D00095s3y1989.pdf 19.01.2010 12:32:04 Page 63 (1, 2)

T

dı.,-

*ANKARAVI İSMAİL LL. AHMED RUsıııı:ı

Dr.Erhan YETİK

Ondokuz Mayıs Üni.

ilahiyat Fak.

A- Hayatı:

Yaklaşık olarak XVI.yüzyılın ikinci yarısında Anka­

ra'da dünyaya gelen İsmaıl b.Ahmed RusGhf,doğum yerine nis­

betle Ankaravi diye anı1mış,yazdığı Mesnevi şerhinin kendi­

sine sağladığı .şöhret sebebiyle Hz.Şarih ünvanını alınış,

1019/1610 dan 1041/1631 yılına kadar şeyhliğini yaptığı Ga­

lata Kulekapısı Mevlevihanesi'nin yapılış tarihine 897/1491

delalet eden "er-Ru5Gh" kelimesini "Rusuhi" şeklinde şiir­

lerinde mahIas olarak kullandığı için kendisinden RusUhi

Dedp diye de sözedi~ştir.

Ankaravi İsmail b. Ahmed RusUhi tasavvufi hayata yö­

ne~meden önce doğum yeri olan Ankara'da dini ilimIeri tah­

sil etmiş, bu arada arapça ve farsçayı 'da bu dillerde şiir

yazabilecek bir seviyede öğrenmiştir. Daha sonra o dönemde

~~ara ve çevresinde yaygın olan Bayramiye tarikatına giren

Ankaravı bu tarikatta şeyhlik makamına kadar yükselmiş, (1)

yine o devirde etkin bir başka tarikat olan Halvptiye tari­

katından da icazet almrrştır (2). Bir ara tedavi maksadıyla

gittiği Konya'da Mevlevi dergahının şeyhi Bostan Çelebi

(1040/l630)ile tanışarak onun irşadı ile Mevlevi tarikatına

girmiş,(3) hararetle benimsediği mevlevıliğin adab ve erka­

nını öğrenip kısa sürede sülGkürıü tamamlamış ve nihayet bir

Bayrami şeyhi olarak gittiği Konya'dan 1019/1610 yılında

bir Mevlevi şeyhi olarak dönmüş ve aynı tarihte İstanbul

. \ ---~~

D00095s3y1989.pdf 19.01.2010 12:32:04 Page 64 (1, 1)

gUnü­

Said

120

Galata Kulekapısı NevlevıhanesiL~e şeyh olarak gönderilmiş- ("

tir (4).Vefatına kadar bu görevi sUrdUren Ankaravi, İstan­

bul'da buıunduğu süre içinde ilmi çalışmalarına devam etti,

kıymetli eserler verdi ve bu sayede devrinin:- alimlerinin,

tasavvui büyüklerinin saygısını kazandı.XVıı.asrınönde ge­

len Osmanlı mutasavvıfları arasında yer~-Ankaravi diğer

taraftan Kadızadeliler'inhücumlarına maruz kalmış,o dönemde

tekkeleri basan, tarikat erbabına karşı sözlü ve fiili sat~_·,malarda bulunan bu grupla ilmi ölçtiler dahilinde mücadele

etmiş,HuccetU's-8ema' ve er-Risaletü't-Ienzihiyye ti Şe'nirı­

Mevleviyye isimli eserlerini bu mücadele esnasında kaleme ~

almıştır. Ancak, karşı taraf mücadelesini seviyesiz bir şe­

kilde ortaya koymuş,ona karşı yöneltilen sözlü sataşmalar

onu öıümle tehdide kadar ileri götürülmüş,bu yüzden o,hatta

sürgUn olarak İstanbul d~ş~na bile ç~kmak zorunda bırakıl­

mıştır (S).Fakat neticede bu mutaassıp grubun saldırıları

etkisini kaybetmiş ve özellikle Arll<aravf bu mücadeleler se­

bebiyle daha çok tanınmış ve meşhur olmuştur.

"Hakiki dost posta bağlı değildir", "Tecrid ehlinin

gelişi de gidişi de. aynı minval üzere olmak gerekir" (6). 1­

"Şinrli usulü ile vusu1e miişerref olmak arzusundayım"(7) gi­

bi sözlerle etrafındakileri ölümüne hazırlaynn ve bu suret­

le irtihallerinin de yaklaştığını anlatmak/isteyen Ankaravi

1041/1631 tarihinde Hakk' ın rahmetine !l'vuşur. Vefatına>

"Hitam" ve "İrtihal-i irfan" ifacleleriyle tarih düşürülmüş­

tUr (9).Vasiyeti doğrultusunda Galata Kulekapısı Mevleviha­

nesi haziresine defnedilen Ankaravi'rrin kabri üzerine dahai

sonra bir türbe inşa edilmiş,önce ahşap olan bu türbe

_mtize intikal eden şekliyle 1235/1819 yılında Halet

Efendi (1239/1823) tarafından yeniden yaptırılmıştır. Bu

"

fr,

'ı

-1-·

",

i· ;.

Fı

D00095s3y1989.pdf 19.01.2010 12:32:04 Page 64 (1, 2)

türbede İsmail Ankaravi'den başka Şeyh İsa Efendi (1185/

1771) ,Şeyh Selim Dede (ıı91/1777).meşhur divan şairimiz

Şeyh Galib (1213/1798)ve Şeyh Mehmed Ruhi Oede de medfun­

durlar (10).

B- İı.m..ı ve Edebi Şahsiyeti:

XVII.asırda genelolarak ilmi yönden bir durgunluk­

tan sözedilehilirse de edebi alanda tabii bir inkişafın

sürmüş olduğu ifade ~diıebilir.Şöyleld j bu dönemde Zenhilli

Ali Efendi (932/1525 ı,İbn Kemal (940/1533) ve Ebu's-Suud

Efendi (982/1574-) gibi din bilginlerini görememekle bir­

likte.edebi şahsiyetlerdenNef't (1045/1635), Şeyh'ül-İs­

lam Yahya Efendi (1053/1643) ve Nev'iz"de At"i(1035/1625)

gibi şairler Ankaravilnin muasırları olarak yaşamışlardır.

İsmail Ankaravi yaşadığı dönemin geleneğine uygun

olarak önce dini ilimleri tahsil etmiş,Türk diline vukufi­

yeti yanında arapça ve farsçayı da çok ıyı bir şekilde

öğrenmiştir.Şüphesizeserlerinin çoğu mesleği icabı tasav­

vufa dair olan Ankaravi XVII.yüzyılın meşhur mutasavvıfla­

rından ve bu dönemin tasavvuf edebiyatının önde gelen tem­

silcilerinden biri olarak görülmelidir.

Evliya Çelebi tarafından "mana denizi" diye tavsif

edilen (ll) Ankaravi,Mu'cemüll-Müellifio'de pek çok ilim­

de söz sahibi sufi ve muhaddis biri olarak tanıtılmakta

dır (12). O tasavvufa,tefsire.hadise ve edebiyata dair te­

lif eserleri yanında.başta Mevlanaının (672/1273)Mesnevi'­

si olmak üzere pek çok eseri de kendisine has güzel uslu­

buyla başarılı bir şekilde şerhetmiştir.Mesnevişerhinde­

ki başarısı sebebiyle Hz.Şarih ünvanını almış ve bu ünvan

asırlar boyu ona ait olarak ka~ştır. Hatta bu 1ÜZdeh-

< ,121

._.~:: - . .'. \ ------~

D00095s3y1989.pdf 19.01.2010 12:32:04 Page 65 (1, 1)

...

i

olmalıdır ki kenditiinden sonra ~~snevi okutacaklara verilen

icazetnamelerde onun usulü ve yolu ~başlıca şart_olarak ka­

bul edilegelmiştir (13).

ilmi bir anlayışa sahip olan Ankarav! eserlerini ya­

zarken dini oaslar yanında o alanda yazıı~iTatl gözden

geçirir ve değerlendirir,indi görüşler ileri sürmekten ka- ~

çınır, bütün dikkatine rağmen düşebiIeceği yanlışlar sebe-ıi

biyle ikaz edilmesini ister ve kendini "cümlenin hak-i ra-

hı" olarak gördü@nü ifade eder (4).

İsmail Ankaravi'nin eserlerinde kullandığı dil de ol~

dukça sade ve güzeldir.Özellikle ~~snevi şerhinde anlaşıl­

ması güç tasavvufi konuları güzel uslubuyla anlaşılır hale

getirmişıhalk diline Bit kelime ve deyimlere büyük önem ver­

miştir ki,bu da onun hem bir sanatkar, hem de esaslı bir

edebi güce sahip olduğunu gösterir (15).

Ankaravilnin şiirlerinin bir kısmını dağınık olarak

eserlerinde görmek mümkün ise de onları topluca inceleye­

bilmek herhalde Divan'ının ele geçirilmesine bağlıdır. Kar­naklarda mevcudiyetinden sözedilen (16) Divanlını araştıi­

mamıza rağmen göremedik.Gerçi onun edebi şahsiyeti hakkıd

türkçe ,arapça ve farsça olarak yazdığı mevcud şiirlerine e

eserlerinde kullandığı dile,ifade gücüne bakılarak bir hü­

küm vermek mümkün ise de,daha kesin bir kanaat için Divan'­

ının bulunup incel~si daha çok yararlı olur kanaatinde­

yiz.

(

.-

I'i

I' ,, -.. "..

c- Tasavvuf Anlayışı:

Şüphesiz İsmail Ankaravı bir tarikat kurucusu değil,ku­

rulu bir tarikatın mevcut tekkelerinden birinin şeyhi olarak

görev yapmış bir mutasavvıftır.Ancak,ortayakoyduğu eserleri

122

D00095s3y1989.pdf 19.01.2010 12:32:04 Page 65 (1, 2)

~ ve dergah dışına da taşan mücadeleleri sebebiyle o, sıra­

dan bir tarikEt ş~yhi olarak da mütalaa edilemez.

Ankaravi bağlı-bulunduğu Mevlevi tarikatının tasav­

vuf anlayışına sadık kalmakla beraber mutedil ve muhaf~za­

kar bir tutum izlemiş, hem zahidliğe. hem de aşk ve muhabbe­

te önem veren bir anlayışa sahip olmuştur. Bu anlayışının

tabii bir sonucu olarak o,bir taraftan dinin zahiri hüküm­

lerine fazla önem vermeyen tasavvuff cereyanlara,diğer ta­

raftan da tasavvufu bid'at sayan gruplara karşı açık ola­

rak tavır almış, mücadele vermiştir.·

~ ona göre tarikat; Kur'an ayetlerine,Peygamber (s.a.

v.)'ntn sünnetlerine ve meşayihin sözlerine uygun olan bir

yoldur (l7).Bu yolda surete, şekilciliğe itibar edilme­

meli,(18) ifrat ve tefritten u~ak kalınmalı,akval,ef'alve

.ahvalde itidalden ayrılmamalıdır(19).Halvetve uzlet yerine

sohbet ve hizmeti. benimseyen Ankaravi,(20) mücidIerine ha­

yatın içine girmeyi,ılıeşreblerinegöre mutlaka bir iş tutma­

yı tavsiye temiştir (2l).Zira sulUkün başta gelen şartı he­

lal lokma yemektir (22). Helal lokmanın meyve~i; taat, ilim

~ ve hikmet,haram lokmaoıo mahsülü;zu1met,ma!siyet,cehalet ve

gaflettir (23).Yine ona göre menfaat için tarikata girmek,

ilim ve irfandan yoksun kalmak tasvip edilecek bir durum de­

ğildir(24).Tarikatşeyhinin dinin hükümlerini yerine geti­

ren,tarikat edebIerine riayet eden,ilim ve irfan sahibi(25)

Hz.Peygambere zahiren ve batınen tabi olması gerektiğine

inanan Ankaravf. bu durumda oı.mayanların yüzlerini görmeyen­

l~rin,sözlerini işitmeyenIerin kurtuluşa ereceklerini beyan

etmektedir(26).Ona göre nefis cehenneminin üzerine kurulu

olan sırat-ı evliyanın yolcuları da birbirlerinden çok fark­

lıdır.Şöyle ki;bunlarQan bazıları bu sıratı,aşk ve muhabbetin

123

--- . - -:- - _. - - .

D00095s3y1989.pdf 19.01.2010 12:32:04 Page 66 (1, 1)

/

i.

:,I

i.

•i -.

:,kuvveti sebebiyle parlayan şim~e$ misali çabucak geçer,

bazıları ilim ve amel kanatlarıyla uçarak' aşar,bazıları

ise yürüyerek ya da sürtünerek geçer. Nefls girdabından

kurtulmanın,sıratıgüvenle aŞmanın yolu;aşk ve muhabbete,

ilim ve arnele yönelmektir (27)..-­

Kısacası,Ankaravi tasavvuf anlayışında her türıü, faşırılıktan uzak,lTRltedil ve muhafazak.§r bir sufi, zahid-

likle bi~ıikte aşk ve muhabbet sahibi olmaya da önem ve­

ren bir tarikat şeyhi,Mevlevi tarikatına bağlı,Mevlana'­

nın görüşlerini benimsemiş,İbn Aralıflnin (638/1Z40)eser­

lerinden,Abdullah b.~Rınammed el-Ensari'nin (481/1088)Me­

nazilü's-Sairin'inden pek çok yararlanmış bir mutasavvıf-

tır diyebiliriz.

D Eserleri:

İsmail Ankaravi'nin eserlerinin sayısı hakkında

değişik görüşler ileri sürülmüştür.Şöyle ki;kaynaklardan

bazılarında kırkıhatta kırkaltı(28) eserinden sözedilir­

ken,bazı kaynaklarda ise,yirmiyi mütecaviz eseri olduğu

ifade edilmdştir (29).Bu konuda verilen. eser isim lis\e­

leri de birbirinden farklıdır.Muhtevalarınıntanıtılmısı

bir tarafa eserlerinin isimleri dahi do~ru olarak tesbit

edilmiş de~ildir.Bu arada ona ait olmadığı halde ona

nisbet edilen eserler de olmuştur (30). Ayrıca Ankaravi ,­

nin eserlerinde çağındaki ilim ve fikir hayatına hakim

_olan şerhcili~tn de a~ır bastığını özellikle belironemiz

gerekir.O başta Mevlana olmak üzere İbn Arabi, İbn Farız

(632/1235) ve Abdullah b.Muhammed el-Ensarı gibi meşhur

mutasavvıfların eserlerini şerhetmiş, özellikle Mesnevi

şarihliği alanında oldukça ileri bir noktaya ulaşmıştır.

124

D00095s3y1989.pdf 19.01.2010 12:32:04 Page 66 (1, 2)

,.

Biz burada Apkaravi'ye aidiyeti kesin olan,k~tüp­

hanelerimizde matbu veya yazma olarak mevcut bulunan ve

bugün için tesbit edebildiğimiz telif eserleri ile şerh­

lerini ve ona ait olmadığı halde ona nisbet edilen eser­

leri kısaca tanıtmaya çalışağız.

1- Telif Eserleri.:

a- Minhacü 1 !-Fukara: Ankaravi'nin Mesnevi şerhin­

den sonra en meşhur olan eseridir.Ankaravi bu eserini

müridIerine tarikat adab ve erkanını anlatmak ve başka­

larına karşı da Mevlevi tarikatını savunmak anmcıyla

yazmıştır(31).Ankaravi bu eserin birinci bölümünde tarİ­

katla ilgili mes'eleleri,ikinei bölümünde şer'i ve dini

konuları, üçüncü bölümünde ise sülük mertebelerini işle­

miştir.

Türkçe olarak kaleme alınmış olan bu eser (Bulak,

1256ıİstanbul,1286)~ikidefa basılmıştır.

b- Derecatü's-Salikin: ~mtbu olmayan ve tesbit

edebildiğimiz tek nüshasını (Süleymaniye ktp.Hacı Mahmud

Efendi or.2674)görebildiğimizbu eserj Minhacü'l-Fukara'­

nın son bölümündeki sülfrk derecelerinin ayrı olarak ele

alındığı bir kitaptır.

c- Nisab-ı Mevlevi:Şeyhü'l-isl§mYahya Efendi'ııin

Cl053/l643)isteği üzerine kaleme a1ınrnış olan bu eser

farsça ve manzumdur. Bunda Minhacü' 1-Fukara 1 daki .:konular

işlenmiştir.Matbu olmayan Nisab-ı Mevlevi'nin yazma nüs­

haları (Süleymaniye ktp.Serez nr.1524,Lala İsmail,or.23l)

mevcuttur .

d-HUxEtü's-Sema: İsminden

Mevlevi semaının meşruiyetini

125

de anlaşılacağı veçhile

beyan sadedinde telif

D00095s3y1989.pdf 19.01.2010 12:32:04 Page 67 (1, 1)

I(ı~..,.( i,i i

ii

ıi

!'1:

1;

i

,",. i"

ill.. ~ .

pa:.;. .....

edilmiş bir risale olup, türkçe olan bu risale·Minhacü l ı­

Fukararnın zeylinde onunla birlikte basılmıştır.

e- er-Risaletü't-Ienzihiyye fi Şe1nill-Mevleviyye:

Bu risale de ffuccetü's,Sema isimli risalenin arap­

çası olup (Leıden,1892)matbudur.,---/

f- Cenahü' l-Ervah: İnsanları Hak Teal§'yı tevhide

teşvik amacıyla yazı~ş türkçe bir eser olup matbu olma­

yan bu eserin yazma nüshaları (Süleymaniye ktp. Reisürı­

Küttab,nr.ııS2/4,HacıMahmud Efendi,nr.255B,Laıa İsmail,

nr.213/3) görülebilir.

g- Fütlli,at-ı Ayniyye: Fatiha suresinin tefsirini

konu almakla birlikte yedi bölümden teşekkül eden bu ese­

rinde Ankaravi,Kurranrın,besn~ıenin,Fatihasuresinin-fa­

ziletlerine dair bilgiler vermiş. son böıümde surenin

tercüme ve tefsirini yapmıştır.Konular ayet ve hadisler­

den istifade edilerek,muhtelif tefsirlerden nakille~~

pılmak suretiyle işlenmiş,tasavvufi izahlarda bulunulmu~

tur.Türkçe olarak kaleme alınmış olan Fütfihat-ı Ayniyye'-

nin (İstanbuı,1327) güzel bir baskısı yapı~şt1r. ~

h- ~tisbahü'l-Esrar; Arll<aravi'nin Gazalilnin (5051

1111) Mişkatü'l-Envar isimli eserinden esinlenerek, ona

benzer bir tarzda telif ettiği NGr suresinin 35.ayetinin

terkirini konu alan ve bu ayeti tasavvuii yönden açıkla­

yan bir eseridir. Henüz basılmamış olan bu eserin ya~

.nüshaları (Süleymaniye ktp.Hac1 ~~hmud Efendi, nr.2872/l,

Düğümlü Baba,or.IO, 18la İsmail,or.213/1) mevcuttur.

1- Risale-i Uyun-ı İsna Aşere: Oniki manzumeyi

içeren türkçe bir risaledir.Her manzUmede değişik konu­

lar işlenmiş olup,matbu olmayan bu risalenin tesbit

126

D00095s3y1989.pdf 19.01.2010 12:32:04 Page 67 (1, 2)

i'S'W7"

edebiIdiğimiz tek Qüshası (İstanbul Üniversite ktp.Türk­

çe Yazmalar Böıümü, nr.6394) vardır.

j- ~liftahüıı-Beıağave Misba.hü'l-Fesaha:Sahasında

yazılan ilk türkçe eserlerden biri olarak bilinen bu ki­

tap,Celaleddin Muhammed b.Abdurrahman el-Kazvini'nin(739/. .

1338) Telhisü'!-Miftah fi'l-Meani ve'I-Beyan isimli ese­

ri ile Nahmud b.l'1uhammed el-Ciylani'nin (886/1481) Nen§.­

zırü'l-İnşa adlı kitabı esas alınarak,dört bölüm halinde

yazı1mQş,konularTürk okuyucuların anlıyacağı bir dille,\

onların bu konulardaki bekleneaeri dikkate alınarak iş-

lenmiştir.Pek güzelolmayan bir baskısı (İstanbul, 1284)

yapılmıştır.

k- Risa.le-i Usul-i Tarikat-ı NevIana: l'levlana 'nın

tarikat silsilesini ve Mevlevi tarikatında süıUkün key-

. fiyetini açıklamak a,macıyla yazılmı§ türkçe küçük bir ri­

saledir.Yazma nüshalarına (Süleymaniye ktp.Nafiz Paşa,nr.

352 İstanbul Üniversite Ktp.Türkçe Yazmalar Bölümü, nr.

6394,İstanbul Divan Edebiyatı Müzesi, nr.I04) bakılabilir.

l- Sülükname-i Şeyh İsmail: SülükÜTI mahiyetini,

şeyh-halk münasaebetini,zikir konularını içine alan,türk­

çe olarak kaleme alınmış birkaç sahifelik bir risaledir.

Tesbit edebildiğimiz tek yazma nüshası bir önceki eserin

kenarında (istanbul Üniversite ktp.Iürkçe Yazmalar Bölü­

ffiÜ,nr.6394) bulunmaktadır.

2- Şerhleri:

a- Mecmuatü'l-Letaif ve Metmuretü'l-Mearif; Bu

kitap Mevlana'nın Mesnevi'sinin en güzel ve en başarılı

şerhleriTIden biri olup,İsmail,Ankaravi'yi tanıtan ve-

127

D00095s3y1989.pdf 19.01.2010 12:32:04 Page 68 (1, 1)

iıi

i'.pi, ,,

..,i.i

~t:1

~:;i

i~,"ic

,llli, iIı'i,ıii.·,. !

ıi,1111

lU.....

ve ona Hz.Şarih ünvanını kazandıran eseridir. Ankaravi

bu şerhte aslında anlaşılması güç tasavvuti konuları sa­

de bir dille ve orjinal misallerle okuyucuya sunmuş,Mes­

nevirnin tamamını tasavvufi inceliklere işaret etmek su­

retiyle anlaşılması zor olan beyitler~-Hierindedaha faz-"

la durarak şerhetmiş ve bu sayede haklı bir şöhrete sa-

hip olmuştur.Ankaravi şerhi yedi cild olup,yapılan bas­

kıları (Mısır,122l,124l,125l,İstanbul,1257,1289)hep al­

tı cilttir.Çünkü yedinci cildin Mevlana'ya aidiyeti tar- l

tışmalıdır.Bu tartışma Ankaravilnin ·1035/1625 yılında

810/1407 de yazılmış yedi ciltlik bir Mesnevirye rastla­

ması ve bu cilclin de Mesneviden olduğu kanaatine vara­

rak onu şerhetmesiyle başlar ve 3sırlat boyu devam eder .

Ankaravi bu yüzden pek çok tenkide de maruz kalır (32).b- Fatihü'l-Ebyat: Mesnevilnin ilk onsekiz ~ey­

tinin,zor anlaşılan bazı kelimelerinin şerhini ko~

alan müstakil bir eser olmasına rağmen,mevzubahis edi~

1en Mesnevi şerhinin birinci cildinin başında ve yapı- ,lan baskılarda onunla birlikte yer alması sebebiyle ol­

malıdır bazı kaynaklarda Ankaravilnin Mesnevi şerhi Fa­

tihüll-Ebyat ismi ile tanıtılır.

c- Camiürl-Ayat: Mesnevirde geçen ayet ve hadis-,

le~in manalarını mutazarnmın beyitlerle,arapça beyitle­

rin ve anlaşılması güç olan bazı kelimelerin şerhini

konu alan türkçe bir eserdir. Bu çalışması ile Ankaravi

Mesnevirnin Kur'an ayetlerine've Resullün sünnetlerine

dayandığını ortaya koymak istemiştir diyebiliriz. C§mi­

ü ' l-Ayat i ta belli bölümler mevcut değiıdir~ Saaece

128

D00095s3y1989.pdf 19.01.2010 12:32:04 Page 68 (1, 2)

TMesnevi ciltlerinin başlangıçları belirtilmiş,bazıhi­

kayelerin başlıkları verilmQş ve Mesnevı'de~ sıraya

göre konular işlenmiştir..H~~.iyyetü r ı-Arifin lde Ankara­

vi'nin el-Fatihatü'l-Ayniyye fi Şerh-i ma Vekaa Fi Ki­

tabiıı-~~snevi Mineıı-Ebyati~ı Arabiyye isimli bir

eEEı::irdEn sözedilmektedir ki (33)bu kitabın isminde mev­

zubahis edilen konusundan anlaşıldığı kadarıyla Cami­

ü'l-Ayat olması icabeder.Çünkü mezlaır konuda Ankaravi ' -

{j nin C8miü'l-Ayat'tan başka eseri olmadığı gibi Fütu­

hat-ı Ayniyye de onun Fatih3 suresinin tefsirine dair

yazdığı eserinin ismidir. Matbu olmayan C3miü'l-Ayat'­

ın yazma nüshaları (Süleymaniye ktp. Pertev Paşa, nr.

255/1,Antalya Takelioğlu,nr.39ü, Mihrişah Sultan, nr.

ISI) mevcuttur. ,d- Simatürl-~fukinin: Ankaravı'nin Mesnevi'nin

dibacesine yazdığı şerhdir.Arapça yazdığı bu şerhin­

de Ankaravi Mesnevi girişinde yer alan veciz beyanla-

~ rı edebi bir uslGbla açıklamış,konu ile ilgili tasav­

vufi izahlarda bulunmuştur.Bir mukaddimeden sonra mes­

nevi dibacesinin şerhini içeren eser hatime ile son

bulur .Henüz baskısı yapılmamış olan Simatü i l-Mukinin Lin

tesbit edebildiğimiz en eski yazma nüshaları (Topkapı

Sarayı Revan Köşkü ktp.nr.4SI,Süleymaniye ktp. Şehid

Ali paşa,nr.28S/2,H.ffusnüPaşa,nr.6S9) mevcuttur.

e- Tuhfetü'l-Berere:Hz.Şanihbu eserini dostla­

rına hediye amacı ile kaleme almış ve bu kitapta Mes­

nevi'den seçtiği beyitleri şerhetmiş,ayrıca kendisine

ait beyitlere de yer vermiştir.Türkçe olarak yazılmış

iJ •129

D00095s3y1989.pdf 19.01.2010 12:32:04 Page 69 (1, 1)

r!

(,

i

.f~ '1;

ır::ı

"

olan bu eser de henüz basılmamış olup,tar:afımdan tes­

bit edilebilen tek yazma nüshası (Süleymaniye ktp. H.

lfillrii Paşa,nr.736) bulunmaktadır.

f- Hall-i Müşkülat-ı Nesnevi: Fatil"ıüı 1- Ebyat

isinlii eserini teliften sonra,meşhuı·,M~vi şerhin­den önce türkçe olarak kaleme aldığı bu eserinde An­

karavi,şerhini gerekli gördüğü,zor anlaşılan Mesnevi

beyitlerini şerhetmiş,tasavvufiaçıdan Mesnevi hikaye

ve kıssalarındaki hikmetleri,maksadları açıklamıştır.

Matbu olmayan sonu eksik tek nüshasını görebildiğimiz

bu eserin mevcut kısmında Ankaravi,Mesnevi 1 oio birin­

ci ve ikinci eiltlerinden seçilen bey~tıerin şerhl·

ile bazı hikaye ve kıssalarıo açıkı~sını ele almış­

tır.Bu durumda mevcut nüshaya bakılarak bu çalışmanın

Mesnevi'nin tamamını kapsayıp kapsamadığı hakkında

bir hüküm verebilmek zordur.Ancak belirtilen Ölçüı~dahilinde Ankaravilnin bütünüyle Mesnevi'de geçen zor

anlaşılan beyitleri ve özellikle hikaye ve kıssalarda- (

ki maksadıarı açıklamayı amaçlayan bir çalışmaya yö­

neldiği muhakkaktır.Sözüedilen eserin görebildiğimiz

tek yazma nüshası (Beyazıd Üniversite ktp.Veliyüddin,

nrc.1672) bulunmaktadır.

g_ İzahü'l- Hikem: Şihabüddin Ebü'l-Fütuh Yah­

ya b.Habeş b.Eiııirek'in (587/1191) Hey§kilü'n- NUr

isimli meşhur eserine Ankaravi tarafından yazılan

şerhtir.Eserin başında Hey§kiiti'n-~ür haklcında bilgi

verilmiş, sonra şerhe konu olan metin sıra ile şerhe­

dilerek hatime ile şerh tamamlanmıştır. Türkçe olan

130

D00095s3y1989.pdf 19.01.2010 12:32:04 Page 69 (1, 2)

i

bu eserin henüz bir baskısı yapılmamış olııp, yazma

nUshaları (Süleymaniye ktp.Şehid Ali Paşa,nr.1747.ve,2749. Halet Efendi, nr.l2?/3) mevcuttur.

h- l-Iekasıdü'l-A1iyye fi Şerhi i t-taiyye: İbn F§­

rız ömer b.Ali el-~ıısri es-Sa 'di 'nin (632/1235)Kasi­

detli't-Iaiyye'sine AQkaravi tarafından yazılan Şerh­

tir.Mukaddimede eser hakkında verilen bilgiden sonra

beyitler ele alınarak önce gramer yönünden, sonra da

mana bakımından gerekli açıklamalar yapılmış. hatime.;

ile eser bitirilmiştir.l-~tbuolmayan bu şerhin de di-

li türkçedir.Yazma nüshaları (Süleymaniye ktp. Halet

Efendi,nr.220,221/1,Hamidiye,nr.654) vardır.

1- Şerh-U Kasideti'ı-~liITdyyeel-Hamriyye:Yine

İbn Farız'ın bir başka kasırlesi Kasidetli'l- Mimiyye

el-Hamriyye'sine İsmail Ankaravı'nin yazdığı bir

şerhtir.Türkçe olarak kaleme alınan bu şerhte de be­yitler önce gramer yönünden sonra manalarının açık­

lanması bakımından ele alınmış,tasavvufi izahlar ya-

~ pı1mQştır.Henüz baskısı yapılmamış olan bu şerhin

yazma nüshaları <Süleymaniye ktp.Reisü'I-Küttab, or.

727/2 ve 796) görülebilir.

j- Hadis-i Erbain Şerhi: Bilindiği gibi hadis

külliyatl arasında muhtelif amaçlar gözetilerek ya­

zılmış kırk hadisi biraraya getiren pek çok esere

rastlanır.İşte İsmail Ankaravi'nin Hadis-i Erbain

Şerhi de Mevlevi tarikatına bid'at ve dalalet naza­

rıyla bakanlara cevap olmak üzere kaleme alınmış.se­

ma,raks ve gınaya dair kırk hadisin şerhini konu

131

D00095s3y1989.pdf 19.01.2010 12:32:04 Page 70 (1, 1)

Li~..

,n,

ii!iii'I,ılı',,

"

i'",,i,

",~~

,:rı

"X\-"

'Irıli;,

i~,.i''I~,ı~ri i",'~iiW_,-. .e.c

alan bir eserdir. Gerek hadisIeriF seçilişinde ve ge­

rekse şerhinde kendine has bir özeıliği~oıan bu ese­

rinde Ankaravi;hadislere dayalı olarak Mevlevi tari­

katının ve benimsediği tasavvuii görüşlerinin savun­

masını yapmaya çalışmıştır diyebiliriz. Türkçe olan

bu eserinde Ankaravi,hadislere biriq~j:,jLkinci hadis

diye başlıklar ko~nuş,metinden sonra tercüme ve şer­

hine geçmiş,yeri geldikçe konularla ilgili olarak

Mesnevi'den beyitler getirmiştir.Matbu- olmayan Ha-

dis-i Erbain Şerhilnin yazm~ nüshaları (Süleymaniye (

ktp.Reisü r l-küttab,nr.ııS2/S,Nafiz -Paşa,nr.lS4,ıala

İsmail,nr.lS/2) mevcuttur.

k- Zübdetü 'l-Fuhıls:fi Nakşi11-:FüsGs: İbn Arabi,

Füsusutl-Hikem isimli meşhur eserini Nakşü·ı- Füsus

adlı eserinde hülasa etmiş,Mevlana Abdurrahman Cami

(898/l492)Nakdü tn-Nüsus ismi ile bu eseri farsça~

çevirmiştir.Ankaravide bunu mezkur isimle türkçeye~

çevirmiş ve şerhetmiştir.Bu şerhin (İstanbul, 1328)

baskısı vardır. l

l- el-Hikemü'l-Münderice fi Şerhii l-Münferice:

Ebü'1-Fadl Yusuf b ,Muhammed 'in (513/1119) Ka­

sidetütl-~fuınfericetsinin türkçe şerhidir.Otuzbeş be­

yitten iba~et olan bu kasidenin beyitlerini Ankaravi

önce gramer yönünden incelemiş,sonra mana bakımından

açıklamıştır. Eserin (Bulak,ı300,İstanbul,l327)bask~­

ları yapılmıştır.

E- Sonuç:

Ankaravi İsmail b.Ahmed Rusill1i herşeyden önce

büyük bir mutasavvıf,sonra türkçe, arapça ve farsça

132

D00095s3y1989.pdf 19.01.2010 12:32:04 Page 70 (1, 2)

şiirleri olan bir şair ve aynı zamanda devrine göre? .

dini bilimlerde söz sahibi bir alimdir. _~cak. onun

bütün çalışmalarında tasavvufl yönü ağırlık göste­

rir.Meseıajşerh için seçtiği -kırk hadis bile tasav­

vifi görüşlerini teyid amacına yöneliktir ..Mesnevi şerhinde gösterdiği başar~ ve bu sa-

yede kazandığı şöhret onu Hz.Şarilı ünvanıyla asır­

ların insanı yapmıştır.Bu durum kendisinden sonra

Mesnevi olcutacaklara verilen icazetnamelerde kulla­

nılan ifadelerde açık olarak görülmektedir.

Onun tasavvuf anlayışı:her türlü aşırılıktan

uzakOKur'an ve sünnete dayalı, Mevlevi tarikatına

sadık,zahidlikle beraber,aşk ve muhabbete de değer

veren bir anlayış olmuştur.

Ankaravitnin gÖrüşlerinde özellikle Mevlana'­

mn ve İbn Arabi'nin tesiri olduğu muhakkaktır.Buna

rağmen o yirmi dördü aşkın eseri ve Kadızadelilere

~ karşı verdiği mücadelesiyle Tasavvuf Tarihine malol­

muş,kendine has önemi olan bir büyük mutasa~f ola­

rak kabul görmüş biridir.

Eserlerinin ayrı ayrı incelenmesi, varlığın­

dan söz edilen Divanının bulunması halisane temen­

niınizdir.

* Bu makale "İsmail-i Ankaravilnin Hayat:}.,

Eserleri ve Tasavvufi Görüşleri" isimli bası1mamış

doktora tezine dayalı bilgileri içermektedir.

'. 133

. __--:-;::... -. - . .: -r---'""9-

D00095s3y1989.pdf 19.01.2010 12:32:04 Page 71 (1, 1)

DiPNOTLAR

24.

12.

LL.

22.23.

ı. Esrar Dede, Tezkire-i Şuaray-ı Mevleviyye, İst.üniver­site ktp.Tlirkçe Y~zmaıar Bölümil,nr.89,vr.62b,A1i Enve;·,Semahane-i Edeb,Ist 1309,5.81 vd.Cölpınarlı, Abdül­baki ,Mevlana i dan Sonra Hevlevilik, İst.1953, 5.143.

2. Ankaravı İsmail b.Ahmed RusOhi,Mecmuatti'l-Letaif veMetmuretütl-Mearif, İst. LZ89 , I,.ıı. /~

3. Nev'iz§de Ataf Ataullah b.YahyaIHadikatü)~-Hakaik iiTelanilet-,i'ş-Şekoik, İst.1268, 5.765.

4. S8kıb Dede,Sefine-i Nefise-i MevleviyatL ,Mısır,ıı83,s.37, Tevfik, Mecmuatü1t-Teracim,İst.Üniversitektp.Türkçe Yazmalar 'Bölümü,nr .192, vr .36 a,Banarll,NihatSami ,Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, ist.1976. 11,699.Ankaravi,8.g.e.II,226.Ankaravi, a.e. 1,10.Ankaravi,8.e. 1,7.Mehmed Tahir, Osmanlı Müeııifleri,İst.1333, 1,25.Tevfik, a.g.e. vr.36 a.Kerametli,Can,Galata Mevlevihanesi Divan Edebiyatı

Müzesi,ist. 1977, 5.29.Evliya Çelebi, .Evliya Çelebi Seyahatnamesi,İst.1971,

II,ıo2.Keh~.ömer Rıza, Mu'cernü '1-}lie1lifin,Beyrut, 1951,11,259. ~Gölpınar1ı,AbdülbBki,a.g.e. s.40a. ~Ankaravi, FtitOhat-ı Ayniyye, İst.1328, .6 vd.Banar1ı,Nihat Sami, a.g.e., 11,700.Tevfik,a.g.e., vr.36a,Sakıb Dede,a.g.e.,s.39,ismai1Paşa,Hediyyetü'l-ArifinEsrnaü'1-Mlie11ifin ve Asarü '1­Musannifin,ist.19S1,1,21a,Mehmed Tahir,a.g.e.) 1,25.Ankaravi,~tinh§cü'1-Fukara,İst.1328,5.5 vd.Ankaravi, a.e. ,s.. 26 . .Ankaravi, a.e., s.6 vd.Anka1:"avi, a.e., s. 57.Ankaravi, Usül,li Tarikat-ı Mevlana,SUleymaniye ktp.nafiz Paşa nr.352, vr. Sa.Ankaravi, ~acli'l-Fukara, 5.126.Ankaravi, Mec'pljatü 'l-Letaif ve MetmO.retü 1 1-Mearif·,1, 342.Ankaravi, Minhacli'1-Fukara,s.3.

17.18.19.20.21.

13.14.15.16.

5.6.7.8.9.

ıo.1::

,

ıl

i:;1\ı

134

.-. .•... ,_ . .r.::.

D00095s3y1989.pdf 19.01.2010 12:32:04 Page 71 (1, 2)

D

/

25. Ankaravı,Şerh-ü Kasideti 1 1-Mimiyye el-Hamriyye,Süley-maniye ktp.Hacı Mahmud Efendi,nr.3438,vr.8a vd.

26. Ankaravi,~tinhacürl-Fukaraı 5.28.27. Ankaravi,a.e.,s.7 vd.28. Tevfik,a.g.e.,vr. 36a.,Ali Enver, B.g.e., s.82.29. ~~hmed Tahir,a.g.e.,I,24.Meşayih-i Dsmaniyye'den

Sekiz Zatın Teracim-i Ahvali,s.Z5 vd.,İsmail Paşa,B.g.e., I J zıa.

30.Brockelmann,Carl,Geschıchte Der Arabısehen Lıtteratur,

Leiden, 1937-1943, Suppl.II,662.31. Ankaravi,a.e., s.lı.

32. (Daha fazla bilgi için bkz.)Cevdet Paşa'nın AbidinO Paşa'ya yazdığı Mektup,Mekteb Geridesi,IlI,sa.33.

5.308 vd.,Ateş,Ahmet,Cilt VII Mes ' elesi,Beııeten,

1952,XVII.sa.61,s.99 vd.GÖlpınarlı,Abdülb8ki,Mesnevi­

nin VII.Cildi,Şarkiyatmec.1966,sa.V1.S.ll vd.Mevıa­

na Müzesi Yazmalar Kataloğu,I.l72.I1,96-l03 Yetik Er­han. İsmail-i Ankaravilnin Hayatı,Eserleri ve Tasav­vufi Görüşleri.(Basılmamış Doktora Tezi) s.43-50.

33. İsmail Paşa,a.g.e .• 1,218.34. Tevfik,a.g.e .• 1,218.35. Brockelmann.a.g.e; 11,662.

135