ang heograpiya at kasaysayan
TRANSCRIPT
Ang Heograpiya at Kasaysayan
Aralin 3:
Ang salitang heograpiya ay hango sa wikang Greek na geographia. Ang geo
ay nangangahulugang “lupa” samantalang
ang graphein ay “sumulat”.
"Mahalagang malaman ang tungkol sa pisikal na aspeto ng daigdig dahil tahananito
ng tao," wika ng isang manunulat. Sumasang-ayon
ka ba? Totoong mahalaga ang kaalaman sa heograpiya
ng daigdig sapagkat makatutulong ito upang
lubos nating maunawaan ang mga pangyayari sa
kasaysayan.
Tulad ng ibang disiplina ng Agham Panlipunan
(antropolohiya, sosyolohiya, agham
pampulitika, sikolohiya, ekonomiks, atlinggwistika) ang heograpiya ay lubos na nakakaapekto sa mga
tao at pangyayaring nagaganap sa kasaysayan.
Pansinin mo ang larawan ng ating daigdig. Napakaganda, hindi ba? Bakitmahalagang
pangalagaan ng tao ang daigdig? Makapagbibigay ka ba ng ilang katangian ng
heograpiya ng daigdig? Subukan mong magbigay ng tatlong katangian
Kung mapapagmasdan mo ang kagandahan ng daigdig
mula sa kalawakan, marahil ay maiisip mo na may malaking impluwensiya ang pisikal na
kaanyuan ng daigdig sa paghubog ng kabihasnan ng
mga taong nakatira dito. Tama ka. Ang heograpiya ay hindi lamang tungkol sa pag-aaral ng pisikal na katangian ng
daigdig.
Sinasaklaw din sa pag-aaral ng heograpiya ang
pag-unawa at pagbibigay-paliwanag kung paanong
ang kapaligiran ay nakatutulong sa
paghubog ng kabihasnan at sa mgaparaan ng
pamumuhay ng mga tao sa isang lugar.
Ang mga nakaraang pangyayari at mga
pagbabago sa daigdig o kasaysayan
aynaipaliliwanag din sa pamamagitan ng pag-
unawa sa pisikal na katangian ng mgabansa sa daigdig. Isang halimbawa
ang mga Phoenician. Habang namumuhay angsinaunang tao sa
pagtatanim,
naging magagaling namang mandaragat ang
mgaPhoenician dahil ang lokasyon ng kanilang lugar ay
nakaharap sa DagatMediterranean.
Gayundin, dahil sa mga ruta at daan sa pagitan ng mga
karagatan atmga kontinente, ang mga makapangyarihang bansa ay nakapagpalawak ng
kanilang teritoryo.
May malaking impluwensiya sa kultura
ng tao ang kanilang kinalalagyan saibabaw ng daigdig. Halimbawa,
dapat magsuot ang mga Eskimo sa Alaska ngmakakapal na damit
at tumira sa igloo
upang malabanan nila ang lamig sa bahaging itong
daigdig. Kailangan namang magsuot ng makakapal na
putong sa ulo ang mga Indiansa mainit na lugar sa Kapatagan ng Deccan at mga tao sa Arabia upang
malabananang init dahil sa mainit na klima sa kanilang
lugar.
Ang mga istilo ng mga bahay sa pookna
nagyeyelo kung taglamig ay kakaiba sa mga
tahanan ng mga tao sa tropikal na mgabansa.
Pangingisda ang ikinabubuhay ng
maraming nakatira sa mga peninsula o
hindikaya ay paglalayag o
pakikipagkalakalan sa ibayong dagat. Higit na
maunlad ang kabuhayan ng mga bansang sagana sa
likas na yaman kaysa mga bansang salat dito.May
kinalaman din ang heograpiya sa paniniwala o
relihiyon ng mga tao.
Naging mahalaga ang heograpiya sa pagtatatag at pagbagsak ng mga bansa. Naging makapangyarihan
ang Carthage noong sinaunang panahon dahil
nasa teritoryonito ang Dagat Mediterranean.
Subalit nang mapasakamay ng mga Romano ang nabanggit na dagat,
bumagsak ang Carthage, nawalan ito ng halaga sa
daigdig atnaging matatag naman ang
Imperyong Roma. Mahalaga ang Dagat
Mediterranean sapagkat ito ang nag-uugnay sa mga bansa sa Europa,
Asya, at Aprica.
Ang mga bansang nakatuklas ng ibang
lupain sa ibang kontinente, gaya ng Espanya at Portugal
noong ika-14 na siglo, ay nakaungos sa ibang
bansa dahil sakaalaman sa heograpiya at naging
mga mananakop at maunlad na bansa.
May mga bansa ring naging maunlad dahil pinag- aralan nila ang paggamit ng mga yamang-likas ng kanilang
teritoryo o kaya'y tumuklas at gumamit ng mga yamang-likas ng ibanglupain upang
manguna sa kalakalan at mga gawaing pampulitika sa buong daigdig, kagaya ng Inglatera
at Amerika.
Kaugnayan ng Heograpiya sa mga Pandaigdigang Penomena
Malaki ang kaugnayan ng heograpiya sa mga pandaigdigang penomena tulad ng El Niño, global
warming, greenhouse effect , bagyo, sandstorm, tornado, lindol, tsunami,
La Niña at iba pa. May iba't ibang epekto ang pagkakaiba-iba ng klima,
elebasyon,porma ng kalupaan, katubigan, behetasyon o sistema ng
halaman, uri ng lupa, atmineral, tulad ng mga sumusunod:
1. Ang porma o elebasyon ng lupa ay nakakaimpluwensiya sa
klima. Naaapektuhan ngelebasyon ang temperatura at patak ng ulan, ang epektong
tinatawag na rain-shadow sa mga bulubundukin, ang
pababang pag-agos ng malamig na hangin sagabi, mga ihip ng
hangin sa lambak at kabundukan, ang lakas at
direksyon ng hangin, at iba pa.
2. Naaapektuhan din ng porma at elebasyon ng
lupa ang mga katubigan. Ang presipitasyon,
distribusyon ng katubigan, pagkawala ng tubig sa
mababang lugar, distribusyon ng karagatan,
ilog at mga lawa ay nakasalalay sa taas o baba
at anyong lupa.
3. May epekto rin ang porma ng lupa sa
behetasyon o sistema ng halaman. Dahil
saepekto nito sa lupa at klima, iba-iba ang uri ng mga halamang tumutubo sa bawat
lugar.
4. Kaiba ang lupa na nabubuo sa malapit na bundok sa mga
kapatagan kaysa doon samalapit sa dagat. Dahil dito, iba rin ang sistema ng pagtatanim, at mga
gawaing pang-ekonomiya sa bawat lugar. Ang mga lupang
sagana sa mineral aynakapagbibigay ng ginto,
pilak, tanso, at iba pang uri ng mineral na magagamit at
nagpapaunlad sa mga pamayanan.
Ang mga bulubunduking may minahan ng mgaginto at mineral ay matatag na sandigan ng maunlad na
ekonomiya. Dahil dito,maraming mga lupaing mayaman sa mineral ang nasakop noong panahon
ngkolonyalismo at pagpapalawak ng teritoryo.
5. Sa isang banda, ang klima rin ay may
malaking epekto sa pag-iiba-iba ngtemperatura, pagkatuyo o pagkabasa ng lupa, at sa pagkabuo
at pagkasira nito. Reponsable ang klima sa sukat ng ulan at dami ng tubig na nasa kalupaan.
Dahil sa klima, iba-iba ang uri ng lupa sa maiinit at malalamig na lugar. Iba-
ibang halamanang tumutubo sa iba’t ibang
lugar batay sa lamig o init ng panahon. Dahil dyan,
iba’tiba rin ang uri ng mga kalakal na ipinagbibili ng
mga bansa sa pandaigdigang pamilihan.
Mahalaga ang pag-aaral ng heograpiya sa pag-aaral ng kasaysayan sapagkat may kinalaman ito sa paghubog ng kabihasnan at ng iba’tibang aspeto ng kultura, pamahalaan, relihiyon, sining, ekonomiya, atmaging ang hinaharap ng mga tao at bansa sa daigdig.Nakasalalay sa pangangalaga ng
kalikasan at ng heograpiya ang kaligtasan ngsangkatauhan.
MGA LAMBAK ILOG
Lambak ng Ilog Nile
Ang Ilog Nile ay isang pangunahing ilog sa kontinenteng
Africa. Tinatayang ito ang pinakamahabang ilog sa Daigdig na umaabot sa anim na libo anim
na raan at siyamnapu't limang (6,650) kilometro. Nagmula ang
salitang "Nilo" ('nIl) mula sa salitang Neilos, isang salitang Griyego na nangangahulugang
lambak ng ilog.
Mayroong dalawang sangay ang ilog na tinatawag nating Puting
Nilo at Asul na Nilo. Ayon sa mga mananaliksik,sa Ilog Nilo
kumukuha ng malinis at maaaring inumin na tubig ang
sinaunang sibilisyasyon ng Ehipto (Egypt). Umaagos ang ilog papalabas ng Aprika sa
Dagat Meditteranean.
Sa lambak ng ilog nile unang nanirahan ang mga Ehipsyano.
Noong unang panahon,
nahihirapan ang sinumang nais
pumasok o sumalakay sa pook
na ito.
Ang Ehipto ay nagtataglay ng likas na
pananggalang sa sinumang sumasalakay
sa pook at dahil dito, ang mga nakatira rito ay
walang pagkakataong makisalamuha sa iba’t
ibang pangkat.
Ang lupain at klima ng Ilog Nile ay nakakaakiy at nagbibigay ng mga pagkakataon sa pag-unlad ng mga taong naninirahan dito. Iniaanod ng mga tunaw na yelo buhat sa matataas na bundok
ang matatabang lupa patungong Ilog Nile. Sa pag-apaw ng ilog Nile, kumalat sa lambak ang
matabng lupa.
Natuklasan din tao ang paggamit ng patubig
at ng imbakan ng tubig. Ang klima ay
mainit ngunt angkop sa pagtatanim ng ilang
halaman.
Ang mabagal na daloy ng Ilog Nile ang ginamit ng mga Ehipsyano sa nabigasyon o
paglalakbay. Bunga rito, marami sa kanila nag naging mangangalakal. Ang kanilang
produkto ang dinala sa karatig na pook at sa
kanilang pagbabalik, dala naman nila ang produktong
gawa sa ibang lupain.
Pagsasaka ang pangunahing
hanapbuhay ng mga unang tao
sa Ehipto.
Mga alipin ang gumagawa sa bukid na sinusubaybayan ng mga pinuno ng pamahalaan ay mga sayantist. Sila ang nagpasya kung ano ang
itatanim at kung anong bahagi ng bukirin ang angkop na taniman.
Ang mga inhinyero at sayantist ng pamahalaan ang gumagawa ng patubig. Dahil sa mga gawaing
kaugnay ng pagsasaka natuklasan ng mga Ehipsyano ang mahalagang kaalaman sa matematika, agham,
paggawa at kalendaryo.
Sa pagtatayo ng piramide at mga palasyo, naging
dalubhasa ang mga Ehipsyano. Sumibol ang mga artisano tulad ng
tagatibag ng bato, tagagawa ng ladrilyo
kantero, tagaukit at iba pa. Umunlad din ang paggawa ng mga sasakyang dagat at
paghahabi ng tela.
Dahil sa impluwensiya ng
likas ng katangian ng pook, ang
lambak ng ilog Nile ay naging isa sa mga ugat ng
sibilisasyon.
Lambak ng Tigris at Euphrates
Ang ilog Tigris at Euphrates ay nagmula sa bundok ng Armenia. Magkaagapay na
dumadaloy ang ilog na ito sa gawing timog at palabas sa
Persian Gulf. Bumuo ng malawak na latian at patag na lupain ang mga ilog na
ito, bago nagsama papuntang dagat. Tumubo rito ang maraming bamboo
reeds.
May matabang lupain na nababagay sa pagtatanim ang lupain sa pagitan ng dalawang ilog na ito. At
tulad ng Egypt, kailangan din ng pook ng patubig; lambak ang lugar na ito
ngunit ito ay kakaiba dahil sa kawalan ng mataas na
burol na nagbibigay proteksyon laban sa mga
kaaway.
Dahil dito, iba-iba’t uri ng tao at tribu ang sumakop
at tumira sa kanilang lupain. Sa kakulangan sa bato, ang mga ladrilyo na
pinatuyo sa araw ang kanilang ginamit sa
konstruksyon.
Lambak ng Indus
Ang kauna-unahang sibilisasyon sa India ay
nagsimula sa tabi ng ilog Indus, batay sa mga
arkelohista. Ang ilog indus ay nagmula sa mataas na bundok
sa hilaga. Ang ilog ay may apat na sanga na dumadaloy
sa patag, malawak, at matabang lupain na tinawag na Punjab. Ang unang tao ay
magsasaka at ang karaniwang tanim ay trigo.
Ayon sa pag-aaral, nagtataglay sila ng
kagamitan na yari sa bronse at luad. Ang mga seal ay yari sa bato at may hugis hayop gaya ng rhinoceros at tigre.
Noong 1150 BCE, ang nabanggit na kabihasnan ay nagwakas. Ipinalalagay
ng marami na ang mga gusali sa mga bayan at lungsod ay nasunog, at
ang iba naman ay naniniwalang sila ay
nilusob at sinakop ng mga Aryan na galing sa hilagang kanluran.
Lupain sa Lambak Ilog Huang-Ho
May naniniwala na ang mga unang tao sa Tsina
ay nagmula sa ilog Huang-Ho sa gawing hilaga at ang iba nay
galing sa timog. Sila ay nanirahan sa matabang
lupain ng lambak.
Phoenician
Ang teritoryo ng Phoenician ay
isang mahaba at makitid na lupain
sa pagitan ng mga bundok.
Sila ay mangangalakal at mandaragat dahil
hindi bagay sa pagsasaka ang kanilang lupain.
Ang kalakalan ng Phoenicia ay sari-saring produkto na nagmula sa dagat. Dinala nila ito sa
Spain at sa iba pang bahagi ng mundo.
Umaangkat sila ng mga kagamitan gaya ng krystal, palayok, at
pinggan.
Naging mahusay na karpintero ang mga Phoenician.
Gumagawa sila ng mwebles mula sa mga kahoy na
nagmula sa kabundukan. Mga bihasa rin silang artisan. Dahil sa mga produktong kanilang ikinakalakal, tinawag silang
mga “Traders of Antiquity.” At dahil sa paglipat-lipat nila sa iba’t ibang pook, napayaman
nila nag kultura.
Katangian ng Kapaligirang Pisikal
Ang lokasyon , topograpiya, at klima ay mga salik ng
kapaligirang pisikal sa daigdig. Ang topograpiya ay ng mga
bansa ay may epekto sa pamumuhay ng mga tao. Iba’t ibang sistema o pamamaraan ng kanilang pamumuhay, lalo
pa ang mga tao ay naninirahan sa kabundukan,
kapatagan, talampas, lambak, at disyerto.
Kabundukan
Kakaunti ang naninirahan dito dahil sa hirap ng buhay. Pangunahing suliranin ay transportasyon at
kommunikasyon, sapagkat hiwalay ito sa kabayanan. Mahirap ang
pagsasaka at ang mga bundok ay sagabal sa pagdaan ng ulan at hangin, subalit ang mga ito ay
nagsisilbi namang hangganan o tabing ng isang bansa sa kapwa
bansa.
Ang bundok ang pinagmumulan ng mga
likas na yaman na umaagapay naman sa
pag-unlad ng bansa. Ang pagtotroso, pagmimina at pagpapastol ay ilan
lamang sa mga pinagkakakitaan ng tao
na nakatulong sa ekonomiya.
Sa Pilipinas, ang bundok ng Sierra
Madre at Cordillera ang sumasangga at nagpapahina sa mga dumarating na bagyo.
Kapatagan
Dito naninirahan ang malaking populasyon ng daigdig. Ito ay
malawak, mayaman, at kapaki-pakinabang sa pamumuhay ng
mga tao sa buong panahon. Pagsasaka at pagpapastol ang karaniwang gawain ng mga tao
dito. Kadalasan ay hindi kinakikitaan ng suliranin ang
tansportasyon at komunikasyon sa kapatagan.
Talampas
Mainam din na panirahan ito. Matatagpuan sa kalapit ng mga
bundok at lumilinang sa mga gawaing pagsasaka at industriya.
Halimbawa ng talampas tulad ng Piedmont Plateau at Swiss
Plateau ay ginawang panirahan ng mga tao at ang kanilang
hanapbuhay ay pagsasaka at pakikipagkalakalan.
Disyerto
Kaunti ang naninirahin dito dahil sa matinding init na
nararanasan sa lugar na ito. Ang tao ay hindi makatagal
mamuhay rito. Ang matinding init at kawalan ng ulan ang dahilan ng hindi pagtira ng mga tao sa disyerto. Bukod
dito, ang hangin sa ibabaw ay tuyo. Mahirap din ang
transportasyon at komuniskasyon.
Mahalaga rin ang klima sa pagtiyak kung saan at
kung paano mamumuhay ang mga tao. Ang klima ay ang
pangkalahatang kalagayan ng panahon.
Binubuo ito ng temperatura,
halumigmig, at hangin.
TAPOS NA.
SALAMAT.