araŞtirmada etİk yaklaŞimlar
TRANSCRIPT
ARAŞTIRMADA ETİK
YAKLAŞIMLAR
Dr.Öğretim Üyesi Nuriye YILDIRIM
ŞİŞMAN
İÇERİK:
Araştırma etiği ile ilgili temel kavramlar,
Araştırma etiğinin dünyadaki tarihsel gelişimi,
Araştırma etiğinin Türkiye’ deki tarihsel gelişimi,
Bir araştırmanın etik açıdan özellikleri,
“İnsanları yasa ve ceza ile yönetirseniz, onlar bir
daha yanlış yapmayacaklar, ancak şeref ve
utanma duygularına da sahip olmayacaklardır.
Fakat, insanları erdem ve ahlâk kuralları ile
yönetirseniz, o zaman onlar hem şeref ve utanma
duygusuna sahip olacaklar, hem de doğruyu
yapmaya çalışacaklardır.”
İşin doğrusu ne yalnızca yasa ve ceza, ne de
yalnızca ahlak ve erdem toplumu tek başına
yönetmeye kâfi değildir. Hem yasa ve ceza; hem
de ahlak ve erdem olmalı ve bunlar dengeli olarak
yürütülmelidir.
Konfüçyüs
AHLAK - ETİK İLİŞKİSİ
Ahlâk, toplumun en üst
düzeydeki davranış
standartlarıdır.
Bireylerin meslekî ve
kurumsal rollerinden
bağımsızdır
Toplumun tümü için
geçerlidir.
AHLAK - ETİK İLİŞKİSİ
“Etik”, insanlar arasındaki
ilişkilerin temelinde yer alan
değerleri, ahlaki bakımdan iyi ya
da kötü; doğru ya da yanlış
olanın niteliğini ve temellerini
araştıran felsefe dalıdır.
Yunanca ethos
(töre,gelenek,alışkanlık)
sözcüğünden türetilmiştir.
AHLAK - ETİK İLİŞKİSİ
Etik, davranış
kuralları, davranışın
bilimidir.
Toplumdaki belirli bir
mesleğin, işin,
kurumun veya grubun
davranış
standartlarıdır.
AHLAK - ETİK İLİŞKİSİEtik davranışlar:
Günlük
davranışlarda etik
ilkelere dikkat etmek
Bir ikilem ile
karşılaşıldığında etik
karar verme sürecini
kullanmak
Evrensel Etik İlkeler
Yarar sağlama
Zarar vermeme
Otonomi
Adalet
Sadakat
Dürüstlük
Güvenilirlik
ETİK KARAR VERME ADIMLARI
Etik ikilemin tanımlanması
Bilgi toplanması
Seçeneklerin tanımlanması
Karar verme
Eyleme geçme
Değerlendirme
ARAŞTIRMA ETİĞİNİN TARİHSEL
GELİŞİMİ
Tıp etiği ile yaklaşık
2400 yıl önce tıbbın
babası olarak
nitelendirilen
Hipokrat’ın
söylemleriyle
tanışıyoruz.
Önce zarar vermeme
ARAŞTIRMA ETİĞİNİN TARİHSEL
GELİŞİMİ
1933- 1945 yılları,
Nazi Almanya’sında,
Nazi rejimi programı
kamplardaki tutuklu
Yahudiler üzerinde
yürütülmüştür.
ARAŞTIRMA ETİĞİNİN TARİHSEL
GELİŞİMİ
1933- 1945 yılları arasında Japon’ lar Antrax, Kolera, Tifo, Tifüs, Çiçek gibi hastalıkların etkenlerini kullanarak biyolojik savaş deneylerini insan denekler üzerinde yürüttüler .
ARAŞTIRMA ETİĞİNİN TARİHSEL
GELİŞİMİ
1932 yılında
Amerika’nın Tuskegee
kasabasında Amerika
Halk Sağlığı Servisinde
400 genç erkek zenciler
üzerinde sifilisle ilgili
çalışmalar 40 yıl
boyunca
sürdürülmüştür.
ARAŞTIRMA ETİĞİNİN TARİHSEL
GELİŞİMİ1960’larda
Brooklyn’deki Jewish Kronik Hastalıklar Hastanesi’nde yaşlı hastalarda canlı kanser hücresi enjeksiyonuna karşı bireylerin yanıtı değerlendirilmiş.
ARAŞTIRMA ETİĞİNİN TARİHSEL
GELİŞİMİ
1947 yılında Nazi liderler Nüremberg Mahkemelerince yargılanmışlardır.
1948 Nüremberg kodu, araştırmalarda insan denekleri ile ilgili resmi etik standartların oluşturulduğu ilk uluslararası çabalardan biridir.
Bir okul müdürü her eğitim öğretim yılı
başında öğretmenlere bu mektubu
gönderirmiş:
Bir toplama kampından sağ kurtulanlardan
biriyim.
Gözlerim hiçbir insanın görmemesi gereken
şeyleri gördü.
İyi eğitilmiş ve yetiştirilmiş mühendislerin inşa
ettiği gaz odaları, iyi yetiştirilmiş doktorların
zehirlediği çocuklar, işini iyi bilen hemşirelerin
vurduğu iğnelerle ölen bebekler, lise ve
üniversite mezunlarının vurup yaktığı insanlar.
Eğitimden bu nedenle kuşku duyuyorum.
Sizlerden isteğim şudur:
Öğrencilerinizin insan olması için çaba
harcayın. Çabalarınız bilgili canavarlar ve
becerikli psikopatlar üretmesin. Okuma
yazma, matematik, çocuklarınızın daha
fazla insan olmasına yardımcı olursa
ancak o zaman önem taşır...
Almanya’nın felaketi tek başına Hitler
değildir. Alman felaketinin sorumlusu bir
Hitler yaratan ve kendi kaderini onun
ellerine kendi isteğiyle teslim eden Alman
halkıdır.
William Caar – Alman düşünür
ARAŞTIRMA ETİĞİNİN TARİHSEL
GELİŞİMİ
Nuremberg Kodlarına göre,
araştırmaya katılacak kişilerin
öncelikle gönüllü olması,
açıklamalı onamlarının alınması,
araştırmaların bilimsel açıdan
yeterli ve uzman kişilerce
yürütülmesi gerekmektedir.
ARAŞTIRMA ETİĞİNİN TARİHSEL
GELİŞİMİ
Helsinki Bildirgesi
İnsan Hakları Evrensel
Bildirgesi
Hasta Hakları Belgesi
Belmont Raporu
Uluslar arası
Hemşireler Birliği
Etik Kodları
TÜRKİYE’DEKİ GELİŞMELER
Tıbbi Deontoloji Tüzüğü
Hasta Hakları Yönetmeliği
İlaç Araştırmaları Hakkında Yönetmelik
Hemşireler İçin Etik İlke ve Sorumluluklar (THD)
BİR ARAŞTIRMANIN ETİK AÇIDAN ÖZELLİKLERİ
- ARAŞTIRMA TASARIMI
Konunun seçimi: Araştırmanın
“gerçekten yapılmaya değer ” olup
olmadığı öncelikle tartışılmalıdır.
Finansman:
Araştırma Önerisinin İlgili Birimlerin
İncelemesine Sunulması:
BİR ARAŞTIRMANIN ETİK AÇIDAN ÖZELLİKLERİ
- ARAŞTIRMA VERİLERİNİN
TOPLANMASI
Araştırmaya Katılım:
Araştırmalarda araştırmacıların, insan
deneklere ait insan haklarını bilmeleri,
korumaları etik sorumluluklarıdır. Bu
haklar şunlardır:
ARAŞTIRMA VERİLERİNİN
TOPLANMASI Aydınlatılmış Onam,
Gizlilik ve gizliliğin Korunması Hakkı,
Özerkliğe Saygı,
Doğru Davranılma,
Zarar Vermeme / Yararlılık,
Araştırma Projesine Zarar Verse Bile, Deneğin Hiçbir Korku ve Baskı Duymaksızın Araştırmaya Katılmaktan Vazgeçme Hakkı,
Araştırmaya Katılma Yanı Sıra, Hizmet Alma Hakkı.
Araştırma iyi tasarlanmalı ve iyi kalitede
olmalıdır
.
Araştırma potansiyel yararları
açısından meşru olmalıdır.
Araştırma güvenli olmalıdır ve neden
olduğu herhangi bir potansiyel zararları
varsa bu araştırmanın kabul edilen
yararları açısından dikkate alınmalıdır.
Araştırmanın potansiyel yararları
katılımcıları riske maruz bırakmayı haklı
çıkarmayabilir.
Bilgilendirilmiş onam olmalıdır.
Çocuklar ve savunmasız insanlar,
özellikle bilgilendirilmiş onam
konusunda özel zorluklar gösterirler.
Ebeveynler ve bakıcılarının çocukları
adına onam vermeleri her zaman etik
olarak uygun olmayabilir.
Katılımcı bilgileri gizli kalmalıdır ve
veriler güvende olmalıdır.
Katılımcıların istedikleri zaman
çalışmadan çekilme hakları vardır.
BİR ARAŞTIRMANIN ETİK AÇIDAN
ÖZELLİKLERİ
Verilerin yazımı ve
yayınlanması
Bilimsel yalancılığın önlenmesinde üç genel yaklaşımın yararlı ve önemli olduğu üzerinde durulmaktadır :
I. Araştırıcıların eğitimi ve öğretimi
II. Araştırıcılar üzerinde baskıları azaltmaya yönelik tedbirlerin alınması,
III. Araştırıcılar üzerinde mali baskıların azaltılması.
Kişiler düşünür olmadıkça, hangi haklara
sahip olduğunu anlamadıkça kitleler,
istenilen yöne, herkes tarafından iyi veya
kötü yönlere yöneltilebilir.
Mustafa Kemal Atatürk
TEŞEKKÜRLER…………