Εξέλιξη των προσεγγίσεων επέμβασης σε υπάρχοντα αστικό

ιστό

Επεμβάσεις αστικής «ανακαίνισης» - ανανέωσης και ανάπλασης

Αθηνά ΒιτοπούλουΣεπτέμβριος 2013

τρόποι επέμβασης σε υφιστάμενο αστικό ιστό – εξέλιξη της προβληματικήςΗ εξέλιξη των προσεγγίσεων σχετίζεται: _ με τη γενικότερη εξέλιξη της προβληματικής σχετικά με τον τρόπο επέμβασης στον αστικό χώρο: πέρασμα από έναν πολεοδομικό σχεδιασμό που είχε συρρικνωθεί σε ένα σύνολο από κανόνες και νόρμες που μπορούν να ισχύουν διεθνώς και ενδιαφέρονταν κυρίως για την κατανομή των χρήσεων γης στον αστικό χώρο (προσέγγιση μοντέρνου), σε έναν σχεδιασμό που έστρεψε ξανά το ενδιαφέρον του στον τρισδιάστατο χώρο της πόλης και τα στοιχεία που την αποτελούν, που λάμβανε υπ' όψη τον τόπο και τις ιδιαιτερότητές του και που ενίσχυε τον πολυλειτουργικό χαρακτήρα και τον επαναπροσδιορισμό της σημασίας του δημόσιου χώρου_ με την εξέλιξη της προβληματικής σχετικά με τη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς: διεύρυνση της έννοιας της πολιτιστικής κληρονομιάς από το μνημείο σε ευρύτερα αστικά σύνολα, αλλά και διεύρυνση της ίδιας της έννοιας της διατήρησης, από τη «μουσειακή» διατήρηση και αποκατάσταση των μνημείων και των ιστορικών κέντρων που δίνει έμφαση στην ιστορική και αισθητική αξία του δομημένου περιβάλλοντος, στην αποκατάσταση που αποσκοπεί στην επανάχρησή τους και την προσαρμογή τους στις ανάγκες της σύγχρονης ζωής (χρηστική αξία)_ με την εξέλιξη των οικονομικο-κοινωνικών συνθηκών και τις αντίστοιχες αλλαγές και μετασχηματισμούς στον αστικό χώρο, τα προβλήματα που παρουσιάζονται και πρέπει να αντιμετωπιστούν, τις καινούριες ανάγκες που προκύπτουν κλπ.

τρεις σχηματικά περίοδοι από τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο μέχρι σήμερα

_ Επεμβάσεις αστικής «ανακαίνισης» - ανανέωσης (urban renewal, renovation urbaine) που πραγματοποιούνται από το τέλος του πολέμου και κυρίως από τη δεκαετία 1950 μέχρι και τα τέλη της δεκαετίας 1970. Πρόκειται κατά κύριο λόγο για επεμβάσεις ριζικής αναδιάταξης του αστικού ιστού με πλήρη δηλαδή συνήθως απόρριψη του προϋπάρχοντος ιστού -όπου είχε διασωθεί έστω και τμηματικά- και ανακατασκευή του βάσει των αρχών του μοντέρνου κινήματος. Στις περισσότερες περιπτώσεις πρόκειται για προγράμματα κατοικίας, σε μεγάλο μάλιστα ποσοστό κοινωνικής κατοικίας, σε συνδυασμό σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό με εγκαταστάσεις κοινωνικού εξοπλισμού. Οι επεμβάσεις αυτές υλοποιήθηκαν από δημόσιους φορείς (κεντρική εξουσία ή τοπική αυτοδιοίκηση)

_ Επεμβάσεις αστικής ανάπλασης (rehabilitation, requalification) που έγιναν από τη δεκαετία 1970 αλλά κυρίως στη δεκαετία 1980, ενώ η σχετική προβληματική άρχισε να αναπτύσσεται από τα μέσα περίπου της δεκαετίας 1960. Ενσωματώνουν και υλοποιούν σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό την εξέλιξη της προβληματικής σχετικά με τον τρόπο επέμβασης στον αστικό χώρο και την έννοια της διατήρησης με σεβασμό προς τον προϋπάρχοντα ιστό. Περιλαμβάνουν ανάπλαση και/ή επιλεκτική αντικατάσταση του υπάρχοντος ιστού ή σε ορισμένες περιπτώσεις ανοικοδόμηση με σεβασμό στα βασικά τοπικά μορφολογικά και τυπολογικά χαρακτηριστικά. Πρόκειται για επεμβάσεις ανάπλασης υποβαθμισμένων περιοχών κατοικίας, λιγότερο ή περισσότερο κεντρικών, με ανάμειξη χρήσεων εμπορίου ή επιχειρήσεων, προγράμματα εγκαταστάσεων κοινωνικού εξοπλισμού αλλά και ανάπλασης δημοσίων χώρων που προωθούνται κυρίως από δημόσιους φορείς με σημαντική όμως παρουσία και ανάμειξη του ιδιωτικού τομέα

_ Επεμβάσεις αστικής αναγέννησης-ανανέωσης (urban regeneration, regeneration urbaine, renouvellement urbain), από τα τέλη της δεκαετίας 1980 και κυρίως από τις αρχές της δεκαετίας 1990 μέχρι σήμερα, που εστιάζουν στο ζήτημα της ανάκτησης εγκαταλελειμμένων αστικών περιοχών, περισσότερο ή λιγότερο χτισμένων, που έχασαν την αρχική τους λειτουργία λόγω ευρύτερων οικονομικών και κοινωνικών αλλαγών, όπως παλιές βιομηχανικές περιοχές, λιμενικές εγκαταστάσεις, σιδηροδρομικές εγκαταστάσεις και υποδομές, στρατιωτικές εκτάσεις αλλά και άλλα αστικά κενά. Πρόκειται βασικά για μακροχρόνιες, μεγάλης κλίμακας επεμβάσεις, που επιδιώκουν την τόνωση της οικονομικής ζωής των πόλεων μέσα από την ενίσχυση του τριτογενούς τομέα με την ανάπτυξη επιχειρηματικών δραστηριοτήτων, χρήσεων εμπορίου και αναψυχής αλλά και πολιτιστικών δραστηριοτήτων. Παρατηρείται μία συνεχώς αυξανόμενη σημασία της παρουσίας και του ρόλου του ιδιωτικού τομέα στη διαμόρφωση και υλοποίηση των προγραμμάτων με μειωμένη παρουσία του δημοσίου (κυρίως της κεντρικής εξουσίας). Έντονη παραμένει η παρουσία της τοπικής αυτοδιοίκησης, οι πρωτοβουλίες της οποίας είναι καθοριστικής σημασίας, ο ρόλος της όμως συχνά περιορίζεται σε αυτόν του συντονιστή

Pimlico, London

Lansbury (Stepney &Poplar), London

Lijnbaan, Rotterdam

Part-Dieu, Lyon

ΜπολώνιαRestauro IntegraleRecupero

Halles, Paris

D. Mangin

P. Berger, J. Anziutti

IBA, Berlin

Temple Bar, Dublin

Χωροθέτηση κατοικίας στους ορόφους (κόκκινο) και ξενοδοχείων (γαλάζια)

Χρήσεις πολιτισμού και αναψυχής

Δρόμοι με χωροθέτηση εμπορίου

Περιοδικό ΚΤΙΡΙΟ, αριθ. τχ. 127, Ιούλ-Αύγ 2000

Ν Α

Νέα, υπάρχοντα και τροποποιημένα κτίρια

Χρήση ακαλύπτου εντός οικοδ. νησίδας

Λαδάδικα, Θεσσαλονίκη

1822

1831

1870

1880

Ιδιοκτησίες 1917 και 1990

Χρήσεις ισογείων 1990

Χρήσεις ισογείων 1996

Δόμηση και αρχιτεκτονική επίλυση

βιβλιογραφία _Berlin 1976-1986, supplément au Bulletin d'Informations Architecturales no 99, Institut Français d'Architecture, décembre 1985._Berlin, Collection Portrait de ville, supplément au Bulletin d'Informations Architecturales no 159, Institut Francais d'Architecture, Datar, été 1992._Berlin: open city. The City on Exhibition, Berliner Festspiele, Architektenkammer, Berlin, 2000._Colonas Vassilis, Vitopoulou Athina, « Enjeux et outils de la protection du patrimoine récent en Grèce : de la conservation a la reconversion », in A. _Abry, R. Carabelli (sous la dir. de), Reconnaitre et protéger l'architecture récente en méditerranée, Maisonneuve et Larose, Paris, 2005, pp. 91-127._Devillers Christian, Le projet urbain, conférence du 4 mai 1994, cycle de conférences «Paris d'Architectes» au Pavillon de l'Arsenal, les mini PA, no 2, Editions du Pavillon de l'Arsenal, 1996 (2eme edition, 1ere edition 1994). _Huet Bernard, « Une génétique urbaine », Urbanisme 303/1998, σελ. 56-59._Ingallina Patrizia, Le projet urbain, coll. Que sais-je ?, PUF, Paris, 2001._Καραδήμου-Γερόλυμπου Αλεξάνδρα, «Παραδοσιακές αγορές. Συνολική διατήρηση και σύγχρονη αρχιτεκτονική δημιουργία», Κτίριο, τ. 127, Ιούλιος-Αύγουστος 2000, σελ. 35-40._Καρύδης Δημήτρης, Τα επτά βιβλία της πολεοδομίας, Εκδ. Παπασωτηρίου, Αθήνα 2006._«L'IBA Emscher Park - Un anti modele», Projet urbain, no 21, septembre 2000._Μπακιρτζής Α., «Μπολώνια. Η προστασία του ιστορικού κέντρου αφετηρία για την αλλαγή της μεθόδου ανάπτυξης της πόλης», Αρχιτεκτονικά θέματα 9 / 1975, σελ. 180-187.