analiza narażenia zawodowego pracowników na szkodliwe czynniki

7

Analiza narażenia zawodowego pracowników na szkodliwe czynniki biologiczne w typowej miejskiej oczyszczalni ścieków

Arkadiusz Nowojewskiabsolwent Wyższej Szkoły Zarządzania Ochroną Pracy w Katowicach

Wojciech MniszekWyższa Szkoła Zarządzania Ochroną Pracy w Katowicach

Analiza narażenia zawodowego pracowników

na szkodliwe czynniki biologiczne

w typowej miejskiej oczyszczalni ścieków

Streszczenie

W publikacji przedstawiono narażenie na mikrobiologiczne szkodliwe czynniki w oczyszczalni ścieków. Na podstawie danych z piśmiennictwa wybrano główne zagrożenia mikrobiologiczne i opisano ich potencjalne skutki zdrowotne dla pracowników w oczyszczalni ścieków. Ocenę naraże-nia na wybrane bakterie patogenne wykonano w typowej oczyszczalni ścieków miejskich w Polsce. Opisano metody pobierania próbek, a także analityczną procedurę ilościowych pomiarów patoge-nów na stanowiskach pracy w wybranej oczyszczalni ścieków. W rezultacie oceniono higieniczne warunki pracy na stanowiskach pracy.

Abstract

Exposure for the hazardous microbiological agents in wastewater treatment plant are presented in this article. On the base of literature the principals microbiological hazards were identifi ed and the potential health effects resulting from exposure of men working in wastewater treatment plant are described. Exposure assessment on some pathogenic bacteria’s present in ambient air in the workplaces in one typical municipal wastewater treatment plant in Poland was made. The sampled method as well as the analytical procedure to quantitative measures of pathogens in work places are described in this article. In the result the hygienic conditions in the work places were assessed.

1. Wstęp

Obiekty komunalne, takie jak oczyszczalnie ścieków, poza swą zasadniczą i niewątpliwie pozytywną rolą, służącą ochronie środowiska naturalnego, mogą też niekorzystnie oddziaływać na otoczenie, w tym na środowisko pracy, a więc i na samego pracownika, poprzez emisję szkodliwych czynników biologicznych. Jednak-że należy z całą odpowiedzialnością podkreślić, iż wielkość narażenia zawodowego – związanego z emisją licznych szkodliwych czynników biologicznych do środowi-ska pracy, zależy m.in. od wielkości danej oczyszczalni ścieków, ilości i charakteru,

ZESZYTY NAUKOWE WYŻSZEJ SZKOŁY ZARZĄDZANIA OCHRONĄ PRACY W KATOWICACH Nr 1(2)/2006, s. 7-34 ISSN-1895-3794

8

Arkadiusz Nowojewski, Wojciech Mniszek

tzn. składu biologicznego oczyszczanych ścieków, a także w dużej mierze od sposobu prowadzenia procesu oczyszczania ścieków – właściwej eksploatacji oczyszczalni, rodzaju zastosowanej technologii oczyszczania, a tym samym rodzaju zastosowa-nych obiektów i urządzeń, jak również od aktualnych warunków meteorologicz-nych i przyrodniczych. Jakość typowych ścieków miejskich (komunalnych) określa m.in. zawartość w nich zanieczyszczeń biologicznych. Obecność w ściekach tych zanieczyszczeń determinuje rodzaj i ilość występujących szkodliwych czynników biologicznych w środowisku pracy, a więc tym samym pośrednio warunkuje wiel-kość narażenia zawodowego pracowników na szkodliwe czynniki biologiczne. Ście-ki, jak również surowe osady ściekowe stanowią potencjalny materiał zakaźny, są siedliskiem ogromnej liczby mikroorganizmów (drobnoustrojów – czyli grupy roślin i zwierząt o wymiarach mikroskopijnych). Przede wszystkim są to: wirusy, bakterie, grzyby, glony, pierwotniaki, a także jaja helmintów (robaków pasożytniczych).

Większość tych drobnoustrojów należy do typowej fl ory heterotrofi cznej żyjącej w przewodzie pokarmowym człowieka i zwierząt. Wśród tych gatunków są jednak i ga-tunki chorobotwórcze [1]. Ścieki są także środowiskiem, w którym występują produkty rozpadu drobnoustrojów, takie jak: endotoksyny i glukany [2]. Większość bakterii, glo-nów i pierwotniaków obecna w ściekach i osadach ściekowych bierze aktywny udział w procesach oczyszczania biologicznego ścieków, determinując ich efektywność.

Zanieczyszczenia mikrobiologiczne emitowane z oczyszczalni ścieków rozprze-strzeniają się przede wszystkim w postaci bioaerozoli. To również najistotniejsza z punktu widzenia narażenia zawodowego droga szerzenia się szkodliwych czynników biologicznych. Bioaerozol stanowi mieszaninę bakterii, grzybów i pleśni oraz ich metabolitów i toksyn, które zostały zawieszone w pyle lub kro-plach cieczy (np. wody) [3]. Istotne z uwagi na emisję bioaerozoli do atmosfery (w tym również do powietrza środowiska pracy) są następujące procesy: parowa-nie, przedmuchiwanie, rozbryzg.

W środowisku pracy typowej miejskiej oczyszczalni ścieków występuje szereg biologicznych czynników szkodliwych dla zdrowia – patogennych (chorobotwór-czych) mikro- i makroorganizmów, charakteryzujących się różnym stopniem wi-rulencji (zjadliwości), będącej miarą ich chorobotwórczości. Analiza narażenia za-wodowego związanego z oddziaływaniem szkodliwych czynników biologicznych należy do niezbędnych działań profi laktycznych, które służą ochronie człowieka w środowisku pracy.

2. Szkodliwe czynniki biologiczne – charakterystyka

Generalnie szkodliwe czynniki biologiczne obejmują:- drobnoustroje komórkowe oraz jednostki bezkomórkowe zdolne do replikacji

lub przenoszenia materiału genetycznego,- drobnoustroje zmodyfi kowane genetycznie (takie, których materiał genetycz-

9


ny został zmieniony w sposób nie zachodzący w warunkach naturalnych wskutek krzyżowania lub naturalnej rekombinacji),

- hodowle komórkowe (namnożone in vitro – czyli poza organizmem w warun-kach laboratoryjnych – kolonie komórek wyizolowanych z organizmów wieloko-mórkowych),

- pasożyty wewnętrzne,- priony (niskocząsteczkowe białka o właściwościach zakażających i wysokiej od-

porności na oddziaływanie chemiczne i fi zyczne, powodujące gąbczaste zwyrodnienie mózgu), które mogą być przyczyną zakażenia, alergii (uczulenia) lub zatrucia [4, 5]. Rozwinięciem tego pojęcia jest defi nicja biologicznych szkodliwości zawodowych, w której to przez szkodliwe czynniki biologiczne w środowisku pracy rozumie się te mikro- i makroorganizmy oraz wytwarzane przez nie struktury i substancje, które działają negatywnie na organizm człowieka w procesie pracy i mogą być przyczyną chorób zawodowych lub parazawodowych. Można wśród nich wyróżnić:

- czynniki wywołujące choroby zakaźne (zakażenie – wirusy, bakterie, grzyby) i inwazyjne (pasożytnicze, zarażenie penetracyjne – pierwotniaki, robaki),

- alergeny biologiczne (bakterie, grzyby, cząstki roślinne i zwierzęce),- toksyny biologiczne, w tym czynniki immunotoksyczne – wzbudzające odpo-

wiedź układu odpornościowego:• endotoksyna bakteryjna – biologicznie aktywny lipopolisacharyd, występujący

w najbardziej zewnętrznej warstwie ściany komórkowej bakterii Gram-ujemnych, • mykotoksyny (mikotoksyny) – trujące, nielotne metabolity, np. afl atoksyny

wytwarzane przez grzyby,• enterotoksyny – toksyny wytwarzane przez niektóre szczepy bakterii z rodziny

Enterobacteriaceae, tzw. enterotoksygenne, np. E. coli, • glukany grzybicze – polimery cząsteczek D-glukozy wchodzące w skład ścia-

ny komórkowej grzybów, • lotne związki organiczne – toksyczne metabolity lotne wytwarzane przez grzy-

by pleśniowe (obejmują niskocząsteczkowe związki – alkohole, aldehydy, ketony, kwasy organiczne, sole),

• toksyny roślinne, • jady zwierzęce,• czynniki rakotwórcze (pyły takiego drewna jak buk i dąb; wirus zapalenia

wątroby typu B i C) [6, 7].

3. Analiza narażenia pracowników

na szkodliwe czynniki biologiczne

Analiza, w tym także ocena, narażenia zawodowego na szkodliwe czynniki bio-logiczne jest zadaniem wieloetapowym i polega na:

10


- analizie procesu technologicznego i dokonaniu wstępnej oceny realnej możli-wości zagrożenia czynnikami biologicznymi w danym miejscu pracy (wykaz prac narażających pracowników na działanie czynników biologicznych – załącznik nr 2 do Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 22.04.2005r. w sprawie szkod-liwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki [Dziennik Ustaw, 2005, nr 81, poz. 716]),

- określeniu drogi (lub dróg) szerzenia się szkodliwych czynników biologicz-nych oraz dróg narażenia,

- określeniu źródeł narażenia (etapów procesu niosących ze sobą największe ryzyko narażenia),

- określeniu szkodliwych czynników biologicznych, które mogą występować w danym procesie pracy oraz opisie ich szkodliwego działania,

- identyfi kacji szkodliwych czynników biologicznych w powietrzu w wybra-nych punktach – na wybranych stanowiskach (pomiary czynników biologicznych – obecnie bez możliwości oceny w odniesieniu do uznanych prawnie normatywów, ponieważ w przypadku oczyszczalni ścieków brak jest uznanych normatywów higienicznych dopuszczalnego stopnia zanieczyszczenia powietrza szkodliwymi czynnikami biologicznymi),

- identyfi kacji narażonych pracowników (grup pracowników) – określeniu cza-su trwania narażenia (ekspozycji),

- podjęciu decyzji o ewentualnym wprowadzeniu niezbędnych działań profi -laktycznych w celu minimalizacji wielkości narażenia pracowników na szkodliwe czynniki biologiczne [5].

4. Technologia oczyszczania ścieków

W przedmiotowej miejskiej oczyszczalni ścieków podstawowym elementem procesu oczyszczania ścieków, oprócz oczyszczania mechanicznego, jest proces oczyszczania biologicznego ścieków osadem czynnym, realizowany w reaktorach biologicznych.

Oczyszczanie wstępne – mechaniczne – ma na celu przygotowanie ścieków do dalszych procesów technologicznych i obejmuje procesy mechaniczne (fi zyczne), takie jak: cedzenie i sedymentacja (osadzanie).

Oczyszczanie biologiczne ścieków (zwane również drugim stopniem oczysz-czania ścieków) stanowi proces, w którym wykorzystuje się metabolizm organi-zmów roślinnych i zwierzęcych do transformacji zawartych w ściekach substancji organicznych i mineralnych (zanieczyszczeń). Generalnie procesy biologiczne, a właściwie biochemiczne – związane z życiowym działaniem mikroorganizmów – przeważają przy oczyszczaniu ścieków komunalnych.

11


5. Drogi narażenia zawodowego

Narażenie pracowników na szkodliwe czynniki biologiczne może nastąpić drogą:- oddechową,- pokarmową,- przez skórę.Najważniejszą z punktu widzenia narażenia zawodowego na szkodliwe czynniki

biologiczne w oczyszczalni ścieków jest droga powietrzna – bioaerozol bakteryjny – układ dwu- lub trzyfazowy, składający się z faz:

- rozpraszającej (powietrze),- rozproszonej (stałej lub ciekłej) – zawierającej drobnoustroje i zapewniającej

im stabilność.Stąd także najczęstszymi wrotami zakażenia są drogi oddechowe (droga po-

wietrzno-kropelkowa), inne drogi to: pokarmowa, parenteralna (krwiopochodna), kontaktowa (przez kontakt bezpośredni) [8, 9].

6. Źródła narażenia zawodowego

Szkodliwe czynniki biologiczne występują praktycznie w każdym etapie oczysz-czania ścieków czy też przeróbki osadów. Są obecne zarówno w ściekach nieoczysz-czonych, jak też oczyszczonych i nie poddanych dezynfekcji. Jednakże szczególnie istotne z punktu widzenia narażenia zawodowego na bioaerozole zawierające mikro-organizmy patogenne są następujące etapy oczyszczania ścieków:

- etap oczyszczania wstępnego – mechanicznego – ścieków – na tym etapie oczyszczania ścieki nieoczyszczone biologicznie (surowe) zawierać mogą szczegól-nie dużo organizmów chorobotwórczych (szkodliwych czynników biologicznych); obiektem, w którym należy spodziewać się zwiększonej ekspozycji na szkodliwe czynniki biologiczne, jest budynek krat,

- etap oczyszczania biologicznego ścieków w komorach napowietrzania – tutaj z uwagi na wywoływany burzliwy ruch ścieków zjawisko powstawania bioaerozoli może być szczególnie intensywne, ponadto w komorach napowietrzania obecna jest znaczna ilość mikroorganizmów w postaci zawiesiny zooglealnej osadu czyn-nego (w tym również obecne mogą być mikroorganizmy patogenne); obiektami za-sługującymi na szczególną uwagę w aspekcie narażenia zawodowego na szkodliwe czynniki biologiczne na tym etapie są komory osadu czynnego,

- etap zagęszczania osadu nadmiernego z zastosowaniem taśmowych zagęsz-czarek mechanicznych, – obserwacja pracy urządzeń ujawniła fakt tworzenia się bioaerozolu wodnego, będącego następstwem ruchu taśmy zagęszczarki; proces zagęszczania mechanicznego osadu zwykle prowadzony jest w budynku zagęsz-czaczy [10].

12


Zatem do grup zawodowych o największym narażeniu na czynniki biologiczne zalicza się:

- pracowników zajmujących się mechanicznym oczyszczaniem ścieków,- oraz pracowników zajmujących się obróbką osadów ściekowych.

7. Biologiczne czynniki szkodliwe dla zdrowia – identyfikacja

Wśród szkodliwych czynników biologicznych występujących w typowej miej-skiej oczyszczalni ścieków, na które narażeni są pracownicy, wyróżnia się:

- wirusy,- bakterie,- grzyby,- pierwotniaki,- pasożyty,- oraz aerozol zawieszony w powietrzu, w którym między innymi występują

endotoksyny i glukany.

Tabl.1. Szkodliwe czynniki biologiczne na jakie narażeni są pracownicy oczyszczalni ścieków [4, 6].

13

Analiza narażenia zawodowego pracowników na szkodliwe czynniki biologiczne w typowej miejskiej oczyszczalni ściekówLp

.Ka

tego

ria c

zyn-

nikó

wNa

zwa

łaci

ńska

i/lu

b po

lska

Grup

a za

groż

enia

Wys

tępo

wan

iePr

zeno

szen

ieDz

iała

nie

na c

złow

ieka

Prof

ilakt

yka

Szcz

epio

nka

1W

irusy

(C

alic

iviri

dae)

Wiru

s za

pale

nia

wąt

roby

ty

pu E

(HEV

)3*

*Lu

dzie

, zw

ierz

ęta

Poka

rmow

eZ

– za

pale

nie

wąt

roby

Czys

tość

, got

owan

ie i/

lub

odka

żani

e w

ody

i pos

iłków

, dez

ynfe

kcja

, ste

ry-li

zacj

aBr

ak

2W

irusy

(C

alic

iviri

dae)

Wiru

s No

rwal

k2

Ludz

iePo

karm

owe

Z –

zapa

leni

e je

lit: b

iegu

nka,

w

ymio

tyCz

ysto

ść, g

otow

anie

i/lu

b od

każa

nie

wod

y i p

osiłk

ów, d

ezyn

fekc

ja, s

tery

-liza

cja

Brak

3W

irusy

(C

alic

iviri

dae)

Inne

wiru

sy z

rodz

iny

Calic

iviri

dae

2Lu

dzie

, zw

ierz

ęta

Poka

rmow

eZ

– za

pale

nie

jelit

: bie

gunk

a,

wym

ioty

Czys

tość

, got

owan

ie i/

lub

odka

żani

e w

ody

i pos

iłków

, dez

ynfe

kcja

, ste

ry-

lizac

jaBr

ak

4W

irusy

(P

icor

navi

ridae

)W

irus

Coxs

acki

e (g

rupy

A

i B)

2Lu

dzie

Pow

ietrz

no-k

rope

lkow

e,

bezp

ośre

dnie

Z –

zapa

leni

a uk

ładu

odd

e-ch

oweg

o, a

ngin

a, g

orąc

zki,

zapa

leni

a m

ózgu

i op

on

móz

gow

o-rd

zeni

owyc

h,

para

liż, z

apal

enie

wąt

roby

, st

any

zapa

lne

skór

y z

wy-

sypk

ą, b

iegu

nka,

zap

alen

ie

mię

śnia

ser

cow

ego

i osi

erdz

ia (g

rupa

B)

Ochr

ony

osob

iste

, dez

ynfe

kcja

, st

eryl

izacj

aBr

ak

5W

irusy

(P

icor

navi

ridae

)W

irusy

ECH

O2

Ludz

iePo

wie

trzno

-kro

pelk

owe,

be

zpoś

redn

ie

Z –

zapa

leni

a uk

ładu

od

dech

oweg

o, g

orąc

zki,

zapa

leni

a m

ózgu

i op

on

móz

gow

o-rd

zeni

owyc

h,

para

liż, z

apal

enie

wąt

roby

i je

lit, s

tany

zap

alne

skó

ry z

w

ysyp

ką, z

apal

enie

spo

jó-

wek

, bie

gunk

a,

zapa

leni

e m

ięśn

ia s

erco

we-

go i

osie

rdzia

Ochr

ony

osob

iste

, dez

ynfe

kcja

, st

eryl

izacj

aBr

ak

6W

irusy

(P

icor

navi

ridae

)

Wiru

s za

pale

nia

wąt

roby

ty

pu A

(typ

72

ludz

kich

en

tero

wiru

sów

)2

Ludz

ie, ś

ciek

iKa

łow

o-p

okar

mow

e,

bezp

ośre

dnie

Z –

zapa

leni

e w

ątro

by ty

pu

A, z

apal

enie

żoł

ądka

i je

lit

Szcz

epie

nia

ochr

onne

, bie

rne

uodp

ar-

nian

ie lu

dzką

imm

unog

lobi

ną, o

chro

ny

osob

iste

, dez

ynfe

kcja

, ste

ryliz

acja

, as

eniza

cja

kału

i śc

iekó

w

Jest

7

Bakt

erie

(w

arun

kow

o be

z-tle

now

e pa

łecz

ki

Gram

-uje

mne

)

Aero

mon

as h

ydro

phila

2W

oda,

ści

eki,

zwie

rzęt

a, lu

dzie

Pow

ietrz

no

-kro

pelk

owe,

be

zpoś

redn

ie

T –

zatru

cia

jelit

owe

ente

roto

ksyn

ą bi

ałko

wą,

Z

– ró

żne

zaka

żeni

a u

osób

z

obni

żoną

odp

orno

ścią

Ochr

ony

osob

iste

zab

ezpi

ecza

jące

w

ocz

yszc

zaln

i ści

eków

Brak

8Ba

kter

ie (b

eztle

-no

we

lase

czki

pr

zetrw

alni

kują

ce)

Clos

tridi

um p

erfri

ngen

s /

lase

czka

zgo

rzel

i ga

zow

ej2

Gleb

a, k

ał, ś

ciek

iBe

zpoś

redn

ie

(prz

yran

ne)

Z –

zgor

zel g

azow

a z

rozp

a-de

m tk

anek

, zap

alen

ie tk

anki

łą

czne

j, po

socz

nica

;T

– dz

iała

nie

toks

yczn

e pr

zez

toks

yny

biał

kow

e

Szyb

kie

opat

ryw

anie

ran,

dez

ynfe

kcja

, st

eryl

izacj

a Br

ak

14


9

Bakt

erie

(b

eztle

now

e la

secz

ki p

rzet

rwal

-ni

kują

ce)

Clos

tridi

um s

pp.:

C.

diffi

cile

,C.

sep

ticum

,C.

nov

yi,

C. h

isto

lytic

um

i inn

e /

grup

a la

secz

ek o

brzę

ku

złośl

iweg

o

2Gl

eba,

kał

Bezp

ośre

dnie

(p

rzyr

anne

), po

karm

owe

Z –

obrz

ęk z

łośl

iwy

ran,

za

pale

nie

jelit

Szyb

kie

opat

ryw

anie

ran,

dez

ynfe

kcja

, st

eryl

izacj

a, k

ontro

la ż

ywno

ści,

goto

wa-

nie

prod

uktó

w s

poży

wcz

ych

Brak

10

Bakt

erie

(war

un-

kow

o be

ztle

now

e pa

łecz

ki

Gram

-uje

mne

)

Ente

roba

cter

aer

ogen

es /

cloa

cae

2

Kał l

udzi

i zw

ierz

ąt, g

leba

, w

oda,

ści

eki,

prod

ukty

rośl

inne

i z

wie

rzęc

e,

pył,

pow

ietrz

e,

środ

owis

ko

szpi

taln

e

Poka

rmow

e,

bezp

ośre

dnie

(c

zęst

o pr

zez

sprz

ęt m

edyc

zny)

, po

wie

trzno

-kro

pel-

kow

e, p

owie

trzno

-py

łow

e

Z –

opor

tuni

styc

zne

zapa

leni

a dr

óg m

oczo

wyc

h,

żołą

dka

i jel

it, p

łuc

i inn

ych

narz

ądów

;IT

– re

akcj

e im

mun

otok

sycz

-ne

wyw

ołan

e en

doto

ksyn

ą

Prze

strz

egan

ie z

asad

hig

ieny

(myc

ie rą

k,

dezy

nfek

cja,

ste

ryliz

acja

), m

ycie

pro

duk-

tów

spo

żyw

czyc

h, c

hlor

owan

ie w

ody,

oc

hron

y os

obis

te, o

słon

y za

bezp

iecz

ają-

ce w

ocz

yszc

zaln

iach

ści

eków

Brak

11

Bakt

erie

(war

un-

kow

o be

ztle

now

e pa

łecz

ki

Gram

-uje

mne

)

Ente

roba

cter

spp

.2

Kał l

udzi

i zw

ierz

ąt, g

leba

, w

oda,

ści

eki,

prod

ukty

rośl

inne

i z

wie

rzęc

e,

pył,

pow

ietrz

e,

środ

owis

ko

szpi

taln

e

Poka

rmow

e,

bezp

ośre

dnie

(c

zęst

o pr

zez

sprz

ęt m

edyc

zny)

, po

wie

trzno

-kro

pel-

kow

e, p

owie

trzno

-py

łow

e

Z –

opor

tuni

styc

zne

zapa

leni

a dr

óg m

oczo

wyc

h,

żołą

dka

i jel

it, p

łuc

i inn

ych

narz

ądów

;IT

– re

akcj

e im

mun

otok

sycz

-ne

wyw

ołan

e en

doto

ksyn

ą

Prze

strz

egan

ie z

asad

hig

ieny

(myc

ie rą

k,

dezy

nfek

cja,

ste

ryliz

acja

), m

ycie

pro

duk-

tów

spo

żyw

czyc

h, c

hlor

owan

ie w

ody,

oc

hron

y os

obis

te, o

słon

y za

bezp

iecz

ają-

ce w

ocz

yszc

zaln

iach

ści

eków

Brak

12Ba

kter

ie (z

iarn

iaki

Gr

am-d

odat

nie)

Ente

roco

ccus

spp

.:E.

faec

alis

,E.

faec

ium

/pa

cior

kow

ce k

ałow

e (e

nter

okok

ki)

2

Prze

wod

y po

karm

owe

ludz

i i z

wie

rząt

, kał

, pr

oduk

ty s

po-

żyw

cze,

rośl

iny,

py

ł, po

wie

trze

Poka

rmow

e,

bezp

ośre

dnie

(c

zęst

o pr

zez

sprz

ęt m

edyc

zny)

, po

wie

trzno

-kro

pel-

kow

e, p

owie

trzno

-py

łow

e

Z –

opor

tuni

styc

zne

zapa

le-

nia

dróg

moc

zow

ych,

pęc

he-

rzyk

a żó

łcio

weg

o, w

sier

dzia

, rz

adzie

j bak

terie

mia

Prze

strz

egan

ie z

asad

hig

ieny

(myc

ie rą

k,

dezy

nfek

cja,

ste

ryliz

acja

), m

ycie

pro

-du

któw

spo

żyw

czyc

h, o

chro

ny o

sobi

ste,

re

dukc

ja z

apyl

enia

Brak

13

Bakt

erie

(war

un-

kow

o be

ztle

now

e pa

łecz

ki

Gram

-uje

mne

)

Esch

eric

hia

coli

/pa

łecz

ka o

kręż

nicy

(s

zcze

py w

ytw

arza

jące

Ve

rocy

toto

ksyn

y)

3**

Prze

wod

y po

karm

owe

ludz

i i z

wie

rząt

, kał

, gl

eba,

wod

a,

ście

ki, ś

rodo

wi-

sko

szpi

taln

e

Poka

rmow

e,

bezp

ośre

dnie

, po

wie

trzno

-kro

pelk

owe

Z –

krw

otoc

zne

zapa

le-

nie

okrę

żnic

y (k

rwaw

a bi

egun

ka);

T –

zatru

cia

siln

ymi e

nter

o-to

ksyn

ami b

iałk

owym

i;IT

– re

akcj

e im

mun

otok

sycz

-ne

wyw

ołan

e en

doto

ksyn

ą

Prze

strz

egan

ie z

asad

hig

ieny

(myc

ie rą

k,

dezy

nfek

cja,

ste

ryliz

acja

), m

ycie

pro

duk-

tów

spo

żyw

czyc

h, c

hlor

owan

ie w

ody,

oc

hron

y os

obis

te, o

słon

y za

bezp

iecz

ają-

ce w

ocz

yszc

zaln

iach

ści

eków

Brak

15


14

Bakt

erie

(war

un-

kow

o be

ztle

now

e pa

łecz

ki

Gram

-uje

mne

)

Esch

eric

hia

coli

/pa

łecz

ka o

kręż

nicy

(poz

osta

łe s

zcze

py)

2

Prze

wod

y po

karm

owe

ludz

i i z

wie

rząt

, kał

, gl

eba,

wod

a,

ście

ki, ś

rodo

wi-

sko

szpi

taln

e

Poka

rmow

e,

bezp

ośre

dnie

, po

wie

trzno

-kro

pel-

kow

e

Z –

opor

tuni

styc

zne

zapa

le-

nia

jelit

, bie

gunk

i;IT

– re

akcj

e im

mun

otok

sycz

-ne

wyw

ołan

e en

doto

ksyn

ą

Prze

strz

egan

ie z

asad

hig

ieny

(myc

ie rą

k,

dezy

nfek

cja,

ste

ryliz

acja

), m

ycie

pro

duk-

tów

spo

żyw

czyc

h, c

hlor

owan

ie w

ody,

oc

hron

y os

obis

te, o

słon

y za

bezp

iecz

ają-

ce w

ocz

yszc

zaln

iach

ści

eków

Brak

15Ba

kter

ie (t

leno

we

pałe

czki

Gr

am-u

jem

ne)

Flav

obac

teriu

m(C

hrys

eoba

cter

ium

) spp

.2

Wod

a, a

eroz

ol

krop

elko

wy,

zw

ierz

ęta

Pow

ietrz

no-k

rope

l-ko

we,

bez

pośr

ed-

nie

(ugr

yzie

nie)

IT –

„go

rącz

ka n

awilż

aczo

-w

a”: r

eakc

je im

mun

otok

-sy

czne

wyw

ołan

e w

dych

aną

endo

toks

yną;

Z(ZO

O) –

ropn

ie s

kórn

e

Ochr

ony

osob

iste

, nal

eżyt

a ko

nser

wac

ja

i czy

szcz

enie

urz

ądze

ń na

wilż

ając

ych,

oś

wia

ta z

drow

otna

Brak

16Ba

kter

ie (t

leno

we

pałe

czki

Gr

am-u

jem

ne)

Fluo

ribac

ter b

ozem

anae

(L

egio

nella

boz

eman

ae)

2W

oda,

ści

eki,

wilg

otna

gle

ba

Pow

ietrz

no-

krop

elko

we,

be

zpoś

redn

ie

Z –

zapa

leni

e pł

uc (l

egio

nelo

-za

), rz

adzie

j gor

ączk

a gr

ypo-

podo

bna

(Pon

tiac

feve

r)

Ochr

ony

osob

iste

, ośw

iata

zdr

owot

naBr

ak

17

Bakt

erie

(war

un-

kow

o be

ztle

now

e pa

łecz

ki

Gram

-uje

mne

)

Kleb

siel

la o

xyto

ca2

Gleb

a, w

oda,

pr

oduk

ty ro

ślin

ne

i zw

ierz

ęce,

pył

po

wie

trze,

ludz

ie,

zwie

rzęt

a

Pow

ietrz

no-k

rope

l-ko

we,

pow

ietrz

no-p

yło-

we,

bez

pośr

edni

e

Z –

zaka

żeni

a dr

óg m

oczo

-w

ych

i inn

ych

narz

ądów

;IT

– re

akcj

e im

mun

otok

sycz

-ne

wyw

ołan

e w

dych

aną

endo

toks

yną

Ochr

ony

osob

iste

, dez

ynfe

kcja

, ste

ryli-

zacj

a, u

żyw

anie

spr

zętu

jedn

oraz

oweg

o uż

ytku

, red

ukcj

a za

pyle

nia

Brak

18

Bakt

erie

(war

un-

kow

o be

ztle

now

e pa

łecz

ki

Gram

-uje

mne

)

Kleb

siel

la p

neum

onia

e /

pałe

czka

zap

alen

ia p

łuc

(Frie

dlan

dera

)2

Gleb

a, w

oda,

pr

zew

ody

poka

rmow

e lu

dzi

i zw

ierz

ąt

Pow

ietrz

no-

krop

elko

we,

be

zpoś

redn

ieZ

– za

pale

nie

płuc

Ochr

ony

osob

iste

, dez

ynfe

kcja

, ste

ryli-

zacj

a, u

żyw

anie

spr

zętu

jedn

oraz

oweg

o uż

ytku

Brak

19

Bakt

erie

(war

un-

kow

o be

ztle

now

e pa

łecz

ki

Gram

-uje

mne

)

Kleb

siel

la s

pp.:

K. rh

inos

cler

omat

is /

pałe

czka

twar

dzie

li,K.

oza

enae

(pał

eczk

a oz

eny)

2

Gleb

a, w

oda,

pr

oduk

ty ro

ślin

ne

i zw

ierz

ęce,

pył

po

wie

trze,

ludz

ie,

zwie

rzęt

a

Pow

ietrz

no-

krop

elko

we,

be

zpoś

redn

ie

Z –

twar

dzie

l nos

a, c

uchn

ący

nież

yt n

osa

(oze

na),

inne

za

każe

nia

Ochr

ony

osob

iste

, dez

ynfe

kcja

, ste

ryli-

zacj

a, u

żyw

anie

spr

zętu

jedn

oraz

oweg

o uż

ytku

Brak

20Ba

kter

ie (t

leno

we

pałe

czki

Gr

am-u

jem

ne)

Legi

onel

la p

neum

ophi

la /

pałe

czka

legi

onel

ozy

2W

oda,

ści

eki,

wilg

otna

gle

ba

Pow

ietrz

no-

krop

elko

we,

be

zpoś

redn

ie

Z –

zapa

leni

e pł

uc (l

egio

nelo

-za

), go

rącz

ka g

rypo

-pod

ob-

na (P

ontia

c fe

ver)

Ochr

ony

osob

iste

, ośw

iata

zdr

owot

naBr

ak

21Ba

kter

ie (t

leno

we

pałe

czki

Gr

am-u

jem

ne)

Legi

onel

la s

pp. (

L.

mic

dode

i,L.

ans

ia,

L.fe

elei

,L.

long

beac

hae

i inn

e)

2W

oda,

ści

eki,

gleb

a, tr

ocin

y,

mgł

a ol

ejow

a

Pow

ietrz

no-

krop

elko

we,

be

zpoś

redn

ie

Z –

zapa

leni

e pł

uc (l

egio

nelo

-za

), rz

adzie

j gor

ączk

a gr

ypo-

podo

bna

(Pon

tiac

feve

r)Oc

hron

y os

obis

te, o

świa

ta z

drow

otna

Brak

22Ba

kter

ie (k

rętk

i)Le

ptos

pira

inte

rroga

ns

(wsz

ystk

ie s

erot

ypy)

/le

ptos

pira

2Zw

ierz

ęta,

gle

ba,

wod

a, ś

ciek

i

Bezp

ośre

dnie

(p

rzez

skó

rę

i bło

ny ś

luzo

we)

, rz

adzie

j pok

ar-

mow

e

Z(ZO

O) –

lept

ospi

rozy

(g

orąc

zka

błot

na, c

horo

ba

Wei

la i

inne

)

Ochr

ony

osob

iste

, zw

alcz

anie

gry

zoni

, os

usza

nie

tere

nów

pod

mok

łych

, oc

hron

a w

ód p

rzed

zan

iecz

yszc

zeni

em,

szcz

epie

nia

ochr

onne

ludz

i i z

wie

rząt

, de

zynf

ekcj

a, o

świa

ta z

drow

otna

Jest

16

Arkadiusz Nowojewski, Wojciech Mniszek23

Bakt

erie

(war

un-

kow

o be

ztle

now

e pa

łecz

ki

Gram

-uje

mne

)

Mor

gane

lla m

orga

nii

2

Prze

wód

po

karm

owy

ludz

i i z

wie

rząt

, gle

ba,

ście

ki

Bezp

ośre

dnie

, po

karm

Z –

zaka

żeni

a dr

óg m

oczo

-w

ych,

ukł

adu

odde

chow

ego,

sk

óry

Ochr

ony

osob

iste

, dez

ynfe

kcja

Brak

24Ba

kter

ie (p

rątk

i)M

ycob

acte

rium

xen

opi,

Myc

obac

teriu

m s

pp.

2

Wod

a, ś

ciek

i, na

-w

óz, p

owie

trze,

m

gła

olej

owa,

pł

azy,

ludz

ie

Pow

ietrz

no-k

rope

lkow

eZ

– pr

zew

lekł

e za

każe

nie

płuc

, alv

eolit

is a

llerg

icOc

hron

y os

obis

te, a

seni

zacj

a śc

iekó

wBr

ak

25

Bakt

erie

(war

un-

kow

o be

ztle

now

e pa

łecz

ki

Gram

-uje

mne

)

Prot

eus

mira

bilis

/od

mie

niec

dziw

aczn

y2

Prze

wód

po

karm

owy

ludz

i i z

wie

rząt

, gle

ba,

ście

ki

Bezp

ośre

dnie

, po

karm

owe,

po

wie

trzno

-kro

pelk

owe

Z –

zaka

żeni

a dr

óg

moc

zow

ych,

rzad

ziej i

nnyc

h na

rząd

ówOc

hron

y os

obis

te, d

ezyn

fekc

jaBr

ak

26

Bakt

erie

(war

un-

kow

o be

ztle

now

e pa

łecz

ki

Gram

-uje

mne

)

Prot

eus

penn

eri

2

Prze

wód

po

karm

owy

ludz

i i z

wie

rząt

, gle

ba,

ście

ki

Bezp

ośre

dnie

, po

karm

owe,

po

wie

trzno

-kro

pelk

owe

Z –

zaka

żeni

a dr

óg

moc

zow

ych,

rzad

ziej i

nnyc

h na

rząd

ówOc

hron

y os

obis

te, d

ezyn

fekc

jaBr

ak

27

Bakt

erie

(war

un-

kow

o be

ztle

now

e pa

łecz

ki

Gram

-uje

mne

)

Prot

eus

vulg

aris

/od

mie

niec

pos

polit

y2

Prze

wód

po

karm

owy

ludz

i i z

wie

rząt

, gle

ba,

ście

ki

Bezp

ośre

dnie

, po

karm

owe,

po

wie

trzno

-kro

pelk

owe

Z –

zaka

żeni

a dr

óg

moc

zow

ych,

rzad

ziej i

nnyc

h na

rząd

ówOc

hron

y os

obis

te, d

ezyn

fekc

jaBr

ak

28

Bakt

erie

(war

un-

kow

o be

ztle

now

e pa

łecz

ki

Gram

-uje

mne

)

Prov

iden

cia

alca

lifac

iens

2

Prze

wód

po

karm

owy

ludz

i i z

wie

rząt

, gle

ba,

ście

ki

Bezp

ośre

dnie

, po

karm

owe,

po

wie

trzno

-kro

pelk

owe

Z –

zaka

żeni

a dr

óg m

oczo

-w

ych,

prz

ewod

u po

karm

o-w

ego

(bie

gunk

i), s

kóry

Ochr

ony

osob

iste

, dez

ynfe

kcja

Brak

29

Bakt

erie

(war

un-

kow

o be

ztle

now

e pa

łecz

ki

Gram

-uje

mne

)

Prov

iden

cia

rettg

eri /

pałe

czka

Ret

tger

a 2

Prze

wód

po

karm

owy

ludz

i i z

wie

rząt

, gle

ba,

ście

ki

Bezp

ośre

dnie

, po

karm

owe,

po

wie

trzno

-kro

pelk

owe

Z –

zaka

żeni

a dr

óg m

oczo

-w

ych,

prz

ewod

u po

karm

o-w

ego

(bie

gunk

i), s

kóry

Ochr

ony

osob

iste

, dez

ynfe

kcja

Brak

30

Bakt

erie

(war

un-

kow

o be

ztle

now

e pa

łecz

ki

Gram

-uje

mne

)

Prov

iden

cia

spp.

2

Prze

wód

po

karm

owy

ludz

i i z

wie

rząt

, gle

ba,

ście

ki

Bezp

ośre

dnie

, po

karm

owe,

po

wie

trzno

-kro

pelk

owe

Z –

zaka

żeni

a dr

óg m

oczo

-w

ych,

prz

ewod

u po

karm

o-w

ego

(bie

gunk

i), s

kóry

Ochr

ony

osob

iste

, dez

ynfe

kcja

Brak

31

Bakt

erie

(war

un-

kow

o be

ztle

now

e pa

łecz

ki

Gram

-uje

mne

)

Salm

onel

la a

rizon

ae2

Wod

a, g

leba

, śc

ieki

, pro

dukt

y ro

ślin

ne

i zw

ierz

ęce,

zw

ierz

ęta

Poka

rmow

o-w

odne

, rza

dko

pow

ietrz

no-k

rope

lkow

e

Z(ZO

O) –

sal

mon

ello

za

(zap

alen

ie ż

ołąd

ka i

jelit

, za

truci

a po

karm

owe)

Ochr

ony

osob

iste

, dez

ynfe

kcja

, ste

ryliz

a-cj

a, a

seni

zacj

a śc

iekó

w, i

nsta

lacj

a os

łon

zabe

zpie

czaj

ącyc

h w

ocz

yszc

zaln

iach

śc

iekó

w, p

rzes

trzeg

anie

zas

ad c

zyst

ości

i h

igie

ny w

mie

jscu

pra

cy, k

ontro

la

prod

uktó

w ż

ywno

ścio

wyc

h, o

świa

ta

zdro

wot

na

Brak

17


32

Bakt

erie

(war

un-

kow

o be

ztle

now

e pa

łecz

ki

Gram

-uje

mne

)

Salm

onel

la e

nter

itidi

s2

Wod

a, g

leba

, śc

ieki

, pro

dukt

y ro

ślin

ne

i zw

ierz

ęce,

zw

ierz

ęta

Poka

rmow

o-w

odne

, rza

dko

pow

ietrz

no-k

rope

lkow

e

Z(ZO

O) –

sal

mon

ello

za

(zap

alen

ie ż

ołąd

ka i

jelit

, za

truci

a po

karm

owe)

Ochr

ony

osob

iste

, dez

ynfe

kcja

, ste

ryliz

a-cj

a, a

seni

zacj

a śc

iekó

w, i

nsta

lacj

a os

łon

zabe

zpie

czaj

ącyc

h w

ocz

yszc

zaln

iach

śc

iekó

w, p

rzes

trzeg

anie

zas

ad c

zyst

ości

i h

igie

ny w

mie

jscu

pra

cy, k

ontro

la

prod

uktó

w ż

ywno

ścio

wyc

h, o

świa

ta

zdro

wot

na

Brak

33

Bakt

erie

(war

un-

kow

o be

ztle

now

e pa

łecz

ki

Gram

-uje

mne

)

Salm

onel

la ty

phim

uriu

m /

pałe

czka

dur

u m

ysie

go2

Wod

a, g

leba

, śc

ieki

, pro

dukt

y ro

ślin

ne

i zw

ierz

ęce,

zw

ierz

ęta

Poka

rmow

o-w

odne

, rza

dko

pow

ietrz

no-k

rope

lkow

e

Z(ZO

O) –

sal

mon

ello

za

(zap

alen

ie ż

ołąd

ka i

jelit

, za

truci

a po

karm

owe)

Ochr

ony

osob

iste

, dez

ynfe

kcja

, ste

ryliz

a-cj

a, a

seni

zacj

a śc

iekó

w, i

nsta

lacj

a os

łon

zabe

zpie

czaj

ącyc

h w

ocz

yszc

zaln

iach

śc

iekó

w, p

rzes

trzeg

anie

zas

ad c

zyst

ości

i h

igie

ny w

mie

jscu

pra

cy, k

ontro

la

prod

uktó

w ż

ywno

ścio

wyc

h, o

świa

ta

zdro

wot

na

Brak

34

Bakt

erie

(war

un-

kow

o be

ztle

now

e pa

łecz

ki

Gram

-uje

mne

)

Salm

onel

la p

arat

yphi

A,

B, C

/pa

łecz

ka d

uru

rzek

ome-

go (p

arad

uru)

A, B

, C

2

Wod

a, g

leba

, śc

ieki

, pro

dukt

y ro

ślin

ne

i zw

ierz

ęce,

zw

ierz

ęta

Poka

rmow

o-w

odne

, rza

dko

pow

ietrz

no-k

rope

lkow

e

Z –

dur r

zeko

my

(par

adur

) ty

pu A

, B i

C

Ochr

ony

osob

iste

, szc

zepi

enia

och

ronn

e,

dezy

nfek

cja,

ste

ryliz

acja

, ase

niza

cja

ście

ków

, ins

tala

cja

osło

n za

bezp

iecz

a-ją

cych

w o

czys

zcza

lnia

ch ś

ciek

ów,

prze

strz

egan

ie z

asad

czy

stoś

ci i

higi

eny

w m

iejs

cu p

racy

, kon

trola

pro

dukt

ów

żyw

nośc

iow

ych,

ośw

iata

zdr

owot

na

Jest

35

Bakt

erie

(war

un-

kow

o be

ztle

now

e pa

łecz

ki

Gram

-uje

mne

)

Salm

onel

la ty

phi /

pałe

czka

dur

u br

zusz

-ne

go3*

*

Wod

a, g

leba

, śc

ieki

, pro

dukt

y ro

ślin

ne

i zw

ierz

ęce,

lu

dzie

Poka

rmow

o-w

odne

, rza

dko

pow

ietrz

no-k

rope

lkow

e

Z –

dur b

rzus

zny

Szcz

epie

nia

ochr

onne

, och

rony

oso

bist

e,

dezy

nfek

cja,

ste

ryliz

acja

, ase

niza

cja

ście

ków

, ins

tala

cja

osło

n za

bezp

iecz

a-ją

cych

w o

czys

zcza

lnia

ch ś

ciek

ów,

prze

strz

egan

ie z

asad

czy

stoś

ci i

higi

eny

w m

iejs

cu p

racy

, kon

trola

pro

dukt

ów

żyw

nośc

iow

ych,

ośw

iata

zdr

owot

na

Jest

36

Bakt

erie

(war

un-

kow

o be

ztle

now

e pa

łecz

ki

Gram

-uje

mne

)

Salm

onel

la –

inne

od

mia

ny (s

erot

ypy)

2

Wod

a, g

leba

, śc

ieki

, pro

dukt

y ro

ślin

ne

i zw

ierz

ęce,

zw

ierz

ęta

Poka

rmow

o-w

odne

, rza

dko

pow

ietrz

no-k

rope

lkow

e

Z(ZO

O) –

sal

mon

ello

za

(zap

alen

ie ż

ołąd

ka i

jelit

, za

truci

a po

karm

owe)

Szcz

epie

nia

ochr

onne

, och

rony

oso

bist

e,

dezy

nfek

cja,

ste

ryliz

acja

, ase

niza

cja

ście

ków

, ins

tala

cja

osło

n za

bezp

iecz

a-ją

cych

w o

czys

zcza

lnia

ch ś

ciek

ów,

prze

strz

egan

ie z

asad

czy

stoś

ci i

higi

eny

w m

iejs

cu p

racy

, kon

trola

pro

dukt

ów

żyw

nośc

iow

ych,

ośw

iata

zdr

owot

na

Brak

37

Bakt

erie

(war

un-

kow

o be

ztle

now

e pa

łecz

ki G

ram

-uj

emne

)

Shig

ella

boy

dii /

pałe

czka

cze

rwon

ki2

Ludz

ie (z

wła

sz-

cza

dzie

ci)

Poka

rmow

o-w

odne

,

Z –

czer

won

ka b

akte

ryjn

a (z

apal

enie

jelit

a gr

ubeg

o z

krw

awą

bieg

unką

)

Ochr

ony

osob

iste

, dez

ynfe

kcja

, ste

ry-

lizac

ja, o

świa

ta z

drow

otna

, utrz

yman

ie

czys

tośc

i i h

igie

ny

Brak

18

Arkadiusz Nowojewski, Wojciech Mniszek38

Bakt

erie

(war

un-

kow

o be

ztle

now

e pa

łecz

ki G

ram

-uj

emne

)

Shig

ella

dys

ente

riae

(typ

1) /

pałe

czka

cze

rwon

ki

(typ

1)3*

*Lu

dzie

(zw

łasz

-cz

a dz

ieci

)Po

karm

owo-

wod

ne,

Z –

czer

won

ka b

akte

ryjn

a (z

apal

enie

jelit

a gr

ubeg

o z

krw

awą

bieg

unką

);T

– ba

rdzo

siln

a eg

zoto

ksyn

a bi

ałko

wa

(cyt

otok

syna

Shi

gi)

Ochr

ony

osob

iste

, dez

ynfe

kcja

, ste

ry-

lizac

ja, o

świa

ta z

drow

otna

, utrz

yman

ie

czys

tośc

i i h

igie

nyBr

ak

39

Bakt

erie

(war

un-

kow

o be

ztle

now

e pa

łecz

ki G

ram

-uj

emne

)

Shig

ella

dys

ente

riae

(poz

osta

łe ty

py) /

pałe

czka

cze

rwon

ki

(poz

osta

łe ty

py)

2Lu

dzie

(zw

łasz

-cz

a dz

ieci

)Po

karm

owo-

wod

ne,

Z –

czer

won

ka b

akte

ryjn

a (z

apal

enie

jelit

a gr

ubeg

o z

krw

awą

bieg

unką

)

Ochr

ony

osob

iste

, dez

ynfe

kcja

, ste

ry-

lizac

ja, o

świa

ta z

drow

otna

, utrz

yman

ie

czys

tośc

i i h

igie

nyBr

ak

40

Bakt

erie

(war

un-

kow

o be

ztle

now

e pa

łecz

ki G

ram

-uj

emne

)

Shig

ella

flex

neri

/pa

łecz

ka c

zerw

onki

2Lu

dzie

(zw

łasz

-cz

a dz

ieci

)Po

karm

owo-

wod

ne,

Z –

czer

won

ka b

akte

ryjn

a (z

apal

enie

jelit

a gr

ubeg

o z

krw

awą

bieg

unką

);T

– en

tero

toks

yny

biał

kow

e

Ochr

ony

osob

iste

, dez

ynfe

kcja

, ste

ry-

lizac

ja, o

świa

ta z

drow

otna

, utrz

yman

ie

czys

tośc

i i h

igie

nyBr

ak

41

Bakt

erie

(war

un-

kow

o be

ztle

now

e pa

łecz

ki G

ram

-uj

emne

)

Shig

ella

son

nei /

pałe

czka

cze

rwon

ki2

Ludz

ie (z

wła

sz-

cza

dzie

ci)

Poka

rmow

o-w

odne

,

Z –

czer

won

ka b

akte

ryjn

a (z

apal

enie

jelit

a gr

ubeg

o z

krw

awą

bieg

unką

)

Ochr

ony

osob

iste

, dez

ynfe

kcja

, ste

ry-

lizac

ja, o

świa

ta z

drow

otna

, utrz

yman

ie

czys

tośc

i i h

igie

nyBr

ak

42Pa

soży

ty (r

obak

i, ta

siem

ce)

Echi

noco

ccus

mul

tilo-

cula

ris /

tasi

emie

c bą

blow

cow

y lis

i

3**

Lisy

, gry

zoni

e,

psy,

wilk

i

Poka

rmow

e,

pow

ietrz

no-p

yłow

e (w

dych

anie

pył

u za

wie

rają

cego

w

ysch

nięt

y ka

ł lis

ów lu

b ps

ów)

Z(ZO

O) –

bąb

low

ica

wąt

roby

, rz

adzie

j płu

c, m

ózgu

lub

inny

ch n

arzą

dów

Odro

bacz

anie

hod

owan

ych

lisów

, ase

ni-

zacj

a lis

ich

odch

odów

, och

rony

oso

bist

e (r

espi

rato

ry),

prze

strz

egan

ie z

asad

hi-

gien

y w

kon

takt

ach

z ps

ami,

dezy

nfek

cja

pom

iesz

czeń

, ośw

iata

zdr

owot

na

Brak

43Pa

soży

ty (r

obak

i, pr

zyw

ry)

Fasc

iola

hep

atic

a /

mot

ylic

a w

ątro

bow

a2

Owce

, byd

ło,

ślim

aki,

rośl

iny

wod

ne

Poka

rmow

e (s

poży

cie

wod

nych

ro

ślin

z m

etac

eka-

riam

i)

Z –

zapa

leni

e w

ątro

byOś

wia

ta z

drow

otna

, nie

spo

żyw

anie

ro

ślin

wod

nych

, dez

ynfe

kcja

, och

rony

os

obis

teBr

ak

44Pa

soży

ty (p

ierw

ot-

niak

i, w

icio

wce

)

Giar

dia

lam

blia

(Gia

rdia

in

test

inal

is) /

lam

blia

(wie

lkou

ście

c je

litow

y)

2Lu

dzie

, zw

ierz

ęta

Poka

rmow

o-w

odne

Z –

lam

blio

za: z

apal

enie

bł

ony

śluz

owej

dw

unas

tnic

y i j

elita

czc

zego

z b

iegu

nką

ostrą

lub

prze

wle

kłą

Goto

wan

ie i

odka

żani

e w

ody

pitn

ej, m

y-ci

e i g

otow

anie

pro

dukt

ów s

poży

wcz

ych,

as

eniza

cja

odch

odów

ludz

kich

, ośw

iata

zd

row

otna

Brak

45Pa

soży

ty (r

obak

i, ni

cien

ie)

Stro

ngyl

oide

s st

erco

ralis

/w

ęgor

ek je

litow

y2

Gleb

a, z

wie

rzęt

a (p

sy),

ludz

ie

Bezp

ośre

dnie

(w

nika

nie

larw

fil

ario

idal

nych

pr

zez

skór

ę)

Z –

węg

orcz

yca:

zap

alen

ie

jelit

, zap

alen

ie p

łuc,

bie

gunk

i, rz

adzie

j zap

alen

ie o

pon

Ochr

ony

osob

iste

(odp

owie

dnie

obu

wie

), as

eniza

cja

odch

odów

ludz

kich

, dez

yn-

fekc

ja g

leby

i w

ody,

ośw

iata

zdr

owot

na

Brak

46Pa

soży

ty (r

obak

i, ni

cien

ie)

Stro

ngyl

oide

s sp

p.2

Gleb

a, z

wie

rzęt

a,

ludz

ie

Bezp

ośre

dnie

(w

nika

nie

larw

fil

ario

idal

nych

pr

zez

skór

ę)

Z –

węg

orcz

yca:

zap

alen

ie

jelit

, zap

alen

ie p

łuc,

bie

gunk

i, rz

adzie

j zap

alen

ie o

pon

Ochr

ony

osob

iste

(odp

owie

dnie

obu

wie

), as

eniza

cja

odch

odów

ludz

kich

, dez

yn-

fekc

ja g

leby

i w

ody,

ośw

iata

zdr

owot

naBr

ak

19


47Pa

soży

ty (r

obak

i, ta

siem

ce)

Taen

ia s

agin

ata

/ta

siem

iec

nieu

zbro

jony

2By

dło,

ludz

ie

Poka

rmow

e (p

rzez

sp

ożyc

ie n

iedo

go-

tow

aneg

o m

ięsa

w

ołow

ego)

Z(ZO

O) –

tasi

emcz

yca

jelit

a ci

enki

ego

Goto

wan

ie m

ięsa

woł

oweg

o pr

zed

spo-

życi

em, k

ontro

la w

eter

ynar

yjna

mię

saBr

ak

48Pa

soży

ty (r

obak

i, ta

siem

ce)

Taen

ia s

oliu

m /

tasi

emie

c uz

broj

ony

3**

Świn

ie, l

udzie

Poka

rmow

e (p

rzez

spo

życi

e ni

edog

otow

aneg

o m

ięsa

wie

przo

we-

go lu

b po

karm

u za

niec

zysz

czon

ego

kałe

m lu

dzki

m)

Z(ZO

O) –

tasi

emcz

yca

jelit

a ci

enki

ego,

wąg

rzyc

a (c

ystic

erko

za):

zara

żeni

e la

rwam

i tas

iem

ca (c

ystic

er-

cus

cellu

losa

e) m

ózgu

, opo

n m

ózgo

wo-

rdze

niow

ych,

oka

, m

ięśn

i tka

nki p

odsk

órne

j

Goto

wan

ie m

ięsa

prz

ed s

poży

ciem

, ko

ntro

la w

eter

ynar

yjna

mię

sa, a

seni

zacj

a od

chod

ów lu

dzki

ch, d

ezyn

fekc

ja, o

świa

-ta

zdr

owot

na

Brak

49Pa

soży

ty (r

obak

i, ni

cien

ie)

Toxo

cara

can

is /

glis

ta p

sia

2Gl

eba,

psy

, lu

dzie

Poka

rmow

e (p

rzez

sp

ożyc

ie p

okar

mu

zani

eczy

szcz

oneg

o ka

łem

psa

)

Z(ZO

O) –

toks

okar

oza:

zar

a-że

nie

larw

ami m

igru

jący

mi

wąt

roby

, śle

dzio

ny, o

ka,

móz

gu, o

pon

móz

gow

o-rd

zeni

owyc

h, p

łuc

i inn

ych

narz

ądów

Odro

bacz

anie

psó

w, a

seni

zacj

a od

cho-

dów

psi

ch, p

rzes

trzeg

anie

zas

ad h

igie

ny

w k

onta

ktac

h z

psam

i, de

zynf

ekcj

a po

mie

szcz

eń, o

świa

ta z

drow

otna

Brak

50Ba

kter

ie (p

ałec

zki

Gram

-uje

mne

)

Endo

toks

yna

bakt

eryj

na:

mak

rocz

ąste

czko

wy

zwią

zek

lipop

olis

acha

ry-

dow

y zn

ajdu

jący

się

w

zew

nętrz

nej b

łoni

e śc

ia-

ny k

omór

kow

ej b

akte

rii

Gram

-uje

mny

ch

-

Prze

wód

po

karm

owy

zwie

rząt

i lu

dzi,

rośl

iny,

pro

dukt

y ro

ślin

ne, p

ył,

pow

ietrz

e, w

oda

Pow

ietrz

no-p

yło-

we,

pow

ietrz

no-

krop

elko

we

IT –

reak

cja

zapa

lna

w

tkan

ce p

łucn

ej, z

apoc

zątk

o-w

ana

akty

wac

ją m

akro

fagó

w

płuc

nych

i uw

olni

enie

m

med

iato

rów

, pow

oduj

ąca

bisy

nozę

, gor

ączk

ę na

wilż

a-cz

ową

i zbl

iżone

cho

roby

Ochr

ony

osob

iste

, red

ukcj

a za

pyle

nia,

do

skon

alen

ie w

enty

lacj

i i s

yste

mów

fil

tracy

jnyc

h po

wie

trza,

her

met

yzac

ja i

auto

mat

yzac

ja p

roce

sów

Brak

51W

ekto

ry (p

rzen

osic

iele

) nar

ażen

ia b

iolo

gicz

nego

– o

czys

zcza

lnie

ści

eków

są

częs

to m

iejs

cem

zw

ięks

zone

go o

sied

lani

a si

ę ró

żneg

o ro

dzaj

u ow

adów

, pta

ków

i g

ryzo

ni, k

tóre

mog

ą ró

wni

eż b

yć n

osic

iela

mi r

óżne

go ro

dzaj

u ch

orób

wyw

ołan

ych

dzia

łani

em ró

żnor

akic

h pa

toge

nów

. Sta

now

ią w

ięc

pote

ncja

lne

źród

ło

nara

żeni

a pr

acow

nikó

w n

a sz

kodl

iwe

czyn

niki

bio

logi

czne

[10]

.

Tabl

.2. E

ndot

oksy

na b

akte

ryjn

a [6

].

20


Uwagi do tablicy 1: wykaz został sporządzony w oparciu o klasyfi kację szkodli-wych czynników biologicznych – odniesionych do grupy zawodowej pracowników oczyszczalni ścieków [6] – przefi ltrowany w oparciu o:

- Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22.04.2005r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki (Dz.U. Nr 81, poz. 716),

- oraz z uwzględnieniem mikroorganizmów mogących wystąpić w strefi e klima-tycznej umiarkowanej.

Objaśnienia do tablic 1 i 2:Grupy zagrożenia – wyodrębniono cztery grupy zagrożenia:- 1 – obejmuje czynniki, przez które wywołanie chorób u ludzi jest mało praw-

dopodobne,- 2 – obejmuje czynniki, które mogą wywoływać choroby u ludzi, mogą być

niebezpieczne dla pracowników, ale rozprzestrzenienie ich w populacji ludzkiej jest mało prawdopodobne i zazwyczaj istnieją w stosunku do nich skuteczne metody profi laktyki lub leczenia,

- 3 – obejmuje czynniki, które mogą wywoływać u ludzi ciężkie choroby, są niebezpieczne dla pracowników, a rozprzestrzenienie ich w populacji ludzkiej jest bardzo prawdopodobne i zazwyczaj istnieją w stosunku do nich skuteczne metody profi laktyki lub leczenia,

3** – czynniki biologiczne zakwalifi kowane do grupy 3 zagrożenia, mogące stanowić ograniczone ryzyko zakażenia dla pracowników, gdyż nie są zazwyczaj zakaźne drogą powietrzną,

- 4 – czynniki, które wywołują u ludzi ciężkie choroby, są niebezpieczne dla pracowników, a rozprzestrzenienie czynników w populacji ludzkiej jest bardzo prawdopodobne i zazwyczaj nie istnieją w stosunku do nich skuteczne metody pro-fi laktyki lub leczenia; w przypadku oczyszczalni ścieków czynniki biologiczne za-liczane do tej grupy zagrożenia nie występują [4].

Działanie na człowieka:- IT – immunotoksyczne,- T – toksyczne,- Z – zakaźne lub inwazyjne,- ZOO – zoonozy.

8. Wywiad epidemiologiczny

Wywiad epidemiologiczny wskazuje na to, że do najczęściej zgłaszanych obja-wów chorobowych przez pracowników oczyszczalni ścieków należą:

- infekcje układu oddechowego i pokarmowego,- podrażnienia oczu i skóry,- bóle głowy,

21


- oraz ogólne złe samopoczucie.Ponadto należy się również liczyć z ryzykiem wystąpienia: wirusowego zapale-

nia wątroby oraz chorób żołądka wywołanych obecnością np. Helicobacter pylori [2].

9. Pomiar szkodliwych czynników biologicznych

w powietrzu środowiska pracy

Celem badań zanieczyszczenia mikrobiologicznego na stanowiskach pracy jest:

- ustalenie stopnia zanieczyszczenia powietrza mikroorganizmami – badania ilościowe,

- ustalenie rodzajów i/lub gatunków mikroorganizmów obecnych w powietrzu – badania jakościowe.

Badania zanieczyszczenia mikrobiologicznego na stanowiskach pracy mogą obejmować:

- oznaczenie ogólnej liczby drobnoustrojów,- oznaczenie składników komórkowych (np. glukany),- oznaczenie metabolitów (np. związki lotne),- oznaczenie toksyn (np. endotoksyny).Monitorowanie czystości powietrza w przestrzeniach pracy może odbywać się

różnymi metodami, które ze względu na zasadę pomiaru można podzielić na dwie grupy:

- metody hodowlane – oparte na hodowli drobnoustrojów na podłożach mikro-biologicznych, a następnie zliczaniu jednostek tworzących kolonie, przy uwzględ-nianiu zasady – iż każda kolonia powstała z pojedynczej komórki,

- metody biochemiczne lub chemiczne – oparte na pomiarze parametrów che-micznych budujących komórki drobnoustrojów lub wytwarzanych przez drobno-ustroje metabolitów obecnych w powietrzu [9].

W przypadku przedmiotowej – typowej miejskiej oczyszczalni ścieków, sesję pomiarową wykonano jednorazowo w miesiącu październiku 2005r., a pomiary wykonano w celu oznaczenia:

- ogólnej liczby bakterii (podłoże: Agar z ekstraktem drożdżowym),- liczby bakterii Escherichia coli (podłoże: ENDO LES),- liczby bakterii Pseudomonas fl uorescens (podłoże: ANC),- oraz w celu ustalenia obecności bakterii – pałeczek Gram-ujemnych w ogólnej

liczbie bakterii hodowanych na podłożu MacConkeya.

22


Rys.1. Escherichia coli [11]. Rys.2. Pseudomonas fl uorescens [12].

9.1. Punkty pomiarowe

Próbki aerozolu bakteryjnego pobrano w trzech punktach pomiarowych na tere-nie oczyszczalni ścieków:

- P1 – w budynku krat,- P2 – w pomieszczeniu zagęszczarek mechanicznych osadu,- P3 – w rejonie komory napowietrzania nr 2.Ponadto w celu dokonania korekty wpływu otoczenia na wyniki prowadzonych

badań za każdym razem pobrano również próbkę kontrolną – P0 – (tzw. próbkę ślepą) w miejscu zlokalizowanym na granicy oczyszczalni ścieków (w rejonie ogrodzenia), zawsze po stronie nawietrznej, w odległości wykluczającej wpływ obiektów oczyszczalni ścieków na jakość powietrza. Na każdym stanowisku po-miarowym pobrano po jednej próbce powietrza na poszczególne pożywki. W trak-cie pobierania próbek rejestrowano temperaturę i wilgotność powietrza.

9.2. Pobieranie próbek

Próbki powietrza do celów hodowlanych pobrano z zastosowaniem metody se-dymentacyjnej. Metoda ta, zwana metodą płytkową Kocha – oparta jest na zasadzie ciążenia powszechnego, powodującego osiadanie bioaerozolu na powierzchni po-żywek stałych znajdujących się na płytkach Petriego. Należy podkreślić, iż metoda ta jest obarczona pewnym błędem, z uwagi na to, że niemożliwe jest dokładne określenie ilości drobnoustrojów, gdyż na płytkach osiada tylko ich część, zwy-kle zaledwie 1/10% cząstek o małych rozmiarach, tzn. poniżej 5 μm, głównie ze względu na zbyt małą prędkość sedymentacji. Niemożliwe jest również dokładne oszacowanie objętości powietrza, z której mikroorganizmy osiadają na powierzchni pożywki [9].

Pobieranie próbek polegało na umieszczeniu zamkniętych płytek z podłożami hodowlanymi na statywie w celu uzyskania warunków pobierania w strefi e oddy-

23


chania pracownika. Następnie na odkryciu wieczek płytek, na których znajdował się określony rodzaj pożywki na pewien z góry założony czas (w tym przypadku 10 min) i poddaniu ich ekspozycji powietrza. Po tym czasie płytki z powrotem zostały zamknięte przez nałożenie wieczek i dostarczone do laboratorium.

Rys.3. Pobieranie próbek metodą Rys.4. Pobieranie próbek metodą sedymentacyjną w budynku krat. sedymentacyjną w budynku zagęszczarek mechanicznych.

Rys.5. Pobieranie próbek metodą sedymentacyjną Rys.6. Pobieranie próbek kontrolnychw rejonie komory napowietrzania nr 2. (ślepych) metodą sedymentacyjną.

24


Tabl.3. Okoliczności pobierania próbek w dniu 19.10.2005r.Okoliczności pobierania próbek w dniu: 19.10.2005

Podłoże: MacConkeyaNr próbki Temperatura [°C] Wilgotność [%] Uwagi

P0 23,3 30 Słonecznie, praktycznie bezwietrznie.P1 16,3 39 Lekki przeciąg w pomieszczeniu.P2 17,2 32 Lekki przeciąg.P3 18,6 31 Słonecznie, lekki wiatr z zachodu na wschód.

Tabl.4. Okoliczności pobierania próbek w dniu 25.10.2005r.Okoliczności pobierania próbek w dniu: 25.10.2005

Podłoża: Agar z ekstraktem drożdżowym, ENDO LES i ANCNr próbki Temperatura [°C] Wilgotność [%] Uwagi

P0 27,7 29 Słonecznie, lekki wiatr z południa na północ.P1 17,1 43 Lekki przeciąg w pomieszczeniu.P2 19,1 49 Lekki przeciąg.P3 21,5 35 Słonecznie, lekki wiatr z południa na północ.

Pobrane próbki przetransportowano do laboratorium w torbie termoizolacyjnej z wkładem chłodzącym, w której panowała temperatura 4ºC.

9.3. Hodowla laboratoryjna

W laboratorium płytki poddano inkubacji w odpowiedniej temperaturze i przez odpowiedni okres czasu. Inkubację prowadzono w cieplarkach laboratoryjnych.

Rys.7. Cieplarka laboratoryjna.

25


Tabl.5. Warunki hodowli bakterii.Warunki hodowli

Rodzaj bakterii

(podłoże)Nr próbki

Czas inkubacji

[h]

Temperatura inkubacji

[°C]Ogólna liczba bakterii

w kierunku pałeczek

Gram-ujemnych (MacConkey)

P0 24 37P1 24 37P2 24 37P3 24 37

Ogólna liczba bakterii

(Agar z ekstraktem drożdżowym)

P0 24 ↓ 72 37 ↓ 22P1 24 ↓ 72 37 ↓ 22P2 24 ↓ 72 37 ↓ 22P3 24 ↓ 72 37 ↓ 22

Bakterie E. coli

(ENDO LES)

P0 24 37P1 24 37P2 24 37P3 24 37

Bakterie P. fluorescens

(ANC)

P0 48 37P1 48 37P2 48 37P3 48 37

9.4. Odczyt

Po zakończonej inkubacji przystąpiono do zlicze-nia liczby wyrosłych kolonii bakterii.

Rys.8. Aparat do liczenia kolonii bakterii.

Tabl.6. Liczba wyrosłych kolonii bakterii.

Rodzaj bakterii

(podłoże)Nr próbki

Liczba kolonii

24 h lub 48 h / 37°C 72 h / 22°C


w kierunku pałeczek

Gram-ujemnych (MacConkey)

P0 0 -P1 5 -P2 4 -P3 1 -



P0 0 0P1 45 100P2 97 250P3 5 21

Bakterie E. coli

(ENDO LES)

P0 0 -P1 6 -P2 14 -P3 0 -

Bakterie P. fluorescens

(ANC)

P0 0 -P1 0 -P2 0 -P3 0 -

26


Rys.9. Kolonie bakterii na podłożu MacCon-keya (24 h/37ºC).

Rys.10. Kolonie bakterii na podłożu agaro-wym (24 h/37ºC).

Rys.11. Kolonie bakterii na podłożu agaro-wym (72 h/22ºC).

Rys.12. Kolonie bakterii na podłożu ENDO LES (24 h/37ºC).

27


Rys.13. Próba poszukiwania kolonii

P. fl uorescens w promieniach UV(podłoże ANC – 48 h/37ºC).

9.5. Barwienie metodą Grama

Metoda Grama jest podstawową metodą barwienia w bakteriologii. Drobno-ustroje barwiące się w metodzie Grama pozytywnie są koloru niebieskiego – są to bakterie Gram-dodatnie (gramododatnie) w odróżnieniu od bakterii nie barwiących się w metodzie Grama, które są koloru różowego – są to bakterie Gram-ujemne (gramoujemne) [13].

Rys.14. Barwienie metodą Grama. Rys.15. Oglądanie wybarwionych preparatów przy użyciu mikroskopu.

W wyniku przeprowadzonego barwienia materiału wyhodowanego na podłożu MacConkeya – we wszystkich próbkach (P1, P2 i P3) stwierdzono obecność bakterii Gram-ujemnych, jak również Gram-dodatnich. Obecność bakterii Gram-ujemnych jest potwierdzeniem tezy, iż w środowisku pracy oczyszczalni ścieków będą obecne endotoksyny bakteryjne – czyli biologicznie aktywne lipopolisacharydy, występu-jące w zewnętrznej warstwie ściany komórkowej bakterii Gram-ujemnych.

9.6. Wyniki pomiarów

Uzyskane dane w postaci liczby wyhodowanych kolonii bakterii przelicza się na 1 m3 powietrza – ponieważ stopień mikrobiologicznego zanieczyszczenia powie-

28


trza szkodliwymi czynnikami biologicznymi wyrażany jest w jednostkach: CFU/ m3 (colony forming units/m3) lub inaczej jtk/m3 – jednostki tworzące kolonie/m3. Do przeliczenia służy wzór Omeliańskiego (1):

w którym:c – średnia liczba kolonii na płytce (tablica nr 6),r – promień płytki Petriego [cm] (4,5 cm),t – czas ekspozycji płytek [min] (10 min),5 · 104 – współczynnik przeliczeniowy dla uzyskania liczby bakterii w 1

m3 powietrza [14].

Tabl.7. Stopień mikrobiologicznego zanieczyszczenia powietrza środowiska pracy w wybranych punktach po-miarowych typowej miejskiej oczyszczalni ścieków.

Rodzaj bakterii

(podłoże)

Nr - próbki jtk/m3

24 h/37°C 72 h/22°C



P0 0 0P1 3538 7863P2 7627 19658P3 393 1651

Bakterie E. coli

(ENDO LES)

P0 0P1 471P2 1100P3 0

9.7. Ocena higieniczna i oszacowanie ryzyka szkodliwego efektu zdrowotnego

Zwykle uzyskane wyniki pomiarów w celu dokonania oceny narażenia pracowni-ków na czynniki szkodliwe występujące w środowisku pracy porównuje się z ustalony-mi normatywami higienicznymi. Jednakże w chwili obecnej brak jest ogólnie uznanych wartości normatywnych dla czynników biologicznych. Główne przyczyny to:

- brak zadowalających danych epidemiologicznych określających relację mię-dzy narażeniem na dany czynnik a efektem zdrowotnym wywołanym jego działaniem,

- trudności w jednoznacznym określeniu efektów takiego działania, wynikają-ce z indywidualnej wrażliwości eksponowanego organizmu na dany czynnik biologiczny,

- niewystarczająca liczba danych pomiarowych dla najpowszechniej występują-cych w środowisku bioaerozoli,

- brak standaryzacji metod pomiarowych i doświadczalnych [3].

X=5·104·c [jtk/m3]

p·r2·t

29


Istnieją jednak w literaturze propozycje wartości normatywnych dla zanieczysz-czenia powietrza szkodliwymi czynnikami biologicznymi, które mogą posłużyć za wskaźnik poziomu narażenia zawodowego. Przykładowo propozycje normatywu higienicznego dla ogólnej liczby bakterii przedstawiają się następująco:

- 1 · 106 (1000000) [jtk/m3] [3] lub- 5 · 103 – 1 · 104 (5000 - 10000) [jtk/m3] [9].Analizując stan faktyczny – w odniesieniu do pierwszej propozycji – stwierdzony

stopień mikrobiologicznego zanieczyszczenia powietrza w analizowanych punktach pomiarowych oczyszczalni ścieków jest znacznie niższy niż proponowany normatyw. Warunki pracy należałoby więc uznać za całkowicie bezpieczne. Inaczej wygląda sytu-acja w drugim przypadku – w którym to rząd wielkości stwierdzonego stopnia mikro-biologicznego zanieczyszczenia powietrza w przypadku dwóch punktów pomiarowych, P1 (budynek krat) i P2 (pomieszczenie zagęszczarek mechanicznych osadu) – zawiera się w granicach proponowanego normatywu, a nawet znacznie go przekracza. W ta-kiej sytuacji, przy uwzględnieniu wyników tych pomiarów oraz dodatkowo możliwo-ści wystąpienia w środowisku pracy oczyszczalni ścieków czynników biologicznych o ograniczonym ryzyku zakażenia (lecz tylko z uwagi na to, że zwykle nie są one zakaźne drogą powietrzną) – warunki pracy w aspekcie narażenia zawodowego na szkodliwe czynniki biologiczne powinny być monitorowane (poddane szczegółowej ocenie). Po-nadto na pewno nie można ich uznać za całkiem bezpieczne bez ciągłego prowadzenia niezbędnych działań z zakresu profi laktyki, przede wszystkim medycznej i organiza-cyjnej, a jeśli to możliwe i ekonomicznie uzasadnione – także z zakresu stosownej pro-fi laktyki technologicznej. Na szczególne podkreślenie zasługuje również aspekt dużej zmienności warunków pracy, a tym samym poziomu narażenia zawodowego na szkod-liwe czynniki biologiczne (problem sezonowych zmian w wielkości narażenia). Wy-konane pomiary są jedynie ogólnym odzwierciedleniem stanu chwilowego. Ponadto zwiększona liczba mikroorganizmów w powietrzu nie musi od razu oznaczać zwięk-szonego zagrożenia dla przebywających w danym obszarze pracowników, aczkolwiek nie można wykluczyć takiej ewentualności. Zdarza się, że osoby przebywające stale w zanieczyszczonym mikrobiologicznie środowisku ulegają uodpornieniu. Klasycznym dowodem jest stosunkowo mała zachorowalność pracowników oczyszczalni ścieków posiadających stałą styczność z dużą ilością potencjalnych patogenów, wydostających się ze ścieków do powietrza. Z drugiej jednak strony istnieją badania, których rezultaty nie potwierdzają tej tezy, ponieważ tak naprawdę wszystko zależy od stopnia wrażli-wości osobniczej danego pracownika, czasu ekspozycji, jego stanu zdrowia, rodzaju przebytych chorób, a nawet wieku [10].

9.8. Pracownicy o największym narażeniu na szkodliwe czynniki biologiczne

Na podstawie wyników przeprowadzonych pomiarów należy stwierdzić, iż grupa-mi pracowników najbardziej eksponowanymi na szkodliwe czynniki biologiczne są:

30


- osoby związane ze wstępnym etapem oczyszczania ścieków surowych – obsłu-ga krat (operator urządzeń oczyszczalni ścieków),

- a także osoby związane z przeróbką osadów ściekowych – obsługa urządzeń do mechanicznego zagęszczania osadu (operator wirówki).

Oczywiście każdy pracownik oczyszczalni ścieków jest w pewnym stopniu eksponowany na szkodliwe działanie czynników biologicznych – jednakże wiel-kość tego narażenia rozpatrywanego w aspekcie narażenia zawodowego – ciągłego (o najdłuższej ekspozycji zmianowej) – ma istotne znaczenie przede wszystkim w przypadku tych dwóch, wcześniej wspomnianych, grup zawodowych. Ponadto należy domniemywać, iż grupą pracowników o nieregularnym (sporadycznym), często krótkim okresie narażenia, ale za to na duże stężenia szkodliwych czynni-ków biologicznych – będą osoby zajmujące się pracami remontowymi obiektów i/lub urządzeń oczyszczalni ścieków.

9.9. Niezbędne działania profilaktyczne

Do podstawowych środków profi laktycznych, mających na celu zmniejszenie na-rażenia na biologiczne czynniki szkodliwe występujące w środowisku pracy, należą:

- zapewnienie czystości na stanowiskach pracy, - zapewnienie odpowiednich warunków sanitarnych i urządzeń odkażających

w miejscu pracy,- zapewnienie pracownikom bezpiecznych warunków spożywania posiłków

i napojów w wydzielonych pomieszczeniach,- stosowanie odpowiednich systemów wentylacyjnych i odpylających oraz

w miarę możliwości hermetyzacja procesu produkcyjnego w celu ograniczenia emisji bioaerozoli do powietrza (strefy oddechowej),

- zapewnienie stałej opieki lekarskiej i badań profi laktycznych pracowników,- szczepienia ochronne wysoce narażonych grup pracowników – o ile oczywi-

ście dostępna jest odpowiednia szczepionka,- stosowanie środków ochrony indywidualnej, dostosowanych do specyfi ki za-

grożeń,- szeroko pojęta oświata zdrowotna, ogólnie uznawana za najtańszy, a przy tym

skuteczny środek profi laktyczny, - szkolenia – w tym z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy.Wszystkie te ciążące na pracodawcy obowiązki – służące ochronie pracowni-

ków przed zagrożeniami spowodowanymi przez szkodliwe czynniki biologiczne ujęte zostały w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 22.04.2005r. w spra-wie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki (Dz.U. Nr 81, poz. 716), w którym to pracodawca literalnie został zobowiązany do stosowania, na warunkach określonych w rozporządzeniu, wszelkich dostępnych środków eli-

31


minujących narażenie pracowników lub ograniczających stopień tego narażenia na szkodliwe czynniki biologiczne. W akcie tym zapisano także, że stosowanie środ-ków zapobiegawczych nie zwalnia pracodawcy od obowiązku m.in.:

- prowadzenia rejestru prac narażających pracowników na działanie szkodliwe-go czynnika biologicznego zakwalifi kowanego do grupy 3 lub 4 zagrożenia,

- oraz prowadzenia rejestru pracowników narażonych na działanie szkodliwych czynników biologicznych zakwalifi kowanych do grupy 3 lub 4 zagrożenia,

- jak również projektowania procesu pracy w sposób pozwalający na uniknięcie lub zminimalizowanie uwalniania się szkodliwego czynnika biologicznego w miej-scu pracy [4].

10. Podsumowanie i wnioski

Wykonane pomiary ilościowe i badanie jakościowe wybranych szkodliwych czynników biologicznych – wybranych bakterii patogennych oraz przeprowadzona ocena higieniczna uzyskanych wyników tych pomiarów – dały następujące wnioski:

- brak w Polsce prawnie uznanych normatywów higienicznych dla szkodliwych czynników biologicznych występujących w środowisku pracy, w tym także w śro-dowisku pracy typowej miejskiej oczyszczalni ścieków, uniemożliwia dokonanie właściwej i nie podlegającej możliwości zakwestionowania oceny narażenia zawo-dowego pracowników na przedmiotowe czynniki biologiczne,

- ocena narażenia zawodowego pracowników typowej miejskiej oczyszczalni ścieków na szkodliwe czynniki biologiczne obecne w środowisku pracy, w opar-ciu o proponowane w literaturze wartości normatywów higienicznych i uzyskane w toku badań wyniki pomiarów (w założonych punktach pomiarowych oczyszczal-ni), nie daje jednoznacznych rezultatów:

• z jednej strony przy założeniu normatywu na poziomie 1 · 106 (1000000) [jtk/m3] warunki pracy należałoby uznać za całkowicie bezpieczne, a ryzyko wy-stąpienia ewentualnych zachorowań pracowników oczyszczalni ścieków na choroby będące wynikiem ekspozycji zawodowej na badane czynniki biolo-giczne (wybrane bakterie patogenne) obecne w środowisku pracy należałoby uznać za bardzo małe (pomijalne),

• z drugiej zaś strony przy założeniu normatywu na poziomie od 5 · 103 do 1 · 104 (5000 - 10000) [jtk/m3] – przy uwzględnieniu faktu, iż rząd wielko-ści stwierdzonego stopnia mikrobiologicznego zanieczyszczenia powietrza w przypadku dwóch punktów pomiarowych P1 (budynek krat) i P2 (pomiesz-czenie zagęszczarek mechanicznych osadu) – zawiera się w granicach pro-ponowanego normatywu, a nawet w jednym przypadku znacznie go przekra-cza – warunki pracy należałoby uznać za zagrażające zdrowiu pracowników oczyszczalni ścieków, a ryzyko wystąpienia zachorowań pracowników na cho-roby będące wynikiem ekspozycji zawodowej na badane czynniki biologiczne

32


(wybrane bakterie patogenne) obecne w środowisku pracy należałoby uznać za znaczące i wymagające niezbędnych działań zmierzających do obniżenia jego poziomu do poziomu akceptowalnego,

- ostateczna ocena warunków pracy, a także określenie poziomu ryzyka zawo-dowego dla pracowników typowej miejskiej oczyszczalni ścieków, wynikającego z narażenia na szkodliwe dla zdrowia czynniki biologiczne, powinny zostać doko-nane po wykonaniu wielu badań, uwzględniających aspekt dużej zmienności wa-runków prowadzonych pomiarów i warunków pracy, badań uwzględniających fakt mikrobiologicznego zanieczyszczenia powietrza nie tylko chorobotwórczymi bak-teriami, ale także pozostałymi mikroorganizmami z gamy uznanych szkodliwych czynników biologicznych, jak np. produktami rozpadu bakterii Gram-ujemnych (endotoksynami bakteryjnymi), których obecność w środowisku pracy potwierdzi-ły badania jakościowe wykonane w wybranych punktach oczyszczalni ścieków,

- zwiększona liczba mikroorganizmów chorobotwórczych w powietrzu środowi-ska pracy nie musi od razu oznaczać zwiększonego zagrożenia dla przebywających w danym obszarze pracowników, aczkolwiek nie można wykluczyć takiej ewentu-alności; wszystko zależy od stopnia wrażliwości osobniczej danego pracownika, czasu ekspozycji, jego stanu zdrowia, rodzaju przebytych chorób, a nawet wieku,

- na podstawie wyników przeprowadzonych pomiarów należy stwierdzić, iż grupą pracowników najbardziej eksponowaną na szkodliwe czynniki biologiczne (w tym przypadku bakterie patogenne) są osoby zatrudnione na stanowiskach: operator urzą-dzeń oczyszczalni ścieków oraz operator wirówki (operator zagęszczarek),

- niezbędnym działaniem profi laktycznym, wynikającym z faktu stwierdzenia znacznych ilości patogennych bakterii w powietrzu budynku krat i w pomieszcze-niu zagęszczarek mechanicznych osadu, powinno być zmniejszenie ekspozycji na bioaerozol wchłaniany drogą inhalacyjną na tych stanowiskach; można to osiąg-nąć np. przez zastosowanie osłon na urządzenia generujące szkodliwy bioaerozol lub ograniczenie czasu przebywania pracowników w pobliżu tych urządzeń albo wyposażenie pracowników, na czas pracy w pomieszczeniach zagrożonych wystę-powaniem znacznych ilości szkodliwych dla zdrowia czynników biologicznych, w indywidualne ochrony dróg oddechowych chroniące przed narażeniem na bioaero-zol drogą oddechową. Przemawia za tym potrzeba zachowania przez pracowników dobrego stanu zdrowia w okresie ich wieloletniej aktywności zawodowej oraz po-trzeba dobrego samopoczucia po przejściu na zasłużoną emeryturę.

LITERATURA

[1] Praca zbiorowa pod red. A. Dymaczewskiego, J.A. Oleszkiewicza i M.M. Sozańskiego: Poradnik eksploata-tora oczyszczalni ścieków. Polskie Zrzeszenie Inżynierów i Techników Sanitarnych, Poznań 1997.

[2] Cyprowski M. i Krajewski J.A.: Czynniki szkodliwe dla zdrowia występujące w oczyszczalniach ścieków komunalnych. „Medycyna Pracy” nr 54 (1): 73 – 80, 2003.

[3] Buczyńska A.: Bakterie i endotoksyny obecne w powietrzu w miejscach pracy. Materiały seminarium „Mi-

33


krobiologiczne zanieczyszczenia powietrza na stanowiskach pracy”, Łódź 2005.[4] Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 roku w sprawie szkodliwych czynników biolo-

gicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki. Dziennik Ustaw, 2005, nr 81, poz. 716.

[5] Kozajda A., Szadkowska-Stańczyk I., Zielińska-Jankiewicz K.: Co warto wiedzieć na temat czynników biologicznych. Bakterie – wirusy – grzyby – pasożyty w środowisku pracy. Główny Inspektor Sanitarny, Warszawa 2005.

[6] Dutkiewicz J., Śpiewak R., Jabłoński L.: Klasyfi kacja szkodliwych czynników biologicznych występujących w środowisku pracy oraz narażonych na nie grup zawodowych. Ad punctum, Lublin 2002.

[7] Dutkiewicz J., Górny R.L.: Biologiczne czynniki szkodliwe dla zdrowia – klasyfi kacja i kryteria oceny nara-żenia. „Medycyna Pracy” nr 53 (1): 29 – 39, 2002.

[8] Praca zbiorowa pod red. K. Marka: Choroby zawodowe. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2001.[9] Libudzisz Z., Gutarowska B.: Powietrze jako środowisko bytowania mikroorganizmów. Charakterystyka

mikroorganizmów stanowiących zagrożenie zdrowotne w miejscu pracy. Materiały seminarium „Mikrobio-logiczne zanieczyszczenia powietrza na stanowiskach pracy”, Łódź 2005.

[10] Suschka J.: Uciążliwość oczyszczalni ścieków i przeciwdziałania. Wydawnictwo Politechniki Łódzkiej fi lii w Bielsku-Białej, Bielsko-Biała 1996.

[11] [Internet] www.ehagroup.com [dostęp 25.11.2005].[12] [Internet] http://genome.jgi-psf.org [dostęp 25.11.2005].[13] Zaremba M.L., Borowski J.: Mikrobiologia lekarska dla studentów medycyny. Wydawnictwo Lekarskie

PZWL, Warszawa 2001.[14] Ochrona czystości powietrza. Badania mikrobiologiczne. Oznaczanie liczby bakterii w powietrzu atmo-

sferycznym (imisja) przy pobieraniu próbek metodą aspiracyjną i sedymentacyjną. PN-89/Z-04111/02. ALFA, Warszawa 1989.

analiza narażenia zawodowego pracowników na szkodliwe czynniki

Documents