ocena zagrożenia i ograniczanie narażenia na hałas

Warszawa | Grudzień 2011

INS

PEKCJA SANITAR

NA

PAŃSTWOWA

Główny Inspektorat sanItarnyOcena zagrOżenia i Ograniczanie narażenia na hałas

na stanOwiskach pracy w świetle działań kOntrOlnych państwOwej inspekcji sanitarnej

ISBN: 978-83-934495-4-5

1

Ocena zagrożenia i ograniczanie narażenia na hałas na stanowiskach pracy w świetle działań kontrolnych Państwowej Inspekcji Sanitarnej

Ocena zagrOżenIa I OgranIczanIe narażenIa na hałaS

na StanOwISkach Pracyw śwIetle dzIałań kOntrOlnych

PańStwOwej InSPekcjI SanItarnejWarszawa | Grudzień 2011

INS

PEKCJA SANITAR

NA

PAŃSTWOWA

spis treści

3 Wprowadzenie

5 Wstęp

7 Zawodowe narażenie na hałas w aspekcie zdrowotnym

8 Ocena narażenia na hałas w środowisku pracy

10 Pomiary hałasu na stanowiskach pracy

10 Ocena ryzyka zawodowego

11 Postępowanie administracyjne i egzekucyjne

12 Ocena ryzyka zawodowego

14 Promowanie zachowań pro-zdrowotnych w miejscu pracy

17 Podsumowanie i wnioski

19 Piśmiennictwo

Główny Inspektorat Sanitarny03-729 Warszawa, ul. Targowa 65 | tel.: +48 22 536-13-00 | fax: +48 22 635-61-94 | e-mail: [email protected]

2

3


Najpowszechniej występującym czynnikiem szkodliwym dla zdrowia w środowisku pracy jest hałas, który towarzyszy w zasadzie każdemu współczesnemu

człowiekowi w każdym miejscu jego pobytu, a przede wszystkim w zakładzie pracy, zwłaszcza w przemyśle. Aktualna ocena stanu zagrożenia hałasem

w środowisku pracy w Polsce wskazuje na potrzebę podejmowania bardziej skutecznych działań profilaktycznych a przede wszystkim ograniczania

hałasu u źródła jego powstawania.

G.M. Wyburn, R.W. Pickford stwierdzają: „Mimo, że świat człowieka, to w przeważającej mierze świat wrażeń wzrokowych, dźwięki silniej zakłócają

naszą psychikę niż wzrok. Dzieje się tak prawdopodobnie dlatego, że nie potrafimy zamykać uszu tak, jak zamykamy oczy”. Dlatego tak istotnym

elementem prewencji w zakresie minimalizacji zagrożeń związanych z narażeniem na hałas jest stosowanie ochron indywidualnych narządu słuchu.

Jednakże należy pamiętać, że stosowanie tych środków stanowi końcowy element systemu prewencji przed narażeniem i nie może być jedynym

sposobem ograniczenia zawodowej ekspozycji na hałas.

Pomimo podejmowanych działań prewencyjnych zmierzających do ograniczenia hałasu oraz wzrostu świadomości pracodawców dotyczącej szkodliwego

oddziaływania hałasu, problem ten jest aktualny od wielu lat. Z tego względu w działaniach kontrolnych Państwowej Inspekcji Sanitarnej w 2010 r.,

podobnie jak w ubiegłych latach, szczególny nacisk ukierunkowany był na obiekty, w których w środowisku pracy występował ponadnormatywny

hałas. Ze szczególną uwagą kontrolowane były zakłady pracy, w których problem narażenia na hałas jest powszechny i konsekwentnie egzekwowane

było respektowanie przestrzegania obowiązujących w tym zakresie regulacji prawnych. Pragnę podkreślić, iż poza rutynowymi kontrolami, pracownicy

Inspekcji podejmowali również działania edukacyjno – informacyjne wśród pracowników kontrolowanych zakładów. Celem uniknięcia negatywnych

skutków zdrowotnych powodowanych pracą w narażeniu na hałas, zwracano również pracodawcom uwagę na podstawowe aspekty, istotne w profilaktyce

ochrony pracowników. Należą do nich przede wszystkim przeprowadzanie oceny ryzyka zawodowego, monitorowanie stanu zdrowia pracowników

oraz warunków środowiska pracy poprzez wykonywanie okresowych pomiarów poziomu natężenia dźwięku.

Prezentowane opracowanie stanowi rzetelny, dobrze udokumentowany raport, będący kompendium wiedzy na temat działań, które należy podjąć

w celu redukcji i ograniczenia hałasu w miejscu pracy. Jego poszczególne części zawierają wyniki kontroli w postaci zestawień statystycznych, jak

również analizę zebranych danych.

wprowadzenie

Przemysław Biliński Główny Inspektor Sanitarny

INS

PEKCJA SANITAR

NA

PAŃSTWOWA


4

Wstęp

5


Ocena zagrOżenIa I OgranIczanIe narażenIa na hałaS

na StanOwISkach Pracyw śwIetle dzIałań kOntrOlnych

PańStwOwej InSPekcjI SanItarnejWarszawa | Grudzień 2011

INS

PEKCJA SANITAR

NA

PAŃSTWOWA

Potrzebę uregulowania skutecznej strategii w kierunku ochrony

zdrowia pracowników przed szkodliwym oddziaływaniem hałasu

zauważył Parlament Europejski i Rada, wydając odpowiednie

dyrektywy w tym zakresie. W 1986 r. Rada przyjęła dyrektywę 86/188/EWG,

która zobowiązywała pracodawców do ograniczenia ryzyka wynikającego

z narażenia na hałas do możliwie najniższego poziomu. Dyrektywa ta

określała już wówczas wartości graniczne ekspozycji pracowników na

ten powszechnie występujący czynnik środowiska pracy i przez wiele

lat określała zasady prewencji przed nadmiernym hałasem w miejscu

pracy [1]. W dniu 15 lutego 2006 r. została zastąpiona przez Dyrektywę

2003/10/WE, która określa minimalne wymagania w zakresie ochrony

zdrowia i bezpieczeństwa pracowników przed ryzykiem związanym

z narażeniem na hałas. Nowa dyrektywa dotycząca hałasu ustala

graniczne wartości ekspozycji, które nie mogą być przekroczone w żadnych

okolicznościach oraz górne i dolne wartości działania tj. wartości ekspozycji,

przy których należy podejmować określone działania [2].

Polska przystępując do struktur Unii Europejskiej zobowiązana była

przyjąć prawny dorobek wspólnotowy i w celu dostosowania prawa do

wymagań unijnej Dyrektywy 2003/10/WE wdrożyła jej postanowienia

do ustawodawstwa krajowego przez wydanie rozporządzenia Ministra

Gospodarki i Pracy z dnia 5 sierpnia 2005 r. w sprawie bezpieczeństwa

i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas lub drgania

mechaniczne, które stanowi jeden z ważniejszych aktów prawnych

porządkujących prawo w zakresie ochrony pracowników przed hałasem

we wszystkich sektorach gospodarki. Przede wszystkim określa wymagania

bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące prac, podczas wykonywania

których z przyczyn wynikających z cech miejsca pracy, stosowanych

środków lub procesów pracy, mogą wystąpić szkodliwe czynniki fizyczne

w środowisku pracy w postaci m.in. hałasu [3].

W ramach zadań statutowych, organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej

realizują zadania z zakresu zdrowia publicznego, w szczególności

sprawują nadzór nad warunkami higieny pracy w zakładach pracy.

Celem sprawowanego bieżącego nadzoru jest ochrona zdrowia ludzkiego

przed niekorzystnym wpływem środowiskowych czynników szkodliwych

i uciążliwych oraz zapobieganie powstawaniu chorób, w tym chorób

zakaźnych i zawodowych [4].

Jednostki Państwowej Inspekcji Sanitarnej, zarówno szczebla powiatowego

jak i wojewódzkiego uczestniczą we wdrażaniu wymagań z zakresu

bezpieczeństwa i higieny pracy poprzez realizację wytycznych Głównego

Inspektora Sanitarnego do planowania i działalności Państwowej

Inspekcji Sanitarnej w zakresie higieny pracy w danym roku objętym

sprawozdawczością. W Wytycznych Głównego Inspektora Sanitarnego do

planowania i działalności Państwowej Inspekcji Sanitarnej w 2010 r. został

ujęty m.in. emat: „Koordynowanie kontroli oceny narażenia zawodowego

pracowników zatrudnionych w warunkach narażenia na hałas”.

Podstawowe wymagania w zakresie ochrony zdrowia pracowników

przed niekorzystnym wpływem czynników środowiska pracy zostały

określone w ustawie Kodeks pracy, zwłaszcza w dziale dziesiątym

„Bezpieczeństwo i higiena pracy” oraz w aktach wykonawczych do ww.

ustawy [5]. Zagadnienie hałasu, poza ww. rozporządzeniem Ministra Pracy

i Gospodarki, jest również powiązane rozporządzeniem Ministra Pracy

i Polityki Społecznej z dnia 18 grudnia 2002 r w sprawie najwyższych

dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia

w środowisku pracy, które zawiera wykaz najwyższych dopuszczalnych

natężeń fizycznych czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy,

w tym hałasu [6] oraz rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Socjalnej

z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa

i higieny pracy, które w Rozdziale 5 określa obowiązki pracodawcy w celu

zapewnienia ochrony pracowników przed zagrożeniami związanymi

z narażeniem na ten szkodliwy czynnik [7].

Wstęp


6

raport

7


Skutki negatywnego oddziaływania hałasu na zdrowie pracowników

mogą być bardzo niebezpieczne, gdyż ekspozycja na ten czynnik powoduje

utratę sprawności narządu słuchu, a w konsekwencji trwały obustronny

ubytek słuchu, rozpatrywany w kategorii choroby zawodowej. Oprócz

przewlekłego uszkodzenia narządu słuchu, powodowanego długotrwałym

oddziaływaniem nadmiernego hałasu, uszkodzenie słuchu może nastąpić na

skutek ostrego urazu akustycznego, przejawiającego się natychmiastowym

uszkodzeniem struktur narządu słuchu.

Hałas oddziałuje szkodliwie nie tylko na słuch. Może również negatywnie

wpływać na układ nerwowy i układ krążenia, bywa źródłem stresu

zawodowego oraz obniżenia sprawności umysłowej i nerwowych zaburzeń.

Przyczynia się do zmęczenia i co się z tym wiąże, obniża wydajność pracy

i zwiększa ryzyko wypadków przy pracy.

Poza działalnością kontrolną krajowych organów nadzoru nad warunkami

pracy, bardzo istotnym elementem mającym wpływ na minimalizowanie

skutków działania szkodliwych czynników w środowisku pracy, w tym

przypadku hałasu na narząd słuchu, ma działalność jednostek naukowo-

badawczych, które realizują programy badawcze, mające często charakter

długofalowy. Wypracowanie takiego podejścia, poprzez połączenie

wysiłków różnych ośrodków naukowych, umożliwia tworzenie systemowych

rozwiązań, mających istotne znaczenie w zwalczaniu hałasu w środowisku

pracy.

Centralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy

realizuje tematykę badawczą związaną z hałasem w związku z Programem

wieloletnim pn. „Poprawa bezpieczeństwa i warunków pracy” – I etap, na

lata 2008–2010. Podejmowane działania mają na celu ograniczenie lub

eliminację ryzyka zawodowego związanego z czynnikami szkodliwymi

obecnymi w środowisku pracy. Prace badawcze, o których mowa jw.

prowadzone są m.in. pod kątem oceny narażenia na hałas, na stanowiskach

pracy pracowników infolinii, muzyków zawodowych oraz nauczycieli szkół

podstawowych. Ponadto w ramach realizacji programu, w Instytucie

opracowano szereg metod pomiarowych dotyczących m.in. emisji hałasu

maszyn, monitorowania narażania na hałas w środowisku pracy oraz

pozwalających określić przekroczenie dopuszczalnych wartości hałasu

pod czaszami nauszników przeciwhałasowych [8].

W Instytucie Medycyny Pracy im. Prof. J. Nofera w Łodzi został opracowany

kompleksowy program ochrony słuchu (POS), którego wersja elektroniczna

jest umieszczona na stronach internetowych www.programyzdrowotne.

pl. Projekt, realizowany w ramach „Programu Innowacyjnego Gospodarka,

2007–2013”, współfinansowany jest przez Unię Europejską ze środków

Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego.

Program ma na celu kompleksowe podejście do obowiązków i zadań

pracodawcy, personelu kierującego w zakładzie, pracowników, służb

medycznych oraz BHP a jego istotą jest wypracowanie skutecznych

metod kontroli w zakresie narażenia na hałas oraz ograniczenie skutków

jego oddziaływania na narząd słuchu. W ramach realizacji projektu IMP

organizuje konferencje szkoleniowe m.in. dla pracowników Państwowej

Inspekcji Sanitarnej, Państwowej Inspekcji Pracy oraz lekarzy służby

medycyny pracy i podstawowej opieki zdrowotnej, pracowników służby

bezpieczeństwa i higieny pracy. Podjęte działania powinny przyczynić

się do ograniczenia ryzyka uszkodzenia słuchu wśród pracowników

w skali ogólnokrajowej.

Zawodowe narażenie na hałas w aspekcie zdrowotnym 1


8

Realizując wytyczne dotyczące kontroli warunków pracy i oceny narażenia

zawodowego pracowników wykonujących prace związane z narażeniem

na hałas, pracownicy Państwowej Inspekcji Sanitarnej przeprowadzili

w 2010 r. kontrole w 14 202 zakładach, w których wykonywane są prace

związane z narażeniem na hałas.

Przeprowadzono ogółem 17 854 kontrole, z czego 4 721 kontroli

sprawdzających, w tym część z nich do kwietnia 2011 r.

Przeprowadzone kontrole dotyczyły przede wszystkim przestrzegania

przepisów rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia

5 sierpnia 2005 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach

związanych z narażeniem na hałas lub drgania mechaniczne.

Ze względu na ochronę słuchu, rozporządzenie jw. reguluje wartości

progów działania, czyli wartości obligujące do podjęcia określonych

działań wynikających z postanowień Dyrektywy 2003/10/WE Parlamentu

Europejskiego i Rady z dnia 6 lutego 2003 roku w sprawie minimalnych

wymagań w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa dotyczących

narażenia pracowników na ryzyko spowodowane czynnikami fizycznymi

(hałasem). Wartości te wynoszą:

• dla poziomu ekspozycji na hałas w odniesieniu do 8-godzinnego

dobowego wymiar czasu pracy lub w odniesieniu do tygodnia

pracy – wartość progu działania wynosi 80 dB;

• dla szczytowego poziom dźwięku C – jako wartość progu działania

przyjmuje się wartość NDN wynoszącą – 135 dB.

Z kolei wielkości charakteryzujące hałas w środowisku pracy oraz

wartości najwyższych dopuszczalnych natężeń (NDN), dla tych wielkości

zostały określone w załączniku do rozporządzenia Ministra Pracy

i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych

2 ocena narażenia na hałas w środowisku pracy

0

5000

10000

15000

20000

25000

30000

liczba stanowisk z przekroczeniamiliczba skontrolowanych stanowisk

2010r.2009r.

29049 28485

6136 6691

Rycina 1. Liczba stanowisk skontrolowanych pomiarami hałasu oraz liczba stanowisk z przekroczeniami wartości NDN (najwyższego dopuszczalnego natężenia) hałasu.

9


dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia

w środowisku pracy. Zgodnie z tym rozporządzeniem hałas w środowisku

pracy jest charakteryzowany przez:

• poziomekspozycjinahałaswodniesieniudo8-godzinnego

dobowego wymiaru czasu pracy lub w odniesieniu do tygodnia

pracy – 85 dB;

• maksymalny poziom dźwięku A – 115 dB;

• szczytowy poziom dźwięku C – 135 dB.

Dopuszczalne ze względu na ochronę słuchu wartości hałasu obowiązują

jednocześnie i nie mogą przekraczać ww. wartości normatywnych [6].

Na 28 485 skontrolowanych badaniami stanowiskach pracy, przekroczenia

najwyższego dopuszczalnego poziomu hałasu stwierdzono na

6 691 stanowiskach. Przeprowadzone w 2010 r. kontrole podmiotów

gospodarczych wykazały, że w narażeniu na hałas powyżej najwyższego

dopuszczalnego natężenia zatrudnionych było – 166 463 pracowników

(w 2009 r. – 153 500 pracowników).

Zdecydowanie najwięcej osób narażonych w 2010 r. na ponadnormatywne

wartości hałasu odnotowano w województwach: śląskim (30 853),

wielkopolskim (27 665) oraz dolnośląskim (19 679).

Przekroczenie progów działania hałasu stwierdzono natomiast

w 7 254 zakładach pracy. Kontrole sprawdzające wykazały przekroczenie

progów działania hałasu w 863 zakładach pracy.

Liczba pracowników, dla których stwierdzono przekroczenie progów

działania hałasu kształtowała się następująco:

• 205134pracownikówzatrudnionychwprzekroczeniuprogu

działania hałasu dla poziomu ekspozycji na hałas odniesionego

do 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy lub tygodnia

pracy – 80 dB;

• 629 pracowników zatrudnionych w przekroczeniu progu działania

hałasu dla szczytowego poziomu dźwięku C – 135 dB.

Przekroczenia, o których mowa powyżej występowały głównie na

stanowiskach pracy typu: ślusarz – spawacz, obróbki metali (podczas

cięcia blach stalowych, skrawania), obsługi: krosien, maszyn tartacznych

i stolarskich, pras, zgrzewarek, urządzeń oczyszczania ścieków, węzłów

betoniarskich u kierowców ciągników rolniczych oraz szlifierzy.

W większości przypadków pracodawcy podejmowali działania mające na

celu zmniejszenie ryzyka zawodowego. Najczęściej podejmowane działania

przez pracodawców w tym zakresie dotyczyły:

a) rozwiązań technicznych:

• projektowaniemiejscpracyirozmieszczeniestanowiskpracy

w sposób umożliwiający izolację od nadmiernych źródeł hałasu;

• wymiana zużytego parku maszynowego na nowy

(w tym modernizacja);

• automatyzacjaprocesówpracylubzmianatechnologii;

• instalacje kabin dźwiękoszczelnych;

• wyciszenie urządzeń poprzez stosowanie układów tłumiących

lub izolujących hałas;

• systematyczne dokonywanie przeglądów technicznych

i konserwacji maszyn oraz urządzeń.

b) rozwiązań organizacyjnych:

• skrócenie czasu ekspozycji pracowników na hałas poprzez

zastosowanie rotacji pracowników i przerw w pracy.

c) powszechnie podejmowanych działań:

• zastosowanie odpowiednio dobranych środków ochrony

indywidualnej;

• monitorowanie poziomu narażenia poprzez wykonywanie

pomiarów środowiska pracy;

• wydzielenie i oznakowanie stref ponadnormatywnego hałasu;

• objęcie pracowników eksponowanych na ponadnormatywny

ha ł as specjal is t yc znymi badaniami lekar sk im

(audiometria słuchu).


10

W większości skontrolowanych zakładów pracy pracodawcy

przestrzegali obowiązku dokonywania pomiarów środowiskowych

z określoną częstotliwością, biorąc pod uwagę przepisy dotyczące badań

i pomiarów szkodliwych czynników dla zdrowia w środowisku pracy

regulowane rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2005 r.

Od 3 marca 2011 roku obowiązuje nowe rozporządzenie Ministra Zdrowia

w zakresie jw., które w porównaniu z poprzednio obowiązującym

aktem prawnym w zasadzie nie różni się co do regulacji częstotliwości

wykonywania pomiarów hałasu. Natomiast doprecyzowany został okres

czasowy pomiędzy dwoma pomiarami, na podstawie wyników których,

pracodawca nie jest zobowiązany do ich wykonywania. Dwa ostatnie

pomiary powinny zostać wykonane w odstępie dwóch lat [9].

Brak aktualnych wyników badań w zakresie pomiarów hałasu stwierdzono

w 3 387 zakładach (na skontrolowanych ogółem: 14 202 podmiotów

gospodarczych). W 669 zakładach pracy, pracodawcy nie wprowadzili

w życie programu działań organizacyjno – technicznych, zmierzających

do ograniczenia narażenia na ponadnormatywne wielkości

charakteryzujące hałas.

Pomiary hałasu na stanowiskach pracy przeprowadzane były w zakładach

pracy przez laboratoria posiadające certyfikat akredytacji w zakresie hałasu,

w tym przez laboratoria Państwowej Inspekcji Sanitarnej.

W ramach nadzoru bieżącego laboratoria Państwowej Inspekcji Sanitarnej,

zarówno szczebla podstawowego, jak i wojewódzkiego wykonały

15 356 pomiarów na stanowiskach pracy eksponowanych na hałas.

Największą liczbę pomiarów hałasu na stanowiskach pracy w ramach

działań nadzorowych wykonały laboratoria PIS w województwach:

• podkarpackie – 4 644 pomiarów hałasu;

• mazowieckie – 2 113 pomiarów hałasu;

• podlaskie – 1 404 pomiarów hałasu.

3 pomiary hałasu na stanowiskach pracy

Podstawowym narzędziem służącym poprawie warunków pracy jest

prawidłowo przeprowadzona ocena ryzyka zawodowego na stanowiskach

pracy. Pracodawcy mają obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony

zdrowia pracowników we wszystkich aspektach związanych z pracą, a ocena

ryzyka umożliwia im przedsięwzięcie koniecznych środków do osiągnięcia

tego celu. Ponadto właściwie opracowana ocena ryzyka zawodowego jest

niezwykle istotna w kontekście potencjalnych zagrożeń wypadkowych

występujących w zakładzie pracy, jak również w prewencji zapobiegania

chorobom zawodowym. Obowiązek oceny ryzyka zawodowego oraz jego

dokumentowania wynika z przepisu art. 226 pkt. 1 Kodeksu pracy oraz z § 39

ust.1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września

1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy [5][7].

Kontrole przeprowadzone przez przedstawicieli Państwowej Inspekcji

Sanitarnej wykazały, że w przeważającej większości zakładów pracy

został spełniony obowiązek dokonania oceny ryzyka zawodowego

związanego z narażeniem na hałas. Nie spełnienie tych wymagań dotyczyło

901 zakładów, natomiast w 1 117 zakładach pracy ocena ryzyka nie zawierała

wszystkich elementów wymaganych przepisem § 4 rozporządzenia Ministra

Gospodarki i Pracy z dnia 5 sierpnia 2005 r. w sprawie bezpieczeństwa

i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas lub

drgania mechaniczne – w stosunku do skontrolowanych ogółem:

14 202 podmiotów gospodarczych.

4 ocena ryzyka zawodowego

11


Do najczęściej pomijanych elementów w ocenie ryzyka zawodowego

związanego z narażeniem pracowników na hałas należały:

• poziom i rodzaj narażenia, włącznie z narażeniem na

hałas impulsowy;

• czastrwanianarażenia,wtymczaspracywgodzinachnadliczbowych;

• wartości(NDN)najwyższychdopuszczalnychnatężeńorazwartości

progów działania dla hałasu;

• informacjeuzyskanewwynikuprofilaktycznychbadańlekarskich

pracowników;

• skutkidlazdrowiaibezpieczeństwapracowników,wtymnależących

do grup szczególnego ryzyka;

• dostępnośćśrodkówochronyindywidualnejprzedhałasem

o odpowiedniej charakterystyce tłumienia.

W kilku zakładach pracy sporządzona ocena ryzyka zawodowego nie

zawierała żadnego z elementów wymienionych w § 4 ww. rozporządzenia.

Ocenę ryzyka wykonano na poziomie podstawowym, uwzględniając

jedynie informację o narażeniu na czynnik fizyczny.

postępowanie administracyjne i egzekucyjne 5 W przypadkach nieprawidłowości stwierdzonych podczas kontroli

sanitarnych prowadzone było postępowanie administracyjne oraz

wydane zostały decyzje administracyjne. W 2010 roku wydano łącznie

7 388 decyzji administracyjnych związanych z narażeniem zawodowym

na hałas w środowisku pracy (w tym decyzje nakładające na pracodawców

nakazy w tym zakresie, zmieniające termin wykonania nakazów, umarzające

postępowanie, uchylające lub stwierdzające bezprzedmiotowość wcześniej

wydanych decyzji), zawierających łącznie 7 801 nakazów wynikających

z decyzji.

Natomiast w okresie od 01.01.2011 r. do 30.04.2011 r. wydano

łącznie 1 397 decyzji administracyjnych wynikających z narażenia na

ponadnormatywny hałas, zawierających 1 621 nakazów.

Nakazy wynikające z decyzji wydanych w 2010 i 2011 roku, które zostały

wykonane przez pracodawców do 30.04.2011 r. dotyczyły:

• przeprowadzania pomiarów hałasu w środowisku pracy – 5 761;

• oceny ryzyka zawodowego – 1 664;

• opracowania i wdrożenia działań ograniczających narażenie na

hałas – 1 060;

• informowania pracowników o przekroczeniach normatywów

dotyczących hałasu – 238;

• stanu wyposażenia pracowników w środki ochrony

indywidualnej – 190;

• wyznaczania stref zagrożenia hałasem – 141.

Niewykonanie przez pracodawców nakazów wynikających z decyzji

w wyznaczonym terminie wynikało z następujących przyczyn:

• przedłużenia terminu wykonania obowiązków w związku ze zmianą

profilu działalności;

• przedłużenia terminu wykonania obowiązków ze względu na

trwające prace remontowe lub modernizację parku maszynowego

lub ciągu technologicznego w zakładzie pracy;

• likwidacji zakładu pracy oraz umorzenia postępowania

administracyjnego.

Spośród wydanych 7 388 decyzji administracyjnych w 2010 roku

zostały wykonane nakazy z 5 583 decyzji, natomiast w okresie od

01.01.2011 r. do 30.04.2011 r. pracodawcy wykonali nakazy z kolejnych

1 190 decyzji administracyjnych.

Wydano łącznie 5 244 decyzji płatniczych oraz 411 upomnień.

W 73 zakładach pracy wszczęto postępowanie egzekucyjne. W 2010 roku

organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej wydały 60 postanowień o nałożeniu

grzywny, w okresie od 01.01.2011 r. do 30.04.2011 r. wydano następne

18 postanowień o nałożeniu grzywny. Wydane postanowienia o nałożeniu

grzywny dotyczyły nie wykonania przez pracodawców obowiązków

wynikających z decyzji dot. przede wszystkim przeprowadzania oceny

ryzyka zawodowego oraz pomiarów hałasu.


12

Rycina 2. Zestawienie liczby wydanych i wykonanych decyzji administracyjnych w 2010 r. oraz decyzji z 2010 r. wykonanych od 01.01.2011 r. do 30.04.2011 r., z podziałem na województwa

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

wykonanych od 01.01.2011 r. do 30.04.2011 r.wykonanych w 2010 r.wydanych

Zach

odnio

pom

orsk

ie

Wiel

kopo

lskie

War

mińs

ko-m

azur

skie

Święt

korzy

skie

Śląsk

ie

Pom

orsk

ie

Podla

skie

Podk

arpa

ckie

Opols

kie

Maz

owiec

kie

Mało

polsk

ie

Łódz

kie

Lubu

skie

Lube

lskie

Kujaw

sko-

pom

orsk

ie

Doln

ośląs

kie53

737

035

376

236

79

421

359

62

222

175

12

281

179

35

605

483

74

828

502

184

611

2121

550

401

91

356

330

26

683

483

196

768

522

189

194

108

42

248

101

26 3234

9

397

479

573

394

Państwowa Inspekcja Sanitarna, realizując zadania dotyczące nadzoru nad

zdrowotnymi warunkami środowiska pracy, prowadzi również postępowanie

administracyjne w zakresie występowania chorób zawodowych. Właściwy

państwowy inspektor sanitarny wydaje decyzję w sprawie choroby

zawodowej na podstawie materiału dowodowego, a w szczególności

danych zawartych w orzeczeniu lekarskim w sprawie choroby zawodowej

oraz oceny narażenia zawodowego pracownika.Postępowanie w sprawie

chorób zawodowych dotyczących ubytku słuchu, stwierdzonych w latach

2006–2010, prowadzone było w oparciu o rozporządzenie Rady Ministrów

z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych jak i również

w oparciu o rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 lipca 2002 r. w sprawie

wykazu chorób zawodowych, szczegółowych zasad postępowania

w sprawach zgłaszania podejrzenia, rozpoznawania i stwierdzania

chorób zawodowych oraz podmiotów właściwych w tych sprawach –

w zależności od terminu wszczęcia postępowania administracyjnego

w danym przypadku.

Na podstawie aktualnie obowiązującego rozporządzenia Rady Ministrów

z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych, w wykazie

chorób zawodowych, stanowiącym załącznik do rozporządzenia jw., za

chorobę zawodową uznawany jest obustronny trwały ubytek słuchu typu

ślimakowego lub czuciowo-nerwowego spowodowany hałasem, wyrażony

podwyższeniem progu słuchu o wielkości co najmniej 45 dB w uchu

lepiej słyszącym, obliczony jako średnia arytmetyczna dla częstotliwości

audiometrycznych 1, 2 i 3 kHz [10].

6 ocena ryzyka zawodowego

13


Rycina 3. Zestawienie liczby chorób zawodowych (poz. Nr 21 w wykazie) w latach 2006–2010 (dane pochodzą z IMP w Łodzi).

331

261

240

252

295

2008 r.

2007 r.

2010 r.

2009 r.

2006 r.

Według danych Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi w roku 1998 odnotowano

najwięcej przypadków zawodowego ubytku słuchu (3385 przypadków) [11].

Od tego czasu obserwuje się systematyczny spadek liczby stwierdzeń, aż

do roku 2008 (240 przypadków). Dopiero w roku 2009 liczba stwierdzeń

nieznacznie wzrosła i trend wzrostowy obserwowany jest do chwili

obecnej. W wyniku przeprowadzonych postępowań w przedmiocie chorób

zawodowych, w 2010 r. stwierdzono 331 przypadków chorób zawodowych

u pracowników narażonych na ponadnormatywny hałas. Największy

odsetek stwierdzonych przypadków chorób zawodowych odnotowano

w województwach:

• śląskim (130);

• pomorskim(80);

• małopolskim(34).

Szczegółowe zestawienie liczby chorób zawodowych z podziałem na

województwa w 2010 r. przedstawia poniższa rycina.

Z analizy dokonanej na poziomie klas PKD stwierdzono, że największą

liczbę stwierdzonych chorób zawodowych u pracowników zatrudnionych

w narażeniu na ponadnormatywny hałas odnotowano w działalności

ujętej w:

• PKD 30 Produkcja pozostałego sprzętu transportowego –

86 przypadków;

• PKD05Wydobywaniewęglakamiennegoiwęglabrunatnego–

69 przypadków;

• PKD24Produkcjametali–33przypadki.

Powyższe wynika ze specyfiki procesów produkcji związanej

z wykorzystaniem maszyn i urządzeń, będących źródłem

ponadnormatywnego hałasu.


14

Rycina 4. Porównanie liczby chorób zawodowych w 2010 r. (poz. Nr 21 w wykazie – obustronny trwały odbiorczy ubytek słuchu typu ślimakowego lub czuciowo-nerwowego spowodowany hałasem) wg województw – dane pochodzą z IMP w Łodzi).

0 20 40 60 80 100 120 140

ZachodniopomorskieWielkopolskie

Warmińsko-mazurskieŚwiętkorzyskie

ŚląskiePomorskiePodlaskie

PodkarpackieOpolskie

MazowieckieMałopolskie

ŁódzkieLubuskieLubelskie

Kujawsko-pomorskieDolnośląskie 6

150

32

82

72

31

1721

80130

34

Dokładne dane statystyczne dotyczące chorób zawodowych w Polsce

gromadzi Centralny Rejestr Chorób Zawodowych, prowadzony przez Instytut

Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera w Łodzi. Źródłem danych do tworzenia

rejestrów są informacje gromadzone w kartach stwierdzenia choroby

zawodowej oraz w zawiadomieniach o skutkach choroby zawodowej.

„Karta” wypełniana jest i przesyłana do Instytutu Medycyny Pracy przez

stacje sanitarno-epidemiologiczne dla każdego stwierdzonego przypadku,

czyli po uprawomocnieniu się decyzji administracyjnej, wydanej przez

właściwego Inspektora Sanitarnego – w sprawie stwierdzenia choroby

zawodowej.

Celem rejestru jest zbieranie danych dotyczących stwierdzonych chorób

zawodowych (w tym chorób narządu słuchu) oraz opracowywanie analiz

kształtowania się na choroby zawodowe.

W 2010 r. pracownicy Państwowej Inspekcji Sanitarnej angażowali się

w inicjatywy prozdrowotne na rzecz pracujących. Podstawową formą

oddziaływania promocyjnego była edukacja pracodawców i pracowników

służąca prozdrowotnemu kształtowaniu środowiska pracy.

Zagadnienia związane z promocją zdrowia w miejscu pracy realizowane były

przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej podczas działań kontrolnych.

Pracownicy Inspekcji w czasie kontroli wynikających z bieżącego nadzoru

informowali pracowników o konieczności stosowania środków ochrony

indywidualnej, jak również o celowości stosowania tych środków w związku

z istniejącym lub ewentualnym zagrożeniem hałasem na stanowisku pracy.

Udzielano instruktaży pracownikom zakładów pracy na temat szkodliwego

działania hałasu oraz przestrzegano przed skutkami zaniedbywania

terminów wykonywania badań profilaktycznych. Zwracano również

uwagę pracodawcom na potrzebę przeprowadzania pomiarów hałasu

na stanowiskach pracy w celu monitorowania poziomu narażenia oraz

podejmowania działań w celu obniżenia poziomu ekspozycji na hałas

w przypadku przekroczeń obowiązujących najwyższych dopuszczalnych

natężeń hałasu (NDN).

Ponadto w trakcie przeprowadzanych kontroli w ramach nadzoru

bieżącego uświadamiano pracodawcom i pracownikom zakładowej

7 promowanie zachowań pro-zdrowotnych w miejscu pracy

15


służby bezpieczeństwa i higieny pracy jakie korzyści dla zdrowia

wynikają z właściwego doboru indywidualnych ochronników słuchu

oraz prawidłowego ich stosowania.

Wśród pracodawców prowadzono dystrybucję materiałów informacyjnych

(broszur opracowanych przez Europejską Agencję Bezpieczeństwa i Zdrowia

w Pracy) w celu:

• promowania zintegrowanego podejścia do oceny ryzyka

zawodowego i poprawy stanu bezpieczeństwa i zdrowia w miejscu

pracy, redukcji i ograniczenia narażenia na hałas w miejscu pracy,

w ramach udziału w Europejskiej Kampanii Informacyjnej „Ocena

ryzyka zawodowego – zadania i obowiązki”;

• opracowaniaiwdrożeniazintegrowanegopodejściadoprocesu

bezpiecznej eksploatacji maszyn, urządzeń i budynków w ramach

Europejskiej Kampanii Informacyjnej na rzecz bezpieczeństwa eksploatacji

maszyn, urządzeń i budynków „Zdrowe i bezpieczne miejsce pracy: Dobre

dla ciebie. Dobre dla firmy”.

W trakcie przeprowadzanych kontroli wskazywano pracodawcom na

broszurę „Hałas w środowisku pracy” wydaną przez Centralny Instytut

Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy do wykorzystania w czasie

prowadzonych szkoleń dla pracowników.

W 2010 roku oraz w latach ubiegłych, organy Państwowej Inspekcji

Sanitarnej w poszczególnych województwach, we współpracy

z wojewódzkimi ośrodkami medycyny pracy przeprowadzały szkolenia

w zakładach, w których stwierdzono ponadnormatywne wielkości

charakteryzujące hałas na wielu stanowiskach pracy oraz w zakładach

zatrudniających dużą liczbę pracowników należących do grup szczególnego

ryzyka w tym m.in. młodocianych.

W wyniku działań prowadzonych przez Państwową Inspekcję Sanitarną

w ramach sprawowanego bieżącego nadzoru sanitarnego nad zakładami

w wyniku egzekwowania od pracodawców wypełniania obowiązków

wynikających z mocy prawa, nastąpiła poprawa warunków pracy

pracowników zatrudnionych w narażeniu na ponadnormatywny hałas,

o czym świadczą poniższe przedsięwzięcia organizacyjne i techniczne:

• montaż kabin ochronnych przy maszynach emitujących

hałas ponadnormatywny;

• likwidacja stanowisk pracy zlokalizowanych w okolicy maszyn

będących źródłem ponadnormatywnego hałasu;

• przeprowadzenie ponownych badań i pomiarów środowiska pracy;

• informowanie pracowników o wynikach pomiarów poziomów hałasu;

• opracowanie rzetelnej oceny ryzyka zawodowego uwzględniającej

realny czas pracy przy obsłudze urządzenia lub maszyny;

• oznakowanie strefy zagrożenia hałasem odpowiednimi

znakami ostrzegawczymi;

• wymiana parku maszynowego na nowy;

• wymiana podzespołów maszyn, zastosowanie osłon

tłumiących hałas, zakup nowych maszyn produkcyjnych oraz

ochronników słuchu;

• działania organizacyjne celem zmniejszenia czasu narażenia

pracowników na nadmierny hałas;

• systematyczne monitorowanie stanu zdrowia pracowników poprzez

kierowanie na badania audiometryczne słuchu;

• organizacja nowych pomieszczeń pracy w celu zapewnienia właściwej

powierzchni pracy lub oddzielenie stanowisk „hałaśliwych” od

pozostałych stanowisk nie stwarzających zagrożenia.

Kontrole przeprowadzone przez Państwową Inspekcję Sanitarną w 2010 r.

oraz do 30 kwietnia 2011 r., przyczyniły się do zlikwidowania lub ograniczenia

poziomu hałasu do zgodnego z NDN (najwyższym dopuszczalnym

natężeniem) w 934 zakładach pracy, tym samym uzyskano poprawę

warunków pracy w odniesieniu do 14 766 pracowników, zatrudnionych na

4 039 stanowiskach pracy. Do wartości progu działania (80 dB), zgodnego

z Dyrektywą 2003/10/WE – doprowadzono dotychczasową ekspozycję

na ponadnormatywny hałas – w stosunku do 11 861 pracowników

zatrudnionych na 3 419 stanowiskach pracy w 968 zakładach.


16

wnIoskI

17


Należy zauważyć, że w większych zakładach pracy, w których problem

omawianego czynnika szkodliwego jest aktualny od kilku lat, podejmowane

są konkretne działania naprawcze. Polegają one na wdrażaniu rozwiązań

technicznych, organizacyjnych, zapewnienia właściwej profilaktycznej

opieki zdrowotnej, a ich wynikiem jest sukcesywne zmniejszanie poziomu

zagrożenia, wynikające ze szkodliwego oddziaływania hałasu na zdrowie

zatrudnionych pracowników.

W większości zakładów sukcesywnie wdrażane są wymagania prawne

w zakresie ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na

hałas oraz podejmowane są działania prewencyjne poprzez zastosowanie

nowszych technologii np. wymianę parku maszynowego. Jednakże takie

działania nie likwidują w pełni negatywnych skutków związanych ze

szkodliwym oddziaływaniem hałasu na zdrowie pracowników.

Znaczący problem stanowią mniejsze, a zwłaszcza nowo powstające zakłady

pracy, w których stwierdza się przekroczenia najwyższych dopuszczalnych

natężeń hałasu, a pracodawcy nie zawsze dostrzegają potrzebę jego

obniżenia lub nie posiadają na ten cel odpowiednich środków finansowych.

W dalszym ciągu istnieją zakłady, które od lat mają problemy z redukcją

zagrożenia hałasem na stanowiskach pracy poniżej dopuszczalnych

normatywów higienicznych, gdyż zastosowanie metod technicznych jest

bardzo trudne a czasami niemożliwe. W takich przypadkach pracownicy

zaopatrywani są w indywidualne ochronniki słuchu, dostosowane do

poziomu zagrożenia.

Wyniki działań kontrolnych Inspekcji związane z oceną narażenia na hałas

na stanowiskach pracy, wskazują, iż osiągnięcie trwałej i znaczącej poprawy

warunków pracy w tym zakresie powinno wynikać w szczególności z:

• doskonalenia istniejących form nadzoru i kontroli m.in. wzmożonego

nadzoru w tych zakładach (lub najogólniej – gałęziach gospodarki),

w których stwierdza się najwyższą skalę zagrożeń związanych

z hałasem;

• potrzeby kontynuowania działalności prewencyjnej, w tym m.in.

informacyjnej wśród pracowników;

• prowadzenia wzmożonego monitoringu stanu zdrowia pracowników

wykonujących prace w warunkach przekroczenia najwyższych

dopuszczalnych natężeń (NDN) hałasu, m.in. poprzez ścisłą

współpracę służby medycyny pracy z właściwymi państwowymi

inspektorami sanitarnymi.

podsumowanie i wnioski 8


18

przypisy

19


1. Dyrektywa Rady 86/188/EWG z dnia 12 maja 1986 r. w sprawie ochrony pracowników przed ryzykiem związanym z narażeniem na działanie

hałasu w miejscu pracy (Dz.Urz. WE L 137 z 24.05.1986),

2. Dyrektywa 2003/10/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 6 lutego 2003 r. w sprawie minimalnych wymagań w zakresie ochrony zdrowia

i bezpieczeństwa dotyczących narażenia pracowników na ryzyko spowodowane czynnikami fizycznymi (hałasem) (siedemnasta dyrektywa

szczegółowa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG) (Dz.Urz. WE L 42 z 15.02.2003),

3. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 5 sierpnia 2005 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych

z narażeniem na hałas lub drgania mechaniczne (Dz. U. z 2005 r. Nr 157, poz. 1318),

4. Ustawa z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz. U. z 2011 r. Nr 212, poz. 263 j.t.),

5. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.),

6. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników

szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. z 2002 r. Nr 217, poz. 1833 z późn zm.),

7. Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy

(Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 z późn. zm.),

8. Centralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy Raport z realizacji zadań programu wieloletniego „Poprawa bezpieczeństwa

i warunków pracy” I etap, na lata 2008–2010, Warszawa luty 2011,

9. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011 r. w sprawie badań i pomiarów szkodliwych czynników dla zdrowia w środowisku pracy

(Dz. U. z 2011 r. Nr 33, poz.166),

10. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych (Dz. U. z 2009 r. Nr 105, poz. 869),

11. Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera, N. Szeszenia-Dąbrowska, U. Wilczyńska „Choroby zawodowe w Polsce. Statystyka i epidemiologia”,

Łódź 2007.

piśmiennictwo 9

Główny Inspektorat sanitarny03-729 Warszawa, ul. Targowa 65

tel.: +48 22 536-13-00 fax: +48 22 635-61-94

e-mail: [email protected]

Ocena zagrOżenia i Ograniczanie narażenia na hałas na stanOwiskach pracy w świetle działań kOntrOlnych

państwOwej inspekcji sanitarnej

ISBN 978-83-934495-4-5

ocena zagrożenia i ograniczanie narażenia na hałas

Documents