirokas. Fil.Elbasan0 –20%

1

20 –40%

4

40 –60%

3 1 2 1 1 1

60 –80%

2 1 2 1 1 3

80 –100%

1 6 3 5 1 4

43

Tabela 23. Gjatë vitit 2000 për depozitat në valutë. nr. rasteve

Tiranë Durrës Fil.Lushnj Fil.Korçë Fil.Shkod. Fil.Gjirokas. Fil.Elbasan0 –20%

1 1 5 3 4 1 3

20 –40%

3 1 1 3 1

40 –60%

1 1 1 1

60 –80%

6 1

80 –100%

2

Tabela 24. Gjatë periudhës janar prill 2001 për depozitat në valutë. nr. rasteve

Tiranë Durrës Fil.Lushnj Fil.Korçë Fil.Shkod. Fil.Gjirokas. Fil.Elbasan0 –20%

4 3 4 1 2

20 –40%

1 2 3 2 3 2

40 –60%

2 1 3 1

60 –80%

3

80 –100%

6

Duke krahasuar shpërndarjen ebankave/degëve për strukturën edepozitave në lekë dhe në valutë vërehetse me përjashtim të qytetit të Tiranës, tëgjitha rajonet e tjera gjeografike tëshqyrtuara kanë peshë më të lartë tëdepozitave në lekë për të dyja periudhat.Depozitat në valutë për këto rajonepërqendrohet në nivelet 0-20 dhe 20-40 përqind dhe kanë një zhvendosje të lehtë drejtgrupit të fundit në periudhën janar - prill2001. Ndërsa, depozitat në lekë janë tëpërqendruar në tre intervalet e tjera kupeshën më kryesore e ka përqendrimi nëintervalin 80 - 100 për qind. Kjo situatëmbetet e pandryshuar në të dyja periudhat.Nëse do të shpreheshim grafikisht do tëthonim se për këto rajone plotësohen trerreshtat e fundit të tabelave 21 dhe 22 dhedy rreshtat e parë të tabelave 23 dhe 24.

E ndryshme paraqitet situata për qytetin eTiranës. Përqendrimi kryesor i depozitavenë lekë për të dyja periudhat gjendet nëintervalin 20 - 40 për qind. Pesha e këtijgrupi depozitash varion në intervalin 0-80

për qind, por në periudhën janar - prill 2001ka një zhvendosje të lehtë drejt rritjes sëpërqendrimit pranë kufirit të sipërm tëintervalit.

Ndërsa depozitat në valutë janë tëpërqendruara në intervalin nga 40 - 100 përqind. Madje vërehet një zhvendosje e fortënga intervali 60 - 80 për qind gjatë vitit 2000në 80 - 100 për qind për periudhën në vijim.Grafikisht, qyteti i Tiranës ka një pamje tëpërmbysur, por më të shtrirë se sa rajonet etjera të shqyrtuara.

Përqendrimi në total i depozitave në lekëështë në përputhje me preferencën qëshprehin vetë specialistët për monedhat nëtë cilat depozitohet.

Kështu, dukshëm preferohet leku pasinëpërmjet thithjes së depozitave në lekëkrijohet mundësia e investimit në bonot ethesarit apo instrumente të tjera të vëna nëpërdorim kohët e fundit.

44

Tabela 25. Preferenca sipas monedhës.

Në për qindLekë 63.0Valutë 25.9Lekë dhe valutë 9.2Pa opinion 1.9Shkalla e përgjigjes 96.0

Tabela 26. Opinione që lidhen me preferencën për monedhën kombëtare, lekë.

Opinione Frekuenca në rasteMe interes për t’u investuar në bono thesari dhe instrumente tëtjera të futura së fundi

10

Kërkesa më të mëdha për depozita në lekë pasi depozituesit nuke njohin Euron dhe interesat në valutë janë ulur shumë

7

Bankë që vepron në territorin shqiptar dhe duhet të mbështesëfinancimin e biznesit shqiptar

7

Besueshmëria tek leku si ruajtës i vlerës është e lartë. Inflacion iulët

6

Tradita e kursimeve të popullatës në lekë 3Të ardhurat në lekë të klientëve janë më të mëdha se sa ato nëvalutë

2

Pranojmë vetëm depozita në lekë 1

Tabela 27. Opinione që lidhen me preferencën për monedha të huaja.

Opinione Frekuenca në rasteInvestimet në valutë nuk njohin kufizime, ka më shumeinstrumente për investim krahasuar me lekun

3

Siguria më e lartë tek valutat, vërehet rritje e preferencës përdepozita në valutë nga klientët

4

Kërkesat më të larta për kredi në valutë 2Volum i lartë i depozitave në lekë dhe mundësi të pakta investimi(s’jepet kredi në lekë)

1

Sistemi i pagesave lehtëson veprimet tregtare në valutë duke ebërë më të preferuar

1

Tabela 28. Opinione që lidhen me preferencën për lekun dhe valutat e huaja.

Opinione Frekuenca në rasteNuk shikojnë ndonjë diferencim 1Normat e interesit nuk ndryshojnë shumë për lekun dhemonedhën kombëtare

1

V. PRITSHMËRINË PËR AKTIVITETIN EDEPOZITIMIT.

Në tërësi specialistët janë të opinionit seniveli i depozitave si në lekë dhe në valutëpër gjashtë muajt e ardhshëm do të rriten,megjithëse ky opinion është më i theksuarpër depozitat në lekë. Arsyeja kryesoresipas specialistëve është rritja e

reputacionit të bankave dhe e sigurisë nëtë. Ndikim të konsiderueshëm do të kenëedhe cilësia e shërbimeve të ofruara apokonkurrenca. Ndërsa për ato raste kurspecialistët shprehen se tendenca do tëjetë reduktimi i normave të interesit, sifaktor kryesor evidentohet privatizimi ibankave dhe procesi zgjedhor.

45

Këto opinione janë në përputhje me arsyete paraqitura për nivelin e realizimit të

objektivave për pranimin e depozitave dhesi të tilla gjykohen realiste.

Tabela 29. Tendenca e pritshme e depozitave në lekë dhe në valutë. në për qind

Tendenca lekë valutëRritje 66.0 56.6Rënie 18.9 15.1I pandryshuar 13.2 26.4Pa opinion 1.9 1.9Totali 100.0 100.0Shkalla përgjigjes 96.4 96.4

Opinione të shprehura për rritjen e depozitave në lekë dhe në valutë në gjashtë muajt eardhshëm:

Tabela 30. Rritja e depozitave në lekë e në valutë për gjashtë muajt e ardhshëm. nr. raste

Opinione Lekë ValutëReputacioni dhe rritja e sigurisë tek banka/dega 12 12Cilësia e shërbimit 7 7Konkurrenca 5 5Privatizimi 4 4Zgjerimi i bankës 2 2Zhvendosje nga bankat shtetërore në bankat private 2 2Politika e marketingut për futjen e produkteve të reja në treg 2 2Stabiliteti ekonomik i vendit, inflacioni i ulët 1Interesat në lekë më të larta se sa ato në valutë 1Depozitat rivendosen sepse nuk investohet 1 1Procesi zgjedhor 1 1Preferenca më e lartë për valutë 2Diferenca midis interesave në lekë dhe në valutë është ngushtuarshumë

1

Tabela 31. Rënia e depozitave në lekë e në valutë për gjashtë muajt e ardhshëm. nr. raste

Opinione Lekë ValutëPrivatizimi 7 7Procesi zgjedhor 4 4Interesat në lekë të ulta 3Preferencë e klientëve për valutë 2Ulja e interesave në valutë, konvertimi i grd-së në euro dhe rëniae interesave në usd

2

Konkurenca 1 1

Tabela 32. Mosndryshim i depozitave në lekë e valutë për 6 muajt e ardhshëm. nr. raste

Opinione Lekë ValutëPrivatizimi 2 2Konkurrenca 1 1Procesi zgjedhor 1 1

46

Pritshmëritë për rritje të nivelit të depozitavesi në lekë dhe në valutë pritet të realizohenduke mos ndryshuar nivelet aktuale tënormave të interesit ose duke i reduktuarmë tej ato.

Në tërësi, specialistët shprehen se niveletaktuale të normave të interesit në lekë dhenë valutë kanë arritur nivelin e ekuilibrit. Në

rast se ato do të reduktohen kjo gjë do tëbëhet pasi norma e inflacionit ështëreduktuar vazhdimisht dhe në këtë drejtimështë orientuar politika e bankës qendrore.

Për pasojë duhet të ulen dhe normat einteresit në lekë, ndërsa për ato në valutëdo të diktohet nga politikat që ndjekinbankat qendrore të huaja, si FED dhe BQE.

Tabela 33. Tendenca e pritshme e interesave në lekë dhe në valutë. në për qind

Tendenca lekë valutëRritje 5.8 10.5Rënie 28.8 26.0I pandryshuar 59.6 42.0Pa opinion 5.8 8.0Sipas lëvizjeve të tregut ndërkombëtar 12.0Totali 100.0 100.0Shkalla e përgjigjes 64.0 64.0

Opinione të shprehura gjashtë muajt e ardhshëm:

Tabela 34. Rritja e interesit në lekë.

Opinione Frekuenca në rastePër të mos lejuar tërheqjen e depozitave nga bankat 3Për të ulur kërkesën për para dhe presionet inflacioniste nëekonomi

1

Tabela 35. Rënie e interesit në lekë.

Opinione Frekuenca në rasteUlja e vazhdueshme e nivelit të inflacionit 5Politika e Bankës së Shqipërise nëpërmjet ankandeve të repove 3Ulja e vazhdueshme e yiedit të bonove të thesarit 2Tendenca në rënie e valutave do të ndikojë edhe tek leku 2Kostoja në monedhë kombëtare vazhdon të jetë e ulët 1

Tabela 36. Mosndryshim i interesit në lekë.

Opinione Frekuenca në rasteËshtë arritur pika e ekuilibrit 10Nivelit i stabilizuar i inflacionit, stabiliteti ekonomik 6Politika e Bankës së Shqipërise nëpërmjet ankandeve të repove 4Për të mos lejuar tërheqjen e depozitave nga bankat 4

Tabela 37. Rritja e interesit në valutë.

Opinione Frekuenca në rastePër të krijuar një strukturë të përshtatshme&qëndrueshme tëdepozitave në valutë

3

Për të tërhequr klientelën 1

47

Tabela 38. Rënie e interesit në valutë.

Opinione Frekuenca në rastePolitika e Fed-it dhe BQE 6Stabiliteti ekonomisë botërore 1

Tabela 39. Mosndryshim i interesit në valutë.

Opinione Frekuenca në rasteËshtë arritur pika e ekuilibrit 5Politika e Fed-it dhe BQE 5

Tabela 40. Ndryshimi i interesave në valutë sipas tregut ndërkombëtar.

Opinione Frekuenca në rastePolitika e Fed-it dhe BQE 7

Nga përgjigjet e dhëna del se : pjesa më emadhe e të intervistuarve të cilët pohojnëse parashikojnë nivel të qëndrueshëm tëdepozitave me afat në valutë dhe një pjesëe tyre që parashikojnë rënie dhe lëvizjesipas tregut e argumentojnë këtë mepolitikën e Fed-it dhe të Bankës QëndroreEuropiane. Ky argument ka frekuencën mëtë lartë.

A ndikon politika e Bankës së Shqipërisë nëndryshimin e preferencës për depozitat?

Një nivel i konsiderueshëm specialistëshmendojnë se po dhe ky ndikim ushtrohetnëpërmjet ndërhyrjeve për ndryshimin einteresave për depozitat në lekë.

Tabela 41. Efekti i politikës monetare të Bankës së Shqipërisë në preferencën edepozitave.

Në për qindNdikon 68Nuk ndikon 5Pa opinion 27Shkalla e përgjigjes 94

Tabela 42. Banka e Shqipërisë ndikon me politikën monetare.

Opinione Frekuenca në rasteNëse Banka Shqipërisë ndërhyn për të ndikuar në ndryshimin einteresave pë depozitat në lekë

23

Nëse Banka e Shqipërisë do të rregullojë deformimet e tregut bankarduke rritur eficiencën e sistemit bankar në grumbullimin e depozitave

4

Përmes ankandeve të repove 4Përmes ndryshimit të përqindjes së rezervës së detyrueshme përlloje të ndryshme depozitash, duke ndryshuar shumëzuesin e parasëdhe mekanizmin e shumëfishimit të saj

2

Nëpërmjet ndërhyrjeve në tregun valutor duke ndryshuar kursin 1

Tabela 43. Banka e Shqipërisë nuk ndikon me politikën monetare.Opinione Frekuenca në rasteNë kushtet aktuale preferenca e depozitave do të ndikohet më tepërnga faktorët politikë dhe ndikimi i procesit të privatizimit

1

Preferenca e depozitave do të ndikohet më tepër nga procesi iprivatizimit

1

48

Pyetësor drejtuar bankave të nivelit të dytë.

Banka/dega ________________________________Datë________________Intervistuesi____________________________

1. A ka ndryshuar norma e interesit për depozitat me afat në lekë gjatë periudhës shtator 2000– prill 2001?

a) Nëse “po” në ç’drejtim ka ndryshuar kjo normë:

2. A ka ndryshuar norma e interesit për depozitat me afat në valutë gjatë periudhës shtator2000 – prill 2001?

a) Nëse “po” në ç’drejtim ka ndryshuar kjo normë:

3. Sa është masa e realizimit të objektivave të bankës/degës tuaj për pranimin e depozitaveme afat në lekë?

Masa e realizimit në % Gjatë vitit 2000 Janar – Prill 20010 - 50

50 - 100Mbi 100

4. Cilat mendoni se janë arsyet që kanë ndikuar në masën e realizimit të objektivave tuaja tëmësipërme?

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

5. Sa është masa e realizimit të objektivave të bankës/degës tuaj për pranimin e depozitaveme afat në valutë?

Masa e realizimit në % Gjatë vitit 2000 Janar – Prill 20010 - 50

50 - 100Mbi 100

PO JO

Rënie Rritje

PO JO

Rënie Rritje

49

6. Cilat mendoni se janë arsyet që kanë ndikuar në masën e realizimit të objektivave tuaja tëmësipërme?

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

7. Si paraqitet struktura e depozitave të bankës/degës tuaj?

Lloji i depozitës Fundi i vitit 2000 Janar – prill 2001LekValutëTotali i depozitave të pranuara

8. Cilat depozita (lek apo valutë) janë më të preferueshme për bankën tuaj?

Komentoni pse:___________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________

9. Si e parashikoni ecurinë e depozitave në lekë për 6 muajt e ardhshëm?______________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Komentoni pse:___________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________

10. Si e parashikoni ecurinë e depozitave në valutë për 6 muajt e ardhshëm?______________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Komentoni pse:___________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________

11. Si e parashikoni ecurinë e normës së interesit për depozitat në lekë për 6 muajt eardhshëm?

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Komentoni pse:___________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________

12. Si e parashikoni ecurinë e normës së interesit për depozitat në valutë për 6 muajt eardhshëm?

Lek Valutë

50

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Komentoni pse:___________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________

13. A mendoni se mund të ndikojë politika e Bankës së Shqipërisë në ndryshimin e preferencëspër depozitat?

a. Nëse “po”, në ç’mënyrë?_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

b. Nëse “jo”, pse?_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

I intervistuari Emri (nëse dëshironi):

Ju faleminderit për bashkëpunimin.

PO JO Pa opinion