Арилжааны банкууд

Арилжааны банк гэж юу вэ?

Арилжааны банк нь сул чөлөөтэй мөнгөн хөрөнгийг төвлөрүүлж авах, эргээж хөрөнгийн эх үүсвэр дутагдалтай аж ахуйн нэгжүүдэд олгох, аж ахуйн нэгжүүдийн хоорондын төлбөр тооцоог гүйцэтгэх үүргийг хүлээдэг.

Монголын арилжааны банкны удирдлагын зохион байгуулалтын үлгэрчилсэн энгийн загвар

Хувь нийлүүлэгчдийн хурал

Төлөөлөн удирдах зөвлөлХяналтын зөвлөл

Дотоод хяналтын газар

Гүйцэтгэх захирал

Төлөөлөн удирдах зөвлөл

Актив, Пассивын удирдлагын зөвлөл

Стратеги төлөвлөлт судалгааны газар

Дэд захирал Тэргүүн дэд захирал

Гадаад төлбөр тооцооны газар

Хэрэг эрхлэх газар

Харилцагчдын газар

Санхүү тайлан бүртгэлийн газар

Маркетингийн газар

Зээлийн газар

Төв банкны тайлан тэнцэл

Тэнцлийн тайлан

Актив Пассив=

Тал нь банкны хөрөнгийн бүтэц,

зарцуулалтыг харуулдаг

Тал нь уг хөрөнгийн эх үүсвэрийн бүтцийг

харуулдаг

Арилжааны банкны тайлан тэнцэл нь түүний үйл ажиллагааг тодорхой харуулсан толь юм. Өөрөөр хэлбэл банкны тайлан тэнцлээс банк ямар үйл ажиллагааг хэрхэн, яаж явуулдгийг харж мэдэж болно

Банкны актив буюу хөрөнгө

• Мөнгөн хөрөнгө түүнтэй адилтгах хөрөнгө

• Богино хугацаат хөрөнгө оруулалт

• Зээл

• Өмчлөх бусад үл хөдлөх хөрөнгө

• Бусад хөрөнгө

• Үндсэн хөрөнгө

• Урт хугацаат хөрөнгө оруулалт

Банкны пассив буюу хөрөнгийн эх үүсвэр

• Өөрийн хөрөнгө:– Дүрмийн сан /энгийн ба давуу эрхтэй хувьцаа/– Ашиг– Нөөцийн болон тусгай сан– Эрсдэлийн сангууд– Нэмж төлөгдсөн капитал– Хөрөнгийн дахин үнэлгээний нэмэгдэл– Хоёрдогч өглөг

• Бусдаас татан төвлөрүүлсэн хөрөнгө:– Үндсэн хадгаламж– Хадгаламжийн бус эх үүсвэр

Арилжааны банкны орлогын бүтэц

• Зээлийн хүүгийн орлого

• Хадгаламжийн хүүгийн орлого

• Санхүүгийн түрээсийн орлого

• Үнэт цаасны хүүгийн орлого

• Бусад хүүгийн орлого

• Гадаад валютын ханшийн өөрчлөлтийн орлого

• Банкны бүтээгдэхүүнтэй холбоотой үйлчилгээний шимтгэл:– Картын үйлжилгээний банкны шимтгэлийн орлого– Картын бусад үйлчилгээний орлого

Арилжааны банкны орлогын бүтэц

Бусад үйлчилгээний орлого:• Зээл олгосны шимтгэл• Үнэт зүйл хадгалах үйлчилгээний шимтгэл• Мөнгөн шилжүүлгийн үйлчилгээний

орлого• Батлан даалтын шимтгэл• Мөнгөн гуйвуулгын шимтгэл• Аккредитивын үйлчилгээний шимтгэл г.м

Арилжааны банкны орлогын бүтэц

Үндсэн бус үйл ажиллагааны орлого:• Хөрөнгө борлуулалтын орлого• Үндсэн хөрөнгийн түрээсийн орлого• Торгуулийн орлого• Ноогдол ашгийн орлого• ЗТУБАХС-ийн орлого г.м

Арилжааны банкны Орлогын эх үүсвэрүүд

• Хүүгийн орлого• Шимтгэл хураамж зэрэг

хүүгийн бус орлого• Диллерийн үйл ажиллагаанаас

бий болох ашиг

Арилжааны банкны зардалын бүтэц

• Цалин хөлс, нэмэгдэл урамшуулал, НДШ• Эргэлзээтэй ба найдваргүй зээлийн сан• Зээлийн хүүгийн зардал• Хадгаламжийн хүүгийн зардал• Богино хугацаат үнэт цаасны хүүгийн зардал• Бичиг хэрэг, удирдлага, цахилгааны зардал г.м• Татвар төлбөр хураамжийн зардал• Олон улсын байгууллагын гүшүүний татвар

Банкны ашигт ажиллагаанд нөлөөлдөг хүчин зүйлс

• Банкны менежмент• Эдийн засгийн нөхцөл байдал• Зээлийн хүү• Актив Пассивын хэмжээ• Өрсөлдөөн• Эх үүсвэрийн ашиглалт• Зээлийн алдагдал, нөхөн төлөлт• Үнэт цаасны үр ашиг, алдагдал нөлөөлнө.

Арилжааны банкинд үүсч болох эрсдэлүүд I

• Зээлийн эрсдэл буюу аливаа этгээдийн зээл, батлан даалтын

гэрээгээр хүлээсэн үүргээ биелүүлээгүйгээс үүсэх эрсдэл,

• Хүүгийн эрсдэл буюу хүүгийн түвшингийн хэлбэлзлээс үүсэх

эрсдэл,

• Tөлбөрийн чадварын эрсдэл буюу харилцагчийн өмнө хүлээсэн

үүргээ гүйцэтгэж чадаагүйгээс үүсэх эрсдэл,

• Үнийн эрсдэл буюу банкны үйл ажиллагаанд ашиглаж буй

санхүүгийн хэрэгслийн өртгийн хэлбэлзлээс үүсэх эрсдэл,

Арилжааны банкинд үүсч болох эрсдэлүүд II

• Гадаад валютын эрсдэл буюу гадаад валютын ханшийн хэлбэлзлээс үүсэх эрсдэл,

• Ажил үйлчилгээний эрсдэл буюу ажил үйлчилгээ үзүүлснээс үүсэх эрсдэл,

• Хууль тогтоомжийг зөрчсөнөөс үүсэх эрсдэл буюу хууль тогтоомж, ёс зүйн хэм хэмжээг буруу тогтоосон буюу, эсвэл түүнийг зөрчсөнөөс үүсэх эрсдэл,

• Бодлого, шийдвэрийн эрсдэл буюу буруу шийдвэр гаргасан, эсвэл түүнийг буруу хэрэгжүүлснээс үүсэх эрсдэл,

Арилжааны банкинд үүсч болох эрсдэлүүд III

• Aудитын эрсдэл буюу хяналт шалгалт, аудитын үйл ажиллагаанд үүсч болзошгүй алдааны эрсдэл,

• Банкны нэр хүндийн эрсдэл буюу банкны талаарх олон нийтэд төрж болзошгүй буруу ойлголтоос үүсэх эрсдэл,

• Зах зээлийн эрсдэл буюу зах зээл дэх зээлийн үйлчилгээний эрэлт нийлүүлэлтийн өөрчлөлтөөс үүсэх эрсдэл,

Арилжааны банкууд

• АНУ-д – 1985 онд 14,416 банк– 1989 онд 12,744 банк– 1994 онд 10,384 банк

• Монголд– 1991 онд 7 банк– 1992 онд 12 банк– 1993 онд 15 банк– 1997 онд 18 банк– 2005 онд 17 банк

Арилжааны банкууд

• АНУ-д – 500 сая ам.доллараас дээш актив– доош актив

• Монголд– I бүлэг: Хаан, Худалдаа хөгжил, Голомт, Анод

– II бүлэг: Хадгаламж, Шуудан, Зоос, Чингис– III бүлэг: Интер, Капитрон, ХАС, Тээвэр

хөгжил, Кредит, Капитал, УБХБ, Эрэл

ББСБ

ББСБ

• Банк бус санхүүгийн үйл ажиллагааг хэн эрхэлж болох вэ?

• Банк бус санхүүгийн үйл ажиллагааг Санхүүгийн зохицуулах хорооноос олгосон тусгай зөвшөөрлийн дагуу –Монгол улсын хуулийн этгээд

Засгийн газар хоорондын хэлэлцлээр зөвшөөрөгдсөн

– Гадаад улсын хуулийн этгээд

эрхэлж болно.

ББСБ

• Банк бус санхүүгийн үйл ажиллагааг хэн эрхэлж болохгүй вэ?–Улсын төсвөөс санхүүждэг хуулийн

этгээд–Шашны байгууллага–Улс төрийн байгууллага–Төрийн бус байгууллага

ББСБ

•Хуримтлалын байгууллага•Хөрөнгө оруулалтын сан•Даатгалын компани•Тэтгэврийн сан•Хамтын сан

Банк бус санхүүгийн үйл ажиллагаа

Банк бус санхүүгийн үйл ажиллагаа гэж дараахь үйл ажиллагааг ойлгоно:

7.1.1. зээл;

7.1.2. факторингийн үйлчилгээ;

7.1.3. санхүүгийн түрээс;

7.1.4. төлбөрийн баталгаа гаргах;

7.1.5. төлбөр тооцооны хэрэгсэл гаргах;

7.1.6. цахим төлбөр тооцоо, мөнгөн гуйвуулгын үйлчилгээ;

7.1.7. гадаад валютын арилжаа;

7.1.8. итгэлцлийн үйлчилгээ;

7.1.9. богино хугацаат санхүүгийн хэрэгсэлд хөрөнгө оруулалт хийх;

7.1.10.хөрөнгө оруулалт, санхүүгийн чиглэлээр зөвлөгөө, мэдээлэл өгөх.

Банк бус санхүүгийн үйл ажиллагаа

4.1.2. "факторингийн үйлчилгээ" гэж зээлдүүлэгч буюу үүрэг гүйцэтгүүлэгчээс мөнгөн

төлбөрийн үүргийг шаардах эрхээ гуравдагч этгээдэд бүхэлд нь худалдах /шилжүүлэх/, энэхүү

эрхийг хүлээн авагч нь эрхээ хэрэгжүүлэх болон үүсэн гарах үр дагаврыг бүрэн хариуцах үйл

ажиллагааг;

4.1.3. "санхүүгийн түрээсийн үйлчилгээ" гэж түрээслүүлэгч нь түрээслэгчийн захиалсан буюу

сонгосон эд хөрөнгийг өөрөө үйлдвэрлэх, эсхүл худалдагч буюу нийлүүлэгчээс өөрийн нэр

дээр худалдан авах замаар түрээслэгчид тодорхой нөхцөл, хугацаа, төлбөртэйгээр түрээслэх

үйл ажиллагааг;

4.1.4 "төлбөрийн баталгаа гаргах" гэж Иргэний хуулийн 457 дугаар зүйлд заасныг;

4.1.5 "цахим төлбөр тооцоо, мөнгөн гуйвуулгын үйлчилгээ" гэж бусдын мөнгөн хөрөнгийг

банкин дахь өөрийн харилцах дансаар дамжуулан шилжүүлэх, эсхүл интернет, автомат тоног

төхөөрөмж, цахим төлбөр тооцооны хэрэгсэл ашиглаж, төлбөр тооцоог нь гүйцэтгэх

ажиллагааг;

Банк бус санхүүгийн үйл ажиллагаа

4.1.6. "гадаад валютын гүйлгээ" гэж гадаад валютыг худалдах, худалдан авах,

түүгээр зээл олгох, баталгаа гаргах үйл ажиллагааг ;

4.1.7. "итгэлцлийн үйлчилгээ" гэж итгэл хүлээлгэгчийн актив /бэлэн мөнгө, зээл,

бусад актив/-ыг үнэгүйдлээс хамгаалж, ашиг олж өгөх зорилгоор тэдгээртэй

харилцан тохиролцсон гэрээний үндсэн дээр итгэл хүлээгчээс нэр бүхий активыг

түр хугацаанд хянах, ашиглах, захиран зарцуулах үйл ажиллагааг;

4.1.8. "богино хугацаат санхүүгийн хэрэгсэлд хөрөнгө оруулалт хийх" гэж тодорхой

гэрээний үндсэн дээр иргэн, хуулийн этгээдийн хөрөнгийн эх үүсвэрийг нэг жил

хүртэл хугацааны хөрөнгө оруулалтын үнэт цаас болон үүнтэй адилтгах санхүүгийн

хэрэгсэлд хөрвүүлэхийг;

ББСБ

• Хуримтлалын байгууллага• Хөрөнгө оруулалтын сан• Даатгалын компани• Тэтгэврийн сан• Хамтын сан

ББСБ-ууд

• Зээлийн нэгдэл (Credit Union):– Гишүүдээсээ хадгаламж авч хуримтлагдсан хөрөнгөө эргүүлэн

гишүүддээ зээлдэх үйл ажиллагаа явуулна.

• Тэтгэвэрийн сан (Pension funds)– Компани корпорацийн ажиллагсад тэтгэвэрт гарсныхаа дараа

тодорхой хэмжээний тэтгэлэг авч байхын тулд өнөөдөрөөс тэтгэврийн санд төлбөр хийж хөрөнгө хуримтлуулна. Уг хуримтлагдсан хөрөнгийг тэтгэврийн сан хөрөнгө оруулалт хийж зээл олгож байдаг.

• Хамтын сан (Mutual funds)– Санхүүгийн зуучлагч байгууллагын нэг хэлбэр. Хадгаламж авч

хөрөнгө хуримтлуулаад хуримтлагдсан хөрөнгөөрөө бонд хувьцаа худалдан авч хөрөнгө оруулалт хийнэ. Олон төрлийн үнэт цаасаар багц бүрдүүлж үйл ажиллагаа явуулна.

ББСБ-ууд

• Хөрөнгө оруулалтын сан (Investment funds):– Хөрөнгө оруулалтын сан нь ХХК юм.• Хувьцаа өрийн бичиг гаргах• Хөрөнгө оруулагчдад хувьцааг худалдах• Хувьцааг хөрөнгийн бирж дээр арилжих

– Хөрөнгө оруулагчдаас мөнгө авч хувьцаа бонд зэрэг санхүүгийн актив худалдан авахад зарцуулах үйл ажиллагаа явуулдаг.

ББСБ-ууд

• Барилгын нийгэмлэг:– Нийгэмлэгийн дансанд мөнгө оруулсан хүмүүс буюу

гишүүдийн өмчлөлд байх ба ихэнхдээ байшин барих, худалдан авахад зээл олгодог.

– Хүү тооцож олгодог хадгаламжийн данс нээж ажиллуулдаг

– Нийгэмлэг нь өөрийн хувь нийлүүлэгчидэд мөнгөн хөрөнгө олгох үндсэн арга нь юун түрүүнд удаан хугацаанд орон сууц эзэмших хууль ёсны эрхтэйгээр зээл олгох явдал юм.

ББСБ-ууд

• Даатгалын компани:– төлбөр хураамжаар хуримтлагдсан хөрөнгийг ирээдүйд

хийгдэх төлбөрт зориулан өсгөж үржуулэх зорилгоор зээл олгох ба хөрөнгө оруулалт хийж хүүгийн орлого олно.

– Даатгал нь дараах хэлбэртэй байна.• Заавал даатгал• Сайн дурын даатгал

– Даатгалыг ангилахдаа• Амь нас, эрүүл мэндийн• Эд хөрөнгийн• Хариуцлагын

ББСБ-ууд

• Санхүүгийн компани:– Бизнесийн нэгж болон ард иргэдэд ямар нэг

томоохон зүйлийг худалдаж авахад зээл олгох, өөрөө ямар нэгэн объекыг худалдаж авчихаад түүнийг хэрэгтэй газар нь тодорхой хугацаагаар түрээсэлдэг.

– Санхүүгийн компаниудын татан төвлөрүүлсэн нөөцөд төлөх хүү нь АБ-уудыг бодвол өндөр байдаг.

– Аж үйлдвэр худалдаанд зээл олгохоос гадна факторинг, лизингийн үйлчилгээг үзүүлдэг.

Санхүүгийн зохицуулах хороо

• Санхүүгийн зохицуулах хороо:– Санхүүгийн зах зээлийн тогтвортой байдлыг

хангах, санхүүгийн үйлчилгээг зохицуулах, холбогдох хууль тогтоомжийн биелэлтэд хяналт тавих, хөрөнгө оруулагч, үйлчлүүлэгчдийн эрх ашгийг хамгаалах чиг үүрэг бүхий төрийн байгууллага мөн

СЗХ-ны зохион байгуулалтын бүтэц

УИХ

СЗХ (1,2,4) Хяналтын зөвлөл (4)

АЖЛЫН АЛБА

Бодлого зохицуулалтын

газар

Мониторинг судалгааны

газар

Хяналт шалгалтын

газарТамгийн газар

СЗХ-ны бүтэц

Хорооны дарга, гишүүн, түүнийг томилох:• Хороо нь дарга, 6 гишүүнээс бүрдэнэ.

– Хорооны даргыг• Улсын Их Хурлын дарга

– Гишүүдийг:• Улсын Их Хурлын ЭЗБХ 2 • Хууль зүйн1• Төсвийн байнгын хороо1• Санхүүгийн асуудал эрхэлсэн ЗГ-ын гишүүн1 • Монголбанкны Ерөнхийлөгч1

УИХ

Хяналтын зөвлөл

• Хяналтын зөвлөл: – Хорооноос гаргасан аливаа шийдвэртэй

холбогдсон гомдлыг урьдчилан хянах, Хорооны үйл ажиллагаанд хяналт тавих чиг үүрэг бүхий орон тооны бус зөвлөл ажиллана.

• Хяналтын зөвлөл нь дарга, 4 гишүүнээс бүрдэнэ. • Хяналтын зөвлөлийн дарга, гишүүдийг Улсын Их

Хурлаас 3 жилийн хугацаагаар томилж, чөлөөлнө.

СЗХ-ын хорооны үйлчилгээнд хамаарах хуулын этгээд, иргэд

• ХЗХ• ББСБ• Үнэт цаасны мэргэжлийн байгууллага