1

ΚΟΖΥΒΑ ΠΑΣΧΑΛΙΝΑ

Msc Φυσικών Επιστημών, Med Επιστημών Αγωγής

«Εναλλακτικές μορφές διδασκαλίας των Φ.Ε. Μελέτη περίπτωσης: Η εξέλιξη της ζωής »

{ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ: PROJECT & LEARNING BY SIX THINKING

HATS}

ΣΕΝΑΡΙΟ – ΣΧΕΔΙΟ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ

Λάρισα

Φεβρουάριος 2013

2

http://www.vatican.va/various/cappelle/sistina_vr/index.htm

3

1) ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΣΕΝΑΡΙΟΥ - ΣΧΕΔΙΟΥ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ

ΚOΖΥΒΑ ΠΑΣΧΑΛΙΝΑ

«Εναλλακτικές μορφές διδασκαλίας των Φ.Ε. Μελέτη περίπτωσης: Η εξέλιξη της ζωής »

1.2 Εμπλεκόμενες γνωστικές περιοχές

Γνωστικό αντικείμενο: Βιολογία Γ’ Γυμνασίου & Γ΄ Λυκείου

1.3 Σκοπός & Στόχοι του σεναρίου- σχεδίου διδασκαλίας

Γενικός Σκοπός: είναι η γνωριμία και εξοικείωση των εκπαιδευτικών του κλάδου ΠΕ04 με τη βιωματική μάθηση και τη

δυναμική των ομάδων (ομαδοσυνεργατική μέθοδο) στη διδασκαλία των Φ.Ε.

Γνωστικοί:

1. Η γνωριμία με την ομαδοσυνεργατική μέθοδο

2. Η γνωριμία με τη βιωματική προσέγγιση της γνώσης των Φυσικών Επιστημών

3. Η γνωριμία με τη μεθοδολογία των καπέλων του DE Bono (LEARNING BY SIX THINKING HATS).

Δεξιότητες:

1.Να σχεδιάζουν δραστηριότητες με βάση τις θεωρίες που προαναφέρθηκαν

2.Να επικοινωνούν λειτουργικά μεταξύ τους

3. Να αναγνωρίζουν τα εμπόδια που δεν επιτρέπουν την επικοινωνία στην καθημερινότητα και στην τάξη

4. Να χρησιμοποιούν τεχνικές ένταξης στην ομάδα

5. Να χρησιμοποιούν τεχνικές εμψύχωσης

4

6. Να χρησιμοποιούν εναλλακτικές μεθόδους διδασκαλίας για τις φυσικές επιστήμες

7. Να αναγνωρίζουν τα συναισθήματά που αναδύονται κατά την εκπλήρωση του ρόλου τους.

8. Να αναπτύξουν το συναίσθημα της ενσυναίσθησης (empathy).

9. Να αναπτύξουν δεξιότητες συνεργασίας (να μοιράζονται τις δυσκολίες, αλλά και τις καλές πρακτικές με

συναδέλφους της ίδιας ή άλλης σχολικής μονάδας.

Στάσεις & Συμπεριφορές:

1. Να αποδέχονται την ευθύνη για τη λειτουργία της τάξης τους.

2. Να αισθάνονται συντονιστές, ηγέτες και εμψυχωτές της τάξης τους.

3. Να πιστεύουν ότι μπορεί μία τάξη να λειτουργεί ως ομάδα.

4. Να πιστεύουν ότι μπορούν να εφαρμοσθούν εναλλακτικές μέθοδοι διδασκαλίας και να είναι

αποτελεσματικές.

5. Να πιστεύουν ότι υπάρχουν πολλές και διαφορετικές οπτικές προσεγγίσεις των θεμάτων.

6. Να ζητάνε βοήθεια, όταν βρεθούν σε δυσκολία

7. Να αναπτύξουν θετική στάση απέναντι στον επιστημονικό τρόπο σκέψης και εργασίας

8. Να σέβονται την προσωπικότητα και τη διαφορετική άποψη του άλλου

1.5 Εκτιμώμενη διάρκεια

Διάρκεια: Η διδακτική παρέμβαση στους εκπαιδευτικούς θα διαρκέσει 9 διδακτικές ώρες.

5

2) ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΕΝΑΡΙΟΥ- ΣΧΕΔΙΟΥ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ

1η συνάντηση (3 ώρες) • Ενημέρωση των εκπαιδευτικών για τη διαδικασία και τη φιλοσοφία της προτεινόμενης

εκπαιδευτικής Δραστηριότητας. • Δραστηριότητες ανάπτυξης της συνοχής της ομάδας(Ανάπτυξη αισθήματος του ανήκειν/

Δημιουργία ομάδας) • Μελέτη περίπτωσης για εξοικείωση στη θεωρία του de Bono

Δραστηριότητες

Ι. Δημιουργία δυάδων:

«Όπως είσαστε στην ολομέλεια κοιταχτείτε μεταξύ σας και διαλέξτε κάποιον, που σας είναι άγνωστος ή λιγότερο οικείος και που νιώθετε ότι θα θέλατε να τον γνωρίσετε περισσότερο. Φτιάξτε μια δυάδα»

Μόλις φτιάξτε δυάδες πάρτε τις καρέκλες και καθίστε όπου θέλετε στον χώρο. Βάλτε τις καρέκλες σας απέναντι, ώστε να βλέπετε καλύτερα ο ένας τον άλλον… και πάρετε απόσταση από τις άλλες δυάδες, ώστε να μπορείτε να κουβεντιάσετε.

1ο Έργο 2άδας: γνωριμία

«Γνωριστείτε μεταξύ σας… λέγοντας κάποια βασικά, …όνομα κλπ, ή αν θέλετε δίνοντας μια εικόνα από τη καθημερινότητά σας, μέσα από την οποία θα θέλετε ο άλλος να σας γνωρίσει καλύτερα…, κάτι απλό που να μπορείτε να το μοιραστείτε σε αυτό το πλαίσιο και χρόνο»

2ο έργο 2άδας: μοίρασμα θετικής εμπειρίας

Μείνετε τώρα για λίγο με τον εαυτό σας και ανατρέξτε στα σχολικά σας χρόνια σε μια θετική στιγμή, κάτι που ζήσατε ως μαθητές που το θυμόσαστε με ζεστασιά και ευχαρίστηση.

Διαλέξτε εμπειρία που να νοιώθετε καλά να την μοιραστείτε σε αυτό το πλαίσιο και χρόνο. Όταν την έχετε και οι δυο, ανταλλάξετε την το με το ταίρι σας.

3ο έργο 2άδας: Δημιουργία τετράδων Η κάθε δυάδα να διαλέξει μια άλλη δυάδα με το ίδιο κριτήριο: από τους πιο άγνωστους, αυτούς που έχετε διάθεση να γνωρίσετε καλύτερα. Βοηθάμε την τετράδα να διαμορφωθεί: Κλείστε τον κύκλο και συγκεντρωθείτε στην δική σας συναλλαγή

6

ΙΙ. Δημιουργία τετράδων

1ο έργο της 4άδας: γνωριμία Γνωριστείτε μεταξύ σας λίγο διαφορετικά: Ας παρουσιάσει ο καθένας το ταίρι του

2ο έργο της 4άδας: παραγωγή γνώσης ΣΥΖΗΤΗΣΗ: Αξιοποιώντας τις θετικές εμπειρίες, δείτε ποιες αρχές αναγνωρίζετε ότι παράγουν ανθρώπινο κλίμα και καλή στιγμή στην εκπαίδευση.

3ο έργο της 4άδας: παραγωγή θεωρίας.

ΓΡΑΨΙΜΟ: Μαζέψετε τώρα κάποια σημεία της κουβέντας σας που θεωρείτε σημαντικά να τα μοιραστείτε με τους άλλους στην ολομέλεια - και να τα γράψετε σ’ ένα χαρτί της ομάδας. Μπορείτε να γράψετε διαπιστώσεις και συναισθήματα από αυτό που βιώσατε μεταξύ σας και που βγάλατε από τις αφηγήσεις των εμπειριών σας, απαντώντας στο τι παράγει μια καλή στιγμή. «όλες οι φωνές είναι καλό να ακούγονται»

4o έργο της 4αδας: προσδοκίες και συμβόλαιο Η κάθε ομάδα γράφει σε ένα χαρτί μετά από συζήτηση ποιες είναι εκείνες οι αρχές που θα ήθελε να συμβαίνουν κατά τη διάρκεια του μαθήματος για να την κάνουν να αισθάνεται καλά. Επίσης καταγράφουν ποιες είναι οι προσδοκίες τους από τη συμμετοχή τους στο σεμινάριο.

Υπογράψτε το χαρτί σας με τα ονόματα των 4 μελών αλλά και με ένα όνομα για την ομάδα σας που να εκφράζει την ταυτότητά σας ως ομάδα, να απορρέει από την κουβέντα σας.

ΙΙΙ. ΟΛΟΜΕΛΕΙΑ

Όταν τελειώσουν ζητάμε: «ανοίξετε οι μικρές ομάδες στην ολομέλεια χωρίς να χάσετε τη σύνθεσή σας και μοιραστείτε με τον εκπρόσωπό σας αυτό που αποφασίσατε». Μιλούν οι ομάδες με όποια σειρά προκύψει (όχι προκαθορισμένη με το πώς κάθονται κλπ).

7

Καθώς ακούμε τις αναφορές των ομάδων σημειώνουμε αυτά που λένε.

Συνθέτουμε τις απόψεις τους και δημιουργούμε το ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ ΤΗΣ ΟΜΑΔΑΣ και τις ΠΡΟΣΔΟΚΙΕΣ της.

Υπογραμμίζουμε τη συμβολή κάθε ομάδας χωρίς να αγνοήσουμε καμία

Αναδεικνύουμε τον τρόπο που συνδέονται οι ομάδες μεταξύ τους.

8

SIX THINKING HATS

Επιλέγεται ένα θέμα που τους απασχολεί π.χ η εφαρμογή της Ομαδοσυνεργατικής μεθόδου στη διδασκαλία των μαθημάτων τους. Αυτό γίνεται το αντικείμενο για την «άσκηση» της ομάδας στην προσέγγισή του με βάση « LEARNING BY SIX THINKING HATS».

9

IV> Κλείσιμο της συνάντησης

Αξιολόγηση: Καταγράφουν σε διαφορετικού χρώματος post-it ανώνυμα:

Τι κρατάω από τη σημερινή συνάντηση, Τι πετάω , τι θα ήθελα να αλλάξει.

10

2η συνάντηση (3ώρες)

Προσέγγιση της ύλης μέσα από βιωματικές διαδικασίες.

Γενικός Σκοπός:

Οι εκπαιδευτικοί να υλοποιήσουν ένα σχέδιο εργασίας (project) με θέμα την Εξέλιξη των ειδών.

Επιμέρους Στόχοι

Ως προς το γνωστικό αντικείμενο

Να γνωρίσουν τη ζωή και το έργο του Δαρβίνου.

Να αναγνωρίζουν ότι η σημερινή ποικιλομορφία των οργανισμών είναι αποτέλεσμα μιας εξελικτικής πορείας

εκατομμυρίων ετών.

Να συσχετίζουν την ποικιλομορφία των οργανισμών με το περιβάλλον στο οποίο ζουν.

Να περιγράφουν το μηχανισμό με τον οποίο τα είδη των οργανισμών εξελίσσονται.

Να ορίζουν τη φυσική επιλογή.

Να αναφέρουν και να εξηγούν τις μαρτυρίες που συνηγορούν υπέρ της κοινής προέλευσης των οργανισμών.

Να αναφέρουν και να περιγράφουν τα στάδια εξέλιξης του ανθρώπινου είδους.

Να αντιληφθούν ποια είναι η θέση του ανθρώπου ανάμεσα στα άλλα είδη ζωντανών οργανισμών, καθώς και τη

σχέση του με αυτούς.

Να γνωρίσουν το ιστορικό πλαίσιο και να συγκρίνουν διαφορετικές φιλοσοφικές και επιστημονικές απόψεις για

την προέλευση και την εξέλιξη της ζωής.

Ως προς τη μαθησιακή διαδικασία

Να συνεργάζονται για να δημιουργήσουν ένα δικό τους ομαδικό έργο.

Να αυτενεργούν

11

Να συλλέγουν πληροφορίες

Να επεξεργάζονται πληροφορίες (αναλυτική ικανότητα)

Να καταλήγουν σε συμπεράσματα (συνθετική ικανότητα)

Να παρουσιάζουν τα συμπεράσματά τους με πρωτότυπο και τεκμηριωμένο τρόπο

Αξιοποιούνται εκπαιδευτικά λογισμικά και υπηρεσίες των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και Επικοινωνίας

(ΤΠΕ)

Χρησιμοποιείται το «Λογισμικό Βιολογίας Α΄ και Γ΄ Γυμνασίου» που συμπεριλαμβάνεται στο εκπαιδευτικό

υλικό της Βιολογίας Γυμνασίου, καθώς και το διαδίκτυο για την αναζήτηση κατάλληλων πληροφοριών και βίντεο.

Κάθε σχέδιο εργασίας ακολουθεί συγκεκριμένες φάσεις προκειμένου να εξυπηρετηθούν οι αρχές και οι

στόχοι του. Συνήθως οι φάσεις αυτές είναι:

1)Ευαισθητοποίηση (ενεργοποίηση ενδιαφέροντος και ενημέρωση για το θέμα), 2) συλλογή πληροφοριών, 3)

επεξεργασία πληροφοριών (ανάλυση-σύνθεση), 4) παρουσίαση συμπερασμάτων, 5) αξιολόγηση.

1)Ευαισθητοποίηση (ενεργοποίηση ενδιαφέροντος και ενημέρωση για το θέμα)

12

Δραστηριότητες:

1η: Ευαισθητοποίηση (ενεργοποίηση ενδιαφέροντος και ενημέρωση για το θέμα). Η ευαισθητοποίηση μπορεί να γίνει με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους. Εδώ προτείνονται κάποιοι

-Προβολή ενός βίντεο με στοιχεία από τη βιογραφία του Δαρβίνου ( Αυτά που προτείνονται είναι 10λεπτα. Ζητείται να σημειώσουν κατά τη διάρκεια της προβολής 5 έννοιες που αναφέρονται και είναι σημαντικές για το θέμα)( 15΄)

http://www.youtube.com/watch?v=1awPzTuBR1I

http://www.youtube.com/watch?v=AWjQdGG-2do

http://www.youtube.com/watch?v=fUqU4__sZbk

http://www.youtube.com/watch?v=TXT8UD5Bzec

http://www.youtube.com/watch?v=XlZgXyG1Ge8

ή

-Μία παρουσίαση από τον εκπαιδευτικό με τα βασικά στοιχεία για την εξέλιξη.(και εδώ να ζητηθεί να σημειωθούν 5 βασικές έννοιες) (βλέπε ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ)

13

2η: Καθορισμός αξόνων για την ανάπτυξη του θέματος (15΄)

Ξεκινάμε με καταιγισμό ιδεών (Ιδεοθύελλα / brainstorming) ως προς την έννοια της Εξέλιξης. Ο κάθε συμμετέχων λέει τις έννοιες που κατέγραψε ή του έρχονται στο μυαλό όταν ακούει την έννοια ΕΞΕΛΙΞΗ. Ο εκπαιδευτής καταγράφει στον πίνακα όλες τις έννοιες χωρίς σχολιασμό και στη συνέχεια τις ομαδοποιεί. Εάν ο εκπαιδευτής θεωρήσει ότι κάποιες βασικές έννοιες δεν ειπώθηκαν μπορείτε να τις συμπληρώσει ο ίδιος. Η ομαδοποίηση οδηγεί στους άξονες ανάπτυξης του θέματος. Π.Χ

1ος άξονας: Η ζωή και το έργο του Δαρβίνου

14

2ος άξονας: Η εξέλιξη των ειδών και η φυσική επιλογή

15

3ος: Μαρτυρίες για την εξέλιξη των ειδών

16

4ος: Η ιστορία της εξέλιξης των ειδών - Λαμάρκ και Δαρβίνος

17

5ος:Η εξέλιξη του ανθρώπου

18

6ος: Σύγκριση φιλοσοφικών και επιστημονικών απόψεων για την προέλευση και την εξέλιξη της ζωής.*

*Ο 6ος άξονας δεν δίνεται σε καμία υποομάδα γιατί θα «δουλευτεί» από την ολομέλεια στο τέλος του Project.

19

3η: Κατανομή αξόνων στις υποομάδες και καθορισμός ερευνητικών ερωτημάτων για την ανάπτυξη του κάθε άξονα (10΄)

Κάθε υποομάδα αναλαμβάνει (με επιλογή ή κλήρωση) την ανάπτυξη ενός ή δύο θεματικών αξόνων και στη συνέχεια καθορίζει τα ερευνητικά ερωτήματα στα οποία θα απαντήσει ώστε να αναπτυχτεί ο θεματικός της άξονας ( Ερωτήματα που απαντούν στις αντωνυμίες: πού, πώς γιατί, πότε, με ποιο τρόπο…)

20

4η: Συλλογή και επεξεργασία πληροφοριών ( 20’)

Μπορεί να δοθεί από τον εκπαιδευτικό ένας φάκελος ανά υποομάδα και άξονα με το απαραίτητο υλικό.

Γίνεται η κατανομή των εργασιών στα μέλη της υποομάδας όπως και το χρονοδιάγραμμα των εργασιών.

Ο/Η εκπαιδευτικός παραδίδει σε κάθε ομάδα ένα φάκελο που περιέχει πληροφοριακό υλικό, σχετικό με το θέμα της ομάδας, που αντλείται κυρίως από το κεφάλαιο της Εξέλιξης που συμπεριλαμβάνεται στα Βιβλία Βιολογίας Γ΄ Γυμνασίου και Γ΄ Λυκείου Γενικής Παιδείας καθώς και στα αντίστοιχα τετράδια εργασιών. Τα μέλη κάθε ομάδας αναλαμβάνουν να μελετήσουν και αν θέλουν να εμπλουτίσουν το περιεχόμενο του φακέλου τους με επιπλέον πληροφορίες που θα αναζητήσουν σε άλλες πηγές.

Οι μαθητές/τριες μελετούν και επεξεργάζονται το πληροφοριακό υλικό του φακέλου τους. Για την επεξεργασία των πληροφοριών, την εστίαση της προσοχής των μαθητών/τριών στα κύρια σημεία και τη σύνθεση νέας γνώσης, απαιτείται κριτική ανάγνωση των κειμένων από τους μαθητές. Για αυτόν το λόγο, κάθε φάκελος μπορεί να συνοδεύεται από ένα ή περισσότερα φύλλα εργασίας, που θα βοηθήσουν τους μαθητές να εστιάσουν στις σημαντικές πληροφορίες του φακέλου, να τις συγκρίνουν μεταξύ τους, να αναστοχαστούν συγκρίνοντας τις πληροφορίες με δικές τους εμπειρίες, να καταλήξουν σε συμπεράσματα. Συστήνεται οι μαθητές/τριες να ακολουθήσουν τις οδηγίες των φύλλων εργασίας που συνοδεύουν το πληροφοριακό υλικό. ( το περιεχόμενο των φακέλων ανά άξονα και τα αντίστοιχα φύλλα εργασίας περιλαμβάνονται στο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ)

21

5η Δραστηριότητα: Σύνθεση των πληροφοριών και προετοιμασία για παρουσίαση στην ολομέλειa

(40’ )

22

6η Δραστηριότητα: Κλείσιμο

Αξιολόγηση: Καταγράφουν σε διαφορετικού χρώματος post-it ανώνυμα:

Τι κρατάω από τη σημερινή συνάντηση, Τι πετάω , τι θα ήθελα να αλλάξει.

23

3η συνάντηση ( 2ώρες)

Δραστηριότητες:

1η Η κάθε υποομάδα παρουσιάζει τα συμπεράσματα και τις πληροφορίες που συνέλεξε για τον άξονα που ανάλαβε. Σύνθεση όλων των στοιχείων από τον/ την εκπαιδευτικό. Μικρή εισήγηση ολοκληρωμένα για την εξέλιξη.(45’)

24

2η SIX THINKING HATS.

Τίθεται ως θέμα συζήτησης ο 6ος άξονας (Σύγκριση φιλοσοφικών και επιστημονικών απόψεων για την προέλευση και την εξέλιξη της ζωής). Η συζήτηση γίνεται με βάση τα ; SIX THINKING HATS. Η Ολομέλεια σε κύκλο , τα 6 καπέλα στο κέντρο (θα έχουν κατασκευασθεί με τα αντίστοιχα χρώματα ). Οι συμμετέχοντες συζητούν τη θρησκευτική και επιστημονική άποψη για την προέλευση της ζωής με βάση το χρώμα του καπέλου που επιλέγουν κάθε φορά. Η σειρά των καπέλων είναι :

25

26

27

3η .ΑΝΑΣΤΟΧΑΣΜΟΣ / ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ

(αφορά τους εκπαιδευόμενους εκπαιδευτικούς)

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟΥ

1. Τρία πράγματα που μου άρεσαν στις συναντήσεις ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

2. Τρία πράγματα που με δυσκόλεψαν …………………………………………………………………………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

3. Τί από αυτά που έγιναν νομίζω ότι θα χρησιμοποιήσω…………..

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

4. Ποιες δυσκολίες νομίζω ότι θα αντιμετωπίσω στην εφαρμογή τους …………………………………………………………………..…………………………………………………………………………………………………………………………………………….

………………………………………………………………………………………………………..

5. Γράψτε τρεις λέξεις με τις οποίες θα χαρακτηρίζατε τις συναντήσεις

α…………………………………..

β………………………………………

γ…………………………………………..

Ευχαριστούμε για την ανταπόκρισή σας

28

Ενδεικτική Βιβλιογραφία 1. Διδακτικό σενάριο Παναγιωτίδου Βαρ.: http://didascience.wordpress.com/category/projects/

2. Βιολογία γεν. παιδείας Γ΄ Λυκείου.

3. Υλικό (κείμενα, φωτογραφίες κ.α ) από το διαδίκτυο ή τον έντυπο και περιοδικό τύπο π.χ.:

http://www.darwin200.org,

http://www.darwinproject.ac.uk/.

4. Βιολογία Γ΄ Γυμνασίου

5. Λογισμικό «ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α΄ και Γ΄ Γυμνασίου» που συνοδεύει το εκπαιδευτικό υλικό της Βιολογίας του Γυμνασίου.

6. Εισηγήσεις/ παρουσιάσεις που περιέχονται στο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ των κ.κ Μαμούρη & Αμπατζόπουλο καθηγητών στα Παν/μια Θεσσαλίας & Αριστοτέλειο αντίστοιχα

7. Εισήγηση του De BONO : http://www.youtube.com/watch?v=_5DK8XPUEaU

8. Σ. Κιουλάνης: 6 thinkiing hats - θεωρητικό πλαίσιο και εφαρμογές της μεθόδου στη διδασκαλία και στη διαδικτυακή μάθηση. Εισήγση - βιωματικό εργαστήριο (Δράμα, 2012) Διατίθεται: http://www.kioulanis.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=131:presentations&catid=37:2011-12-18-14-40-55

9. 205 βιωματικές ασκήσεις για εμψύχωση ομάδων Συγγραφέας: Αρχοντάκη Ζάννα, Φιλίππου Δάφνη Εκδότης: Καστανιώτη Έτος έκδοσης: 2003

10. Ιστορίες για να ονειρεύεσαι... Παιχνίδια για να μεγαλώνεις... Για εμψύχωση βιωματικών ομάδων προσωπικής ανάπτυξης Πόλα Καραντάνα, Δάφνη Φιλίππου ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ

29