anyonİk deterjanlarin yenİ bÎr metod Île denİz …
TRANSCRIPT
T.C
İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ
DENİZ BİLİMLERİ VE İŞLETMECİLİĞİ
ANYONİK DETERJANLARIN YENİ
BÎR METOD ÎLE DENİZ SUYUNDA
TAYİNİ
(Yüksek Lisans Tezi)
Yöneten
Prof.Dr.Kasim Cemal Güven
Hazırlayan
Biyolog Serap Akıncı
İstanbul, 1992
İ Ç İ N D E K İ L E R
S A Y F A
Ö NSÖZ ............................................................ 1
G İRİŞ ............................................................ 3
Gene 1 B i l g i l e r .......................................... 3
D e t e r j a n l a r ı n Ta s n i f i ................................ 6
D e t e r j a n l a r ı n T a y i n i .................................. ..13
Bu Ç a l ı ş m a d a K u l l a n ı l a n M e t o d l a r H a k k ı n d a
B i l g i l e r .................................................. ..18
M A T E R Y A L ..........................................................27
M E T O D ............................................................ ..29
B U L G U L A R ..........................................................35
İnce T a b a k a Kroraatografis i B u l g u l a r ı ............ ..35
M e t a k r o m a t i k T a y i n B u l g u l a r ı ....................... ..39
A n y o n i k D e t e r j a n ' ı n D e n i z S u y u n d a Tayini 42
T A R T I Ş M A VE S O N U Ç ..............................................43
ÖZET ............................................................. ..45
İ N G İ L İ Z C E Ö Z E T ..................................................46
K A Y N A K L A R .........................................................47
Ö N S Ö Z
Bu ç a l ı ş m a d a deniz s u y u n d a a n y o n i k d e t e r j a n tayini
için m e t o d verilmiştir. Bu tayin için e v v e l c e ö n e r i l e n
m e t o d l a r d a n farklı bir y ö n t e m ö n e r i l m i ş t i r . Bu m e t o d u n
e v v e l c e b i l d i r i l e n t e k n i k l e r d e n farkı m e t a k r o m a z i y e
d a y a n m a s ı ve u y g u l a m a k o l a y l ı ğ ı d ı r . Aynı esas ile
d e t e r j a n l a r ı n ince tabaka k r o m a t o g r a f i s i ile teşhisi de
y a p ı l m ı ş t ı r . Bu şekilde d e t e r j a n l a r d e n i z suyu n d a teşhis
ve t a y i n edilebi l m i ş t i r .
Ç a l ı ş m a l a r ı n y ü r ü t ü l m e s i n d e y a r d ı m l a r ı n d a n dolayı
P r o f .D r .K a s ı m Cemal G ü v e n 'e t e ş e k k ü r ederim.
- 3 -
A- G İ R İ Ş
1- Genel B i l g i l e r
(*) . . , . .D e t e rjan, y ü z e y a k t i f ajan içeren temızleyıaı
ol a r a k k u l l a n ı l a n m a d d e l e r e denir. T e mizleyici o l a r a k
sabun P l i n e ' d e n beri b i l i n m e k t e d i r . Sabunun kimyasal
yapısı 19. a s ı r d a C h e v r e u l t a r a f ı n d a n aydınlatıldı (1).
Sabun s a n a y i i S. a s ı r d a İtalya, İspanya ve 1600 y ı l ı n d a
Fransa'da, (Marsilya) ve 1641 y ı l ında İ n g i ltere'de
kuru 1du (2) .
D e t e r j a n ise 20. a s r ı n ilk y a r ı s ı n d a ortaya çıktı
(2). İ 9 5 3 ' t e ilk d e f a k l a s i k sabun içine d eterjan ilave
edildi (3). B ö y l e c e s a b u n ile sert sulardaki k a l s i y u m
a r a s ı n d a k i s o r u n çözüldü.
D e t e r j a n a y r ı c a içinde y ü zey a k tif madde d ı ş ı n d a
b e y a z l a t ı c ı , p a r l a t ı c ı , silikat, silikon, koku maddesi ve
bazı ek m a d d e içeren p r e p a r a t l a r a v e r i l e n ad olarak da
kul lanı 1 1r .
B ü t ü n bu m a d d e l e r temizleyici o l a r a k
k u l l a n ı l d ı k t a n s o n r a e v sel v e y a sanayi atığı o l a r a k
d o ğ r u d a n d e n i z l e r e , ırmak v e y a n e h i r l e r yolu ile yi n e
d e n i z e y ö n e l i r l e r . B ü t ü n b u n l a r d e n i z l e r i n k i r l e n m e s i n e
yol açarlar.
S u r f a k t a n deyimi, d e t e r j a n ile bi r l i k t e
k u l l a n ı l ı r . A r a l a r ı n d a ç o k az bir anlara farkı vardır.
D e t e r j a n l a r ı n g ö l l e r e , su t o playan h a v u z l a r a
b u l a ş m a s ı ile ilgili t a y i n raetodları v e r i l m i ş t i r (4-9).
D e t e r j a n l a r ı n d e n i z c a n l ı l a r ı n a b u l a ş m a s ı n a ait
pek ç o k y a y ı n v a r dır. K a t y o n i k d e t e r j a n l a r ı n m i d y e
(*) S u r f a c t a n t , s u r f a c e a c t i v e agent
d o k u l a r ı n d a toplandığı (10), L A S 'ın C a r c i n u s
raedi terraneus ' un o s m o r e g u l a s y o n akti.vite3 i.ne etkisi (11),
H e t e r o p n e u s t e s fossi l i s ' i n solunura e n z i m l e r i n e etkisi
( 1 2 ) , 0ryzias latipes ü z e r i n e toksik etki s i (13) ,araphibian
e m b r y o ü z e r i n e zararı (14), D a p h n i a ınagna ü z e r i n e
toksis i t e s i (15) belirt i l m i ş t i r .
Tatlı su balıkları ü z e r i n d e e t k i s i n e ait
ç a l ı ş m a l a r d a a l a b a l ı k d e r i s i n e zararı (16), raucus ifraz
e d e n h ü c r e l e r e zararı y a n ı n d a teneffüs ve o s m o r e g u l a s y o n
b o z u k l u ğ u yaptığı (17), tatlı su balığı P u n tius
g o n i o n o t u s ü z e r i n d e L D ^ ' s inin 5.88 m g / L old u ğ u (18)
s u y u n s e r t l i ğ i n i n etkisi ile toksik e t k i n i n arttığı (19)
b e l i r t i l d i .
D e t e r j a n l a r d a n F a b’ın T i l a p i a n i l o t i c a ü z e r i n e
etkisi 12 h a f t a b o y u n c a incelendi ve b i r yan etki
g ö r ü l m e d i (29).
D e t e r j a n l a r ı n a l g l e r ü z e r i n d e e t k i s i n e ait
ç a l ı ş m a l a r d a , tatlı su algi Scenedesraus q u a r d i c a u d a
L A S ' ı n % 0 . 0 5 ' i n ü z e r i n d e k o n s a n t r a s y o n d a b e l i r l i tok s i k
etki g ö s t e r d i ğ i D N A ve p r o t e i n s e n t e z i n e etki yaptığı,
b e s l e m e m a d d e l e r i n i n a l ı n m a s ı n ı e n g e l l e d i ğ i saptandı
(21). Keza LA S ' ı n Chlorella, Scenedesraus, C h l a m y d o m o n a 3
ve D u n a l i e l l a 'ya 28 gün b o y unca 0 . 0 1 - 2 m M m i k t a r ı n d a
u y g u l a n m a s ı ile L A S 'a m u k a v e m e t i n h ü c r e z a r ı n ı n ve
s p o r o p o l l e n i n t a b a k a s ı n ı n k a l ı n l ı ğ a b a ğlı o l d u ğ u
b i l d i r i l d i (22). Mavi yeşil alg N o s t o c muscorura ü z e r i n e
L A S ' ı n etkisi %0 . 0 0 1 k o n s a n t r a s y o n d a d e n e n d i ve b i o m a s ' ı n
ve p r o t e i n i ç e r i ğ i n i n aza l d ı ğ ı ve p a t o m o r f o 1o j i k d e ğ i ş m e
o l d u ğ u b i l d i r i l d i (23).
F i t o p l a n k t o n l a r ü z e r i n e L A S ' ı n e t k i s i n e ait
ç a l ı ş m a d a 0 . 2 5 - 1 . 1 0 rag/1 k o n s a n t r a s y o n d a d e t e r j a n ı n
- 5 -
ç ö z ü n e n 0^> alkalik, sertlik derecesi ve p H v e y a fosfat
d e n g e s i ü z e r i n e topraktaki gibi etki e t m e d i ğ i ve
fi t o p 1a n k t o n 1arı azalt m a d ı ğ ı bildirildi. Bu n a karşı
z o o p 1a n k t o n 1arın ve C h i r o n o m i d l a r v a l a r ı n ı n a z a l d ı ğ ı
b e l i r t i l d i (24). Dallı Na alkıl b e n z e n s u l f o n a t ve linear
a l k i l b e n z e n s u l f o n a t ' ı n fitoplanton ( T e t r a s e l m i s suecica)
ve z o o p l a n k t o n 1 a r (A r t e m i a salina, Ne re i s d i v e r s i c o l o r ,
M y t i l u s g a 11o p r o v i n c i a 1 i s , Carcinus maenas) ve b a l ı k
S c o r p i o n fish, serranid, Crucian carp) ü z e r i n d e k i
e t k i s i n e ait ç a l ı ş m a d a LD 'sinin L i n e a r alkil b e n z e n
su l f o n a t ı n , dallı alkil benzen s u l f o n a t t a n 2 - 1 0 0 d e f a
d a h a az o l d u ğ u dallı alkil benzen s u l f o n a t ı n d a h a to k s i k
o l d u ğ u b e l i r t i l d i (25).
D e t e r j a n l a r ı n d eney h a y v a n l a r ı ve i n s a n l a r
ü z e r i n d e k i ç a l ı ş m a l a r d a eriteni, ödem, g ö z e zarar, deri
ü z e r i n d e tahriş, e m b r i y o n i k zarar ve ö l ü m m e y d a n a
g e t i r d i ğ i , m u t a j e n i k ve k a r s i n o j e n i k e t k i s i incelendi
(26-37).
Genel o l a r a k k a t y o n i k d e t e r j a n l a r ı n a n y o n i k 1e r d e n
da h a z a r arlı olduğu, ay r ı c a k a t y o n i k ve a n y o n i k
d e t e r j a n ı n n o n - i y o n i k d e t e r j a n l a r d a n d a h a z a r a r l ı o l d u ğ u
b e l i r t i l d i . Y ü k s e k k o n s a n t r a s y o n d a k a t y o n i k d e t e r j a n l a r ı n
ciddi z a r arlı etkisi old u ğ u k a y ı t l ı d ı r (37).
B ü t ü n bu b e l i r t i l e n zararlı e t k i l e r i d o l a y i 3 i ile
d e t e r j a n l a r ı n k u l l a n ı l m a s ı n d a s ı nırlar getirildi. B u n l a r ı n
en ö n e m l i s i b i o l o j i k p a r ç a l a n a b i 1 iriik (b i o d e g r a d a b l e )d ir
Bu h u s u s b i r ç o k ileri ü l k e l e r d e a r a n a n b a ş l ı c a şarttır.
B u n u n için yağ alkol s ü l f a t l a r ı n ı n u y g u n o l d uğu, k o l a y c a
ve s ü r a t l e b i y o l o j i k p a r ç a l a n m a y a u ğ r a d ı ğ ı b i l d i r i l d i
(38) .
D e t e r j a n t a y i n i n i n İ s k e n d e r i y e s a h i l l e r i n i n
- 6 -
k i r l e n m e s i n i n b e l i r l e n m e s i n d e e n dis o l a r a k
k u l l a n ı l a b i l e c e ğ i ve s a t ı h t a bunun m i k t a r ı n ı n 0 . 0 2 - 4 . 2 1
mg/1, d i p t e 0 . 0 2 - 1 2 . 3 5 mg/1 olarak tesbit ed i l d i (39).
Deterjanların., b i y o l o j i k p a r ç a l a n m a s ı n ı n d e n e y s e l
i n c e l e n m e s i n d e belli tuzluluk, temperatür, pH, oksijen,
m i k r o o r g a n i z m ve ışık m e v c u d i y e t i n d e p a r ç a l a n m a d u r u m u n u
t e s b i t e ait m e t o d v e r i l m i ş t i r (40).
2- D e t e r j a n l a r ı n tasnifi
S a b u n l a r y a ğ a s i t l e r i n i n metal v e y a a l k a l a m i n
t u z l a r ı d ı r . Suda h i d r o l i z i : R C 0 0 M + H.^0— > R - C 0 0 H + M O H .
B ö y l e c e alkali pH m e y d a n a gelir. Bu d e r i y e ve saca
z a r a r l ı d ı r . B u n a karşı d e t e r j a n l a r s e n t e t i k m a d d e l e r d i r .
S a b u n d a n farklı o l a r a k berrak, a l k a l i n k a r a k t e r d e
d e ğ i l d i r l e r . Bu s e b e p t e n s a b u n l a r a tercih edi l i r l e r .
D e t e r j a n tipleri:
1- A n y o n i k
2- K a t y o n i k
3- N o n - i y o n i k
4- A m f o t e r i k ( d i p o l a r e surfactans)
o l a r a k s ı n ı f l a n d ı r ı l ı r l a r . B u n l a r a ait izahat a ş a ğ ı d a d ı r
( 1 , 2, 41,42) .
1- A n y o n i k
S u l f o n a t l a r m o l e k ü l e s ulfonik asit g i r m e s i ile
h a z ı r l a n ı r l a r . S u l f o n i k asit kuvvetli a s i t t i r . T u z l a r ı
suda h i d r o l i z e olmaz l a r .
Bu g r u b a g i r e n s ü l f a t l a r ise yağ a l k o l l e r i sul- +
f a t l a r ( R - Û S O ^ M ) dır. A y r ı c a Akil eter s ü l f a t l a r R-0
** +■CH -CH ) 0S0 M m e v c u t t u r . S u l f a t l ı raonogli s e r i d l e r
2 2 n 3
( R - C O O - C H ^ - C H O H - C H ^ - O S O ^ M s u l f a t l ı a 1 k a n o l a m i d 1er
- 7 -
( R - C O - N - C H -OCH -CH -OSÛ M ), N-açil amino asit \ 2 2 2 3
C H 3— -f
( R - C O - N - C H -COû M ), p o l i o k s i e t ilen k a r b o k s i l i k asit
(R - C O C H -CH ) -OCH - C O O ~ M + )2 2 n 2
Y ü k s e k alkol d e r i v e l e r i kullanılır. G e n elde bu
a l k o l l e r C -C k a r b o n z i n c i r i n e sahiptirler. Bu z i n c i r 12 18
1 ineardır.
Yağ a l k o l l e r i k a y nağı tabii (bi t k i s e 1,koko cevizi)
yağı, h a y v a n s a l (don yağı) veya s e n t e t i k alkoller:
Z i e g l e r alkol ( e t i l e n d e n hazırlanır), okso a l k o l l e r
( h i d r o f o r m u l a s y o n ) ( o l e f i n l e r veya internal ol e f i n l e r d e n )
h a z ı r l a n ı r . Tabii a l k o l l e r Z i e g l e r alkol l e r i gibi lienar
buna karşı o k s o a l k o l l e r dallıdırlar. Bu d a l l a n m a
u y g u l a n a n m e t o d a g ö r e % 3 0 - 7 0 a r a s ı n d a değişir.
A l k o l d e r i v e l e r i :
Bun 1 a r ;
1- Etok3i 11e n m i ş a l k o l l e r (non-ionik)
2- A l k o l e t e r s ü l f a t l a r ı (AES)(*)
3- A l k o l 3Uİ fat l a n (AS)
(*) D e t e r j a n l a r ı n k ı s a l t m a adları ve karş ı l ı k l a r ı
L.A.B. L i n e a r a l k i l be n z e n
L.A.S. L i n e a r a l k i l b e n z e n sulfonat
D.D.B. D o d e c y l b e n z e n e (Branchet Alkylat)
B.A.B. B r a n c h e d alkyl b e n z e n sulfo n a t e
T.D.B. T r i d e c y l b e n z e n e (Branched Alkylate)
T D B S T r i d e c y l b e n z e n e s u l f o n a t e
N.I. N o n i onic e t h o x y l a t e d alcohol
A.S. A l c o h o l s u l p h a t e
A.E.S. A l c o h o l e t h e r s u l p h a t e
S.A.S. S e c o n d a r y a l k a n s u l f o n a t e
A. O . S . A l p h a o l e p h i n s u l f o n a t
- 8 -
olarak s ı n ı f l a n d ı r ı l ı r l a r .
Etoksi 11e nmiş a l k o l l e r e t i l e n d e n o k3İd (E.O) ile
h a z ı r l a n ı r l a r . E k s e r i y a katı ş e k i l d edirler. G e n elde
L.A.S. ile k o m b i n e ş e k i l d e kullanıl ı r l a r .
Alkol et e r s ü l f a t l a r ı (A.E.S.) ö n c e d e n 2-3 E.O
m o l e k ü l ü ile etoksi 1 l e n d i k t e n sonra h a z ı r l a n ı r l a r . L.A.S.
ile çok iyi bir s i n e r j i g ö s t e r i r l e r . A lkol sülfatları ise
C -C, ka r b o n sa y ı l ı a l k o l l e r i n s u l f o n a s y o n u ile 16 18
h a z ı r l a n ı r 1 a r .
1.1- P a r a f i n s u l f o n a t l a r
Bu tip II. D ü n y a Sav a ş ı s ı r a s ı n d a A l m a n l a r t a r a
fından h a z ı r l a n d ı ve k u l l a n ı l d ı . B u n l a r d a n C -C, ara3i12 15
karbon içerenleri iyi köpürür.
1.2- A l k i l b e n z e n s u l f o n a t l a r
Alkil g r u b u lin e a r C zinciri taşır. Tahriş
yapıcı ö z e l l i ğ e s a h i p t i r l e r . Ö r nek Dodesil benzen
su 1fonat .
1.3- A l f a o l e f i n s u l f o n a t l a r
C -C a rası k a r b o n zinciri taşır. Az tahriş 1 A 16
edici e t k i y e s a h i p t i r l e r . K ö p ü r m e h a s s a l a r ı yüksektir.
Asit ve alkali p H ' d a s e b a t l ı d ı r l a r .
1.4- A l k i l s u l f o n a t l a r
Lauril (C H OH) ve miristil (C, .H„n OH) alkol 12 25 14 29
s u l f o n a t l a r t e r c i h edilir. Bu a l k o l l e r ko k o ve palın
yağının, yağ a s i t l e r i n i n k a t a l i t i k r e d ü k s i y o n u ile elde
edilirler. T i c a r e t t e e k s e r i y a k a r ı ş ı m h a l d e bulunurlar.
B u n l a r ı n d ı ş ı n d a setil, oktil, deşil s ü l f a t l a r m e v c u t s a
da az kullanılırlar.
Laurıl s ü l f a t ' ı n s o d y u m v e y a diğer tuzları
k ulla n ı l ı r . S u l f o n l a n m a için g e n e l d e kükürt t r ioksit
kullan ı l ı r . B u nun ü r ü n ü saftır. Bu n a ait t e n k i d l e r
y a ğ s ı z 1 a n d ı r m a etkisi ve tahriş y a p m a özelliğidir.
A l k a n o l a m i n t u z l a r ı n ı n (TEA, tri e t a n o l a m i n , MEA,
m o n o e t a n o l a m i n ) y u m u ş a k y a ğ s ı z 1a n d ı r m a etkisi vardır. Bu
y ü z d e n tercih edilir. Ç ö z e l t i l e r i ışıkta sararır. Lauril
sülfat alkali tuzları i n o r g a n i k sülfat içerir, bu a y r ı c a
v i s k o z i t e y i düşürür. Bu o n l a r için bir mahzurdur.
1.5- Alkil p o l i e t i l e n g l i k o l s ü l f a t l a r (Alkil e t e r
sül f a t l a r )
P o l i e t o k s i l a t e d lauril alkol sülfatı, 2-3 e t i l e n
o k s i d molu alkole k o n d a n s e o l m u ş t u r .
1.6- Diğerleri
S ulf o s u k s i n a t , m o n o g l i s e r i t sülfat, g l i s e r i n et e r
s u l f o n a t l a r ı , i s e t i o n a t l a r , metil taurid, acil
s a r k o s i n a t l a r , acil peptid, acil laktilat, p o l ı a l k o k s i le
e t e r g l i k o l l a t l a r .
Bu g r u p t a n l i t e r a t ü r d e adı en çok g e çen LAS ve
LAB'tır.
LAS linear a l k i l b e n z e n s u l f o n a t
/ / /'
A
c f - . -
Bu y u m u ş a k ('Soft)*
A l k i l g r u b u C -C8 15
tip o l a r a k a d l a n d ı r ı l ı r .
* Sert (hard) tip ABC A l kil b e n z e n s u l f o n a t t ı r .
- 1 0 -
L.A.B. (Linear alkyl benzene)
O l e f i n l e r i n HF v e y a A1C1 a l k i l a s y o n u ile
h azırlanır. O l e f i n l e r n - p a r a f i n d e h i d r o g e n a s y o n u ve y a
k l o r l a n m ı ş p a r a f i n l e r i n deh i droklor ina3yonu veya e t i l e n i n
o l i g o m e r i z a s y o n u ile h a z ı r l a n ı r .
L.A.B. b ugün L . A . S . ' ı n h a r eket maddesi o l a r a k
k u llanılır. L . A . B ' ı n A v r u p a ' d a k u l l a n ı l ı ş ı çok azdır.
L.A.S. y u k a r d a b e l i r t i l d i ğ i gibi L . A . B ' ı n su 1 fon 1anması
ile h a zırlanır. L.A.S. o l e u m s u l f o n a s y o n veya SO^
s u l f o n a s y o n u ile h a z ı r l a n ı r .
S e k o n d e r a l k a n s u l f o n a t l a r ı (S.A.S)
B u n l a r p a r a f i n s u l f o n a t l a r ı o l a r a k bilinirler.
S adece foto s u l f o n a s y o n ile linear p a r a f i n d e n
h a z ı r l a n ı r l a r . Fo t o s u 1 f o n a s y o n UV ile yapılır. K u l l a n ı l a n
n - p a r a f i n C -C k a r b o n s a y ı s ı n d a ve 2 1 0 - 2 2 0 molekül 14 17
tartılı ve çok y ü k s e k s a f l ı k t a d ı r . S o n u ç t a mono ve
d ı s u l f o n e sıvı ve ç o k k o l a y ç ö z ü n e n k esif bir sıvı elde
edilir.
2- K a t y o n i k d e t e r j a n l a r
B u n l a r k u a t e r n e r amraonium b i l e ş i k l e r i d i r . A n a
alkol C t r i m e t i l a m m o n i u m , stearil dime t i l benzil1 4 - 1 6 }
ammonium, set i l p r i d i n i u m tuzları, teşkil eder.
A n a yapısı
C H 3 ' i!t- j -
R - C O - N H - (CH_,) - N - C H | X dır.2 3 | ol
CH3 JO u a t e r n u m 5 , 3 1 , 1 8 t i p l e r i çok kulla n ı l ı r . K ö p ü r m e
- 11-
h a s s a l a r ı cınyoniklerden zayıftır.
3- Non iyonik d e t e r j a n l a r
3.1- Y a ğ asit alkanolaraidler
C -C k a r b o n taşıyan asitlerin raonoetanolamid 12 18
ve y a i sop r o p o n o 1 am i d 1 e r i kullanılır. M o n o a 1 kono 1 anı i d
yapısı: R - C O - N H - C H -CH -OH dır.
3.2- P o 1 ialkoksi le deriveler
R-x (CH -CH 0-)--- H2 2 n
R= h i d r o f o b i k radikal
n= e t i l e n oksi radikali sayısı
x = C O - O v e y a CONH'dır.
P o l i a l k i l e n o k s i d içerirler. Alkol v e y a tiol v e y a
fenol gibi m a d d e l e r labil hidrojeni taşırlar. Yağ
a l k olleri, e t o k s i l e alkil fenoller, e t o k s i l e y a ğ a m inleri
v e y a y a ğ a s i d l e r i , p o l i o k o n d a n s e e t i l e n o k 3 İ d ve
p r o p i l e n o k s i d (blok poliraerler, C T F A p o l o x a m e r s ) ,
sor b i t o l e s t e r l e r , p o l i g l i s e r i l e t e r l e r gibi tipleri
v a r d ı r .
Bu g r u p t a p o l i h i d r o k s i derive l e r i , a m i n o k s i d
b i l e ş i k l e r i m e v c u t t u r .
N o n - i o n i k deterjan: Dobanol 91
Bu y a ğ a l k o l l e r i n i n veya s e n t e t i k Z i e g l e r
( e t i l e n d e n h a r e k e t ile) a l k o l lerinin e t o k s i 1a s y o n u ve
s u l f o n a s y o n u ile h a z ı r l a n ı r . Değişik t i p l e r i n y a p ı s ı n d a
C -C d e ğ i ş i k o r a n d a bulunur. Bu d e t e r j a n bir a ç ı d a no 1 o
n o n - i o n i k bir d i ğ e r aç ı d a n a n y o n i k g r u p taşır.
B i o d e g r e d a b l ö z e l l i ğ i dol a y ı s ı ile t e r c i h edilir.
E t o k s i l a s y o n işlemi d i k k a t l e etilen o k s i d (EO) ile
- 12-
y a p ı 1 ı r .E O 'ın oksijen., d e m i r o k 3 İ d k a r ı ş ı m l a r ı
p a t l a y ı c ı d ı r . Ç a l ı ş m a azot akı m ı n d a y a p ı l ı r . S u l f o n a s y o n
gazı SO , k l o r o s u l f o n i k asit (C1S0 H), O l e u m (SO +H S O )3 3 3 2 A
ve 3 u l f a m i k asit NH SO H ile yapılır, % 5 ' l i k ç ö z e l t i s i n i n2 3
pH'sı 7.5'dır.
A- A m f o t e r i k d e t e r j a n l a r
B u n l a r a n y o n i k ve k a t y o n i k p o t a n s i y e l e
sahiptirler.
A.l- Uz u n z i n c i r - N substitue
A . 2- Uz u n zincir b e t a i n l e r
A . 3- Uzun zincir imidazolin
B u n l a r a ait kısa a ç ı k l a m a l a r a ş a ğ ı d a d ı r .
A.l- N - a l k i l amino a s i d l e r
R. N H - C H -CH -COOH
+ ~İ s o e l e k t r i k n o k t a l a r ı -N C00_ pH A . 3
A . 2- B e t a i n l e r
R - N + -( CH )n-COO2
C H 3
Genel is i m 1endiri İme 1eri z w i t t e r i o n i c
b i l e ş i k l e r d i r . Aynı m o l e k ü l d e k a t y o n i k ve a n y o n i k g r u p
m e v c u t t u r . Y ü k s e k temiz l e m e etkisi y a n ı n d a y u m u ş a k bir
d e t e r j a n d ı r . pH d e ğ i şmesi ile k ö p ü r m e l e r i d e ğ i ş m e z .
- 1 3 -
4.3- Alkil i m i d a z o l i n l e r (Cycloi ra i da tes )
Yap ı s ı :
CH2
N CH2 CH “CH -0Rı 2 2 1
R - C- N -CH - COOM X
R= H Na veya CH CO O M
X= OH veya CO O H tuzu ve y a sülfat
ya ğ a s i d l e r i n i n aminoetilkolarain ile b i r l e ş m e s i ve h a l k a
k a p a n m a s ı sonucu q u a t e r l e ş m e s i ile h a z ı r l a n ı r . pH 2-12
a ra sı sebatlıdır. Zayıf tahriş edic i e t k i d e olup ç o c u k
ş a m p u a n l a r ı n d a kull a n ı l ı r l a r .
3. D e t a r j a n l a r ı n Tayini
3.1. Teşhis
A n i y o n i k d e t a r j a n l a r ı n t o l u i d i n mavisi ile
m e t a k r o m a t i k k ompleks o l u ş t u r d u ğ u b e l i r t i l d i (42-44)
İnce tabaka k r o m a t o g r a f i s i ile d e t e r j a n l a r ı n
t e ş h i s i için p o l i a m i d a d s o r b a n filmi k u l l a n ı l m ı ş t ı r .
D e n e n e n a n i y o n i k d e t e r j a n l a r sodyum a l k a n s u l f o n a t l a r
(C -C arası 13 adet) ve s o d y u m alkil b e n z e n s u l f o n a t l a r4 İS
(C 7 adet) s o l v a n sistemi o l a r a k 1-0-1 N1-4
a m o n y a k - p i r i d i n (15:1), 2 - 0 . İN a m o n y a k - p i r i d i n - m e t a n o 1
15:1:0 - 1 5 ) , reaktif olarak: p i n o c r y p t o l p ü s k ü r t ü k t e n
s o n r a U V ışıkta (253.6 nm) sarı floresans v e r e n l e k eler
h a l i n d e teşhis edildi. H a s s a s i y e t h u d u d u 0 . 1 - 2 u g a r a s ı n d a
de ğ i ş i r (45).
D e t e r j a n l a r ı n ince t a b a k a k r o m a t o g r a f i s i ile İ z mir
k ö r f e z i n d e suda a n a lizi için S i l i c a g e l G ve
k 1o r o f o r m - m e t a n o 1-su (18:1.1:0.11) s o l v a n ı ve m e t i l e n
m a v i s i dodesil benzen Na s u l f o n a t k o m p l e k s i k u l l a n a r a k
t a yin edilmiştir. Bu t a y i n d e ay r ı c a a n y o n i k d e t a r j a n
miktarı tesbit edilmiştir. B u l u n a n m i k t a r l-5No.lu
i 3 t a s y o n l a raras ı 0.69-1.13 mg/1 dir(46)
N o n - i y o n i k d e t e r j a n l a r ı n ince t a b a k a ve kağıt
k r o m a t o g r a f i s i ile teşhisi y a p 1 1m ı ş 1 1r <47) .
IR s p e k t r u m u tayini ile de tar j a n 1 a r m teşhisi
b i l d i r i l m i ş t i r ( 4 9 ) .
3.2. D e t a r j a n 1arın Genel M i k t a r T a y i n i
3.2.1. S p e k t r o f o t o m e t r i k Tayini
M e t o d u n esası a n y onik d e t a r j a n l a r ı n ; LAS, alkil
s ü l f a t l a r ve a l k i l p o l i e t o k 3 İ l s ü l f a t l a r ı n m e t i l e n m a v i s i
ile r e a k s i y o n a g i r e r e k k o m p l e k s v e r m e s i n e ve bu
k o m p l e k s i n k l o r o f o r m d a ç ö z ü n d ü r ü l m e s i n i t a k i b e n 652 nm de
s p e k t r o f o t o m e t rede ö l çümüne dayanır. M e t o d u n h a s s a s i y e t i
0 . 0 2 5 - 1 0 0 m g / l i t r e (LAS için)dir. Bu m e t o d u n g i r i ş i m
y a p t ı ğ ı m a d d e l e r o r g a n i k sülfatlar, sulfonatlar,
k a r b o k s i l a t l a r , fosfat ve fenollerdir. A y r ı c a inorganik
s y a n a t l a r ke z a kompleks yaparlar. B u n l a r ı n g irişimi
s o n u c u t a yin hatalı olabilir. O r g a n i k a m i n l e r i n g i rişimi
ile de d ü ş ü k d e ğ e r bulunur(50). S o d y u m lauril s ü l f a t ı n
tayini için b e n z e t h o n i u m k l o r i d ile t i t r a s y o n ve Azure A
ile 637 nm de s p e k t r o f o t o m e t r e d e o k u n a r a k ç i z i l e n
s t a n d a r t e ğ r i d e n miktarı b u l u n u r (51).
A n y o n i k deterjanın, k a t y o n i k d e t e r j a n h y a mine ile
t i t r a s y o n yo l u ile tayini;
Bu m e t o d u n esası k a t y o n i k d e t e r j a n h y a m i n e ile
s u - k l o r o f o r m iki fazlı s i s t e m i n d e ç ö z ü n d ü r ü l m ü ş d i m i d ı u m
b r o m i d e ( k a t y o n i k boya) ve d i s u l p h i n e b l u e V ( a n y o n i k boya)
k u l l a n ı l a r a k t i t r a s y o n u n a dayanır. H y a m i n e k l o r o f o r m d a
ç ö z ü n e n dimidiuın b r o m i d ' i n y e r i n i a l ı r ve p e m b e renk suya
g e ç e r bu bitiş n o k t a s ı n ı gÖ3terir. A ş ı r ı H y a m i n e ilavesi
- 14 -
- 15-
s o n u n d a mavi renkli d i s u l p h i n e blue V ile tuz teşkil
eder. B i t i ş n o k t a s ı k l o r o f o r m fazında pembe rengin kaybı
ve g r i m s i mavi r e n g i n görülmesi ile anlaşılır.
K a t y o n i k D e t e r j a n Tayini
Bu m e t o d d a anyonik d e terjan S L S ( s o d y u m lauril
sülfat) a ş ırı ilave edilir, katyonik boya d i m i d i u m
b r o m i d ' i n k l o r o f o r m d a k i çözeltisi e n d i k a t ö r ol a r a k
k u l l a n ı l a r a k H yami n e (ka t y o n i k deterjan) ile titre edilir.
SLS d i m i d i u m bromid ile k ı r m ı z ı - p e m b e renk verir.
H y a m i n e k l o r o f o r m d a k i d i m i d i u m kat y o n u n u n yerini alır.
Aşırı H y a m i n e d i s u l p h i n e blue V ile mavi renk verir. Bu
t i t r a s y o n u n b i t i ş nokta s ı n ı gösterir.
3.2.2. İ y o n D e ğ i ş t i r i c i Reçin e l e r İle T a y i n
D e t e r j a n ' ın alkoldeki çözeltisi önce ka t y o n sonra
a n yon d e ğ i ş t i r i c i r e ç i n e d e n geçirilir. K a t y o n ve a n y o n u n
r e ç i n e l e r c e t u t u l m a s ı n ı takiben n o n - i y o n i k l e r t u t u l m a d a n
g e ç e r l e r . R e ç i n e d e n g e çen bakiy e n i n u ç u r u l m a s ı ile tayini
y a p ı l a b i l i r . R e ç i n e l e r d e n g e ç i r d i k t e n s o n r a (s a 11ing-out
c h r o m a t o g r a p h y ) UV de (261mu) (52) tayin e d ilebilir. İyon
k r o m a t o g r a f i s i ile a n y onik ve kat y o n i k d e t e r j a n l a r ı n
tayini için m e t o d v e r i l m i ş t i r (53).
3.2.3. H P L C İle Tayini
Y ü k s e k b a s ı n ç l ı sıvı k r o m a t o g r a f i 3 i HPLC ile
d e t e r j a n l a r ı n tayini için y a p ı l a n ç a l ı ş m a l a r d a 19
n o n - i y o n i k d e t e r j a n tayini(54), d o d esil k a r b a m a t
p o l i o k s i e t i l o k t i l f e n o l eter, polioksi y a ğ alkol et e r
s u l f a t ( 5 5 ) , a l k i l fenol p o l i e t o k s i l a t (APEO) ve nonil
fenol pol i e t o k s i l a t (NPEO) ve linear alkil b e n z e n sulfo-
- 16-
n a t ı n (LAS) tayini ( 5 6 - 5 8 , 7 6 ) 'e ait m e t o d l a r verilmiştir.
3 . 2 . b . Gaz Likid K r o m a t o g r a £ i s i İle T a y i n
N o n - i y o n i k d e t e r j a n l a r ı n tayini için m e t o d k a y ı t
lıdır (60).
3.2.5. Gas K r o m a t o g r a f i / M a s s S p e k t r o m e t r i
Y ü k s e k ç ö z ü m l ü gaz kromatografi s i-mass (HRGC/MS)
ile L A S ' ı n tayini için m etod v e r i l m i ş t i r (60).
3.3. D e t e r j a n l a r ı n Suda Miktar Tayini
S p e k t r o f o t o m e t r i k tayin için d e ğ i ş i k m e t o d
u y g u l a n ı r (6 1 ) . K ö m ü r kol o n d a n g e ç i r d i k t e n sonrada
u y g u l a m a t e k n i ğ i v e r i l m i ş t i r (61-63). A n y o n i k , Linear
alkil b e n z e n su 1 f o n a t (L A S ), ve n o n - i y o n i k alkil fenol
p o l i e t o k s i l a t (APEO ) n ı n suda tayini için v e r i l e n m e t o d d a
a l ı n a n ö r n e k l e r +4°C de k a r a n l ı k t a %1 f o r m a l d e h i d ilavesi
ile s a k l a n m ı ş (örnek tipine göre 50 - 2 5 0 mİ) % 0 . 8 NaCl
e k l e n m i ş , k a r ı ş t ı r ı l ı r ve 1 um cam f i l t r e d e n süzülür ve
f iltre 5 mİ metanol ile yıkanır, s ü z ü n t ü l e r
o c t a d e c y s i 1 ica k a r t u ş u n d a n v a k u m l u e m i l e r e k g e ç i r i l d i k t e n
s o n r a k a r t u ş ö n c e d e n asetonitril, m e t a n o l ve su ile
yıkanırı su s o n r a a s e t o n ile elue edilir. T o p l a n a n filtre
s e y r e l t i l i r ve H P L C ye u y g u l a n a r a k t ayin yapılır. Bu
-1m e t o d ile h a s s a s i y e t hu d u d u LAS 20ıa/l ve A P E O için
Ap./1 o l a r a k te s b i t e d i l m i ş t i r (64). LAS ve A P E O ' nun s u d a
tayini için revers faz C k a r t u ş u k u l l a n a r a k18
a b s o r p s i y o n u t a k i b e n revers faz H P L C d i o d a r r a y v e y a
f l u o r e s a n s d e t e k s i y o n ile d o ğ r u d a n t a y i n i n i n
y a p ı l a b i l e c e ğ i bi İd iri İd i (65). Alkil b e n z e n s u l f o n d t ı n
n e h i r s u l a r ı n d a tayini için gaz likit k r o m a t o g r a f i s i ve
- 17 -
nıass sp e k t rome t r i s i yardımı ile y a p ı l a n tayinde m e t i l e n
mavisi ile Önce kompleks oluşturulur, s o nra bu kom p l e k s
k l o r o f o r m a alınır ve m e t i l e n mavisi g i d e r i l i r ve alkil
b e n z e n sulfonat metil su l f o n a t d e r i v e s i n e d ö n ü ş t ü r ü l ü r ve
a l k i l b e n z e n sulfonat tek başına mass ve y a g a z - 1 ikit-mass
s p e k t r o m e t r e s i ile tayin edilir. Bu m e t o d ile 3ug/l den
f azla alkil benzen s ulfonat (ABS) n e h i r s u y u n d a tayin
e d ı 1eb i 1 i r (66).
A n y o n i k d e t e r j a n ı n içme 3 u y u n d a tayini için
v e r i l e n metodda(67) m e t i l e n mavisi suya ilave ed i l i r ve
bu o l u ş a n renk k l o r o f o r m ile çekilir, dodesil b e n z e n
s u l f o n a t ' a ait ç i z i l e n k u r b d a n miktarı tayin
e d i 1 i r (68) .A l k i 1 fenol pot ietoksi 1at 1 ar ı n (non-iyonik)
suda tayini için HP L C m e t o d u u y g u l a n m ı ş t ı r . H a m su ve
n e h i r s u y u n d a a n y o n i k d e t e r j a n l a r ı n m e t i l e n mavisi m e t o d u
3ile tayin e d i l m i ş t i r (100-300 u g / d m ). A y r ı c a
e l e k t r o k e m i k a l m e t o d ö n e r i l m i ş t i r (69). A n y o n i k d e t e r j a n
(Na alkil benzen s u l f o n a t )ın tayini için m e t i l e n mavisi
ile y a p ı l a n metod 10 ppm k o n s a n t r a s y o n d a tayin
e d i l e b i l e c e ğ i be 1 irt i 1d i (50) . UV s p e k t r o f o t o m e t r i k m e t o d
ile t a y i n için m etod ver i 1mişt i r (70) .
An y o n i k d e t e r j a n tayini için a t o m i k a b s o r p s i y o n
s p e k t r o m e t r e s i ile ( C u - d e t e r j a n k o m p l e s i yardımı ile
10|ig/l k o n s a n t r a s y o n d a / ^ t a y i n i için m e t o d v e r i l m i ş t i r
(71 ) .
N o n - i y o n i k d e t e r j a n po l i o k s i e t i 1 en alkil e t e r ' i n
tay in i ( 0 . 0 1 - l m g / 1) için p o t a s y u m p i k r a t ile y a p ı l a n
e k s t r a k s i y o n tekniği ö n e r i l m i ş t i r (72). LAS gaz likid
-mass s p e k t r o m e t r e s i ile tayin e d i l d i (8). A n y o n i k
d e t e r j a n l a r ı n tayin i n d e teşhis için ince tab a k a
k r o m a t o g r a f i 3 i ve m i k t a r tayini için s p e k t r o f o t o m e t r i k
m e t o d ö n e r i l m i ş t i r (9,73-75). D eniz s u y u n d a LAS ve A P E O
- 10 -
(Alkil fenol poli e t o k9İlat) tayini için revers ve normal
faz HPLC metodu b i l d i r i l m i ş t i r . H a s s a s i y e t h u d u d u a y r ı c a
A P E O ' n u n değişme ü r ünü N P E O , N P İ E O ve N P için tespit
e d i l m i ş t i r ( 7 6 ) .
4. Bu Ç a l ı ş m a d a K u l l a n ı l a n M e t o d l a r H a k k ı n d a
B i lgiler
4.1. İnce T a b a k a K r o m a t o g r a f i s i
Bu metod ilk d e f a 1938' de Rus İ s m a i l o v t a r a f ı n d a n
b ulunmuştur. U y g u l a m a y a ise Stahl ko y m u ş t u r (77) . M e t o d u n
e3ası cara bir levhaya t u t t u r u l m u ş a d s o r b a n filmi ü z e r i n d e
m a d d e l e r i n mobil faz, s ü r ü k l e y i c i faz s i s t e m i t a r a f ı n d a n
s ü r ü k l e n m e s i ve r e a k t i f yardımı ile g ö r ü n ü r ha l e
g e t i r i l m e s i n e dayanır. A d s o r b a n film olarak; Silicagel G,
S i l i c a g e l HF ,selluloz ve d e r i v e l e r i , Polyamide, 25 4
K i e s e l g u h r G, A l u m i n i u m o x i d e (d e ğ i ş i k tip) k u 11a n ı 1ı r .Ö n
celeri a d s o r b a n ı n cara levhaya y a p ı ş m a s ı n ı s a ğ l a m a k için
a d s o r b a n a k a l s i y u m sülfat ilave edildi. B u n u b e l i r l e m e k
içinde G i p s 1 in baş harfi G eki a d s o r b a n ı n i s m i n i n ya n ı n a
eklendi. B u gün k a l s i y u m sülfat ilave e d i l m e m i ş silicagel
tipleri de mevcuttur.
A d s o r b a n ı n tipine g ö r e s ü s p a n s i y o n u n u n h a z ı r l a m a k
için su, bazen de alkol kullanılır. Ö n c e a d s o r b a n bu
ç ö z ü c ü içinde ş i ş meye b ı r a k ı l ı r ve s ü s p a n s i y o n halini
a l ı n c a c a m levha ü z e r i n e özel bir y a y ı c ı alet ile
yayılır. Sonra 110°C de e t ü v d e k u r u t u l u r . C a m levha
boy u t u 3x10, 5x10, 20x20, 20x40cra o l a b i l i r . Bu son ikisi
g e n e l d e p r e p a r a t i f ince tabaka k r o m a t o g r a f i s i için
kullan ı l ı r . Cara levha y e r i n e b u gün p l a s t i k lev h a l a r d a
k ullan ı l ı r . Bu daha z i y a d e h a z ı r f i l m k a p l ı p l a k l a r d a
tercih edilir. A d s o r b a n y a y ı l m ı ş ve k u r u t u l m u ş levhalar^
- 19-
ıçinde s o l v a n sistemi olan cam tank içine yerleşti r i l i r .
T a n k y u v a r l a k veya d ö r t g e n şeklinde olabilir. T a n k ı n
içinde s o l v a n s i s t e m i n i n s ü r ü k l e n m e s i n i n u y g u n o l a bilmesi
için iç ç i d a r ı n ı ö r ten bir 3üzgeç kağıdı ile kaplı olması
veya tanka so l v a n sistemi k o n d u k t a n s o nra bir süre
b e k l e n m e s i n i t a k i b e n solvan buharı ile tankın doyması
sağlanır. Bu Rf değeri tayini için önemlidir*. Tank içine
sol v a n k o nup tank so l v a n buharı ile d o y u r u l d u k t a n s o nra
a d s o r b a n filmi ü z e r i n e madde tatbik e d i l m i ş p l a k l a r
konur. P l a k l a r a madde tatbiki, u y g u n çöz ü c ü d e
ç ö z ü n d ü r ü l m ü ş m a d d e belli a r a l ı k l a r l a bir k a p i l e r yardımı
ile yapılır. P r e p a r a t i f u y g u l a m a d a İ3e plak ü z e r i n e m a d d e
bir hat h a l i n d e yayılır. P l ağa m a d d e n i n tatbiki p l a ğ ı n
a l t ı n d a n 3cm y u k a r ı d a n yapılır. B ö y lece m a d d e n i n tank
içindeki s o l v a n s i s t e m i n e d i r e k teması engellenir. Bu
ş e k i l d e h a z ı r l a n m ı ş p l a ğ ı n tanka y e r l e ş t i r i l m e s i n d e n
s o n r a p l a k ü z e r i n d e sol v a n s i s t e m i n i n s ü r ü k l e n m e s i
beklenir. Bu s o l v a n s i s t e m i n i n pl a k üze r i n d e k i
y ü k s e l m e s i n e g e n e l d e p l a ğ ı n y ü k s e k l i ğ i n i n 2 / 3 ' ü n e k a d a r
m ü s a a d e edilir. Bu n u takiben p l a k t a n ktan ç ı k a r ı l ı r ve
k u r u m a ğ a b ı r a k ı l ı r b ö y l e c e a d s o r b a n a t u t u n a n s o lvanın
g i d e r i l m e s i sağlanır. Plak tank t a n ç ı k a r ı l d ı k t a n s o n r a
s o l v a n ı n p l a k ü z e r i n d e y ü k s e l d i ğ i yer işaretlenir.
Bu a r a d a p l a ğ a tutunan s o l v a n ı n g i d e r i l m e s i için
h e r h a n g i bir k u r u t m a aleti k u l l a n ı l a b i l i r . K u r u m a
s a ğ l a n d ı k t a n s o n r a p l ağa u y g u l a n a n m a d d e n i n p l a k
ü z e r i n d e k i y e r i n i n g ö r ü l e b i l m e s i için ya UV lamba a l t ı n d a
i n c e l e n m e s i v e y a özel r e a ktif p ü s k ü r t ü l m e s i ile sağlanır.
UV ışık a l t ı n d a leke f l u o r e s a n s v e r i y o r ise yeri k o l a y c a
* Edge ef f e c t
-20-
s a p t a n ı r . Bu m ü m k ü n değilse özel r e a k t i f püskürtülür.
Özel reaktif m a d d e n i n ait olduğu g r u p l a r için farklı
m a d d e l e r d e n oluşur. Reakt i f ı n su, alkol v e y a diğer bir
s o l v a n içindeki ç ö z e ltisi adsorban film ü z e r i n e özel
p ü s k ü r t ü c ü s ü ile püskürtülür. Bu p ü s k ü r t m e y i takiben
a d s o r b a n film ü z e r i n e u y g ulanmış madde 3 0 İ v a n sistemine
mol t a r t ı s ı n a ve y a p ı s ı n a bağlı o l a r a k p l a k ü z e r i n d e
belli bir yere k a d a r yükselir. Bu y ü k s e l d i ğ i yer her
m a d d e için sabittir. Buna Rf değeri denir. Ö l ç m e d e madde
t a t b i k y e r i ( s t a r t ) esas alınır.
Rf = M a d d e n i n y ü k s e l d i ğ i yer(cm)
S o l v a n ı n y ü k s e l d i ğ i yer(cm)
İnce ta b a k a kromatografi s inde sorunlar:
A d s o r b a n ı n tipi, kalitesi, pl a k ü z e r i n d e k i filmin
k a l ı n l ı ğ ı , s o l v a n ı n kalitesi, solvan s i s t e m i n i n oranı,
t a n k ı n d o y g u n l u ğ u , dış temperatür, s o l v a n s i s t e m i n i n
ta z e l i ğ i , u y g u l a n a n mad d e n i n m i k tarı ve r e a k t i f i n
t a z e l i ğ i n e bağlı d ı r . Bütün bunlar Rf d e ğ e r i n e etki eder.
Bu s e b e p t e n her d e f a s ı n d a aynı p l a k ü z e r i n d e standart
m a d d e ile b i r l i k t e k o n t r o l ü n yapılması g e rekir.
U y g u l a n a n m a d d e n i n m i n i m u m k o n s a n t r a s y o n u n u ( h a s s a
s i y e t hududu) tesbit için u y g u l a n a c a k m a d d e n i n çözücü
i ç i n d e belli k o n s a n t r a s y o n d a çözeltisi h a z ı r l a n ı r . B u n l a r
H a m i l t o n e n j e k t ö r ü (1-100^1) ile ç e k i l e r e k a d s o r b a n
f i l m i n e u y g u l a n m a s ı yapılır. H a m i l t o n e n j e k t ö r ü ile
u y g u l a n a n ul içindeki madde m i k t a r ı \ıg c i n s i n d e n
h e s a p l a n a r a k ince tabaka k r o m a t o g r a f i s i n d e ile teşhisle
s ı n ı r tayini y a pılır.
- 21-
4.3. M e t a k r o m a z i
M e t a k r o m a z i bazı boyaların kromotrop v e y a
m e t a k r o m a t i k m a d d e l e r ile /, max'ların alçalması o l a r a k
tan i m l a n ı r (78) . ilk defa 1875'de dokularda tesbit edilen
bazı b o y a l a r ile renk dönüşümü sonra h i s t o l o j i k
ç a l ı ş m a l a r d a k u l l a n ı l m ı ş ve ayrıca g e l i ş t i r i l e n m e t o d l a r
ile m u k o p o l i s a k a r i d 1erin miktar tayinin de istifade
ed i 1 m ı ş t i r ( 6 8 - 7 0 ) . Bu gaye ile kullanılan m e t a k r o m a t i k
b o y a l a r d e ğ i ş i k t i r . Bunlar arasında başlıca; T o l u i d ı n e
mavisi, t o l u y l e n e mavisi, thionine, metilen mavisi, N i l e
m a v i s i , A z u r e A , B , C , I , I I ve gece mavisi z i k r e dilebilir.
Bu t a y i n e e t k e n l e r pH, tuzlar (iyonlar), fosfatlar,
p o l i a s i d l e r , a l g polisakaridleri, deterjanlar, h e t e r o
poli a n y o n l a r (79) etki eder. Her boyanın kendine ait bir
A m a x v a r d ı r . Bu b a z a n 1-2 adet olabi 1 ir ( •-<' -Q> band). Yeni
o l u ş a n m a x (|_ı band) metakromas iye ait bandtır(80).
M e t a k r o m a z i g ö s t e r e n boyalar bazik maddeleridir.
Bazı a 3 İ t b o y a l a r d a metakromazi gösterilebilir. B o y a n ı n
n o r m a l rengi ile m e t a k r o m a t i k renk dönüşümü; viole ̂
k ı r m ı z ı sarı, mavi „viole şeklinde olabilir.
M e t a k r o m a z i de renk o l u şumunun kimyasal formülü
a ş a ğ ı d a d ı r .
A z u r e A
CH CH
CH3
NH
A z u r e A baz imin
B o y a l a r a r a s ı n d a en çok kul l a n ı l a n A z u r e dur. Bu
d i m e t i l t i o n i n yap ı s ı n d a d ı r .
A z u r e B ve C a r a s ı n d a k i fark
A z u r e B 1 = N H - C H C13
A z u r C 1 = N H C 1 2
2 = CH -NH e k 1erindedir .3
A z u r e ile m e t i l e n mavisi arasındaki fark, m e t i l e n
mavisi o k s i d a s y o n ile m e y d a n a gelir. Diğer bir deyim ile
İNo'lu N ' de 2 CH eksiktir.3
M e t a k r o m a z i de önemli grup boyanın amino grubudur,
buna b o y a n ı n c h r o m o p h o r e kısmı denir. Metakromaz iy i her
boya g ö s t e r m e z . Aynı g r u p t a n bazı boyalar g ö s t e r i r
b a z ı l a r ı ise n e g a t i f sonuç verir. Bunlar genelde b a zik
a n i l i n s ı n ı f ı n d a n d ı r .
M e t a k r o m a z i , 1 mole k ü l veya 2,3 molekül b o y a n ı n
r e a k s i y o n u n a g i r e r e k renk d ö n ü ş ü m ü olur.
M e t a k r o m a z i y e pH, iyonlar ve çözücüler etki
e d e r .M e t a k r o m a z i y i tuzlar, iyonlar bozar. Bu se b e p t e n
iyon d e ğ i ş t i r i c i r e ç i n e d e n g e ç i r i l d i k t e n sonra m adde
d e n e m e y e alınır. G e n e l d e 8 . 2 - 8 . 4 pH uygundur. Bunun için
ta m p o n ç ö z e l t i l e r k u l l a n ı l ı r . Bunlar ile vasatın pH'sı
sabit tutulur. T a m p o n olarak, tris(pH 7.5), barbital (pH
8.6), e t i l e n diaınin asetat (pH 8) p o t a s y u m ftalat (pH 3),
KC 1 ,HC1 (pH 2). P r o p a n d i a m i n asetat (pH 8) kullanılır.
M e t a k r o m a z i y e o r g a n i k solvanlar; alkol, a s e t o n
menfi etki y a p a r ve m e t a k r o m a z i y i bozar.
G e n e l d e m e t a k r o m a z i y i p o l i a n i o n mol e k ü l l e r verir.
1 - 1 - 2 - 9 -
G e n e l d e R- C H -COO R COO ,R-OPOo ,R 0 S 0 o2 3 3
G r u p l a r ı t a ş ı y a n p o l İ 3 a k a r i d l e r in tanımı için
k u l l a n ı l ı r ve a y r ı c a m e t a k r o m a z i d e n bu grup m a d d e l e r i n
k a n t i t a t i f t a y i n l e r i için istifade edilir. Kan t i t a t i f
t a y i n d e b o y a - s u b s t rat * oranı için v e r ilen bilgide(75)
boya 3 u b s t r a t ile o r t h o c r o m a t i c aggregates teşkil eder.
* B o y a ile r e a k s i y o n a g i r e n madde
- 23-
F a z l a b o y a m e t a k r o m a t i k maddenin çekir d e ğ i n i örter, ve
o r t o k r o m a t i k renk görülür. Minimum sayıda boya m o l e k ü l ü
a g r e g a t t e v e k k ü l ü için yeterlidir. Bu arada boya-subst ra t
oranı için k e s i n bir şey söylenemez. Yal n ı z bilinen odur
ki m o n o veya m u l t i l a y e r agr e g a s y o n oluşabilir.
M e t a k r o m a t i k b o y a - s u b s t r a t agregatı ç ö k e b i l i r ve bu yavaş
o 1uş ab i lir.
M e t a k r o m a z i ile miktar tayini y a p ı l m a s ı iki e s a s a
d a y a n ı r . Ya metakr o m a z i ile oluşan b o y a-subst rat
k o m p l e k s i b a şka bir so 1 v a n a (gene 1de o r g a n i k solvana)
a l ı n ı r ve b u n u n belli bir dalga b o y u n d a abs o r b a n s ı
ö l ç ü l ü r ve aynı çözel t i d e organik s o l v a n a çe k m e d e n
m e t a k r o m a t i k b a nda ait X maxda a b s o r b a n s okunur ve y a
b o y a n ı n X m a x . ı n d a absorbans okunur. Bu s o n u c u halde ilave
e d i l e n b o y a n ı n k o n s a n t r a s y o n u n u n kesin ol m a s ı lazım. Bu
h a l d e m e t a k r o m a t i k kompleks o l u ş u m u n d a n arta k a l a n
b o y a n ı n k o n s a n t r a s y o n u bulunur ve b u r a d a n substrat
m i k t a r ı n a geçilir. Kuvvetli m e t a k r o m a t i k s u b s t r a t l a r
g e n e l d e y e k n e s a k m e t a k r o m a z i v e rirler b u r a d a yeteri k a dar
bo y a i l a v e s i gerek l i d i r . X max aralığı 6 1 5 - 5 4 0 nm a r a s ı n d a
k ı s m e n mavi ve k ısmende kırmızı renkli agregat
g ö r ü l e b i l i r . A n y o n i k d e t e r j a n l a r ı n m e t a k r o m a z i gös t e r d i ğ i
kay i t l i d i r (80) .
Y u k a r ı d a b e l i r t i l d i ğ i gibi R ... taşıyan
p o l i s a k a r i d l e r gibi sulfonat g r u b u taşıyan Na
t r i i s o p r o p i l b e n z e n s u l f o n a t ' t a m e t a k r o m a z i g ö s t e r i r (81).
Bazı d e t e r j a n l a r d a metak r o m a z i g ö s t e r i r l e r (82) . Bu a r a d a
k l a s i k s a b u n l a r vardır. B u n l a r ı n son g r u b u n u h i d r o f i l i k
( s o d i u m ol e a t ) oluşturur. A n y onik sabun ile P i n acyanol
- 24-
a r a s ı n d a k i r e a k s i y o n pek çok a r a ştırıcı tarafından
i n c e l e n m i ş t ir(83-85 ) . Eğer toz (0.03 raol) ve y a etanol %10
ilave e d i l i r s e m e t a k r o m a z i önlenir.
M e t a k r o m a t i k b o y a l a r ile a n y onik d e t e r j a n l a r ı n
m e t a k r o m a z i g ö s t e r d i ğ i n e ait literatür d ı ş ı n d a kat y o n i k
d e t e r j a n H y a m i n e ' i n bathochromic ve h y p a o c h r o m i c
a b s o r b a n s m a k s i m u m u g ö s terdiği bildirildi (86,87). buna
g ö r e k a t y o n i k d e t a r j a n h y a m i n e ' i n batokr o m a z i gösterdiği
b e l i r t i l m i ş t i r . Bat o k r o m a z i , m e t a k r o m a z i n in aksi olup
b o y a n ı n X max'ının düşmesi yerine, y ü k s e l m e s i ol a r a k
tan j mİ a n ı r .
4.4. Liyofi 1 izasyon*
B u n u n esası ç ö z ü c ü n ü n ,, d oğrudan d o ğ r u y a katı h a l d e n
b u h a r h a l i n e g e ç m e s i d i r . G e n e l l i k l e ç ö z ü c ü sudur. O r g a n i k
s o l v a n d a kullanılabilir. Dondur u l m u ş ç ö z elti liyofilızas-
yon a l e t i n e k o n u r ve yine d ü şük t e m p e r a t ü r d e ve 1-5 T o r r
buhar b a s ı n c ı n d a buz halde donmuş katı kısıra s u b l i m a s y o n a
uğrar. B u z u n su fazını a t l ayıp b u h a r l a ş m a s ı bas ı n c ı n
d ü ş ü r ü l m e s i ş i d d e t i n d e kısalır, t e m p e r a t ü r ile basınç
a r a s ı n d a k i ilişki t°-20°C de 1 Torr, -40°C da 0.1 Torr,
- 6 0 0 C de 0.01 Torr, -80°C de 0.0001 To r r dur. B u z u n
subliraasyonu yani su fazını a t l a y a b i l m e s i için ö t e k t i k
n o k t a d e n e n n o k t a y ı a t l a m a s ı lazımdır. Yani sıvı ha l e
g e ç m e d e n gaz h a l i n e geçmelidir. S u b l i m a s y o n alçak baskıda
m e y d a n a gelir. Bu e s n a d a t e m peratür iyi kontrol e d i l i r
ve d o n m u ş k ı s m ı n e r i m e m e s i n e dikkat edilir. Ekonomik
a ç ı d a n k u r u t m a s ü r e s i n i n kısa olması istenir. Metodun iyi
ç a l ı ş m a s ı için ö t e k t i k n o k t a n ı n tayini ve en d ü ş ü k
ö t e k t i k t e m p e r a t ü r d e çalış m a s ı gerekir. B u z u n
s u b l i m a s y o n u e s n a s ı n d a ölü ısı kaybını k a r ş ı l a m a k için de
* L y o p h i l İ 3 a t i o n , G e f r i e r t r o c k n u n g
- 25-
güdüralü ısı takviyesi gerekir. Isı takviyesi ş i ş e l e r i n
k o n d u ğ u tabloya tatbik ile veya geniş satıhlı ç a l ı ş m a d a
d i r e k ve v a k u m oda s ı n ı n d u v a rlarının r a d y q s y o n u ile
y a p ı l ı r . Ö t e k t i k en düşük nokta termal analiz ve
d i r e n ç l i l i k tayini ile yapılır. Termal analiz, soğutma ve
ı s ı t m a e s n a s ı n d a temperatür farkı iki t e r m o m e t r e ile
y a p ı l ı r . D o n m a ve d onmadan önceki aşırı s o ğ u t m a n ı n keza
t e m p e r a t ü r ü okunur.
D i r e n ç l i l i k ölçümü 2 numune ü z e r i n d e yapılır. Faz
d ö n ü ş ü m ü ile d i r e n ç l i l i k değişir. S o ğ u t m a t e m p e r a t ü r ü
k u r b u d i r e n ç l i l i k k arşılaştırılması en d üşük ö t e k t i k
n o k t a y ı verir. D i r e n ç l i l i k tayini W h e a s t o n k ö p r ü s ü
e s a s ı n a dayanır.
M a d d e n i n liyofilize e d ilmesinde t e m p e r a t ü r - 1 5°C
ile -45°C a r a s ı n d a m a d deye göre değişir. E k s e r i y a d o nma
t e m p e r a t ü r ü -45°C, -25°C veya -30°C c i v a r ı n d a d ı r . Ampul
v e y a ş i ş e l e r d e 1 iyofi 1 izasyon t a t b i k a t ı n d a m a k s i m u m
s e v i y e y ü k s e k l i ğ i 0.2-2 cm arasında olmalıdır. Bu kap
-30°C v e y a -25°C ye soğutulur. Donma m e y d a n a g e l d i k t e n
s o n r a 1 iyofi 1 izatöre konur. Çalışmada ş i ş e n i n iç y ü z e y i n e
ince sıvı filmi ile k a p l a n m a s ı n a ç a l ışılır. Aksi h a lde
d i k d u r a n şişede p reparat kalın kat teşkil eder bu
1 iyofi 1 i z a s y o n u g ü ç l e ştirir. Bunun için d ö n e n 3 İ 3temde
ç a l ı ş a n 1 iyofi 1 izasyon ape r e y l e r i yapılmıştır.
L yofi 1 izasyon apereyi b a ş l ı c a a ş a ğ ı d a k i
k ı s ı m l a r d a n t eşekkül eder.
1- K u r u t m a odası
Bu oda özel s o ğ utma ve ısıtma k ı s ı m l a r ı n ı havidir.
Bu ı s ı t m a sistemi k e n d i l i ğ i n d e n a y a rlanır. bu o d a y a
k o n a c a k a mpul ve ş i ş e n i n hesabı için g r a f i k vardır.
-26-
2- Su Buharı Pompası(kondensator)Bunun için alçak baskıya ihtiyaç vardır, lkg su
-1 ^ 310 Torrda takriben 10.000 m yer işgal eder, serbesthale geçen kondensasyon ısısı 700 kcal/kg dır. Bu ısıçalışma esnasında takviye edilir. 1 kg buz -10°C 500,- 2 00 C de 1.200, -30°C de 4000, -40°C de 10.000 litrebuhar hacmi verir.
3. Soğutma ApereyiKüçük laboratuarlarda sıvı hava veya katı karbon
dioksit ile yapılır. Bugün ise soğutma apereyleri bunu yapar. Uçma temperatürü -45°C bazen -65°C olabilir.
4. Vakum Pompa3iBunun için rotari yağ-kaplı (gaz ballast) pompa
kullanılır. Bu vakum pompası özel olup su buharını değil, hava molekülünü kaldırmak içindir. Burada önce kondanse olmayan gazın basıncı 1 Torr altına indirilir.
Li y o f i 1 izasyonun faydası çözünmüş maddeyi bozmadan k o n s a n t r e hale getirebilmedir.
B-MATERYAL
1.Boğaziçi deniz suyu 1 iyofi 1 i zatları. Örnekler değişik zamanda Balta Lımanı-Bebek arasından alınmıştır.
2. İnce tabaka kromatografis i2.1. Tanklar:Yuvar lak cam tank 0 15cm
Dörtgen cam tank 8x23x23cm2.2. Adsorbanlar:
Kieselgel G (Merck)Kieselgel , (Merck)25 4Karışım:Kieselgel G+Kieselgel GHF_25 4-366Cellulose MN 300 (Macherey+ Nage 1 Co ) Polyamid (Riedel de Haen)Kar 1 ş 1 m :Ce1lulose 0.1 g - poliamid 5 g Alumınium oxıde G (Merck)
2.3. Solvan sistemleri:2.3.1. Butanol-etanol-su (3:1:1)2.3.2. Butano1-etano1-aset ik asit-su
(4:2:1'0.5)2.3.3. Etano1-butano1-amonyak-su
(20:5:35)2.3.4. Etanol-bu tano1-amonyak-su
(30:5:5:20)2.3.5. Kloroform-metanol(90:10)2.3.6. Kloroform-metanol(70:30)2.3.7. Kl orofor m - m e t a n o l - ( % 5 ) s u l f ü r i k
as i t (24:6:1.5)
2.3.8. Me tano1-pi ridin-amonyak(60:4:0.14)
2.3.9. Metanol-amonyak-su(20:5:35)2.3.10.Isobutanol-etanol-su(3:2:2)
-28-
3. Reak t i f1 e rUV lambası (Hanau)Azure A (Gurr)8mg Azure A 100 mİ su içinde çözündürüldü.Barbiton tamponu (PH 8.4)0. 44 g barbiton, 2ml 0.5 N NaOH içinde çözündürül
dü ve su ile 20 mİ'e tamamlandı.Dragendorff reaktifi:So1 A:Bizmut 3ubni trat 850mg,
40 mİ distile su 10 mİ asetik asit.Sol B : Potasyum iyodür 8g/20 mİ distile suda,A ve
B çözeltileri karıştırılır. Renkli şişede sak 1 anır.Ku11a- nacağı zaman bu stok çözeltiden 10 mİ alınır üzerine 20 mİ asetik asit ve 100 mİ distile su konur.
A . Aletler4.1. Spektrofotometer :
Spectrophotometer(Shimadzu UV-2201 UV-VİS recording spectrophotometer).
4.2. Rota evaporator (Buchi)4.3. İnce tabaka film hazırlayıcısı (Camag)4.4. Etüv4.5. Liyofi 1izatör (Leybold)
5 . De terjanlarAnyon aktifler:Sodium lauril sül fat(Henke1)LASCLinear alkil benzen su 1 fonat)(Türk Henke1)
Deterjan ÇözeltileriYukarıda kayıtlı deterjanlar ince tabaka kromatog
raf is i için alkolde 50mg/ lOml suda ve miktar tayini için 100 mg/ 50 mİ sudaki çözeltileri hazırlandı.
C-METOD1. Den i z suyu
1.1. Deniz suyu Boğaziçi Balta limanı-Hisar arasından farklı zamanlarda alınmıştır.
1.2- Deniz suyu liyofilizatı hazırlanmasıBoğaziçi Balta Li manı-Hi sar arası deniz suyu
örnekleri Leybold 1iyofi 1 izatörün de liyofilize edildi. Beher örnek bakiyesi %2-2.2 arası total tuz katı maddesi içeriyordu.
2- Adsorban film hazırlanması2.1. Cellulose MN 300 filmi
3 g Cellulose MN 300 tartıldı 10 mİ su ile karıştırıldı. 3x10 cm cam plaklara bu karışım homojen olarak bir baget yardımı ile yayıldı ve havada açıkta 1 gece bırakılarak kurutuldu.
2.2. Poliamid filmi10 g poliamid 35 mİ metanol içinde suspende
edildi. Cam plak üzerine yayıldı ve açıkta kurutuldu.
2.3. Cellulose ̂ poliamid filmi5 g poliamid, 0.1 g selluloz 20 mİ isopropanol
içinde karış tırıldı bir baget yardımı ile 3x10 cm cam plaklara yayıldı, havada açıkta kendi haline bırakılarak kurutu ldu.
2.A. Aluminyum oksid G filmi30 g aluminyum oksit tartıldı, 35 mİ distile su
ile karıştırıldı. 3x10 cm cam plaklara yayıcı aletine
-30-
yayıldı ve 110°C de etüvde kurutuldu.
2.5. Kieselgel G Filmi30 adsorban tartıldı. 60 mİ distile su ile
karıştırıldı. 5 dak. beklendi ve Camag filmi yayıcı aletinde 10x20 cm ve 3x10 cm cam plaklara yayıldı. 110°C de 1 saat kurutuldu.
2.6. Ki ese 1ee1 G + Kiesegel G HF filmi" 25 A15 g Kieselgel G, 15 g Kieselgel G HF2bA tartlldl/
karıştırıldı, üzerine 60 mİ distile su ilave edildi karıştırıldı 5 dak. beklendi. Camag yayıcı aletinde 10x20 cm ve 3x10 cm cam plaklara yayıldı. 110°C de etüvde L5 saat kurutuldu.
3. İnce Tabaka Kromatografis i UygulamasıHazırlanan adsorban filmi havi cam plaklara
denenecek deterjan çözeltilerinden 1 kapiler yardımı ile hassasiyet tayini için hamilton enjektörü ile uygulandı ve materyel kısmında belirtilen solvan sistemi havi tanklara kondu. Solvan sisteminin adsorban film üzerinde belli bir yüksekliğe ( plağın 2/3 yüksekliği) erişince plaklar tanktan çıkarıldı açıkta veya sıcak hava üfleyecisi ile adsorbanın emdiği solvan giderildi ve bu plaklar üzerinde Azure A veya Dragfndorff reaktifi püskürtüldü. Kromatograra üzerinde tesbit edilen deterjana ait lekelerin yeri tesbit edildi. Rf değeri deterjanın tatbik noktası, start ile deterjana ait lekenin orta noktası arası mesafe(solvan sistemin sürüklendiği yer, front) ile start arası mesafeden hesaplandı. Deterjanın ince tabaka kromatografis i ile teşhisine ait hassasiyet
-31-
hududu tayin edildi.
4. Metakromatik bandın tesbiti için max taraması Deterjan çözeltilerinin Azure A ile metakromazi
verdiğinin tesbitinden sonra 10\al, 25|al,50ul, lOOjil ve 150^1 miktarında Hamilton enjektörü veya transferpette (Plunger-operated pipetter) ile deterjan çözeltisinden alındı üzerine deterjan çözeltisinin 2 misli hacimde barbiton tamponu ve 2 misli hacimde Azure A çözeltisi ilave edildi. Total hacim 1 ml'ye distile su ile Hamilton enjektörü veya Transferpette kullanarak tamamlandı. £00-670 nm arasında spektrofotometre absorbanslar okundu buna ait grafikler çizildi ve metakromatik band( u band) tesbit edildi.
5- Deterjanın Miktar TayiniYukarıda U no.lu bölümde anlatılan metakromatik
band tesbitinden sonra yine aynı bölümde anlatılan şekilde LAS ve Na lauril sülfat için 100rag/50 mİ sudaki çözeltilerinden 10(il-150ial alındı üzerine 2 misli hacimde barbiton tamponu ve Azure A çözeltisi ilave edildi. Hacim 1 ml'ye Transferpette enjektör ile tamamlandı ve 1 mİ spektrofotometre küvetine kondu absorbanslar okundu. Buna ait absorbans/konsantrasyonu gösteren eğri çizildi. Bu grafik kağıdına çizilen eğrinin denklemi
y= ax + b formülünden hesablandı.
-32-
6- Boğaziçi Deniz Suyu ve Liyofi 1 izat larında ve Deterjan İlave Edilmiş Distile Suda Deterjan
Tayini
Değişik zamanda 8oğaziçinden alınan deniz suyu ve 1 iyofiLizatında deterjan tayını yapıldı.
1. Deniz Suyunda Tayin
1 kg deniz suyu üzerine 1 mİ Azure A çözeltisi ayırma hunisinde ilave edildi. 3 dak. çalkalandı. Bunu takiben 50 mİ kloroform ilave edildi ve 3 dak. çalkalandı. İki fazın ayrılması beklendi. Kloroform fazı 50 ml'lik bir balonjojeye pamuk konmuş bir hunidensüzülerek alındı. Hacim 50 ml'ye kloroform ile tamamlandı ve absorbansı spektrotoraet rede okundu.
Buna ait standart eğri çizilmesi için 50 |il,100^1, ve 150 ul LAS çözeltisi (100 racg, 200 mcg, 300 mcg) 500 mİ distile suya ilave edildi. Bundan sonraki işlemlere yukarda yazılı şekilde devam edildi. Yalnız kloroform miktarı 25 mİ olup hacim yine 25 ml'ye tamamlanarak yapıldı ve her bir konsantrasyona ait absorbaniar okundu.,
grafiği çizildi.
2- Liyofizatta Tayin2.1. Li yofi 1 iza3yon sonunda kalan artıklar 2'ye
ayrıldı.Bir kısmına 100 mcg LAS içeren çözelti ilave
edildi. Diğer ilave edilmeyen kısım boş deney için kul lanı İdi.
Her iki artık aşağıdaki solvanlar ile tüketildi.
-33-
1. Etil alkol %952. Etil alkol %703. 0.4 g amonyum karbonat, amonyak 20 mİ, metanol
100 mİBunu takiben çözüldü.Süzüntü (a), Süzüntü bakiyesi(b)a) Süzüntü Rota evaporatörde distillendi. Katı
bakiye 3u ile alındı. Ionen austauscher V (Merck) Mischbettaustauscher) (Mixed bed) karışımı iyon değiştirici sütunda (1x20 cm) uygulandı ve yukarıda kayıtlı 1-3 solvan sistemleri ile elue edildi. Su ile yapılan e l Ü 3 y o n da hacim 10-20 mİ olarak hesaplandı. Organik solvanlar ile ise (6.1-3) 50 mİ olarak denendi. Organik solvan eluatları Rota evaporatörde uçuruldu. Bakiyeye miktar tayini bölümünde anlatıldığı şekilde üzerine barbiton tamponu, Azure A reaktifi eklendi ve su ile hacmi 1 ml'ye tamamlandı. Spektrofotometrede absorbansı okundu.
b) Aynı şekilde süzüntü bakiyeleri alındı %70 lik etanol içinde karıştırıldı, süzüldü, süzüntü Rota evaporatörde distillendi.
(a) ve (b) bakiyeleri su ile alındı ve ince tabaka kromatografi s i ve miktar tayini metodlarma uygulandı.
Bunlardan ayrı olarakc) İyon değiştirici reçineden %95 etanol,amonyum
karbonat, amonyak, metanol solvanları ile yapılan elusyondan sonra iyon değiştirici reçine, kolondan bir behere aktarıldı ve %70 lik etanol ile çalkalandı. Süzüldü, süzüntü Rota evaporatörde distillendi. Bakiye ince tabaka kromatografis ine tabi tutuldu. Böylece iyon
değiştirici kolonda deterjanın elue edilip edilmediği
kontrol ediİdi .
-34-
2.2. Liyofilizat Üzerinde Direkt Tayin Liyofilizat üzerine 1 rai Azure A çözeltisi ilave
edildi, karıştırıldı. Deterjan + Azure A kompleksine ait oluşan viole renk kloroforma alındı. Hacim bir balon jojede 50 mİ 'e tamamlandı ve absorbansı 495 n m ' de ö 1 ç ii 1 d ü .
3. Anyonik Deterjan Na Lauril Sülfat ve LAS'ın Metakromatik Miktar Tayini :1. Na Lauril Sülfat Miktar tayini
Stok Na lauril sülfat çözeltisinden (100 mg/50 mİ) sırası ile 10^1, 25|al , 50^1, ?5ul ve 300ıal Hamilton enjektörü ile alındı. Bunların tekabül ettiği Na lauril sülfat miktarı sırası ile 20 mcg, 50mcg,100 mcg, 150 mcg ve 300 mcg'dir. Bunun üzerine önce her ul Na lauril sülfat çzeltisi için iki misli hacimde barbiton tamponu ve Azure A çözeltisi (20p.l, 50p.l , 100p.l , 150^1 ve 600ul) ilave edildi. Hacim transferpipet i ile lOOOul'ye tamamlandı ve spektrofotomet rede absorsiyon ölçümü yapıldı. Buna ait grafik çizildi ve bu eğrinin denklemi Y = ax + b formülünden hesaplandı.
2. LAS Miktar TayiniStok LAS çöze 11 is i(1OOrag/5Om1)den sırası ile 10ul,
15ul, 25^1, 50(il, 75ul ve 10 0 p. 1 alındı. Bunların tekabül ettiği LAS miktarı sırası ile 20 mcg, 30 mcg, 50 mcg, 100 mcg, 150 mcg, 200 mcg'dir. Bu çözelti üzerine her ul LAS için iki mİ3İi hacimde olmak üzere barbiton tamponu ve Azure A çözeltisi eklendi. Sırası ile 20(_ıl, 30|il, 50(il, 100 (i 1 , 15Û|il,200(-il ilave edildi. Total hacim lml’e
transferpipet i kullanarak su ile tamamlandı.
-35-
D- BULGULARMetod kısmında belirtilen çalışmalara ait bulgular
aşağıda verilmiştir.
1. İnce Tabaka Kromatografi a i İle Deterjanların Teşhisi1.1. Selluloz filmi üzerinde bulgular
Buna ait kromatogram özeti aşağıdadır.Adsorban:SellulozSolvan sistemi: Etanol-amonyak % 10 - Su(20 : 5 : 35) Reaktif : Azure AUV de tetkik Sodium lauril sülfat lekesi görüldü. Azure A püskürttükten sonra sodium lauril sülfat
yeşil renkte görüldü. Rf değeri ;0.88
1.2. Poliamid filmi üzerinde bulgular Buna ait kromatogram özeti aşağıdadır.1. Adsorban: PoliamidSolvan sistemi: E t a n o 1- a m o n y a k (%10 )-s u (2 0 :5 : 35)UV de tetkikte bir leke görülmediAzure A ile sodyum lauril sülfat mavi renk
verdi.Rf:0.30
1.3. Adsorban:Poliamid
Solvan sistemi: Etano1-butano1-amonyak %10-su(30:5:5:20)
UV de tetkikte; sodyum lauril sülfat yeşil fl ore san3 gösterdi.
Azure A ile; Na lauril sülfat yeşil leke Rf : 0.80
-36-
1.4. Selluloz-poliamid karışımı Adsorban: 0.1 g selluloz-5 g poliamid
Solvan s i s tem i : Metanol-p i r i d in-anıonyak 7=28(60:4:0.4)Bu çalışmada sonuç alınamadı.
1.5. Aluminyum oksid filmi üzerinde bulgularBu adsorban filmi ile 2 ayrı solvand a deneme iyi
3onuç v e r m e d i .
1.6. Kieselgel G filmi üzerinde bulgular Buna ait kromatogram özeti aşağıdadır.1. Adsorban:Kieselgel G
Solvan Sistemi:Etano1-butano1-amonyak-su(30:5:5:20) UV de Na lauril sülfat'a ait leke görüldü Azure A: Na lauril sülfat yeşil leke R f : 0.87
1.7.Kieselgel G+Kieselgel G HF254_366 filmi üze~ rinde bulgular
Buna ait kromatogram özeti aşağıdadır.Adsorban:Kieselge1 G-t-Kiese lge 1 G HF 254-366Solvan s i s temi:Butano1-asetik as i t - su(3: 1:1)U V 'de tetkikte Na lauril sulfata ait leke görüldü, LAS'a ait leke görülmediReaktif:Azure A: Na laurilsulfat ve LAS yeşil
renkli leke verdi.Rf değeri: Na lauril sülfat 0.83
LAS 0.78
1.8. Amonyum sülfat empregne edilmiş Kieselgel G filmi üzerinde bulgular
Buna ait kromatogram özeti aşağıdadır.
Adsorban:(NH) SO^ empregne edilmiş, Kieselgel G filmiSolvan sistemi:I. Kloroform-metanol (a)(90:10)
(b)(70:30)II.Kloroform-metanol-sülfurik asit(%5 )
(24:6;1.5)Reaktif : Azure A. Na lauril sülfat ve LAS yeşil
renkte leke vermiştir.Rf değeri solvan sistemi:l(a) :Na lauril sülfat0.25, LAS 0.33l(b) de Na lauril sülfat 0.77, LAS 0.86 Solvan sistemi II:Na lauril sülfat ve LAS pembe
renk vermiştir.
1.9. Oksaliü asit empregne edilmiş Kiesegel G filmi üzerinde bulgular
Adsorban: Kieselgel G,oksalik asit empregne edilmiş.
Solvan s i s tem i :Butano1-aset ik as i t - su(3:1 : 1)Reaktif:1-Azure A; LAS yeşi 1(Rf:0.90),Na lauril
sülfat yeşil (0.89) renk vermiştir.II.Dragendorff reaktifi ile kahverengi leke elde edilraiştir.
1.10. Adsorban Kieselgel GSolvan sistemi:Etanol-amonyak(%10)-su(20:5:35)UV de Na lauril sülfat yeşil leke gösterdi.Azure A: Na lauril sülfat yeşil leke Rf:0.88
1.11. Adsorban:Ki es e 1ge1 GSolvan s i s tem i:Bu tano1-a set ik asit-su (3:1:1)
-37-
-38-
UV de LAS ve Na lauril sülfat'a ait floresans goa-
teren 1 pkp göriilriii.
Azure A :LAS yeşil leke Rf':0.77
Na lauril aulfat yeşil leke R€:0.802 . Me takroma t i k bandf^ı band) tayini üzerinde bulgular
Metakromatik bandın tayini için yapılan absorbans taramasına ait bulgular aşağıdadır.
2.1. LAS Tr. i n
nm Aha
623 1.2725 50 0.476500 0.250495 0.233480 0.192
Buna gore metakromatik band(u band) = 495 nm
2.2. Na lauril sülfat için
nm Aba
648 623 600 5 25 49 5 48 5
0 . 375 0 . 378 0 .340 0.131
0 . 170 0.154
Buna göre Na lauril sülfatın A m a x 485 nm dir.
-39-
3. Anyonik deterjan Na lauril sülfat ve LAS'ın metakromatik miktar tayin bulguları1. Na lauril sülfat
Metod kısmında yazılı teknik ile çalışma sonunda beher konsantrasyona ait okunan absorbanslar aşağıdadır(Tablo 1).
mcg Ul Absorbans Ortalama20 10 0 . 037, 0 . 032 0.03 4550 25 0 . 172, 0. 159 , 0 ., 180 0. 170100 50 0 . 414, 0. 449 , 0 ,. 395 0.419150 75 0 .676 , 0. 681 , 0 ., 735 0.697300 150 1 .570, 1 .527, 1 ,. 577 1.558
Tablo l. Na lauril sülfat/-. max 495 te okunan absorbanslar Buna ait standart eğri aşağıdadır.
■ -' / ‘ î'
t .....1 ' •- - 1 ■r / »i -1 j r "| " — / , : 1
.. .j. . ' .. ı... | . /-I :- • 'T-' j i". . ^ ... / i
-•f-T-p “ t " r .4/ T- ;-ra.-:i.” :'i-i-1 — r--r - ‘ •i" —•—\/\—-1-■—-i-'- . j i
—ı/t 4 4 -..... —j—j— \—j—ı—-
. ______ ___
------ .y.— ______|______ ____
1 -
t» «• *c , C -jj
Bu eğrinin denklemi : y = 182.51,x+16.735 r = 99.98
-40-
2. LAS'ın miktar tayinine ait bulgular Metod kısmında anlatıldığı şekilde yapılan
çalışma sonunda kons./absorbsiyon ilişkisi aşağıdadır (Tablo 2) .
mc? H 1 Absorbans Orta lama20 10 0 . 086 0 . 087 0 . 056 0. 050 0.070 0 .056 0,.48 0 .05830 15 0 . 139 0 . 148 0 . 113 0 . 124 0 . 135 0 . 140 0 .13350 25 0 .,210 0 .. 256 0 .. 248 0 .275 0 . 269 0 ., 251 0 . 244
100 50 0 .. 564 0 .,548 0 .. 578 0 . 574 0 ., 565 0 .565150 75 0 .920 0 .924 0 .915 0 . 941 0. 841 0. 933 0 . 926200 100 1 .395 1 . 462 1 .414 1 . 426 1 . 399 1 .416
Tablo 2- LAS için Amax 495 te okunan absorbanslar Buna ait standart eğri aşağıdadır.
Bu stardart eğrinin denklemi Y= 135.08 .x+16.359 r = 0.9955
4. LAS ilave edilmiş distile suda deterjan miktar tayini
Metod kısmında 6. bölümde verilen tayın sonuçları
___________200 mcg___________ 300 mcg_____________ 400 mcgnm 623 650 495 623 550 495 62 3 550 495 Abs 0.737 0.142 0.039 1.464 0.323 0.073 0.506 0.129
-41-
Buna göre X max. 495 nm olduğu görüldü. Yukarıda yazılı absorbansa ait standart eğri aş ağı da(şeki1 o) verilmiştir.
Şekil 3. Deterjan ilave edilmiş distile suda tayine ait
standart eğri Buna ait eğrinin denklemi aşağıdadır, y= 2178.8.x + 124.967 r= 0.9901
5. Deniz suyunda ve 1iyofı11 zatında deterjan tayın sonuçları5.1. Deniz suyunda tayın
Farklı zamanda alınan örneklerde absorbanslar örnek 1.495 nm 0.175, 550 nm 0.400, 623 nm i.473 Örnek 2.495 nm 0.083, 550 nm 0.230, 623 nm 0.792 Buna göre her iki örnekte A max 49 5 olarak
bulunmuştur. Bu sayı kontrol ve standart eğri çizimi için alınan distile sudaki bulgulara uyar.
Bu tayin sonunda deniz suyunda deterjan miktarı 600 mcg/1 örnek 1 ' de, 150 mcg örnek 2'de bulunmuştur.
5.2. Deniz suyu 1 iyofi 1izatında tayin5.2.1. Deniz suyu 1iyof1 1 i zatında direkt tayin
Okunan absorbanslar aşağıdadır.Örnek 1.495nm 0.159, 550 nm 0.212, 623nm 0.529 Örnek 2.495nm 0.040, 550 nm 0.108, 623nm 0.433 Buna göre X max 495 olarak bulunmuştur. Bu husus
evvelki metakromatik band tayinine aic bulgular ile uyum gös te rm iştir.
Bu absorbansa tekabül eden deterjan miktarı Örnek L için 471 mcg/1 Örnek 2 için 212 mcg/l'dir.5.3.2. Deniz suyu 1iyofi 1 i zatının iyon değiştirici
reçineden geçirdikten sonra tayini Bu deney musbet sonuç vermemiştir.5.2.2-Deniz Suyu 1iyofi 1izatının İTK ile
incelenmesinde Kloroform-metano1(70 : 30) solvanında Azure
A ile leke verdiği, buna göre deniz suyu 1iyofi 1 i zatında
deterjanın teşhis edilebileceği saptanmıştır.
-43-
E. TARTIŞMA VE SONUÇ
Deniz suyunu kirleten sebeplerden biri de deterjanlardır. Bunların teşhisi için ince tabaka kromatograf ıai metodu ku11 anıİmiş 11r(45) . Bunun için poliamid ve selluloz karışımı denenmiştir. Solvan sistemi olarak 1) 0-1.0 N sulu amonyak-pırıd in( 1 5 : 1) , 2) 0.1N a m o n y a k - p i r ıdın~me t anol ( 15 : 1 : 0 - 15 ) karışımı., reaktifolarak pinacryptol sarısı % 0.2 lik etanoldekı çözeltisi
ku11 anılmıştır.
Reaktifin püskürtülmesinden sonra UV ışıkta 253.6 n m 'de incelenmiş ve sarı floresans veren lekeler tesbit edilmiştir. Rf değerinin C H sayısına bağımlı olduğu ve C H sayısı artıkça, solvan sistemi metanol miktarına bağlı olarak azalmıştır. Hassasiyet hududu denenen deterjanlar için 2-4ug arasında değişmektedir. Biz deneylerimizde tek başına poliamid ve poliamid * selluloz adsorbanlarını aynı solvan 3İ3tem 1 er inde denedik, iyi sonuç vermedi.Gücer ve ark(46) çalışmasında dodesıl benzen sulfonat ve Na lauril sülfatı İzmir körfezi suyunda tayın için ince tabaka kromatografiain i kullanmıştır. Bu iki deterjanın metilen mavisi ile verdiği kompleksi test maddesi olarak denemiş ve su örneğini metilen mavisi kompleksi ile mukayese etmiştir. Adsorban olarak silicagel G ve solvan sistemi olarak kloroform-metanol-su (18:1.9:0.11) kullanmıştır. Rf değeri olarak test maddeleri için 0.31, örnek için 0.36 bulmuş ve bu farklılığın sebebini ise izah etmemiştir.
Biz ince tabaka kromatografis inde Kieselgel/G ve
= 44 =
Kieselgel GHF kullandık. Denediğimiz farklı254-36osolvan sistemlerinde Azure A ile kesin sonuç aldık. Daha önce yapılan çalışmalarda kullanılan reaktıfler arasında Dragendorff reaktifı pek çok madde ile reaksiyon vermektedir. Pınocryptol ile UV de yapılan teşhis ise Dragendorff gibi spesifik değildir. Önerdiğimiz reaktif ile ince tabaka kromatografisinde deterjanların teşhisi daha kesin bir şekilde yapılabilmekte ve Na lauril sülfat ve LAS 2-4. mcg miktarın da saptanabilmektedir.
Anyonik deterjanların spektrofotometrik metod ile tayini için, tampon, nötr ve asidik metilen mavisi kullanılmıştır. Bu metodun uygulanması ise teknik açıdan güçlükler taşır. Kullanılan X max. 65Qnm olup bu metilen mavisinin /\ max .' ına uymaktadı r . Bizim önerdiğimiz metakro- matık tayin d p t p r j a n + boyan ı n metakromatik bandında C p. band) yapılmaktadır. Bu açıdan metilen mavisi metodundan farklıdır. Ayrıca önerilen teknik kolay ve kısadır.
Deterjanın metilen mavisi metodu ile yapılan tayininde Longwell ve Manıece (50) nehir suyunda 6-136 rag/lOOml'de, Güçer ve ark.(46) İzmir körfezinde0.1-1.6g/mJ olarak tesbit etmiştir.
Biz Boğaziçi suyunda farklı örneklerde 150-600 mcg/1 deterjan tesbitı yaptık.
Ru ça1ışmaria deniz suyunda deterjan tayini için daha kolay ve kısa sürede sonuç veren bir metod öne riimiştir.
-45-
ÖZET
Dp 1: p r . j a n l a r ı n ripni 7, s u y u n u v p s u l a r ı kirletmpsı ile ilgili değişik tayin metodları birçok araştırıcılar tarafından geliştirilmiştir. Spektrofotometrik tayin için genel olarak metilen mavisi metodu kullanılmıştır.
Bu çalışmada deterjanların teşhisi ince tabaka kroma tografi sı ile yapılmış ve bu teknikte evvelce kullanılan reaktif1erden farklı olarak metakromaziye dayanan yeni bir reaktif önerilmiştir. Bu reaktifin evvelce teklif edilen reaktiflerden üstünlüğü spesifik olmasıdır. Bu tayinde hassasiyet sınırı 2-4racg olup renk mavi-yeşi 1 d i r . Miktar tayini ise spektrofotometrik olarak yapı1 mış11 r . Bu tayin metodu Azure A boya3i ile deterjan arasındaki metakroraaziye (boyanın /\ max.'ının alçalması) dayanmaktadır. Boyanın A max. ' ı 690nm'den 495 nm'e değişmı ştır.Ölçümler bu dalga boyunda yapılmıştır.
Bu miktar tayinde metakromatik renk viole olup hassasiyet hududu 20u mcg/1 dır.
Deneyler, liyofilize edilmiş ve edilmemiş deniz suyunda yapıİmiştır.8u metod ile deniz suyunda deterjanlar kolayca tayin edilebilir. Literatürde deterjanların metakromazi verdiği yazılıdır, fakat deterjanın deniz suyunda gerek teşhis, gerekse miktar tayininde kullanıldığına ait. bir kayıt. yoktur.
Deterjanların teşhis ve tayinine ait önerilen metod bu sahada ilktir.
wuw:*i.«c{
- 46 -
SUMMARY
Pollution by detergents in top water and Sea water wa3 studied by many workers using different methods. In general methylene blue technıque was used for the determination.
In this work a new technique is proposed for detection of anionic detergents by thin-layer chromatography and its deterrainatıon by spectrophotomet- ric methods. Both methods were based on raetachroraasy (decreasing Âmax of dye) of detergent with Azure dye. The Xmax of the dye was changed from 690 nra to 695 nm in the experiments. In detection test: After spraying Azure A reagent green colour was obtained for anionic detergents. In deterraination test: Anionic detergent could be deterrained at 495 nra A max. The metachroraat ıc colour was
violet.The sensitivity of these test s was found 2-4 ug
for the detection and 20 mcg/1 for the determinat ion.The experiraents were raade on Sea water and
liophylized Sea water. These appl icationson detection and determinatıon gave aatisfactory results for the a3say of detergent in Sea water.
Metachroraatic reaction of detergent wıth dye has
been mentioned in literatüre but no information exists on the metachromatic Identification and determination of detergents. Hence the proposed method is the first ın thİ3 f i e 1d .
-47-
KAYNAKLAR
V1. Detergence, Supplement a Chiraie Industrie 75.3(1955)2. SurfauR Active Agents and Detergents (E d :A .M .Schwartz,
J.W.Perry, J.Berch) Interscience Publishers, New York, 1958
3. Cosmet ics (ED.E .Sagarin), Interscience Publishers,New York, 1957
4. Methods of Analysıs of the Association of official Analytical Ohem i. s ts . ( ed . W . Horwi tz ) . Wash ington , DC 20044
5. Die Untersuchung von Wasser, 5.Auflage, E.Merck,Darms tadt
6. Chemical methods of water testing, second Impressıon,B.The Britiah Drug Housses Ltd. Poole, Dorset, 1966
7. Maki,A .W.,Macek,K .J .:Environ. Sci. Technol.
12.573(1978)8. Hon-Nam i , H. , Hanya, T . : Wa ter Res.14.1251(1980) ;ASFA
5 6 42( 1981 )9. Yaramaz, 0., Tuncer,S.: Rapp.Comm. İnt.Mer.Medit.
31. 15 2( 1988)10.Knezovich,J .P . , Lawton, P.M., Inouye,L .S . :Bul 1.Environ
Contam.Toxicol.42.87(1989)11 .Venezia,L.D. , Catapesan, G. , Menet t o , A . : Rapp . Comm . İnt .
Mer.Medit.31.2(1988)12.Zaccone, G . , Fasule, S.,Caseio, Lo, Licata, A . : Hi s -
tochemistry 82.341 (1985); C.A. 103.18025 (1985)13.Wakabayaahi, M . , Satoshi, 0 . :Tokyoto Kankyokagaku
Kenkyusho Nenpo 102 ( 1986); C,. A . 1. 06 . 1 50924 ( 1 987 )14.Hatorl, M.,Mikami, Y.,:Gosei Senzai Kenkyukaishi
9.5 ( 1986) ;C.A. 106.97510( 1987)15.Fan,F., Zhang,Z., Sun, X.:Huanjıng Kexue 9.2(1989);
C.A.110. 207418(1989)
-48-
16. Mısra,V., Chawla,G., Kumar,V. , V i swanathan,P .N . :Eco toxi co1 Env i ron.Saf. 13. 164( 1987) ; 107.2212(1987)
17. Mısra.,V., Hazari, L., Chawla, G., Vi swanathan , P . N . :Ecotox i ca1. Envi ron.Saf. 10.302(1985) ; C . A .104.63738 (1986)
18 . Jangchud j a i C . , Upatham, E . S . , Duangsawasd i , M . , Ki ravan ich , P. :J.Sci . Soc.Thaıland 13.159(1987);C.A.1Û8. 181749 (1988)
19. Eyanoer,H .F ., Upatham, E.S., Duangsawasdi, M.,Tr idech, S.:J.Sci.Soc Thailand 11.67(1985);C.A.104.
46813( 1986)20 . Kongp i romchean , C . , Limsuwan C . , Duangsawasdi , M . , Chinabut ,
S.,Somsiri,C.:Kasetsart,J.:C .A .105.1907 (1986)
21.Chawla,Geeta,Viswanathan,P .N . ,Deva,S . :Envi ron Exp.Bot.26.39(1986);C.A.104.103934(1986)
22.Bied1ingmaie r,S . ,Wanner,G. ,Schmidt,A. ;Z.Naturforsch. C.Biosci. 42.245(1987);C .A .107.19054(19 87)
23.Chaw1a ,G . ,Viswanathan,P .N. ,Devi,S. :Ecotoxicol.Envi ron. Saf . 15. 1 19(1988) ;C.A.108.19976( 1988)
24.Chat topadhyay,D.N. ,Konar,S.K. :Environ.Ecol.3.428(1985) ; C .A.106.62520(1987)
25.Aube rt,M ,Gu i 1lemaut-Drai,C. , :Rev.Int.Oceanogr.Med.87. 171(1987),C.A.108.156084(1986)
26.Ren,D .,Zhiyi,C .,Xipeng,J .:Shanghai Yike Daxue Xuebao,15.124(1988); C.A.109.87665(1988)
27 .Mathur,A.K.,Gupta,B.N.:Arogya 12.117(1986);C .A .106.114740(1987)
28.He, W. ,Wang,H . :Dongwuxue Yanjiu 9.7(1988);C .A .109 .68598( 1988)
-49-
29. Clayton.R.M. ,Green,K. ,Wi1 son,M . ,Zeh i r ,A . ,Jack,J . , Searle,L.: Food Chera.Toxicol.23.239(1985)
30. Scaife,M.C.:Food Chem.Toxicol.23.253(1985);C.A.103.117634(1985)
31. P e t e r s e n ,D .W.:Food Ch e m .Toxicol.26.003(1988);C .A .110. 109649 (1989)
32. Gupta,B.N.,Mathur,A.K.,Agarwall,C.,Singh,A.;Arogya12. 50(1986);C.A.15. 55844(1986)
33. Mathur,A .K .,Gupta,B .N .,Singh, A .,Shanker,R .:Biol.Mera.12. 187( 1986) ;C.A.106.17Û493(1987)
34. Nomura, T . ,Hata,S.,Shibata,K. ,Kusafuka,T. :Mutat.Res. 190.25(1987); C . A .106.80139(1987)
35. Kawabe , M. :Gosei Senzai Kenkyukaishi 10.47(1987);C .A . 109.1937(1988)
36 . Ariyoshi,T .,Hasegawa,M. ,Nanri,Y . ,Ar i zona,K . :Bul 1.Envi ron . Contam . Tox ico 1 .44.369 ( 1990)
37. Tox i co 1 ogy (Ed.C.D.Klaassen,M.O. Aındu r,J .Doull)Third Edi t ion , Macrni 1 lan Publishing Comp.NewYork, 1986
38. Steber,J . ,Gode , P. ,Guhl,W. ;Fett Wiss.Technol.90.32(1988).; C . A . 108. 173244(1988)
39. Abou1-Kas 3 i m , T .A . :Rapp.Comra.Int.Mer Medit 32.124
(19 90)40. Qui roga,J . M. ,Sales,D. :Bul 1.Environ.Contam.Toxicol.44
851(1990)41. Harry's Cosmeticology,Seventh Edi t ion(Ed.J .B .Wilkin-
son,R.J.Moore, George Goduin, London, 198242. The Sciences of Hair Care(Ed .C .Zvi ak)Marce1 Dekker,
Inc.NewYo rk43. K o n i f ,H .,Walldorf,E .:Fresenius Z.Anal Chem.299.1
(1979)
-50-
44. Singh.C.,Mısra,J.:Arzneim.-Forsch.28.1320(1978)45. Take3h i ta,R . ,Jinnai,N. ,Yoshida,H. :J.Chroraatog.123 .
301 (1976)46. Güçer,SGeldiay,RYaramaz,Ö.Ardıç,Z F e n Fak. Der
gisi Seri B 1.388(1983)47. Rabe1,F.M .:Surfactant Scı.Ser. 19 . 285 ( 1987) ;C .A.106.
35 112( 1987)48. He 11raann,H . :Fresenius Z .Ana 1.Chem.332.433 (1988);295.
393( 1979) ;297.102( 1979)49.Newburgers'3 Manuel of Cosmetic Analysis,2nd Ed(Ed.A.J
Senzel). Ass.Official Analytical Cheraists,Washington, 1977
50. Longwell, J.,Maniece, W.D.:Analyst 80.167(1955)51. Türk-Henkel Analiz Metodu52. Fudano, S . ,Kon i sh i,K . :J .Chroraatog.51.211(1970);
66.153(1972)53. Weiss,J . :Tenside, Surfactants,Deterg.23.237(1986) ;
C .A .105. 210802(1986)54. Garti,W.,Kaufman,V .R .,Avraham,A.:Surfactants Sci
Ser. 19.225( 1987) ;C .A .106.351 1 1 ( 1987)55. Zhang,C .Li,A .,Lu,G .C .Diando Yo Huanbao 7.24(1987);
C.A.108 123833(1988)5 6. Marcoraini,A . ,Giger,W. :Ana 1.Chem.59.1709(1987)57. Taylor,P.W.,Nickle33,G.:J .Chromatog.178.259(1979)58. Nakae,A. ,Tsuj i ,K. ,Yaraanaka,M. :Anal.Chem.53.1818(1981)59. Cross,J .:Surfactan t Sci.Ser.19.169( 1987);C .A .106.
35110(1987)60. Mc Evoy,J .,W.Giger.:Environ.Sci.Techno1.,20.376(1986)61. Standard Methods for the Exaraination of Water and
t tiWaste Water American Public Healt Association, 14 ed.,1980
-51-
6 2 . C h e m i c a l m e t h o d s o f w a t e r t e s t i n g . , T h e B r i t i s h D r u g
H o u s L t d .P o 1 1 ,D o r s e t .
6 3 . D i e U n t e r s u c h u n g v o n W a s s e r ,5 .A u f l a g e ,E .M e r c k D a r m -th
s t a d t t h e T e s t i n g o f w a t e r 10 E d ı t i o n E M e r c k ( D a r m -
s t a d t )
64. Marcomini, A .,Capri,S .,Giger,W.:J .Chromatog.403.243 ( 1 9 8 7 )
6 5 . S c h u s t e r ,R .: H e w l e t P a c k a r d A p p l i c a t i o n N o t e .P u b l .N o .
1 2 . 5 0 9 1 - 1 8 1 8 E , 1 9 9 1
66. Hon-Nami,H .,Hanya,T .:J .Chromatog.161.205(1978)67. Carbon,B .R . :Al i menteria 23.63( 1986) :C .A , 106.201431
(1987)68. Ahel,M . ,Terzic,S .:Rapp.Comm.İnt.Mer.Medit.32.49(1990)69. Cosovic,B .,Vojvodic,V. ,Plese,T.:Water Res.19.175
(1985); C.A.102.172302(1985)7 0 . S o n , A . ,Z h a n g , K . ,T i e n , L . : G a o d e n g x o e x i c o H u a x u e 1 0 . 2 4 0
( 1 9 8 9 ); C . A . 1 1 2 . 1 0 1 1 9 4 0 ( 1 9 9 0 )
7 1 . B a r r a i s ,P . , L a r g e a u d ,P . , L a r a e t h e ,J .B u 1 1 .L i a i s o n L a b .
P o n t s . C h a u s s e e s , 1 3 3 .9 1 ( 1 9 8 4 ) ; C . A . 1 0 2 . 1 5 4 7 1 ( 1 9 8 5 )
72. Favretto,L . ,Stancher,B . ,Tun i s ,F . :Ana 1ys t 105.833 (1980)
7 3 . A l k i l S ü l f a t v e a l k i l a r i l s u l f o n a t t i p i s e n t e t i k
d e t e r j a n l a r ,T ü r k S t a n d a r t l a r ı E n s t i t ü s ü , T S 5 1 8 N i s a n
1 9 7 8 ,A n k a r a .
74. Pucci,R . ,Vaıssi ere, R.: Journe Etud.Po11.CİESM.19787 5 . D a r a d i c s , L .C h i m .A n a 1 i t 2 . 1 4 ( 1 9 7 2 )
7 6 . M a r c o m i n i , A . ,S te 1 l u t o ,S . ,P a v o n i ,B . :I n t e r n .J .E n v i r o n .
A n a l . C h e m . 3 5 .2 0 7 ( 1 9 8 9 )
7 7 . S t a h l ,E . : D u n n s c h i c h t - C h r o m a t o g r a p h y , S p r i n g e r - V e r l a g ,
B e r 1 i n , 1 9 6 2
7 8 . L i s o n ,L .: A r c h i v e d e B i o l o g i e 4 6 . 5 9 9 ( 1 9 3 5 )
-52-
79. Ram,S .N . ,Yadav,K .D .S . ,Sharma,B . :Indi an J.Chem.28.1038(1989)
80. Wol1 in,A. ,Jaques,L .B. :Thrombosis Research 2.377(1973)81. Pal , M. K.,Schuber t ,M. : J . Phys .Chem . 67 . 1821 ( 1963)82. Syİven,B .;Quart. J . Mi c . Sc i . 95 . 327 ( 195 4 )83. Corrin, M . L . ,K1evens, H .B . ,Harkins, W . D . :J .Chem .Phys.
14.480(1946)84. Corrin,M.Z., Ha rk in , H . B .:J.Am.Chem.Soc.69.679(1947)85. Schuck,G .R . ,Lingafel ter, E .C . :J .A m .Chem.Soc.71.1325
(1949)86. Bank,0 . ,Bungenberg de Jong,T .G . :Protoplasma 32.489
(1939)87. Kelly, J.W.:Stain Techn.31.283(1956)