aNTiK yuNaN’Da eKoNomi ve DevleT

3e T k i n l i k

K aY N a K 1 :

ATİnAPolis, bir ya da birkaç kent ve bunun çevresin-

deki kırsal bölgeyi kapsıyordu. Kent anlamındaki polis, çeşitli tapınakları, devlet binaları, agora’sı, spor alanı, açık hava tiyatrosu vb. ile düzenli bir yapılanma görünümü veriyordu. Yalnızca top-lumsal ve siyasal bir örgütlenme biçimi değil, aynı zamanda dinsel, askeri ve ekonomik bir bü-tündü. Atinalılar polis’i, uygarlığı barbarlıktan ayıran önemli bir ölçüt olarak algılıyorlardı.

Şarap ve zeytinyağı kıyı polis’lerde dışsatım amacıyla yoğun bir biçimde üretilmeye başladı. Bu durum denizaşırı ticarete ivme kazandırdı. VI. yüzyılda bozuk paranın kullanılmaya başlaması ise, pazar ilişkilerinin toplumun en alt katman-larına kadar yayılmasına neden oldu. Beraberin-de imalathanelerde gerçekleştirilen üretim arttı. Ekonomik canlılık servet birikimi sağladı. Bu da tüketim maddelerine ve sanat ürünlerine ilginin artmasına yol açtı. Böylece yabancı tüccarlar, zanaatkarlar, sanatçılar hiçbir zaman yurttaşlık hakkı elde edemeseler de Atina’ya akın ettiler. Denizaşırı ticaretin gelişmesinin bir diğer sonu-

cu, her türlü işte çalıştırılmak üzere çok sayıda kölenin Yunan dünyasına sokulmasıydı. Köle ti-careti, tüccar sınıfının yükselişinde önemli bir etken oldu.

Kabile ve klan şefleri, şarap ve zeytinyağı üreti-minden büyük kazançlar sağlayıp geniş toprakla-rı ellerinde topladılar. At yetiştirmek ve savaşa at arabalarıyla katılmak bu seçkinlerin ayrıcalığıy-dı. Ekonomik gelişmeye ayak uydurabilmek için ağır borçlar altına giren köylülerin topraklarını da ellerinden aldılar. Soylular krallığı da yıkarak iktidarı ele geçirdiler. Köylüler, soyluların toprak-larında çalışan ve ürünlerinin 5/6’ini onlara ver-mekle yükümlü ortakçılara dönüştü. Borçlarına karşı kendilerini ve ailelerini ipotek ettiler, bu durum ezilen sınıfların baş kaldırmasına yol açtı. Fakat soylulara karşı gerçek anlamda muhalefeti sürdürenler, ekonomik canlanmayla zenginleşen tüccar ve zanaatkarlar oldu. Bu Atinalı erkeklerin ne toprakları ne de atları vardı ama ağır piyade olarak silahlanma olanağına sahiptiler. Sonrasın-da ise iktidar için çatışmalar, rejim değişiklikleri eksik olmadı.

UY

GA

RL

IK

LA

R

TA

Rİ

Hİ

-I

Nİ

LG

ÜN

Y

AM

AN

210

DKIH I-uygarliklar tarihi.indd 210 03.11.2014 12:03:17

k AY n A k 2 :

sPARTAGelişmemiş polis’lerde kent oluşmamıştı. Ör-

neğin Sparta Polisi, dağınık köyler kümesi niteli-ğindeydi. Sparta’da istilacı Dorlar, yerli halkı toprağa bağ-layarak, onları bir çeşit toprak kölelerine dönüş-türmüş olmalı. Toprağı işlemekle ve ürünlerinin büyük bölümünü Spartalılara vermekle yükümlü bu kişilere helot deniyordu ve hiçbir hakları yoktu.

Siyasal yapının başında, başrahiplik ve başkomu-tanlık yetkilerini kullanan iki kral bulunuyordu. Ona soylulardan oluşan danışma meclisi eşlik

ediyordu. Sparta anayasasının en önemli kurumu ise yurttaşlık haklarına sahip erkeklerden oluşan, yasama ve kralı dava ederek tutuklama hakkını elinde tutan Halk Meclisi’ydi.

Sparta’da topraklar yurttaşlar arasında eşit bir biçimde paylaştırılmıştı. Askerlik eğitimi alan Spartalı erkekler kışlalarda birlikte yaşıyorlardı. Askerlik dışında iş yapmaz, askerlikle bağdaştıra-madıkları sanat ve entelektüel faaliyetlerle uğraş-mazlardı. Kurdukları düzeni dışarıdan gelebilecek bozucu etkilerden korumak amacıyla, Polis’e giriş ve çıkışları sınırlı tuttular.

çalIşma sorularI

1. Atina ve Sparta’da devletin ortaya çıkışı ve niteliği hangi etkenlere bağlanabilir?

2. Sadece yukarıdaki metinleri dikkate alarak Atina ve Sparta’nın hangi konularda farklılaştığını açıklayınız.

3. Atina ve Sparta’nın yönetim biçimlerini nasıl tanımlarsınız? Neden?

4. Atina ve Sparta’da hangi toplumsal tabakalar ortaya çıkmıştır?

5. Mezopotamya’nın aksine neden Yunan dünyasında merkezi monarşiler kurulmadı?

6. Mezopotamya ve Yunan devletleri “köleci devlet” olarak tanımlanabilir mi? “Köleci devlet”in tanımını araştırarak soruyu tartışınız.

KayNaK

Ağaoğlu, Mehmet Ali, Kent Devletinden İmparatorluğa, 6. Baskı, İmge Yayınları, s. 11-24

Olimpos dağı

ege denizi

atina

Girit

delfi

Sparta

Korint

Olimpiya

YU

NA

N

UY

GA

RL

IĞ

I

211

DKIH I-uygarliklar tarihi.indd 211 03.11.2014 12:03:19