PUBLICATIONSOF THE

INSTITUTE OF NATIONAL LANGUAGE

Vol. IV NOVEMBER, 1939 No. 21

ANO ANG IKULAT AT ANO ANG KAUGNAYAN NIT6 SA SULIRANIN NG WIKANG TAGALOG

N I

GRAGIANO CAMACHO

NIANILABUREAU OF PRINTING

1939IBG— GO

26U651 B

PUBL1CATIONSOF THE

INSTITUTE OF NATIONAL LANGUAGE

Vol. IV NOVEMBER, 1939 No. 21

AN6 ANGIKLILAT AT ANO ANG KAUGNAYAN NIT6 SA SULIRANIN NG WIKANG TAGALOG

GRACIANO CAMACHO

MANTLABUREAU 0F PRINTING

133989460

IN S T IT U T E OF N A T IO N A L LA N G U A G E

Jaime C. de V eyra, D ir e e to rCecilio L opez, S e e r e ta r y a n d E x e c u tiv e O fficer Felix S. S alas Rodriguez, M e m b e r S antiago A. F onacier, M e m b e r Casimiro F . P erfecto, M e m b e r Isidro Abad, M e m b e rZoilo H ilario, M e m b e rLope K. S antos, M e m b e rJose I. Zulueta, M e m b e r

39460

AN6 ANG IKLILAT AT A N 6 ANG KAUGNAYANNIT6 SA S6LIRANIN NG WIKANG TAGALOG?’

G. P angulo ng Surian ng Wik a AT MGA GG. KaGAWAD,Mga G inang at mga MAginoo ng Wik a .

Ang kaharap ninyong nagsasalita ngayon ay hindi isang paham, ni pantas, o dalubhasa sa wikang Tagalog na maaaring karinggan at kapulhan ng mga hinog na kaisipang pangwika. Aaminin ko pang ako’y siyang kahuli-hulihang kawal ng Wika at ng Panitikang Tagalog na ngayon na lang maging mauban ang aking pagbubuhok ay saka nag- pasimulang magsuri ng kung ano at alin ang mga pataka- ra’t alituntuning sinusunod at dapat sundin ng mga da- lubhasa at ng magsisipag-aral ng sariling wika sa pag- sulat ng mga salaysay, kathang-buhay, maikling kasaysayan, panayam, tula at mga panglathala sa mga pahayagan. Da- hil dito’y ipinalalagay kong isang malaking kapangahasan at paglalakas-loob ang pagharap ko sa inyo ngayong hapon upang bumasa ng isang panayam, gaya ng aking ginagawa, nang wala akong mailalahad na mga patakara’t alituntunin sa pagsulat ng Tagalog, maliban sa isasalaysay kong tumu- tukoy sa “Iklilat” o Takigrapiang Tagalog na aking akda. Umaasa ako na sa pamamagitan ng maikling paliwanag at paghahalimbawa ay mauunawaan ninyo ang kaugnayan ng “Iklilat” o Takigrapia sa suliranin ng ating Wika.

Ang paksa ng aking panayam ay:“Ano ang IKLILAT at ano ang kaugnayan nito sa suli-

ranin ng Wikang Tagalog?”Ang IKLILAT ay nagmula sa pangungusap na MAIK-

LING SULAT o SHORTHAND sa inggles, at TAQUIGRA-iPanayam na binasa sa Bulwagang Villamor noong ika-9 ng Nobyembre,

1939.39460 3

4

FlA sa kastila. Upang mabatid ang kaugnayan nito sa su- liranin ng Wikang Tagalog ay kailangang buklatin natin ang ilang matandang kasaysayan na tumutukoy sa “taqui- grafia,” at halawin ang ilang tala o ulat na nagsasaysay ng kung saan at ano ang pinagmulan ng sining na ito. Sa ganyang paraa’y mababatid natin ang buong kahulugan ng dalawang pangungusap na pinag-ugpong at tinawag na “taehi-graphy” o takigrapia, at sinasabi naman ng iba na “eseritura veloz” o “matuling sulat.”

Alinsunod sa kasaysayan, ang unang nakatuklas ng si- ning sa matuling pagsulat ay si Tiro, na alipin ni deeron, pagka’t siya ang kumukuha nang panahong yaon ng mga tala sa tuwing magtatalumpati ang kanyang panginoon, o kung nakikipagtalo si Ciceron kay Catilina. Ang lahat ng mga talumpati nang panahong yaon ay may mga kati- tikan, at ang kinatha ni Tiro na matuling pagsulat ay pinamagatang “Notas Tironianas.”

Ang Senado Romano, nang panahong yaon, ay gumamit ng pamamaraan ni Tiro, maging sa mga hayagang pag- pupulong at gayon din sa paglilitis sa mga hukuman, kahi’t ang totoo’y may kabigatang kilalanin at basahin ang katumbas na pangungusap ng bawa’t gurlis, guhit o tuldik na ginagamit.

Sa panahon naman ni Soerates ay natipon ni Jenoforite, sa pamamagitan ng maikling sulat o “Iklilat,” ang mga simulain at mga dalubhasang aral na tinanggap niya kay Plutareo. At dahil sa paglaganap ng sining sa maikling pagsulat, ay nagtatag sa Roma ng mga paaralang-bayan ukol sa takigrapia o “Iklilat” hanggang sa nakahumalingan ng mga mamamayan sa loob at labas ng Roma ang pag- gamit ng maikling sulat o ng takigrapia.

Ang nagpasigla sa paggamit tuwina ng maikling sulat o “Iklilat” ay ang pagpasok sa nasabing mga paaralan ng mga pantas at dalubhasa sa iba’t-ibang karunungan. Pati ng mga emperador at mga hari ay buong pagmama- laking nagsipag-aral upang matutuhan ang sining ng ma-

39460

tuling pagsulat na iginuguhit lamang, iginugurlis, itinutul- dok o inililikaw.

Ang nagturo nang panahong yaon ng “Notas Tironianas” ayon sa pantas na si Prudeneio, ay si Caciano. At sa pag- laganap ng takigrapia o “Iklilat,” pati ng batang inanana- lumpating si Plinio ay nagsasama tuwina noon ng kanyang sariling “taquigrafo” upang kunan ng tala ang mga pana- yam at mga talumpati niya sa iba’t-ibang sulok ng bayan.

Sinasabi rin ng kasaysayan na kung hindi sa mabisang tulong ng takigrapia ay hindi nakaakda si Varron ng may 1,500 mga aklat, na ang 200 nito ay nauukol sa buhay- buhay ng magigiting na lalaki ng Roma. Gayon din na- man si Didimo, ang bantog na gramatieo, na hindi sana nakapaglathala ng may 4,000 kasulatang makakabuluhan kungdi sa pamamagitan ng “Iklilat,” ayon sa paham na si Seneea.

Sa mabilis na takbo ng panahon at sa malakas na pag- kakasulong ng kabihasnan ng mga tao; sa pag-aagawan sa kapangyarihan ng mga hari at mga emperador na halos ikinaguhd ng sangsinukob; sa pagguhd ng mga bantayog na pangalaala sa mga dakilang tao at pagkawasak ng mga gusaling pinagaaralan ng iba’t-ibang karunungan, ay halos hindi na mangakilala ang mga bakas na dapat panuntu- nan o pagbatayan ng sining sa matuling sulat. Kaya’t noong ika-17 ng Hulyo ng taong 1802, ay itinakda ng pantas na kastilang si Francisco de P. Marti ang kanyang kaparaanang higit na mahusay at magaang sulatin kaysa mga nauna. Simula noon ay nabuhay na muli sa puso ng mga may kapangyarihan ang pagtangkilik sa sining na ito.

Sa panahon ng paghahari ni Carlos IV sa kaharian ng Espana ay nilagdaan niya ang isang utos upang gawing aklat sa mga paaralan ang takigrapia. Dahil dito’y na- niniwala ako, gaya marahil ng paniniwala ninyo, na ang pinagkakautangan ng pagkakalaganap ng mga wikang kas- tila’t inggles sa buong sangsinukob halos, ay ang pagkaka-

5

39460

6

tuto ng marami ng sining sa matulin at maikling pagsulat, o sa tinatawag na takigrapia o “IKLILAT.”

May pamamalagay din ako na, ang takigrapia o “IKLI- LAT” ay isang mabisang paraan sa madaling ikatututo ng alin mang wika. Ang aking pinagbabatayan ay ang sarili na ring karanasan. At bakit ba ipagkakaila ko ang katotohanang, akong walang kamuwangan sa mga ugat at panuntunan ng ating wika, at kung ano ang mga patakaran o saligan sa paggamit ng iba’t-ibang mga pangungusap natin, ay sa pamamagitan na lamang ng pagkakaakda ko ng “Iklilat” natutuhang kasabay ang mga pangunahing alituntunin sa pagsulat nang maayos ng Tagalog, sa tulong ng Talatinigan ni Pedro Serrano Laktaw at ng kasamang Pat. A. Dionisio. Ang dahilan nito ay sapagka’t kasabay na pinag-aaralan ng isang nag-aaral at nagsasanay ng maik- ling sulat o “Iklilat” ang gramatika o balarila.

Ang aking “Iklilat” o Takigrapiang Tagalog ay pinasi- mulan ko lamang pag-aralan at sulatin pagkatapos pag- tibayin ng Pangulong Manuel L. Quezon ang batas na lumikha ng Instituto ng Wikang Pambansa. Salamat sa aking kaalaman ng takigrapiang kastila, na sa loob ng 25 taong nakalipas ay pinagkabuhayan ko at ibinuhay sa aking mga kaanak, at natapos ko sa loob ng anim na buwang singkad ang “Iklilat” o Takigrapiang Tagalog, na ngayo’y pinakikinabangan ko sa pagkuha sa mga Talumpati ng Pangulo ng Pilipinas.

Ngayo’y ating ilahad nang kahi’t pasapyaw ang akdA kong pinamagatang “IKLILAT.”

Ano ang Iklilat? Isang paraan ng pagsulat nang ma- bilis upang makunan at masundan ang isang nagsasalita o nagtatalumpati sa sariling wika, sa pamamagitan ng mga gurlis, guhit, tuldok, kudlit, likaw o sild, alinsunod sa iba’t-ibang tunog at hagkis ng mga pangungusap na susun- dan at kukunan ng tala.

Ang salitang Iklilat ay galing sa dalawang pangungusap na “Maikling Sulat.” Ang “IKLl” ay salitang-ugdt ng pangungusap na “Maikli,” at ang “LAT” ay huling pantig

39460

7

ng pangungusap na “SULAT.” At sa pagsasanib ng sa- litang-ugat na “IKLl” at ng huling pantig ng “SULAT,” alalaong baga’y ng “LAT,” ang IKLILAT ay nabuo at ginawa kong katumbas sa Tagalog ng “TAQUIGRAFlA.”

Ilang katinig ang batayan ng IKLILAT? Labing-apat: ba, ka, da, ga, nga, ha, la, ma, na, pa, ra, ta, wa, ya.

Ang katinig na r ay halos hindi ginagamit, kaya’t ma- sasabi nating 13 lamang katinig ang pagbabatayan.

Ilan namang patinig ang ginagamit sa IKLILAT? Lima: a, e, i, o, u.

Ang mga patinig na a, i, at u, ay siya lamang karaniwang ginagamit sa IKLILAT.

Ngayon, magsisimula tayo sa pagpapakilala ng iba’t- ibang mga hugis ng mga una, panggitna at panghulingpanglapi ng Iklilat.

bang ... bag-ak a n g ........... kag-adang ............. dag-agang ............ gag-ahang ..... ....... hag-alang lag-amang mag-anang .. nag-apang .... pag-asang sag-atang tag-a

Halimbawa:banghay bagaykangkang kagatdangkal .... dagatgangganito gagaphangga .... hagadlangka .......... lagas .manggagawa magasonanggaling nagarilpanglaw pagas ..sangla ........ sagad ..tanglaw tagalog

394S0

8

Ilan naman ang mga unang panglapi na likhang sarih (convencionales), na ihihiwalay sa kasunod na katinig o pantig? Labing anim: kaba, kaga, kumaka, kinaka, ima, makapa, nakapa, pinag, pinagpa, pinapag, pinapa, pangpa, magsipag, maipa, nagsipag, naipa.

Ang mga unang panglaping ikinakabit sa sumusunod na katinig, sa panggitna o sa panghuling panglapi, ayon sa patakaran ng IKLILAT, ay 24 at ang mga ito’y ang su- musunod: bama, gama, hama, kada o kundi, kapa o kapag, kata, lama, mala, nala, mapa, mapag, napa, pala, pana, pakipag, pinakipag, pagpa, pata, pasa, tala, tagapa, tama, sapa, at sumasa.

Sa mga unang panglaping ito ay hindi na dapat isama ang iba pa, sapagka’t wala ring iniwan ang kanilang gurlis o guhit sa katinig ng IKLILAT, gaya halimbawa ng: maka, magka, naka, nagka, nana, nagna, atb.

Alin-alin ang mga pangwakas sa mga pangungusap (terminaeion) na karaniwang ginagamit sa IKLILAT? Dalawangpu’t-tatlong lahat, at ang mga ito’y ang sumu- sunod:

Ata . . . . . ala ........ sak o sag ........... tas o a s ta s .........lad olab . . . . . . gab .......... iyan o yan ............. las ............. lak .............y a g ...........l a y ............. a p a ............. l a t .............h a n ............. r a p .............kal o kla . . . . . . tad o tag .......... wag ............. l a g .............apat op a t ........... asa o a sa n ............a n .............a n a ............

Mga halimbawa:B a ta ...........g a la ............ pasak o basag.............lutas o ta sta s............

t u la d ............. t ib a g .............diyan o b a y a n .............balas . . . . . . .b a la k .......... p a y a g ........... m a la y ........... la p a ........... a la t ...........d a h a n ............. harap . . . . . . . bakal o b a k la ..............k a tu la d ...............bitag . . . . . . maliwag .......... umilag .......... dapat o ta p a t ..........basa o p a sa n ...........d a a n .............pana o m a n a .............

Ang kabuuan ng mga gurlis, tuldik, likaw, silo 6 guhit sa katinig ng IKLILAT na kinakailangang matutuhan ay 80 gurlis.

39460

9

M ga gurlis ng mga katinig na ma at na, na ikinakablt iba’t ibang katinig:

B-M - bum aw i. __ _ bttmntas .. ..( ')B-M -B bumabawt.. . bttmttbtttas ............ bumibilang .B -N - binatl.............. b in ilt ........B -N -B - binabati. . . binibili . . .D-M dum alo............ dumako .. . (*)D-M -D- dumadalo.. dumadako ...............dumidilat .. .D -N - dinaya,. . . . . . . dinahas . . . . . . . . . . . d in a la .................(2)D-N-D dinddaya---- dinadahas ........ .. d inadald ...................G-M - gumawa........ gumalaw ........ • •(*)G-M -G- gumagawa. gumagalaw .. . . . gumagalang .G-N- ganito............... g in ilin g ........... • (2)G-N-G ginaganitd . . . g in ig ilin g ........ . . . . ginagaya .. .H-M- hum iling........ hu m in d............ . . . . h u m a lik ........ ..(!)H-M-H- hum ihiling. h u m ih in d ........ . . . . humahalik . . .H-N- hinulaan.......... h in a ld .............. . . . . hinati ............ (2)H-N-H- hinuhulaan. hinihinald .. . . . . . h in a h a ti........K -M - kum alat.......... kumita ............ 0)K -M -K kum akalat. . kumikita ........K -N - kin uha............. kinilos ............ (2)K -N -K - kinukuha.. kinikilos ........ . . . . kinakatay . .L-M - lum ayo............. lumubog . . . . .. . . lumutas ........ (’ )Lr-M-L- lum alayo. . . lumulubog . . . . . . . . lumulutas . . . .L-N - lin itis............... linagot ............ (2)L-N -L- lin ilitis........ linalagot..........M -L- m alayd............ malaki ............N -L- nilakad............ n d la b i............N-M- namagitan---- n a m ili.............. . . . . 7107711107/ .......P-M - pamahald........ pamald ............P-N - panalo.............. panahon ............ . . . . panulat ........T-M - tamaan............ tumaas ..............— tumulak . . . . • •(')T-N- tanawin.......... tin a g d .............. • •(-')

Ipahintulot ninyong ipakilala ko pa sa inyo kung bakit sapilitang matututo ng ating wika ang isang taong nag-aaral ng IKLILAT, sa pamamagitan ng sumusunod na halimbawa.

(l)Nangangahulugang iginugurlls sa pantay ng guhit.C) Nangangahulugang iginugurlis sa itaas ng guhit.

39460

10

MGA IBA’T IBANG UNANG PANGLAPl NA NAKAKABIt An ng ibA’t ibAng KATINIG.

magpa-; m agpalit........ magpautos . .......... magpautang (*)mapa-: mapaLit............... mapatid . . . .......... mapaurong . ••(*)nagpa-: nagpakita........ nagpatayd . .......... nagpakilos . . . (2)napa-: napaalis............... napalit . . . . .......... napita .............pala-: palald................... p i l ip i t ........pagta-: pagtayd............... pagtulak .. .......... p a g tira ........... (2)pata-: patayin................. putikan . . . .......... p u tu lin ............ • C)tala-: tala o ta la .......... talibd ........ta.ga.pa-: tagapamahala. tagaputol .. .......... tagapili ..........

a panglaping pinapa .......... ay sapilitang magsisikapang isang nag-aaral na hanapin 6 tuklasm ang pangungusap na mabubuo. Halimbawa: Pinapa-: PINAPAROON . . . . . ,sa pinapu-, PINAPUTOL.......... , sa pinipi-, PINIPIRA-S O . . . . . . PINIPINGAS..........

Nakipag-..........nakipag-usap............ nakipagtdlo..............nakipaglaban. . . . . nakipagharap........nakipag-ayos............Ang gurlis ng nakipag ay nagagamit din sa nakapag, gaya sa nakapagturd . . . . nakapagsabi. . . . nakapagpabangon .. .nakapagdamdam.......... atb. Nagsipag.......... nagsipag-a y o s ........ nagsipaglakad.......... atb. M akapag..........makapagtiis . . . . . . makapagsabi..........makipagbiro............makipaglaban........ Maipa.......... maipatalo..........maipa-so k .......... maipald.......... maipikit.......... maipukol. . . .kaga— kagalit . . . . . . kagaya .......... kagulatan . . . . . . ka-ba— kabayo..........kabuti............kabila............kata— katalo........katwiran............ katotohanan......... kapa 6 kapag.........kapatiran. . . . . . kapisanan..........kapagkaraka. . . . . . kun-da—kundangan.......... kandili. . . . . . kundiman . . . . . . pi-napag—pinapaglakad.......... pinapag-ayos.......... pinapag-talo . . . . . . pagpa—pagpald.......... pagpatay . . . . . . pagpi-la y ..........sumasa—sumasayad,.......... sumasang-ayon. . . . . .sumasagi.......... sinasa—sinasabi............sinisira . . . . . . sini-silo.......... magsipag—magsipag-ayos.......... magsipag-dali.......... magsipaghabol........ pasa-pasabi..........pasulat.........pasikat.......... sapa—sapat........... sapul . . . . . sapaka’t .........

39460

11

Marahil ay napansin ninyo na sa mga pagurlis ng Ik- lilat sa mga salitang aking binigkas ay may nasa pantay ng guhit at nasa itaas. Ito lamang ang tanging tuntuning aking ginawa. Gayon pa man, kung nasaulo na o nata- tandaan ang mga gurlis ng IKLILAT, ay maaaring maka- sulat kahi’t walang guhit ang papel na kanyang susulatan.

mahalagAng kaparaanan

Tatlong mahahalagang kaparaanan ang aking natuklasan upang bumilis ang pagsulat at pagbasa ng IKLILAT, at ang mga ito’y ang sumusunod:

1. Huwag igurlis ang mga patinig hangga’t maiiwasan. Ang katotohana’y hindi maaaring bigkasin ang alin mang katinig nang nagiisa, sapagka’t ang bawa’t isa’y may ka- langkap nang patinig. Hal.: ba, ka, da, ga, atb. Nguni’t sa pagsulat nito ng katumbas na gurlis, sild o likaw, ay maliligtaan na ang pagtuldik o paggurlis ng patinig na kasangkap.

2. Igurlis nang pantay sa guhit ng susulatan, o sa ibabaw nito, ang mga unang panglapi, gaya ng sumusunod:naka........m aka.......... mama . . . . . Ang mga ito’y isinu-sulat nang pantay sa guhit at ang nagma........nagka..........magka........magma.......... ay isinusulat naman sa ibabawng guhit, at ito ang pinagkakakilanlan ng kaibhan.

3. Ang alin mang katinig na nauulit, sa halip na igurlisuli, gaya halimbawa ng baba........gaga . . . . . haha.......... ,ay iginugurlis ang una at isinisild ang pangalawa. Gayon din ang mga pantig (silaba) na nauulit na may nauunasa kanya, gaya halimbawa ng: naduduiing..........nadidi-k i t ........nababati.......... nababalot.......... nagpaparaan..........nagpapautos . . . . . magpapakita........ magpapagaan..........Ang mga pantig na didi, baba, papa, tata, ay iginugurlis ang unang pantig at isinisild ang pangalawa.

Ang tuntunin namang ginagamit ko sa nagdadalawa o nauulit na salita ay ganito: Nilalagyan ng isang guhit na patagilid, mula sa itaas pababa, na siyang pinagkakakilan-

39460

12

lang nauulit, gaya halimbawa ng: bukud-bukod..........tangi-tangi........buwan-buwan. . . . . alaala..........

UPANG MAGING GANAP NA TAKIGRAPO

Anu-anong mga bagay ang kailangan upang ang isang tao’y maging ganap na marunong ng IKLILAT o maging takigrapo sa tagalog o sa iba mang wika?

Apat na bagay ang kinakailangan, gaya ng mga sumu- sunod na katangian: kalusugan ng kaisipan, matalas na mata, mahusay na pandinig at kagaanan ng kamay sa pag- sulat nang mabilis. Kapag ang isang tao’y nagkaroon ng kapinsalaan sa alin man sa apat na katangiang ito, siya’y hindi magiging ganap na takigrapo, kahi’t matuto m&n ng “Iklilat.”

Ang kalusugan ng kaisipan ay kailangan upang ang mga salita o pangungusap na hindi lubhang maunawaan sa nagsasalita ay kanyang mapalitan ng naangkop sa kabuuan ng kanyang kinuha na di masisira ang talumpati o ang diwa ng kinuha niya.

Ang katalasan ng mata ay kailangan, pagka’t ang kan- yang iginuguhit na mga pangungusap ay maaaring mapa- halang o mapatuwid, alinsunod sa abakada ng Iklilat, at maaari ring maging malabo ang kanyang pagkakagurlis. Sa gayo’y kailangar. ang malinaw na paningin upang ma- pawastd ang pagsulat.

Mahusay na pandinig: Kinakailangan sa isang maru- nong ng Iklilat na magkaroon ng matalas na pandinig, pagka’t maaaring mahidwa sa mga bigkas ng isang talum- pati, o kaya’y maigurlis ang isang salitang hindi binigkas ng isang nagsasalita. Kung sakali’t siya’y naiiwanan ng nagsasalita, ang kanyang nangarinig na salita ay dapat ma- limbag sa kanyang isipan upang kahi’t siya’y nahuhuli sa pagkuha ay maiguhit din ang mga yaon, sapagka’t kailan man, ang isang takigrapo ay hindi maaaring mauna sa nagsasalita. Dahil dito’y kailangan din ang katalasan ng isip sa pagtatanda ng mga bagay na naririnig, alalaong baga’y dapat mag-angkin ng isang “memoria retentiva.”

39460

13

Kagaanan ng kamay sa paggurlis: Hindi ang lahat ng marunong ng Iklilat ay makapagsasabing ang laldng ma- bilis na pananalita ay maaari niyang masundan, lalo pa’t kung ang kanyang mga kamay ay mabagal, o kaya’y nanginginig. Ito’y isa sa mahahalagang sangkap ng isang marunong ng Iklilat upang masabi niyang siya’y isang ganap na takigrapo na makasusunod sa lahat ng sasabihin ng isang nagtatalumpati.

Pinaninindigan ko na ang isang taong marunong ng Iklilat ay makakukuha ng tala sa iba’t-ibang katutubong wika sa Kapuluan, pagka’t halos nagkakahawig ang mga tunog ng maraming pangungusap sa Pilipinas. Halim- bawa, ang isang tagalog na marunong ng ibang wika. gaya ng kapampangan, ay makakukuha ng tala nito, pagka’t hindi miminsang aking sinubukang kumuha ng talumpati ng mga kapampangan. Bibigyan ko kayo ngayon ng mga halimbawa ng dalawang wikang nagkakahawig sa tunog:

KAPAMPANGAN

kapatad ....................b a le .............................memalen ..................dinan ........................patuluanmuli ...........................tinape .........................keta ...........................

TAGALOGk a p a tid ........bili ..............mamilidaananpatular.mula ..............tinapay kita ................

Hindi kaya makapipinsala sa ibang marunong ng ibang kaparaanan sa matuling pagsulat kung kanilang pagaara- lan ang Iklilat sa Tagalog? Sa aking palagay ay hindl, pagka’t sa gayo’y nangangahulugang magiging karagdagan lamang ng kanilang kaalaman sa mga gurlis o guhit, bu- kod sa hindi mahihidwa sa alam nilang kaparaanan. At sapagka’t ang Iklilat na ito’y nauukol lamang sa tagalog, kailan ma’t kukuha sila ng tala sa wikang ingles o kastila, ay magagamitan nila at dapat gamitin ang talagang naaang- kop sa kaparaanan sa wikang ipinasusulat.

39460

14

Ako y naniniwala na kapag ang ating mga kabataan ay magsisipag-aral ng Iklilat, bukod sa maaari nilang ika- buhay ay walang salang mapipilitan ang ating pamahalaan o tayo na ring mga pilipino upang gawing pangpamaha- laan sa laldng madaling panahon ang wikang tagalog, pagka’t maliwanag na ang mga talumpati o pagsasalaysay sa hukuman ay maaari nang magkaroon ng sariling mga tala o katitikan, at sa gayo’y pati mga banyaga ay sapili- tang mag-aaral ng ating wika.

Hindi kalabisang banggitin ko sa inyo rito na ang ma- rami sa ating mga kababayan ngayon, dahil sa kanilattg pagkakapag-aral ng Iklilat sa wikang kastila o inggles, ay nagkaroon ng malaking kaalaman at kadalubhasaan sa iba’t-ibang sangay ng karunungan.

Ang isang taong marunong nito ay siyang lagakan ng mga lihim at pangyayari sa alin mang suliranin, maging ito’y pambayan o pangsarili. Ang ilan sa mga taong na- sabi ay may matataas na ngayong tungkulin sa ating pa- mahalaan at sila’y ang mga sumusunod: Kgg. Quintin Paredes, Francisco Delgado, Vicente Francisco, Francisco Zulueta, Jose C. Zulueta, Guillermo Guevara, Guillermo Cabrera, Nareiso Pimentel, Evaristo de Lara, at iba pa.

Nais kong paabutin sa inyong kaalaman, bago ko wa- kasan ang maikling panayam na ito, na yari na rin ang aking “talatinigang pang-Iklilat” (Dieeionario Taquigra- fico) na sa unang pagkakataon ay aking ipalilimbag.

Ngayon, ang ano mang salitang aking bitiwan o big- kasin at marinig ninyo ay walang pagsalang malilimutan pagkaraan ng mga sandaling ito. Samantala, sa pama- magitan ng IKLILAT ay mabibigyan ng walang hang- gang buhay at alaala ang ano mang inyong sinabi na ki- nunan ng tala. Ako’y naniniwala na ang mga bungang- isip at talsik ng talino ng mga may gintong dila ay hindi masasayang, kailan ma’t gagamit ng Iklilat, pagka’t ang kanilang mga dalubhasang aral ay walang salang mai- tititik at makukunan ng tala ng isang nag-aral ng takigrapia

39460

15

o ng Iklilat. Sa ganitong paraa’y hindi na madadala ng hangin ang makakabuluhang kaisipan ng tao, sapagka’t ang Iklilat ang siyang magbibigay ng buhay sa mga pangu- ngusap ng mga tao na kailan ma’y matutunghayan at ma- pag-aaralan.

Sa wakas ay ibig kong sariwain sa inyong alaala sa mga sandaling ito ang isa sa magagandang pasahe sa pangkat na ika-XXV ng Noli me Tangere ni Rizal hinggil sa mga likhang gurlis, tuldok, guhit, sild o ng mga kawangis nit6 ni pilosopo Tasio, nang sa buong pamamangha’y itinanong sa kanya ni Ibarra kung bakit siya’y gumagamit ng mga gayong gurlis. Ang sagot ng pilosopo ay sumusulat siya sa pamamagitan ng mga heroglipiko upang huwag siyang maunawaan ng panahong yaon, sapagka’t hindi sumusulat para sa kalahian sa kanyang panahon, kungdi para sa pa- nahong darating.

Hindi kaya ang takigrapiang hindi nakikilala noon ng mga pilipino ang ibig tukuyin ng bayaning Rizal? Kung gayon, marahil ay maituturing nating ang Iklilat na aking pinagpuyatan at pinamuhunanan ng madlang hirap at pag- papakasakit ay siyang kaugnay ng nilunggati ni Rizal sa pamamagitan ng kanyang Ebangelio o ng Noli Me Tangere. Nguni, ipagkamali ko man sakali, ang takigrapiang Taga- log o ang Iklilat ay ipinamamana ko sa kabataang Pilipino at sa kasaysayan ng ating lahi upang pakinabangan sa kanilang pangangailangan sa kasalukuyan at sa haharaping panahon.

Maraming salamat sa inyo.19460

o