ผลกระทบอนเกดจากการเลอกตงนายกเทศมนตรทางตรง : กรณศกษาเทศบาลเมองมหาสารคาม

อลงกรณ อรรคแสง1

ปญหาความออนแอของฝายบรหารเปนปญหาทเกดขนมาพรอมๆ กบก าเนดของเทศบาลไทย ความออนแอดงกลาวคอการทมการเปลยนแปลงผบรหารบอยครง เทศบาลบางแหงม การเปลยนนายกเทศมนตรเกอบจะทกป บางแหงเปนขอตกลงระหวางลกผชายวาจะแบงกนเปนนายกเทศมนตรคนละครงวาระ ปญหาความไมตอเนองดงกลาวน ามาซงปญหาหลายประการ เชน ความไมตอเนองของนโยบาย ความไมตอเนองของทศทางการพฒนา การขาดภาวะผน าในองคกร และแนนอนทสดผลเสยตกอยกบประชาชนในเขตเทศบาล ความพยายามทจะแกไขปญหาดงกลาวมอยตลอดเวลา เชน การแกไขกฎหมายใหสมาชกสภาเทศบาลไมสามารถลงมตไมไววางใจคณะเทศมนตรและใหนายกเทศมนตรท าหนาทประธานสภาเทศบาล2 หรอ การใหอ านาจในการแตงตงฝายบรหารของเทศบาลเปนอ านาจของขาหลวงประจ าจงหวดจากเดมทเปนอ านาจของสภาเทศบาล3 เปนตน ในทสดในทศวรรษท 2540 ซงถอเปนยคทองของการกระจายอ านาจในประเทศไทย มการเปลยนแปลงหลายประการเกดขนกบการกระจายอ านาจและการปกครองทองถนของไทย ซงอาจกลาวไดวาการเปลยนแปลงดงกลาวมทมาส าคญจากบทบญญตในกฎหมายรฐธรรมนญ พ.ศ.2540 ซงเปนกฎหมายรฐธรรมนญทใหความส าคญและมบทบญญตถงเรองการกระจายอ านาจและการปกครองทองถนมากกวารฐธรรมนญทกฉบบทมการบงคบใชกอนหนานน ในมาตรา 285 แหงรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ.2540 ไดกลาวถงเรองของการจดโครงสรางภายในองคกรปกครองปกครองทองถนไทยทตองประกอบดวยสภาทมาจากการเลอกตงของประชาชน และใหมฝายบรหารทอาจมาจากมตของสภาทองถนหรอมาจากการเลอกตงโดยตรงของประชาชน4 ดงนนเมอกฎหมายรฐธรรมนญเปดชอง ความพยายามทจะแกไขปญหาความออนแอของฝายบรหารเทศบาลจงเกดขนอกครง โดยในชวง พ.ศ.2542 ไดมการเคลอนไหวจากหลายฝาย โดยเฉพาะจากสมาคมสนนบาตเทศบาลแหงประเทศไทยใหมการแกไขกฎหมายใหนายกเทศมนตรมาจากการเลอกตงโดยตรงจากประชาชน ซงความเคลอนไหวดงกลาวมาประสบความส าเรจในป พ.ศ.2543 โดยรฐสภาไดผานกฎหมายแกไขใหเทศบาลมทมาของฝายบรหารเทศบาล 2 ทาง โดยใหท าประชามตสอบถามประชาชนวาจะเลอกใหโครงสรางภายในรปแบบใด ระหวางรปแบบเดมทฝายบรหารมาจากมตของสภาเทศบาล และรปแบบทสอง ทนายกเทศมนตรมาจากการเลอกตงโดยตรงจากประชาชนแยกจากสภาเทศบาล5 เมอการเคลอนไหวของฝายเทศบาลประสบความส าเรจ กมความเคลอนไหวจากฝายขององคการบรหารสวนจงหวดและองคการบรหารสวนต าบลทตองการใหมการเลอกตงผบรหารโดยตรงจาก

2

ประชาชนเชนกน ในทสดการเคลอนไหวผลกดน กดดนกประสบความส าเรจในป พ.ศ.2546 เมอรฐสภาไดมมตใหมการแกไขกฎหมายจดตงไมวาจะเปนองคการบรหารสวนจงหวด เทศบาล หรอ องคการบรหารสวนต าบล ใหหวหนาฝายบรหารหรอนายกฯ ขององคกรปกครองทองถนแตละรปแบบมทมาจากการเลอกตงโดยตรงของประชาชน6 หากนบตงแต พ.ศ.2543 จนถงปจจบน นบเปนเวลาเกอบ 10 ปแลวทเทศบาลของไทยมการใชโครงสรางภายในรปแบบนายกเทศมนตรทมาจากการเลอกตงทางตรง ดงนนบทความชนนจงมวตถประสงคทจะท าการส ารวจและวเคราะหถงผลกระทบทเกดจากการเปลยนในใชโครงสรางภายในทนายกเทศมนตรมาจากการเลอกตงทางตรงของประชาชน โดยเปนการส ารวจและวเคราะหโดยเลอกเทศบาลเมองมหาสารคามเปนกรณศกษา

1. การเลอกตงสมาชกสภาเทศบาลเมองมหาสารคามกอนการเลอกตงนายกเทศมนตรทางตรง เทศบาลเมองมหาสารคามจดตงขนเมอวน 14 กมภาพนธ พ.ศ.2479 ซงเปนวนทพระราชกฤษฎกาจดตงเทศบาลเมองมหาสารคาม จงหวดมหาสารคาม พทธศกราช ๒๔๗๙ มการประกาศในราชกจจานเบกษา7 พฒนาการทางการเมองของเทศบาลเมองมหาสารคามนบตงแตเรมมกฤษฎกาจดตงเปน จนถงการเลอกตงสมาชกสภาเทศบาลในป พ.ศ.2528 ระยะเวลา 48 ปดงกลาวพบวา เทศบาลเมองมหาสารคามตกอยภายใตการบรหารงานหรอการผกขาดอ านาจของนายกเทศมนตรสองคนคอ นายบญชวย อตถากร และ นายเกยรต นาคพงษ รวมเปนเวลากวา 35 ป โดยนายบญชวย อตถากร ด ารงต าแหนงนายกเทศมนตร 22 ป และนายเกยรต นาคพงษ ด ารงต าแหนง 13 ป ชวงเวลา 13 ปทเหลอเปนเวลาของนายกเทศมนตร 15 คน ทงผทมาจากการเลอกตงและผทมาจากการแตงตง8 ในป พ.ศ. 2528 การเมองในเทศบาลเมองมหาสารคามมกลมการเมองลงแขงขนสมครรบเลอกตงจ านวน 3 กลม ไดแก กลมทมของเรา กลมพลงสารคาม กลมทมพฒนาทองถน และมผสมครอสระจ านวน 3 คน โดยการเลอกตงจดใหมขนในวนท 15 สงหาคม พ.ศ.2528 ผลการเลอกตงปรากฏวา กลมทมของเรา ม นายเกยรต นาคะพงษ เปนหวหนากลม ไดรบเลอกตงจ านวน 4 ทนง กลมพลงสารคาม ม ประพศ ทองโรจน เปนหวหนากลม ไดรบเลอกตงจ านวน 14 ทนง กลมทมพฒนาทองถน ม มาณศ พมพด เปนหวหนากลม ไมมผสมครไดรบเลอกตง ดงนนจงท าใหนายประพศ ทองโรจนไดเปนนายกเทศมนตร ในการเลอกตงครงนมผสมครรบเลอกตงทงสนจ านวน 47 คน ในป พ.ศ.2533 การเมองในเทศบาลเมองมหาสารคามมกลมการเมองลงแขงขนสมครรบเลอกตงจ านวน 3 กลม ไดแก กลมทมของเรา กลมทมประชารวมใจ กลมทมสารคามกาวหนา และมผสมครอสระจ านวน 3 คน โดยการเลอกตงจดใหมขนในวนท 9 ตลาคม พ.ศ.2533 ผลการเลอกตงปรากฏวา กลม

3

ทมของเรา มนายเกยรต นาคะพงษ เปนหวหนากลม ไดรบเลอกตงจ านวน 7 ทนง กลมทมสารคามกาวหนา มนายจรศกด คณาสวสด (บดาของนายแพทยกตตศกด คณาสวสด นายกเทศมนตรคนปจจบน) เปนหวหนากลม ไดรบเลอกตงจ านวน 11 ทนง กลมทมประชารวมใจ ม นายสวน ตาลรกษา เปนหวหนากลมไมมผสมครไดรบเลอกตง ดงนนจงท าใหนายจรศกด คณาสวสด ไดเปนนายกเทศมนตร โดยในการเลอกตงครงนมผสมครรบเลอกตงทงสนจ านวน 57 คน ในป พ.ศ.2539 การเมองในเทศบาลเมองมหาสารคามมกลมการเมองลงแขงขนสมครรบเลอกตงจ านวน 2 กลม คอ กลมทมสารคามกาวหนา และกลมทมของเรายคใหม และมผสมครอสระจ านวน 5 คน โดยการเลอกตงจดใหมขนในวนท 12 พฤศจกายน พ.ศ.2538 ผลการเลอกตงปรากฏวากลมทมสารคามกาวหนา มนายจรศกด คณาสวสด เปนหวหนากลม ไดรบเลอกตงจ านวน 7 ทนง และกลมทมของเรายคใหม มนายสรจตร ยนตตระกล เปนหวหนากลม ไดรบเลอกตงจ านวน 11 คน ดงนนจงท าใหนายสรจตร ยนตตระกล ไดเปนนายกเทศมนตร โดยในการเลอกตงครงนมผสมครรบเลอกตงทงสนจ านวน 41 คน ในป พ.ศ.2542 การเมองในเทศบาลเมองมหาสารคามมกลมการเมองลงแขงขนสมครรบเลอกตงจ านวน 3 กลม คอ กลมทมสารคามกาวหนา กลมทมของเรายคใหม กลมทมการเมองสขาว และมผสมครอสระจ านวน 4 คน การเลอกตงจดใหมขนในวนท 25 ธนวาคม พ.ศ.2542 ผลการเลอกตงปรากฏวากลมทมสารคามกาวหนา ม นายจรศกด คณาสวสด เปนหวหนากลม ไดรบเลอกตงจ านวน 5 ทนง กลมทมของเรายคใหม มนายสรจตร ยนตตระกล เปนหวหนากลม ไดรบเลอกตงจ านวน 13 ทนง และกลมทมการเมองสขาว มนายเศรษฐการ สายทะโชต เปนหวหนากลมไมมผสมครไดรบเลอกตง ดงนนจงท าใหนายสรจตร ยนตตระกล ไดเปนนายกเทศมนตร โดยในการเลอกตงครงนมผสมครรบเลอกตงทงสนจ านวน 58 คน9

2. การเลอกตงนายกเทศมนตรทางตรงของเทศบาลเมองมหาสารคาม 2.1 การเลอกตงในวนอาทตยท 1 กมภาพนธ 2547 : การเลอกตงนายกเทศมนตรทางตรงครงแรกทเปนโมฆะ

2.1.1 ผสมครรบเลอกตงนายกเทศมนตรและสมาชกสภาเทศบาล เทศบาลเมองมหาสารคามมการเลอกตงนายกเทศมนตรทางตรงครงแรกในวนท 1 กมภาพนธ พ.ศ.2547 ตามประกาศผอ านวยการการเลอกตงประจ าเทศบาลเมองมหาสารคาม10 โดยเปนการเลอกตงนายกเทศมนตรและสมาชกสภาเทศบาลเมองมหาสารคามในวนเวลาเดยวกน ซงระยะเวลาในการสมครรบเลอกตง ตงแตวนท 5 มกราคม ถงวนท 9 มกราคม พ.ศ.2547 ตามประกาศดงกลาวไดก าหนดเขตเลอกตง 3 เขตเลอกตง

4

ในการเลอกตงนายกเทศมนตรทางตรงครงแรกของเทศบาลเมองมหาสารคาม มผสมครรบเลอกตงในต าแหนงนายกเทศมนตรจ านวน 4 คนไดแก 1. นางนภาพร พลโคตร หมายเลข 1 ทมไทยรกไทยพฒนาสารคาม 2. นายทตรตน ประสพสนตวฒนา หมายเลข 2 ทมรกษสารคาม 3. นายเรองสทธ นนทะเสน หมายเลข 3 ทมมหาสารคาม 4. นายสรจตร ยนตตระกล หมายเลข 4 ทมของเรายคใหม

ในสวนของสมาชกสภาเทศบาล ในแตละเขตเลอกตง มจ านวนผสมครดงน11 เขตเลอกตงท 1 มผสมครทงสน 21 คน ประกอบดวย ผสมครอสระ จ านวน 3 คน ผสมครทมรกษสารคาม จ านวน 6 คน ผสมครทมมหาสารคาม จ านวน 6 คน และ ผสมครทมเรายคใหม จ านวน 6 คน เขตเลอกตงท 2 มผสมครทงสน 22 คน ประกอบดวย ผสมครอสระ จ านวน 4 คน ผสมครทมรกษสารคาม จ านวน 6 คน ผสมครทมมหาสารคาม จ านวน 6 คน และผสมครทมเรายคใหม จ านวน 6 คน เขตเลอกตงท 3 มผสมครทงสน 21 คน ประกอบดวย ผสมครอสระ จ านวน 3 คน ผสมครทมรกษสารคาม จ านวน 6 คน ผสมครทมมหาสารคาม จ านวน 6 คน และ ผสมครทมเรายคใหม จ านวน 6 คน รวมแลวมผสมครรบเลอกตงสมาชกสภาเทศบาล ทงสน 64 คน

2.1.2 ผลการเลอกตงนายกเทศมนตรและสมาชกสภาเทศบาลเมองมหาสารคามครงแรก

การเลอกตงนายกเทศมนตรและสมาชกสภาเทศบาลในวนอาทตยท 1 กมภาพนธ พ.ศ.2547 นน มสถตเกยวกบจ านวนผมาใชสทธเลอกตงทนาสนใจดงน

จ านวนผมสทธ

เลอกตง

การมาใชสทธลงคะแนนเลอกตง ผมาใชสทธเลอกตง บตรเสย บตรไมประสงคลงคะแนน จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ

28,281 17,917 63.35 952 5.31 1,114 6.21

ผลการเลอกตงนายกเทศมนตรและสมาชกสภาเทศบาลเมองมหาสารคามทางตรงครงแรก ปรากฏวานายทตรตน ประสพสนตวฒนา ชนะการเลอกตงไดคะแนนมากทสด โดยคะแนนผลการเลอกตงพจารณาไดดงตอไปน12 นายทตรตน ประสพสนตวฒนา หมายเลข 2 ได 5,152 คะแนน นายสรจตร ยนตตระกล หมายเลข 4 ได 5,088 คะแนน นางนภาพร พลโคตร หมายเลข 1 ได 4,234 คะแนน นายเรองสทธ นนทะเสน หมายเลข 3 ได 2,349 คะแนน

5

ในการเลอกตงครงนกลาวไดวานายสรจตร ยนตตระกล นาจะมความไดเปรยบ เนองจากเพงจะหมดวาระจากการด ารงต าแหนงนายกเทศมนตรเมองมหาสารคาม 2 สมยตดตอกน ดงนนการเลอกตงครงนจงเปนการปองกนต าแหนงของตนเอง อยางกตามนายสรจตร ยนตตระกลไดพายแพตอนายทตรตน ประสพสนตวฒนา ทงนเนองมาจากระยะเวลา 2 สมยเปนเวลากวา 8 ปทนายสรจตร ยนตตระกลด ารงต าแหนงนายกเทศมนตรเมองมหาสารคาม มการเปลยนแปลงหรอมการพฒนาทมองเหนเปนรปธรรมนอยมาก จดนนาจะเปนสาเหตหนงทท าใหชาวเมองมหาสารคามตองการเหนการเปลยนแปลง ความจรงแลวนายทตรตน ประสพสนตวฒนาเคยด ารงต าแหนงเทศมนตรในสมยทนายสรจตร ยนตตระกลเปนนายกเทศมนตร ตอมาภายหลงเกดความขดแยงกนขน นายทตรตน ประสพสนตวฒนา จงแยกตวออกมาและตงทมสมครแขงขนกบนายสรจตร ยนตตระกล ซงดวยบคลกของนายทตรตน ประสพสนตวฒนาทเปนกนเองกบชาวบาน ประชาชนเขาพบงาย เขาถงประชาชน รบโทรศพททกสายทประชาชนโทรเขามอถอเพอรองเรยนเรองตางๆ ดวยตนเอง และมการส งการใหมการแกไขความเดอดรอนของประชาชนทโทรเขามาทนท จงท าใหนายทตรตน ประสพสนตวฒนาไดรบความพอใจจากประชาชน ดงนนจงนาจะเปนเหตผลหนงนอกจากการทประชาชนตองการเหนการเปลยนแปลงแลว ทท าใหนายทตรตน ประสพสนตวฒนาชนะการเลอกตงในวนอาทตยท 1 กมภาพนธ พ.ศ.2547 ส าหรบผลการเลอกตงสมาชกสภาเทศบาลเมองมหาสารคาม ผลปรากฏดงตารางตอไปน

ชอกลมการเมอง จ านวนผสมครทไดรบ

เลอกตง หวหนาทม

ทมรกษสารคาม 9 นายทตรตน ประสพสนตวฒนา ทมของเรายคใหม 6 นายสรจตร ยนตตระกล ทมมหาสารคาม 1 นายเรองสทธ นนทะเสน ผสมครอสระ 2 -

อยางไรกตาม แมนายทตรตน ประสพสนตวฒนาและทมผสมครสมาชกสภาเทศบาลจะชนะการเลอกตง แตปรากฏวาไดมการรองเรยนตอกรรมการการเลอกตงถงความไมสจรตในการเลอกตงครง และกรรมการการเลอกตงไดสงใหมการเลอกตงใหม ดงนนการเลอกตงในวนท 1 กมภาพนธ พ.ศ.2547 จงเปนโมฆะ 2.2 การเลอกตงในวนอาทตยท 23 พฤษภาคม 2547 : เลอกตงใหมนายกเทศมนตรทางตรงคนแรกครงทสอง

6

แมนายทตรตน ประสพสนตวฒนา จะชนะการเลอกตงในการเลอกตงนายกเทศมนตรทางตรงครงแรกของเทศบาลเมองมหาสารคามทมขนในวนอาทตยท 1 กมภาพนธ พ.ศ.2547 แตไดมการรองเรยนการเลอกตงนายกเทศมนตรและสมาชกสภาเทศบาลเมองมหาสารคามดงกลาว และคณะกรรมการการเลอกตงไดมการวนจฉยการรองเรยนดงกลาว และมหลกฐานเชอไดวาปลดเทศบาลเมองมหาสารคามคอ นายวสทธ เจรญศร ไดกระท าการเกยวกบการเลอกตงโดยไมสจรตและเทยงธรรม คอมการยายชอเขาทะเบยนบานในเขตเทศบาลเมองมหาสารคามกวาพนรายชอใหเปนผมสทธเลอกตง13 ดงนนคณะกรรมการการเลอกตงจงมตใหมการเลอกตงนายกเทศมนตรและสมาชกสภาเทศบาลเมองมหาสารคามใหมในวนอาทตยท 23 พฤษภาคม พ.ศ.254714 การเลอกตงนายกเทศมนตรและสมาชกสภาเทศบาลในวนอาทตยท 23 พฤษภาคม พ.ศ.2547 นน มสถตเกยวกบจ านวนผมาใชสทธเลอกตงดงน

จ านวนผมสทธเลอกตง

การมาใชสทธลงคะแนนเลอกตง

ผมาใชสทธเลอกตง บตรเสย บตรไมประสงคลงคะแนน

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ 27,816 17,243 61.99 669 3.88 539 3.13

ผลการเลอกตงนายกเทศมนตรและสมาชกสภาเทศบาลเมองมหาสารคามครงใหม ในวนอาทตยท 23 พฤษภาคม พ.ศ.2547 ปรากฏวานายทตรตน ประสพสนตวฒนา ยงคงชนะการเลอกตงอกครง ดวยคะแนนทมากขนกวาเมอการเลอกตงในวนอาทตยท 1 กมภาพนธ พ.ศ.2547 โดยคะแนนผลการเลอกตงพจารณาไดดงตอไปน15 นายทตรตน ประสพสนตวฒนา หมายเลข 2 ได 8,457 คะแนน นายสรจตร ยนตตระกล หมายเลข 4 ได 5,872 คะแนน นายเรองสทธ นนทะเสน หมายเลข 3 ได 1,561 คะแนน นางนภาพร พลโคตร หมายเลข 1 ได 145 คะแนน การทนายทตรตน ประสพสนตวฒนา ยงคงชนะการเลอกตงและชนะการเลอกตงดวยคะแนนเสยงทมากกวาเดมนน มการกลาวกนวาเพราะคนมหาสารคามสงสารนายทตรตน ประสพสนตวฒนา ทงทชนะการเลอกตงแลวแตยงไมไดเปนนายกเทศมนตร การทกรรมการการเลอกตงสงใหมการเลอกตงใหมนนเปนการกลนแกลงทางการเมอง ดงนนคะแนนทนายทตรตน ประสพสนตวฒนา ไดรบในการเลอกตงครงใหมนจงเปน “คะแนนสงสาร” ทคนมหาสารคามเทใหแกนายทตรตน ประสพสนตวฒนา และกลาวกนวาในการเลอกตงดงกลาวนายทตรตน ประสพสนตวฒนาไมไดใชเงนในการซอเสยงเลย เปนการชนะการเลอกตงดวยคะแนนสงสารโดยแท

7

ในสวนของผลการเลอกตงสมาชกสภาเทศบาลเมองมหาสารคามครงใหม ผลปรากฏวาทมรกษสารคามของนายทตรตน ประสพสนตวฒนา ไดจ านวนสมาชกสภาเทศบาลเพมมากขนกวาการเลอกตงครงแรกทไดรบเลอกตง 9 คน แตผลการเลอกตงในวนท 23 พฤษภาคม ทมทมรกษสารคามของนายทตรตน ประสพสนตวฒนา ไดรบการเลอกตงจ านวน 13 คน โดยพจารณาไดจากตารางตอไปน16

ชอกลมการเมอง จ านวนผสมคร ทไดรบเลอกตง

หวหนาทม

ทมรกษสารคาม 13 นายทตรตน ประสพสนตวฒนา ทมของเรายคใหม 2 นายสรจตร ยนตตระกล ทมมหาสารคาม 2 นายเรองสทธ นนทะเสน ผสมครอสระ 1 -

2.3 การเลอกตงในวนอาทตยท 29 มถนายน 2551 : การเลอกตง

นายกเทศมนตรทางตรงคนทสองครงทสาม

2.3.1 ผสมครรบเลอกตงนายกเทศมนตรและสมาชกสภาเทศบาล การเลอกตงนายกเทศมนตรทางตรงคนท 2 แตเปนการเลอกตงครงท 3 ของเทศบาลเมองมหาสารคาม มขนในวนอาทตยท 29 มถนายน พ.ศ.2551 เปนการเลอกตงสมาชกสภาเทศบาลและนายกเทศมนตรพรอมกน ในการเลอกตงครงน มผสมครรบเลอกตงเปนนายกเทศมนตร จ านวน 6 คน ไดแก

หมายเลข 1 นายทตรตน ประสพสนตวฒนา ทมรกษสารคาม หมายเลข 2 นายฐตพงษ ภมโยธา ทมการเมองเพอสวนรวม หมายเลข 3 นายวฒชย แสนศกด ทมเพอแผนดนเกด หมายเลข 4 นายแพทยกตตศกด คณาสวสด ทมรวมใจพฒนาสารคาม หมายเลข 5 นายธระ ชวะเกรยงไกร ทมตกศลานคร หมายเลข 6 นายเศรษฐการ สายทะโชต ผสมครอสระ (ไมสงทม)

ในสวนของสมาชกสภาเทศบาลทง 3 เขตเลอกตง มผสมครรบเลอกตงเปนสมาชกสภาเทศบาล

เมองมหาสารคามทงสน 124 คน ดงน เขตเลอกตงท 1 มผสมครรบเลอกตงทงสน 41 คน ประกอบดวย ผสมครอสระจ านวน 5 คน และผสมครทสงกดทมๆ ละ 6 คน จ านวน 6 ทม รวม 36 คน เขตเลอกตงท 2 มผสมครรบเลอกตงทงสน 43 คน ประกอบดวย ผสมครอสระ จ านวน 7 คน และผสมครทสงกดทมๆ ละ 6 คน จ านวน 6 ทม รวม 36 คน

8

เขตเลอกตงท 3 มผสมครทงสน 40 คน ประกอบดวย ผสมครอสระ จ านวน 4 คน และผสมครทสงกดทมๆ ละ 6 คน จ านวน 6 ทม รวม 36 คน

ในการเลอกตงในวนอาทตยท 29 มถนายน พ.ศ.2551 นน นอกจากจะมผสมครนายกเทศมนตรอสระคอนายเศรษฐการ สายทะโชต ซงลงชงต าแหนงนายกเทศมนตรเพยงต าแหนงเดยวโดยไมสงทมลงสมครแขงขนในต าแหนงสมาชกสภาเทศบาลแลว ในการเลอกตงครงนยงมกลมบคคลทลงสมครรบเลอกตงสมาชกสภาเทศบาลในนามของทมเพยงอยางเดยว โดยไมสงผสมครรบเลอกตงในต าแหนงนายกเทศมนตร กลมบคคลไดรวมตวกนในนามของ “ทมพลงชมชน”

ทมพลงชมชนเกดขนจากความรเรมของ นายแพทยกตตศกด คณาสวสด เมอครงทด ารงต าแหนงรองนายกองคการบรหารสวนจงหวดมหาสารคาม ประมาณป พ.ศ.2549 ซงขณะนน นายแพทยกตตศกด คณาสวสด มความคดทจะลงสมครรบเลอกตงนายกเทศมนตรเมองมหาสารคาม จงไดทาบทามและตดตอบคคลทมความรความสามารถไวหลายคนเพอลงสมครรบเลอกตงในทมของตนเอง แตเมอใกลเลอกตง นายแพทยกตตศกด คณาสวสด ไดบอกวาทมเตมแลว และขอใหแยกออกไปตงทมใหมโดยจะใหทนสนบสนน ดงนนผสมครทงหมดทนายแพทยกตตศกด คณาสวสด เคยทาบทามไวในตอนแรกไดแยกออกไปตงทมใหมชอ “ทมพลงชมชน” ซงสมครรบเลอกตงในสวนของสมาชกสภาเทศบาลอยางเดยว แตสดทายกลบไมมทนสนบสนนอยางทนายแพทยกตตศกด คณาสวสดเคยรบปากไว ฉะนนหลายคนจงแตกกระสานซานเซนและหลายคนลงสมครในนามอสระในทสด โดยสาเหตทตอนแรกนายแพทยกตตศกด คณาสวสด ไดมาทาบทามแตสดทายกลบบอกวาทมเตมนน มสาเหตมาจากพอใกลเลอกตง นายแพทยกตตศกด คณาสวสด กตองไปยมเงนนายทนบางคน ซงเปนนกการเมองระดบชาต ไดแก นายศรเมอง เจรญศร และนายสรจตร ยนตตระกล ส.ส.มหาสารคาม พรรคพลงประชาชน และเมอตองไปยมเงนสงทตามมาดวยกคอเงอนไขทตองใหเดกฝากของนายทนลงสมครรบเลอกตงในทมสมาชกสภาเทศบาล ดงนนจงเปนสาเหตทท าใหทมเตม และเปนทมาของทมพลงชมชน ในการลงสมครรบเลอกตงครงนทมพลงชมชนไดน าเสนอนโยบายภายใตสโลแกน “เขาใจ เขาถง เปนทพงของประชาชน” และมวสยทศนวา “เราพรอมทจะเปนฝายนตบญญตโดยไมถกครอบง า อยบนพนฐานการบรหารงบประมาณดวยความโปรงใสตรวจสอบได โดยใหประชาชนมสวนรวมอยางเขมแขง” 2.3.2 ผลการเลอกตงนายกเทศมนตรและสมาชกสภาเทศบาลเมองมหาสารคาม

9

2.3.2.1 สถตเกยวกบจ านวนผมาใชสทธเลอกตง การเลอกตงนายกเทศมนตรและสมาชกสภาเทศบาลในวนอาทตยท 29 มถนายน พ.ศ.2551 นน มสถตเกยวกบจ านวนผมาใชสทธเลอกตงดงน17

จ านวนผมสทธ

เลอกตง

การมาใชสทธลงคะแนนเลอกตง ผมาใชสทธเลอกตง บตรเสย บตรไมประสงคลงคะแนน จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ

28,078 18,033 64.33 314 1.74 561 3.11

2.3.2.2 ผลการเลอกตงนายกเทศมนตร ในสวนของผลการเลอกตงนายกเทศมนตรปรากฏวา นายแพทยกตศกด คณาสวสด ไดคะแนน

สงสดท าใหชนะการเลอกตงไดเปนนายกเทศมนตรเมองมหาสารคาม โดยผลคะแนนของผสมครรบเลอกตงรายตางๆ พจารณาไดดงน18

ล าดบ ชอผสมคร หมายเลข

ประจ าตวผสมคร คะแนน

1 นายกตศกด คณาสวสด 4 10,841 2 นายทตรตน ประสพสนตวฒนา 1 3,959 3 นายฐตพงษ ภมโยธา 2 1,605 4 นายวฒชย แสนศกด 3 340 5 นายธระ ชวะเกรยงไกร 5 264 6 นายเศรษฐการ สายทะโชต 6 149

2.3.2.3 ผลการเลอกตงสมาชกสภาเทศบาล ในสวนของผลการเลอกตงสมาชกสภาเทศบาลเมองมหาสารคาม ผลปรากฏวาผสมครทมรวม

ใจพฒนาสารคาม ภายใตการน าของ นายแพทยกตศกด คณาสวสด ชนะการเลอกตงแบบยกทมทง 3 เขตเลอกตง19

3. ผลกระทบอนเกดจากการเลอกตงนายกเทศมนตรทางตรง

10

ในการศกษาถงผลกระทบอนเกดจากการเลอกตงนายกเทศมนตรทางตรง กรณศกษาเทศบาลเมองมหาสารคามครงนพบวา มประเดนทนาสนใจหลายประการ โดยพจารณาไดตอไปน

3.1 การมจ านวนผสมครรบเลอกตงนายกเทศมนตรเพมมากขน ในอดตทผานมาตงแตการเลอกตงนายกเทศมนตรทางออม (การทประชาชนเลอกสมาชกสภาเทศบาลแลวสมาชกสภาเทศบาลไปเลอกนายกเทศมนตรอกครงหนง) จนถงการเลอกตงนายกเทศมนตรทางตรงในปจจบน ซงเทศบาลเมองมหาสารคามมการเลอกตงนายกเทศมนตรทางตรงมาแลว 2 ครง (ไมรวมครงทการเลอกตงเปนโมฆะ) พบวาในอดต เมอยอนกลบไปดการเลอกตงนายกเทศมนตรทางออม 4 ครง นบตงแต พ.ศ.2528 ถง พ.ศ.2542 นน มกลมการเมองทลงแขงขนสมครรบเลอกตงประมาณ 2-3 กลม กลาวอกนยหนงกคอมการเสนอชอวาทนายกเทศมนตรซงหมายถงหวหนากลม 2-3 คน ในการเลอกตงแตละครง

ป จ านวนกลมการเมอง ทลงสมครแขงขน

ระบบการเลอกตง นายกเทศมนตร

พ.ศ.2528 3 ทางออม พ.ศ.2533 3 ทางออม พ.ศ.2539 2 ทางออม พ.ศ.2542 3 ทางออม พ.ศ.2547 4 ทางตรง พ.ศ.2551 6 ทางตรง

ในขณะทหลงจากการทมการเลอกตงนายกเทศมนตรทางตรงนบตงแต พ.ศ.2547 ถง พ.ศ.2551 ในการเลอกตงจ านวน 2 ครง พบวาจ านวนผสมครชงต าแหนงนายกเทศมนตรวนท 1 กมภาพนธ พ.ศ.2547 มผสมครรบเลอกตงต าแหนงนายกเทศมนตรจ านวน 4 คน และการเลอกตงในวนท 29 มถนายน พ.ศ.2551 มผสมครรบเลอกตงเปนนายกเทศมนตรจ านวน 6 คน การเพมขนของผสมครรบเลอกตงนายกเทศมนตรอาจเกดจากสองปจจย ปจจยแรกคองบประมาณในการบรหารเทศบาลทเพมมากขนหลงจากมการกระจายอ านาจสองคกรปกครองสวนทองถนทมากขนนบตงแตตนทศวรรษท 2540 เปนตนมา โดยในปจจบนเทศบาลเมองมหาสารคามมงบประมาณกวา 500 ลานบาท ระยะเวลาในการบรหาร 4 ป รวมเปนงบประมาณกวา 2,000 ลานบาท ประเดนนอาจจะเปนประเดนหนงทสงผลใหมผสมครรบเลอกตงเปนนายกเทศมนตรเพมมากขน ปจจยทสองทอาจสงผลใหมผสนใจลงสมครรบเลอกตงในต าแหนงนายกเทศมนตรเพมมากขน คอ การสต าแหนงหวหนาฝายบรหารของเทศบาลทท าไดงายกวาระบบเดมทเปนการเลอกตงนายกเทศมนตรทางออม การเลอกตงระบบเดมนน ผทหมายมนจะเปนนายกเทศมนตรจะตองน าลกทมชนะการเลอกตงเขา

11

สสภาเทศบาลเพอใหมเสยงขางมากในสภาส าหรบการลงมตเลอกนายกเทศมนตร ดงนนในการด าเนนการหาเสยงเลอกตง ผเปนหวหนาทมนอกจากจะตองดแลตนเองแลวยงตองดแลลกทมอกดวย ซงในระบบเดมเขตเลอกตงเทศบาลเปนแบบเขตใหญรวมเบอรคอทงเขตเทศบาลมเขตเลอกตงเดยว ประชาชนสามารถลงคะแนนในบตรเลอกตงได 18 หมายเลข นนหมายความวาหวหนาทมตองดแลลกทมจ านวน 18 คน ซงนบวาเปนภาระทหนกมากส าหรบหวหนาทม ในขณะทการเลอกตงนายกเทศมนตรทางตรง การจะไดเปนนายกเทศมนตรไมจ าเปนตองมลกทมเปนเสยงขางมากในสภาเทศบาล (เฉพาะการไดเปนนายกเทศมนตร ไมกลาวรวมถงการบรหารงานของนายกเทศมนตรทตองปฏสมพนธทดกบสภาเทศบาล) ดงนนการลงสมครรบเลอกตงนายกเทศมนตรจงสามารถสมครไดคนเดยว ไมจ าเปนตองสงทมลงแขงขนสมครรบเลอกตงสมาชกสภาเทศบาล ตดภาระในการดแลลกทมในการรณรงคหาเสยงเลอกตง จดนจงท าใหมผสมครอสระเกดขน ไดแก นายเศรษฐการ สายทะโชต ฉะนนกลาวไดวาการเลอกตงนายกเทศมนตรทางตรง สงผลใหมผสนใจสมครรบเลอกตงนายกเทศมนตรเพมมากขนในกรณของเทศบาลเมองมหาสารคาม อยางกตามแต เปนการยากทจะสรปวาการเลอกตงนายกเทศมนตรทางตรงสงผลใหมจ านวนผสมครรบเลอกตงในต าแหนงนายกเทศมนตรเพมมากขน เพราะในกรณของ เทศบาลต าบลบางละมง จงหวดชลบร เทศบาลต าบลเกาะคา จงหวดล าปาง และเทศบาลนครนครศรธรรมราชมลกษณะทแตกตางจากกรณของเทศบาลเมองมหาสารคาม พจารณาจากตารางตอไปน

พนทศกษา

จ านวนกลมการเมอง ทลงแขงขน

กอนมการเลอกตง นายกเทศมนตร

ทางตรง

จ านวนผสมครรบเลอกตง

นายกเทศมนตร ในการเลอกตง

ทางตรง ครงแรก

จ านวนผสมครรบเลอกตง

นายกเทศมนตร ในการเลอกตง

ทางตรง ครงท 2

เทศบาลเมองมหาสารคาม 2-3 กลม 4 คน 6 คน เทศบาลต าบลบางละมง จงหวดชลบร

1 กลม 2 คน 2 คน

เทศบาลต าบลเกาะคา จงหวดล าปาง

1 กลม 2 คน 2 คน

เทศบาลนครนครศรธรรมราช 1 กลม 3 คน 3 คน

จากตารางจะพบวา นอกจากเทศบาลเมองมหาสารคามแลว การเลอกตงนายกเทศมนตรทางตรงมไดสงผลใหมจ านวนผสมครรบเลอกตงในต าแหนงนายกเทศมนตรเพมขนแตอยางใด20

12

3.2 การมจ านวนผสมครรบเลอกตงสมาชกสภาเทศบาลเพมมากขน การเลอกตงนายกเทศมนตรทางตรงในกรณของเทศบาลเมองมหาสารคาม นอกจากจะสงผลใหมผสนใจสมครรบเลอกตงชงต าแหนงนายกเทศมนตรเพมขนแลว ในสวนของผสมครรบเลอกตงสมาชกสภาเทศบาลกมจ านวนผสมครลงแขงขนรบเลอกตงเพมมากขนเชนกน

ป จ านวนผสมครรบเลอกตง สมาชกสภาเทศบาล

ระบบการเลอกตง นายกเทศมนตร

พ.ศ. 2528 47 ทางออม พ.ศ.2533 57 ทางออม พ.ศ.2539 41 ทางออม พ.ศ.2542 58 ทางออม พ.ศ.2547 64 ทางตรง พ.ศ.2551 127 ทางตรง

จากตารางแสดงขอมลจ านวนผสมครรบเลอกตงสมาชกสภาเทศบาล 6 ครงลาสดนบตงแตการเลอกตงใน พ.ศ.2528 - 2551 พบวาเมอเปรยบเทยบจ านวนผสมครรบเลอกตงระบบเดมคอ การเลอกตงนายกเทศมนตรทางออม และระบบใหมคอเลอกตงสมาชกสภาเทศบาลแยกจากนายกเทศมนตรนน จ านวนผสมครรบเลอกตงสมาชกสภาเทศบาลในระบบใหมมมากกวาระบบเดม โดยเฉพาะในการเลอกตงครงลาสดเมอวนอาทตยท 29 มถนายน พ.ศ.2551 นนมจ านวนผสมครสมาชกสภาเทศบาลกวา 127 คน ซงเปนการเพมขนมากกวา 2 เทาของผสมครรบเลอกตงในระบบเดม ส าหรบสาเหตทมผสมครบเลอกตงสมาชกสภาเทศบาลเพมมากขน สวนหนงมาจากการทมจ านวนผสมครนายกเทศมนตรเพมมากขน ซงเปนททราบกนดวาแมต าแหนงนายกเทศมนตร ทมาจากการเลอกตงทางตรงไมจ าเปนตองมเสยงขางมากในสภาเทศบาลกสามารถเปนนายกเทศมนตรได แตอยางไรกตามหากตองการเปนนายกเทศมนตรทบรหารงานอยางราบรน นายกเทศมนตรจงจ าเปนตองมเสยงขางมากในสภาเพอความสะดวกรวดเรวในการพจารณาอนมตเรองหรอโครงการตางๆ โดยเฉพาะอยางยงเทศบญญตงบประมาณรายจายประจ าปหรอเทศบญญตงบประมาณรายจายเพมเตมซงกฎหมายก าหนดใหตองผานการพจารณาของสภาเทศบาล ดงนนผสมครนายกเทศมนตรสวนใหญจงนยมทจะสงทมลงสมครแขงขนในการเลอกตงสมาชกสภาเทศบาลดวย ดงนน เมอจ านวนผสมครรบเลอกตงนายกเทศมนตรเพมมากขน จงสงผลใหจ านวนผสมครรบเลอกตงสมาชกสภาเทศบาลเพมมากขนดวย นอกจากนการเพมขนของจ านวนผสมครรบเลอกตงสมาชกสภาเทศบาลนาจะมสาเหตมาจากการแบงเขตเลอกใหม กลาวคอ ในการเลอกตงสมาชกสภาเทศบาลในอดตนบตงแตมการประกาศใช

13

พระราชบญญตการเลอกตงสมาชกสภาเทศบาล (ฉบบท 4) พ.ศ.2501 ในมาตรา 4 แหงพระราชบญญตดงกลาวก าหนดใหเขตเลอกตงหมายความวาเขตทองถนซงก าหนดใหราษฎรเลอกตงสมาชกสภาเทศบาล21 ดงนนเขตเลอกตงในการเลอกตงสมาชกสภาเทศบาลกคอเขตพนททงหมดของเทศบาล ดงนนในการรณรงคหาเสยงเลอกตง ผสมครจงตองท าการรณรงคหาเสยงเลอกตงใหครอบคลมเขตเทศบาลใหมากทสด ซงถอวาเปนเรองทตองลงทนสงในการหาเสยงเลอกตง ไมวาจะเปน ปายโฆษณาหาเสยง ใบปลว แผนพบ เชอเพลงในการเตมรถโฆษณา คาจางรถ คาจางคนขบ คาจางคนแจกใบปลว พนทขนาดใหญทตองลงไปพบปะผน าชมชนและเดนเคาะประตบานประชาชน รวมถงทรพยากรเวลา เหลานเปนตน ซงนบวาเปนภาระทหนกมากในการรณรงคหาเสยงเลอกตงในเขตเลอกตงเดมทเทากบเขตเทศบาล ตอมาในป พ.ศ.2545 ไดมการประกาศใชพระราชบญญตการเลอกตงสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถน พ.ศ.2545 ในมาตรา 13(2) ก าหนดใหการเลอกตงสมาชกสภาเทศบาลเมอง ใหแบงเขตเทศบาลเปน 3 เขตเลอกตง และตองมจ านวนสมาชกสภาเทศบาลเทากนทกเขตเลอกตง22 ฉะนนตามผลของกฎหมายฉบบน เทศบาลเมองจงไดแบงเขตเลอกตงออกเปน 3 เขต แตละเขตเลอกตงมสมาชกสภาเทศบาลไดจ านวน 6 คน ดงนนเมอเขตเทศบาลถกแบงออกเปน 3 เขต เขตเลอกตงจงเลกลง นนหมายความวาการลงทนในการรณรงคหาเสยงเลอกตงจงลดลง โอกาส (ในทางตรรกะ) ทผทสนใจต าแหนงสมาชกสภาเทศบาลแตงบประมาณจ ากดชนะการเลอกตงเขาสสภาเทศบาลจงมมากขน ดวยเหตนเมอแบงเขตเลอกตงใหเลกลงจงมจ านวนผสมครสมาชกสภาเทศบาลแบบอสระเพมมากขน

ป จ านวนผสมครรบเลอกตง สมาชกสภาเทศบาลแบบอสระ

ระบบการเลอกตง

พ.ศ.2528 3 แบบรวมเขต พ.ศ.2533 3 แบบรวมเขต พ.ศ.2539 5 แบบรวมเขต พ.ศ.2542 4 แบบรวมเขต พ.ศ.2547 9 แบบแบงเขต พ.ศ.2551 16 แบบแบงเขต

จากตารางจะเหนวา ในการเลอกตงสมาชกสภาเทศบาลหลงมการแบงเขตเลอกตงใหเลกลงครงแรกในป พ.ศ.2547 มจ านวนผสมครอสระเพมมากขนกวาระบบการเลอกตงแบบรวมเขตประมาณ 2 เทาตว และในการเลอกตงแบบเขตเลกลงครงท 2 ในป พ.ศ.2551 มจ านวนผสมครสมาชกสภาเทศบาลแบบอสระกวา 16 คน ซงเพมขนคดเปน 3 เทาของการเลอกตงแบบรวมเขต

14

การเพมขนของผสมครรบเลอกตงสมาชกสภาเทศบาล กลาวไดวาเปนเรองทด เพราะแสดงใหเหนวามจ านวนผตนตวทางการเมองมากขนในการลงสมครรบเลอกตงสมาชกสภาเทศบาล ซงการลงสมครรบเลอกตงถอเปนการมสวนรวมทางการเมองในระดบสงสด อยางไรกตาม การเพมขนของจ านวนผสมครรบเลอกสมาชกสภาเทศบาลดงกลาวน ควรพงระวงทจะกลาววา เปนการท าใหประชาชนมตวเลอกมากขนในการลงคะแนนเสยงเลอกตง ทงนเพราะแมตวเลขโดยรวมของจ านวนผสมครรบเลอกตงสมาชกสภาเทศบาลจะเพมขนกจรง แตตองไมลมวาเขตเลอกตงทถกแบงใหมนนเปนเขตเลอกตงทเลกลง แตละเขตเลอกตงมสมาชกสภาเทศบาลได 6 คน และเมอลองไปพจารณารายละเอยดของจ านวนผสมครในแตละเขตเลอกตงพบวา

ปทมการเลอกตง จ านวนผสมครแบบเขตใหญรวมเบอร

จ านวนผสมครแบบแบงเขต เขตเลอกตงท 1 เขตเลอกตงท 2 เขตเลอกตงท 3

พ.ศ.2528 47 - - - พ.ศ.2533 57 - - - พ.ศ.2539 41 - - - พ.ศ.2542 58 - - พ.ศ.2547 - 21 22 21 พ.ศ.2551 - 41 43 40

เมอพจารณาเปรยบเทยบระหวางเขตเลอกตงแบบเดมทเปนแบบเขตใหญรวมเบอร กบแบบแบงเขตเลอกตงเปน 3 เขต พบวาสทธและตวเลอกของประชาชนนนลดลง เพราะในการเลอกตงทเปนแบบเขตใหญรวมเบอรนน ประชาชนมสทธในการลงคะแนนเสยงในบตรเลอกตงเพอเลอกสมาชกสภาเทศบาลไดจ านวน 18 เบอร และมตวเลอกเปนจ านวนมาก เชน ในป พ.ศ.2539 ประชาชนมตวเลอก 41 ตวเลอก และในบางป เชน พ.ศ.2542 ประชาชนมตวเลอกมากถง 58 ตวเลอก เมอเปรยบเทยบกบการเลอกตงสมาชกสภาเทศบาล 2 ครงลาสดของเทศบาลเมองมหาสารคาม ภายใตเขตเลอกตงแบบแบงเขตๆ ละ 6 คน นนหมายความวาสทธของประชาชนในการลงคะแนนเสยงเลอกตงลดลง จากเดมทเคยลงได 18 เบอร แตภายใตเขตเลอกตงใหม ประชาชนมสทธลงคะแนนเสยงไดเพยง 6 เบอร นอกจากน การแบงเขตเลอกตงใหเลกลงยงสงผลใหตวเลอกของประชาชนในแตละเขตเลอกตงลดลงดวย เชน ในป พ.ศ.2547 ประชาชนในแตละเขตเลอกตงมตวเลอกประมาณ 21-22 ตวเลอก และ ใน พ.ศ.2551 ซงมจ านวนผสมครสมาชกสภาเทศบาลเพมมากขน แตประชาชนในแตละเขตเลอกตงกมตวเลอกประมาณ 40-43 ตวเลอก เทานน มตวเลอกนอยกวาการเลอกตงแบบรวมเขต ดงนนระบบการเลอกตงแบบใหมทเปนแบบแบงเขตเลอกตงใหเลกลงนน เกดผลดคอมผทสนใจลงสมครรบเลอกตงสมาชกสภาเทศบาลโดยรวมเพมมากขน แตทวาท าใหสทธและตวเลอกของประชาชนลดนอยลงเมอเปรยบเทยบกบเขตเลอกตงแบบเดมทเปนแบบเขตใหญเขตเดยว

15

3.3 เกดการแขงขนกนในการน าเสนอนโยบายในการรณรงคหาเสยงเลอกตงมากขน ในการเลอกตงนายกเทศมนตรทางตรงของเทศบาลเมองมหาสารคามทผานเมอวนอาทตยท 29 มถนายน พ.ศ.2551 พบวาผสมครไดมการแขงขนกนในการจดท านโยบายในการพฒนาและบรหารเทศบาลเมองมหาสารคามใหเจรญรงเรองเพอใชในการหาเสยงเลอกตงกบประชาชน ในการจดท านโยบายผสมครไดน าเสนอทงวสยทศนและยทธศาสตรในการพฒนา เชน นโยบาย นายทตรตน ประสพสนตวฒนา น าเสนอวสยทศน “สารคามนาอย คศกษา พฒนาสงคม” มยทธศาสตรในการพฒนา 5 ดาน นายแพทยกตตศกด คณาสวสด ช “นโยบาย 4 คณภาพ” คอ เมองคณภาพ สงคมคณภาพ ชวตคณภาพ และการบรหารจดการคณภาพ นโยบาย นายธระ ชวะเกรยงไกร น าเสนอนโยบาย “5 สราง” คอ สรางคน สรางสข สรางงาน สรางเศรษฐกจและสรางเมอง เปนตน นอกจากการน าเสนอวสยทศนและยทธศาสตรในการพฒนาทเปนภาพรวมแลว ยงมการน าเสนอนโยบายทลงรายละเอยดในโครงการทจะด าเนนการหากไดรบเลอกตง กลาวไดว าการน าเสนอนโยบายของผสมครนายกเทศมนตรทางตรงนนแตกตางจากการน าเสนอนโยบายของการเลอกตงสมาชกสภาเทศบาลในระบบเดมในอดต ทการหาเสยงนนจะเนนหลกการหรอวางนโยบายกวางๆ มากกวาจะลงรายละเอยด เชน “การสงเสรมสนบสนนการประกอบการทางธรกจ การเกษตรและอตสาหกรรม” หรอ “จดการดแลดานไฟฟาและประปาใหมอยางทวถง”23 แตในการรณรงคหาเสยงเลอกตงในป พ.ศ.2551 ซงเปนการเลอกตงนายกเทศมนตรทางตรง ผสมครแตละคนไดน าเสนอนโยบายทมการลงรายละเอยดมากกวาในอดต มการน าเสนอโครงการทเปนรปธรรมมากขนและเปนนโยบายทเกยวของกบชวตประจ าวนและยกระดบคณภาพชวตของประชาชนใหดขน เชน โครงการหนวยแพทยเคลอนท โครงการรถบรการผปวย โครงการศนยฮอตไลนเทศบาล 24 ชวโมง ของนายแพทยกตตศกด คณาสวสด โครงการ CCTV โครงการพฒนาหนองกระทมเปนแหลงพกผอนหยอนใจ ของนายทตรตน ประสพสนตวฒนา โครงการสงเสรมโรงเรยนเทศบาลน ารองเรยน 3 ภาษา โครงการสรางสระวายน า โครงการสอนภาษาตางประเทศแกประชาชนฟร ของนายธระ ชวะเกรยงไกร โครงการสรางสถานขนสงเทศบาล (บขส.) เปนอาคาร 2 ชนตดแอรทงหลง โครงการสรางศนยออกก าลงกายหรอสปอรตคลบ โครงการ E-Library ของนายเศรษฐการ สายทะโชต เปนตน นอกจากนในการน าเสนอนโยบายตอประชาชนยงเปนการน าเสนอผานสอแผนพบทมการจดท าเปนเลม ในกรณแผนพบหาเสยงเลอกตงของนายแพทยกตตศกด คณาสวสด มความหนากวา 24 หนา และในสวนของนายทตรตน ประสพสนตวฒนา แผนพบหาเสยงมความหนา 22 หนา จดพมพ 4 สสวยงาม พมพดวยกระดาษมน มภาพประกอบจ านวนมากสลบกบขอความอธบายสนๆ จงท าใหนาพลกอาน ซงแตกตางจากอดตซงใบปลวแผนพบหาเสยงจดพมพดวยกระดาษธรรมดา พมพเปนสขาวด าและมแตขอความจงท าใหไมนาอาน เมอไมนาอานประชาชนกไมทราบวาผสมครในแตละทมมนโยบายอะไรบาง

16

เกยวกบการแขงขนกนในการน าเสนอนโยบายของผสมครแตละคน นางนภา พทธสสะ ผน าชมชนวดโพธศรและผสมครรบเลอกตงสมาชกสภาเทศบาลเมองมหาสารคาม เขตเลอกตงท 2 ทมรกษสารคาม ไดแสดงความเหนวา “ในการเลอกตงครงนนโยบายกมความชดเจนมากขนเพราะตองการใหประชาชนเหนเปนรปธรรมมากทสด สบเนองจากปจจบนประชาชนหตากวางขน ประชาชนเกงขน รเรองมากขน รบรขาวสารมากขน ประชาชนดขาวสารระดบชาตทาใหหตากวางขน แลวนามาโยงกบทองถน เชน นโยบายการหาเสยง”24 เปนตน นอกจากนในการส ารวจความคดเหนของประชาชนในเขตเทศบาลเมองมหาสารคาม พบวาแมกลมตวอยางสวนใหญจะเหนดวยระดบปานกลาง คดเปนรอยละ 39.7 วาการเลอกตงนายกเทศมนตรทางตรงท าใหมการแขงขนเชงนโยบายมากขน แตกมกลมตวอยางจ านวนรองลงมาคดเปนรอยละ 34.6 ทเหนดวยมากวาการเลอกตงนายกเทศมนตรทางตรงท าใหมการแขงขนเชงนโยบายมากขน ดงนนจงนบวาในการเลอกตงนายกเทศมนตรทางตรงของเทศบาลเมองมหาสารคามในวนอาทตยท 29 มถนายน พ.ศ.2551 นน เกดการแขงขนกนในการน าเสนอนโยบายในการรณรงคหาเสยงเลอกตงมากขน และมการใชสอรณรงค เชน แผนพบทมคณภาพมากขน รปเลนสสนสวยงาม มการจดองคประกอบดวยภาพสลบขอความทนาอานมากขน สอสารกบประชาชนงายขน

3.4 การมจ านวนผมาใชสทธเลอกตงเพมขนเพยงเลกนอย ความพยายามทจะน าโครงสรางรปแบบนายกเทศมนตรทางตรงมาปรบใชในการปกครองทองถนในตางประเทศ เชน ประเทศองกฤษทไดมการปฏรปการปกครองทองถนใน ค.ศ.2000 โดยรฐบาล นายโทน แบลร ไดผลกดนใหองคกรปกครองสวนทองถนเปลยนโครงสรางจากรปแบบคณะกรรมการซงเปนโครงสรางทมการใชในการปกครองทองถนองกฤษมากกวารอยป โดยใหเหตผลวาโครงสรางดงกลาวไมเหมาะสมกบสภาวการณในยคปจจบนทเปลยนแปลงไป และหนงในขอดทรฐบาล นายโทน แบลร ยกมากลาวอาง โดยเขยนไวในสมดปกขาวชอ “การปกครองทองถนสมยใหม-ใกลชดประชาชน” (Modern Local Government – In Touch with the People) วาการเลอกตงนายกเทศมนตรทางตรงจะแกปญหาประชาธปไตยทองถนทประชาชนออกมาใชสทธเลอกตงต ากวารอยละ 40 การเลอกตงนายกเทศมนตรทางตรงจะท าใหมผออกมาใชสทธเลอกตงเพมขน เปนการชบชวตชวาใหกบประชาธปไตย (Revitalizing Democracy)25 ในประเดนนเมอน ามาพจารณาเปรยบเทยบกบการออกมาใชสทธเลอกตงของประชาชนในเขตเทศบาลเมองมหาสารคามพบวาหลงจากมการเลอกตงนายกเทศมนตรทางตรงแลว มจ านวนผออกมาใชสทธเลอกตงเพมขนเพยงเลกนอยเทานนเมอเปรยบเทยบกบการเลอกตงในระบบเดมท เปนการเลอกตงนายกเทศมนตรทางออมหรอนายกเทศมนตรมาจากมตของสภาเทศบาล โดยในการเลอกตงสมาชกสภาเทศบาลในป พ.ศ.2533 ซงเปนการเลอกตงนายกเทศมนตรในระบบเดมมประชาชนออกมาใชสทธเลอกตง คดเปนรอยละ 60.65 ตอมาเมอมการเลอกตงนายกเทศมนตรทางตรงในป พ.ศ.2547 ซงมการเลอกตง

17

นายกเทศมนตร 2 ครง เพราะกรรมการการเลอกตงสงใหมการเลอกตงใหมและในการเลอกตงครงลาสดในวนอาทตยท 29 มถนายน พ.ศ.2551 พบวามประชาชนออกมาใชสทธเลอกตง คดเปนรอยละ 63.35, 61.99 และ 64.33 ตามล าดบ ซงจะเหนวามประชาชนออกมาใชสทธเลอกตงเพมขนจากการเลอกตงในระบบเดมเพยงเลกนอยเทานน ดงนนการเลอกตงนายกเทศมนตรทางตรงไมคอยมผลตอการกระตนใหประชาชนออกมาใชสทธเลอกตงมากนก ทงนอาจเปนไปไดวาระดบของการออกมาใชสทธเลอกตงของประชาชนในเขตเทศบาลเมองมหาสารคามอยในระดบทคอนขางสงอยแลว แตกตางจากกรณประเทศองกฤษ

3.5 นายกเทศมนตรทมาจากการเลอกตงทางตรงมความเขมแขงมากขน ภายหลงจากเทศบาลเมองมหาสารคามไดมการเลอกตงนายกเทศมนตรทางตรง หลายฝายทเกยวของไดแสดงความเหนวาการเลอกตงนายกเทศมนตรทางตรงสงผลใหฝายบรหารของเทศบาลหรอตวนายกเทศมนตรมความเขมแขงขน ไดแก นายทตรตน ประสพสนตวฒนา อดตนายกเทศมนตรเมองมหาสารคาม ผทเคยบรหารงานในเทศบาลทงรปแบบทนายกเทศมนตรมาจากมตของสภาเทศบาล ครงทด ารงต าแหนงเทศมนตรในสมย นายนายสรจตร ยนตตระกล เปนนายกเทศมนตร และผทเปนนายกเทศมนตรเมองมหาสารคามคนแรกทมาจากการเลอกตงทางตรงไดแสดงความเหนวา “การเลอกตงนายกเทศมนตรทางตรงเปนเรองทด เพราะนายกเทศมนตรมาจากประชาชน ระบบเดมมปญหาเนองจากการปฏบตงานของนายกเทศมนตรตองอาศยสภา เมอสมาชกสภาเทศบาลไมเขาใจการทางานของนายกเทศมนตรกรวมตวกนยกมอเอานายกฯ ออก..จากประสบการณเคยดารงตาแหนงนายกเทศมนตรทมาจากการเลอกตงทางตรงมาหนงสมยและเคยรวมเปนหนงในคณะเทศมนตรมาหนงสมย พบวานายกเทศมนตรทมาจากการเลอกตงทางตรงมความเขมแขงขน ตดสนใจได วางนโยบายได... ในระบบเดมสมาชกสภาเทศบาลสามารถยกมอเอานายกเทศมนตรออกไดเลย แตระบบใหมเอาออกไมได เดมทมความพยายามทจะเอานายกเทศมนตรออกทกป ระบบเดมตองมการเอาสมาชกสภาเทศบาลไปกกตว ไปเทยวตามรสอรทรมโขงหรอขามไปประเทศลาว พอถงเวลาลงมตคอยพากลบมา เปนอยางนทกป ตอนนระบบใหมไมตองทาเชนนนแลว” 26

ความเหนของ นายทตรตน ประสพสนตวฒนา ยงสอดคลองกบความเหนของอกหลายฝายทเกยวของกบการบรหารงานของเทศบาล ท เหนวาการเลอกต งนายกเทศมนตรทางตรงสงผลใหนายกเทศมนตรมความเขมแขงขน เชน ความเหนของ นายแพทยกตตศกด คณาสวสด ผชนะการเลอกตงนายกเทศมนตรเมองมหาสารคามครงลาสดทกลาววา “ระบบเดมมการซอขายตวกน ทาใหความมนคงของฝายบรหารมนอย การจดการของฝายบรหารแย ตองเอาใจสมาชกสภาเทศบาลและเทศมนตร ทาใหการตดสนใจมปญหาเพราะมการตอรอ”27 หรอความเหนของ นายวสทธ เจรญศร ปลดเทศบาลเมองมหาสารคามทกลาววา “ระบบเดมการทางานตองอางองสภา ตองเกรงใจสภาและอยภายใตสภา แตอยางไรกตามนายกเทศมนตรกยงมอานาจอยในกรณทมเสยงขางมากในสภา ถานายกเทศมนตรมเสยง

18

นอยอาจมการพลก...ระบบใหม นายกเทศมนตรมอานาจมากขน มอานาจในการแตงตงถอดถอนรองนายกเทศมนตร...การเลอกตงนายกเทศมนตรทางตรงสงผลดตอการบรหารงานดกวา มความมนคง การบรหารงานเปนเอกภาพ”28 รวมถงความเหนของนางนภา พทธสสะ ผน าชมชนวดโพธศรและผสมครรบเลอกตงสมาชกสภาเทศบาลเมองมหาสารคามทกลาววา “จากประสบการณการทเปนผนาชมชน ทางานในชมชนและตองรวมงานกบเทศบาลในชวง 2-3 ป ทผานมาพบวาการทนายกเทศมนตรมาจากการเลอกตงทางตรงนนทาใหนายกเทศมนตรมความเขมแขงขน ทาใหมการปรบปรงการบรหารงาน...ในอดตทผานมา ในสมยนายกฯ ตนอย (นายทตรตน ประสพสนตวฒนา) เดมมเสยงในสภา 16 ตอ 2 ตอมาภายในเกดความขดแยงกน กลายเปนวาทมนายกฯ ตนอยเหลอ 5 ตอ 13 แตกอยจนเทอมได”29

3.6 การเกดผรบผดชอบตอประชาชนทชดเจนขน แนวคดทสนบสนนการเลอกตงนายกเทศมนตรทางตรงนนเชอวาการเลอกตงผบรหารทางตรงเปนการสรางบคคลและการเชอมตอโดยตรงระหวางประชาชนกบผน า เปนการมอบอ านาจโดยตรง (Direct Mandate) จากประชาชนแกนายกเทศมนตร ซงไมเพยงจะท าใหไดนายกเทศมนตรทมวสยทศนมากขนเทานน ยงเปนทางเดนไปสการยกระดบความรบผดชอบอกดวย30 นายกเทศมนตรทมาจากการเลอกตงทางตรงจะเปนตวแทนของทงเขตในการสงเสรมและปกปองผลประโยชนไมใชเฉพาะในเขตเลอกตงของสมาชกสภา เพราะนายกเทศมนตรเปนตวแทนของทงเขตเทศบาล นายกเทศมนตรจะเปนทรจกของประชาชนและประชาชนรวาจะตดตอไดอยางไร31 นกการเมองทองถนทเปนผบรหารขององคกรปกครองสวนทองถน เปนผแสดงหลกในเวทการเมองทองถน ดงนนหากผบรหารหรอนกการเมองด าเนนการหรอตดสนใจใดๆ ทสงผลเสยหายใหแกองคกรปกครองสวนทองถน ประชาชนในทองถนจะทราบไดอยางชดเจนวาเปนการตดสนใจของใคร ผลเสยกจะเกดแกตวนกการเมองทองถนคนนน ดงนนนกการเมองทองถนหรอผบรหารทองถนจ าเปนตองตดสนใจอยางรอบคอบ หากเกดความผดพลาดหรอนกการเมองทองถนหรอผบรหารทองถนผนนจะเปนผรบผดชอบโดยตรง ซงถอเปนการสรางระบบความรบผดชอบใหแกนกการเมองทองถนไดเปนอยางด32 จากสมมตฐานดงกลาวเมอน ามาพจารณากรณศกษาเทศบาลเมองมหาสารคาม พบวาความรบผดชอบของนายกเทศมนตรทมาจากการเลอกตงทางตรงมความรบผดชอบเพมมากขน ทงนสบเนองจาก “การเลอกตงนายกเทศมนตรทางตรงสงผลใหนกการเมองทองถนตองปรบตว โดยตองลงชมชนมากขน ตองใกลชดชมชนมากขน การเลอกตงระบบเดมทเปนทม ผสมครแตละคนอาจมฐานคะแนนเสยงของตนเอง อาจจะอยชมชนใดชมชนหนง ดงนนนายกเทศมนตรแบบเดมจงไมจาเปนตองลงพนททงเขตเทศบาล แตการเลอกตงนายกเทศมนตรทางตรงทาใหผสมครรบเลอกตงนายกเทศมนตรจาเปนตองลงพนททกชมชน ทกคม นายกเทศมนตรเปนคนของทกชมชน ตองรบผดชอบท งเขตเทศบาล”33 หรอ “การเลอกตงนายกเทศมนตรทางตรงทาใหนายกเทศมนตรตองลงพนททกชมชน ทกหลงคาเรอน...นายกเทศมนตรทมาจากการเลอกตงทางตรงตองเขาหาหนวยงานราชการมากขน ตองทางานประสานงานมากขน ทาใหมความ

19

รบผดชอบมากขน กลาวคอประชาชนดาไดถกตวมากขน นายกเทศมนตรทมาจากการเลอกตงทางตรงกมความรบชอบตอประชาชนโดยตรง”34 3.7 การเกดสภาวการณทสภาเทศบาลออนแอลง การตรวจสอบและถวงดล (Check and Balance) ไมท างาน หลงจากทเทศบาลเมองมหาสารคามไดมการเลอกตงทางตรง ผทเกยวของไดแก นายถนอม รตนมลตร สมาชกสภาเทศบาลเมองมหาสารคาม ผทเคยด ารงต าแหนงสมาชกสภาเทศบาลทงแบบทนายกเทศมนตรมาจากมตสภาเทศบาล และนายกเทศมนตรมาจากการเลอกตงทางตรง ไดอธบายใหเหนวาโครงสรางรปแบบใหมทนายกเทศมนตรมาจากการเลอกตงทางตรงสงผลใหอ านาจและบทบาทของสภาเทศบาลลดลงอยางมาก โดยอ านาจและบทบาททลดลงไปไดแก 1) อ านาจในการถอดถอนนายกเทศมนตรออกจากต าแหนงหายไป 2) อ านาจในการถอดถอนรองนายกเทศมนตรออกจากต าแหนงหายไป 3) การอภปรายการท างานของนายกเทศมนตรโดยสภาเทศบาลไมมน าหนก อภปรายไปก ไมมความหมาย 4) ระบบการตรวจสอบการท างานของสภาเทศบาลตอฝายบรหารไมท างาน โดยเฉพาะกรณทสภาเทศบาลเปนฝายเดยวกบนายกเทศมนตร 5) อ านาจการตอรองของสภาเทศบาลกบนายกเทศมนตรลดลง จากเดมทนายกเทศมนตรมาจากมตของสภา ในการจดสรรงบประมาณหรอการจดท ารางเทศบญญตงบประมาณรายจายประจ าป กอนการจดท ารางเทศบญญตดงกลาวนายกเทศมนตรจะมการเชญสมาชกสภาแตละคนเขารวมหารอ เพอจดสรรงบประมาณลงในพนทตางๆ อยางเหมาะสมและเทาเทยม แตภายใตโครงสรางทนายกเทศมนตรมาจากการเลอกตงทางตรง ปรากฏวานายกเทศมนตรจดท ารางเทศบญญตงบประมาณรายจายโดยไมสนใจสมาชกสภาเทศบาล จดท ารางเทศบญญตคนเดยว สงผลใหการใชจายงบประมาณของเทศบาลบอยครงไมเกดประโยชนตอเทศบาล35 ปรากฎการณความออนแอของสภาเทศบาลทเกดขน เปนผลจากการผลกดนใหเทศบาลไทยมนายกเทศมนตรทมาจากการเลอกตงทางตรง โดยมจดมงหมายหลกทตองการสรางความเขมแขงใหแกตวนายกเทศมนตรเปนส าคญ จนละเลยความส าคญและบทบาทหนาทของสภาเทศบาล ดงนนหลงจากมการเลอกตงนายกเทศมนตรทางตรงแลว จงท าใหสภาเทศบาลออนแอลง และกรณของเทศบาลเมองมหาสารคามพบวา มหลายสาเหตดวยกนทท าใหสภาเทศบาลออนแอลง ไดแก

3.7.1 ความออนแอของสภาเทศบาลอนเกดจากการทกฎหมายก าหนดความสมพนธทางอ านาจทไมเออใหเกดความสมดล การจดความสมพนธทางอ านาจใหมของกฎหมายเทศบาล บทบญญตของกฎหมายเทศบาลนอกจากจะเพมอ านาจจ านวนมหาศาลใหแกตวนายกเทศมนตรแลว กฎหมายยงลด

20

อ านาจของสภาเทศบาลลงอกดวย ดงทนายถนอม รตนมลตร กลาวไววาอ านาจของสภาเทศบาลทหายไปไดแก อ านาจในการลงมตไมรบรางเทศบญญตงบประมาณรายจายประจ าปซงสงผลใหนายกเทศมนตรและเทศมนตรตองพนจากต าแหนง การทกฎหมายไมมชองทางใหการอภปรายของสมาชกสภาเทศบาลมผลตอการตดสนใจของนายกเทศมนตร เปนตน ดงนนจะเหนวาบทบาทภายใตสภาพการณทเปนอยอนเกดจากผลของกฎหมายทก าหนดความสมพนธทางอ านาจท เออประโยชนตอนายกเทศมนตรมากกวาสภาเทศบาล จงสงผลใหอ านาจหนาทและบทบาทของสภาเทศบาลลดลง และสดท ายสงผลใหหลกการตรวจสอบและถวงดล (Check and Balance) ไมท างาน

3.7.2 ความออนแอของสภาเทศบาลอนเกดจากการเลอกตงนายกเทศมนตรและสมาชกสภาเทศบาลเปนทมเดยวกนแบบยกทม นอกจากผลของกฎหมายทสงผลใหสภาเทศบาลออนแอลงแลว ยงพบวาพฤตกรรมการเลอกตงของประชาชนในเขตเทศบาลเมองมหาสารคามมสวนสงผลใหสภาเทศบาลออนแอลงดวยเชนกน กลาวคอ ผลการเลอกตงสภาเทศบาลเมองมหาสารคามเมอวนท 29 มถนายน พ.ศ.2551 พบวาทมรวมใจพฒนาสารคาม ซงม นายแพทยกตตศกด คณาสวสดเปนหวหนาทม ชนะการเลอกตงแบบยกทม สงผลใหนายกเทศมนตรและสมาชกสภาเทศบาลเปนทมเดยวกน ผทเกยวของ ไดแก นางนภา พทธสสะ และนายไพรช ตางมงคล แสดงความเหนถงการทประชาชนเลอกนายกเทศมนตรและสมาชกสภาเทศบาลเปนทมเดยวกนและเลอกสมชกสภาเทศบาลแบบยกทมเปนเพราะวา “ประชาชนอยากเลอกยกทม อยากไดทมเดยว เพราะประชาชนรเรองการทางานในสภาเทศบาล เพราะในการประชมสภาเทศบาลนน มการถายทอดสดเสยงตามสายซงมอยทกชมชน ประชาชนรวาการทสภาไมลงตวหรอหลายทมทาใหมการเถยงกนมาก...นอกจากนเงนกเปนปจจยททาใหประชาชนเลอกแบบยกทม”36 และ “...ในการเลอกตงเมอวนท 29 มถนายน 2551 ทผานมาประชาชนไมสนใจ ส.ท.เลย สนใจแตวาใครจะมาเปนนายกเทศมนตร และเลอก ส.ท. ทมตามนายกเทศมนตรทตนเองเลอก เลอก ส.ท.เพอไปเปนฐานใหนายกเทศมนตร...ความเปนตวแทนของประชาชนของสมาชกสภาเทศบาลลดนอยลง เดมสมาชกสภาเทศบาลเปนตวแทนชาวคม แตปจจบนสภาเทศบาลเปนเพยงฐานในการบรหารของฝายบรหาร ถกครอบงาโดยฝายบรหารทงทเลอกตงแยกจากกน ฝายนตบญญตไมไดทาหนาทตรวจสอบและถวงดลตามหลกการ สภาเทศบาลออนแอลง...”37 นอกจากนในการส ารวจความคดเหนของประชาชนในเขตเทศบาลเมองมหาสารคามยงพบวา ในการตดสนใจในการใชสทธลงคะแนนเลอกตงนน ประชาชนสวนใหญมวธการเลอกโดยเลอกทตวนายกเทศมนตรเปนหลก คดเปนรอยละ 46 ของกลมตวอยางทงหมด ในขณะทรอยละ 38.7 มวธการลงคะแนนโดยเลอกนายกเทศมนตรและสมาชกสภาเทศบาลเปนทมเดยวกน และทมเพยงรอยละ 15.3 เทานนทมวธการลงคะแนนโดยเลอกนายกเทศมนตรและสมาชกสภาเทศบาลคนละทมกน และในแบบส ารวจทสอบถามวาประชาชนใหความส าคญกบการเลอกตงนายกเทศมนตรมากกวาสภาเทศบาลใชหรอไม พบวากลมตวอยางสวนใหญใหความส าคญตอการเลอกตงนายกเทศมนตร

21

มากกวาการเลอกตงสภาเทศบาล นอกจากนทนาประหลาดใจซงพบจากผลการส ารวจความคดเหนของประชาชนตอค าถามในประเดนทว าทานเหนดวยมากนอยเพยงใดตอการความตองการท ใหนายกเทศมนตรมเขมแขงขนแมบทบาทของสภาเทศบาลจะออนแอลง พบวากลมตวอยางสวนใหญรอยละ 46.5 ตองการทใหนายกเทศมนตรมเขมแขงขนแมบทบาทของสภาเทศบาลจะออนแอลง ทกลาวมาทงผลการเลอกตง การสมภาษณผทเกยวของและการส ารวจความคดเหนของประชาชน สะทอนใหเหนวาประชาชนใหความส าคญกบการท างานของนายกเทศมนตรมากกวาสภาเทศบาล การทประชาชนเลอกนายกเทศมนตรและสภาเทศบาลเปนทมเดยวกน สะทอนใหเหนวาประชาชนตองการเหนการท างานของฝายบรหารเทศบาลทราบรนมากกวาทจะค านงถงหลกการตรวจสอบและถวงดล ดงนนพฤตกรรมการเลอกตงของประชาชนในเขตเทศบาลเมองมหาสารคามจงเปนปจจยหนงทท าใหบทบาทของสภาเทศบาลออนแอลง เพราะในเทศบาลไมมฝายคานแมแตคนเดยว

3.7.3 ความออนแอของสภาเทศบาลอนเกดจากกลไกนอกกฎหมายในการควบคมสมาชกสภาเทศบาล ความออนแอของสภาเทศบาลนอกจากจะเกดจากผลของกฎหมายและพฤตกรรมการเลอกตงของประชาชนแลว จากการศกษาพบวาสภาเทศบาลถกท าใหออนแอจนมสภาพไมตางอะไรกบตรายางทนายกเทศมนตรตองมไวเพอท าใหการปฏบตงานของตนเองเปนไปตามกฎหมาย กระบวนการท าใหสภาเทศบาลกลายเปนตรายางดงกลาวนเกดจากกลไกนอกกฎหมายทนายกเทศมนตรใชในการควบคมสมาชกสภาเทศบาล กลไกดงกลาวพจารณาเกดจากขอตกลงระหวางผสมครนายกเทศมนตร ซงเปนหวหนาทมของผสมครสมาชกสภาเทศบาล โดยในการสงทมลงสมครสมาชกสภาเทศบาลนน หวหนาทมจะเปนผรบผดชอบคาใชจายทกอยาง ทงคาสมครรบเลอกตง คาด าเนนการตางๆ ในการรณรงคหาเสยงเลอกตง และเมอชนะการเลอกตงไดเปนสมาชกสภาเทศบาลแลว สมาชกสภาเทศบาลแตละคนตองท าสญญากเงนจากหวหนาทมเปนเงนคนละ 2 แสน โดยสมาชกสภาเทศบาลแตละคนจะถกหกเงนเดอนๆ ละ 3,000 บาท38 จากปรากฎการณดงกลาว แทนทสมาชกสภาเทศบาลจะเปนผทท าหนาทในการควบคมการท างานของนายกเทศมนตร แตปรากฏวานายกเทศมนตรกลบท าหนาทควบคมสมาชกสภาเทศบาลในฐานะเจาหนและลกหน ดงนนหากสมาชกสภาเทศบาลคนใดเกดเอาใจออกหางจากนายกเทศมนตร สมาชกสภาเทศบาลคนนนกจะมหนทนท 3.7.4 ความออนแอของสภาเทศบาลอนเกดจากความสมพนธระหวางผสมครนายกเทศมนตรและนายทนผสนบสนนทนรอนในการหาเสยงเลอกตง ความสมพนธระหวางผสมครนายกเทศมนตรและนายทนผสนบสนนทนรอนในการหาเสยงเลอกตงกเปนปจจยหนงทท าใหสภาเทศบาลเมองมหาสารคามออนแอ กลาวคอ ในการเลอกนายกเทศมนตรและสมาชกสภาเทศบาลในวนท 29 มถนายน พ.ศ.2551 มความเปนมาวา เดมท นายศรเมอง เจรญศร ขณะนนด ารงต าแหนงสมาชกสภาผแทนราษฎรจงหวดมหาสารคาม มความคดทจะสงลกชายลงสมครรบเลอกตงนายกเทศมนตร เชนกน ขณะเดยวกนนายไชยวฒน ยนตตระกล หรอ “เสยบก” เจาของดลเลอรรถยนตโตโยตาในจงหวดมหาสารคาม รอยเอด

22

กาฬสนธและขอนแกน บดาของนายสรจตร ยนตตระกล สมาชกสภาผแทนราษฎรจงหวดมหาสารคามและอดตนายกเทศมนตรเมองมหาสารคามกมความคดทจะสงลกสาวลงสมครรบเลอกตงนายกเทศมนตรเมองมหาสารคามดวยเชนเดยวกน สภาพการณดงกลาวท าให นายแพทยกตตศกด คณาสวสด ซงเตรยมตวจะลงสมครรบเลอกตงนายกเทศมนตรเมองมหาสารคามมากวา 2 ปกอนการเลอกตงตองใหผใหญ ซงกคอ นายจรศกด คณาสวสด ผเปนบดาเขาไปเจรจาขอรองทงสองฝายทคดจะสงลกตนลงสมครรบเลอกตงนายกเทศมนตร สบเนองจากตระกลคณาสวสด ซงเปนเจาของหางเสรมไทยสรรพสนคาซงเปนหางสรรพสนคาทใหญทสดในจงหวดมหาสารคาม โดยในการด าเนนธรกจของตระกลคณาสวสดทผานมานนไดพงพากยมเงนทนจากตระกลยนตตระกลมาใชในการด าเนนธรกจจ านวนมาก ดงนนหากตระกลยนตตระกลสงลกสาวลงแขงแลวอาจท าให นายแพทยกตตศกด คณาสวสด ไมไดรบการเลอกตง ซงจะกระทบตอการทตระกลคณาสวสดจะหาเงนมาใชหนคนตระกลยนตตระกล ดงนนในทสดทงสองตระกลคอเจรญศรและยนตตระกลจงถอนตวแลวหนมาสนบสนนนายแพทยกตตศกด คณาสวสด ในการสมครรบเลอกตงแทน อยางกตาม การสนบสนนโดยใหการพงพงดานเงนทนในการหาเสยงเลอกตงดงกลาวมเงอนไขทตามมาคอ นายแพทยกตตศกด คณาสวสด ตองสงคนของนายทนผสนบสนนเงนทนลงในทมสมครร บเลอกตงสมาชกสภาเทศบาลดวย ผลเสยทเกดตอสภาเทศบาลเมองมหาสารคามคอ นายแพทยกตตศกด คณาสวสด ไมสามารถคดเลอกบคคลทมความรความสามารถเพอลงสมครรบเลอกตงสมาชกสภาเทศบาลในทมของตนได และนอกจากไมสามารถคดเลอกบคคลทมความรความสามารถไดแลว ยงไมสามารถคดเลอกบคคลทเปนตวแทนของแตละชมชนได กลาวคอในธรรมเนยมปฏบตทมการกระท ามาในอดต แตละทมทสงผสมครรบเลอกตงสมาชกสภาเทศบาลลงแขงขนนนจะพยายามท าใหตวผสมครในทมของตนเองมตวแทนของทกชมชนหรอทกคมในเขตเทศบาลใหมากทสด แตการทผสมครรบเลอกตงนายกเทศมนตรตองพงพงเงนทนจากนกการเมองระดบชาต สงผลใหไมสามารถคดเลอกผสมครสมาชกสภาไดดวยตนเอง สงทตามมากคอท าใหไดลกทมทไมคอยมคณภาพเทาทควร และทส าคญท าใหระดบความเปนตวแทนของของชมชนของสมาชกสภาเทศบาลลดนอยลง ไดตวแทนทกระจกตวอยในบางชมชน และบางชมชนไมมตวแทนเลย พจารณาไดจากค าบอกเลาของผทเกยวของ ไดแก “ทมของหมอกตตศกด คณาสวสด ไมมการคดสรรตวผสมคร ไมไดเอาคนทมคณสมบตหรอเปนตวแทนหรอคนททางานใหประชาชน เปนการฟอรมแบบพอใหครบทม”39 และ “เมอตองไปยมเงนมนกตามมาดวยเงอนไงคอมเดกฝากตามมา คอถาจะยมเงน จะตองสงคนในสงกดของ ส.ส. แตละคนลงสมครสมาชกสภาเทศบาลในทมดวย…การพงพาเงนจากนายทนนกการเมองระดบชาตและตามมาดวยเดกฝากนน ขอเสยคอทาใหผสมครแตละเขตมการกระจกตว ไมกระจายตวไปตามชมชนหรอคมตางๆ เชน มผสมครทมาจากคมวดโพธกวา 4 คน...แตละคนท ส.ส.สงมานน รกนทวไปวาเปนนกการพนนกนทงนน ไมคอยมความรความสามารถ วาทรองนายกฯ กเปนนกการพนน”40

23

3.8 ระดบความเปนตวแทนประชาชนของนายกเทศมนตรทต า ประเดนหนงทควรมการกลาวถงในการศกษาผลกระทบทเกดจากการเลอกตงนายกเทศมนตรทางตรง คอความชอบธรรมในการด ารงต าแหนงของนายกเทศมนตร หรอระดบความเปนตวแทนประชาชนของนายกเทศมนตร

วนเลอกตง

จ านวน ผมสทธ เลอกตง ทงหมด

จ านวน ผมาใช สทธ

เลอกตง

รอยละของ

ผมาใช สทธ

เลอกตง

จ านวน คะแนนท นายก

เทศมนตร ไดรบ

รอยละของคะแนนทนายก เทศมนตรไดรบตอจ านวน ผมาใชสทธ เลอกตง

รอยละของคะแนนทนายก เทศมนตรไดรบตอจ านวน ผมสทธ

เลอกตงทงหมด 1 กมภาพนธ พ.ศ.2547

28,281 17,961 63.35 5,152 28.68 18.22

23 พฤษภาคม พ.ศ.2547

27,816 17,243 61.99 8,457 49.04 34.08

29 มถนายน พ.ศ.2551

28,078 18,033 64.33 10,841 60.12 38.61

จากตารางจะเหนวาในการเลอกตงนายกเทศมนตรทางตรงครงแรกในวนท 1 กมภาพนธ พ.ศ.2547 คะแนนทนายกเทศมนตรไดรบเลอกตง คดเปนรอยละ 28.68 ของผมาใชสทธเลอกตง และคดเปนเพยงรอยละ 18.22 ของจ านวนผมสทธเลอกตงทงหมด และในการเลอกตงในวนท 23 พฤษภาคม พ.ศ.2547 และในวนท 29 มถนายน พ.ศ.2551 พบวาคารอยละของคะแนนทนายกเทศมนตรไดรบตอจ านวนผมาใชสทธเลอกตงและตอจ านวนผมสทธเลอกตงทงหมดแมจะมคาสงขน แตจะพบวาคาคะแนนดงกลาวกยงถอวาต าอยด โดยเฉพาะคารอยละของคะแนนทนายกเทศมนตรไดรบตอจ านวนผมสทธเลอกตงทงหมดในการเลอกตงในวนท 29 มถนายน พ.ศ.2551 คดเปนเพยงรอยละ 38.61 กลาวคอนายแพทยกตตศกด คณาสวสด เปนตวแทนของคน 38 คนจาก 100 คน การทนายกเทศมนตรมคารอยละของคะแนนทนายกเทศมนตร ไ ดรบตอจ านวนผมสทธ เลอกตงทงหมดต านน เปนปญหาในเชงหลกการทวา นายกเทศมนตรมความชอบธรรมในการด ารงต าแหนงหรอไม เพราะนายกเทศมนตรเปนตวแทนของคนสวนนอยในเขตเทศบาลเทานน เพราะคะแนนทนายกเทศมนตรไดรบนนไมถงครงหนงของผมสทธเลอกตงทงหมด ตรงนเปนปญหาของระบบการเลอกตงทการเลอกตงเทศบาลใชอยเปนระบบเสยงขางมากอยางงาย (Simple Majority) มไดเปนระบบเสยงขางมากแบบเดดขาด (Absolute Majority) ดงนนเมอประเทศ

24

ไทยเปลยนมาใชรปแบบนายกเทศมนตรทมาจากการเลอกตงทางตรง กควรค านงถงเรองของระบบการเลอกตงดวย 3.9 การบรหารแบบมสวนรวมจะเกดขนหรอไมขนอยกบบคลกภาพของนายกเทศมนตร จากการศกษาผลกระทบจากการเลอกตงนายกเทศมนตรทางตรงของเทศบาลเมองมหาสารคาม พบวาภายใตโครงสรางรปแบบนายกเทศมนตรมาจากการเลอกตงทางตรง การบรหารงานเทศบาลจะโปรงใสหรอไมเพยงใด ประชาชนจะเขามามสวนรวมมากนอยเพยงไหน ขนอยกบบคลกภาพสวนตวของนายกเทศมนตรเปนส าคญ ทงนสบเนองจากความสมพนธทางอ านาจระหวางนายกเทศมนตรกบองคกรหรอบคคลอนๆ กระท งกบประชาชน เพราะตามกฎหมายหลงจากชนะการเลอกตง นายกเทศมนตรสามารถเขาท างานโดยไมจ าเปนตองฟงเสยงหรอค าปรกษาของใครกได นายวสทธ เจรญศร ปลดเทศบาลเมองมหาสารคาม ไดอธบายถงการท างานของนายกเทศมนตรทเขมแขงวา “กรณของเทศบาลเมองมหาสารคาม เสยงสวนใหญในสภาเทศบาลเปนของนายกเทศมนตร ดงนนจงทาใหนายกเทศมนตรใชอานาจมาก เปนเผดจการสภาจนไมฟงสมาชกสภาเทศบาล ดงนนในเวลาตอมาจงเกดการแตกแยกกนในกลมกรณการไมฟงความคดเปนของสมาชกสภาเทศบาลกไดแก งบกาวหนา เปนโครงการทสมาชกสภาเทศบาลเสนอเขามา ถานายกเทศมนตรไมเหนดวยกไมเอาโครงการนน ถาเปนระบบเดมนายกเทศมนตรตองฟงโครงการทสมาชกสภาเทศบาลเสนอมา หรอกรณทนายกเทศมนตรเกดความขดแยงขนกบสมาชกสภาเทศบาลคนใด กไมเอาโครงการไปลงพนทของสมาชกสภาเทศบาลคนนน...ทผานมา การบรหารงานของนายกเทศมนตรนายทตรตน ประสพสนตวฒนา เปนการบรหารงานทใชอานาจเกนขอบเขต ควรมการกระจายอานาจในการบรหารใหมากกวาน ตางจากในยคของนายกฯ สรจตร ยนตตระกล (มาจากการเลอกตงทางออมคนสดทาย) การบรหารงานจะมการประชมสมาชกสภาในแตละพนทวาแตละพนทจะมการจดงบประมาณลงพนทอยางไร”41 นอกจากน นายถนอม รตนมลตร ไดยกตวอยางใหเหนวาในสมย นายฑตรตน ประสพสนตวฒนา เปนนายกเทศมนตร นอกจากนายกเทศมนตรจะไมสนใจสภาเทศบาลในการจดท ารางขอบญญตงบประมาณรายจายประจ าปแลว ในการจดท าแผนตางๆ นายกเทศมนตรแทบจะไมไดลงพนทไปท าประชาคมฟงเสยงความตองการของประชาชนในแตละชมชนเลย มเพยงการสงเจาหนาทลงไปสอบถามความตองการของประชาชนบางเทานน การจดท าแผนดงกลาวท ากนเองระหวางนายกเทศมนตรและขาราชการประจ า แตกตางจากการบรหารงานของ นายแพทยกตตศกด คณาสวสด แมนายกเทศมนตรจะมอ านาจมาก สามารถบรหารงานไดโดยไมฟงเสยงใคร แตดวยบคลกการบรหารของคนยคใหม

25

นายกเทศมนตรไดใหความส าคญในการจดท าประชาคมชมชน เพอแสวงหาความตองการทแทจรงของแตละชมชนในการน ามาใชจดท าแผนพฒนาตางๆ42 ดงนนจะเหนวาความโปรงใสในการบรหารงานหรอการแสวงหาการมสวนรวมของประชาชน เปนบคลกสวนตวของผบรหารเทศบาล ระบบทเปนอยไมมมาตรการทค านงถงเรองความโปรงใสในการบรหารงานหรอการมสวนรวมของประชาชน ซงจะเปนปญหามากหากองคกรปกครองสวนทองถนไดนายกเทศมนตรทไมสจรต

3.10 เงนยงเปนปจจยส าคญในการท างานการเมอง ในการศกษาการเลอกตงนายกเทศมนตรทางตรงของเทศบาลเมองมหาสารคามครงนพบวา เงนมอทธพลหลายประการตอการเลอกตงนายกเทศมนตรและสภาเทศบาลรวมถงมผลกระทบตอการบรหารงานเทศบาลหลงการเลอกตง ไดแก

3.10.1 เงนเปนปจจยส าคญในการตดสนผลการเลอกตง เพราะเงนจงท าใหไดเปนนายกเทศมนตร

3.10.2 เงนทขอรบการสนบสนนจากนายทน สงผลหวหนาทมไมสามารถคดเลอกผสมครสมาชกสภาเทศบาลทมคณภาพเขาทมไมไดเพราะเดกฝากดงทกลาวมาแลว

3.10.3 เงนสงผลใหประชาชนมพฤตกรรมการเลอกตงทเลอกนายกเทศมนตรและสภาเทศบาลเปนทมเดยวกน สงผลใหสภาไมมฝายคานและหลกการตรวจสอบและถวงดลไมท างาน

3.10.4 เงนท าใหบทบาทของสภาเทศบาลกลายเปนตรายางของนายกเทศมนตร เพราะหลงการเลอกตงสมาชกสภาแตละคนตองเซนสญญากเงนจากหวหนาทม อทธพลของเงนตอการเลอกตงนายกเทศมนตรและสภาเทศบาลเมองมหาสารคาม พจารณาไดจากค าบอกเลาของผทเกยวของทวา “การเลอกตงเมอวนท 29 มถนายน 2551ทผานมา มผสมครนายกเทศมนตรรายหนงไดใชเงนการเลอกตงและซอเสยงกวา 28 ลานบาท โดยทาการซอกวา 3 รอบ นอกจากซอประชาชนทวไปแลว ทสาคญยงซอ อสม. ซงถอวาเปนหวคะแนนทสาคญอกดวย โดย อสม.ของเทศบาลเมองมหาสารคามมอย 300 คน กมการเรยกประชม และจายให อสม.แตละคนๆ ละ 2,000 บาท สเงนไมไดจรงๆ”43 หรอ “การเลอกตงครงทผานมาเมอ 29 มถนายน 2551 มการซอเสยงหวละ 500 บาท โดยซอหลายรอบ รอบแรกจายกอน 300 บาท ตอมากจายอก 200 บาท แตบางคมอาจมการจายกนถงหวละ 1,000 บาท”44 และ “การเลอกตงเมอวนท 29 มถนายน 2551 ทผานมา สาเหตทสไมไดเพราะสเงนไมได มการซอเสยงกวา 3 รอบ ความจรงในการจายเงนใน 2 รอบแรกตวเองคดวามสทธลน มโอกาส แตพอมการยงรอบ 3 กจบเลยสไมได...การซอเสยง 3 รอบนน รอบแรกจาย 300 บาทเพอใหเลอกนายกเทศมนตร รอบสองใหเลอกยกทม และยารอบสามใหยกทมทงนายกเทศมนตรและสมาชกสภาเทศบาลเปนทมเดยวกน...การจายรอบ 3 หนกสด จายกนจนนาทสดทาย แจกกนเหนๆ หวหนาทมแจกเองเลย เอารถตไปแจก จอดรถแจกหนาบาน กกต. อยแถวบานคอนอยเลย หวหนาทมบอกแจกเลยๆ ไมตอง

26

กลว กกต.กซอไวแลว...ในวนเลอกตงตอนบาย 2 โมงยงมการซอเสยงกนอยเลย ทมงานของผซอเสยงจะมบญชรายชอผใชสทธอยในมอ และจะเชคอยตลอดวาใครยงไมมาเลอกตง เมอเชคแลวกจะโทรตามเลยใหมารบเงน 300 บาทแลวเขาคหา...อสม.กซอ ซอหวคะแนนมาเปนปแลว ไมใชพงมาซอ มการเรยกประชม ให อสม.เอาหวคะแนนมาวนละ 5 คน แลวกมการแจกเสอแลวกใหคารถคนละ 200 บาท หมอซอหมดสถานวทย สอมวลชน สกายแลบ (สามลอเครอง)...”45

บทสรป บทความชนนเปนความพยายามทจะศกษาผลกระทบอนเกดจากการเลอกตงนายกเทศมนตรโดยตรงจากประชาชน อนเปนรปแบบการเลอกตงผบรหารทองถนทน ามาใชในเทศบาลของไทยเปนเวลาเกอบ 10 ป นบตงแตป พ.ศ.2543 โดยบทความชนนไดพฒนามาจากการงานวจยโดยมเทศบาลเมองมหาสารคามเปนพนทกรณศกษา ผลการศกษาพบวาผลกระทบทเกดขนจากการเลอกตงนายกเทศมนตรโดยตรงไดแก 1. การมจ านวนผสมครรบเลอกตงนายกเทศมนตรเพมมากขน 2. การมจ านวนผสมครรบเลอกตงสมาชกสภาเทศบาลเพมมากขน 3. เกดการแขงขนกนในการน าเสนอนโยบายในการรณรงคหาเสยงเลอกตงมากขน 4. การมจ านวนผมาใชสทธเลอกตงเพมขนเพยงเลกนอย 5. นายกเทศมนตรทมาจากการเลอกตงทางตรงมความเขมแขงมากขน 6. การเกดผรบผดชอบตอประชาชนทชดเจนขน 7. การเกดสภาวการณทสภาเทศบาลออนแอลง การตรวจสอบและถวงดลไมท างาน 8. ระดบความเปนตวแทนประชาชนของนายกเทศมนตรทต า 9. การบรหารแบบมสวนรวมจะเกดขนหรอไมขนอยกบบคลกภาพของนายกเทศมนตร 10. เงนยงเปนปจจยส าคญในการท างานการเมอง จะเหนวาการเลอกตงนายกเทศมนตรทางตรงมทงขอดและขอเสย ขอดทเกดขนคอการทสามารถแกไขปญหาความออนแอของฝายบรหารของเทศบาลทเคยเกดขนมาในอดต อยางไรกตามกมผลเสยตามมาหลายประการ แตขอเสยดงกลาวไมไดเกดขนจากการทนายกเทศมนตรมาจากการเลอกตงทางตรง หากแตเกดจากการทประเทศไทยเอาหลกการนายกเทศมนตรเขมแขง (Strong Mayor) และ หลกการนายกเทศนนตรทมาจากการเลอกตงทางตรงมารวมไวทตวคนๆ เดยวคอนายกเทศมนตร จงสงผลใหนายกเทศมนตรของไทยมอ านาจมากมหาศาล ล าพงการทนายกเทศมนตรมาจากการเลอกตงโดยตรงของประชาชนแยกจากสภาเทศบาลกกอใหเกดความชอบธรรมในการด ารงต าแหนงในฐานะตวแทนของประชาชนทงเขตเทศบาลแลว กฎหมายเทศบาลยงมอบอ านาจจ านวนมหาศาลทง อ านาจในการแตงตงหรอถอดถอนรองนายกเทศมนตร อ านาจในจดท ารางเทศบญญตงบประมาณรายจ ายประจ าปหรองบประมาณรายจายเพมเตม อ านาจในการบรหารงานบคคลของเทศบาล (ทองถนในบางประเทศ เชน มหา

27

นครลอนดอน แมนายกเทศมนตรจะมาจากการเลอกตงทางตรง แตอ านาจในการแตงตงปลดเทศบาลเปนอ านาจของสภานครลอนดอน)46 อ านาจในการยบยงเทศบญญตทตราโดยสภาเทศบาล นอกจากนยงไดถอนอ านาจในการตรวจสอบของสภาเทศบาลออกไป เชน อ านาจในลงมตไมไววางใจ (ในประเทศญปน แมนายกเทศมนตรจากการเลอกตงทางตรง แตสภาเทศบาลมอ านาจในการลงมตไมไววางใจนายกเทศมนตรซงสงผลใหนายกเทศมนตรพนจากต าแหนงได 47) เหลานลวนน ามาสขอเสยทมากกวาขอดของนายกเทศมนตรทมอ านาจมากผนวกกบมาจากการเลอกตงทางตรงของไทย จากขอคนพบดงกลาว ปญหาใหญกคอการทนายกเทศมนตรของไทยมอ านาจมากจนเกนไป ในขณะทสภาเทศบาลมกเหมอนไมม เปนปญหาของการทหลกการตรวจสอบและถวงดลไมท างาน ดงนนบทความครงนจงหวงวาจะไดจดประกายใหมการส ารวจผลกระทบจากการเลอกตงนายกเทศมนตรในพนทตางๆ เพอสรางขอสรปรวมในการน าไปสการหาทางแกไขปญหาดงกลาวตอไป

1 1 อาจารยประจ าสาขารฐศาสตร (การเมองการปกครอง) วทยาลยการเมองการปกครอง มหาวทยาลยมหาสารคาม 2 พระราชบญญตเทศบาล พทธศกราช 2481 , ราชกจจานเบกษา เลม 56 วนท 1 เมษายน 2482 หนา 155-186. 3 พระราชบญญตเทสบาล พทธสกราช 2486 , ราชกจจานเบกสา เลม 60 ตอนท 12 วนท 25 กมภาพนธ 2486 หนา 400-433. 4 รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540, ราชกจจานเบกษา เลมท 114 ตอนท 55 ก วนท 11 ตลาคม 2540 หนา 1-99., มาตรา 285. 5 พระราชบญญตเทศบาล (ฉบบท 11) พ.ศ.2543,ราชกจจานเบกษา เลมท 117 ตอนท 41 ก วนท 12 พฤษภาคม 2540 หนา 12-27. 6 พระราชบญญตองคการบรหารสวนจงหวด (ฉบบท 3) พ.ศ.2546, ราชกจจานเบกษา เลมท 120 ตอนท 109 ก วนท 4 พฤศจกายน 2546 หนา 5-20., พระราชบญญตเทศบาล (ฉบบท 12) พ.ศ.2546,ราชกจจานเบกษา เลมท 120 ตอนท 124 ก วนท 22 ธนวาคม 2546 หนา 1-15. และ พระราชบญญตสภาต าบลและองคการบรหารสวน

ต าบล (ฉบบท 4) พ.ศ.2546, ราชกจจานเบกษา เลมท 120 ตอนท 55 ก วนท 17 มถนายน 2546 หนา 7-20. 7 พระราชกฤษฎกาจดตงเทศบาลเมองมหาสารคาม จงหวดมหาสารคาม พทธศกราช ๒๔๗๙, ราช

กจจานเบกษา เลม ๕๓ หนา ๑๒๑๕, วนท ๑๔ กมภาพนธ ๒๔๗๙, น.๑๒๑๕-๑๒๑๙. 8 พษณ วตถ, การแขงขนเลอกตงสมาชกสภาเทศบาลเมองมหาสารคาม พ.ศ.2528-2533, วทยานพนธ

หลกสตรปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาไทยคดศกษา (เนนสงคมศาสตร) มหาวทยาลยมหาสารคาม, 2539, น.19-20.

9 ร.ต.ท.ไวพจน ขนสวรรณา, บทบาททางเศษฐกจและการเมองของชาวไทยเชอสายจนเขตเทศบาลเมองมหาสารคาม, รายงานการศกษาอสระตามหลกสตรปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาไทยคดศกษา (กลมสงคมศาสตร), 2543, น.157-218.

28

10 ประกาศผอ านวยการการเลอกตงประจ าเทศบาลเมองมหาสารคาม อ าเภอเมอง จงหวดมหาสารคาม เรอง

ใหมการเลอกตงสมาชกสภาเทศบาลเมองมหาสารคาม และ นายกเทศมนตรเมองมหาสารคาม ประกาศ ณ วนท 29 ธนวาคม พ.ศ.2546.

11 หนงสอส านกงานคณะกรรมการการเลอกตงประจ าจงหวดมหาสารคาม ท ลต (มค) 0702022 ลงวนท 12 มกราคม 2547 เรอง รายงานการรบสมครผสมครรบเลอกตงสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถน.

12 ประกาศคณะกรรมการประจ าเทศบาลเมองมหาสารคาม อ าเภอเมอง จงหวดมหาสารคาม เรอง ผลการนบคะแนนเลอกตง ประกาศ ณ วนท 1 เดอนกมภาพนธ พ.ศ.2547

13 ถนอม รตนมลตร สมาชกสภาเทศบาลเมองมหาสารคาม, สมภาษณ 18 มนาคม 2552. 14 ค าสงคณะกรรมการการเลอกตงท 155/2547 เรอง ใหมการเลอกตงนายกเทศมนตรและสมาชกสภา

เทศบาลเมองมหาสารคาม อ าเภอเมองมหาสารคาม จงหวดมหาสารคาม ใหม สง ณ วนท 18 พฤษภาคม พ.ศ.2547. 15 ประกาศคณะกรรมการประจ าเทศบาลเมองมหาสารคาม อ าเภอเมอง จงหวดมหาสารคาม เรอง ผลการนบ

คะแนนเลอกตง ประกาศ ณ วนท 23 เดอนพฤษภาคม พ.ศ.2547 (ผลการนบคะแนนการเลอกตงนายกเทศมนตร) 16 สรปจากประกาศคณะกรรมการประจ าเทศบาลเมองมหาสารคาม อ าเภอเมอง จงหวดมหาสารคาม เรอง

ผลการนบคะแนนเลอกตง ประกาศ ณ วนท 23 เดอนพฤษภาคม พ.ศ.2547 (ผลการนบคะแนนการเลอกตงสมาชกสภาเทศบาลเขตเลอกตงท 1, 2 และ 3 ซงเปนประกาศแยกคนละฉบบ)

17 ส านกงานคณะกรรมการการเลอกตงประจ าจงหวดมหาสารคาม, จดหมายขาวประชาสมพนธ ฉบบท 39 ประจ าเดอนกรกฎาคม 2551 วนทเผยแพร 1-7 กรกฎาคม 2551.

18 ประกาศคณะกรรมการการเลอกตงประจ าเทศบาลเมองมหาสารคาม อ าเภอเมอง จงหวดมหาสารคาม เรอง ผลการนบคะแนนเลอกตง ประกาศ ณ วนท 29 เดอนมถนายน พ.ศ.2551. (ผลการนบคะแนนการเลอกตงนายกเทศมนตร)

19 ประกาศคณะกรรมการการเลอกตงประจ าเทศบาลเมองมหาสารคาม อ าเภอเมอง จงหวดมหาสารคาม เรอง ผลการนบคะแนนเลอกตง ประกาศ ณ วนท 29 เดอนมถนายน พ.ศ.2551. (ผลการนบคะแนนการเลอกตงสมาชกสภาเทศบาลเขตเลอกตงท 1, 2 และ 3 ซงเปนประกาศแยกคนละฉบบ) 20 ขอมลเทศบาลต าบลบางละมง จงหวดชลบร รวบรวมขอมลโดยอาจารยโอฬาร ถนบางเตยว มหาวทลยบรพา, ขอมลเทศบาลต าบลเกาะคา จงหวดล าปาง รวบรวมขอมลโดยผชวยศาสตราจารยสายฝน นอยหด มหาวทยาลยธรรมศาสตร ศนยล าปาง และ ขอมลเทศบาลนครนครศรธรรมราช รวบรวมขอมลโดย อ .ดร.ฐรวฒ เสนาค า มหาวทยาลยวลยลกษณ

21 พระราชบญญตการเลอกตงสมาชกสภาเทศบาล (ฉบบท 4) พ.ศ.2501, ราชกจจานเบกษา เลมท 75 ตอนท 19 วนท 4 มนาคม 2501 หนา 61, มาตรา 4.

22 พระราชบญญตการเลอกตงสมาชกสภาทองถนหรอผบรหารทองถน พ.ศ.2545, ราชกจจานเบกษา เลม 119 ตอนท 107ก วนท 17 ตลาคม 2545 หนา 6, มาตรา 13.

23 พษณ วตถ, การแขงขนเลอกตงสมาชกสภาเทศบาลเมองมหาสารคาม พ.ศ.2528-2533, อางแลว, น.43-45.

29

24 สมภาษณ, นางนภา พทธสสะ (ผน าชมชนวดโพธศรและผสมครรบเลอกตงสมาชกสภาเทศบาลเมอง

มหาสารคาม เขตเลอกตงท 2), วนท 26 กรกฎาคม 2551. 25 Local government white papers “Modern local government: in touch with the people” (1998) <http://www.communities.gov.uk/archived/general-content/localgovernment/archivedlocalgovernment/>.

26 สมภาษณ, ทตรตน ประสพสนตวฒนา (อดตนายกเทศมนตรเมองมหาสารคามและผสมครรบเลอกตงนายกเทศมนตรเมองมหาสารคาม หมายเลข 1), วนท 26 กรกฎาคม 2551.

27 สมภาษณ, นายแพทยกตตศกด คณาสวสด (นายกเทศมนตรเมองมหาสารคาม), วนท 27 กรกฎาคม 2551.

28 สมภาษณ, นายวสทธ เจรญศร (ปลดเทศบาลเมองมหาสารคาม), วนท 28 กรกฎาคม 2551. 29 สมภาษณ, นางนภา พทธสสะ (ผน าชมชนวดโพธศรและผสมครรบเลอกตงสมาชกสภาเทศบาลเมอง

มหาสารคาม เขตเลอกตงท 2), วนท 26 กรกฎาคม 2551. 30 Kristof Steyvers and others (2008), “From Princess to President? Comparing Local Political

Leadership Transformation,” Local Government, 34(2):131-146. 31 Colin Copus (2004), “Directly Elected Mayors: A Tonic for Local Governance or Old Wine in New

Bottle?,” Local Government Studies, 30(4):576-588. 32 มรต วนทนากร, การเลอกตงผบรหารทองถนโดยตรงกบเทศบาลไทย : บทสรปสองคกรปกครอง

สวนทองถนไทยในภาพรวม, กรงเทพฯ: มสเตอรกอปป (ประเทศไทย), 2549, น.44. 33 สมภาษณ, ทตรตน ประสพสนตวฒนา (อดตนายกเทศมนตรเมองมหาสารคามและผสมครรบเลอกตง

นายกเทศมนตรเมองมหาสารคามหมายเลข 1), วนท 26 กรกฎาคม 2551. 34 สมภาษณ, นางนภา พทธสสะ (ผน าชมชนวดโพธศรและผสมครรบเลอกตงสมาชกสภาเทศบาลเมอง

มหาสารคาม เขตเลอกตงท 2), วนท 26 กรกฎาคม 2551. 35 สมภาษณ, ถนอม รตนมลตร, สมาชกสภาเทศบาลเมองมหาสารคาม, วนท 18 มนาคม 2552. 36 สมภาษณ, นางนภา พทธสสะ (ผน าชมชนวดโพธศรและผสมครรบเลอกตงสมาชกสภาเทศบาลเมอง

มหาสารคาม เขตเลอกตงท 2), วนท 26 กรกฎาคม 2551. 37 สมภาษณ, นายไพรช ตางมงคล (ผสมครสมาชกสภาเทศบาล เขต 2 แบบอสระ), วนท 27 กรกฎาคม

2551. 38 สมภาษณ, นายไพรช ตางมงคล (ผสมครสมาชกสภาเทศบาล เขต 2 แบบอสระ), วนท 27 กรกฎาคม

2551. 39 สมภาษณ, นางนภา พทธสสะ (ผน าชมชนวดโพธศรและผสมครรบเลอกตงสมาชกสภาเทศบาลเมอง

มหาสารคาม เขตเลอกตงท 2), วนท 26 กรกฎาคม 2551. 40 สมภาษณ, นายไพรช ตางมงคล (ผสมครสมาชกสภาเทศบาล เขต 2 แบบอสระ), วนท 27 กรกฎาคม

2551. 41 สมภาษณ, นายวสทธ เจรญศร (ปลดเทศบาลเมองมหาสารคาม), วนท 28 กรกฎาคม 2551. 42 สมภาษณ, ถนอม รตนมลตร, สมาชกสภาเทศบาลเมองมหาสารคาม, วนท 18 มนาคม 2552.

30

43 สมภาษณ, ทตรตน ประสพสนตวฒนา (อดตนายกเทศมนตรเมองมหาสารคามและผสมครรบเลอกตง

นายกเทศมนตรเมองมหาสารคาม หมายเลข 1), วนท 26 กรกฎาคม 2551. 44 สมภาษณ, นางนภา พทธสสะ (ผน าชมชนวดโพธศรและผสมครรบเลอกตงสมาชกสภาเทศบาลเมอง

มหาสารคาม เขตเลอกตงท 2), วนท 26 กรกฎาคม 2551. 45 สมภาษณ, นายไพรช ตางมงคล (ผสมครสมาชกสภาเทศบาล เขต 2 แบบอสระ), วนท 27 กรกฎาคม

2551. 46 Linze Schaap, Harry Daemen and Arthur Ringelin (2009), “Mayors in Seven European Countries: Part I. Selection Procedures and Statutory Position,” Local Government Studies, 35(1) : 95-108. 47 Council of Local Authorities for International Relations (CLAIR) (2004), Local Government in Japan, Japan: Tokyo, pp.47-48.