analiza financiare e shpenzimeve te mbrojtjes sociale - 2013

Analizë e kuadrit rregullator financiar

për menaxhimin e buxheteve kombëtare për mbrojtjen sociale

Analizë e kuadrit rregullator financiar për menaxhimin

e buxheteve kombëtare për mbrojtjen sociale

August, 2013

Kjo analizë është kryer nga ekipi i Institutit të Studimeve Bashkëkohore në kuadrin e Programit për Reformimin e Shërbimeve Sociale, të mbështetur nga UNICEF dhe Ambasada Zvicerane

Analizë nga Antonina Kovalevskaya

Pohimet dhe komentet në këtë raport janë pikëpamjet e autorëve dhe jo domosdoshmërisht paqyrojnë politikat apo këndvështrimin e UNICEF.

Për të kontaktuar autoren:

Antonina Kovalevskaya Email: [email protected]

5Analizë e kuadrit rregullator financiar për menaxhimin e buxheteve kombëtare për mbrojtjen sociale

REFORMA E SHËRBIMEVE SOCIALE NË SHQIPËRI

Shqipëria ka ndërmarrë një reformë katërvjecare për të krijuar një sistem funksional dhe të qëndrueshëm të shërbimeve të përkujdesit social. Nëpërmjet kësaj reforme, në fund të vitit 2016, duhet të jenë krijuar dhe vendosur “elementët kyc të sistemit” në mënyrë që të arrihet vizioni afatgjatë i qeverisë shqiptare – mbrojtje dhe mbështetje për cdo familje dhe individ në rethana të vështira. Çdo qytetar shqiptar meriton shanse të barabarta për të përmbushur potencialin jetësor. Shërbimet e përkujdesit social kanë qenë të kufizuara dhe kryesisht jepen nga organizata apo agjensi jo qeveritare; për më tepër janë të fragmentuara dhe të ngritura për t’iu përgjigjur vetëm një nevoje pa një plan afatgjatë. Ndërkohë nevoja për shërbime sociale është në rritje. Nga të dhënat e fundit të Vëzhgimit për Matjen e Standardeve të Jetesës, INSTAT raporton se pjesa e shqiptarëve që jeton në varfëri është rritur nga 12.4% në vitin 2008, në 14.3% në vitin 2012, ndërkohë që ata që jetojnë në varfëri ekstreme (nuk janë të aftë as për të plotësuar nevojat për ushqim) gati janë dyfishuar nga 1.2% në 2.2% (1 në cdo 45 shqiptarë). Rritja ekonomike jo domosdoshmërisht çon në ulje të varfërisë – ndonjëherë rritja ekonomike mund të shoqërohet me rritje të pabarazive dhe përjashtimit social. Sot, familjet shqiptare përballen me rreziqe dhe faktorë të tjerë që minojnë kohezionin social për shkak të ndryshimit të strukturës demografike, migrim brenda dhe jashtë vendit, ndryshimi i roleve në familje dhe prishja e rrjeteve informale.

Të reformosh shërbimet e përkujdesit social do të thotë t’iu përgjigjesh nevojave të individëve në vështirësi në kohën dhe mënyrën e duhur. Aktivitetet e reformës përfshijnë:

- Hartimi dhe miratimi i instrumentave të rinj financiarë, ligjorë dhe adminisrativë që do të ndihmojnë për vendosjen dhe mirëfuksionimin e sistemit të shërbimeve sociale.

- Qartësimi i përgjegjësive, linjave të llogaridhënies për autoritetet kombëtare dhe vendore dhe miratimi i rolit dhe funksioneve të tyre në planifikimin, financimin, dhënien dhe monitorimin e shërbimeve sociale për familjet dhe fëmijët shqiptarë.

- Mbështetje për të transformuar shërbimet rezidenciale në shërbime efikase komunitare.

- Rishikimi i rolit të punonjësit social dhe aftësimi i tij për t’iu përgjigjur nevojave të familjeve dhe fëmijëve shqiptarë nëpërmjet menaxhimit të rastit.

- Nxitja e një përfshirje më të madhe dhe të qënësishme të qeverisjes vendore, shoqërisë civile dhe grupeve të interesuara në planifikimin dhe dhënien e shërbimeve sociale.

Reforma e shërbimeve sociale udhëhiqet nga Ministria e Mirëqënies Sociale dhe Rinisë me mbështetjen e UNICEF dhe Ambasadës Zvicerane.

6Gusht 2015

PËRMBLEDHJE

Kjo analizë rishikon dhe përshkruan statusin aktual të kuadrit rregullator dhe sistemin e menaxhimit financiar të mbrotjes sociale në Shqipëri. Qëllimi i këtij raporti është që të sigurojë mbështetje teknike për Ministrinë e Mirëqënies Sociale dhe Rinisë në identifikimin e pikave kritike në mekanizmet financiare të cilat nuk mundësojnë reformën e përkujdesit social dhe arritjen e qëllimeve dhe prioriteteve në zhvillimin e sferës sociale, të shpallura nga Qeveria e Shqipërisë.

Analiza është përqëndruar tek dokumentat bazë, në ligjet dhe rregulloret që qeverisin planifikimin dhe ofrimin e shërbimeve të përkujdesit social në Shqipëri, të cilat janë miratuar kohët e fundit ose pritet të miratohen së shpejti. Analiza kërkon të përmbushë dy objektiva kryesorë:

- Të sugjerojë ndryshimet e nevojshme në mekanizmat financiarë që ndihmpojnë procesin e decentralizimit të shërbimeve sociale dhe zhvillimin e planeve sociale në përgjigje të nevojave të komunitetit

- Të sugjerojë ndryshimet e nevojshme në sistemet financiare për të përmirësuar monitorimin e shpenzimeve buxhetore për ofrimin e shërbimeve të përkujdesit social në nivel lokal.

Në këtë raport është paraqitur sfondi i përgjithshëm i reformës së shërbimeve sociale në Shqipëri, politika e decentralizimit të përgjegjësive për administrimin e përkujdesit social dhe mekanizmat financiare të menaxhimit të shërbimeve nga qeveritë lokale, përfshirë edhe ndarjen e përgjegjësive për shpenzimet, për menaxhimin dhe financimin në fushën e ofrimit të shërbimeve sociale.

Rekomandimet e propozuara bazohen në të kuptuarit e rolit të sistemit financiar si një instrument që mund të kontribuojë në arritjen e qëllimeve dhe prioriteteve të formuluara nga Qeveria e Shqipërisë në dokumentet e saj strategjike dhe programuese që parashtrojnë parimet e reformimit të sferës sociale, të tilla si rritja e përgjegjësisë së qeverive lokale për sigurimin e qëndrueshmërisë dhe vazhdimësisë së shërbimeve, përmirësimin e standardeve të shërbimeve për të gjitha grupet në nevojë, ofrimin efikas të shërbimeve cilësore dhe respektimin e të drejtave të grupeve në nevojë.

Autorja shpreh falenderime për kolegët nga zyra e UNICEF-it në Shqipëri, Vera Gavrilova dhe Alketa Zazo të cilat dhanë një ndihmë të vlefshme teknike nër mbledhjen e të dhënave dhe përfudnimin e raportit.


Përmbajtja

PËRMBLEDHJE EKZEKUTIVE ...................................................................................... 10

HYRJE ..................................................................................................................... 13

1. POLITIKA E DECENTRALIZIMIT .......................................................................... 14

1.1. Të ardhurat lokale ............................................................................................ 16

1.2. Të ardhurat e Bashkive dhe Komunave ................................................................. 17

1.3. Burimet e të ardhurave rajonale ......................................................................... 18

2. THEMELET FINANCIARE TË PUSHTETIT LOKAL ................................................... 20

2.1. Buxhetet e qeverisjes vendore ............................................................................ 20

2.2. Buxheti i Programit .............................................................................................. 22

3. DECENTRALIZIMI I DHËNIES SË SHËRBIMEVE TË PËRKUJDESIT SOCIAL ............. 24

3.1. Parimet e caktimit të shpenzimeve në sferën e shërbimeve sociale ......................... 25

3.2. Transfertat ndërqeveritare ................................................................................. 26

4. CAKTIMI I PËRGJEGJËSISË PËR MBROJTJEN SOCIALE NË SHQIPËRI .................... 28

4.1. Ndihma ekonomike ............................................................................................ 28

4.2. Shërbimet sociale ............................................................................................. 30

4.3. Kërcënimi i mandateve të pafinancuara të krijuara nga standardet e miratuara ............. 33

4.4. Menaxhimi, administrimi dhe financimi i shërbimeve sociale ................................ 34

5. GJETJET DHE REKOMANDIMET ......................................................................... 42

5.1. Krijimi i shërbimeve të reja komunitare dhe rritja e shumëllojshmërisë dhe shpërndarjes gjeografike të shërbimeve ......................................................................................... 44

Afatshkurtër (brenda një viti) ..................................................................................... 44

8Gusht 2015

5.2. Rritja e përgjegjësisë së pushtetit lokal për financimin e shërbimeve sociale, duke siguruar qëndrueshmërinë dhe vazhdimësinë e tyre .............................................. 46

Afatshkurtër (brenda një viti) .............................................................................. 46

Afatmesme (1-3 vjet) ........................................................................................... 46

5.3. Hartimi, zbatimi, monitorimi dhe përmirësimi i standardeve të shërbimeve për të gjitha grupet në nevojë për të siguruar shërbime cilësore dhe efikase ............................... 47


Afatmesme (1-3 vjet) ........................................................................................... 47

5.4. Respekti për të drejtat e grupeve në nevojë, në veçanti të fëmijëve me aftësi të kufizuara dhe të moshuarve, duke përmbushur nevojat e tyre dhe mbështetur integrimin e tyre në jetën sociale............................................................................................................. 48


Afatmesme (1-3 vjet) ......................................................................................... 48

5.5. Promovimi dhe përfshirja e bizneseve sociale në financimin dhe ofrimin e shërbimeve sociale komunitare ........................................................................................... 48


Lista e dokumenteve ................................................................................................. 49


TABELAT

Tabela 1. 2010 Përmbledhja e buxhetit sipas niveleve të Qeverisë

SHIFRAT

Figura 1. Burimet e të ardhurave për buxhetet e bashkive dhe / ose komunale

Figura 2. Burimet e të ardhurave të buxheteve rajonale

Figura 3. Caktimi i përgjegjësive për ndihmën ekonomike

Figura 4. Format institucionale të ofrimit të shërbime të përkujdesit social

Figura 5. Burimet publike dhe private për financimin e shërbimeve sociale

Figura 6. Përgjegjësitë e niveleve të ndryshme të qeverisjes në administrimin e shërbimeve të përkujdesit social

Figura 7. Burimet e financimit të shërbimeve të reja sociale

Figura 8. Caktimi i përgjegjësive të rekomanduara në fushën e ofrimit të shërbimeve sociale në të gjithë nivelet e qeverisë

KUTITË

Kutia 1. Funksionet e veta, të përbashkëta dhe të deleguara

Kutia 2. Parimet kryesore të procesit buxhetor

Kutia 3. Çfarë është PSHIP/PEIP?

Kutia 4. Një rast i caktimit të ofruesve të shërbimit, në vend të shërbimeve, në të gjithë nivelet e qeverisë

10Gusht 2015

PËRMBLEDHJE EKZEKUTIVE

Ndryshimet që ndodhin në sistemin e përkujdesit social në Shqipëri, demonstrojnë gatishmërinë e Shqipërisë për t’u bërë një shtet modern evropian. Kjo do të thotë se sistemi i përkujdesit social, në të ardhmen e afërt, do të ndërtohet mbi parimet e aksesit të barabartë të shërbimeve të përkujdesit social ndaj individëve dhe grupeve të privilegjuara, përmirësimit të vazhdueshëm të cilësisë së shërbimeve dhe aksesit ndaj tyre. Për të operuar një sistem të tillë, është e nevojshme të përdoren mjetet e duhura, te cilat do të lejojnë përcaktimin në mënyrë të qartë të përgjegjësive ndërmjet niveleve të qeverisjes publike, për të krijuar stimuj për përdorim të kujdesshëm dhe efikas të burimeve të kufizuara financiare, dhe për të siguruar kontroll mbi rezultatet e sistemit të shërbimeve të përkujdesit social. Krijimi dhe zbatimi i një sistemi të tillë është një nga objektivat kryesore të Qeverisë së Shqipërisë.

Ky raport është përgatitur për të përshkruar statusin aktual dhe për të sugjeruar përmirësimet e ardhshme në rregulloret financiare dhe në sistemet e menaxhimit financiar të asistences dhe shërbimeve sociale në Shqipëri. Qëllimi i këtij raporti është që të sigurojë mbështetje teknike për Ministrinë e Mirëqënies Sociale dhe Rinisë në identifikimin e pikave kritike në mekanizmet financiare të cilat nuk mundësojnë reformën e përkujdesit social dhe arritjen e qëllimeve dhe prioriteteve në zhvillimin e sferës sociale, të shpallura nga Qeveria e Shqipërisë.

Analiza është përqëndruar tek dokumentat bazë, në ligjet dhe rregulloret që qeverisin planifikimin dhe ofrimin e shërbimeve të përkujdesit social në Shqipëri, të cilat janë miratuar kohët e fundit ose pritet të miratohen së shpejti. Analiza kërkon të përmbushë dy objektiva kryesorë:

- Të sugjerojë ndryshimet e nevojshme në mekanizmat financiarë që ndihmpojnë procesin e decentralizimit të shërbimeve sociale dhe zhvillimin e planeve sociale në përgjigje të nevojave të komunitetit

- Të sugjerojë ndryshimet e nevojshme në sistemet financiare për të përmirësuar monitorimin e shpenzimeve buxhetore për ofrimin e shërbimeve të përkujdesit social në nivel lokal.

Në këtë raport është paraqitur sfondi i përgjithshëm i reformës së shërbimeve sociale në Shqipëri, politika e decentralizimit të përgjegjësive për administrimin e përkujdesit social dhe mekanizmat financiare të menaxhimit të shërbimeve nga qeveritë lokale, përfshirë edhe ndarjen e përgjegjësive për shpenzimet, për menaxhimin dhe financimin në fushën e ofrimit të shërbimeve sociale.

Kufizimet kryesore në rrjedhën e përgatitjes së këtij rishikimi kanë të bëjnë me faktin, që sistemi i financimit të shërbimeve të përkujdesit social është ende në fazat e hershme të tij dhe se i tërë sistemi i menaxhimit të financave publike në Shqipëri, po kalon një periudhë tranzicioni.

Rekomandimet e propozuara bazohen në të kuptuarit e rolit të sistemit financiar si një instrument që mund të kontribuojë në arritjen e qëllimeve dhe prioriteteve të formuluara nga Qeveria e Shqipërisë në dokumentet e saj strategjike dhe programore, që parashtrojnë parimet e reformimit të sferës sociale, të tilla si rritja e përgjegjësisë së qeverive lokale për sigurimin e


qëndrueshmërisë dhe vazhdimësisë së shërbimeve, përmirësimin e standardeve të shërbimeve për të gjitha grupet në nevojë, ofrimin efikas të shërbimeve cilësore dhe respektimin e të drejtave të grupeve në nevojë.

Gjetjet kryesore dhe rekomandimet e propozuara në këtë raport rishikues, janë si më poshtë:

(i) të përcaktohet nëse termi “shërbim social” mungon në legjislacionin aktual në Shqipëri. Për të bërë të mundur që të paraqesë propozimin e buxhetit, ligjin buxhetor dhe ekzekutimin e buxhetit, raporti eshte ndarë në shërbime të ndryshme që adresojnë grupe të vecanta të synuara/target (për shembull, fëmijët me aftësi të kufizuara, fëmijët pa kujdes prindëror, fëmijët në konflikt me ligjin, persona të pastrehë , fëmijët dhe të rriturit që jetojnë me HIV/AIDS, të rriturit me aftësi të kufizuara fizike, të rriturit me aftësi të kufizuara mendore, persona të moshuar të pambështetur etj); përkufizimi i termit “shërbimi social” (“shërbime sociale jo monetare “) duhet të futet në legjislacionin e Shqipërisë. Përkufizimi i një shërbimi social duhet të reflektojë dallimin e tij nga koncepte të tilla si transferta për qytetarët, mbrojtja sociale dhe ndihma ekonomike;

(ii) të hartohet një inventar për të gjitha shërbimet sociale që ofrohen sot, në nivel bashkie. Rezultati duhet të jetë një listë e detajuar e shërbimeve, që përmban përshkrimin e shërbimit, treguesit e cilësisë së shërbimit dhe përkufizime për grupet e synuara. Lista e shërbimeve mund të paraqitet në formën e një Kodi të Praktikave më të Mira, që përmban referime të zonave pilot, ku palët e interesuara mund të shohin praktikat më të mira në ofrimin e shërbimeve të dorës së parë. Lista e shërbimeve duhet të jetë në dispozicion të publikut (për shembull, ajo mund të publikohet në ëeb-site të Shërbimit Social Shtetëror);

(iii) të krijohen stimuj që do rrisin interesimin e autoriteteve lokale për të treguar iniciativë dhe për të pilotuar shërbime të reja sociale të bazuara në komunitet. Në mënyrë që të arrihet kjo, rekomandohet të krijohet një rezervuar i shërbimeve të reja sociale/Fond i Programeve në buxhetin e qeverisë qendrore për dhënien e granteve për komunat dhe/ose rajonet, që kanë propozuar shërbimet/programet më të mira. Madhësia e Fondit do të përcaktohet bazuar në prioritetet e QSH-së në sferën sociale;

(iv) të rritet autonomia fiskale e autoriteteve lokale. Për këto qëllime është e nevojshme të hartohet një inventar i të drejtave dhe përgjegjësive të autoriteteve lokale në rregullimin e të ardhurave buxhetore vendore. Të tregohet se kush (cili nivel i qeverisjes) përcakton politikën, duke përfshirë standardet e përshtatshmërisë, shumëllojshmërinë e shërbimeve të ofruara, përcakton standardet e cilësisë, etj; kush (cili nivel i qeverisjes) siguron fonde për ofrimin e shërbimeve dhe kush (cili niveli i qeverisë) administron shpërndarjen e shërbimeve, dmth operon me institucionet që ofrojnë shërbime ose prokurojnë shërbime nga furnizues potencialë jo-qeveritarë, mban të dhënat e përfituesve të shërbimit, etj;

12Gusht 2015

(v) të kryhet një ekzaminim i hollësishëm i rregulloreve ekzistuese dhe të ardhurave nga marrëveshjet për të vlerësuar shkallën në të cilën përgjegjësitë e shpenzimeve të qeverive lokale përputhen me burimet e të ardhurave të buxheteve lokale, identifikimi i burimeve të mundshme të fitimeve të efikasitetit; vlerësimi i shkallës të autonomisë së të ardhurave të bashkive/komunave (nëse ata mund të imponojnë taksa të reja, për të ndryshuar normat e taksave të ngarkuara në tarifat e shërbimit, etj). Për këto qëllime është e nevojshme të vlerësohet kostoja e kryerjes së detyrave të dala në lokalitete të caktuara, në sferën e shërbimeve sociale;

(vi) të shqyrtojë rregullat për alokimin e transfertave të pakushtëzuara. Madhësia e transfertës së pakushtëzuar që i jepet një bashkie/komune konkrete duhet të përcaktohet në bazë të listës së shërbimeve përfaqësuese, përbërjes së konsumatorëve të shërbimit (mosha e tyre, statusi social, niveli i të ardhurave, etj) dhe normat e financimit që burojnë nga kërkesat e cilësisë së shërbimit;

(vii) të përcaktojë rregulla (rekomandime) për kostot e shërbimeve/programeve sociale nga bashkite/komunat dhe/ose rajonet;

(viii) të hartojë e miratojë procedura për prokurimin e shërbimeve sociale nga OJF-të;

(ix) të zhvillojë mekanizma për rritjen e përfshirjes së qytetarëve në sigurimin e shërbimeve sociale të pagueshme (bazuar në kontratë) dhe jo-të pagueshëme (me bazë vullnetare);

(x) të propozojë udhëzime për qeveritë lokale në lidhje me zhvillimin dhe implementimin e standardeve të shërbimeve sociale;

(xi) të zhvillojë algoritme (harta udhëzuese) për vlerësimin e nevojës dhe kërkesës për shërbime sociale nga grupe të synuara/target të përfituesve të shërbimeve;

(xii) të krijojë një Bazë të Dhënash (BDH) të marrësve të shërbimeve, sipas lokalitetit (bashki/komunë). Baza e të Dhënave (BDH) duhet të rinovohet të paktën çdo vit (për të qenë në gjendje të analizojë rezervat/stoqet dhe flukset/rrjedhjet si pjesë e procesit të buxhetit);

(xiii) të zhvillojë një procedurë për monitorimin dhe vlerësimin e statusit të grupeve të synuara (bazuar në outputs/outcomes);

(xiv) të marrë masa për të promovuar përgjegjësinë sociale të biznesit (të sigurojë përfitime tatimore për ofruesit e shërbimeve sociale: kostoja e ofrimit të shërbimeve sociale, për shembull, mund të zvogëlojë bazën e taksës për Tatimin mbi Fitimin të Ndërmarrjeve).


HYRJE

Përkujdesja sociale është atribut kryesor i politikës së zhvilluar nga çdo shtet i civilizuar. Në vendet e zhvilluara Mirëqenia Sociale është pjesa më e rëndësishme e ekonomisë kombëtare, që përllogarit më shumë se një të katërtën e Produktit të Brendshëm Bruto. Vendet e Bashkimit Evropian kanë sistemet më të avancuara të përkujdesit social. Tek këto vende e kanë origjinën dhe u zgjeruan më tej programet e para sociale. Falë sistemeve të përkujdesit social, ekonomitë e vendeve moderne Evropiane njihen me emrin ‘të orientuara shoqërisht’. Historia e vendeve evropiane tregon se një system i mirë-projektuar i përkujdesit social jo vetëm kontribuon në mirëqenien e qytetarëve me zgjerimin dhe forcimin e burimeve të punës së kombit, por edhe promovon zhvillimin ekonomik dhe stabilitetin social dhe politik.

Ndryshimet që ndodhin në sistemin e përkujdesit social në Shqipëri duhet të tregojnë gatishmërinë e Shqipërisë për t’u bërë një shtet modern Evropian. Kjo do të thotë se zhvillimi i sistemit të përkujdesit social duhet të ndërtohet mbi parimet e aksesit të barabartë të shërbimeve të përkujdesit social ndaj individëve dhe grupeve të privilegjuara, si edhe mbi bazën e përmirësimit të vazhdueshëm të cilësisë së shërbimeve dhe aksesit ndaj tyre. Për të ngritur dhe operuar një sistem të tillë, është e nevojshme të zhvillohen dhe zbatohen mjetet e duhura, mjetet që do të lejojnë përcaktimin në mënyrë të qartë të përgjegjësive ndërmjet niveleve të qeverisjes publike, për të krijuar stimuj të përdorimit të kujdesshëm dhe efikas të burimeve të kufizuara financiare dhe për të siguruar kontroll mbi rezultatet e sistemit të perkujdesit social. Krijimi i një sistemi të tillë është një nga objektivat kryesore të Qeverisë së Shqipërisë.

14Gusht 2015

1. POLITIKA E DECENTRALIZIMITPër ekonomitë në tranzicion, decentralizimi është një komponent i rëndësishëm i

riorganizimit të sistemit të qeverisjes shtetërore. Edhe pse decentralizimi i pushtetit është para së gjithash një proces politik, ndarja e kompetencave ndërmjet pushtetit qendror dhe njësive të qeverisjes vendore prodhon pasoja të rëndësishme ekonomike, pasi ajo krijon stimuj për rritjen e efikasitetit të sistemit të qeverisjes dhe nxit zhvillimin social dhe rritjen ekonomike, si në juridiksione individuale ashtu dhe në ekonominë si një e tërë.

Procesi i decentralizimit në Shqipëri u nxit nga nënshkrimi i Kartës Evropiane për Vetqeverisjen Lokale dhe miratimi i Strategjisë1 Kombëtare të Decentralizimit. Pas ratifikimit të Kartës Evropiane për Vetëqeverisjen Lokale në vitin 1999, Parlamenti i Shqipërisë miratoi standardet Evropiane dhe parimet e vetëqeverisjes lokale. Sot, Kushtetuta e Shqipërisë artikulon parimin e decentralizimit të pushtetit dhe parasheh që qeveria lokale të ndjekë parimin e autonomisë vendore.

Tashmë, janë marrë hapat e parë serioze në drejtim të krijimit të kushteve të nevojshme për të marrë vendime të përgjegjshme dhe efikase në sferën sociale. Qeveria Shqiptare ka përcaktuar prioritetet kryesore për zhvillimin e sferës sociale si në nivel të pushtetit qendror dhe në nivel lokal, ku qytetarët aksesojnë dhe përfitojnë nga shërbime të ndryshme publike dhe plotësojnë nevojat e tyre, si individuale ashtu dhe në grup, në një nivel të pranueshëm.

Themelet legjislative për decentralizimin e qeverisjes publike janë tashmë të vendosura: synimet e njësive të qeverisjes vendore janë të përcaktuara, autoritetet dhe funksionet e qeverive lokale janë përvijuar, themelet financiare të pushtetit vendor janë ndërtuar, dhe përmbajtja e kompetencave dhe objektivat e këshillave bashkiakë dhe komunalë janë hartuar. Implementimi konsistent i politikave të mishëruara në aktet normative të miratuara, në strategjitë dhe programet zhvillimore, duke përfshirë strategjitë dhe programet e zhvillimit social që aktivizojnë pjesmarrjen e nivelit lokal të qeverisjes, dëshmojnë për angazhimin e Qeverisë Shqiptare për të përshpejtuar procesin e decentralizimit

Ligji «Për organizimin dhe funksionimin e qeverisjes vendore», Nr.8652, datë 31.07.2000 rregullon organizimin dhe funksionimin e njësive të qeverisjes vendore në Shqipëri, si dhe përcakton funksionet, kompetencat, të drejtat dhe detyrat e tyre dhe të organeve të tyre përkatëse.

Sipas ligjit të sipërpëmendur çdo organ i pushtetit lokal gëzon autoritetin e plotë për të adresuar çdo çështje në interes të komunitetit lokal, me kusht që kjo çështje nuk ka qenë e njohur ligjërisht si sferë e kompetencës ekskluzive të një organi tjetër qeveritar. Në veçanti, çdo komunë, bashki ose qark që përfaqësojnë nivelet e ndryshme të pushtetit vendor, kanë fuqinë për të marrë të gjitha masat e nevojshme për të zbatuar funksione të tilla si:

të lëshojnë direktiva të detyrueshme, urdhra dhe dekrete;të sigurojnë të ardhura dhe të bëjnë shpenzime që lidhen me ekzekutimin e funksioneve

të tyre;

të miratojnë dhe të zbatojnë buxhetin e tyre.

1 Strategjia Kombëtare për Decentralizimin e miratuar zyrtarisht nga Qeveria e Shqipërisë në Janar, të vitit 2000.


Kutia

1

Funksionet e veta, të përbashkëta dhe të deleguara

Sipas ligjit “Për organizimin dhe funksionimin e qeverisjes vendore”, Nr 8652, datë 31.07.2000, komunat, bashkitë dhe qarqet kryejnë funksione të veta, funksione të përbashkëta dhe funksione të deleguara.

Funksionet e veta janë funksione për realizimin e të cilave njësia e qeverisjes vendore është e përgjegjëshme dhe ka autoritetin të marrë vendime e të përdorë mjetet e veta për realizimin e tyre, brenda normave, kritereve dhe standardeve përgjithësisht të pranuara. Qeveritë lokale ushtrojnë autoritet të plotë administrativ, shërbimi, investimi dhe rregullatori mbi këto funksione.

Funksionet e përbashkëta janë funksione për të cilat njësia e qeverisjes vendore ka pjesën e saj të përgjegjësisë së dallueshme nga pjesa e përgjegjësisë që i takon qeverisë qendrore. Funksionet e përbashkëta shoqërohen me kompetenca, të cilat ushtrohen në mënyrë të pavarur.

Funksione të deleguara janë funksione të pushtetit qendror ose të institucioneve të tjera qendrore qeveritare që i janë transferuar qeverisë lokale.

Qeveria qendrore, në mënyrë që të sigurojë për interesat kombëtare, ka autoritetin për vendosjen e standardeve kombëtare në lidhje me funksione të veçanta, me kusht që standardet kombëtare nuk e kufizojnë lirinë e veprimit të qeverive vendore në zonat e shpallura si zona të interesave lokale. Në rastet kur qeveritë vendore nuk posedojnë burime të mjaftueshme për zbatimin e standardeve kombëtare, qeveria qendrore garanton të sigurojë mbështetje në shumën që është e nevojshme për qeverinë vendore, për të përmbushur standardet kombëtare.

Deri në atë masë që qeveria qendrore kërkon që pushteti lokal të zbatojë funksionet e përbashkëta apo të përmbushë standardet kombëtare, në zbatimin e standardeve kombëtare, qeveria qendrore merr përgjegjësinë të sigurojë mbështetje financiare për qeverinë lokale për ta mundësuar atë të përmbushë kërkesat e duhura.

16Gusht 2015

Ligji gjithashtu parashikon mundësinë për të deleguar funksionet dhe kompetencat. Në çdo rast, qeveria qendrore garanton mbështetjen e nevojshme financiare për njësitë e qeverisjes vendore për t’u mundësuar atyre të zbatojnë funksionet ose kompetencat e deleguara për ta. Njësitë e qeverisjes vendore, nga ana e tyre, mund të vetvendosin për të alokuar burimet e veta financiare për zbatimin e funksioneve të deleguara, në mënyrë që të sigurojnë një cilësi më të lartë ose një larmi të madhe të shërbimeve të ofruara në interes të komunitetit lokal.

Funksionet e veta të një rajoni/qarku përfshijnë zhvillimin e politikave rajonale dhe harmonizimin e tyre me politikat kombëtare në nivel rajonal, si edhe funksionet e tjera ekskluzive të deleguara në bazë të rregullave dhe procedurave të përcaktuara ligjërisht. Secili rajon ka të drejtë të zbatojë çdo funksion të deleguar nga një apo disa komunitete apo komuna që ndodhen në territorin e tij, në përputhje me marrëveshjen e lidhur ndërmjet palëve. Ligji gjithashtu parashikon zbatimin e përbashkët të funksioneve vendore nga njësitë e qeverisjes vendore dhe delegimin e funksioneve nga një njësi e qeverisjes vendore tek një tjetër.

Shërbimet e përkujdesit social (të tilla si jetimoret, kopshte, azilet, etj) i përkasin kompetencave ekskluzive/të veta të komunave dhe bashkive.

Asistenca sociale dhe lehtësimi i varfërisë – që kërkon funksionimin e institucioneve përkatëse, është një përgjegjësi e përbashkët e komunave / bashkive lokale dhe qeverisë qendrore.

1.1. Të ardhurat lokale

Në kushtet e decentralizimit të funksioneve dhe kompetencave, vendi që zënë buxhetet vendore në buxhetin e përgjithshëm të qeverisë është mjaft modest. Qeveria e përgjithshme përfshin qeverinë qendrore (ministritë, departamentet dhe agjensitë e tyre respektive), njësitë e qeverisjes vendore (qeveritë rajonale dhe lokale), si dhe fonde të veçanta (sigurimet shëndetësore, pensionet).Tabela më poshtë tregon se buxheti qendror i ministrive, departamenteve dhe agjensive buxhetore në vitin fiskal 2010 përbënte 77 për qind të të ardhurave të gjeneruara dhe 63.8 për qind të shpenzimeve. Të ardhurat e pushtetit vendor përbënin 5.8 për qind të totalit të të ardhurave dhe 9.3 për qind të totalit të shpenzimeve.


Tabela 1. 2010 Përmbledhja e buxhetit sipas niveleve të qeverisë. Milionë Lekë

Burimi: Ministria e Financave (MF); Shqipëri - Vlerësimi i Shpenzimeve Publike dhe Llogaridhënies Financiare (PEFA) 2011/ http://www.minfin.gov.al/minfin/_1_2.php

1.2. Të ardhurat e Bashkive dhe KomunaveTë ardhurat e buxhetit vendor përfshijnë taksat dhe tatimet vendore, transfertat nga pushteti

qendror dhe pjesën lokale të taksave shtetërore. Nëpërmjet ligjit, komunat dhe bashkitë janë fuqizuar me autoritet të mjaftueshëm për të marrë të ardhura në mënyrë të pavarur dhe për të financuar funksionet e veta nën juridiksionin e tyre. Qeveria qendrore, nga ana e saj, merr përsipër t’ju ofrojë qeverive lokale fonde që janë të mjaftueshme për të përmbushur kërkesat e tyre për ofrimin e funksioneve të përbashkëta dhe të deleguara.

Komunat dhe bashkitë do të kenë të drejtë të marrin fonde nga burime kombëtare:

taksat e ndara, që përmbajne një pjesë të taksave të pushtetit qendror. Këto taksa mblidhen dhe u shpërndahen komunave dhe bashkive nga qeveria qendrore. Procedurat për mbledhjen dhe administrimin e tyre përcaktohen me ligj për çdo taksë apo tatim të ndarë.

transfertat e pakushtëzuara nga qeveria qendrore tek qeverisja ne nivelin e komunave dhe bashkive bazuar në raportin e funksioneve te veta dhe të përbashkëta të kryera nga qeveritë vendore dhe me qëllim arritjen e barazisë të burimeve midis qeverive vendore2.

transferta të kushtëzuara nga qeveria qendrore.

2 Kryerja e një analize të përbërjes dhe ndryshimeve në burimet e vëllimit ose të ardhurat e buxheteve vendore dhe vlerësimi i aftësisë së qeverive vendore për të financuar një grup të caktuar të paracaktuar të shërbimeve publike, nuk ka qenë qëllimi i kësaj detyre. Vlen të përmendet, megjithatë, se vëllimi i granteve të pakushtëzuara ka pësuar rënie nga 14.859,000 lekë në vitin 2009, në 11.215,700 lekë në vitin 2010 dhe 11.113,200 lekë në vitin 2011

18Gusht 2015

Fig. 1. Burimet e të ardhurave për buxhetet e bashkive dhe/ose komunave.

Në Dhjetor të çdo viti njësive të qeverisjes vendore ju bëhet e ditur shuma e saktë e të ardhurave që ata do të marrin si grante të pakushtëzuara në vitin e ardhshëm financiar. Duke qenë se grantet në nivel lokal janë pjesë e procesit tre-vjeçar të Programit Buxhetor Afatmesëm (PBA) dhe duke pasur parasysh faktin se kriteret e alokimit kanë mbetur mjaft të qëndrueshme gjatë viteve, ka një tregues më herët në procesin e buxhetimit vjetor, që përcakton se sa, më shumë ose më pak, ata mund të marrin për vitin e ardhshëm.

1.3. Burimet e të ardhurave rajonaleRajonet/Qarqet i nxjerrin të ardhurat e tyre nga burimet e të ardhurave vendore dhe nga

burimet shtetërore. Të ardhurat nga burimet e qarkut përfshijnë:

transfertat e pakushtëzuara, përfshirë kuotat e anëtarësisë nga buxhetet e komunave dhe bashkive, të përcaktuara në statutin dhe në buxhetin vjetor të qarkut, për kryerjen e funksioneve të veta dhe të përbashkëta;

taksat rajonale/ne nivel qarku të përcaktuara me ligj;tarifat për shërbimet publike të kryera nga qarku.


Fig. 2. Burimet e të ardhurave për buxhetet rajonale

Transfertat e kushtëzuara të pushtetit qendror që derdhen në buxhetet lokale përdoren ekskluzivisht për qëllimet për të cilat ato janë dedikuar, në shumën dhe sipas rregullave të përcaktuara nga qeveria qendrore. Çdo njësi e qeverisjes vendore ka liri për të vendosur se si të përdorë të gjitha burimet e të ardhurave të tjera që nuk janë transferta të kushtëzuara. Pjesë e këtyre fondeve që nuk është përdorur gjatë vitit fiskal, mund të mbartet për vitin e ardhshëm fiskal.

20Gusht 2015

2. THEMELET FINANCIARE TË PUSHTETIT LOKAL

Deklarata e qëndrueshmërisë financiare të garantuar, të qeverisjes vendore në Shqipëri, është një arritje e dukshme e politikës decentralizuese të këtij vendi

2.1. Buxhetet e qeverisë vendore

Neni 157 i Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë përcakton kornizën e përgjithshme të sistemit buxhetor:

Sistemi buxhetor përbëhet nga buxheti i shtetit dhe nga buxhetet vendore

Buxheti i shtetit krijohet nga të ardhurat e mbledhura prej taksave, tatimeve dhe detyrimeve të tjera financiare, si dhe nga të ardhura të tjera të ligjshme. Ai përfshin të gjitha shpenzimet e shtetit;

Organet vendore caktojnë dhe mbledhin taksa dhe detyrime të tjera siç përcaktohet me ligj;

Organet e pushtetit shtetëror dhe atij vendor janë të detyruara të bëjnë publike të ardhurat dhe shpenzimet.

Kushtetuta e Shqipërisë përcakton gjithashtu se të gjitha ligjet e propozuara duhet të shoqërohen kurdoherë me raportin që përligj shpenzimet financiare për zbatimin e tyre (neni 82).

Ligji i Republikës së Shqipërisë № 9936 “Për menaxhimin e sistemit buxhetor në Republikën e Shqipërisë”, datë 26.06.2008 përcakton parimet e përgjithshme të sistemit buxhetor të Shqipërisë - strukturën e saj, themelet e procesit buxhetor, marrëdhëniet ndërqeveritare dhe përgjegjësitë për respektimin e legjislacionit buxhetor. Ligji është i aplikueshëm për të gjitha fazat e procesit buxhetor, duke përfshirë përgatitjen e buxhetit dhe aprovimin e buxhetit, zbatimin dhe mbikëqyrjen, si dhe raportimin dhe auditimin e buxhetit.

Bazuar në ligjin organik të buxhetit, Ministria e Financave (MF është institucioni që ka këtë detyrim sipas ligjit) ka nxjerrë disa udhëzime që lidhen me hartimin dhe zbatimin e buxhetit. Së bashku me udhëzimet mbi procedurat e standardeve të programeve Buxhetore Afatmesme (PBA), MF çdo vit nxjerr udhëzime për hartimin dhe zbatimin e buxhetit.

Një prej tyre, është udhëzuesi për përgatitjen e buxhetit lokal. Ky udhëzim përfshin:

tavanet për përgatitjen e buxhetit të programit për shpenzimet afatmesme;

transfertën e pakushtëzuar për pushtetin lokal;

procedurat dhe afatet për përgatitjen e buxhetit afatmesëm;

llogaritjen e transfertave të kushtëzuara dhe të pakushtëzuara të njësive të qeverisjes vendore.

Gjithashtu kërkesat specifike për buxhetin lokal janë paraqitur në udhëzimin për zbatimin e buxhetit vjetor.


Kutia

2

Parimet kryesore të procesit buxhetor

Legjislacioni i Buxhetit deklaron se sistemi buxhetor në Shqipëri operon në bazë të parimeve të mëposhtme:

transparenca, parashikueshmëria, gjithëpërfshirja, uniteti dhe universaliteti në menaxhimin e sistemit buxhetor;

disiplina fiskale në përputhje me stabilitetin makroekonomik dhe zhvillimin e qëndrueshëm ekonomik dhe social;

alokimin e burimeve në përputhje me objektivat strategjike të Këshillit të Ministrave;

përdorimi ekonomik, efiçent dhe efektiv i burimeve publike; përgjegjësi të qarta për menaxhimin operacional; respektimi rigoroz gjatë gjithë procesit.

Transparenca është dhënie e informacionit lehtësisht të arritshm, në kohë, të kuptueshëm dhe të krahasueshëm në nivel ndërkombëtar, me integritet i cili mund të verifikohet në mënyrë të pavarur, tek Kuvendi dhe publiku, për:

funksionet, organizimin, veprimtaritë, rolet dhe përgjegjësitë e njësive të qeverisjes;

rezultatet për të arritur qëllimet dhe objektivat e politikave; procesin e përgatitjes së buxhetit; parashikimin makroekonomik dhe fiskal; pasqyrat financiare.

Këto parime zbatohen për të gjithë proceset e buxhetit si në nivel qendror dhe në nivel lokal.

22Gusht 2015

Buxhetet e qeverisjes qendrore dhe vendore planifikohen për një vit fiskal përpara dhe për një periudhë fiskale tre-vjeçare. Shpenzimet buxhetore janë grupuar sipas:

një klasifikimi administrativ i cili përfaqëson klasifikimin e njësive të qeverisjes së përgjithshme deri në nivelin e njësisë shpenzuese;

një klasifikimi ekonomik i cili përfaqëson klasifikimin bazuar në natyrën e transaksionit ekonomik;

një klasifikimi funksional i cili përfaqëson një klasifikim të detajuar sipas funksioneve ose objektivave social-ekonomike që synojnë të arrijnë njësitë e qeverisjes së përgjithshme;

një klasifikimi të bazuar tek programi i cili përfaqëson programet, nën-programet dhe projektet në përputhje me objektivat e njësive të qeverisjes së përgjithshme;

një klasifikimi sipas burimit të financimit.

Klasifikimi i buxhetit lokal dhe i fondeve të veçanta është i njëjtë me klasifikimin e buxhetit të shtetit.

2.2. Buxheti i Programit

Që nga viti 2002, Qeveria e Shqipërisë ka qenë e angazhuar për zbatimin nga programi i shtetit të kalimit në planifikimin afatmesëm të buxhetit. Programet afatmesme buxhetore janë parë si një mjet kyç për menaxhimin e shpenzimeve publike dhe ato lejojnë informimin e qytetarëve për objektivat e politikës që ndjek qeveria, dhe për qëllimet e shpenzimeve buxhetore.

Programet Buxhetore Afatmesme (PBA) bazohen në strategjitë zhvillimore sektoriale dhe ndërsektoriale. Miratimi i çdo programi paraprihet nga përgatitja e Deklaratës së Politikës së Programit nga ana e ministrisë përkatëse të linjës. Deklarata e Politikës së Programit paraqet justifikimin për nevojën e zbatimit të programit dhe afatet e parashikuara për arritjen e qëllimeve programore, sipas komponentëve kryesorë të shpenzimeve buxhetore. Deklarata e Politikes së Programit duhet gjithashtu të përshkruajë hapat specifike që çojnë në arritjen e parametrave të synuar, të përcaktuara në zhvillimin kombëtar nga sektori ekonomik - të ashtuquajturat standardet e programit politik që përfaqësojnë në thelb parametrat cilësorë dhe sasiorë që tregojnë, në mënyrë dinamike, nivelin e rezultateve të politikave të programit, objektivat dhe qëllimet.

Është e rëndësishme që politikat e shprehura në Deklaratën e përmendur më lart, duhet të jenë të qarta, të kuptueshme dhe të rishikohen periodikisht (në bazë vjetore), nëpërmjet një procesi të quajtur Rishikimi i Politikes së Programit të (RPP), i cili duhet të integrohet plotësisht me procesin tjetër të quajtur Planifikimi i Shpenzimeve dhe Investimeve të Programit (PSHIP).


Kutia

3

Çfarë është PSHIP

Planifikimi i Shpenzimeve dhe Investimeve të

Programit (PSHIP) është pjesë e planifikimit strategjik dhe ndjek procesin e Rishikimit të Politikes së Programit RPP. PSHIP reflekton mënyrën

se si Qeveria akordon fondet e veta për secilin sektor. Gjithashtu, ai përbën hapin më të rëndësishëm të procesit të përgatitjes së Programit Buxhetor Afatmesëm/PBA, për shkak se gjatë kësaj faze realizohet identifikimi i rezultateve kryesore dhe identifikimi dhe kostoja e aktiviteteve kryesore për çdo program. Përcaktimet e këtyre koncepteve janë si më poshtë:

a) outputs/rezultatet – janë të gjitha produktet dhe shërbimet e ofruara nga një program, si pasojë e ndërmarrjes së një ose më shumë aktiviteteve të veçanta. Këto rezultate synojnë arritjen e objektivave të politikave dhe qëllimeve, të shprehura në deklaratën e buxhetit. Shembull i një output-i mund të jetë “Numri i nëpunësve civilë, të trajnuar gjatë një viti”;

b) aktivitetet – janë të gjitha veprimet ose proceset që duhet të ndërmerren në mënyrë që të “prodhojnë” një output/rezultat të veçantë. Shembull i një aktiviteti mund të jetë “trajnime të realizuara për nëpunësit civilë, gjatë një viti”, të cilat shoqërohen nga një kosto financiare e përcaktuar.

Një hap i rëndësishëm për të siguruar përputhshmërinë e procesit të PSHIP me kuadrin makroekonomik dhe fiskal dhe prioritetet strategjike të Qeverisë është krijimi i tavaneve të shpenzimeve, të cilat përbëjnë kufirin maksimal që mund të shpenzohet ose planifikohet të shpenzohet për çdo linjë ministrie. Këto tavane përgatiten nga Ministria e Finances (MF) dhe i dorëzohen për miratim Komitetit të Planifikimit Strategjik në Këshillin e Ministrave. Pas miratimit të tyre, këto tavane bëhen pjesë e Udhëzimit për Përgatitjen e Buxhetit të Ministrisë se Finances.

Tavanet e PBA duhet të respektohen nga të gjitha ministritë e linjës, megjithatë secila ministri ka të drejtë të paraqesë

kërkesa plotësuese për buxhetin që janë mbi tavanin e caktuar, por ato duhet të justifikohen

plotësisht në aspektin e rezultateve suplementare.

24Gusht 2015

3. DECENTRALIZIMI I OFRIMIT TË SHËRBIMEVE TË PËRKUJDESJES SOCIALE.

Vendimet e marra nga QSH-së në sferën e decentralizimit të pushtetit dhe reformes së qeverisë lokale bëjne thirrje për ndryshime themelore strukturore në sferën sociale. Logjika e zhvillimit dhe angazhimit për decentralizimin kanë rritur profilin e reformimit të kuadrit përmes të cilave shërbimet sociale jepen për qytetarët, të cilët ekzistojnë përtej kufijve të këtyre transformimeve dhe nuk janë në gjendje të përballojë as standardet minimale të jetesës.

Në të njëjtën kohë, politikëbërësit në Shqipëri nuk kanë formuar ende vizionin e tyre për mënyrën mundshme të ndërtimit të një sistemi efikas, ku qeveritë lokale do të luajnë një rol të rëndësishëm në dhënien e një spektri të gjerë të shërbimeve të përkujdesit social. Në vitet e ardhshme Shqipëria do të përballet sfidën e zbatimit të vendimeve të marra nga qeveria, vendime që synojnë kryesisht krijimin e stimujve për performance efikase në kuadrin të përkujdesit social në nivel lokal dhe zgjerimin e vazhdueshëm të tij.

Dokumentet strategjike dhe programore të aprovuara nga Qeveria Shqiptare përcaktojnë se shërbimet e përkujdesit social duhet të jenë të paanshme, me cilësi të lartë, të përgjegjshme, lehtësisht të arritshme dhe të integruara në sistemin e qeverisjes vendore të ofrimit të shërbimeve. Megjithatë, transmetimi i autoritetit për të ofruar shërbime të përkujdesit social për qeverinë vendore, dmth decentralizimi i shërbimeve sociale, nuk duhet të konsiderohet si një lëvizje e pakushtëzuar e dobishme, pasi ajo kërkon një proces të gjatë të vlerësimit dhe përputhjes së të ardhurave dhe përgjegjësive për shpenzimet në nivele të ndryshme të qeverisë dhe vendosjen e një sistemi adekuat të marrëdhënieve fiskale ndërqeveritare.

Kur vlerësojmë shkallën e decentralizimit të shërbimeve të arritura aktualisht, është e dobishme që çështja e përgjithshme e decentralizimit të ndahet në tre komponentë:

1) kush (cili nivel i qeverisjes) përcakton politikën, duke përfshirë standardet e përshtatshmërisë, shumllojshmerinë e shërbimeve të ofruara, përcaktimin e standardeteve të cilësisë, etj?

2) kush (cili nivel i qeverisjes) siguron fonde për ofrimin e shërbimeve?

3) kush (cili nivel i qeverisjes) administron shpërndarjen e shërbimeve, dmth vepron me institucionet të cilat japin shërbime ose sigurojnë shërbime nga furnizues jo-qeveritare potenciale, mbajnë të dhënat e përfituesve të shërbimit, etj?

Përgjigja e këtyre pyetjeve do të lejojë të krijohet një pasqyrë më reale e shtrirjes së vërtetë të decentralizimit të shërbimeve specifike dhe të identifikohen burimet e mundshme financiare të fitimeve të efikasitetit.


3.1. Parimet e caktimit të shpenzimeve në sferën e shërbimeve sociale

Nuk ka rregulla të përcaktuara qartë për dhënien e përgjegjësive për shpenzimet në nivele të ndryshme të qeverisë. Përgjegjësitë e përshtatshme caktohen në bazë të marrëveshjes dhe përputhjes në mes shumë objektivave të politikës së decentralizimit që vijnë shpesh në konflikt me njëra-tjetrën. Megjithatë, ka një numër të parimeve të përgjithshme që mund të që mund të drejtojnë reformën e pergjegjësive të shpenzimeve.

Një ofrim efikas i shërbimeve publike kërkon që qeveria të plotësojë nevojat dhe preferencat e tatim-paguesve në mënyrën më pak të kushtueshme të mundshme. Duke qenë se, qeveritë lokale janë më afër shërbimit të klientëve se sa pushteti qendror apo rajonal, dhe i njohin me mirë nevojat e klientëve, efikasiteti i ofrimit të shërbimeve zakonisht mund të rritet me caktimin ofrimit e shërbimeve në nivelin më të ulët të qeverisë. Ky njihet si «parimi i ndihmës».

Përfitimet e decentralizimit në ofrimin e shërbimeve sociale, në një masë të madhe, kanë të bëjnë me disponueshmërinë e reagimit/dhënies së ‘feedback’ mes pushtetit lokal dhe kënaqësisë së zgjedhësve me cilësinë dhe shumëllojshmërinë e shërbimeve që ata marrin, reagim/feedback që jepet nga mekanizmi i zgjedhjeve. Kënaqësia ose pakënaqësia e qytetarëve me punën e pushtetit lokal duhet të bazohet në njohjen e një lidhje në mes taksave lokale të mbledhura dhe cilësisë së shërbimeve publike të ofruara në nivel lokal. Nëse shërbimet publike lokale financohen nga buxheti i nivelit të lartë, pushteti lokal do të fokusohet kryesisht në përmbushjen e kërkesave të autoriteteve të nivelit të lartë (pajtueshmëria me normat dhe rregulloret e përcaktuara nga qendra, standardet e shërbimeve, kërkesat e përshtatjes, etj) për të siguruar mbështetje financiare të vazhdueshme, në vend të përmbushjes së nevojave të menjëhershme qytetarëve të komunitetit ku ata shërbejnë. Nëse kemi të bëjmë me këtë rast, incentivat për të plotësuar preferencat dhe nevojat e zgjedhësve locale, dobësohen dhe fitimet e procesit të decentralizimit mund të dështojnë për t’u realizuar.

Kostoja e ofrimit të shërbimeve (shpenzime për frymë) shpesh mund të reduktohet duke rritur shkallën e qendrave të ofrimit të shërbimeve, por efikasiteti i shërbimeve zakonisht vuan, sepse në shkallë të gjerë prodhuesit e shërbimeve janë të shkëputur nga komunitetet ku banojnë konsumatorët. Ekonomitë e shkallës së përftuar nga qeveria që financon shërbimet shpesh dëmtojnë ekonominë e konsumatorëve të cilët, përveç të tjerave, duhet të udhëtojnë distanca të gjata për të patur akses në këto shërbime. Prandaj, ekonomia e shkallës hyjnë në konflikt me interesat e popullit dhe parimet e decentralizimit. Nga ana tjetër, në qoftë se teknologjia e ofrimit të shërbimit është e tillë që kërkon një shkallë të centralizimit (siç është rasti, për shembull, me shërbimet që kërkojnë inpute të caktuara të specializuara, të tilla si pajisje të teknologjisë së lartë apo personel shumë të kualifikuar, që nuk gjenden, zakonisht, në nivel lokal), është e domosdoshme që të caktohet përgjegjësia e shpenzimeve për shërbime të tilla në një nivel më të lartë të qeverisë. Megjithatë, qeveritë më të vogla ende mund të përfitojnë nga këto efiçenca të prodhimit, në qoftë se ata kontraktojnë për shërbime të tilla me një ndërmarrje jo-qeveritare ose njësi të qeverisjes të nivelit të lartë.

26Gusht 2015

Megjithatë, duhet të theksohet se përftimi i efikasitetit nga formimi i shoqatave të pushtetit lokal ose nga kontraktimi për shërbime publike tek ofruesit e jashtëm (outsourcing), kërkon një shkallë të caktuar të sofistikimit në përshtatjen e pushtetit lokal si edhe aftësinë e pushtetit lokal për të ushtruar gjykimin e tij mbi përdorimin e burimeve buxhetore ndërsa ndjek objektivat e politikës, dhe të gjitha këto parakushte janë gjetur rrallë në mes të qeverive lokale në fazat e hershme të decentralizimit. Ata do të zhvillohen më vonë, me përparimin e procesit të decentralizimit.

Gjithashtu, ana e të ardhurave e buxhetit duhet të formohet në përputhje me rrethanat. Taksat, tarifat e shërbimeve, normat e taksave vendore duhet të vendosen në nivelin që lejon për të mbuluar kostot lokale. Aftësia e qeverive lokale për të ushtruar një shkallë të caktuar të autonomisë së të ardhurave është gjithashtu një tipar i rëndësishëm i qeverisjes së decentralizuar dhe një sistem i maturuar i marrëdhënieve ndërqeveritare.

3.2. Transfertat ndërqeveritare

Caktimi i burimeve të të ardhurave, shpenzimeve dhe ndarja e transfertave ndërqeveritare nga qeveria e nivelit të lartë për qeveritë lokale, është thelbi i marrëdhënieve fiskale ndërqeveritare. Në teori, modeli i marrëdhënieve të tilla është i qartë: në qoftë se burimet e të ardhurave dhe shpenzimeve janë të caktuara për qeveritë lokale, është thjesht e nevojshme të vlerësohet hendeku financiar që pengon qeveritë lokale nga zbatimi e përgjegjësive të caktuara për ta, dhe të transmetohet ky ndryshim në buxhetet lokale në formën e transfertave ndërqeveritare. Por pyetja e madhe është se si të vlerësohet sasia e burimeve financiare që u nevoitetet lokaliteteve për të qenë në gjendje të kryejnë përgjegjësitë e shpenzimeve caktuara për ta.

Në shikim të parë, zgjidhja qëndron në zhvillimin e standardeve të shërbimit dhe vendosjen e normave të financimit të shërbimit ose normat financiare në bazë të këtyre standardeve. Megjithatë, vendosja e standardeve të detyrueshme të shërbimit dhe normat e centralizuara të financimit nuk janë gjithmonë mënyra më e mirë për organizimin e ofrimit të shërbimeve sociale, edhe në qoftë se kjo është metodë e trashëguar nga planifikimi qendror i ekonomive në tranzicion.

Një nga mënyrat më efikase të planifikimit të shpenzimeve të buxhetit bazohet në përdorimin e shpenzimeve të shërbimeve mesatare de facto dhe një liste të para-përcaktuar të shërbimeve themelore të agreguara/përmbledhura, të tilla si çerdhe, shkolla, qendra ditore të përkujdesjes, shkolla me konvikt, shtëpi të perkujdesjes për të moshuarit, etj (këto shërbime janë quajtur ndonjëherë “shërbime përfaqësuese”). Kërkesa për shërbime përfaqësuese në çdo lokalitet përcaktohet në bazë të të dhënave të detajuara demografike (numri i fëmijëve të moshës para-shkollore, numri i fëmijëve të moshës shkollore, numri i familjeve me shumë fëmijë, etj), dhe financimi i nevojave për ofrimin e shërbimeve bazohet në kostot e shërbimit mesatar dhe madhësinë e vlerësuar e popullatës së synuar/target. Kjo metodë e planifikimit të shpenzimeve është përdorur shpesh për ndarjen e transfertave ndërqeveritare në të gjitha bashkitë dhe mund të jetë, tashmë, e dobishme në fazat e hershme të decentralizimit.


Një nga avantazhet e metodës së shërbimeve përfaqësuese është se qeveria qendrore nuk dikton tek qeveritë lokale listën e shërbimeve që ata duhet të ofrojnë ose sasinë e shërbimeve që ata duhet të realizojnë. Ajo është duke përdorur listën e paracaktuar të shërbimeve vetëm për planifikimin e transfertave ndërqeveritare që do të barazonin kapacitetin e qeverive lokale për të ofruar një paketë përmbledhese të shërbimeve, e cila do t’i shërbente nevojave të qytetarëve të saj. Pasi transfertat janë ndarë, qeveritë lokale mund të vlerësojnë përputhjet në planifikimin e buxhetit të tyre dhe të rregullojnë nivelet e financimit që t’i përshtaten nevojave lokale. Atyre u kërkohet të raportojnë shpenzimet e tyre për të demonstruar përdorimin e fondeve sipas synimeve të përcaktuara, por ndarja e fondeve nëpër shërbime, lista e shërbimeve dhe kërkesat për cilësi, janë përgjegjësi e qeverive lokale.

Në fazën e tanishme të zhvillimit të menaxhimit financiar në sektorin social në Shqipëri mund të rekomandohet që të hartohet një listë e shërbimeve përfaqësuese që mbulon nevojat themelore të të gjitha grupeve kryesore të synuara, siç janë fëmijët me aftësi të kufizuara, fëmijët pa kujdes prindëror, fëmijët në konflikt me ligjin, persona të pastrehë, fëmijët dhe të rriturit që jetojnë me HIV/AIDS, të rriturit me aftësi të kufizuara fizike, të rriturit me aftësi të kufizuara mendore, persona të moshuar të pambështetur, etj) dhe të përcaktojë normat e financimit për këto shërbime bazuar në kostot e shërbimit mesatar apo kërkesat e cilësisë së shërbimeve normative (jo domosdoshmërisht të miratuar si standarde kombëtare të cilat, më pas, do të bëhen kërkesa të detyrueshme). Këto norma financimi mund të përdoren për përcaktimin e madhësisë së transfertave të pakushtëzuara të dhëna për rajonet ndërqeveritare në varësi të kërkesës së tyre për shërbimet përkatëse (forca numerike e grupeve të synuara në çdo rajon). Më pas, qeveritë vendore mund të vendosin se cila është mënyra më e mirë për të përmbushur nevojat e tyre elektorale në shërbimet sociale. Kjo qasje/metodë barazon aftësinë e pushtetit vendor për të ofruar shërbime sociale për grupet e synuara, duke lejuar për vetvendosje lokale në zgjedhjen e mënyrës më të mirë për dhënien e shërbimeve në përputhje me specifikat lokale.

Kërkesat e cilësisë në lidhje me shërbimet e përfshira në listën e shërbimeve përfaqësuese mund të zhvillohet në dy versione:

në nivelin minimal të garantuar në varësi të asaj që mund të përballojë buxheti actual (sot);

përmirësimi i standardeve që përcaktojnë perspektivat për zhvillimin e ardhshëm të shërbimeve sociale dhe përcaktojnë fazat e arritjes së standardeve të përmirësuara

Një prej kufizimeve të qasjes së përshkruar më sipër është se ajo përdor në mënyrë implicite/me besim të plotë supozimimin se të gjitha juridiksioneve lokale u janë caktuar një numër i barabartë i përgjegjësive për shpenzimet. Në qoftë se ekzistojnë dallime serioze në të gjithë juridiksionet lokale në aspektin e madhësisë së popullsisë dhe disponueshmërisë se infrastrukturës sociale të nevojshme për ofrimin e shërbimit, ndarja e përgjegjësive për shpenzimet aktuale nëpër lokalitete do te jetë ne mënyre të pashmangshme asimetrike.

Një zgjidhje afatgjatë për problemin e caktimit asimetrik të përgjegjesive mund të shihet në formimin e shoqatave të bashkive dhe komunave për ofrimin e shërbimeve që kapërcejnë kufijtë e juridiksioneve lokale - një mundësi tashmë e përmendur më herët. Një zgjidhje më

28Gusht 2015

e menjëhershme mund të jetë ndarja e transfertave ndërqeveritare në rajone/qarqe se sa tek qeveritë e nivelit të parë, sepse kërkesa për shërbimet sociale është përhapur në të gjithë rajonet në mënyrë më të barabartë se sa midis komunave dhe bashkive të ndryshme. Rajonet, pastaj, mund t’i ndajnë këto burime financiare anembanë bashkive dhe komunave bazuar në specifikat e tyre. Dhënia e shërbimeve sociale do të mbetet përgjegjësi e bashkive dhe komunave. Rajonet nuk do të sigurojnë fonde rajonale për shpërndarjen e shërbimeve sociale të ofruara në nivel lokal. Në këtë rast, rajonet do të shërbejnë si agjentë të qeverisë qendrore dhe do të ndajnë transfertat e qeverisë qendrore nëpër bashkitë/komunat duke përdorur metodën e propozuar nga ministria qendrore.

4. CAKTIMI I PËRGJEGJËSISË PËR DHËNIEN E ASISTENCËS SOCIALE DHE SHËRBIMEVE TË PËRKUJDESJES SOCIALE NË SHQIPËRI

Ligji “Për ndihmën dhe shërbimet shoqërore” nr 9355 datë 10.03.2005 përcakton përgjegjësitë e secilit nivel të qeverisë në sferën e mirëqenies sociale, kriteret dhe proçedurat për dhënien e ndihmës ekonomike dhe shërbimeve sociale, rregullon mekanizmat e financimit të ndihmës sociale dhe përkujdesjes sociale në Shqipëri. Përgjegjësitë e rajoneve për shpërndarjen e shërbimeve të përkujdesjes sociale janë caktuar me Vendim të Këshillit të Ministrave Nr 563, datë 12.8.2005.

Termi ndihmë ekonomike do të thotë grante në para ose në natyrë që u jepen individëve me status të veçantë dhe familjeve në nevojë; termi shërbime të përkujdesjes sociale nënkupton - shërbime pa para.

4.1. Ndihma ekonomike

Ka dy lloje të granteve të ndihmës ekonomike – Grantet/këste mujore e mbijetesës për të mbështetur familjet e varfëra dhe grantet e aftësisë së kufizuar. Roli i bashkive/komunave në administrimin e këtyre granteve është minimal: Kriteret e përshtatshmërisë për të dy llojet e granteve janë përcaktuar nga qeveria qendrore. Në rastin e granteve të mbijetesës, kriteret e përzgjedhjes dhe procedurat caktohen nga Këshilli i Ministrave (Nenet 10, 20 të ligjit të


lartpërmendur). Në mënyrë që të aplikohet për grante të aftësisë së kufizuar, aftësia e kufizuar duhet të njihet nga një komision mjekësor i ngritur nga qeveria qendrore, (neni 7). Kriteret e përshtatshmërisë dhe madhësia e granteve të aftësisë së kufizuar përcaktohen nga Këshilli i Ministrave (neni 11). Aplikantët për grantin mbijetesës dhe për grantin e aftësisë së kufizuar aplikojnë tek administratori social në lokalitetin e tyre. Grantet disburohen/paguhen në baza mujore, në përputhje me vendimin e këshillit lokal, i cili udhëhiqet nga kriteret e përcaktuara nga Këshilli i Ministrave. Financimi për të dy llojet e granteve derdhet në buxhetet vendore nga buxheti qendror. Këshillat lokale kanë të drejtë të përcaktojne kriteret e tyre të pranueshmërisë për grantet e mbijetesës, por në qoftë se ata zgjedhin këtë mënyrë, atyre do t’ju duhet të financojnë çdo pagesë shtesë nga të ardhurat e veta

Figura 3 ilustron caktimin e përgjegjësive në ofrimin e granteve të mbi-jetesës nëpër nivelet e qeverisjes.

Fig. 3. Caktimi i përgjegjësive për ndihmë ekonomike

Ne besojmë se kjo shkallë e decentralizimit, siç aplikohet për grantet sociale, është plotësisht e justifikuar nga pikëpamja e efikasitetit: niveli i qeverisë, i cili është më i afërt tek përfituesit, identifikon grant-marresit potencialë dhe paguan grantet, ndërsa hartimi i politikave dhe financimi i është dhënë pushtetit shtetëror, në përputhje me prioritetet e tij të deklaruara.

30Gusht 2015

4.2. Shërbimet Sociale

Në Shqipëri, ende nuk është përfunduar ndarja e përgjegjësive ndërmjet niveleve qendrore dhe lokale të pushtetit dhe në mes të dy niveleve të qeverive lokale (rajonale/qarku dhe bashkitë/komunat) në aspektin se kush përcakton politikat, kush siguron fondet dhe kush administron shpërndarjen e shërbimeve. Jemi dëshmitarë se si sferat e përgjegjësisë së autoriteteve rajonale janë duke u bërë më qartë të përcaktuara, se si organet rajonale dhe bashkiake/komunale që rregullojnë sistemin e ofrimit të shërbimeve të përkujdesit social janë duke marrë formë dhe se si janë duke u konsideruar opsionet e ndryshme të procedurave të prokurimit për blerjen e shërbimeve dhe ofruesit publikë të këtyre shërbimeve.

Sipas formës së organizimit dhe funksionimit, shërbimet e përkujdesit social janë ndarë në shërbime të përkujdesit rezidencial dhe shërbimeve të përkujdesit komunitar (Fig. 4).

Fig. 4. Forma institucionale të ofrimit të shërbimeve të përkujdesit social

Bazuar në metodën e financimit, shërbimet e përkujdesit social klasifikohen në shërbime publike dhe private (Fig.5). Shërbimet sociale publike përfshijnë shërbimet e përkujdesit social, të ofruara në institucionet rezidenciale, qendrat ditore dhe shtëpitë e njerëzve. Sipas Ligjit të lartpërmendur, këto shërbime financohen nga buxheti i shtetit dhe nga buxhetet e pavarura të


njësive të qeverisjes vendore. Megjithatë, Ligji nuk specifikon se çfarë lloj shërbimesh duhet të financohen nga buxheti qendror dhe çfarë lloj shërbimesh duhet të financohen nga buxhetet lokale. Shërbimet sociale private përfshijnë shërbime të përkujdesit social të financuara privatisht që ofrohen në qendrat rezidenciale, në qendrat ditore ose në shtëpi. Këshilli bashkiak ose komunal ka të drejtë të miratojë kritere specifike për ofrimin e shërbimeve të përkujdesit social nëpërmjet përdorimit të fondeve lokale për familjet me shumë pjesëtarë apo familjet e varfëra (Neni 21).

Fig. 5. Burimet publike dhe private për financimin e shërbimeve sociale

32Gusht 2015

Mund të duket se Ligji nuk e lejon bashkë-financimin e shërbimeve publike me mjetet private, pasi shërbimet publike financohen vetëm nga burimet publike. Mirëpo, ligji gjithashtu përcakton (nenet 22-23), se personat në nevojë për shërbime të përkujdesit social i marrin këto shërbime falas vetëm në ato raste kur familjet e tyre nuk kanë asnjë të ardhur. Shpenzimet që lidhen me këto shërbime mbulohen nga buxheti i shtetit. Personat në nevojë për shërbime të përkujdesit social, të cilët gjenerojnë të ardhura personale, do të pranohen në institucionet publike të përkujdesit social kundrejt pagesës së një tarife të afërt me të ardhurat e tyre mujore ose me të ardhurat e individëve të tjerë përgjegjës për to. Shuma e këtij kontributi do të përcaktohet me vendim të Këshillit të Ministrave. Me sa duket, shërbimet që janë në këtë mënyrë të bashkë-financuara ende mbeten shërbimet publike, madje edhe në qoftë se ata i përdorin të dyja burimet e financimit, publike dhe private.

Lejimi i bashkë-financimit të shërbimeve publike nga burime private krijon çështjen nëse duhet të lejohet bashkë-financimi i shërbimeve private nga burimet publike. Ligji nuk përmban dispozita të caktuara/të qarta në lidhje me këtë çështje. Megjithatë, në qoftë se ka një mungesë të prodhuesve të shërbimit publik dhe/ose nëse prodhuesit publikë dhe privatë të shërbimeve sociale trajtohen në mënyrë të barabartë (i cili, sipas ligjit, duket të jetë rasti në Shqipëri), lejimi për bashkë-financime të tilla mund të jetë i dobishëm. Ne do t’i kthehemi kësaj çështjeje në Seksionin III: Rekomandime.

Ministria e Punës dhe Çështjeve Sociale (MPÇS) licencon ofruesit publikë dhe privatë të shërbimeve të përkujdesit social, duke ndjekur procedurat e përcaktuara me vendim të Këshillit të Ministrave.

Neni 18 i Ligjit përcakton se MPÇS do të propozojë standardet për shërbimet sociale dhe do të monitorojë zbatimin e tyre. Standardet e shërbimit, të zbatueshme si për publikun dhe për institucionet private të përkujdesit social, miratohen nga Këshilli i Ministrave. Bazuar në njohuritë tona, deri tani nuk ka patur standarde të shërbimeve sociale të propozuara ose aprovuara, megjithatë, Ligji ofron bazën normative për pamjen e tyre.


4.3. Kërcënimi i mandateve të pafinancuara të krijuara nga standardet e miratuara nga qendra

Në çdo ekonomi të decentralizuar është praktikisht e pashmangshme një masë e mbivendosjes midis përgjegjësive të pushtetit qendror dhe lokal. Por përgjegjësitë e përbashkëta në çdo sferë mund të çojnë në konflikte, të tilla si mandatet e pafinancuara. Mandatet e pafinancuara janë rregulloret e qeverisë qendrore që ndikojnë në shpenzimet nën-nacionale të qeverisë, por qeveria qendrore refuzon ose dështon të kompensojë plotësisht shpenzimet shtesë të shkaktuara nga rregulloret e saj përmes transfertave të rritura në buxhetet lokale ose përmes caktimit të burimeve të të ardhurave shtesë për qeveritë lokale. Çështja e mandateve të qeverisë qendrore mund të lindë edhe kur përgjegjësitë e qeverisë janë të qarta dhe të caktuara ekskluzivisht për nivelin lokal të qeverisë, siç është rasti me shërbimet të përkujdesit social në Shqipëri.

Ligji “Për Organizimin dhe Funksionimin e Qeverisjes Vendore” thekson se “qeveria qendrore mund të nxjerrë standarde kombëtare në lidhje me funksionet ekskluzive/të veta (të qeverive vendore) për të vetmin qëllim të arritjes së një interesi të qartë dhe specifik kombëtar, me kusht që standardi kombëtar nuk kufizon lirinë e qeverive lokale në fusha me interes të qartë vendor. Në rastet kur një qeveri vendore nuk ka burime të mjaftueshme për të përmbushur një standard kombëtar, qeveria qendrore do të japë mbështetjen e nevojshme për të mundësuar qeverinë vendore të arrijë standardin kombëtar”. Prandaj, hendeku financiar që pengon qeveritë vendore për të zbatuar standardet e vendosura nga qendra, nëse lind nje hendek i tillë, do të plotësohet me burime të qeverisë qendrore. Por duke pasur parasysh mungesën e listës së shërbimeve dhe standardeve të përshtatshmërisë të përcaktuara në mënyrë të qartë është e vështirë të parashikohet se sa e rëndë do të jetë barra e imponuar nga kërkesa për zbatimin e standardeve mbi buxhetin qendror. Kërcënimi për të marrë përsipër këtë barrë mund të parandalojë qeverinë qendrore nga miratimi e standardeve, ose, nëse standardet janë miratuar, ato mund të bëhen burim i konflikteve të vazhdueshme në mes të pushtetit qendror dhe lokal mbi çështjen e financimit.

34Gusht 2015

4.4. Menaxhimi, administrimi dhe financimi i shërbimeve sociale

Figura 6 ilustron caktimin e përgjegjësive në mes të qeverive qendrore dhe lokale në administrimin e sistemit të ofrimit të shërbimeve të përkujdesit social.

Fig. 6. Përgjegjësitë e niveleve të ndryshme të qeverisjes në administratën e shërbimeve të përkujdesit social


Siç vijon nga caktimi normativ i përgjegjësive shpenzuese nëpër nivele të ndryshme të qeverisë, shkalla e centralizimit në ofrimin e shërbimeve të rasteve sociale, si dhe në ofrimin e granteve të ndihmës ekonomike, mbetet jashtëzakonisht e lartë.

MPÇS përcakton politikat në sferën e shërbimeve të rasteve sociale, propozon standardet e shërbimit social, dhe mbikëqyr zbatimin e tyre, përcakton listën e shërbimeve, inicion ofrimin e shërbimeve të reja, mbledh kërkesat për financim nga administratat lokale dhe i permbledh ato në një kërkesë të unifikuar për financim të cilën e paraqet, më pas, në Ministrinë e Financave, ndan fondet që merr nga MF në të gjithë rajonet, bashkitë dhe komunat duke përdorur formulën e akordimit të fondeve miratuar me vendim të Këshillit të Ministrave.

Ligji «Për ndihmën dhe shërbimet sociale» nuk parashikon mundësinë për të financuar shpenzimet e institucioneve publike që ofrojnë shërbime sociale, ajo thekson se të gjitha shërbimet sociale do të prokurohen nga ofruesit publikë ose privatë: «Shërbimet e përkujdesit social financohen dhe prokurohen nga institucionet qendrore apo lokale, nga ofruesit privatë të tyre, në përputhje me ligjin e prokurimit publik në fuqi. Institucionet qendrore apo organet e qeverisjes vendore nënshkruajnë kontratat me personat juridikë privatë [fituesit e ofertave] për shërbimet që ato ofrojnë në territorin e juridiksionit të tyre «(neni 18). Kjo dispozitë e Ligjit është padyshim shumë progresive në aspektin e lirisë së zgjedhjes që ajo ofron për qeveritë vendore në formimin e listës së shërbimeve që ata duan të blejnë, në përcaktimin e target grupeve të përfituesve dhe ofruesve të shërbimeve, në përcaktimin e kërkesave të cilësisë, etj . Megjithatë, rregullat e prokurimit për shërbimet e përkujdesit social nuk janë përcaktuar ende, dhe ashtu si në rastin e krijimit të standardeve të shërbimit, edhe vendosja e tyre do të kërkojë zhvillimin e legjislacionit të duhur që do të mbulojë të gjitha detajet thelbësore.

MPÇS është autoriteti që mbikëqyr përdorimin e fondeve sipas synimeve të caktuara për ofrimin e shërbimeve të përkujdesit social. Për të qenë në gjendje të kryejë këtë funksion, ajo mbledh informacion, statistika dhe raporte nga ana e njësive të qeverisjes vendore. Treguesit e përmbajtjes dhe statistikave përcaktohen me vendim të Këshillit të Ministrave.

Në përputhje me rregullat e përcaktuara, fondet e buxhetit të shtetit janë transferuar nga MPÇS në buxhetet e bashkive/komunave në formën e fondeve të buxhetit të destinuara për financimin e shërbimeve të përkujdesit social, në përputhje me vlerësimin e nevojave dhe mundësive të buxhetit të shtetit. Llogaritja e fondit dhe metodologjia e shpërndarjes bëhet nga MPÇS në bashkëpunim me Ministrinë e Financave dhe miratohet me vendim të Këshillit të Ministrave. Ligji «Për ndihmën dhe shërbimet sociale» nuk thekson asgjë në lidhje me metodën e shpërndarjes që MPÇS duhet të përdorë apo se cilët tregues duhet të përfshihen në formulën e shpërndarjes se fondeve3.

Ligji «Për ndihmën dhe shërbimet sociale», i cakton MPÇS-së përgjegjësinë për shpërndarjen e transfertave të synuara për ofrimin e shërbimeve sociale, e cila së bashku me MF zhvillon metodologjinë e shpërndarjes se fondeve (neni 38). Në praktikë ky mekanizëm mund të jetë efikas vetëm nëse caktimi i përgjegjësive shpenzuese nëpër lokalitete është simetrik. Nëse ky caktim është asimetrik, shpërndarja e transfertave në thelb shndërrohet në financim të drejtpërdrejtë të infrastrukturës ekzistuese (në vend që të sigurojë për nevojat e grupeve të synuara), që efektivisht i shkëput bashkitë dhe komunat nga procesi i planifikimit të shërbimeve sociale dhe i vendos komunat më të pasura në një pozicion më të mirë, pasi ato do të marrin më shumë fonde duke qenë se kanë më shumë infrastrukturë. Kjo vetëm do të rrisë pabarazitë ekzistuese nëpër komuna.

3 Analiza e Buxhetit të Shtetit për vitin 2011 tregoi se MPÇS nuk kishte planfikuar asnjë transfertë në buxhetin e vitit 2011, për t’u ndarë në bashkitë/komunat.

36Gusht 2015

Ligji gjithashtu thekson se për mbështetjen e shërbimeve të reja të përkujdesit social dhe zhvillimin e politikave sociale, MPÇS do të krijojë Fondin Social, i cili përbëhet nga:

pjesë e fondeve të programuara për shërbimet e përkujdesit social;

fonde jashtëbuxhetore nga organizata, persona fizikë ose juridikë apo individë të tjerë;

të ardhura të tjera që sigurohen nga zbatimi i drejtpërdrejtë i marrëveshjeve dy ose shumëpalëshe, që Republika e Shqipërisë lidh me shtetet e tjera;

të ardhurat nga burimet e veta dhe nga pasuritë që zotëron MPÇS.

Rregullat e përdorimit të Fondit Social, përcaktohen me Vendim të Këshillit të Ministrave.

Figura 7 paraqet përmbajtjen e përgjithshme të burimeve të buxhetit të shtetit të caktuara për financimin e shërbimeve të përkujdesit social.

Fig. 7. Burime të financimit të shërbimeve të reja sociale

Në përgjithësi, kjo metodë siguron akses të barabartë ndaj shërbimeve të përkujdesit social, por ajo dobëson avantazhet e administrimit të decentralizuar të shërbimit të ofruar, sepse kufizon aftësinë e qeverive lokale për të përshtatur përmbajtjen e listës së shërbimeve të ofruara për banorët lokale, me nevojat e tyre specifike. Pasojat negative të krijimit të një liste universale të


shërbimeve për të gjitha qeveritë lokale mund të zbuten, nëse qeveria qendrore do të miratonte një listë shtojcë të shërbimeve dhe standardeve të shërbimit prej së cilës lokalitetet mund të zgjidhnin. Megjithatë, një zgjidhje më realiste do të jetë për ta kthyer procesin e përcaktimit të listës uniforme të shërbimeve dhe standardeve të shërbimit në një proces gjithë përfshirës, ku palët e interesuara duke përfshirë konsumatorët, ofruesit e shërbimit, qeveritë e niveleve të ndryshme, etj do të kontribuojnë me inputet e tyre ose përcaktojnë një listë apo shërbime përfaqësuese, që mund të përdoren për shpërndarjen e transfertave ndër-buxhetore dhe do t’i lejojë qeveritë lokale të ushtrojnë vetgjykim për formën e shërbimeve që ato ofrojnë për elektoratin e tyre.

Dispozitat e Ligjit të lartpërmendur për shërbimet sociale (neni 18) theksojnë se bashkitë dhe komunat nuk lejohen të ofrojnë shërbime të reja të përkujdesit social, me nismën e tyre dhe në kurriz të burimeve të të ardhurave që ato zotërojnë. Ato lejohen vetëm të rrisin numrin e kategorive të pranueshme të marrësve të shërbimit, në qoftë se ata mund ta përballojnë atë. Por në qoftë se autoritetet lokale nuk lejohen të ushtrojnë iniciativën e tyre dhe të provojne zgjidhje të reja, kjo të ndikojë negativisht në efikasitetin e përgjithshëm, pasi lokalitetet privohen nga mundësia për të gjeneruar praktika të reja që përfundimisht mund të provojnë të suksesshme dhe që mund të përsëriten nëpër lokalitete të tjera.

Ligji “Për organizimin dhe funksionimin e qeverisjes vendore”, paraqet një tablo shumë të ndryshme. Ai i njeh shërbimet e përkujdesit social si një funksion ekskluziv/ i vetë bashkive dhe komunave, duke lejuar qeverinë qendrore të vendosë standardet e shtetit në lidhje me funksionin ekskluziv lokal, por duke saktësuar se ajo mund të bëjë kështu për të vetmin qëllim të arritjes së një interesi të qartë dhe specifik kombëtar, me kusht që standardi kombëtar nuk e kufizon lirinë e qeverive lokale në fusha me interes të qartë vendor. Në ato raste kur një qeveri lokale nuk ka burime të mjaftueshme për të përmbushur një standard kombëtar, qeveria qendrore do të japë mbështetjen e nevojshme për të mundësuar qeverinë lokale të arrijë standardin kombëtar.

Megjithatë, Ligji nuk i jep ndonjë përgjigje pyetjes se si përcaktohet hendeku i financimit kur një qeveri lokale nuk ka burime të mjaftueshme, për të përmbushur një standard kombëtar. Do të zbatohen normat e financimit? Do të përcaktohen normat e financimit në bazë të standardeve? Si do të përcaktohen ato? Sa shpesh ose në çfarë raste do të rishikohen këto norma? Përgjigjet e këtyre pyetje janë thelbësore në qoftë se parimet e deklaruara të ofrimit të shërbimeve sociale do të shërbejnë si një themel për të ndërtuar dhe operuar një sistem efikas dhe të qëndrueshëm të ofrimit të shërbimeve sociale.

Aktualisht, administrata e shërbimeve të përkujdesit social caktohet për nivele të ndryshme të qeverisjes bazuar në hapësirën gjeografike të ofruesit të shërbimit, më shumë se në natyrën e vetë shërbimit. I njëjti lloj i shërbimit mund të caktohet në nivelin lokal, rajonal ose qendror të qeverisë në varësi të madhësisë së institucionit që ofron shërbimin (Ligji “Për shërbime sociale”):

MPÇS administron shërbime kur ato ofrohen për njerëzit që banojnë në më shumë se 2 qarqe/rrethe

qarku/rrethi administron shërbimet kur ato ofrohen për njerëzit që banojnë në disa njësi vendore në atë qark

bashkitë/komunat administrojnë shërbimet kur ato ofrohen për njerëzit që banojnë në atë qytet ose komunë.

38Gusht 2015

Kutia

4

Një rast i caktimit të ofruesve të shërbimit në vend të shërbimeve, në të gjithë nivelet e qeverisë

Shqipëria ka 4 shtëpi jetimore publike, dy nga të cilat janë të vendosura në rajonin e Shkodrës, një në Tiranë dhe një në Sarandë. Është e sigurt të supozojmë se secili prej këtyre institucioneve strehon fëmijë nga rajone të ndryshme, pasi numri i institucioneve e tejkalon numrin e rajoneve. Prandaj, këto institucione administrohen dhe financohen nga MPÇS. Përveç 4 jetimoreve, ka edhe 14 shtëpi në grupe të vogla për jetimët të drejtuara nga OJF* lokale. A marrin këto OJF ndonjë financim nga buxhetet lokale apo financohen ekskluzivisht nga fonde jashtëbuxhetore (donatorë)? Sipas Ligjit mbi shërbimet sociale, qeveritë e juridiksioneve lokale ku këto OJF janë të vendosura mund të prokurojnë shërbime prej tyre (Neni 18). Në këtë rast ato do të duhet të sigurojnë fonde nga buxheti lokal. Qeveria e bashkisë/komunës në kontratën e saj me ofruesin e shërbimit mund gjithashtu të specifikojë, kërkesat shtesë të cilësisë në krahasim me ato të vendosura në standardin e shërbimit nga MPÇS.

___________________

* QENDRA KOMBËTARE SHQIPTARE PËR STUDIME SOCIALE. Vlerësimi i Shërbimeve të Kujdesit të Fëmijëve dhe institucioneve për fëmijët pa kujdes

prindëror. Raport Studimi sponsorizuar nga UNICEF, Shqipëri, Tetor 2005


Vini re se baza për caktimin e shpenzimeve në të gjithë nivelet e qeverisjes që theksohen në ligjin «Për organizimin dhe funksionimin e qeverisjes vendore» janë mjaft të ndryshme me ato të përdorura në ligjin «Për ndihmën dhe shërbimet sociale»: në Ligjin për qeveritë lokale përgjegjësitë e shpenzimeve caktohen në nivel lokal, në varësi të natyrës së shërbimeve (për shembull, të gjitha shërbimet e përkujdesit social janë një funksion ekskluziv i pushteteve lokale), ndërsa në Ligjin mbi shërbimet sociale, institucionet caktohen më shumë në varësi të shtrirjes se tyre territoriale apo prejardhjes së klientëve, sesa natyrës së shërbimeve në vetvete.

Sot, kur Ministria e Financave është duke zhvilluar një paketë e re rregullash për financat lokale, do të jetë e domosdoshme të krijohet një mjedis i përshtatshëm për një decentralizim më efikas të shërbimeve të përkujdesit social. Kjo do të kërkojë rishikimin e disa prej dispozitave, në lidhje me caktimin e përgjegjësive, që parashtrohen në Ligjin për Vetëqeverisjen Lokale. Duke pasur parasysh politikën e decentralizimit në sferën sociale, do të jetë e dobishme të shqyrtohen disa nga dispozitat e këtij ligji që kanë të bëjnë me caktimin e përgjegjësive në sferën sociale. Hapi i ardhshëm mund të jetë vlerësimi i burimeve financiare të nevojshme për zbatimin e përgjegjësive të caktuara për secilen shtresë të qeverisë. Caktimi i burimeve tatimore dhe formula e barazimit të kapaciteteve fiskale duhet të sigurojnë bazën financiare për zbatimin e përgjegjësive të shpenzimeve të caktuara për çdo nivel të qeverisë.

Në perspektivën e largët, përgjegjësitë financiare të niveleve të ndryshme të qeverisjes duhet të ndahen në mënyrë të tillë që përgjegjësitë caktuara për secilen shtresë të mbështeten me sasi të mjaftueshme të burimeve financiare. Arritja e këtij statusi do të kërkojë caktimin e burimeve të taksave në të gjithë nivelet e sistemit buxhetor. Kjo do të përfshijë caktimin e burimeve të taksave respektive për buxhetet e nivelit lokal dhe krijimin e një sistemi të transfertave barazuese për të kompensuar pabarazitë në përshtatjen e bazës tatimore në bashki/komuna dhe rajone të ndryshme. Për më tepër, një fond i veçantë mund të ngrihet në kuadër të buxhetit të qeverisë qendrore, për të krijuar stimuj për qeveritë lokale dhe për të kërkuar zgjidhje të reja. Transfertat nga ky fond mund t’i jepen qeverive vendore mbi baza konkurruese për të shpërblyer qeveritë vendore që ofrojnë shërbime shtesë të cilat plotësojnë prioritetet kombëtare.

Në perspektivën e afërt, meqënëse bashkitë dhe komunat në shumicën e rasteve nuk disponojnë burime të mjaftueshme financiare si për ofrimin e shërbimeve sociale, ashtu dhe për administrimin e procesit të ofrimit të shërbimeve, përgjegjësitë për financimin dhe administrimin e këtyre shërbimeve duhet t’i caktohen Këshillave Rajonale. Financimi për ofrimin e shërbimeve sociale duhet të caktohet në buxhetin e qeverisë qendrore dhe duhet të dërgohen në buxhetet rajonale si grante të pakushtëzuara. Prandaj, caktimi i përgjegjësive në të gjithë nivelet e qeverisë mund të duket si më poshtë:

40Gusht 2015

Fig. 8. Caktimi i përgjegjësive të rekomanduara, në fushën e ofrimit të shërbimeve sociale, në të gjithë nivelet e qeverisë


***

Një dokument konceptues titulluar «Projekt politika & korniza e planifikimit të shërbimeve sociale» propozon të përdoret një metode programore për financimin e shërbimeve sociale në nivel lokal.Vizioni i paraqitur nga ky dokument është si vijon: Çdo vit MPÇS do të përcaktojë prioritetet shtetërore në sferën e mbrojtjes sociale, dhe bashkitë/komunat dhe qarqet do t’i përgjigjen këtyre prioriteteve duke përgatitur programet e tyre të quajtura Planet e Ndërhyrjes Sociale, nga të cilat MPÇS do të zgjedhe programet që plotësojnë prioritetet më mirë. Në disa raste financimi i nevojave të programeve fitues do të mbulohet deri në 100% nga buxheti i shtetit, por shumica e programeve fituese ende do të duhet të bashkë-financohen nga buxhetet vendore. Programet që dështojnë të kalojnë kriteret e përzgjedhjes, do të duhet të financohen tërësisht nga buxhetet vendore. Dokumenti konceptues propozon gjithashtu që MPÇS-së t’i jepet e drejta për të lëshuar një direktivë që ndalon qeverinë vendore të bëjë ndonjë ndryshim ose të prezantoje ndonjë zhvillim të ri që mund të kundërshtojë politikat dhe prioritetet e qeverisë qendrore edhe pse e gjithë kjo ndikon në planifikimin e shërbimeve sociale, që njihet si një funksion ekskluziv lokal.

Eliminimi i kësaj kontradikte dhe të ndërtimi i një sistemi më harmonik të ofrimit të shërbimeve, do të kërkojë që akordimi i transfertave nga buxheti i shtetit të bëhet në varësi të aftësisë se qeverive vendore për të përmbushur nevojat e elektoratit të tyre në shërbimet sociale. Në mënyrë që të demonstrojnë aftësinë e tyre për të përmbushur nevojat vendore, qeverive vendore duhet t’ju jepet liri më e madhe për të përdorur fondet që ata marrin nga MPÇS. Financimi i siguruar nga qendra dhe liria më e madhe në plotësimin e nevojave lokale do të jenë në përputhje me politikën e decentralizimit të deklaruar nga Qeveria Shqiptare. Ndërsa krijohen mundësi për përfitime nga procesi i decentralizimit, ka mënyra të ndryshme për të siguruar fonde të centralizuar. Disa shembuj përfshijnë:

përputhja e granteve nga buxheti i shtetit me lokalitetet për financimin e shërbimit të kujdesit social

Financimi i centralizuar i shërbimeve tradicionale duke përdorur normat e financimit dhe ndarjen e fondeve për shërbimet alternative mbi baza konkurruese. Dhënia e fondeve për lokalitetet mund të kushtëzohet me formimin e shoqatës së bashkive/komunave për ofrimin e shërbimeve të caktuara, të prokurimit, të shërbimeve të përkujdesit social nga OJF-të (outsourcing/OJF-të në rolin e kontrolluesit të shërbimeve publike), etj.

konkurrenca e programeve lokale (rajonale) të reformimit të sferës sociale.

Sekuenca e hapave dhe rekomandimeve në lidhje me stimujt për zhvillimin e rregullave financiare dhe të sistemeve të informimit financiar të përkujdesit social, janë përshkruar në seksionin tjetër.

42Gusht 2015

5. GJETJE DHE REKOMANDIME

Sistemi financiar duke qenë në themel të ofrimit të shërbimeve të përkujdesit social mbështetet në të njëjtat parime si sektorët e tjerë të sferës sociale. Këto parime janë formësuar nga praktikat më të mira të menaxhimit financiar të shumë vendeve të zhvilluara dhe tashmë përdoren me më shumë apo më pak sukses nga vendet në zhvillim që kërkojnë zgjidhje optimale për përdorimin e burimeve financiare publike.

Shqipëria ka demonstruar përkushtimin e saj ndaj këtyre parimeve, duke deklaruar ambicien e saj për të krijuar një sistem të përkujdesit social që ka për qëllim sigurimin e aksesit/qasjes së barabartë ndaj shërbimeve të përkujdesit social, përmirësimin e cilësisë dhe rritjen e efikasitetit të shërbimeve sociale. Gjatë viteve të fundit Shqipëria ka miratuar kuadrin konceptual, dokumentet programore, dhe rregulloret që dëshmojnë se këto parime do të zbatohen në vazhdimësi, duke përfshirë zbatimin e tyre përmes mekanizmave financiare të testimit në terren të dhënies të shërbimeve sociale.

Në të njëjtën kohë, zbatimi i parimeve të deklaruara dhe prioritetet e zhvillimit të sistemit të shërbimeve sociale kërkojnë një plan të detajuar të sistemit të synuar/target të menaxhimit që do të paraqesë një pasqyrë të qartë të të gjithë procesit të planifikimit të politikave, zbatimin dhe vlerësimin e performancës së organeve që qeverisin procesin e shpërndarjes të shërbimeve dhe të prodhuesve të shërbimit.

Ligji i Republikës së Shqipërisë “Për menaxhimin e sistemit buxhetor në Republikën e Shqipërisë” përcakton parimet e përgjithshme të sistemit buxhetor të Shqipërisë - strukturën e saj, themelet e procesit buxhetor, marrëdhëniet ndërqeveritare dhe përgjegjësinë për vëzhgimin e legjislacionit buxhetor. Ligji është i aplikueshëm për të gjitha fazat e procesit buxhetor, duke përfshirë përgatitjen dhe aprovimin e buxhetit, zbatimin dhe mbikëqyrjen e buxhetit, si dhe raportimin dhe auditimin e buxhetit.

Në të njëjtën kohë, qeveria shqiptare ka njohur nevojën për të adresuar çështjet që kanë të bëjnë me financat e qeverisë vendore në programin e saj Ekonomik dhe Fiskal për vitet 2012-2014. Ligji i ri “Për Financat Vendore”, që është paraqitur për shqyrtim dhe miratim, do të vendosë themelet ligjore për formimin e të ardhurave dhe shpenzimeve vendore, do të përshkruajë të drejtat dhe përgjegjësitë e organeve të qeverisjes vendore në identifikimin pikave kryesore të shpenzimeve, do të përcaktojë formulën e shpërndarjes për transfertat e pakushtëzuara në qeveritë vendore dhe rregulloret e huamarrjes, si dhe kërkesat për të siguruar transparencën e buxheteve lokale.

Kohëzgjatja e projektit aktual nuk ka lejuar konsulentin/en të njihet me zbatimin praktik të këtij ligji dhe të ligjeve të tjera, si dhe me detajet e zbatimit të marrëveshjeve financiare për ofrimin e shërbimeve sociale që këto ligje parashikojnë. Gjithashtu vështirësia e gjetjes së një këndvështrimi më të mirë të marrëveshjeve ekzistuese, ka të bëjë me faktin se sistemi i financimit


të shërbimeve të përkujdesit social është ende në fazat e hershme të tij dhe se i tërë sistemi i menaxhimit të financave publike në Shqipëri po kalon një periudhë tranzicioni.

Analiza e legjislacionit, propozimet konceptuale, dhe intervistat me zyrtarë kryesorë të MF, MPÇS dhe Shërbimet Sociale Shtetërore treguan se rregullat e vendosura mund të zhvillohen më tej dhe të kontribuojnë në zbatimin e prioriteteve që Qeveria e Shqipërisë ka vendosur në lidhje me sferën sociale.

Roli i sistemit financiar në këtë rast konsiston në pajisjen e autoriteteve kompetente me mjetet që ata kanë nevojë për të ndikuar në zhvillimin e sferës sociale dhe të siguroje që objektivat e politikave sociale të arrihen në mënyrën më të plote dhe në kohë më efikase. Parë nga ky këndvështrim, sistemi financiar nuk mund të ketë objektiva dhe/apo prioritete të tjera, përveç atyre të caktuara para sferës sociale. Këto objektiva dhe prioritete janë formuluar nga Qeveria e Shqipërisë në dokumentet e saj kryesore strategjike dhe programore:

të krijojë shërbime të reja komunitare dhe të rrisë larminë dhe shtrirjen gjeografike të shërbimeve;

të rrisë përgjegjësinë e pushtetit lokal për financimin, garantimin e qëndrueshmërinë dhe vazhdimësinë e shërbimeve;

të hartojë, zbatojë, monitorojë dhe përmirësojë standardet e shërbimeve për të gjitha grupet në nevojë, për të siguruar cilësi të lartë dhe shërbime efikase;

të respektojë të drejtat e grupeve në nevojë, në veçanti të fëmijëve, personave me aftësi të kufizuara dhe të moshuarve, plotësimi i nevojave të tyre dhe mbështetja e integrimit të tyre në jetën sociale;

të promovojë përfshirjen së bizneseve sociale në financimin dhe ofrimin e shërbimeve sociale komunitare.

Duke përdorur këto objektiva si ‘shenja dalluese/gur kilometrazhi’ që përcaktojnë drejtimin e përgjithshëm të lëvizjes përpara, mund të formulohen rekomandime të përgjithshme për zhvillimin e instrumenteve financiare për përdorim, në sferën sociale.

44Gusht 2015

5.1. Krijimi i shërbimeve të reja komunitare dhe rritja e shumëllojshmërisë dhe shtrirjes gjeografike të shërbimeve

Afatshkurtër (brenda një viti) Prezantimi në legjislacion i përkufizimit të termit “shërbimi social” (“shërbimet sociale jo

monetare”). Përkufizimi i shërbimit social duhet të reflektojë dallimin e tij nga koncepte të tilla si transferta për qytetarët, mbrojtja sociale dhe ndihma ekonomike.Termi “shërbim social” duhet të bashkë-lidhet me konceptin e planifikimit të programit afatmesëm, dhe në veçanti me terma të tilla si “aktivitet që konsiston në prodhimin e shërbimeve sociale”, “output/kapacitet prodhues” dhe “outcome/rezultatet”;

Prezantimi i koncepteteve të njësive të matjes së volumit të shërbimeve sociale të prodhuara, grupeve përfitues, kostove për njësitë e shërbimeve sociale;

Propozimi i buxhetit, ligji i buxhetit dhe raporti i ekzekutimit të buxhetit duhet të prezantojnë ndarjen e shpenzimeve buxhetore nga shërbime sociale të synuara/target drejt grupeve të veçanta shoqërore (të tilla si fëmijët me aftësi të kufizuara, fëmijët pa kujdes prindëror, fëmijët në konflikt me ligjin, persona të pastrehë , fëmijët dhe të rriturit që jetojnë me HIV/AIDS, të rriturit me aftësi të kufizuara fizike, të rriturit me aftësi të kufizuara mendore, persona të moshuar te pambështetur, etj). Sistemi i informacionit financiar, që mund të shërbejë si bazë për monitorimin e shpenzimeve buxhetore dhe ofrimin e shërbimeve sociale në nivel lokal, duhet të ketë formatin e mëposhtëm:


Të vizatohet një inventar i të gjitha shërbimeve sociale që ofrohen në nivel bashkie, sot. Rezultati duhet të jetë një listë e detajuar e shërbimeve, që përmbajnë përshkrimin e shërbimit, treguesit e cilësisë së shërbimit dhe përkufizimet e grupeve të synuara/target. Lista e shërbimeve mund të paraqitet në formën e Kodit të Praktikave më të Mira, që përmbajnë referime të zonave pilot ku palët e interesuara mund të shohin praktikat më të mira në ofrimin e shërbimeve të dorës së parë. Lista e shërbimeve duhet të jetë në dispozicion të publikut (për shembull, ajo mund të publikohet në web-site të Shërbimit Social Shtetëror).

Të krijohen stimuj që do të rrisin interesimin e autoriteteve lokale për të treguar me shumë iniciativë dhe për të pilotuar shërbime të reja sociale të bazuara në komunitet. Për të arritur këtë duhet:

o Të krijohet një rezervuar i veçantë për fondin e shërbimeve/programeve të reja sociale në buxhetin e qeverisë qendrore për dhënien e granteve për bashkitë dhe/ose komunat që kanë propozuar shërbimet/programet më të mira. Madhësia e Fondit do të përcaktohet bazuar në prioritetet e Qeverisë në sferën sociale

o Projekt statuti i Fondit. Statuti i Fondit duhet të përmbajë referenca për burimet e të ardhurave të Fondit dhe objektivat dhe kushtet për shpenzimet e Fondit.

Të propozohen procedura për pjesëmarrjen e bashkive/komunave dhe rajoneve në konkursin për çmime/shpërblime nga fondi i Shërbimeve/Programeve të reja sociale. Një prej kushteve të pranueshmërisë për konkurrentët e ardhshëm duhet të jetë disponueshmëria për burime të tjera financuese të tilla si të ardhurat e veta të bashkisë/komunës dhe rajoneve, burime të OJF-ve, kontributet e donatorëve, inpute personale të individëve privatë, etj. Në këtë mënyrë, fondet duhet të jepen me kushtin e disponueshmërisë së bashkë-financimit lokal.

Të zhvillohen rregullat (kriteret) e përzgjedhjes për të renditur aplikimet e bashkive/komunave dhe rajoneve për financimin e shërbimeve/programeve të reja.

Të zhvillohen rregullat për monitorimin e përdorimin me synime/target të shpërblimeve nga bashkitë/komunat dhe/ose rajonet fituese.

46Gusht 2015

5.2. Rritja e përgjegjësisë së pushtetit lokal për financimin e shërbimeve sociale, duke siguruar qëndrueshmërinë dhe vazhdimësinë e tyre.

Afatshkurtër (Brenda një viti) Rritja e autonomise fiskale të autoriteteve vendore:

o Të vizatohet një inventar të të drejtave dhe përgjegjësive të autoriteteve vendore në rregullimin e të ardhurave buxhetore vendore. Te tregohet se kush (cili nivel i qeverisjes) përcakton politikën, duke përfshirë standardet e përshtatshmërisë, shumllojshmërine e shërbimeve të ofruara, përcaktimin standardeve të cilësisë, etj; kush (cili nivel i qeverisjes) siguron fonde për ofrimin e shërbimeve dhe kush (cili niveli i qeverisjes) administron shpërndarjen e shërbimeve, dmth vepron me institucionet të cilat japin shërbime ose sigurojnë shërbime nga furnizuesit jo-qeveritare potencial, mban të dhënat e përfituesve të shërbimit, etj.

o Të kryhet një ekzaminim i hollësishëm i rregulloreve ekzistuese dhe marrëveshjeve mbi të ardhurat për të vlerësuar shkallën në të cilën përgjegjësitë e shpenzimeve të bashkive/komunave përputhen me burimet e të ardhurave të tyre; të identifikohen burimet e mundshme të fitimeve të efikasitetit; të vlerësohet shkalla e autonomisë së të ardhurave të bashkive/komunave (nëse ato mund të imponojnë taksa të reja, të ndryshojnë normat e taksave, të caktojnë tarifat e shërbimeve, etj).

o Të vlerësohet kostoja e kryerjes së përgjegjësive të shpenzimeve që i janë caktuar lokaliteteve në sferën e shërbimeve sociale.

o Të rishikikohen rregullat për ndarjen e transfertave të pakushtëzuara. Madhësia e transfertës së pakushtëzuar, e ndarë për një bashki/komunë konkrete, duhet të përcaktohet në bazë të përbërjes së konsumatorëve të shërbimit (mosha e tyre, statusi social, niveli i të ardhurave, etj).

o Të zhvillohen procedurat për marrjen e reagimeve/feedback nga qytetarët e bashkive/komunave në lidhje me cilësinë e shërbimeve sociale

Afatmesme (1-3 vjet)Të krijohet mundësia për reagime/feedback nga banorët lokalë dhe të sigurohet

pjesëmarrja e tyre në procesin buxhetor (buxhetim me pjesëmarrje).


5.3. Hartimi, zbatimi, monitorimi dhe përmirësimi i standardeve të shërbimeve për të gjitha grupet në nevojë për të siguruar cilësi të lartë dhe shërbime efikase

Afatshkurtër (brenda një viti) Të zhvillohen algoritme për vlerësimin e kërkesës për shërbimet sociale në natyrë dhe në

terma monetare.

Të bëhen rekomandime për kostot e shërbimeve/programeve sociale nga bashkia/komuna. Të zhvillohet një model kompjuterik që do të ndihmojë përdoruesit në kostot e shërbimeve dhe programeve.

Tëe hartohen dhe miratohen procedurat për prokurimin e shërbimeve sociale nga OJF-të.

Të ndërtohen mekanizmat për të rritur përfshirjen e qytetarëve në dhënien e shërbimeve sociale të pagueshme (bazuar ne kontratë) dhe jo-të pagueshëme (vullnetare.)

Afatmesme (1-3 vjet)Të zhvillohen udhëzimet për vlerësimin e efikasitetit social-ekonomik të programeve

sociale nga bashkitë/komunat (pasojat e zbatimit të programit për treguesit cilësorë të buxhetit/shërbimeve lokale/menaxhimit të buxhetit të programit).

Të propozohen udhëzime për qeveritë lokale në lidhje me zhvillimin dhe implementimin e standardeve të shërbimeve sociale.

Të propozohen udhëzime për kostot e programit.

48Gusht 2015

5.4. Respekti për të drejtat e grupeve në nevojë, në veçanti fëmijëve me aftësi të kufizuara dhe të moshuarve, duke përmbushur nevojat e tyre dhe mbështetur integrimin e tyre në jetën sociale

Afat-shkurtër (brenda një viti) Të zhvillohen algoritme (harta udhë-rrëfyese) për vlerësimin e nevojave për shërbime

sociale

Të vlerësohet kërkesa për shërbimet sociale, nga grupi i synuar/target i përfituesve të shërbimit.

Te krijohet nje bazë e të dhënave të marrësve të shërbimeve, nga lokaliteti (bashkia/komuna). Baza e të Dhënave duhet të rinovohet të paktën çdo vit (për të patur mundësi të analizoje stoqet dhe flukset si pjesë e procesit të buxhetit)

Afatmesme (1-3 vjet)Të zhvillohet një procedurë për monitorimin dhe vlerësimin e statusit të grupeve të

synuara/target (për nga prodhimi/output dhe/ose rezultati/outcome).

5.5. Promovimi për përfshirjen e bizneseve sociale në financimin dhe ofrimin e shërbimeve sociale komunitare

Afatshkurtër (brenda një viti)Të zhvillohen masa për të promovuar përgjegjësinë sociale të biznesit (të sigurojë

përfitime tatimore për ofruesit e shërbimeve sociale: shpenzimet e ofrimit të shërbimeve sociale, për shembull, mund të zvogëlojnë bazën tatimore për Tatimin mbi Fitimin të Ndërmarrjeve)

Të krijohet një forum i hapur për dialog në mes qeverisë qendrore dhe autoriteteve lokale, biznesit dhe donatorëve, etj për të diskutuar mënyrat e mundshme të reformimit të sistemit të ofrimit të shërbimeve sociale


Lista e dokumentave

1. KUSHTETUTA E SHQIPËRISË

2. PËR ORGANIZIMIN DHE FUNKSIONIMIN E QEVERISJES VENDORE. LIGJI No. 8652, më datë 31.07.2000

3. PËR MENAXHIMIN E SISTEMIT BUXHETOR NË REPUBLIKËN E SHQIPËRISË. Ligji No. 9936, më datë 26.06.2008

4. PËR MENAZHIMIN FINANCIAR DHE KONTROLLIN. LIGJI No. 10296, më datë 08.07.2010

5. PËR NDIHMËN DHE SHËRBIMET SHOQËRORE. LIGJI No. 9355, më datë 10.03.2005

6. PËR NDARJEN ADMINISTRATIVO-TERRITORIALE TË NJËSIVE TË QEVERISJES VENDORE NË REPUBLIKËN E SHQIPERISË. Ligji no. 8653, më datë

7. BUXHETI I SHTETIT PËR VITIN 2011. LIGJI No. 10355, më datë 02.12.2010

8. PËRCAKTIMIN E PËRGJEGJËSIVE TË RAJONIT (QARKUT) PËR SHPËRNDARJEN E SHËRBIMEVE TË PËRKUJDESJES SHOQËRORE Vendimi i Këshillit te Ministrave No. 563, date 12.8.2005

9. STRATEGJIA E SEKTORIT TË FINANCAVE PUBLIKE 2007-2013. Ministria e Financave http://www.dsdc.gov.al/previewdoc.php?file_id=157

10. PROGRAMI EKONOMIK DHE FISKAL. REPUBLIKA E SHQIPËRISË. 2011 – 2013 http://www.minfin.gov.al/minfin/pub/economic_and_fiscal_program_2011_2013_1830_1.pdf

11. PROGRAMI EKONOMIK DHE FISKAL. REPUBLIKA E SHQIPËRSË 2013 – 2015 http://www.minfin.gov.al/minfin/pub/economic_and_fiscal_programme_2013_2015_albania_en_4409_1.pdf

12. KUADRI MAKROEKONOMIK DHE FISKAL PËR PERIUDHËN 2009 – 2011 http://www.minfin.gov.al/minfin/pub/6_fiscal_and_macroeconomic_framework_2009_2011_483_1.pdf

13. LLOGARITË RAJONALE NË SHQIPËRI http://www.instat.gov.al/media/204738/regional_accounts_english_version__2011.pdf

14. SHQIPËRI – SHPENZIMET PUBLIKE DHE VLERËSIMI I LLOGARIDHËNIES FINANCIARE (PEFA). 2011 http://www.minfin.gov.al/minfin/_1_2.php/ http://www.minfin.gov.al/previewdoc.php?file_id=3230

50Gusht 2015

50

15. STRATEGJIA NDËRSEKTORIALE E PËRFSHIRJES SOCIALE. 2007-2013 http://www.shisalbania.org/publikime/social_inclusion_crosscutting_strategy_-_final.pdf

16. STRATEGJIA E DECENTRALIZIMIT DHE E QEVERISJES VENDORE, 2006 http://www.entwicklung.at/uploads/media/localgov_Decentralization_Strategy__eng.pdf

17. VLERËSIMI I SHERBIMEVE TË KUJDESIT NDAJ FËMIJËVE DHE I INSTITUCIONEVE PËR FËMIJËT PA KUJDES PRINDËROR. Qendra Kombëtare Shqiptare për Studimet Sociale (Raport Studimor financuar nga UNICEF, Shqipëri).http://www.unicef.org/albania/Residential_Care_Assessment.pdf

18. PROGRAM I BUXHETIT AFATMESËM. GUIDE SEKTORI. Ministria e Punës , Çështjeve Sociale dhe Shanseve të Barabarta

19. PROJEKT POLITIKA & KUADRI PER PLANIFIKIMIN E SHËRBIMEVE SOCIALE RAJONALE DHE LOKALE

20. KUADRI I DECENTRALIZIMIT TË PËRKUJDESIT SOCIAL & PLANI I VEPRIMIT (përmbledhje dhe shënime spjeguese) bazuar në Strategjinë Sektoriale të Mbrojtjes Sociale 2007-2013

analiza financiare e shpenzimeve te mbrojtjes sociale - 2013

Documents