T.C. EGE NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTS FELSEFE ANABLM DALI

HANNAH ARENDTTE KAMUSAL ALAN KAVRAMININ EPSTEMOLOJK TEMELLER

YKSEK LSANS TEZ Seyran Baak CAL

DANIMAN: Yrd. Do. Dr. hsan Oktay ANAR

ZMR-2006

2

Ege niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Mdrlne sunduum Hannah Arendtte Kamusal Alan Kavramnn Epistemolojik Temelleri adl yksek lisans tezinin, tarafmdan, bilimsel ahlak ve normlara uygun bir ekilde hazrlandn, tezimde yararlandm kaynaklar dipnotlarda ve kaynakada gsterdiimi onurumla dorularm.

Seyran Baak cal

3

4

NDEKLER

NSZ...6 GR..7

BLM 1

1. ARENDTN KAMUSAL ALAN DEAL : ANTK YUNAN POLS SSTEM ....19 a. Polisin Varolu Nedeni : Grkem Aray ve Ortak Dnyann Kurulmas....19

b. Antik Yunan Felsefesi ve Arendtin Polise Bak As..29 c. Arendt in Kamusal Alanda Yurtta Olmann ve Politikann nemi.........47 2. ARENDT FELSEFESNDE KAMUSAL ALAN NE ANLAMA GELR? ..55

a. Kamusal Alann Olumas in zel Alann Ayrmnn Gerei.62 b. Gereklik Algsn Salamas..66 c. Bireysel karlardan Arnm Ortak Bir Dnya in Biimlenmesi ..69 d. nsann lmsz Olma Tutkusuna Cevap Vermesi ...77

3. KAMUSAL ALANI OLUTURAN GLER...83 a. zgrlk.83 b. Emek ve ile Olan likisi inde: Eylem.....87 c. Konuma ve nsani oulluk Durumu...107

5

BLM 2

POLSTEN TOPLAMA KAMPLARINA UZANAN SRETE KAMUSAL ALANIN K:

1. K HAZIRLAYAN TEORK VE PRATK ZEMN..114 a. Kamusal Alan Oluturan Bireyin Atomizasyonu....121 b. Toplumsaln Ykselii ve Kitle Toplumunun Domas....127

c. Din,Otorite ve Gelenein Kayb...140 d. zgrln Kayb157

e. zel Alandan Dar karak Yaam Kuatan Ekonomik Etkinlikler:..161

1. Emek .162 2. 166

f. iddetin Politika ile likilenmesi.......169 2. KAMUSAL ALANI YOK EDEN BYK POLTK KTLKLER: TOTALTARZM, EMPERYALZM, ANTSEMTZM......176 3. ARENDTN ZM NERS190

SONU......197 KAYNAKA 205 ZGEM..........214 ZET.215 ABSTRACT..............................................................................................................216 Ek-1- Hannah Arendtin Yaam....217

6

NSZ

Antik Yunan polisine derin yaknl ile modern dnyaya kar derin endieleri olan bir filozofun bak asyla; gemite dnce zerine temellenen felsefe gelenei tarafndan, zamanmzda ise ekonomik karlar tarafndan ikinci plana itilmi olan kamusal alann ve bu alanla ayn anlama gelen politikann, insan iinde bulunduu amazdan kurtaracak yegane etkinlik olduunu anlatmak, bu almann temel amacdr. nsan olmay politik olmakla, politik olmay ise ortak bir dnya adna eylemde bulunmakla tanmlayan Hannah Arendt iin, politikann, ekonomik karlarn gerekletirilmesi iin bir ara durumuna indirgendii, ortak dnyaya olan inancn ise kitle toplumunun konformist tavrlar tarafndan igal edildii modern dnya, insann yitirilmesi anlamna gelen karanlk bir adr. Kamusal alan gelip geici bilgiler alan olarak konumlandrarak, eylem ve dnme arasnda bir hiyerari kuran felsefe gelenei ile, politik insan alma toplumu iinde eriten modern a, Arendti felsefenin srekli hesaplama iinde olduu dnemlerdir. Bu anlamda Arendt felsefesini ele almak, insanlk tarihine -Arendti ifadeyle, insanlk durumuna- kar derin soluklu bir ynelim iinde olmak demektir. Bu almada Arendti izleyerek, modern dnyada yitirilen kamusal alann insan iin tad varolusal anlamlarn altn izmeye ve insan bugn ulat yozlamadan kurtaracak olan politik eylemin analizini yapmaya allacaktr. Modern dnyaya ve modern insana ynelik, grnrde karamsar bir anlat olan Arendti felsefe, asl olarak insana ve insann eylem yeteneine duyulan byk bir umudun yansmasdr. Bu almada, Arendti politika kuramn tm dayanaklaryla birlikte serimlemeye ve Arendt dncesindeki umudun ve yeni bir balangca duyulan inancn altn izmeye altk. almama verdikleri destek iin, tez danmanm Yrd. Do. Dr. hsan Oktay Anara ve eim Gkhan cala; tez almam boyunca deerli yardmlaryla beni ynlendiren hocam Do. Dr. Nilgn Toker Klna; teekkr ederim.

Seyran Baak cal Austos-2006

7

GR

ki dnya savann yaand bir yzyln filozofu olan Hannah Arendt, gereklik algsnn ykld, pek ok insan iin yurtsuzluun bir yaam biimi haline geldii, devlete, topluma ve insana ynelik inanszln yaand bir dnyadan yola karak, insanlara kaybettikleri bu deerleri, yeniden kazanabilmelerinin yollarn gstermeye alr. Bu anlamda Arendt felsefesi, bir praxis olma kaygsndadr. O, insanlara gemilerinde bulunan, ancak unuttuklar eyleri hatrlatma amacndadr.

Hannah Arendt, yirminci yzyln ac deneyimlerine tank olan bir entelektel olarak, kuramn bu gereklerden yola karak oluturur. Yaanlan an ykcl Arendti olup bitenler zerine dnmeye itmi ve buradan yola karak Arendt, modern insan yaratan koullarn analizini yapmtr. Bu yolla totalitarizm, antisemitizm ve

emperyalizm gibi modern dnyann ac veren politik deneyimleri ile kendisini aan modern insanlk durumunun kkenlerine ynelik bir kuram oluturur. Asl amac ekonomik karlarn gerekletirilmesi iin her eyi bir ara durumuna indirgemek olan modern politikaya kar; kendisini insann insanln amasnn temel koulu olarak konumlandran antik Yunan politik yaants, Arendt felsefesinin temelini oluturur.

Arendt felsefesi ortak insani dnyaya duyulan inancn bir ifadesi olarak, kkleri antik Yunana uzanan tarihsel bir srete, bu dnya zerinde etkisi olan politik ve politika d insan deneyimlerini konu edinir. Bu anlamda Arendt felsefesinde antik Yunan polisi de, modern dnyada ortak dnyay ykan totaliter ideolojiler de ele alnr. Ancak Arendtin bu yaklam, onun felsefesini bir politika tarihi ya da sosyolojik bir alma haline getirmez. nk onun tm yaklamlar, merkezdeki insann insanln amasn salayan kamusal alan evresinde konumlanr. Arendt tarihsel sre iinde insani dnyay kuran politik aktrleri ve eylemleri konu edinirken, bunu bir tarih almas biiminde deil, geni bir arka plan olan felsefi kimliine dayanarak yapar. Solondan Hitlere uzanan bir yelpazede, ortak insani dnyann en grkemli biimiyle var olu ve yok olu srecini, polisten toplama kamplarna uzanan insanlk deneyimini, Sokratesi anlamda insann kendini bilmesi erdemine duyduu, gl varolusal ve fenomenolojik ba erevesinde ele alr. O, insann kendini bilmesinin, ya da -

8

Arendtin ifadesiyle- kendi gerekliini alglamasnn, yalnzca dnyann gerekliinin garantisini veren dierlerinin varlnda ve onaynda mmkn olabileceini dnr. Nilgn Toker Klnn syledii gibi, deneyimin belirledii Arendti dnce1, benzer ekilde, totaliter ideolojilerin modern insann ontolojik zelliklerini dntrdn syler.

Bugnden yola karak gemii ele alan ve modern insann yitirdiklerinin neler olduunu anlatan Arendt, bu sayede insan bir yurtta olarak tanyan ve insann kendisini ifade etme ve dierlerine grnr olarak kendisini gerek klma tutkusu zerine olumu olan kamusal alan kavram ile dncesini biimlendirir. Bu anlamda, Arendti dncenin antitezini modern dnyada bulduu antik Yunan polis yaants, Arendt tarafndan yceltilirken, modern dnya youn olarak eletirilir. Modern dnya, ktln herkesin bildii brokratik yntemlerle gerekletii bir karanlk adr. Gereklii grnrlkle ve grnrl aydnlk, gz kamatrc k metaforlar ile tanmlayan Arendt iin, insan tanmna uygun yaam, insann gerekliinin herkese ak, ortak bir alanda, eylem ve konumalarla mmkn olduu nclne yaslanr ve bylece grkemli bir sahne olarak konumlandrlan yksek duvarlarla evrili olan antik polis yaam, Arendti politika kuramnn temel motiflerini ieren ve buradan modern ada kendini yitiren insanlk zerine derin bir analizde bulunmasn salayan bir modeldir.

Yirminci yzyln byk politik ktlkleri, herkesin grd, bildii ancak kar koyamad bir sistem iinde gereklemitir. Byk bir insan grubu nce vatansz braklarak politik kimliklerinden soyutlanm, sonra lm odalarna gnderilerek insanlktan dlanmtr. Arendt kendilerini yasal olarak dayatan bu cinayetleri ve bunlarn gereklemesinde rol alan insanl, bir Nazi brokrat olan Eichmann ile simgeletirerek, insann sadece iini yapmasn, salt buyruklara deil, yasaya itaat etmesini ve tm bunlar bir grev olarak yapmasn, ktln sradanlamas olarak tanmlar.2 te Arendti dncenin, kendisine kart olarak olutuu modern dnyann yok edici deneyimi olan totalitarizm, budur. Yaamn gereklik zemininin yklmasyla,

1 Kln, Toker, Nilgn, Hannah Arendt, Felsefe Ansiklopedisi, ed., Ahmet Cevizci, Cilt 1, Etik

Yay., Kasm 2003, s., 542 2 Arendt, Hannah, Eichmann In Jerusalem, A Report on The Banality of Evil, New York, The

Viking Press, 1963, s.135

9

insanlarn inanacaklar, dayanacaklar sabit bir ilkenin bulunmamas, insanlar arasndaki dayanmann yok olmas ve insann saduyusunu3 yitirmesidir. Arendt, modern insann ulat bu yeni biimi sorgular. O, kendisini bir ktlk olarak sunan bu modern grnrlkten yola karak, kendisini insann kendini amasnn koulu olarak sunan antik modele dner. Bu anlamda antik polis sistemi, insann ortak yaam sorgulad, konuma ve eylemleriyle kendisini anlatt ve bir bakasnn dncesini anlama abasna girdii, insann kiiselliinin tesine geerek ortak yaama katld bir dnyadr. Arendt insanlara gemii hatrlatarak insanlarn bir araya gelebilmesinin modern dnyann egemen yaam biimindeki gibi bir arkn dilileri olarak, bireysel dinamiklere duyarsz, otomatik bir sistem iinde ve ekonomik karlara hizmet etmek amal olmann dnda; konuarak, bireyselliin farkn ve grkemini sergileyerek, dolaysyla kim olduunu anlatarak da mmkn olduunu ve asl insani yaamn bu olduunu, gstermek ister. Yaamn insaniliinin yok ediliinin herkese ak bir biimde gereklemesinden yola kan Arendt, insani bir yaamn kurucu gcnn herkese ak bir alanda mmkn olduunu anlatr. Bu, kamusal alandr. O halde gereklii grnr olmaya balayan Arendt, insann grnr olmasna giden yol zerindeki etkinlikleri tanmlar: Emek (work), i (labour) ve eylem (action). Bu etkinlikleri hiyerarik bir biimde sralayarak, insann insanln ifade eden etkinlik biiminin konuma ile ayn anlama gelen eylem olduunu syler. Bu anlamda antik yurttan, yaamn dngsellie ve zorunlulua ynelik insan etkinlikleri olan emek ve iten zgrleerek, eylem ile bakalarna grnr olabilecei, kendi bireyselliini, farklln aabilecei politik bir alan olan polise katlmas, Arendt iin insan yaamnn doallnn alarak, insan rn olan bir deneyim alanna ykselmesi demektir. Polis yurtta hane alannda sahip olduu kleler yardmyla, biyolojik yaamn zorunluluklarn gideren emekten ve yapay bir eyler dnyasn oluturan homo faberin etkinlii olan iten zgrleerek ve kendi tekelinde olan ynetme olgusunu terk ederek, kendisini zorunlulukla deil, zgrlkle tanyan baka bir var olu biimine geer. nsann, politik bir alanda konuma ve eylemleriyle brnd bu yeni var olu

3 Arendt saduyuyu; hepimiz iin mterek olan dnyay anlamamz ve orada yolumuzu

bulmamz salayan ortak duyu (common sense) olarak tanmlar. Bknz. Arendt, Hannah, Totalitarizmin Kaynaklar/1 Antisemitizm, ev. Bahadr Sina ener, letiim Yay., 1996, s. 32. Modern dnyann ykc ideolojileri, insann kamusal politik dnyay anlamasn olanakl klan bu yetisini yok etmitir.

10

biimi; yurttatr. te Arendt iin gerek bir insan olmay ifade eden yurtta, gnlk yaamn zorunluluklarnn, ekonomik ilikilerin, bireysel karlarn, ynetme ve ynetilme unsurlarnn tesine geen insann, konumudur. Yaamn zel alanna ait etkinliklerin almas ile elde edilen bu konum, ancak politikayla ayn anlama gelen kamusal bir alanda var olabilir.

Modern insan ise, asl olarak hane alanna ait emek ve i gibi ekonomik etkinlikler tarafndan kuatlmtr. Modern ada alma, btn insan etkinliklerinin nne gemitir. Bylece ekonomik davranlar tarafndan kuatlm olan politika alan, insann zgrlnn gvencesi olma zelliini yitirmi, tam da iinde insann zgrln kaybederek zorunluluun klesi durumuna geldii bir yaam alanna dnmtr. Arendt polis modeliyle, ortak yaamn ekonomik etkinliklerle deil, konuma ve eylemlerle kurulduunu ve asl olarak kamusal alann tahakkm ve itaat ile deil, eitliki bir yaamn kurulmas ile insann ve dnyann gerekliini salayabileceini anlatr. Modern yaamn ekonomik etkinlikler tarafndan kuatlmas Arendte gre, modern yaamn genilemi bir zel alandan ibaret olmas anlamna gelir. Bu, zel alana ait tm etkinlik ve deerlerin kendilerini kamusal bir formda sunmalar ve hem kendilerinde bulunan asl zelliklerini kaybetmeleri, hem de insani dnyay ykmalar anlamna gelir. Bununla birlikte zel alan, ak, sevgi, merhamet ve nefret gibi yrein en temel duygularnn da yeridir. te tam bu noktada Arendtin kilit dncesi belirir: Arendt yalnzca kamusal alann savunucusu deildir. O, insan yaamnn zel ve kamusal alanlardan olumas gerektiini savunur. nsan, yaamn kamusal boyutunu oluturabilmek iin, ncelikle olmas gerektii gibi var olan bir zel alana sahip olmaldr. Modern dnyada yaamn zellemesiyle, yani yaamn her alann yaamn srdrlmesi ihtiyacna cevap veren ekonomik etkinliklerin kaplamasyla birlikte, insann en zel duygular da alenilemitir. te Arendt iin yaamn insaniliini kaybetmesi budur. nsann ne zel ne de kamusal alannda kendi evinde olamamasdr. Yaam salt bir kamusal alann kaplamas da, zel alann ar boyutlarda gelimesi de ayn derecede, totaliter bir yaamdr.

Arendti felsefe, modern insann iine dt bu amaza bir alternatif olarak politik yaamn, yalan, kar, hkmetme ve ekonomik unsurlarn dndaki, yapc deerler zerine kurulduu gemii hatrlatr. Hatrlama, gemiin srekliliini salar.

11

te yaamn insaniliini salayan ey bu srekliliktir. Her eyin dngsel bir sistemin arac durumuna geldii modern dnyadan bakldnda, hatrlama ile kurulan sreklilik, yaamn insani olduunu anlatr. Bu almada Arendti felsefeyi takip ederek, insann ortak yaamn kurmasnn antik biimi ile ortak yaamn yok etmesinin modern biimi arasndaki farkn altn izmeye; insani yaamn ancak olmas gerektii gibi olan bir zel alann almas sonucunda ulalan kamusal bir alanda mmkn olduunu gstermeye alacaz.

Arendt, polisten Auschwitz kampna uzanan bir srete, grkem arayna adanm bir hayatn srdrlme yolu olan kamusal alann kn izleyerek, bu kaybn kkenlerine ilikin, felsefi ve politik bir analiz yapmaktadr. O, antik Yunan insannn, yaamn en st basama olarak grd yurttalk statsn ve bu statnn tannd mekn olan kamusal alan modern dnyada yok eden, yerine baz insanlar yurtsuz brakan, dierlerini ise, benzerler olarak totaliter bir yap iinde yaamaya terk eden, toplama kamplarn ve lm odalarn kuran insani unsurun kkenlerini anlamaya alr. Modern dnyann kitle toplumu, belki insanln hayali olan eitlii gerekletirmitir; toplumun tm katmanlar eitler olarak zgrlemitir; hane alanna

kapatlan tm snflar dar km ve geni bir toplumsal alan oluturmulardr. Ancak bu eitlik, farkllklar tanmayan, insanlar anlamdan yoksun brakan, kimliin ieriini boaltan bir eitliktir. Bu anlamda Arendt felsefesi, modern dnyaya ynelik Nasl olabildi?, Neden oldu?4, sorularna yant arayan, politik ve toplumsal tarihin, ontolojik ve fenomenolojik adan irdelenmesi, olarak okunabilir.

nsanlarn bir rka, bir dine olan ballklar nedeniyle dland ve toplama kamplarnda ldrld bir an filozofu olan Hannah Arendtin, zgr, eitliki, demokratik bir yaamn, doutan hazr olarak bulunan deil, yasalarla oluturulan yani kazanlan bir rn olduunu dnmesi, insana ve insann yalnzca eylem yeteneinde bulunan yeni bir balangca verdii nemle aklanabilir. Bu almada Arendtin bakyla, insann yurtta kimliinin en nemli varlk biimi olduu anlayndan yola klarak, bu kimliin tannd tek alan olan kamusal alann; etnik, dinsel ve blgesel farkllklar aan, ortak bir yapya sahip olmasnn nemini ortaya koyabilmek amaland. nsanlar aras farklar ve farkllamalar mmkn olduunca ortadan

4 Arendt, Hannah, Eichmann In Jerusalem, s. 3

12

kaldrmay umud eden kent devletler ile modern ulus devlet, etnik trdelik yaratarak, insann ortak dnyasn deitirebilmesinin tm imknlarn yok etmilerdir.5 Bu almada, modern dnyada evrenselleme ve kreselleme zerine dnceler hzla yaygnlarken, gerekte olann, insanln ortak dnyasn daha yaanabilir klacak oulcu bir kamusal alann olumas deil, ar ularda gelimi bir znelliin, tam da byle bir ortak insani dnyay yok etmesi ynnde bir deime olmasndan yola klarak, farkllklarn bir arada ve uyum iinde bulunabilecei bir kamusal alann, Arendtin bak asyla insan iin ne anlama geldiini anlamaya ve ortaya koyabilmeye altk. Bu anlamda Arendtin duruu, politikay ynetme ve boyun emeye indirgeyen politika felsefesi geleneine olduu kadar, politikay znde ieriksiz bir yaam kurmann arac durumuna indirgeyen modern politikaya da kardr. Yurttal szlemeye dayandran Hobbescu ve Lockecu gelenek, konuya yalnzca iktidar asndan yaklaarak, yurttalarn birbirlerine gre olan balaryla deil, devlete gre olan konumlaryla ilgilenmilerdir. Bu dnce biimine gre doal durumdan uygarla geiin bir biimi olarak yurttalk, ayn zamanda devletin de temelidir. Politik iktidarn kaltm ya da tanrsal iradeyle merulatrlmasn reddeden demokratik dncenin temelini oluturan6 Locke, Hobbes ve Rousseaunun ortak yan, politik toplumun, bireylerin zgr karar, bir szleme ya da gven aray iin oluturulduunu sylemeleridir. Arendtin konuya yaklam bunlardan farkldr. Arendt iin yurttalk, uygar yaama geiin bir sembol deildir, ya da onun iin toplumlar devleti oluturmaya iten faktr, Lockeda olduu gibi, doa durumundaki uyumun srdrlmesi, ya da Hobbesta olduu gibi doa durumundaki atmadan kurtulmak deildir. Arendt yurtta bal bana bir varlk biimi olarak konumlar. Hem geleneksel olarak itaat etme ile tanmlanan yurtta, hem de yarg yetisini yitirmi modern atomize birey, Arendtin anlad anlamdaki insan tanmnn dndadr. Arendt, aktif yurttal savunur, yurttan pasifize edildii bir yaam reddeder. Modern dnyada politik yaam ynlendirme gc olduu halde, yarglama yetisini kaybettii iin saduyulu kararlar alamayan birey, sz sahibi olanlarn politikay kiisel karlar iin kulland bir dnyada, bir kenara itilmi olarak yaamaktadr. Arendt, insann kaybettii zgrln

5 Arendt, Hannah, Totalitarizmin Kaynaklar-2 Emperyalizm, ev. Bahadr Sina ener, letiim

Yay., stanbul, 1996, s. 313 6 Touraine, Alain, Modernliin Eletirisi, ev. Hlya Tufan, YKY. , stanbul, Nisan 1994, s. 66

13

yeniden kendi ellerine almas gerektiini dnr. O, politika ile ayn anlama gelen kamusal alann demokratik bir yap zerine ina edilerek, insann zgrlemesinin ve insanlamasnn tek yolu olarak konumlanmasndan yanadr. Grn ve gereklik arasndaki byk felsefe problemini, aydnlk, gz kamatrc k metaforlaryla birlikte and grnten yana bir tavr alarak amaya alan Arendt, grnenin gerek olduunu dnecek kadar olgucu bir bak gelitirir. Ancak onun olguculuu, politikay bir rn olarak deerlendirmekle snrldr. Arendt temelde, insann, yaamnn anlam zerine dnmesini ister. Felsefi bir ierii olan bu sorun, Arendtin kuramnn nihai amacdr. Ona gre modern insan, anlam yitirmitir.7 Yaamn bir anlam olduu, insann bu dnyaya bir ey uruna geldii dncesi, modern insana yabancdr. almamzda yola ktmz temel ncl, Arendtin politik eylemden yoksun olmay, insan olmaktan kmak ile bir tutmasdr. Yirminci yzylda, milyonlarca insann politik kimliklerinden soyutlanmalarnn ne anlama geldii, Arendti dncenin anlalmasyla netlik kazanacaktr. Kendisi de Nazi Almanyasndan kat 1933 ylndan, Amerikan vatandalna getii 1951 ylna kadar vatanszl yaar. Bu nedenle insan, kendisini politik olarak tanyan bir alanda tanmlama arzusu st dzeydedir. nsanca bir yaamn kurulmas iin Arendtin nerisi, politik eylemdir. Bu almada Arendti izleyerek, zamanmzda kiisel karlar tarafndan kuatlm olan politika alannda, insann insanln temin etmesinin nasl mmkn olduunu ve bunun dourgularn ortaya koymak istiyoruz. Modern ada, insann zgrln ve gerekliini elde edecei bir meknnn olmamas, hatta bunun da tesinde, modern insann bunlara ihtiya duyduunu bile hissedemeyii ile sonulanan srecin, pek ok faili vardr. nsanlk tarihi boyunca, insanl dnsel ya da eylemsel anlamda etkileyen her tr giriimin, bu sonuta pay vardr. Arendt, eylemin gz ard edilmi olan bu zellii zerinde durur. Bu zellik, insann baka hibir etkinliinde bulunmayan, potansiyel bir gtr. Her insan potansiyel olarak, yaamn deitirmeye, dnya zerinde kalc bir eyler brakmaya ve bu sayede hatrlanmaya yeteneklidir. Dier etkinliklerin rnleriyle, bunlar geici olarak elde edebilir. rnein i rn bir masa ile kuaklar boyunca hatrlanabilir, ancak bu rn kendi olarak, iinin yaamn

7 Arendt, Hannah, nsanlk Durumu, ev. B. S. ener, letiim Yay. 1994, s. 437

14

deitiremez. Oysa eylem kendisi araclyla, eyleyene yukarda sz edilen gleri salayabilir. te, insann eyleme yeteneinde gizil olarak bulunan bu zellik, bir insan herkese ortak olan politik bir alanda, dierleri ile birlikte eylediinde ve bylece bitimsiz bir sreci balattnda, fiil haline gelmi, yani grnm olur.

Arendt, son zamanlarda zerinde nemle durulan bir politika kuramcsdr. Geen yzyln byk politik olaylarna tank olan bir entelektel olarak Arendtin, modern insana ynelik anlats salt bir eletiri olmann tesinde, zm arayna yneliktir. Arendtin yaad an ykcl, onu bir entelektel olarak bir tr hesaplamaya itmi ve kuramn zme ynelik olarak ina etmesine yol amtr.

Ancak insani bir politik topluluun ieriinin nasl olmas gerektiini ok net anlatmaz; bunun nedeni, yerleik politik kurumlara ynelik inanmazldr. Toplumsal kurumlara olan gvensizliin artmakta olduu, politik yaamn kendi yetersizlikleriyle yzletii modern dnyadan bakldnda, bu gvensizlik ve yetersizliin asl olarak insann yitirilmesinden kaynaklandn syleyen bir filozofun szleri, zaman ilerledike hakl kmaktadr. Arendt, nemsendii lde de eletirilen bir filozoftur. Onun, politika kuramn znelletirdii, romantik, nostaljik, ktmser, heyecanl, topik bir syleme sahip olduu biiminde; iinde, onun cinsiyetiyle bile badatrlm grnen tanmlamalarla eletirilmesi, Arendtin aslnda ne syledii zerinde durmamza yol aarak, bizi Arendti anlama abasna yneltmitir. Yaln bir gzle bakldnda Arendtin, yaamn grsellie ayrlm politik bir sahnede, konuma biimindeki eylemlerle geirilmesini salk vermesi ve bunu yaparken temelde eitler arasnda bir eitlie dayanan antik yaanty nemsemesi, kuramnn insanlar arasnda snfsal bir farklln n kabulne ve yaamn gsterie adanmas inancna yasland biiminde yorumlanabilir. Ama ona ynelik derin bir bak, bu felsefenin znde, insan dnya zerinde anlaml bir yerde tanmlamak istediini grecektir. Psikolojik ierikli bir yorum, Arendtin kiisel yaamndaki yersizlik deneyiminin, onun felsefesini biimlendirdiini syleyecektir. Asl olarak bu dnce, bir kanya sahip olan herkes iin geerlidir. nsan, doada, toplumda ve insanda, bulmak istedii eyi arar. Ancak salt bu bak iinde kalmak, Arendti yanl deil ama, eksik anlamaya neden olacaktr. Arendt, yirminci yzylda bir grup insann ortak insani dnyadan dlanmasn anlatarak balad kuramn, dnya ve insan zerine evrensel ierikli bir anlatya dntrerek,

15

eylemlerin birbirlerine zincirleme olarak bal olduunu vurgulamak ister. nk bu dnyada nsan deil, insanlar yaamaktadr.8 Bu almada yaplmak istenen de, eletirilere kar Arendti hakl karmaya almak deil, tpk Arendtin modern dnyada olup bitenleri anlamak istemesi gibi, geni bir bak asna ve derin bir felsefe birikimine sahip olan bu filozofu, anlamak ve anlatmaktr.

alma srasnda Arendtin kitaplar, en nemli yol gstericiler oldu. Kitaplarnn kronolojik sralamas, dncesinin de temel seyrini anlatmaktadr.9 almamz ynlendiren ncller ve yol gstericiler u ekilde zetlenebilir:

Totalitarizmin Kkenlerinde anlatt gibi, modern dnyann ykc ideolojileri olan antisemitizm, emperyalizm ve totalitarizm, insann ortak dnyasn; kamusal alann yok etmitir; nsanlk Durumunda anlatt gibi, bu ortak dnya antik Yunan polisinde ideal biimiyle yaanm ve bu yaam, insann zgr eylemleri ile kurulmutur; On Revolutionda, ilk kitabnn antitez, ikincisinin ise tez olmasna ek olarak, senteze ulam ve bu yok olan insani dnyaya bir zm nerisi sunmutur; Eichmann in Jerusalemde, yeniden modern bireye dnerek, bir halkn lm odalarna gnderilmesi iini yrten bir insandan yola kp, insann yarg yetisini yitirmesinin ne anlama geldiini anlatmtr; Gemi ve Gelecek Arasndada anlatt gibi insann en nemli etkinlii olan eylem, bitimsiz bir sre balatma mucizesidir ve bu mucizenin aktarlmas ancak gelenein her yeni eylemle biimlenmesi sayesinde mmkndr; iddet zerinede anlatt gibi, politika d bir olgu olan iddet, modern dnyada yaam kaplayarak, insann dnyasn ykmtr; btn bu srecin sonunda modern insann ulat belirsizlik ve anlamszl ise, Men in Dark Timesda anlatr. Bu kitaplara ek olarak, Arendtin felsefe geleneine ynelttii eletirilere odaklanan Bhikhu Parekhin And a Search for a New Political Philosophy adl kitab ile Arendtin politika felsefesindeki yerini anlatan Seyla Benhabibin Kamusal Uzam Modelleri balkl makalesi ve Nilgn Toker Klnn, iddete kar politika: Hannah Arendtin iddet analizi balkl makalesi ile Felsefe Ansiklopedisinde Hannah Arendti anlatt blm, almamza yn veren temel eserlerdir.

8 A.g.e., s. 18

9 Kln, Toker, Nilgn, a.g.e., 542

16

Arendt, genel olarak dnyay ykma srkleyen modern ideolojileri eletirirken, asl olarak insann tehlikede olduunu vurgular. nsan, yirminci yzyla damgasn vuran byk politik ktlkler tarafndan kuatlm ve bireysel dinamiklere duyarsz, tek biimci bir sistem iine hapsedilerek, kendisini nemsiz ve gereksiz hissettirilmitir. Bu nemsizlik ve gereksizlik, insann kendi aklna ve yarg gcne inanmayarak, boyun een bir otomat haline gelmesine neden olmutur. Totalitarizm belirsizlik zerinde ykselirken, yaam gerek deil kurgu kaplar. Grn ile gerekliin bann koptuu, insanlarn ne birbirlerine, ne de kendilerine inanabildikleri bir karanlk ada, kurtuluun bile gerekli olup olmad sorgulanacak bir ey olarak grlmez. te Arendtin kamusal alan anlats, byle bir ada, byle bir insanlk durumu zerine bir eletiri olarak konumlanr. Arendtin deyiiyle, Aya gitmeyi baaran modern insan, ok yaknndaki Vietnam Savan bir trl sonulandramamtr.10 Modern insann etkinlikleri insana deil, doaya yneliktir. nsanl ilgilendiren sorunlara duyarsz, artk insanlarla deil, kendisiyle iliki iinde bulunan modern insan, ortak yaam iin, toplum adna ve dnya adna eyleme yetisinden yoksundur. Oysa tam da insan insan yapan zellik, budur: Bireysel farkllklar koruyarak, ortak bir yaam uruna eylemek ve konumak. Konumann ve yz yze iletiimin bir lks haline geldii modern dnyada, insan kendi iine dnm ve zel alan denilen bu modern hapishaneye kapanmtr. Suskunluk, Arendt iin yaamann kartdr. Bu tez almasnda amalanan da, Arendtin bak asn takip ederek, uzay anda karanlk zamanlar yaayan modern insann, gelenekle ban kopard iin kksz; yaamn tamamyla belirsizlik kaplad iin ngrsz bir durumda olmasnn, yani insann gemile gelecek arasndaki yarkta yaadn duyumsamasnn11, epistemolojik ve varolusal uzantlarn ortaya koyabilmektir. Genelde insana ve dnyaya, zelde de modern insana ve modern dnyaya ynelik saysz anlat arasndan Arendti ayran, onun kuramn, modern ve antik, politika ve felsefe, ekonomi ve tarih gibi geni bir alana yaylan btncl bir sistemle oluturmasdr. Bu sayede, bir kitle toplumu eletirisi yaparak, ada sosyoloji, psikoloji ve antropolojinin tezlerine bir katkda bulunmak deil, insann modern ada ulat yozluu, politik ve felsefi bir platformdan izleyerek,

10 Arendt, Hannah, iddet zerine, ev. Blent Peker, letiim Yay., 1997, s. 104

11 Arendt, Hannah, Gemile Gelecek Arasnda, ev. B.Sina ener, letiim Yaynlar, 1996, s. 26

17

insan yalnzca kamusal bir alan iinde tanmlayan, her eyin tamamen farkl olduu gemi bir dnemi anmsatan bir modern dnya filozofunun rehberliinde, modern insan anlamak, bu almann temel amacdr. nsan kendi tarihsellii iinde anlamak, bugn oluturan dnn ve gelecei oluturan bugnn deerini verebilmekle ilgilidir.

Arendtin genelde felsefe geleneine ve zelde antik felsefeye yaklam ile antik yurttan kamusal yaamna yaklam birbirinin tam kartdr. lkini dncenin alan olarak yererken, ikincisini eylemin alan olarak yceltir. Onun almasn ayn tarihsel dnemlerde varolmu olan ve temelde birbirlerini olumsuzlayan bu iki farkl alan zerinde younlatrmas, bizce Arendti felsefenin hem diyalektik bir biimde ilediinin, hem dnyaya btncl bir sistem iinde baktnn, hem de dnce ve eylem arasndaki uyumazln insani dnyann sonunu getirdiini gstermeye altnn altn izer. Arendt, modern insana antik polis yaantsn hatrlatrken, ideal yaamn ok uzak bir gemite bulunduunu ve byle bir yaamn yeniden kurulmasnn ok da kolay olmadn ima eder gibidir. Dahas, kamusal alann yok edilme srecinin yeni bir fenomen olmadn, kkenlerinin uzak bir gemie dayandn vurgular. Arendt antik ideali, mkemmel bir politik sistem olduu iin sememitir. lk kez, (Homerosun Akhilleusunun byk szler ve ilere12 nem vermesinden sonra ilk kez) insanln, farkllklarn sergilemek iin ve iinde kendisini deil, oulluu ilgilendiren konular herkesin bak asndan konumak iin kurduu polisin, gelecek iin bir umut simgesi durumundayken, deien politik koullar nedeniyle kmesinin, Arendt iin bir anlam vardr. Bu anlam, insann bu eylem alannn son derece krlgan olmas ile karakterize olur. Arendt iin insan olmann tm formlarn ieren kamusal alan, zamann doal ykmndan deil, amac insan yok etmek olan totaliter ideolojiler tarafndan, srekli bir tehdit altnda olmutur. Bu krlganla kar diren, ancak insann kendisinden kaynaklanabilir.

12 Truva Savan yzyllar sonraya kalacak ekilde lmszletiren Homeros, sz ve eylemleriyle

lmszle ulaan Akhilleusu anlatr. Bknz. Homeros, lyada, ev. Azra Erhat, A. Kadir, Can Yay., 2005, Birinci Blm 75, s.75 ve Dokuzuncu Blm 443, s.233. Bu dnce, polisten nce; Sokrates ncesi felsefede, eylem ve konumaya dayal politik yaamn neminin bilindiini ifade eder. Ancak Arendtin kuramna balang noktas olarak neden Truva Savan deil de, polisi aldnn cevab aktr: Arendte gre, bylesine istikrar kazandrc bir kurumsal korugan yalnzca polise zgdr. Bknz. Arendt, Hannah, nsanlk Durumu, s. 271

18

almamz iki blmden olumaktadr. Blmleri kamusal alann olumas ve yklmas zerine oluturarak, tarihsel olarak polisten, toplama kamplarna uzanan bir srete kamusal alann konumunu irdelemeyi ve insann varolu tutkusunu, yok etme hrsna dntren eyi, Arendtin gzyle ortaya koyabilmeyi amaladk. Bu anlamda ilk blmde, antik polis yaantsn ele alarak Arendtin kamusal alan idealini somutlatrmaya altk. Daha sonra Arendtin kamusal alan kavramna ykledii, grnrlk, ortaklaalk, gereklik, lmszlk gibi anlamlar zerinde ve kamusal alan oluturan zgrlk, eylem, konuma ve insani oulluk zerinde durarak, Arendtin kamusal alan anlatsn tm dayanaklaryla birlikte serimlemeye altk. kinci blmde, modern dnyada kamusal alan yani insann ortak dnyasn yok eden teorik ve pratik unsurlar irdeledik. Bu balamda kitle kltr ve modern dnyann ykc ideolojileri, antisemitizm, emperyalizm ve totalitarizm zerinde odaklandk. Bu yolla kamusal alan yitiren insann, Arendtin belirlemesiyle, daha kkl bir eyleri yitirdiini vurgulamak istedik. almamzn sonunda, Arendtin radikal olarak eletirdii modern topluma kar gelitirdii ve sentez niteliini tayan, bununla birlikte somut bir yap olarak deil, dnceleri arasnda ierilmi nitelikteki zm nerisini ele aldk. Arendtin, kendisine zg edebi, felsefi ve ironik dili, felsefenin kendine zg bir durumu hakl karr. otukskenin syledii gibi; ok zel bir konumadr felsefe.13 Arendt de bu zellii, kendisine zg duruuyla salamaktadr. Felsefenin gerekliinin, ortaya konulan dncenin, kendi btnl iindeki uyumu ile orantl olduu dnldnde, Arendtin bu uyumu, ok daha ileri amalar iin kurduu sylenebilir. Bir toplumsal ve politik belirleme yapmann tesinde, insann ykselebilecei en st mertebe olan kamusal yaantnn yitirilmesinin, en temel insani yetinin yok olmas anlamna geldiini, ironik ve trajik bir sylemle ve geni bir felsefi arka planla, ortaya koymay istemektedir. Dilini, acele formller bekleyen, zme ve pratik kayglara duyarl modern insana, bir rpda alamayacak biimde kapal tutmasnn nedeni, belki de, hegemonik bir tketim ortamnda her eyin sratle ortadan kalkmasna karlk, dncelerinin bir sre iin de olsa, kalc olmasn salamaktr.

13 otuksken, Betl, Felsefi Sylem Nedir?, Kabalc Yaynevi, stanbul 1994, s. 91

19

BLM I

1. ARENDTN KAMUSAL ALAN DEAL: ANTK YUNAN POLS SSTEM

Gelecein bugn iinde ekillendii dncesini temel alan Arendt iin, bugn anlamak, gemii hatrlamak ile mmkndr. Arendtin, modern dnyada yitirildiine inand tm unsurlarn grnr olduu tarihsel bir dnem olan antik Yunan polis yaants, modern dnyann bir eletirisi niteliinde olan Arendt felsefesi iin, bugnn kkenlerini barndrr. Arendt hem yaad an olumsuzlanmas, hem de temellerini oluturmas asndan, antik yaantya byk nem verir. Bu nedenle, tarihsel ve toplumsal bir dnem olarak antik yaanty anlamak, Arendt dncesini somutlatrma abasnn tesinde, onun insani dnyaya derin baknn anlalmas asndan nem tar.

a. Polisin Varolu Nedeni : Grkem Aray ve Ortak Dnyann Kurulmas

Polis, Arendt iin nemli bir deer olan ortaklaaln mekandr. Yurttalar gnlk yaamlarnn byk ksmn, polis iinde birbirleriyle yaptklar konumalarla geirerek, dnyay birbirlerinin duru noktasndan grebilmeyi ve birbirlerini anlamay renmilerdir. Sofistlerin katks, ortak dnyann ok eitli bak alarndan grlebileceini retmek olmutur. Arendt felsefesi, ite bu ortak dnyann ok eitli bak alarndan grld dncesi zerinde temellenen ve bireylerin kendi gr alarn ifade ederek, bu zenginliin korunmasn neren bir felsefedir. Arendt, felsefesini insani oulluk zerine temellendirir. Bu oulluun ortak bir bak asyla bir araya geldii antik Yunan polisi, Arendtin modern dnyada olumsuzlad eyin ne olduunun anlalmas asndan temel kaynaktr.

20

Burada, antik Yunan polis yaants, ncelikle bu yaanty deneyimlemi olan yurttan bak asyla ele alnarak, bu soruya cevap aranmaya ve Arendti dncenin zemini oluturulmaya allacaktr.

Yurtta, Atina insannn polis iinde deneyimledii ve insan olmann koulu olarak nemli bir varolusal ve politik deeri ifade eden bir konumdur. nsann kendini bakasnn yerine koyarak, dnyaya onun gznden bakabilmesi14 anlamna gelen Arendti yurtta, en yetkin anlamn antik Yunan polis sisteminde buldu. Yunanca politeia kelimesinden gelen ve kamu dzeni anlamn tayan polis, iindeki yaam biimiyle olduu kadar, fiziksel yapsyla da, insann ykselebilecei en st aama olarak konumlanr. ki ayr konumda yer alan Yunan kentleri arasndan alaklara kurulmu olanna asti; ykseklere kurulmu olanna; polis denilirdi. Tarmsal etkinliklerin merkezi olan astinin ulam kolayd, ancak Yunan insan iin polis daha nemliydi; orada bireysel yaamn kayglar alarak, politik bir sahneye klrd. Polis, ykseklerdeydi, yksek duvarlarla evriliydi, Akropolisti.15 Polisin bu konumu, Arendtin kamusal alan grmek istedii yeri simgeler. Arendt iin kamusal alan modern dnyay kuatm olan toplumsal alann stnde olmaldr. Tpk, polisin fiziksel varoluunun, ekonomik yaamn hkm srd astinin stnde olmas gibi. Buna ek olarak yurtta iin polis, hane ii yaamn klelere devredilmesiyle oluan bo zamann (schole) geirildii bir mekan olmann tesinde, st dzey bir yaam alanna geme, grkeme, baarya ulama gibi derin varolusal anlamlar da tayordu. Antik yurtta sahip olduu kleler sayesinde gnlk yaamn ilerinin tesine getiinde, ykseklere kurulmu olan grkemli polise katlrd. Burada yapt konumalarla yurtta, dnyaya bakasnn gznden bakmay ve dnyay bakasnn gznden grmeyi; bu sayede anlamay renirdi. Konuma, Arendti felsefede iddete kart bir etkinlik olarak konumlanmtr. iddet, lm hedefleyen bir davran olarak, insann kalc olmasnn, lmszln koulu olarak konumlanan kamusal alan yok eden bir unsurdur. Bu anlamda konuma ile bir dnya kurulur. Bu dnya, bakalarnn bak asn ieren, bireyselliin terk edildii ortak dnyadr. te Arendtin polis

14 Toker, Nilgn, Yurttan lm, Medyakronik, Bilgi iletiim A.., 14 Aralk 2000

15 Timuin, Afar, Dnce Tarihi 1, Bulut Yay., Mart 2000, s. 129

21

yaantsnda idealize ettii kamusal alan budur. inde iddetin de bulunduu zel yaamn almas ile girilen, ortak ve grsel bir deneyim alan.

Klelerin, kadnlarn ve yabanclarn girmesine izin verilmeyen polis, eitler arasnda eitlie olanak tanyan bir yapyd. Poliste yurttan deneyimledii eitlik, Arendt felsefesinin temel dayanaklarndandr. Bu eitlik (isonomi), Hobbes, Locke ve Rousseau tarafndan ileri srlen doal eitlikle eliir, bu, kendisi gibi olanlar arasnda kurulmu bir eitliktir. Antik Yunanllar doal olarak eit olmadklarn dndkleri iin, kendilerini eit klacak bir yapya ihtiya duydular, polisi oluturan teorik neden budur. Bu anlamda eitliin saland yer zel alan deil, politika alan oldu. Birey olarak doutan sahip olamadklar eitlie yurtta olarak ulatlar. Bu isonomi, Arendt iin de insanlarn ortak bir dnyay paylaarak elde ettikleri ok nemli bir deneyimdir.16 O halde polis deneyiminde somutlanan Arendti dncenin temel ncllerinden bir dieri, eitliin yapay bir rn olmasdr.

Poliste her ey tartlyordu; onun bu zellii felsefi dncenin bu topraklarda yeermesine neden oldu. Yunan insan, olup bitenleri gndelik, mitsel ve faydac kayglardan bamszlaarak, btnsel ve kkenci bir merakla ele almaya baladnda, felsefi dnce dodu. Bilgelik sevgisi, basknn deil, zgr dncenin varolduu byle bir corafyada kendisine yurt bulabildi. Filozofun zgr dncesine olanak salayan politik ve toplumsal koullar, yurttan da zgr bir biimde lkesi ile ilgili konularda rol alabilecei politik bir alan yaratt.

Sylendii gibi kamusal alana girmelerine izin verilmeyen kleler, kadnlar ve yabanclar, bu politik alann oluumunda nemli rollere sahiplerdi. Joseph, M. Schwartzn dikkat ektii gibi;

Perikles yurtta, ev idaresini karsna, tarlasn ekip bimeyi klelerine, ticari ilerin idaresini yabanclara brakt ve kendi gerek emsalleriyle konumak ve eylemde bulunmak iin polise doru yelken at. Burada tek bana

16 Ronald Beiner, antik insann isonomi ile yaad deneyime benzer bir etkinlik olarak, Arendtin

jri grevine modern dnyann en stn politik deneyimi olarak gnderimde bulunmasnn artc olmadn syler. nk bu etkinlikte farkl yetki tipleri ve farkl mesleklerden kiiler bir masa evresinde beraberce oturarak bir yarg ortaklna katlrlar. Bknz. Arendt, Hannah, Recovery of The Public World, ed. by. M.A.Hill ( New York: St. Martins Pres, 1979), 317,318; akt. Beiner, Ronald, Hannah Arendt and Leo Strauss: The Uncommenced Dialog, Political Theory, Vol. 18, No.2, May. 1990, s. 249

22

-zel kayglarndan azad edilmi olarak- zgrln havasn soludu.17

O halde, hane alannda ynetme ve hkmetme erkini elinde bulunduran efendinin kamusal alana katlmasnn, yani gerek bir yurtta olmasnn koulu, evinde iyi bir ynetici olmasdr. Bu da evinde iktidar, g ve iddeti en yetkin haliyle kullanmasn gerektirir. Tam bu noktada Arendt, antik polis yaantsn yceltirken ayn dnemde yaanan bu eitsizlii yermedii gerekesiyle eletirilir.18 Ancak Arendtin amac, insann bu antik deneyimini nesnel bir gereklik olarak sergilemektir, bunun tesinde znel bir yorumda bulunarak, kuramn bir dnya gr haline getirmek amacnda deildir. Ayn eletiri, Yahudileri lm odalarna gnderme iinde grevli bir brokrat olan Eichmannla ilgili olarak, Arendtin bu insann bir cani deil yalnzca dncesiz; yarg gcn yitirmi bir insan olduunu ve bu eylemin ktln sradanlamas olduunu sylemesi sonucu Yahudi halknn tepkisini ektiinde de yaplmtr. Arendtin bir halkn fkesini anlatmad dnlmtr.19 Bu iki durum, yani Arendtin antik polisteki klelik kurumu ve hane iindeki iddet ve eitsizlik ile, modern dnyada Yahudilerin trajedilerini yeterince ele almad biimindeki eletiriler, Arendtin amacnn herkesin grd ve bildii bu olaylar zerine bir kez daha konumak deil, bunlarn nedenlerini anlamak olduunu gsterir. nk btn kuramn ortak, eit, demokratik bir kamusal alan deneyimi zerine tesis etmi olan bir filozofun, klelere uygulanan iddetin, ya da salt biyolojik ballklarndan dolay bir rkn frnlarda imha edilmesinin akl dln grmediini dnmek akla uygun bir sonu olmaz. yleyse Arendtin antik hane iinde ve modern yaamdaki bu insanlk d davranlar zerinde odaklanmamasnn bir anlam vardr. Bu anlam, onun dncesinin bir politika kuram olmasyla belirginleir. te tam da Arendti dncenin, politikay znde hkmetme ve boyun emeye indirgeyen geleneksel politika felsefesine kart

17 Schwartz, Joseph, M., Arendts Politics: The Elusive Search For Substance, Praxis International,

Vol. 9, No:1-2, Ap.1989, s. 28 18

Benhabib, Seyla, Kamusal Uzam Modelleri: Hannah Arendt, liberal gelenek ve Jurgen Habermas, Modernizm, Evrensellik ve Birey, ev. Mehmet Kk, stanbul, Ocak, 1999, s. 125 19

Canovan, Politics as Culture : Hannah Arendt and The Public Realm, History of Political Thought, Vol. VI. No.3, Winter 1985, s. 633

23

olmas bu anlama gelir. Arendt politikay ynetim olgusuyla deil, yurttan tarafna geerek anlatr. Bu nedenle Arendtin antik hane yaamndaki bu eitsizlii yermesini beklemek, onu tm dncesi boyunca kart kutbunda yer ald politika felsefesi geleneine dahil etmek anlamna gelir. Oysa o bu eitsizlikle deil, yurttan kamusal alandaki deneyimleriyle ilgilenir. Demek ki zel alan, antik Yunan polis inde, bireyin insan saylmas iin zorunlu olarak sahip olduu bir yaant biimidir. Sahip olmak, zel alan karakterize eden nemli bir ifadedir. nk Arendtte zel alan, kendisini en ak biimde, mlkiyet olgusunda da vurur. Antik efendi, hane yaants iinde klelere sahip olduu ve bu sayede zorunluluun hizmetkarlar olan kleleri ynetme gcne muktedir olduu iin, geni bir bo zaman elde etmekte; bu bo zaman lkesini ilgilendiren konular grmek ve dahas, kendisini tam bir insan gibi hissedebilmek iin kamusal alanda geirmekteydi. Antik dnyada mlk sahibi olmak, yurttaln ve dolaysyla politik yaama katlmann bir gereiydi. Ancak hemen u ayrm yapmak gerekir ki; antik insan iin mlkiyet, bugn anlald gibi servet birikimi talebine karlk gelmez. Arendt, mlkiyetin kken olarak insann dnyann belli bir ksmnda bir yer sahibi olmas anlamna geldiini syler. nsann sahip olduu bu yer, onun kamusal alana girmesinin bir gereidir. Hane yaamn kamusal yaamdan ayran itler ile zel ve kamusal birbirinden ayran yasa20, ayn eyi ifade eder. Antik Yunanda yaamn srdrlmesi ve trn devam etmesi ihtiyacna cevap veren hane, bu nedenle, ekonomik etkinliklerin de merkezi konumundadr. Hane yaamnda kleler ve kadnlar sayesinde ekonomik ilerinin stesinden gelen efendi, bu ekonomik ilikilerden zgrleerek, politikann alanna ykselebilmektedir. Bu anlamda bireysel kara ynelik olan, ekonomik bir yaantnn konusu olabilecek hibir eyin kamusal alanda yeri yoktur. Polis, yurttalar arasndaki ilikinin sahip olunan maddi g zerine kurulduu bir mekan deil, bu g sayesinde oluan bir mekandr. Bu konuda, Arendtin Demosthenesten alntlad u cmle anlamldr:

Yoksulluk zgr adam bir kle gibi davranmaya zorlar.21

20 Arendt, Hannah, nsanlk Durumu, s. 92, 93

21 A.g.e.,s.93

24

O halde mlkiyetin antik anlam, yurttan srekli artrma ihtiyacnda olduu bir maddi gc ifade etmez. Tersine, yurttan kendisine sahip olarak, kendisi iin uramayacak olmasnn salad zgrl ifade eder. Arendtin szleriyle;

siyasi olmak insani varoluun en yksek olanana erimek anlamna gelirken, kiinin (bir kle gibi) kendine ait bir yerinin olmamas da artk insan olmaktan kmas demekti. 22

nsan olmann, yurtta olmak ile anlamlandrld antik dnya iin, snrlar evrelenmi bir hane yaamnn lideri olmak, politik bir varlk, yani insan olmaya hak kazanmak demektir. Byle bir yaam semek yerine, mlkn artrmay yeleyen bir insan, kendi elleriyle zgrln feda etmi olur.23 nk zgrlk, tam da mlkiyet ilikilerinin belirledii bu hane ii yaamdan kopmay gerektirir. Mlk, ncelikle insann biyolojik yaantsn korumaktadr. Mlk, bazen evin drt duvardr, bazen bir evi dierlerinden ayran it, bazen ise, bedensel aba gerektiren ileri yapan kle ve dourganln ve trn devamnn teminat olan, kadndr. Ancak her durumda, mlkn bireysel yaamn srdrlmesi ve ekonomik etkinliklerin gerekletirilmesi iin bir korunma ve gven ortam sunma zellii vardr.

Demek ki antik yurttan insani yaam yani kamusal alan deneyimlemesi, zel alann olmas gerektii gibi varolduunda mmkndr. Bu anlamda efendinin hane yaamna sahip olmasyla ortaya kan mlkiyet olgusu, polis ncesi yaamn bir niteliidir. Ancak politika d bir anlam tayan bu mlkiyet anlay, yurttan kendisi sayesinde gerek bir insan olmann koulu olarak konumlanr.

O halde buraya kadar sylenenlerden yola klarak u sorulabilir: Hane yaants iinde mlkiyet olgusu ve ekonomik ilikiler tarafndan belirlenen efendi, nasl olur da ortak olan dnyaya, dierleriyle eitler olarak paylaabilecei bir ortak alana katlabilir? znelliinin semalarnda dolaan antik aile reisini, dierleri ile eit bir konuma ulatran ve ondan paylamda bulunmasn bekleyen kamusal alana ynlendiren g nedir? Arendte gre antik bireyi kamu alanna ynelten ey, Homerosun Yunan

22 A.g.e.,s.93

23 A.g.e.,s.94

25

lkesinin retmeni olmasnda karakterize olduu gibi, kendisinin herkesten daha iyi olduunu, baarlarn, kimliini gsterme frsat verdii iin politik yapya duyduu aktr.24 Bireysel yaam alan olan hane, benzerlikler alanyken, yurttan mekan olan polis, farkllklar alandr.

Bu anlamda yurtta olmak, yaamla ilgili ilerin tesine geme hakkna ve frsatna sahip olmak demektir. Arendt iin, tam bu noktada yurttaa eklenen en temel erdem, cesarettir. nk kamusal alan, bireysel yaam ve bireysel karlarla ilgilenmez. Kendi szleriyle;

evimizin drt duvar ile korunmu gvenlik alanndan kmak ve kamu alanna girmek bile, bizi darda bekleyebilecek belli tehlikelerin varlndan tr deil, yaam ilgisinin geerliliini yitirdii bir alana girmi olmamzdan dolay cesaret gerektirir. Cesaret, insanlar dnyann zgrl uruna, yaamla ilgili endielerinden kurtarr. Siyasette yaam deil dnya sz konusu olduundan, siyasi yaamda cesaret vazgeilmezdir.25

O halde antik dnyada yurtta olmak, cesaret sahibi olmaktr. Bireyin zel alanna ait niteliklerinin hie sayld bir dnyaya katlabilmesi iin, gnlk yaamdakinden farkl bir tavr taknmas gerekir. Bu anlay, modern dnyada tersine dnmtr. Modern dnyada politik yaam, yaamn her alan gibi tam da antik dnyada terk edilen bu bireysellie yneliktir. Bu anlamda, modern dnyann politik alannda cesaret gibi bir erdemin bulunmas bir yana, Huxley ve Orwelln tasarladklar gibi yeni dnyann korku zerine kurulduunu sylemek, ok da dramatik olmayacaktr.

Antik dnyada kamusal alana girmenin bir koulu olan mlkiyet, modern toplumda, bireyleri birbirinden ayran bir unsur olmutur. Yalnzca devletin mlk sahibi olmas, nasl bireyselliin reddedilmesi demekse, zel mlkiyetin gelimesi de,

24 A.g.e s.64. Krat Bumin, Atina insannn politik yaantsndaki grkem araynn, kentin maddi

yapsnda gzlenemediini, Akropolisin eteklerindeki kentin kirli ve dar kaldrmlardan olutuunu, kentte susuzluk sorununun bulunduunu syler. Ona gre bu durum, kenti kent yapann talar deil, yurttalarn varl olduunu ve Atina insannn dnsel yaama daha ok nem verdiini gsterir. Bknz. Bumin, Krat, Demokrasi Araynda Kent, Ayrnt Yay., Ocak 1990, s. 29. Atina insannn politik yapya duyduu akn ifadesi olarak, alma, apolitik bir unsur olarak konumlanr ki bu, Arendti felsefenin zerinde ykseldii temel ncldr. 25

Arendt, Hannah, Gemile Gelecek Arasnda, s.212

26

yaamn ortaklaalna dair tm inanlarn ortadan kalkmas anlamna gelir. Bu balamda modern perspektiften bakldnda, mlkiyetle ilgili konularn arlkl olarak konuulduu bir kamusal alanda, zgrln varolabilmesi mmkn deildir. Arendt iin, neyin sylendiine ve nasl sylendiine gre varolan kamusal alan, salt mlkiyet ilikilerinin ynlendirmesi ile mlkiyete en yakndan elik eden, tketim olgusuna mahkum kalacaktr. Zaten modern toplumda kamusal alann sonunu hazrlayan da, insan yaamnn her alanna yaylan bu sonu gelmeyen tketim hrs olmutur.

Antik anlamyla insann kendisine ait bir yerinin olmasn ifade eden mlkiyet, modern dnyada, srekli artrlmas gereken servet birikimi olarak anlalr. Antik dnya iin mlk, insan olmann bir aracdr. Mlk sahibi olan insan, aabilecei bir yaama sahiptir. Modern dnyada ise mlkiyet ya da Arendtin syledii gibi servet birikimi, yaamn bir amac haline gelmitir. Modern dnyada servet, srekli artrlmay talep eden bir olgudur. Bu sayede antik dnyadaki gibi kendisine sahip olan insann kendisi sayesinde zorunluluktan kurtulmasn deil, tam da tersine, kendisini srekli artrmak iin almann klesi durumuna gelmesini ifade eder. Mlkiyetin bu antik ve modern anlamlar arasndaki fark, kamusal alan var ve yok eden unsurlar hakknda nemli bir aklk salar.26

Konumuz asndan bizi ilgilendiren, Lockecu anlamdaki bu liberal mlkiyet anlaynn, nasl olup da ortak bir yaanty kurabildiidir? zel mlkiyetin antik biimi, servet artrmay deil, kamusal alana katlmak iin gerekli olan serbest zaman yaratmas anlamnda bir arac ifade ettii iin, yani antik insan mlkiyeti yaamn nihai erei olarak grmedii iin, kamusal alan var olmutur. Arendte gre znde mlkiyete dayanan bir toplumsal sistemin ilerleyebilecei bir tek yn vardr: o da mlkiyetin tamamen yok olmasdr. Srekli artrlma talebiyle zel mlkiyetin kamusal bir mesele yaplmas sonucunda kamusal alan zel karlar kuatr ve sonunda ortak iyi, zel iyi tarafndan yklr. Mlkiyete duyulan inancn bir ifadesi olarak Liberalizm,

26 Antik Yunanda zel mlkiyete duyulan bu ilgi, Aristoteleste de bulunur. Aristoteles Politikada, zel

mlkiyetin nemini savunur. deal devletinde, kamusal mlkiyetin olmas gerektiini savunan Platonu eletiren Aristotelese gre, mlkiyet zeldir. Komnist mlkiyet anlay, ona gre doru deildir. Mlk sahibi olmay, insana bazen mlkn bakalaryla paylamak istemesi gibi bir takm erdemler yklemesi anlamnda olumlu bir zellik olarak gren Aristoteles, ortak mlkiyetin bulunduu bir devlette gerekleen bu ar birliin, kt bir ey olduunu dnr. Bknz. Aristoteles, Politika, Remzi Kitabevi, 2002, Kitap II., Blm 3, 4, 5, (s. 33-39)

27

burjuva snfnn kamu ilerine duyduu igdsel gvensizlii27 ifade eder. Liberal dnce ile kendisini sunan bireysel zenginlik, politik eylemin yerini alarak, ortak dnyay ykmtr.

Arendtin szleriyle;

() zel mlkn drt duvarndan ibaret dnya, kamunun mterek dnyasndan sadece orada olanlardan deil, grlr ve duyulur olmaktan, yani tam da kamusallktan [ve kamusalla ikin aklk ve aleniyetten] saklanlabilecek gvenilir tek yer olarak grlmekteydi. Btnyle kamu alannda, bakalarnn gz nnde geirilen yaamn bir yerden sonra slamas ok muhtemeldir. 28

zel mlkiyetin gelierek modern toplumda servet birikimine dnmesi, bu servetin devlet tarafndan korunmas gerekliliini dourdu.29 Servet srekli artrlmaya ihtiya duyan doasndan tr, sre olma zelliine sahiptir. Srekli bir tketim dnyasnda yaayan modern servet sahibi, servetini tketim arkndan koruyabilmek iin, srekli artrmak zorundadr. Arendte gre eylemin bir defa harekete getikten sonra, durmakszn devam etme ve bireysel yaam ama zellii ile insana salad lmszlk, gnmzde servete ait bir zellik olmutur. Servet; bireyden nce ve sonra var olan bir deer olarak, insann snrl mrn aan bir zincirdir. Arendt modern dnyada kamusal alann ktn sylerken, eylemin yerine servet biriktirme abasnn getiini kastetmektedir. Mlkiyet, insan varoluunun kamusal olan kadar nemli zel boyutunu oluturan bir aratr. Bir mlk olarak evrelenmi zel bir alanda yaayan bir insan iin, alan deitirme ans vardr. Her yerde olmak, hibir yerde olmamaktr. sz, insan varoluunun belirli fiziksel mekanlar iinde birbirinden ayrlmas gereinin bir ifadesidir. te bu yaanty salam olan antik insan, ne salt

27 Arendt, Hannah, Totalitarizmin Kaynaklar/2 Emperyalizm, s. 47, 48

28 Arendt, Hannah, nsanlk Durumu, s.102

29Arendtin mlkiyet kuram, Rousseaudan izler tar. Rousseau iin, insanlarn eit olarak bar ve huzur ortam iinde yaadklar doa durumu, tarmn balamas ve buna bal olan mlkiyet kavramnn ortaya kmas sonucu kapanmtr. Bir toprak parasn itlerle evirip, Buras benim. diyen ilk insanlar, yurttalar toplumunun kuruculardr. Rousseau iin de mlk sahibi olmak, yurtta olmann temel kouludur. Ona gre yurtta olarak kamusal alana giren insan, orada mlkn daha ok bytmeyi deil, doa durumundaki eitlie ve dzene bir devlet yaps iinde yeniden dnmenin olanaklarn arar. Bknz.. Gkberk, Macit, Felsefe Tarihi, Remzi Kitabevi, 1990, s. 384

28

hane yaamn, ne de salt polis yaamn dierine tercih eder. kisi de dieri ile anlam kazanr. Modern dnyada, ailenin ekonominin merkezi olmas zelliinin toplumsal alana devredilmesiyle, yani bir zamanlar retim etkinliklerinin klesi olan emeki, ii ve kadnn toplumsal yaama katlmalaryla birlikte, mlkiyet olgusu da aka sergilenen bir fenomen olarak, insan yaamndaki yerini ald. Yaamn zellemesi, aslnda yaamn ekonomik bir btnlk kazanmas anlamna geldi. zelin bir nitelii olan ekonomi, artk, ortak dnyay kuatan unsurdur. Bu anlamda modern dnyada mlkiyet, antik anlamyla; bir evi dierlerinden ayran it deil, zel iadamlarnn giriimci ruhlar 30dr.

O halde, Arendt poliste insann ortak bir dnya adna var olma tutkusunu grd. te Arendtin anlamak istedii ey budur; insann oulcu bir yaam iin kiisel karlarn bir kenara itmesinin en basit biimi olan polisi, insanlarn birbirinden nefret ettii bir kitle yaamna dntren ey nedir? Antik insan iin polisin anlam, insann yaamn zorunluluklarn amasna imkan vererek, kendisini benzerleri arasnda gerek bir insan gibi hissetmesini salayacak farkllklarn sergileme imkan vermesinde bulunur. Bu anlamda polis, yurttalk hakk olmayan dierlerine kar, insann rgtlenmesini ifade eder. nsann bireysel farkllklarn aabilecei ve ortak bir eylem alan olan polis, nemli bir varolusal anlama sahiptir. Platonla balayan felsefe gelenei tarafndan bu deneyim alanna, zel alana kar ayrcalkl bir konum verildii ak olmakla beraber, felsefeye gre olan konumlannn ne olduu bir sonraki blmde ele alnacaktr. u belirtilmelidir ki, Arendtin polise olan bak antik dnem filozoflarnnki gibi deil, antik yurttanki gibidir. O, polisi nemserken, bunu bir baka etkinlik alann -felsefe gibi- hakllatrmaya deil, yalnzca bu politik deneyimi kendinde bir ey olarak anlamaya alr. Onun, kiisel olarak politika alanndaki teorik ve deneyimsel birikiminin zenginliine karn, insanlk tarihinin bu derece kark ve gelimemi politik yaamn sistemine merkez yapmasnn bir anlam vardr. Bu anlam,

30 Arendt, Hannah, a.g.e., s.103

29

polisin antik insan iin ifade ettii ve antik dnem filozoflarnn da reddettii eyde ierilidir.

b. Antik Yunan Felsefesi ve Arendtin Polise Bak As

Buraya kadar belirtilenlerden yola klarak u sylenebilir: Arendt, eylemin asl yuvasn poliste bulduunu dnr. Polis, insann gnlk yaamn kstlln amasna izi verir. nsann hane yaamndaki ynetim ve iktidar unsurlarn amas iin, bir frsattr. Arendt polis sistemini idealize ederken, dikkatini asl olarak, polisin insann zgrlne olanak salayan olgusal varoluuna yneltir. Ortak bir grntler dnyas, ancak byle bir aktif katlmla kurulabilir. Buna ek olarak Arendt, polisteki politik yapnn henz gelimemi, dzensiz ve eksikliklerle dolu olduunun elbetteki farkndadr. O, genel bir honutsuzlukla yaklat modern zamanlara alternatif olarak, Atinann karmak toplumsal ve politik yaamn nermez, onu polis yaamnda etkileyen ey, polisin, insanlarn grkem aray iinde konuma ve eylemleriyle, kendi gerekliklerini amalarna olanak tanyan ve bylece, yurtta olmann gereklerini salayan yapsdr. Yurtta, Arendt iin, insana en uygun olan konumdur. Gereklii, grnme ve eyleme balayan Arendt, eylemin evini polis idealinde somutlayarak, gereklii salayan eylemi, politika alanndaki eylem olarak konumlar. O halde politik alann iinde bulunmann koulu olarak yurtta, Arendt felsefesinde, insann ve dnyann gerekliini salayan en nemli motiftir. Dolaysyla Arendtin bak asyla polis, insanlarn farkllklarn sergileyebilmeleri iin kurulmu, grkemli ve ortak bir dnyadr. Yoksa, Arendt Atinalnn, mkemmel ve evrensel politik zmlere ulatn dnmez. Bu dnce, Arendtin bir tarihi deil, felsefeci olmas ile egdmldr. O, tarihsel bir kaytlk yapmann tesinde, polisin insan yaam iin ne anlama geldii zerinde durur. Antik yurttan bu grkemli sahne iinde, bakalarna grnerek ve konuarak, varln kantlamas ve bireysel olarak yaanan bu deneyimlerden, ortak bir yaam karabilmesi ile ilgilenir. Arendtin polis konusundaki dnceleri, modern dnyann toplama kamplarnda yaananlarla kartlk oluturur. Baka bir ifadeyle; yirminci yzyln ac

30

deneyimleri olan totaliter hareketler, bireyin, kendisinin ve dnyann gerekliini alglayabilmesinin btn olanaklarn yok etmitir. Poliste insann kendisine ve dnyaya ynelik olarak elde ettii farkndalk, kamplardaki tek biimlilie ve sessizlie dnerek, bireyin gereklik imgesini, ortak bir dnyann kurulabilecei inancn ykmtr. nsann zgr eylemleri ile varolan polis, yerini kiiliksiz bir tketim toplumunun konformist davranlarna brakmtr.

Arendtin polise olan ilgisi, polisin politik bir alan olarak, zgrlk zerine kurulmu olmasndandr. Politik otoritenin toplumsal zgrle kart olduuna ve zgrln, politikann bittii yerde baladna inanlan bir gemiten ve bugnden bakldnda, polisin bu ideali gerekletirmi olmas, politik deneyimler iinde kaybedilen zgrln, yine politik deneyimler iinde kazanlaca31 biimindeki Arendti dncenin kkenini oluturur. Modern dnyada zgrln yurdu insann zel alannn genilemesi ile ortaya kan toplumsal alanda aranmaktadr. Arendt, modern dnyada insanlarn evsiz ve yurtsuz braklmalarna ve toplu olarak katledilmelerine mekan olan politikann, bu deneyimlerin yadsnmas anlamna gelen zgrlk motifi zerine temellendirilmesinden yanadr. Snrlar belirgin bir biimde izilmi olan hane ve kamusal alanlardaki deneyimleriyle, insan olmann ne demek olduunu renen site toplumu Arendt iin, adeta modern toplumun fotorafnn negatifi gibidir. Yaamla ilgili bireysel ihtiyalarn ve zel karlarn politika alanna bulamasna izin vermeyen antik insann, zel ve kamusal olan arasnda oluturduu belirgin snr, Arendti etkiler. Modern dnyada politikann zel karlarn arac haline gelmesi, farkllklarn ve kimliin sergilenmesi yerine, yzeysel ilikilerin,

gvensizliin ve Arendtin syledii gibi rgtl yalann32 alan olmas, Arendti polis yaamna ilgi duymaya iten temel nedenlerdendir.

te yandan Arendt, polisi oluturan tarihsel nedenlerle ilgilenmez. O yirminci yzylda ortak dnyay ykan totalitarizm fenomenini bir kendinde ey olarak anlama abasna benzer biimde, polisi de insan rgtlenmesinin bir rn olarak deerlendirir. Onun iin polis, hikayenin gvencesi, kalc olmann koulu, bu anlamda lmszln mekandr. Polisteki konumalaryla kendi gerekliini salayan yurtta,

31 Arendt, Hannah, a.g.e., s. 50

32 Arendt, Hannah, Gemile Gelecek Arasnda, s. 305

31

ancak kendisinin sz ve edimlerini anlatan birileri araclyla, kalc olabilme ans edinir. Bu anlamda polisi oluturan oulluk, insann ve dnyann gerekliinin kurulmas iin nemlidir. Arendt iin polis, rgtlenmi bellektir.33 O polisi, insan rgtlenmesinin mkemmel bir rnei olarak sisteminin merkezine yerletirir.

Arendtin polis anlats, genellikle bu tarihsel ve politik alan ycelttii gerekesiyle eletirilmitir. Ancak onun polis ideali, modern dnyann ykcl karsnda, eski bir zaman zlemek gibi romantik bir tavrn tesini ifade eder. Arendt iin polisin zgnl, -ki ona gre polis, bilinen en zorbaca tahakkm biimidir-34 efendinin iddet aralarnn stnlne deil, iktidarn rgtlenmesindeki stnle baldr. Dolaysyla Arendt insann ortak dnyasn iddet ile deil, rgtl bir dayanma ile kurmasnn ideal bir modeli olarak polise, kuramnda merkezi bir yer verir.

Bununla birlikte, Arendtin polise ynelik yceltici tavrnn altnda, bu yaamn ayn dnemin felsefe gelenei tarafndan deerlendirilmemi olmasna duyduu tepki bulunmaktadr. Antik Yunanda, yurtta iin nemli bir politik kimlik alan olan kamusal alan, ayn dnem felsefe gelenei tarafndan genel olarak bir honutsuzluk ile karlanr. zel ve kamusal alanlarn karsnda duran felsefe alan, ayn zamanda deerler hiyerarisinin de en st basamanda yer alr. Arendte gre ilk kez Platon, politika ve felsefe arasnda bir hiyerari oluturarak, politik eylemin insan iin tad nemi deerlendimeyen, eylemi dncenin ilkeleriyle aklayan dahas, insann insanln anlatan eylemi dncenin egemenlii altna yerletiren gelenei balatt.35 Bu gelenek asl olarak Kynik ve Kyrene Okullarnda ieriliydi. Aristippos, hi bir politik toplumsal dzene balanmadan, bireyciliin snrlarnda bir felsefe gelitirir. Filozofun, politikay gnlk yaamn bir ii olarak deerlendirmesi, Arendti dncenin karsnda olutuu bak asdr. Nilgn Toker Kln, kendi ann ykc deneyimlerine tank olan Arendtin, buradan yola karak geleneksel felsefe yapma tarzna ve hatta felsefe geleneine mesafe koymaya ve felsefe geleneinin ele almad trden konular zerinde durarak, politik olan dnceden deil, olaydan, deneyimden

33 Arendt, Hannah, nsanlk Durumu, s. 271

34 Arendt, Hannah, iddet zerine, s. 63

35 Arendt, Hannah, Gemile Gelecek Arasnda, s. 159

32

hareketle36 anlatmaya yneldiini syler. Peki, Arendt geleneksel politika felsefesinde neyi reddeder? O, dnce yaamnn asl olarak politik yaamn stnde tutulmasn ve ikincisinin birincinin ltleriyle yarglanmasn reddeder.37 Polisin yksek duvarlarla evrili grkemli fiziksel mekannn, astinin yani ekonomik etkinliklerin

gerekletirildii mekann zerinde kurulmu olmas gibi, Arendt de politikay toplumsal alann zerinde konumlandrmak ister. Ona gre insan iin polisin zerinde baka bir yceli ura yoktur; nk politika alan insann insanln ifade eden alandr. Politik hayvan dncesiyle Arendti felsefeye merkez argman kazandran Aristoteles, Arendte gre vita activaya temel anlamn vermitir. Parekhin syledii gibi, Arendt iin Aristoteles dndaki hibir byk filozof, politikay deerli bir etkinlik olarak kabul etmemitir.38 te yandan Platon felsefesini bal bana antitez olarak alan Arendt, kuramn Platoncu felsefeyi eletirerek oluturmutur.

Arendte gre Platonla balayan srete, antik Yunan filozoflar, polisin yalnzca gnlk yaamn en st basama olduuna, oysa insann daha ulvi niteliklerinin mekannn polis deil, bunun da tesinde bulunan felsefe alan olduuna inanmlardr.39 Yani felsefe, insann ulaabilecei en st yaam biimi olarak konumlanr. Bu nedenle filozof iin polis, yaamn en st katman olan felsefeden bir nceki basamaktr, ya da baka bir adan sylendiinde, polis iin hane yaam ne ifade ediyorsa, felsefe iin de polis o anlama gelir. Antik Yunan felsefesi, ancak gnlk ilerin tesine geildiinde, yaamla ilgili kayglardan arnldnda, evrene ynelik bilinli bir merak eliinde, felsefe ile megul olunabileceini syleyen dncelerle doludur. Bu anlamda, Platon iin felsefe, bedensel ilere adanm bir klenin de, gelip geici ilerin pesinde koan bir takm deersiz adamlarn da, ok uzanda yer alr.40 Platona gre, felsefeyle dp kalkmaya layk olanlarn says, pek azdr. Bu aznlk, kendi bilinci ve isteiyle, gnlk hayatn kamusal ileri gibi grevleri kmseyerek,

36 Kln, Toker, Nilgn, Hannah Arendt, s.542

37 Beiner, Ronald, a.g.e., s. 239

38 Parekh, Bhikhu, Hannah Arendt and The Search For a New Political Philosophy, The Mc.

Millan Pr., London, 1981.s. 2 39

Arendt, Hannah, nsanlk Durumu, s. 32, 33 40

Platon, Devlet, ev. Hseyin Demirhan, Sosyal Yay., 2002, 495-c-d, (s. 234)

33

bunlar terk eden ve yeni bir varlk alanna ykselmeyi baaran bir aznlktr.41 Platon, bu dnceleriyle felsefenin kamusal alan karsndaki ayrcalkl konumuna iaret eder.

Her ne kadar antik Yunan filozoflar polis yaamn, insann politik eylemlerini nemseseler de, onlara gre yine de yaamn anlamn, evrenin bilgisini elde etmeye yetenekli olan en temel etkinlik, theoria, yani dnmedir. Grld gibi Platonun politika felsefesinde bu stnlk bulunmaktadr. O, insann ykselebilecei en st mertebenin, polisin yksek duvarlarla evrilmi mekan deil, sonsuz gkyzndeki ideal dnya olduunu dnr. Bu dnyaya ulamann arac ise, yrmek deil, dnmektir; her trl yaamsal gerekliliklerden arnarak, akln yol gstericiliine gvenmektir. Arendte gre politik adan Platon felsefesi, filozofun polise bakaldrsn anlatr. Bunun nedeni, filozof ile polis arasndaki atma ve Sokratesin lmyle sonulanan yarg srecinin Platonda yaratt dmanlk42tr. Platon, insan mutlulua ulatran etkinliin felsefe olduunu43, politika ile ilgilenmenin fani ve bo olduunu syleyerek, felsefeye adanm bir yaam yceltir. Nitekim Platon, bir tirann hane iindeki yaamn anlatrken, insann ev hayat, yani yapmacktan, gsteriten en fazla syrld zamanki halidir.44 ifadesini kullanr. Burada Platon, kamusal alann yapaylndan sz eder. Yapmacklk ve gsteri, kamusal alan tanmlayan dier kavramlardr. Ancak bu tanmlamalarn Arendte deil, Platona ait olduu bir kez daha hatrlanmaldr. nk Arendtin, yapmack bulduu bir yaam nemsemesi beklenemezdi. Arendt bu sfat olsa olsa, modern toplumun kitle kltrne yaktrabilir. yleyse, insann Platonun syledii gibi en doal haliyle bulunduu ev yaam, Arendte gre, insann gerekliini onaylamaz. Bu yapmacklk ve gsteri, bakalarnn bulunuuyla anlam kazanr ki, ite bu durum Arendti felsefe ve Platon ile balayan felsefe geleneinin birbirlerinden apayr bir duru noktasna sahip olduklarn anlatr.

Buraya kadar sylenenlerden yola klarak u belirlenmelidir ki, Platona gre, zel alan kamusal alann ilk basama olarak konumlanmtr. yi yaamn ancak yaamn zorunluluklarnn giderilmesiyle mmkn olduunu dnen Platon iin, zel

41 A.g.e. 496-b-c, (s. 235)

42 Arendt, Hannah, Gemile Gelecek Arasnda, s.148

43 Platon, Devlet, V. Kitap, 496-b, s. 235

44 A.g.e., IX. Kitap, 577-b, (s.337)

34

alan insani yaam hiyerarisinin ilk admdr. Platon, kiinin kendisini ynetmesini, devleti ynetmesine benzetir.45 Bu anlamda, kamusal alanda baarl olmann yolu, zel alanda yetkin olmaktan geer. Arendt, Platonun bu dncesini, filozofun krala hkmetmesi; ruhun bedene; dncenin ise, eyleme hkmetmesi46 olarak yorumlar. Arendt, bu anlamda oluturulan bir kamusal alan imgesine kar kar. nk byle tasarlanm bir kamusal alan, yani, znde ynetim ve hkmetme unsurlarnn yer ald bir kamusal alan, Arendtin politik yaamn mimar olarak grd eylemin, hibir biimde varolamayaca bir mekandr. Benzer biimde Platonun, eylemi kamusal alandan uzaklatrmakla sonulanan bir baka dncesi de zel mlkiyeti kaldrmak istemesidir. Platon, zel mlkn olmad, yurttalarn ayn eye, benim47 diyecei, evlerin, mallarn ve topraklarn ortak olduu bir devlet nerir. Bu, okluun birlik iinde erimesi ve devletin adeta byk bir aile olmas anlamna gelir. Antik dnyadaki aile ynetiminin zellikleri gz nne alndnda, Platoncu politik yaamn, Arendtin cumhuriyeti-demokratik devlet anlay ile taban tabana zt olduu aktr. Platonun sistemi eylemi dlar, onun iin kamu, byk bir ailedir.

Arendt, Platonun yaam deneyimlerinin onun polise bakaldrmasna ve bundan byle ikna yerine itaati, politik bir erdem olarak temellendirmesine neden olduunu dnr. Ancak her durumda filozofun polise yaklam, felsefe ve filozofun gvenlii iin48dir. Arendte gre Platonun temel amac, iddetsiz bir politik oluum kurmaktr. Bu sayede, felsefeyi politikaya uygulamak istemektedir.

Aristoteles ise, Nikomakhosa Etikin VI. kitabnda bilgelik ve siyasetin ayn ey olmadn, Anaxagoras ve Thales gibi bilgelerin karsnda pratik bilgelerin, yani politikayla ilgilenenlerin bulunduunu49 sylerken, eylem hakknda Platondan daha lml bir tavra sahiptir. Aristotelese gre, bir devletin dnda olan, ya insanln stnde ya da onun altndadr.50 Bu dnce, Aristotelesin ayrt ettii hayat tarzn

45 A.g.e., IV. Kitap, 443e, 444a, (s.168,169) Ayrca Platon, insann devlete benzediini, kleci bir

toplumda efendinin bile ruhunu klelik ve bayalk sard, ruhunun en sekin yanlarnn klelie dt szleriyle anlatr. Bknz. Platon, a.g.e., IX. Kitap, 577-d, (s. 338) 46

Arendt, Hannah, nsanlk Durumu, s. 307 47

Platon, a.g.e. V. Kitap, 464a ve devamnda, (s.193) 48

Arendt, Hannah, Gemile Gelecek Arasnda, s.148 49

Aristoteles, Nikomakhosa Etik, ev. Saffet Babr, Kebike Yay., 2005.VI. Kitap, 1141a30 ve devamnda (s.121) 50

Copleston, Aristoteles, ev. Aziz Yardml, dea, 1986, s.116

35

hatrlatr: Arendt Aristotelesin, bedenin hazlarna; polisin sorunlarna ve felsefeye adanm hayat tarzlar arasnda yapt ayrm ile, polis yaamnn da stnde olan bir baka yaama iaret ettiini dnr. En alttaki yaam tarz, bedenin ileri ile ilgilidir; bu zel alan ifade eder, bu yaamn zorunluluklarndan kurtulan insan, politik yaam alanna, yani polise; kamusal alana ynelir, politik yaamn sorunlarndan kurtulan insan ise, tm etkinliklerin nihai erei olan theoriaya, yani felsefeye ynelir.51 Sonu

olarak Arendtin dikkati, Aristotelesin eylemi insani iler alanna yaktrmas zerinedir. Bu anlamda eylemi politikadan kovmak isteyen Platonla karlatrldnda, Arendti felsefenin, Aristotelesin temel tezlerini nemsedii grlr.52

Platonda bulunan antik yurttan kamusal alana girmesinin koulunun, kendisinden zgrleebilecei bir zel alannn bulunmas ile mmkn olduu dncesi, Aristoteleste de bulunur. Aristoteles de hane reisinin ncelikle evinde iyi bir ynetici olmas gerektiini dnr. Aristoteles, Hesiodosun ilkin bir ev ve bir kadn edin ve bir kz sabana komak iin53 szne hak verir. O da Platona benzer biimde, efendinin aile iindeki ynetiminin, kyn ynetimini, bunun da polisin ynetimini belirlediini dnr. Aristotelesi erekselcilikle aklanabilecek olan bu dnce, insann ev yaantsnn, znde polis yaants olmaya doru yneldiini anlatr. Ev yaam, polisteki iyi yaam salamak iindir. Ev yaamndaki gerekliliklerden bamszlaan insann, zgr bir yurtta olarak polise katlmas ve oradaki konuma ve eylemleriyle katld politik yaam iinde kendisini gerekletirmesi ile sre tamamlanr.

Aristotelese gre yurtta, her trl aalk ilerden kurtulmu insandr; devletin varolmas iin gerekli insanlar deil (nk bu durumda ocuklar ve iileri

51 Arendt, antik Yunan filozoflarnn hayatn zorunluluklarndan kurtulmak anlamna gelen Yunanca

skhole kelimesine, politik etkinlikten zgr olma anlamna gelen Latince otium kelimesini eklediklerini syler. Bknz. Arendt, Hannah, nsanlk Durumu, 25, 27, (10.dipnot). Bu durum, filozoflarn kabul ettii bir baka alana, zel alandan zgrleen insann katld kamusal yaamn da zerinde bulunan ve kamusal alandan zgrleme sonucu insann ykselebilecei bir baka alana iaret eder: Bu felsefe alandr. zel alan, kamusal alan ve felsefe arasndaki hiyerariyi anlatan bu dnce, Arendti felsefenin neden felsefe geleneine kar durduunun da ifadesidir. 52

Beiner, Arendt felsefesinde neredeyse onun Aristotelesi olduu sylenecek kadar Aristotelesten izler bulunmaya alldn, ancak kendisine gre bunun doru bir aba olmadn syler. Ona gre Arendt asl olarak sekinci ve homojen bir topluluk iinde asillerin ynetimini bekleyen Kant egalitaryanizme baldr. Bknz. Beiner, Ronald, a.g.e., s. 242 53

Aristoteles, Politika, s. 8-9

36

de yurtta olarak grmek gerekir), ynetim ayrcalklarnda pay olan kimsedir.54

Doann insana bir ayrcalk saladna inanan Aristoteles, yurttan da kleye ve yabancya gre ayrcalkl olduunu dnr. Aristotelesin bu dnceleriyle, insanlar arasndaki eitsizlii politik bir sorun olarak grmedii aktr. Ona gre adalet, birbirine benzer olan herkesin, ynetme ve ynetilme iini srasyla paylamasdr.55 Aristotelese gre polis , ite bu amac gerekletirmek iin vardr.

O halde felsefe gelenei iin politik yaam belli bir deer tamakla birlikte, o yine de dncenin alan olan felsefeyi tm insan etkinlikleri arasnda ayrcalkl bir konumda deerlendiriyordu. Bununla birlikte Arendt, Fransz Devriminden bu yana btn devrimlerde bulunan, modern dnyay ayakta tutacak bir unsur olarak otorite araynn, Platon ve Aristoteleste de bulunduunu dnr. Arendt, insani dnyay kuran unsur olduuna inand otoritenin, modern dnyada bulunmad kansndadr. 20. yy.n politik bir bunalm olarak grd bu durum, totalitarizmin bir sonucudur. Ortak insani dnyay ykan totalitarizm, bu dnyay ayakta tutan otorite unsurunu da yok etmitir. Arendte gre otorite insanlarn iinde zgrlklerini muhafaza ettikleri bir itaat eklidir.56

Arendt politik yaamn ayakta kalabilmesinin temel koulu olarak grd otoritenin antik Yunana deil, Romaya zg bir fenomen olduunu, ancak Platon ve Aristotelesin de polise otoriteye benzer bir eyler sokmak istediklerini syler. Bunu da bildikleri snrl ynetim biimleri olan kamusal politik ynetim ile, hane ii yaamn ynetiminden, yani tiran ile efendinin ynetim rneinden aradklarn belirtir.57 Yani poliste bir dzen salayc unsur olarak otoritenin tesis edilmesi, toplumun felsefeden nceki en st katmanndaki sorunlarn zlmesi ve sorunlarn buradan filozofun alanna yaylmasn nlemek iindir.

Hem Platon hem de Aristoteles iin politik yaamn gerei, yurttalarn eitilmesidir. Platon; ocukluktan balayarak erdem yolunda mkemmel bir yurtta olma tutku ve hevesini uyandran, haka ynetmeyi ve ynetilmeyi bilen kii olmay

54 Aristoteles, a.g.e., , s. 77-78

55 A.g.e., s. 221

56 Arendt, Hannah, Gemile Gelecek Arasnda, s. 141

57 A.g.e., s.127-144

37

salayan bir eitim olmal.58 diyerek, politik yaamda eitimin nemini vurgular. Arendtin bak asyla Yunan felsefesinin bu abalar, gelenei kuaklara aktarmak, bylece de polis yaamnn devamlln salamaya yneliktir. Modern dnyada otoritenin yitimi, srecin bozulmas ile ayn anlama gelir. Romallarn, Yunan geleneine bal kalarak onu srdrmeye almalar ile devam eden sre, modern toplumda krlmtr.

Arendt, ortak dnyann kurucu gcnn otorite olduunu sylerken, bunu Platon ve Aristotelesten farkl bir vurguyla kullansa da, kkeninde yatan ama asndan aralarnda ortak bir nokta vardr: Politikann alan olan kamusal alann, yaamas gereine duyduklar inan. Bu inan antik filozoflar iin felsefenin, Arendt iinse, insann insanlnn mmkn olmas iindir. O halde kken olarak Romaya ait bir politik deneyim olan otoritenin poliste bulunmamas, polisin yklma nedenlerinin banda gelir. Benzer biimde modern dnyada insann ortak dnyasnn yklmas, bu dnyay ayakta tutacak bir otoritenin bulunmamasndan kaynaklanr. Arendtin politikann bir dzen unsuru olan otorite zerine kurulmasnn gerekliliine inanmas, politikann, geliigzel ve keyfi bir biimde ilememesi gereken bir etkinlik alan olarak grdn gsterir. Ona gre keyfilik, yalnzca iddete ait bir niteliktir.59 Bu anlamda Arendtin gelenee ve sresellie verdii neme bal olarak, bunu salayacak bir unsur olan otoriteyi politikann kurucu gc olarak devreye sokmas, modern dnyann alkantl yaamnda sabit bir dzen tutturulmas iin, politikay ne kadar ok nemsediini gsterir. Platon ve Aristotelesin polisi ayakta tutacak bir otorite araynda olmalarnn aksine, Arendte gre kamusal alan kuran temel bir etkinlik olarak eylem de, antik Yunan felsefesinde deerlendirilmemitir. Bu gelenek, politika alannda eylemin deil, yapmann (techne) rol oynadn syleyerek, eylemi kamusal alandan kovmutur. rnein Platon, filozof-kraln ynettii ideal devletini, bir heykeltran, heykel yapmas gibi, yaptn syler. Bir heykeltran, heykelini aslna uygun renkler ve biimlerle ortaya karmas gibi, ynetici de kendi sitesini ideal bir biimde ina

58 Platon, Yasalar, ev. Candan entuna, Saffet Babr, Kabalc Yay., 1998, 644-a, (s.26)

59 Arendt, Hannah, iddet zerine, s. 10

38

etmelidir.60 Bu, Arendt iin son derece nemli bir tarihsel belirlemedir. Kamu alannn imalat rn bir nesne imgesine gre kurulmas, Platonla balayan gelenein, uzak bir gelecekte kapitalist toplum anlayyla yani bir deer ve al-veri kltryle sonulanmasna neden olmu, bu ise, insann zgrln elde ettii yaam alannn dengesini bozarak, gerek anlamyla kamu alannn kne yol amtr. te Arendtin, eylemin sre olma zellii ile kastettii budur. Eylem, doasnda bulunan bu zellii ile, kendi zgnlnn de sonunu getirmitir.61 O halde, Arendtin kamusal alan savunusu, salt bu yaam en yetkin halindeyken yitiren modern zamanlara deil, bu olguyu tarihsel bir gereklik olarak yaam olmasna karn, felsefi anlamda deerlendirmemi olan, Platon ile balayan felsefe geleneine de kardr. Aristoteles dndaki hibir filozofun politikaya hak ettii deeri vermediini dnen Arendt, her ne kadar Aristotelesin, sisteminde dnceye ayrcalk tansa da, eylemi kamusal alan kuran etkinlik olarak konumladn dnr ki, bu Arendt felsefesinin temel ncldr. Bununla birlikte, Sofistler gibi nasl iyi bir yurtta olunabilecei ile ilgilenenler de felsefeyi gnlk yaamn hizmetkar durumuna getirdikleri gerekesiyle, bata Sokrates olmak zere, pek ok filozof tarafndan eletirilmilerdir. Arendtin penceresinden bakldnda Sofistler, iyi yaamn ancak iyi bir yurtta olmakla mmkn olabileceini, ok nceden kefetmilerdir. rnein Protagorasn amac, bir insann ev ilerinde ve devlet ilerinde ne yapacan bilmesini salamak, evini en iyi ekilde nasl yneteceini ve politikada eylemek ve sylemek iin nasl en gl olunacan62 retmektir. Arendt, yazlarnda Sofistlerin zerinde fazlaca durmaz, ancak duru noktalar bakmndan aralarnda nemli benzerlikler vardr. Sofistler de kendilerinden nceki felsefe geleneine bir tepki olarak domu, felsefenin ayaklar yere basan bir bilgi olmas iin uramlardr. Arendt de, geleneksel felsefeyi

60 Platon, Devlet, 420b ve devamnda, (s.136) Ayrca Platon, yeni topluluklar kurmann doru yolundan

sz ederken, yapmay, kurucu g olarak devreye soktuunu gstermektedir. u szleri de bu dncesini desteklemektedir. Eer devlet bir zanaatkar tarafndan yaplacaksa, bu konuma en uygun kii, tirandr. Bknz. Platon, Yasalar, 710-711, (s.110-111) 61

Leroy A. Coopera gre politikay bir masa yapmaya benzer bir etkinlik olarak konumlayan bu bak as, yalnzca politikann sonunu ifade eder; nk politikada yapma; karar verme ve tartma iin deil, dizaynn tamamlanmas iin dier insanlar gerektirir. Bknz. Cooper, Leroy, A. Hannah Arendts Political Philosophy : An Interpretation, Review of Politics, Vol.3, No.2, April 1976, s.158 62

Kranz, Walter, Antik Felsefe, ev. Suad Y. Baydur, Sosyal Yay., Eyll, 1994, s.193

39

youn biimde eletirir. Ancak bunu yapmaktaki amac Sofistlerin aksine, felsefeyi deil, politikay temellendirmektir. te yandan Sofistler grelilik dncesini gelitirmilerdir. Dnyann tek bir bak asndan grldnde sonunun geldiini63 dnen Arendt iin de grelilik, kamusal alan oluturan ve insann kamusal yaant sayesinde deneyimledii son derece nemli bir kavramdr. u var ki, grelilik, yani bilginin kiiden kiiye deitii dncesi, Sofistleri herkes iin geerli tek bir bilginin olmad konusunda amasal bir kukuculua ulatrrken, ayn durum Arendt iin, gerekliin kurulmas demektir. Arendt ve Sofistler arasnda benzerlik tayan bir dier konu; felsefe teknikleri ile ilgilidir. Sofistler, hitabet sanatn gelitirmilerdir. Dncelerin ikna yoluyla bakalarna kabul ettirilmesi iin, konuma byk nem tar. Arendt iin de konuma, kamusal alan oluturan ve dolaysyla insann gerekliini salayan merkezi bir unsurdur. Dnme etkinlii ile kyaslandnda, praxise en yakn olan etkinlik, konumadr. Konuma ayn zamanda, bakalarnn bulunuunu gerektirir, ki bu da Arendte gre kamusal alann yaamasn mmkn klan insani oulluk durumunu salar. Arendt felsefesi ve Sofistler arasnda kurulan bu ilgiden sonra u sylenebilir ki, Arendtin politika alanna olan yaklam, Sofistlerin aksine, burada elde edilen baarlarla bireysel yaamn glendirilmesi deil, ortak dnyann herkes iin yaanlabilir olmas amacn tar. O halde Sofistlerin Arendtten ok nce kefettii ey, iyi yaamn, -iyilik ile kastettikleri herkes iin geerli bir iyi deil, bireysel iyi olmakla birlikte- politika alanndaki eylemlerle mmkn olduudur. Arendti ortak iyinin yasland grelilik dncesini felsefe tarihine kazandran Sofistler, belki Arendti anlamda insan eyleminin onuruna hak ettii deeri vermemilerdir, ancak yurttan birbirinin bak asn renmesine yol amalar asndan insanlk tarihinde ilk kez antik Yunan insannn bir bakasnn dncesini anlamasn salamlardr. Bu anlamda gr okluunun gereklii ykt dncesine ulaan Sofistler ile, ayn durumun gerekliin kurucu gc olduunu syleyen Arendt arasnda yntem ve teknik asndan bir iliki olmakla beraber, ulatklar sonular asndan iki farkl duru noktasn temsil etmektedirler. Salt bu durum bile, her iki dnce biiminin temel tezlerini hakl karmaya yeter.

63 Arendt, Hannah, nsanlk Durumu, s.85

40

Antik insan ve antik felsefenin bak alar arasndaki bir baka fark, lmszlk hakkndadr. Antik insan iin lmszlk, byk bir tutkudur. Xenophaneste sistemleen antropomorfik tanr anlay, antik bireyin kendisini tanrlara yaklatrarak, onlardaki lmszlkten pay alma tutkusunu ortaya koyar. nsan Arendtin ifadesiyle, her eyin dairesel bir dzende hareket ettii bir evrende, dorusal bir hat boyunca hareket eden64 tek varlk olarak, kendisindeki lmllk potansiyelini srekli hisseder. Kalc olabilmenin koulu ise, hatrlanmakla mmkndr. Bunun iin de arkasnda brakt iler, edimler, szler65, insan varlnn gelip geiciliinin gvencesidir. te polis, insann lmszlemesini salayan iler, edimler ve szlerin mekan olarak antik insan iin, yurttaln tesinde derin anlamlar tayordu. Bununla birlikte, Herodot ve Thukydides, gemiteki insan eylemlerini tanklarn ifadeleriyle kantlayarak, nesnel tarih yazcln balattlar. nsani iler alanndaki deimeden yola kan Yunanllarn genel geer bilginin olamayacan dnmeleri, ayn zamanda tarih yazclna da duyduklar ilgiyi gsterir. Arendte gre ayn dnem felsefe gelenei ise, lmszlk deil, ebediyet dncesi zerinde durarak, zaman ve uzam aan bir ideal peindeydi ve bu idealin gerekletirilme mekan, lml yaamn bir eseri olan polis deil, ancak Platonun tasarlad gibi zihinsel bir dnya olabilirdi.66 nsan yaamnn anlamn felsefede bulan bu dnce, pratik yaama seslenen polisi nemsemez. Benzer ekilde Aristoteles iin, iir tarihe gre daha felsefi ve daha stndr. nk tarih tekil olann bilgisini; iir ise, genelin bilgisini verir.67 Tarih olgularn bir koleksiyonudur, iir ise bu olgulardan tmel bir yarg karr. Praxisin alan olan tarih ile, theoriann alan olan felsefe arasndaki bu ayrm, somut olan ile soyut, ya da eylem ile dnce arasndaki ayrma denk gelir.

Theoriann, praxis; dncenin, eylem konusundaki bu stnl, salt antika Yunan filozoflarnda deil, sonraki tm ortaa felsefesinde hkm srecek olan Hristiyan inannda da bulunmaktadr. Ge dnem antikitesi ve Hristiyanlk, her trl

64 Arendt, Hannah, Gemile Gelecek Arasnda, s. 63

65 Arendt, Yunancada i ve edimin birbirinden ayr szcklerle ifade edilmesinin zellikle Sofistlerin

yapma ile eylemi birbirinden ayrmalarndan sonra mmkn olduunu syler. Bknz. Arendt, Hannah, nsanlk Durumu, s. 34. Bu nemli bir tarihsel belirlemedir, nk politikann bir zel i gibi deil, zerk bir etkinlik olarak grlmesi anlayn destekler. 66

Arendt, Hannah, a.g.e.,s.35 67

Aristoteles, Poetika, 1451-b ev. smail Tunal, Remzi Kitabevi, Mart,2005, s. 30

41

dnyevi ilerden syrlarak, tam bir dinginlik iinde geirilen bir yaam yceltirken, polisin fiili deneyimi olan, insann eylemlerini, grnrln, konumasn yadsyan bir tavrdadr. te, Arendtin kar kt felsefe gelenei budur. Ona gre dnmenin eylem karsndaki bu stnl, temelde insana kar doann stnlne duyulan inanla aklanabilir. Antik insan doadaki mkemmel dzeni gzleyerek, kendi etkinliinin ve rnnn deersizlii dncesine ular, bu nedenle eyleme deil, dnmeye nem verir. Arendt, vita activa kavramn insann praxis etkinliklerini ifade etmek anlamnda kullanrken, btn bir felsefe geleneini karsna aldnn farkndadr. Onun abas, gelenein, vita contemplativa ile birlikte ele ald vita activa kavramn, otonom yaps ile, yani ne stn, ne de aa olan yaps ile konumlandrmaktr.68 Onun bu gelenekte eletirdii ey, insani bir yaamn alan olan kamusal alan otonom ve dinamik karakteriyle deerlendirmemesidir. Parekhin syledii gibi, filozoflar bir ynetimin huzurlu bir toplumu nasl yaratabileceini sormu, ancak kamusal kltrn nasl gelitirilebileceini sormamlardr. Onlar bir ynetimin sujelerini boyunduruk ve bask altna alabilecei ara ve yollar aratrmlar, fakat sujenin kendisi araclyla insiyatif ve g kullanabilecei kurumlar nadiren nemsemilerdir. Onlar yurttalarn yasalara itaat etme grevini ve ynetimin otoritesini vurgulamaktan teye gitmemilerdir. Arendt iin politik yaam bir amacn gerekletirilmesindeki mutluluu, insann ardnda ho anlar brakabilmesinin gururunu, bir eyleri deitirebilmenin verdii zgrlk hissini ve skntl alternatifler arasnda tercih yapma heyecann da sunmaktadr. Geleneksel politika felsefesi bunlar zerinde fazlaca durmaz. Sadece devletin zora dayal niteliine nem verir ve politikay yalnzca insanlarn birbirini ldrmesini engelleyen bir kurum olarak grr, bu yzden politik yaamn kuru ve soluk bir resmini yapar. Dolaysyla geleneksel politika felsefesi daha ok kuvvet, g, cezalandrma, hapishaneler gibi negatif kavramlarla ilgilenmitir, oysa politikada, kamusal mutluluk, kamusal zgrlk, bir neden iin ortaya konulan eylemin heyecan gibi olumlu politik deneyimler de yaanr. Geleneksel politika felsefesi bunlar dikkate almaz. Geleneksel felsefe ve Arendtin politikaya olan yaklamlar arasndaki temel farkllk, lm ve yaam

68 Arendt, Hannah, a.g.e.s. 31

42

arasndaki farktan kaynaklanr. Geleneksel felsefe iin politika lm asndan bir anlam tar, Arendt iinse, politika yaamn kendisi demektir.69 Arendte gre bu gelenei radikal olarak sorgulayan filozoflardan ilki Kant olmutur. Politikann insan etkinliklerinin ikinci dereceden bir formu olduunu syleyen Kant, dncenin dier tm etkinlikler karsndaki ayrcalkl konumu artk kabul edilmezse, politik yaamn deerinin yeniden savunulabileceini syler. Arendt buna politik yaam tarzna kar felsefi yaam tarz hiyerarisinin ortadan kalkmas der.70 O halde Platon ile balayan felsefe gelenei, polise gereken deeri vermemitir. Felsefeye ve dolaysyla dnceye tannan ncelik, polisin filozoflar tarafndan yeterince desteklenmemesine ve bu nedenle insani yaamn taycs olan gelenein kurulamamasna neden olmutur. Bhikhu Parekh, Arendtin politika felsefesinin, onun bat felsefesine ynelttii youn honutsuzluun rn olduunu syler. Arendtin otantik bulmad bu gelenek, gerekte politikann deil, sivil felsefenin bir geleneidir.71 Arendtin felsefe geleneine ynelttii eletiriler, almamzn II. blmnde ele alnacaktr, burada unu sylemek gerekir ki, Arendt, kuramn olutururken geleneksel felsefe ile srekli bir hesaplama iinde olmutur. lk dnemlerinde Augustinein ak teorisi zerine alan Arendt, olgusal dnyann basknl sonucu, deneyime ynelerek, insani dnyay kuran ve ykan fenomenlerin kkenlerine ilikin bir sorgulamada bulunmutur. Arendt, vita activa kavramn ite bu felsefe geleneine kart olarak, praxis zerine temellendirir. nk iinde yaadmz dnyann karanlk eylemleri birer praxis olarak, salt biyolojik yaamn deil, felsefi dnce gibi, evrene ve varla ynelik derinlemesine dnme ve sorgulama biimi olan tm entelektel etkinliklerin de alann paralamtr. Bu modern praxisin geride brakt ey, tam da felsefenin karsnda olutuu motif olan, salt yaama ihtiyac olmutur. Bu anlamda Arendt geleneksel politika felsefesini eletirirken, bunu insanlarn tarihlerinde bulunan ancak modern zamanlarda yitirilen tm deerleri adna yapar.

69 Parekh, Bhikhu, a.g.e., s. 16,17,18

70 Arendt, Hannah, Lectures on Kants Political Philosophy, ed. by M.A. Mge, (London: T.N. Foulis,

1911), 11, akt, Beiner, Ronald, a.g.e., s. 240 71

Parekh, Bhikhu, a.g.e., s. 1

43

O halde, Platon ile balayan felsefe gelenei, zel alan, kamusal alan ve felsefe arasnda bir hiyerari kurarak, insan yaamnn en st mertebesinin felsefe olduunu, dier alanlarn nemsiz ve deersiz olduunu dnr. Bu gelenee gre zel alan kamusal alann ilk basamadr; kamusal alan ise felsefenin yaamas iin gereklidir. Bu gelenei karsna alan Arendt ise, insan yaamnn iinde getii alanlara antik yurtta gibi bakar. Antikler zel ve kamusal birbirine tercih etmeden, ikisini de ayr olarak deerlendirmilerdir. Arendt iin de insan yaam zel ve kamusal alanlardan oluur ve bunlarn arasnda bir hiyerari deil, tam bir ayrlk vardr. Antik insann bu iki alan arasnda keskin bir snr izmesinden dolay, Arendt polisi idealletirir. Arendt iin felsefe ise, tam da insann iinde insanln deneyimledii kamusal alan konu edinmelidir. Sonu olarak, eylemin ve deneyimin alan olan kamusal alann felsefi adan deerlendirilmeyii, asl olarak felsefe geleneinin kamusal alana ynelik derin bir inanmazlnn gstergesidir. Bu durum II. blmde ele alnacak olan modern dnyada kamusal alann kn hazrlayan teorik ve entelektel zemini oluturur. Felsefe

geleneinin, eylem alan olan kamusal alana deer vermeyii, insani yaamn deikenliine duyulan horgrden kaynaklanan ve tekilin deil, tmelin bilgisine ulamaya alan felsefenin genel karakteriyle tutarl bir sonutur. O halde Arendt, Antik dnyada politik ve toplumsal yaam iinde gerek bir deneyim olan polisin, insan bir yurtta olarak tanmas ve sergiledii eylemler ile lmszln salamasnn, Platonla balayan felsefe gelenei tarafndan deerlendirilmeyiinden yola kar. Ulat yer, modern dnyada yaamn her alannn, antik dnyada zel alann etkinlikleri olarak konumlanm olan emek, i, itaat, ynetme ve iddetin kaplam olmasdr. Bu anlamda antik insann yaam piramidi, modern dnyada tersine dnmtr. Kimliin almas, ortak bir dnyann kurulmas ve felsefi dncenin oluturulmas idealleri, tam da kendisinin almas sayesinde gerekleebildik