²ðغÜƲ ´àô¸²äºÞî²Ø겶Æð 2013. ѳٳñ 2

ՄԵՐ ՀԱՅՐԵՆԻՔ

Մեր Հայրենիք, ազատ անկախ,Որ ապրել է դարէ դարՅուր որդիքը արդ կանչում ենԱզատ, անկախ Հայաստան։

Ահա եղբայր քեզ մի դրոշ,Որ իմ ձեռքով գործեցիԳիշերները ես քուն չեղա,Արտասուքով լվացի։

Նայիր նրան՝ երեք գույնով,Նվիրական մեր նշանԹող փողփողի թշնամու դեմԹող միշտ պանծա Հայաստան։

Ամենայն տեղ մահը մի էՄարդ մի անգամ պիտ մեռնի,Բայց երանի՝ որ յուր ազգիԱզատության կզոհվի։

Իվանյի Գաբորը և Անահիտ Սիմոնյանը

«Փյունիկ» հիմնադրամի պատվիրակությունը Սեգեդում

Լուսանկարը՝ Արմեն Ենգոյանի

Լուսանկարը՝ Հարի Բալաբանյանի

ARMYNIA²ðغÜƲ ´àô¸²äºÞî²Ø겶Æð 2013 ѳٳñ 2ARMENIA

16 ՀԱՅ ԷԹՆՈ ԵՐԱԺՇՏՈՒԹՅՈՒՆԸ ՎԵՍՊՐԵՄ

ՔԱՂԱՔՈՒՄ

17 ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆ, ՈՐԸ ՉՊԵՏՔ Է ՄՈՌԱՑՎԻ

20 ԳՈՊՉԱ ԼԱՍԼՈՅԻ ՀԻՇՈՂՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ

21 ՏՈՆ ԿԱԹՈՂԻԿԵ ՍՈՒՐԲ ԷՋՄԻԱԾՆԻ

22 ՈՒԽՏԱԳՆԱՑՈՒԹՅՈՒՆ ԴԵՊԻ ԳԵՌԼԱ

ՔԱՂԱՔ

22 ԵՎՍ ՄԵԿ ՀՈՒՇԱԿՈԹՈՂ ԹԱԳՈՒՀԻՆԵՐԻ

ՔԱՂԱՔՈՒՄ

4 ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹՅԱՆ 100-ԱՄՅԱԿԻՆ

ՆՎԻՐՎԱԾ ԾՐԱԳՐԵՐԻ ԱՌԱՋԻՆ ԿԱՆԳԱՌԸ

6 ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ԵՐԳԻԾԱՆՔ

7 ՇՈՒՇԻԻ ԱԶԱՏԱԳՐՄԱՆ 21-ՐԴ ՏԱՐԵԴԱՐՁԸ

9 ՄԵԾ ԵՂԵՌՆԻ 98-ԱՄՅԱԿԻՆ ՆՎԻՐՎԱԾ

ԱՐԱՐՈՂՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ

10 ՀՈՒՆԻՍԻ 15. ՀՀ ՊԵՏԱԿԱՆ ԽՈՐՀՐԴԱՆԻՇՆԵՐԻ

ՕՐ

14 «ԱՐԱՐԱՏԻՑ ՀԵՌՈՒ. ՀԱՅԿԱԿԱՆ ՄՇԱԿՈՒՅԹԸ

ԿԱՐՊԱՏՅԱՆ ԱՎԱԶԱՆՈՒՄ»

16 ՀԱՅ ԼՈՒՍԱՆԿԱՐԻՉԸ ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ

ՄՐՑՈՒՅԹՈՒՄ

§²ðغÜƲ¦Ðñ³ï³ñ³ÏÇã՝ гÛÏ³Ï³Ý Øß³ÏáõóÛÇÝ ÐÇÙݳ¹ñ³Ù

ä³ï³ë˳ݳïáõ Ññ³ï³ñ³ÏÇã՝ ÜÇÏáÕáë гÏáμÛ³Ý ¶É˳íáñ ËÙμ³·Çñ՝ êáëÇ êáõë³ÝÛ³Ý ÊÙμ³·ñ³Ï³Ý ϳ½Ù՝¶³Û³Ý» ÔáñËÙ³½Û³Ý, гñÇ ´³É³μ³ÝÛ³Ý, 껹³ ø³ñ³ÙÛ³Ý, ÈÇÉÇà Գ½³ñÛ³Ý, гÛÏáõÑÇ ä»ïñáëÛ³ն, Արև Լալայան

ÊÙμ³·ñáõÃÛ³Ý Ð³ëó»Ý.ÎáéÝ»ï³ß, 1138 ´áõ¹³å»ßï, Ü»åýÛáõé¹á ÷áÕáó 15/C, лé. (36-1) 359-1334, e-mail: kornetas@chello.hu

лé. (0036)70-204-9191, e-mail: n.akopyan@yahoo.com, sousani@armenia.comÈáõÛë ¿ ï»ëÝáõÙ ÐáõÝ·³ñdzÛÇ Ð³ÛÏ³Ï³Ý ÆÝùݳí³ñáõÃÛ³Ý ûųݹ³ÏáõÃÛ³Ùμ

Felelős kiadó Az Örmény Kultúráert Alapítvány HU ISSN 1786-5824www.armenians.hu

4 ARMYNIA

ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹՅԱՆ 100-ԱՄՅԱԿԻՆՆՎԻՐՎԱԾ ԾՐԱԳՐԵՐԻ ԱՌԱՋԻՆ ԿԱՆԳԱՌԸ

Հունգարիայի հայկականկազմակերպությունների (Հունգարիայիհայկական ինքնավարությունը, Հայկականմշակութային կենտրոնը, ՀայկականՄշակութային Հիմնադրամը և «Հայ ազգ» և«Կիլիկիա» մշակութայինկազմակերպությունները) ղեկավարությունը2012թ. Դեկտեմբերին համաձայնագիր էստորագրել, որ Հունգարիայի հայկականհամայնքն ամենաբարձր մակարդակով պետք էպատրաստվի Հայոց Ցեղասպանության 100-ամյակին, և այդ մեծ ծրագրի սահմաններումմինչև 2015թ. Հունգարիայի տարբեր

քաղաքներում պետք է տեղադրվեն 10 հայկականխաչքարներ: Այս որոշման համաձայն և Սեգեդ-Չանադի թեմիառաջնորդ եպիսկոպոս Լասլո Քիշ Ռիգոյիառաջարկով՝ տեղի ունեցավ ՀայոցՑեղասպանության 98-րդ տարելիցին նվիրվածհայկական խաչքարի տեղադրման ու օծմանարարողություն, ինչի առիթով էլ Ապրիլի 20-իառավոտյան Հունգարիայի թվով երրորդ մեծքաղաքի՝ Սեգեդի Դոմ հրապարկի մայր տաճարիՔրիստոնեական համերաշխության զբոսայգինհայաշատ էր: Հայաստանից որպես հյուրերժամանել էին Հայաստանի բարի կամքի դեսպանԼևոն Սարգսյանն ու հայ-հունգարականընկերության նախագահ Անահիտ Սիմոնյանը:Պահը խորհրդավոր էր, ներկաների հուզմունքնու տպավորությունները՝ զգալի: Խաչքարընվիրված է Հայոց Մեծ Եղեռնի, ինչպես նաև1988թ-ի Սումգայիթի ջարդերի զոհերիհիշատակին: Հունգարիայի արտգործնախարար ՅանոշՄարտոնն այս առթիվ ուղղած իր նամակումնշել է, որ երկու ժողովուրդներին կապում էդարավոր բարեկամությունը, որը հիմնված էընդհանուր քրիստոնեական հավատի,ճակատագրի ու Հունգարիայում բնակությունհաստատած հայերի նշանավոր նվաճումներիվրա, ինչպես նաև անդրադարձել է, որ պետք էավելի խորացնել հայ-հունգարականբարեկամությունը և ընդլայնելհամագործակցությունը կյանքի բոլորոլոտներում, նաև դիվանագիտականհարաբերություններում: Չնայած քաղաքական հարաբերություններիդադարեցմանը` Հունգարիան աջակցում էՀայաստանի նախաձեռնությանն ինտեգրվելուԵվրոպական Միություն և կողջունի ասոցացմանև ազատ առևտրի համաձայնագրերի կնքումըՎիլնյուսի գագաթաժողովում` ԵՄ Արևելյանգործընկերության շրջանակներում: Իր հերթինԼևոն Սարգսյանը՝ Հայաստանի Բարի կամքիդեսպանը, ողջունելով Հունգարիայում նմանհուշարձանի կանգնեցումը, նշել է, որ, թեևՀայաստանի և Հունգարիայի միջև դիվանագիտական հարաբերությունները վերջինշրջանում ճեղքվածք են տվել, սակայն երկու ժողովուրդների միջև հարաբերությունները

դարերի պատմություն ունի:Այն հարցին, թե ինչուխաչքարը կանգնեցվեց հենցՍեգեդ քաղաքում,Հունգարիայի հայկականինքնավարության նախագահՍևան Սարգսյանըպատասխանեց, որ, չնայածսկզբնական գաղափարը ևառաջարկը եպիսկոպոսԼասլո Քիշ Ռիգոյինն է եղել,իրենց համար մեծագույնպատիվ էր այդ խնդրանքնիրականացնել, ինչի համարչի խնայվել որևէ միջոց, և որիարդյունքում իրականացել էբոլորի երազանքը:Նախագահը բարձրաձայնեցայն մասին, որ խաչքարընվիրվում է ոչ միայն ՀայոցՑեղասպանության, այլևՍումգայիթյան ջարդերիզոհերին, որոնց մասին ցավոք սրտի ըստարժանվույն չի հիշատակվում: «Ուզում եմ երբեք չմոռանանք, որՔրիստոնեությունն առաջինն ընդունած հայժողովուրդը դարեր շարունակ ամենաշատմարդկային զոհերն է տվել հանուն քրիստոնյահավատքի»,-այսպես սկսեց իր խոսքըեպիսկոպոս Լասլո Քիշ Ռիգոն: Այնուհետևշարունակեց, որ այդ արարողությամբցանկանում է իր հարգանքի տուրքը մատուցելՀայոց Ցեղասպանության և Սումգայիթիջարդերի զոհերին՝ նշելով, որ այս դեպքերըպետք է մշտապես հիշատակվեն, սակայն պետք

է արվի նույնիսկ անհնարինը, որպեսզի նմանհիշատակի արարողությունների նոր առիթներչստեղծվեն:Խաչքարի օծման արարողությունից հետո տեղիունեցավ «Հայաստանը առեղծվածային երկրում»անդրադարձ Հայաստանի պատմությանըցուցահանդեսի բացումը: Ցուցահանդեսընվիրված էր Հայ տպագրության 500-ամյակին ևներառում էր Հայաստանի պատմական 13մայրաքաղաքները: Նունյ օրը Սեգեդում տեղի ունեցավ նաև«Սասունցի Դավիթ» էպոսի հունգարերենթարգմանությամբ գրքի շնորհանդեսը: Գիրքըթարգմանել է դոկտոր Սամ Լասլոն: «ՍասունցիԴավիթ» էպոսի թարգմանությունը դոկտոր ՍամԼասլոյի երկար տարիների աշխատանքիարդյուքն է: Ինչպես գիտենք, 2012 թ.ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի ոչ նյութական մշակութայինարժեքների ցուցակում ներառվեց նաև «Սասնածռեր»-ը: «Սասնա ծռեր» հայ ազգային էպոս-դյուցազնավեպը ստեղծվել է միջնադարում՝արաբական արշավանքների ժամանակ: Էպոսիգաղափարական ոգին հայ ժողովրդիհերոսական մաքառումն է թշնամիների դեմ՝հանուն ժողովրդի ազատության ևանկախության, հայրենիքի և պետականությանպահպանման: Էպոսի համահավաք տեքստը թարգմանվել էռուսերեն, վրացերեն, ադրբեջաներեն,բելոռուսերեն, չինարեն, անգլերեն, ֆրանսերեն,գերմաներեն, պարսկերեն, լեհերեն, և այժմշարքը լրացրեց նաև հունգարերենը:

Ս. Սուսանյան

ARMYNIA 5

6 ARMYNIA

ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ԵՐԳԻԾԱՆՔ

Այս տարի Մայիսի 9-ը Հունգարիայի հայկականհամայնքի համար ոչ միայն ցնծության օր էր,այլև զարմանահրաշ կատակերգական: Հենց այսօրը Հունգարիայի Գյոնգյոշ քաղաքիքաղաքապետ Ֆարագո Լասլոն ընդունում էԱդրբեջանի դեսպան Վիլայաթ Գյուլիևին և իրհետ միասին Շուշի քաղաքի քաղաքապետԲայրամ Սաֆարովին: Խմբին առաջնորդում էՀունգարական ազգայնամոլական Յոբբիկկուսակցության նախագահ և պառլամենտիպատգամավոր Վոննա Գաբորը: Գյոնգյոշի ևՇուշիի քաղաքապետներն այս երկու քաղաքներիմիջև մշակութային կամուրջ ստեղծելուերկկողմանի պայմանագիր են կնքում: ՖարագոԼասլոն այնքան է ոգևորվում այս գաղափարով,որ անմիջապես հայտարարում է, թե Շուշիքաղաքի որևէ ազգային պարի խումբ կարող էմասնակցել քաղաքի ամառային փառատոնին:Անհասկանալի պատճառներով հակառակկողմից հրավեր չեղավ. գուցե ԲայրամՍաֆարովն էլ չէր սպասում, որ իրենց կարելի էլուրջ վերաբերել:Բավականին ուշագրավ պատմություն է,նույնիսկ հետաքրքիր անեկդոտ կարող էր լինել,սակայն արի ու տես, որ իրական է: ՓաստորենՖարագո Լասլոն կա՛մ պատմությունից էրբացարձակ անտեղյակ, կա՛մ պառլամենտիպատգամավորի հանդեպ այնպիսիվստահությամբ էր լցված, որ չի պատկերացրելտեղի ունեցող նոնսենսը:Ճիշտ ժամանակին տեղեկանալով՝ Հունգարիայիհայկական ինքնավարության ղեկավարությունըկապ հաստատեց Ֆարագո Լասլոյի հետ: Դժվարէ բացատրել, թե ինչ էր զգումքաղաքապետն այն պահին, երբհայերը հրավիրեցին նրան մեկնելՇուշի: Հայկական մշակութայինֆոնդը նույնիսկ պատրաստ էրհոգալ ճամփորդության ծախսերը,միայն չկարողացավ խոստանալ, որՇուշիում որպես քաղաքապետկարող է տեսնել ԲայրամՍաֆարովին: Այս հեռախոսազանգից հետոՖարագո Լասլոն անմիջապեսխնդրեց հանդիպել, ինչը տեղիունեցավ մի քանի օր անց:Հունգարական կողմիցհանդիպմանը ներկա էին Գյոնգյոշի

քաղաքապետը, քաղաքապետի տեղակալը և այլպետական այրեր, իսկ հայկական կողմից՝Հունգարիայի հայկական ինքնավարությանղեկավարներ Սևան Սարգսյանը, ՆիկողոսՀակոբյանը և Ալեքս Ավանեսյանը: Զրույցի ընթացքում Ն. Հակոբյանըքաղաքապետին մանրամասն ներկայացրել էՇուշի քաղաքի պատմությունը և բացատրելեղելությունը, ասելով, որ պատկերացնում էտեղի ունեցածն ամբողջությամբ, քանի որբազմիցս բախվել են ադրբեջանական լոբբիիազդեցությանն ու արգասիքներին: Նշել է, որքաջատեղյակ է ադրբեջանական այնքաղաքականությանը, երբ վերջիններսմշտապես փորձում են օգտագործել մարդկանցպատմական փաստերին անտեղյակ լինելուհանգամանքը և ծառայեցնել իրենց շահերին:Նման մշակված ծուղակից բարդ է դուրս պրծնել,սակայն բարեբախտաբար այս անգամ ստացվեց: Հայկական ինքնավարության փոխնախագահըխնդրեց Ֆարագո Լասլոյին չեղյալ համարել ևչներառել քվեարկության նիստում այդ երկուքաղաքների միջև բարեկամականհարաբերությունների հաստատման վերաբերյալստորագրված պայմանագիրը, քանի որ այն չիստորագրվել համապատասխան կառույցներիներկայացուցիչների միջև:Ինչպես նաև հայկական ինքնվարությաննախագահ Սևան Սարգսյանը հիշեցրեց, որՀունգարիայում ադրբեջանական նմանքաղաքականությունն անկարելի կլիներ, եթեաջակցություն չստանար Յոբբիկ կուսակցությանկողմից: Նշեց, որ այս կուսակցությունը

ARMYNIA 7

գոյություն ունեցողներից ամենացուցամոլականնէ և ստեղծվել է իբրև քրիստոնեականգաղափարների հիմքով, սակայն ամբողջապեսազգայնամոլական է, արդյունքում՝ սատարում էմահմեդականությանը և, ինչ-որ տեղ, կրող էպանթուրքիզմի գաղափարախոսության:Քաղաքապետի և նրա ներկայացուցիչներիհամար ստեղծվել էր որոշակի ճնշող մթնոլորտ,քանզի նրանք խորապես գիտակցում էին իրենցկատարած քայլի միամտությունը, որը վայել չէդիրքին ի պաշտոնե: Այս արարքը ոչ միայնարձագանքի արժանացավ հայկական համայնքիկողմից, այլև բաց նամակով քննադատվեցպառլամենտի պատգամավոր Բալաժ Յոժեֆիկողմից, ով նույն կուսակցության անդամ է, ինչՖարագո Լասլոն:Բավականաչափ ինֆորմացվելուց հետոՖարագո Լասլոն հայտնեց, որ շատ է ափսոսումտեղի ունեցած թյուրիմացության համար ևներողություն է հայցում, եթե որևէ կերպվիրավորել է հայերին: Քանի որ Գյոնգյոշըմշակութային առումով եռուն քաղաք է և կապերունի տարբեր ազգերի հետ, քաղաքապետը

ցանկություն հայտնեց հնարավորությանդեպքում վերջապես տեսնել և ծանոթանալ Շուշիքաղաքի իրական քաղաքապետին և, ինչու չէ,նաև համագործակցել:Դժվար է իհարկե պատկերացնել, որ վերջինտարիների իրադարձություններից հետոՀունգարիայում դեռևս կան մարդիկ, ովքերհավատում են Ադրբեջանի ներկայացուցիչներիխոսքերին, սակայն հիշեցնենք, որ մայիսի 24-ինադրբեջանական լրատվամիջոցները կրկինկարողացան խառնաշփոթ առաջացնել՝տարածելով նյութ, այն մասին, թե Հունգարիայիազգային փոստը Ադրբեջանի դեսպանատանաջակցությամբ թողարկելու է Հեյդար Ալիևինկարով դրոշմանիշ`նվիրված վերջինիսիննսունամյակին:Արդյունքում, Հունգարիայի ազգային փոստըհայկական ինքնավարությանը հղածպաշտոնական նամակով հերքեց տարածվածինֆորմացիան՝ նշելով, որ ոչ թողարկել են և ոչ էլպատրաստվում են թողարկել նման դրոշմանիշ:

Արև Լալայան

ՇՈՒՇԻԻ ԱԶԱՏԱԳՐՄԱՆ 21-ՐԴ ՏԱՐԵԴԱՐՁԸ

Մինչ Արցախը, Հայաստանն ու սփյուռքը Մայիսի9-ին տոնում էին Շուշիի ազատագրման ուպանծալի հաղթանակի 21-ամյակը,Բուդապեշտից 80 կմ հեռավորության վրագտնվող Գյոնգյոշ քաղաքի քաղաքապետ ԼասլոՖարագոն և Ադրբեջանից, այսպես կոչված,վերացական «Շուշիի գործադիր իշխանությանղեկավար», «Լեռնային Ղարաբաղիադրբեջանական համայնքի նախագահ» ԲայրամՍաֆարովը Շուշիի անունից Գյոնգյոշ և Շուշիքաղաքների միջև քույր քաղաքներ դառնալուպայմանագիր է ստորագրում` անտեսելով 21տարվա պատմությունը:Որքա՜ն պարզ և հասկնալի է, թեադրբեջանական քարոզչական մեքենանՀունգարիայում ինչքան լավ է աշխատում. նրանքոչ մի առիթ բաց չեն թողնում խեղաթյուրելուպատմական փաստերը: Իսկ մեզ երևի մնում էմիայն ամենուր ներկայացնել մեր պատմություննու այն փաստերը, որ Շուշի քաղաքը անմատչելիբնական դիրքի շնորհիվ հնուց Վարանդայի

հայերի համար ունեցել է պաշտպանականամրության նշանակություն, հետագայումպարսպապատվելով վերածվել է բերդի: Վաղմիջնադարում կոչվել է Շիկաքար, այնուհետևՔար, Քարագլուխ: Խաչենի իշխան Սմբատյանը 852-855 թթ.-ինարաբական զավթիչների դեմ ազատագրականպայքարներից մեկի ժամանակ այստեղ հաղթել էթշնամուն և ազատել գերեվարված հայերին:Շուշի բերդամրոցը 1724-ին վերակառուցել էՇուշիի հայկական զորախմբի գլխավորհրամանատար Ավան հարյուրապետը: 1726-իաշնանը Շուշիի վրա հարձակված ՍարըՄուստաֆա փաշայի 40 հազարանոցթուրքական զորքը 8-օրյա մարտերից հետոփախուստի է դիմել` տալով 800-ից ավելի զոհ:1750-ական թվականներին Վարանդայիմելիքությանը դավադրաբար տիրացածՇահնազար Բ, Ղարաբաղի մյուս չորս մելիքներիհատուցումից խուսափելու նպատակով,օգնության է կանչել Կուր գետի ձախ ափին

հանգրվանած միջինասիական քոչվորՍարըջալուների ցեղապետ Փանահ Ալիին ևնրան տրամադրել է Շուշիի բերդը: Վերջինսիրեն հռչակել է Ղարաբաղի խան` իրցեղակիցների հետ մեկտեղ բերդը բնակեցնելովթուրքական այլ վաճկատուն ցեղերով: Բերդնամրացնելու նպատակով Շահնազար Բ ևՓանահ խանը 1750-ական թթ. կեսերինվերակառուցել են այն, ինչը հիմք ընդունելով`պատմություն կեղծողները Շուշիի բերդիհիմնադիր են համարել Փանահ խանին: 1795-իօգոստոսին պարսկական զորքը չի կարողացել33-օրյա պաշարումով կոտորել Շուշիիպաշտպանների դիմադրությունը, որոնցաջակցել են շրջակա գյուղերի 12 հազար հայընտանիքներ: 1805թ.-ին ռուս-պարսկականպայմանագրով Շուշին Ղարաբաղի կազմումանցել է Ռուսատանին: 1826թ.-ի հուլիսին պարսկական 60 հազարանոցբանակը նորից պաշարել է Շուշին: Բերդիպաշտպանութունն ստանձնած ռուսականկայազորի 1700 մարտիկները և 1500 հայաշխարհազորայինները 48-օրյա հերոսականպաշտպանությամբ ձախողել են թշնամուծրագրերը:19-րդ դարի սկզբին բարենապաստ պայմաններեն ստեղծվել Շուշիի սոցյալ-տնտեսական ևմշակութային զարգացման համար:

1818-1920թթ.-ին Շուշին դարձել էարյունահեղ ջարդերի ուկոտորածների կենտրոն: 1918-իսեպտեմբերին, երբ թուրքականբանակը շարժվել է դեպի Շուշի,Ադրբեջանի նորաստեղծպետության ղեկավարմուսավաթականները աջակցել եննրանց` ջանալով խեղդամահ անելհայ ժողովրդի Ղարաբաղյանհատվածը:1920թ.-ին Շուշիում ավելի քան 30հազար հայ բնակիչներիբարբարոսաբար կոտորել են,կողոպտել, ավերել և հրկիզել ենքաղաքի հայկական մասը:1920թ.-ի ապրիլի 23-ին Ղարաբաղիհայության 9-րդ համագումարումհաստատվել է Ղարաբաղ-Զանգեզուրյան շրջանայինխորհուրդը` Դրոյիգլխավորությամբ, սակայն մայիսի12-ին 11-րդ կարմիր բանակիզորամասերից մեկը մտել է Շուշի ևտապալել է այդ կառավարողմարմինը: Մայիսի 26-ին Ղարաբաղիհայության 11-րդ համագումարը

երկրամասը հայտարարել է Խորհրդային: 1921թ.-ի հուլիսի 5-ին Կովբյուրոյի ապօրինի որոշմամբՇուշին Լեռնային Ղարաբաղի կազմում մտցվել էԱդրբեջանական Խորհրդային կազմի մեջ:Վերջին 70 տարվա ընթացքում Շուշիում տեղի ենունեցել ժողովրդագրական փոփոխություններ իվնաս բնիկ հայերի. պակասել է նրանցտեսակարար կշիռը ազգաբնակչության մեջ: 1988թ.-ի իրադարձությունների ժամանակ, երբԼՂԻՄ հայ ազգաբնակչությունը պահանջներկայացրեց վերամիավորվել իր հայրենիքի`Հայաստանի հետ, Շուշիի հայերը շուրջ 2 հազարմարդ բռնի վտարվեցին քաղաքից: Սակայն1992թ.-ի մայիսին ԼՂՀ ինքնապաշտպանականուժերը ազատագրեցին Շուշին, և վերադարձանոչ միայն հայ բնակիչները, այլև Շուշինվերադարձրեց իր երկա՜ր տարիների կորցրածհայաշունչ քաղաքը:Ներկա դրությամբ Շուշիում բնակվում է շուրջ3000 հայ, որոնց մի զգալի մասըփախստականներ են Սումգայիթ և Բաքուքաղաքնեցից: Քաղաքը պատերազմից զգալիորենվնասվել է: 2007 թ.-ին ստեղծվել է քաղաքի նորհատակագիծը: Նախատեսվում է Շուշին մինչև2020թ. վերականգնել որպես Արցախիմշակութային կենտրոն:

Համադրեց` Ս.Սուսանյան

8 ARMYNIA

ARMYNIA 9

ՄԵԾ ԵՂԵՌՆԻ 98-ԱՄՅԱԿԻՆ ՆՎԻՐՎԱԾ ԱՐԱՐՈՂՈՒԹՅՈՒՆՊԱՊԱ ՔԱՂԱՔՈՒՄ

Ապրիլի 27-ին Հունգարիայի Պապա քաղաքիՀայկական ինքնավարությաննախաձեռնությամբ քաղաքի տաճարում տեղիունեցավ Հայոց Ցեղասպանության զոհերիննվիրված արարողություն, որի ընթացքումխոսքով հանդես եկավ Պապայի քաղաքապետիտեղակալ Ունգեր Տամաշը: Ինչպես նաևհամերգային ծրագրով ելույթ ունեցան

հանրաճանաչ «Մենդելսոն» կամերայիննվագախումբը, կոնցերտմեյստեր ՊետերԿովաչը, և Բրատիսլավայի պետականկոնսերվատորիայի դասախոս, օպերային երգիչԳուրգեն Հովսեփյանը: Ռեպերտուարումընդգրկված էին հայ երգարվեստի գանձերիցԿոմիտասի՝ «Ալագյազ», «Գարուն ա», «ԴլեՅաման», «Շողեր ջան», Արամ Խաչատուրյանի՝«Վալս», «Սուսերով պար» և այլստեղծագործություններ:«Մենդելսոն»-ը և Գուրգեն Հովսեփյանն արդենտարիներ շարունակ համագործակցում են ևհայկական տարբեր ինքնավարություններիպատվերով ելույթներ ունենում համյանքայինիրադարձությունների ժամանակ: Նվագախումբըվաղուց կապված է հայ մշակույթին ևերաժտությանը, ինչի արդյունքում երաժիշտներըկարողանում են յուրովի զգալ և վերարտադրելհայկական գործերը:

Գայանե Ղորխմազյան

ԿՈԼՈԺՎԱՐ ՔԱՂԱՔՈՒՄ

Ապրիլի 24-ին Տրանսիլվանիայի Կոլոժվարքաղաքում ևս տեղի ունեցավ ՀայոցՑեղասպանությանը նվիրված արարողություն:Երերկոն կազմակերպեց Ռումինիայի հայկականմիության Կոլոժվարի մասնաճյուղի նախագահԱզատուհի Հորենյան ՎարթուկանՏրանսիլվանիայի էթնոգրաֆիայի թանգարանում:Նախագահը ներկա գտնվողներին ողջունեցտարբեր լեզուներով և հարգանքի մեկ րոպելռությունից հետո խոսքով հանդես եկավթանգարանի տնօրեն Տուդոր Շալագեանը:

Համերգային ծրագրով հանդես եկավ ՖլաուտոԴոլչե խումբը, որին ղեկավարում էր ԶոլտանՄայոն, ինչպես նաև ելույթ ունեցավ Ռումինիայիօպերային մենակատար Միհայելա Մաքսիմը,ում ելույթի ժամանակ հնչեցին այնպիսիհայկական երգեր, ինչպիսիք են «Կռունկը», «ԴլեՅամանը» և այլ ստեղծագործություններ: Այնուհետև տեղի ունեցավ հայկականխոհանոցի ռումիներեն թարգմանությամբ գրքիշնորհանդեսը:

Կառոյի Ժասմեն

Յուրաքանչյուր երկրի պատմության մեջ իրուրույն նշանակությունն ունեն պետականխորհրդանիշները` դրոշը, զինանաշանն ուօրհներգը: Հայկական թագավորությունները դեռԱրտաշիսյանների ժամանակաշրջանից ունեցելեն իրենց զինանշանը, որը պետականությանխորհրդանիշ է համարվել: Հայկական թագավորություններիդրոշներին հնում պատկերված էինվիշապներ, արծիվներ, առյուծներև այլ առասպելականկենդանիներ, որոնքմարմնավորում էինհեթանոսական աստվածներին:Քրիստոնեության ընդունումիցհետո յուրաքանչյուրթագավորական տոհմի համարօրենք դարձավ այս կամ այնկենդանու պատկերով սեփականդրոշն օգտագործելը: Բագրատունյանցու Ռուբինյանց թագավորություններիանկումից հետո Հայաստանը երկար ժամանակչէր հանդիսանում միապետություն. այնբաժանված էր Օտտոմանյան և Պարսկականկայսրությունների միջև: 1828թ.-ից, երբՀայաստանն ընդգրկվեց Ռուսաստանիկայսրության կազմում, չուներ դրոշ և այդպեսշարունակվեց մինչև 1917թ.-ի հեղափոխությունը:Հետաքրքրական է, որ 1885թ.-ին դրոշ ստեղծելուառաջին գաղափարը տրվել է հայ ուսանողներիկողմից, որոնք Փարիզի հայ ուսանողականընկերության անդամներն էին: Ուսանողներըորոշեցին հարգանքի տուրք մատուցելֆարնսիացի հայտնի գրող Վիկտոր Հյուգոյին ևհրաժեշտի արարողությանը մասնակցել բոլորհայերին միավորող հայկական դրոշի ներքո:Դրոշի նկարագրի համար նրանք դիմեցինհոգևորական, բանաստեղծ, մտավորականՂևոնդ Ալիշանին: Հենց նա էլ ստեղծեցՀայաստանի առաջին ժամանակակից դրոշինախատիպը, որն իրենից ներկայացնում էր երեք համահավասար հորիզոնական զոլեր` կարմիր,կանաչ և սպիտակ, որի գույները խորհրդանշումէին Նոյ նահապետի և Աստծո միջև Արարատլեռան վրա կնքված ուխտի ծիածանը:Հայաստանի առաջին հանրապետությունում1919թ.-ին որպես պետական խորհրդանիշօգտագործվում էր Ռուբինյանների տոհմի`

Կիլիկյան թագավորության վերջինժամանակաշրջանի կարմիր, կապույտ, դեղինդրոշը: Դեղինն անմիջապես փոխարինվեցնարնջագույնով:Հայաստանի խորհրդայնացումից հետո Հայոցեռագույնը պահպանվեց Ֆրանիսայում՝

համաշխարհային մեծ համբավ վայելողԷնվալիտ զինվորական

թանգարանում: Եռագույնինշնորհվեց պատշտոնականճանաչում՝ իբրև հայոց ազգայինու պետական դրոշի՝ նրա տեղը

վերջնականապես ամրագրելովմարդկությանը ծանոթ ազգայինպետական դորշներիշարքերում:

1920թ.-ին ՀայաստանիԽորհրդային Սոցիալիստական

Հանրապետության զինանշաննիրենից ներկայացնում էր Մեծ և Փոքր

Մասիսների գագաթների պատկերը, որիվրա, արևածագի շողերի ներքո, տեղադրված էինմուրճն ու մանգաղը, իսկ լեռան ստորոտումտերևներով խաղողի ողկույզն էր: Զինանշանըստեղծել են Մարտիրոս Սարյանն ու ՀայկոբԿոջոյանը: 1920թ. նոյեմբերի 29-ին Հայաստանում ստեղծվեցՀեղափոխական կոմիտեն (հեղկոմ) և հռչակվեցխորհրդային իշխանությունը: Հաջորդ օրը,նոյեմբերի 30-ին, հռչակվեց ՀայաստանիՍոցիալիստական ԽորհրդայինՀանրապետությունը (ՀՍԽՀ):Սահմանադրությունը, որը 1922թ.-ի փետրվարի2-ին ընդունեցին Հայաստանի նորիշխանությունները, հաստատեց ՀՍԽՀպետական դրոշի նկարագրությունը:Հայաստանի դրոշն ալ կարմիր պաստառ էր`«ՀՍԽՀ» ոսկետառ հապավումով կամ պետությանամբողջական անվանման գրությամբ`«Հայաստանի Սոցիալիստական ԽորհրդայինՀանրապետություն»: 1927թ.-ին ընդունված Սահմանադրությունումդրոշը նկարագրվում է հետևյալ կերպ.«Հոդված 106. Հայաստանի ՍոցիալիստականԽորհրդային Հանրապետության պետականդրոշը կազմված է կարմիր գույնի (ալ)պաստառից, որի ձախ անկյունում, վերևում,տեղադրված են ՀՍԽՀ ոսկեգույն տառերը»:

10 ARMYNIA

ՀՈՒՆԻՍԻ 15. ՀՀ ՊԵՏԱԿԱՆԽՈՐՀՐԴԱՆԻՇՆԵՐԻ ՕՐ

ARMYNIA 11

1937թ. մարտի 23-ին Հայաստանի ԽորհուրդներիIX արտահերթ նիստն ընդունեց նորՍահմանադրություն, համաձայն որի`Հայաստանի Սոցիալիստական ԽորհրդայինՀանրապետությունն ներառվեց ԽՍՀՄ կազմում:1937թ.-ին ընդունված Սահմանադրությանհամաձայն (հոդված 121)` ՀՍԽՀ դրոշը դարձավկարմիր պաստառ` ոսկեգույն մուրճ ումանգաղով և Հանրապետության անվանմանհայերեն հապավումով: Դրոշի վրա փոխվեց«սոցիալիստական» և «խորհրդային» բառերիհերթականությունը, համապատասխանաբարփոխվեց նաև հապավումը: Սահմանվեց նաևդրոշի լայնության ու երկարությանհարաբերակցությունը` 1:2:1940-ականներին փոխվեց հապավմանուղղագրությունը: ՀԽՍՀ-ն փոխարինվեց ՀՍՍՌ-ով («Հայկական Սովետական ՍոցիալիստականՌեսպուբլիկա»), ինչն իր անդրադարձն ունեցավնաև դրոշի և գերբի վրա:1952թ.-ի դեկտեմբերի 17-ին ՀՍՍՌ Գերագույնխորհրդի հրամանագրով հաստատվեցՀայաստանի նոր դրոշը. այն կարմիր պաստառէր` կապույտ հորիզոնական զոլով, որը ձգվումէր դրոշի մեջտեղում` ողջ երկայնքով, իսկ վերևիձախ անկյունում պատկերված էին մուրճն ումանգաղը և 5 գագաթանի կարմիր աստղը`ոսկեգույնով եզրագծված: Լայնությանհարաբերակցությունը երկարությանը 1:2 էր:Կապույտը ոչ պաշտոնապես խորհրդանշում էրՍևանա լճի և Հայաստանի գետերի գույնը:1953թ. սեպտեմբերի 1-ին ՀՍՍՌ Գերագույնխորհուրդը դրոշի գույների հաստատմանկապակցությամբ ընդունեց որոշում,համապատասխան փոփոխություններկատարվեցին Սահմանադրությունում ևս:Պետական դրոշի դրույթը Գերագույն խորհրդիկողմից հաստատվեց նաև 1967թ.-ի սեպտեմբերի30-ին:Հայաստանի նոր Սահմանադրությունում դրոշընկարագրվում էր այսպես.«Հոդված 167. ՀՍՍՌ դրոշն իրենիցներկայացնում է կարմիր ուղղանկյունպաստառ` մեջտեղում կապույտ զոլով` դրոշիողջ երկայնքով: Պաստառի վերին կարմիրմասում պատկերված են մուրճն ու մանգաղը,իսկ դրանց վերևում` ոսկեգույնով եզրագծվածկարմիր 5 գագաթանի աստղը: Դրոշիլայնության հարաբերակցությունըերկարությանը` 1:2» :1990թ.-ի օգոստոսի 24-ին ՀայաստանիՀանրապետության պետական դրոշի մասինօրենքով հաստատվեց պետական դրոշը`եռագույնը, որը 1919թ.-ի խորհրդանիշիօրինակով վերականգնված դրոշ էր:

Հայկական դրոշը Հայաստանի Հանրապետությանպետկան խորհրդանիշն է: Այն երեք հավասարհորիզոնական զոլերով ուղղանկյուն պաստառ է,վերևում` կարմիր, մեջտեղում` կապույտ,ներքևում` նարնջագույն: Այս գույները դարերշարունակ ասոցացվել են հայ ազգի հետ: ԸստՀայաստանի ՀանրապետությանՍահմանադության՝ դրոշի գույներն ունենհետևյալ նշանակությունը. կարմիրըխորհրդանշում է Հայկական լեռնաշխարհը, հայժողովրդի հարատև գոյության պայքարը,քրիստոնեական հավատքի, Հայաստանիազատության և անկախության համար,կապույտը խորհրդանշում է խաղաղ երկնքի տակապրելու հայ ժողովրդի ձգտումը, նարնջագույնըխորհրդանշում է հայ ժողովրդի ստեղծագործտաղանդն ու աշխատասիրությունը: «ՀՀ պետական զինանշանի մասին» օրենքնընդունել է Գերագույն խորհուրդը 1992թ. ապրիլի19-ին: Վերականգնվել է Հայաստանի առաջինհանրապետության (1918-1920թթ.) զինանշանը,որի հեղինակներն են Ռուսաստանիգեղարվեստի ակադեմիայի ակադեմիկոս,ճարտարապետ Ալեքսանդր Թամանյանը ևնկարիչ Հակոբ Կոջոյանը:Հայաստանի Հանրապետության զինանշանն է`կենտրոնում` վահանի վրա պատկերված ենԱրարատ լեռը` Նոյյան տապանով ևպատմական Հայաստանի թագավորություն-ներից չորսի` վերևից ձախ` Բագրատունիների,վերևից աջ` Արշակունիների, ներքևից ձախ`Արտաշիսյանների, ներքևից աջ` Ռուբինյաններիզինանշանները: Վահանը պահում են արծիվը(ձախից) և առյուծը (աջից), իսկ վահանից ներքևպատկերված են սուր, ճյուղ, հասկերի խուրձ,շղթա և ժապավեն:Հայաստանի Հանրապետության զինանշանիհիմնական գույնն է ոսկեգույնը, պատմականՀայաստանի թագավորություններինը` վերևիցձախ` կարմիր, վերևից աջ` կապույտ, ներքևիցձախ` կապույտ, ներքևից աջ` կարմիր, ևկենտրոնում` վահանի վրա պատկերվածԱրարատ լեռը` նարնջագույն: Նշված գույներըխորհրդանշում են ՀայաստանիՀանրապետության դրոշի գույները:ՀՀ գերագույն խորհրդի 1991 թվականի հուլիսի 1-ի որոշմամբ որպես երկրի օրհներգ ընդունվեցՀայաստանի առաջին հանրապետության (1918-1920թթ.) օրհներգը` «Մեր հայրենիք»: Հիմնիտեքստը ադապտացված է ՄիքայելՆալբանդյանի կողմից գրված «Իտալացի աղջկաերգը» բանաստեղծությունից, երաժշտությանհեղինակն է Բարսեղ Կանաչյանը:

Համադրեց՝ Սոսի Սուսանյան

12

Գ. Դաբաղյան

1915թ. և 1988թ. հայ զոհերին նվիրված հուշատախտակ

ՀՀԻ ղեկավարները Ա. Սիմոնյանի և Ի. Գաբորի հետ միասին

Ցուցահանդես Բուդապեշտի պատմության թանգարանում

Գնդապետ Կոլչար Գեզան

Դեդեյան Նարեկ

13

Հայ տպագրության 500-ամյակին նվիրված ցուցահանդես ք. Սեգեդում

500 տարի առաջ 1512/1513-ական թվականներինՀակոբ Մեղապարտը տպագրեց առաջինհայերեն գիրքը` Ուրբաթագիրքը: Բուդապեշտիպամության թանգարանը և ՀունգարիայիԱզգային Սեչենյի գրադարանը համատեղ այստարվա ապրիլին կազմակերպեցին հայկականհարուստ մշակույթը ներկայացնողցուցահանդես` նվիրված հայ գրքիտպագրության 500 տարելիցին: «Մշակութայինփոխանցումներ, հայերը Կենտրոնական ևԱրևլյան Եվրոպայում» խորագիրը կրող երկօրյագիտաժողովն ու «Արարատից հեռու. հայկականմշակույթը Կարպատյան ավազանում»ցուցահանդեսը ներկայացնում էրՀունգարիայում գոյություն ունեցող հայկականդարավոր և հարուստ մշակույթն ուպատմությունը: Այն հարցին, թե ինչու է ընտրվելցուցահանդեսի` հենց այս խորհրդանշականանունը, պարոն Բալինտ Կովաչը, որն արդեն 10տարուց ավելի է, ինչ զբաղվում էհայագիտությամբ, մատնանշում է այն, որչնայած տարածական առումով Արարատըգտնվում է պատմական Հայաստանում, սակայնայն ունի կարևորագույն սիմվոլիկ և ազգայիննշանակություն աշխարհասփյուռ հայությանհամար: Արարատը հայ ազգի ինքնությանանբաժանելի սիմվոլներից է, և սա պարզապեսքննարկվել չի կարող: «Արարատից հեռու հայկական մշակույթըԿարպատյան ավազանում» ցուցահանդեսիպաշտոնական բացումն իրականացրեցինՀունգարիայի պետքարտուղար Զոլտ Նեմեթը ևԳերմանիայի Հալլե Վիթենբերգ համալսարանի պրոֆեսոր Արմենուհի Տրոստ Աբգարյանը:Ցուցահանդեսին ներկա էին նաև Հունգարիայի խորհրդարանի նախագահ դոկտոր ԼասլոԿովերյը, ինչպես նաև Երևանում գործող հայ-հունգարական միության նախագահը՝ ԱնահիտՍիմոնյանը: Ցուցահանդեսի համակարգողներնեն պատմական գիտությունների թեկնածուդոկտոր Բալինտ Կովաչը (Լայպցիգի և ՊիտերՊազմանի կաթոլիկ համալսարան), ինչպես նաևարվեստաբան Էմեշա Փալը: Վերջիններիսփոխանցմամբ ցուցահանդեսը բազմաթիվարխիվային հետազոտությունների արդյունք է,իսկ նախապատրաստական աշխատանքներըտևել են ավելի քան 4 տարի: Ցուցահանդեսը, որի յուրաքանչյուր սրահ

զարդարված էր մեսրոպյան որևէխոհրդանշական տառով, իր բնույթովբազմաբովանդակ էր: Դժվար է թղթին հանձնելայն մեծ տպավորությունը, որը կարելի էստանալ պարզապես մեկ անգամ այցելելովցուցահանդես, որն արդեն ունեցել է բազմաթիվ այցելուներ և դեռևս մինչև այս տարվասեպտեմբերի 15-ը ներկայացված կլինիԲուդապեշտի պատմության թանգարանում:

Ցուցահանդեսը այցելուներին փոխանցում էհամապարփակ փաստեր և տեղեկություններ – հայերի հնագույն պատության մասին`

ներկայացնելով հայկական տառերիսիմվոլիկան, Անին և Արարատը որպեսկոլեկտիվ հիշողության կողմեր,

– հայ գրքի տպագրության պատության մասին,քանի որ Կարպատյան ավազանում`Տրանսիլվանիայում, առկա են կարևորագույնհայկական գրադարաններ և տպարաններ:Ներկայացված են Կոստանդնուպոլսից,Վենետիկից, Հռոմից, Մարսելից, Վիեննայից,Սանկ Պետերբուրգից, Երուսաղեմից,Ամստերդամից հայկական ցուցանմուշներ:Մեծագույն հետքրքրություն է ներկայացնումառաջին տպագիր աստվածաշունչըԱմստերդամից:

– Տրանսիլվանիայում հայերի բնակեցմանմասին: Նրանց թվում եղել ենարհեսատագործներ, բժիշկներ,առևտրականներ: Այս մասին են վկայում

14 ARMYNIA

«ԱՐԱՐԱՏԻՑ ՀԵՌՈՒ. ՀԱՅԿԱԿԱՆՄՇԱԿՈՒՅԹԸ ԿԱՐՊԱՏՅԱՆ ԱՎԱԶԱՆՈՒՄ»

հայկական գաղթօջախիվերաբերյալ Տրանսիլվանիայիարխիվներում գտնվածլուսանկարները:

– Կաթոլիկ եկեղեցու հետմիավորման մասին:Վերաբնակեցումից հետո հայերըմիություններ են ստեղծել Հռոմիկաթոլիկ եկեղեցու հետ:Ցուցահանդեսում կարելի է տեսնելյուղաներկով նկարված արվեստինմուշներ, որոնցում պատկերվածեն հայ եպիսկոպոս և այլհոգևորականներ: Հենց նրանք են,որ հաստատել են կապեր Հռոմիկաթոլիկ եկեղեցու հետ:

– Հայ սրբերի մասին: Առանձին սրահումներկայացված են մեծագույն արժեք ունեցողնկարներ, որոնցում պատկերված են ՍուրբՀռիփսիմեն, Մեսրոպ Մաշտոցը, ինչպես նաևՍուրբ Մարիամը:

– Հունգարական պառլամենտում հայկականծագումով քաղաքական գործիչների մասին:Այս մասին վկայությունները են մեզ հասել 19-րդ դարից: Ցուցահանդեսին հայտնիհունգարացիները այս ոլորտում ներկայացվածեն ծաղրանկարների տեսքով:

– Հայ արվեստագետների, հատկապես ՍիմոնՀոլոշիի մասին, որը հիմնադրել էՆագիբանիայի արվեսատագետներիմիությունը: Նա հայկական ծագմամբհունգարացի արվեստագետ է, որը համարվումէ 19-րդ դարի հունգարական նատուրալիզմի ևռեալիզմի խոշորագույն ներկայացուցիչը:

– 1915 թ. հայոց ցեղասպանությունից հետո դեպիԿարպատյան ավազան հայերի հոսքերի մասին:Ցուցահանդեսում ներկայացված են ինչպեսհայոց ցեղասպանության, այնպես էլ 20-րդդարում Հայաստանի և Հունգարիայի միջևգիտամշակութային համագործակցությանվերաբերյալ հետաքրքիր և կարևորցուցանմուշներ: Բուդապեշտի հայկականկաթոլիկ եկեղեցուց ներայացված ենամսագրերի, շաբաթերթերի և այլտեղեկատվական նյութերի հավաքածուներ,որոնք ապացուցում են, որ Հունգարիայիհայկական սփյուռքն ունեցել է կապերաշխարհասփյուռ հայկական համայնքների հետ:

Պատմական այս խորը փաստերիազդեցությամբ՝ Հունգարիայի պետքարտուղարըհույս հայտնեց, որ հայ-հունգարական երկկողմհարաբերությունները կվերականգնվեն և կրկինբարեկամական կդառնան, ինչպես միշտ եղել են:Իսկ Հունգարիայի արտաքին գործերի

պետքարտուղար Ժոլտ Նեմետըզուգահեռներ է անցկացրել հայոցպատմության և հունգար ազգի միջև: «Արարատից հեռու հայկականմշակույթը Կարպատյանավազանում» ցուցահանդեսիններկայացված են տարբերհավաքածուներ: Այդ թվում`– Տրանսիլվանիայի (Հայաքաղաք,

Գեորգենի, Ֆրումոասա) հայկականեկեղեցիների հավաքածնուներ

– Հունգարիայի ազգային թանգարան– Հունգարիայի ազգային

պատկերասրահ– Բուդապեշտի կիրառական

արվեստի թանգարան– Հունգարիայի ազգագրության թանգարան– Մասնավոր հավաքածուներ

Ցուցահանդեսի բացման կարևորության ևբացառիկության կապակցությամբ, ՀունգարիայիԱզգային Սեչենի գրադարանը և Լայպցիգիհամալսարանի Արևելա-կենտրոնականԵվրոպայի հետազոտությունների ինստիտուտը(GWZO) համատեղ կազմակերպել էին«Մշակութային փոխանցումներ, հայերըԿենտրոնական և Արևելյան Եվրոպայում»խորագիրը կրող երկօրյա գիտաժողով:Գիտաժողովի ողջ կազմակերպչական ևնախապատաստական աշխատանքներնիրականացվել են դոկտոր Բալինտ Կովաչիկողմից: Գիտաժողովի բացումը կատարեց Սեչենյիազգային գրադարանի գիտական գծով տնօրենԼասլո Բոկան:Գիտաժողովն ընդհանուր առմամբ բաժանված էր5 հիմնական մասերի` – Մշակույթի պատմությունն ու տպագրությունը,– Եկեղեցու պատմություն,– Հայերը 19-րդ դարի Եվրոպայի

պերիֆերիայում,– Հայ եկեղեցին արևելքի միջև,– Հայերը 20-րդ դարի կենտրոնական

Եվրոպայում: Ընդհանուր առմամբ գիտաժողովին ներկայացվելէին 16 զեկույց, որոնք վերաբերում էինԿարպատյան ավազանում, ինչպես նաևարևելյան-կենտրոնական Եվրոպայի տարբերտարածաշրջաններում, իրականացվածհայագիտական հետոզոտականաշխատանքներին:

Հակոբ Ա. ՄաթևոսյանԵրևանի պետական համալսարանի և

Լայպցիգի համալսարանի աս պիրանտ

ARMYNIA 15

16 ARMYNIA

Արմեն Եգորի Ենգոյանը ծնվել է 1955թ.-ին:Աշխատել է որպես փականագործ,ռոբոտային համակարգերի նախագծող,այնուհետև գործադիր կոմիտեում՝ճարտարապետ: Ինչպես նաև դպրոցումդասավանդել է գծագրություն ևհամակարգչային նախագծում՝ զուգահեռաշխատելով Հայաստանի GPSհամակարգի համար ծրագրի ստեղծմանխմբում: Հայկական բնակավայրերիպաշտպանական գործողություններիմասնակից է:Աշխատանքային առօրյագործունեության ամբողջ ընթացքումզբաղվել է լուսանկարչությամբ: Իսկ

վերջին տարիներին ամբողջովին իրեն նվիրել է սիրվածաշխատանքին: 2012թ. ՀՀ Մշակույթի նախարարության «Իմ և մերհաղթանակները» մրցույթում արժանացել է 3-րդ տեղի մրցանակին:Արմեն Ենգոյանի լուսանկարները բազմիցս տպագրվելեն «ԱՐՄԵՆԻԱ», ինչպես նաև ՀՀ «Կերպարվեստ», «Արևածաղիկ»ամսագրերում, «Կրթություն» և «Голос Армении» թերթերում:Այժմ, Հունգարիայի Հայկական Մշակութային Հիմնադրամիաջակցությամ է նրան մասնակցել Չեխիայի 14-րդ ամենամյա„ŽENA / WOMAN STRAKONICE 2013” միջազգայինլուսանկարչական մրցույթին, ինչպես նաև մասնակցում է Երևանի«Թեքեյան կենտրոնում» 14.05.2013 թվականից անցկացվող«Հայաստանը մեր աչքերով» լուսանկարչական համատեղցուցահանդեսին:

Աշոտ Բաղդասարյան

ՀԱՅ ԼՈՒՍԱՆԿԱՐԻՉԸ ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ ՄՐՑՈՒՅԹՈՒՄ

Թագուհիների քաղաք համարվող Վեսպրեմումշատ վաղուց ավանդույթ է դարձել «Գիզելլայիօրեր» արվեստի փառատոնը, որը տեղի էունենում յուրաքանչյուր տարի: Այս տարի ևսՎեսպրեմի կենտրոնական փողոցները լի էինձեռագործ աշխատանքների, տարատեսակքաղցրավենքիների կրպակներով: Քաղաքըմարդաշատ էր և տարբեր հատվածներումկարելի էր լսել բազմատեսակ երաժշտություն,տեսնել ցուցահանդեսներ և ներկայացումներ:Այս անգամ մայիսի 12-ը նվիրված էրՀունգարիայում ազգայինփոքրամասնություններին: Իրենց ազգայինմշակույթը ներկայացնող տարբերհամարներով հանդես եկան մասնակիցներուկրաինական, գնչուական, լեհական,գերմանական և, իհարկե, հայկական

համայնքներից: Հայկական համայնքըներկայացրեցին արմատներով հայմենակատար Պուշկաշ Էսթերը և «Արմենիա»խումբը: Կատարեցին հայկական ազգային ևժողովրդական գործերն իրենցմեկնաբանությամբ:

Արև Լալայան

ՀԱՅ ԷԹՆՈ ԵՐԱԺՇՏՈՒԹՅՈՒՆԸ ՎԵՍՊՐԵՄ ՔԱՂԱՔՈՒՄ

ARMYNIA 17

Ա. Դ. – Հունգարիայիհայկական համայնքումՁեր անունը հաճախ էնշվում, քանի որ երկարժամանակ է, ինչ ունեք լավհարաբերություններհայերի հետ և բազմիցսաջակցել եք տարբերծրագրերիիրականացմանը, ինչպեսնաև աշխատանքներ եքտանում Հայոցպատմությանպահպանման և մշակույթի տարածման գործում:Այժմ էլ նոր գաղափարով եք հանդես եկել, այն է՝հուշատախտակ տեղադրել ՀայոցՑեղասպանության և Սումգայիթի ջարդերզոհերի հիշատակին:Ի.Գ.- Մեր երկու պետությունների միջև մի քանիամիս առաջ տեղի ունեցածը մեզ ստիպեցհասկանալ, որ մենք՝ հոգևորականներս, չենքկարող ընդունել այդ իրականությունը ևեկեղեցում օր նվիրեցինք հայերին, պատարագմատուցեցինք նվիրված Գուրգեն Մարգարյանին: Մենք այցով հանդես եկանք Հայաստանում,որպեսզի ցույց տանք, որ մտավորականությունըցավում է տեղի ունեցածի համար, սակայնմարդիկ լավ չընդունեցին մեր այցը, ինչը մենքլիովին ըմբռնում և հասկանում ենք: Պետք է ասեմ, որ Հայաստանում զգացինք, որ

որպես հունգարացի պետք էամաչենք, ինչնարդարացված ապտակ էրմեզ համար: Բոլոր նորմալմտավորականները ևնույնիսկ այն քաղաքականգործիչները, ովքեր ունենորոշակի բարոյականնորմեր, պետք է հասկանան,որ եթե կա որևէ չփակվածխնդիր, պետք է դրականլուծում տրվի: Այս հարցըդեռևս բաց է և բոլորիս

հոգում ճնշվածություն է առաջացնում: Այժմ անդրադառնամ այսօրվա արարողությանը:Չմոռանանք, որ դեռևս 1915թ.-ին, երբ տեղիունեցավ ցեղասպանությունը, Հունգարիանչկարողացավ բարոյական և արդար որոշումկայացնել, քանի որ առաջին աշխարհամարտիժամանակ իրեն պետք էր թուրքական զորքը ևհետևաբար դաշնակից եղավ Թուրքիային: Դա էպատճառը, որ մինչ այժմ Հունագրիան չիդասվում այն ժողովրդավար պետություններիշարքին, որոնք հարգել և ընդունել են ՄեծԵղեռնը, իսկ Հայաստանի Ծիծեռնակաբերդումերկրի անունից դեռևս ծառ չի տնկվել զոհերիհիշատակին: Ա. Դ.- Փաստորեն ցուցատախտակի բացումը Ձերհամալսարանի տարածքում հարգանքի ժեստ էհայերի նկատմամբ:

ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆ, ՈՐԸ ՉՊԵՏՔ Է ՄՈՌԱՑՎԻ

Ապրիլի 24-ին Բուդապեշտում ևս տեղի ունեցավ Հայոց Ցեղասպանության զոհերի ոգեկոչմանարարողություն: Հիշատակի օրվան նվիրված հիմնական խոսքով հանդես եկավ Հունգարիայի հայինքնավարության նախագահ դր. Սևան Սարգսյանը: Ելույթ ունեցան նաև Հունգարիայի հայհամայնքի ներկայացուցիչները, «Հայաստան-Հունգարիա» ընկերության նախագահ ԱնահիտՍիմոնյանը, ինչպես նաև Տրանսիլվանիայից ժամանած հյուրեր: Արարողության ժամանակ հնչեց հայհոգեպարար երաժշտությունը հայտնի դուդուկահար, Կոմիտասի անվան ՊետականԿոնսերվատորիայի պրոֆեսոր Գևորգ Դաբաղյանի կատարմամբ:Ինչպես նաև, Հայկական ինքնավարության և Վեշլեյ Յանոշի անվան Աստվածաբանականհամալսարանի ռեկտոր Իվանյի Գաբորի համատեղ նախաձեռնությամբ, իրականացվեց 1915թ. ՀայոցՑեղասպանության և 1988թ. Սումգայիթի ջարդերի զոհերին նվիրված հուշատախտակի բացմանարարողություն համալսարանում: Միջոցառման ժամանակ ցուցադրվեցին հատվածներ Տիգրան Խզմալյանի Արմին Վագներիննվիրված «Ցեղասպանության լուսանկարիչը» ֆիլմից, շարականի կատարմամաբ հանդես եկավՎիկտորիա Ավետիքյանը և Սոնա Արշունեցու «Արդար դատաստան» բանաստեղծություննասմունքեց Արև Լալայանը:Ձեզ ենք ներկայացնում Վեշլեյ Յանոշի անվան Աստվածաբանության համալսարանի ռեկտոր ԻվանյիԳաբորի հարցազրույցը Արթին Դիրամերյանի հետ:

18 ARMYNIA

Ի.Գ.- Այո՛, կարելի է այդպես էլ ասել: Մենքհամալսարանի տարածքում ունենքմարտիրոսների պատ, որտեղ կա 1941թ.-ինզոհված հրեաների և Ռոն Վալենբերգիհիշատակին նվիրված հուշատախտակ: Պետք էտեղադրվի նաև հուշատախտակ նվիրվածՌեգինա Յոնաշին՝ առաջին կին ռաբբիին, ովզոհվել է Աուշվիցում: Ինչպես տեսնում եք նույնպատին է տեղադրված նաև ՀայոցՑեղասպանության և Սումգայիթի ջարդերիզոհերին նվիրված հուշատախտակը՝ամրագրված երեք լեզուներով: Մերհամալսարանում սովորում են տարբեր ազգերիուսանողներ, այդ իսկ պատճառով մենքցանկանում ենք պատմությունը հասանելիդարձնել բոլորի համար: Այս հուշատախտակիմոտ ամեն տարի Ապրիլի 24-ին վառ կպահվիզոհերի հիշատակը:

Հուշատախտակի բացման արարողությանընթացքում հանդես եկավ նաև հայագետ դր.Կովաչ Բալինտը: Ստորև ներկայացնում ենք նրաելույթը.

Այսօր մի քանի այնպիսի արարողությունների օրէ, որոնց առաջ մենք պետք է գլուխ խոնարհենք:Ցավոք սրտի պատմությունը նորեն և նորենկրկնում է իրեն: Հայոց Ցեղասպանությանսկիզբը 1915թ.-ի Ապրիլի 24-ն է: Այս օրըհիշատակվեց 20-րդ դարի սկզբին տեղի ունեցածդաժանագույն ցեղասպանությամբ: Առաջին աշխարհամարտը Երիտթուրքերինհնարավորություն տվեց վերջապես իրականացնելդեռևս 1911թ. Սալոնիկում կայացած գաղտնիժողովի որոշումը, այն է՝ թուրքացնել կայսրության

տարածքում ապրողմահմեդականներին, իսկքրստոնյաներին՝ ոչնչացնել:Չմոռանանք, որ հենցԵրիտթուրքերի առաջաբաննէր պանթուրքիզմը, որիգաղափարն էր միաբանելթուրք ազգերին և դա էրպատճառը, որ նրանց մոտառաջացել էր ատելություն այդերկրում ապրող քրիստոնյահայերի նկատմամբ: Հայերնայդ ժամանակ Օսմանյանկայսրության ամենամեծփոքրամասնությունն էին ևբացի այն, որ քրիստոնյա էին,նաև ներկայացնում էինմտավորականների խավ ևգրավում էին տարբեր

պաշտոններ: Եվ քանի որ այդ ժամանակԹուրքիայի առաջ դրված էր արդեն Հայկականհարցը, որով Եվրոպական դիվանագիտությունըճնշում էր վերջինիս, նրանք հարցի լուծման համարընտրեցին ամենաանմարդկային ճանապարհը՝վերացնել հայ ժողովրդին երկրի երեսից: Այսնպատակով ստեղծվում են համիդիե կոչվողավազակային խմբեր, որոնց հանձնարարվում էասպատակել հայկական հողերը: Մշակվեցհայահալած քաղաքականություն, որի անմիջականկրողն էր սուլթան Աբդուլ Համիդ 2-րդը: Հենց նրանախաձեռնությամբ էլ 1895-1896թթ. սկսվեցինհայերի առաջին ջարդերը: Այնուհետև 1909թ.սկսվեցին երիտթուրքական կոտորածները ևշարունակվեցին մինչև 1916թ.:Ցեղասպանության փաստը չճանաչող Թուրքիանմինչ օրս էլ ձգտում է աշխարհին ապացուցել, որհայերը զոհեր են տվել ներքին քաղաքականպատերազմների ընթացքումտեղափոխությունների արդյունքում և ոչնախագծված ցեղասպանության:Ցավոք սրտի, սրանով վերջ չդրվեց պատմությանայս էջին, քանի որ մի քանի տասնամյակ անցնույնը կրկնվեց, սակայն Ադրբեջանի տարածքում:Սումգայիթյան ջարդերը 1988թ. Փետրվարի 27-իցսկսվում են, որի ժամանակ ադրբեջանկան խմբերըՍումգայիթում և Բաքվի տարածքում հայերինտեղահանում էին տներից, մերկացնում,ծաղրուծանակի ենթարկում, կանանց բռնաբարումև դաժանաբար սպանում: Այս ամենը տեղի էունեցել ոստիկանության աջակցությամբ: ԸստՍովետական Միության լրատվամիջոցների՝ եղելէր ընդամենը 26 զոհ, սկայան ըստ տեղականլուրերի՝ հարյուրավոր զոհեր: Դաժանությանըվերջ տալու համար փորձեցին քայլեր ձեռնարկել,և հաջորդ օրը հատուկ զորամիավորումներ

Դր. Սարգսյան Սևանը և Իվանյի Գաբորը

ARMYNIA 19

ուղարկվեցին քաղաք, իսկ մարդկանց արգելեցինփողոցներ դուրս գալ: Ջարդերը, որի մասինարտասահմանյան լրատվամիջոցներն էլլուսաբանեցին, սկիզբ դրեցին Ղարաբաղյանպատերազմին:Ի՞նչ է զգուշացնում աշխարհը. Տասնյակ տարիներսովետական-սոցիալիստական ճնշման տակապրող խեղդված զգացմունքները,փոքրամասնությունների ճնշված իրավունքները,սեղմված լարվածությունները, այն, որ մարդիկ այդողջ ընթացքում ստիպված են եղել խոսել միայնռուսերեն, անտեսել իրենց լեզուն, ազգայինսովորույթները և մշակույթը, առաջացրել է միարհեստական պատ և այն ժամանակ, երբ այդարհեստական ստեղծված պատը ճեղք տվեց,հայտնվեցին այն խնդիրները, որոնք բնաջնջեցինմի քանի հազար մարդկանց: Իրոք շատնմանություններ կան 20-րդ դարի սկզբի Հայոց

Ցեղասպանության և Սումգայիթյան ջարդերիմիջև, այնուամենայնիվ միանշանակ չենք կարողխոսել բացարձակ անալոգիայի մասին: Միգուցե կենտրոնական Եվրոպայից նայելովկարելի է ասել, որ կազմակերպիչներըտարբերվում են. չէ՞ որ տարածքներն այլ են,ոճրագործ ազգը նույնպես, սակայն սա միայնարտաքին շղարշ է՝ նախատեսված հեռվիցդիտողների համար. Կովկասյան աշխարհումթուրքերն ու ադրբեջանցիները նույն ժողովուրդնեն, իսկ հայերի համար բոլորը՝ թուրք: Մի խոսքով, միևնույնն է Արարտից արևելք, թեարևմուտք, հայերի հանդեպ վերաբերմունքը

նույնն է: Շատ կարևոր է հիշեցնել այն, որԲուդապեշտի այսօրվա արարողությունը պետք էմոտիվացնի մեզ չմոռանալ ցեղասպանությունը:Հայոց Ցեղասպանության թեմայով բազմաթիվգիտահետազոտական աշխատանքներ ենկատարվել և աշխարհը սկսել է ավելի մեծուշադրություն դարձնել այս հարցին: Հույսունենք, որ ավելի շատ պետություններ կճանաչենայս փաստը: Ի հակառակ դրա, Սումգայիթի ջարդերի մասին ոչգիտահետազոտական աշխատանքներ ենկատարվում, ոչ էլ պարզապես խոսվում. այսհարցը մատնվել է անուշադրության: 21-րդ դարիպատմաբանները 20-րդ դարում տեղի ունեցածցեղասպանության, հոլոքոստի և պատերազմներիազդեցության տակ են և աշխատում են այդժամանակահատվածում, սակայն մոռացել ենարդի հարցերն ու խնդիրները: Կարևոր կլիներփաստեր հավաքել այն մարդկանցից, ովքեր հիմաապրում են և կենդանի ապացույցներ են, ովքերիրենց կամքից անկախ լքել են իրենց տներն ուպետությունը Սումգայիթյան ջարդերի ժամանակ:Այս մարդկանց պատմությունները մենք չենքգտնի որևէ գրադարանի արխիվում. այժմ մենքպետք է ստեղծողը լինենք այդ արխիվների ևպատմության՝ հավաքելով կենդանիվկայությունները: Սումգայիթում, Բաքվում ևամբողջ Ադրբեջանում մեծ քանակությամբ հայերեն ապրել: Իսկ ու՞ր են նրանք այժմ.Ֆրանսիայում, Գերմանիայում, Ռուսաստանում,Ամերիկայում, նույնիսկ Հունգարիայում՝ սփռվածաշխարհով մեկ: Մեր առաքելությունն էվայրկյան չկորցնել, գտնել այս մարդկանց,խոսել, գրել և պատմությանը հանձնել, որպեսզիոչ միայն մենք հիշենք, այլև գալիք սերունդներըիմանան պատմությունը և մշտապես հիշեն:Այսօրվա մեր արարողությունն ունի երկուկարևոր ասելիք. հարգել զոհվածներիհիշատակը և ձայն հղել ի աշխարհ և ողջմարդկության, որ այս դառը իրականությունըպետք է դաս լինի բոլորիս համար, պետք էկանխել և թույլ չտալ, որպեսզի նմանբարբարոսություն երբևէ կրկին տեղի ունենա: Կարող ենք մեկս մյուսին հարցնել, Սումգայիթումտեղի ոընեցածը նու՞յնն է, ինչ ՀայոցՑեղասպանությունը: Դժվար կարելի է ասել, որմիանշանակ նույնն են, բայց դժվար է նաևտարբերելը, և, քանի Հայոց Ցեղասպանությունըմինչ այժմ միաձայն չի ընդունվել ոչ ամբողջաշխարհի, ոչ էլ այն իրագործողների կողմից,1988թ.-ը Հայոց Ցեղասպանությանշարունակությունն է: Ցավոք մարդկայինպատմության այս երկու աղետները տեղի ենունեցել մեկ հարյուրամյակում:

Համադրեց՝ Արև Լալայան

Դր. Կովաչ Բալինտ

20 ARMYNIA

ԳՈՊՉԱ ԼԱՍԼՈՅԻ ՀԻՇՈՂՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ

Ճանաչված լրագրող,բանաստեղծ ԲանյաիԷլեմիրն իր՝ «Հայերիմայրաքաղաքով»ստեղծագործության մեջԳոպչա Յոահիմինանվանել է «Հայերիժամանակագիրը», ինչըմեծ պատիվ էրվերջինիս համար: Այս կոչմանը նա հենցայնպես չէր արժանացել,քանի որ այդժամանակահատվածումչկար նրա նմանայնպիսի մեկը, ովայդքան լավ ճանաչերՍամոշույվար քաղաքի

բոլոր հայ ընտանիքներին անձնապես,ինչպես Գոպչա Յոահիմը: Նա իր ողջգործունեության ընթացքում եղել էհայերի կենդանի ժամանակագիրը, իրաշխատանքի հավատարիմ ծառան,իսկական հայրենասեր, հանճարեղհռետոր, ով ուներ հումորի անսպառզգացում: Գոպչա ՅոահիմըՍամոշույվարում ծնված ԳոպչաԼասլոյի հայրն էր: Բազմազավակ Գոպչա ընտանիքումհոր ճանաչվածությունը, դիրքը ևխոսքը մշտապես մեծ կշիռ է ունեցել:Փոքրիկ Լասլոն 1860-ականթվականներին իր մանկությունն անց էկացրել Սամոշույվարում: Հենց այնժամանակահատվածում, երբ կյանքնավելի հանգիստ էր, և մարդիկ լի էինքրիստոնեական հավատքով՝ պահպանելովբոլոր հայկական ավանդույթները: Ինչպեսգրված է իր հուշատետրում, Լասլոն միշտ շատ էսիրել նկարել, պատրաստել է բազմաթիվբացիկներ, և մինչ այժմ պահպանվել է իր՝ակվարելով աշխատած Սամոշույվարի տաննկարը, որտեղ նա ծնվել և մեծացել է:Գոպչա Լասլոն 1923թ. աշխատում էր որպեսպետքարտուղարի տեղակալ: Նա արդեն ուներ35 տարվա աշխատանքային ծառայության փորձև իր իսկ խնդրանքով անցել է թոշակի: Շնորհիվիր հետաքրքրությունների լայն շրջանակի ևակտիվության՝ հեռանալով աշխատանքից նաետևում թողեց իր ամենատարբեր ոլորտներում

ձեռք բերած 4o տարվա հարուստ փորձը: Գոպչա Լասլոն իր մասնագիտական ներդրումն էունեցել տարբեր ոլորտներում, գրել է տարբերիրավական և վարչական հոդվածները, տարբերմամուլներում ու մասնագիտականամսագրերում հրատարակել է էթնիկ, կրթականև գրական բազմաթիվ գրվածքներ: Երկար տարիների ընթացքում ակտիվորենանդամակցել է Տրանսիլվանիայի գրականհասարակական և Գարդոնյի հասարակականկազմակերպությունների: Իր և հայտնիբանաստեղծ Գարդոնյի հետ ունեցած 25 տարվաբարեկամության ժամանակաշրջանումբազմաթիվ հետաքրքիր պատմություններ էթողել գրականության մեջ, ինչպես նաևճանաչված գրող Յոկկայի Մորի հաճելիհանդիպումներից հատվածների գրառումներ: Մի շարք միջազգային և ազգային մրցանակների

դափնեկիր է, հանրագիտարանի ստեղծմանաշխատանքներում ունեցել է մեծ ներդրում,ինչպես նաև հայ-հունգար համատեղգրականության ստեղծման հեղինակն է եղել:Ակտիվ մասնակցել է Բուդապեշտում հայկականթանգարանի ստեղծման աշխատանքներին:Բուդապեշտի հայկական ասոցիացիայիհիմնադիրներից է:Գոպչա Լասլոյի չափազանց հարուստաշխատանքային մասնագիտական անցածճանապարհը և որպես հայ ունեցածհոգեկերտվածքն արժանի է ավելի խորըուսումնասիրության և գնահատման:

Գոպչա Կատալին

Գոպչա Լասլո

Հայ եկեղեցու մեծ տոներից է Սբ. ԳրիգորԼուավորչի տեսիլքով Սբ. Էջմիածնի հիմադրմանտոնը: Ինչպես գիտենք, Վաղարշապատը եղել է ոչմիայն Հայասատանի հինավուրց աթոռանիստքաղաքը, այլև քրիստոնեության օրրանը:Վաղարշապատի հետ է կապված նաև ԳրիգորԼուավորչի անունը, ում հորդորով էլ Տրդատթագավորը կառուցում է քրիստոնեականհնագույն արվեստի կոթողներից մեկը` ԷջմիածնիՄայր տաճարը: Այն կառուցվել է 303 թ-ին, որը ևհանդիսանում է հայ ճարտարապետությանհնագույն նմուշներից և քրիստոնեականամենահին տաճարը Եվրոպայում:Մայր տաճարի կառուցման տեղի ընտրությանմասին մեզ է հասել հետևյալ ավանդությունը: ԵրբԳրիգոր Լուսավորիչը դուրս է գալիս ԽորՎիարպից և քրիստոնեություն տարածումՀայաստանում, տեսնում է նշանվոր տեսիլք.Քրիստոսը` Աստծու Միածին որդին, ոսկե մուրճըձեռքին իջնում է երկրից և ցույց տալիս տաճարիկառուցման տեղը: Մուրճով խփում է այնտեղ,որտեղ գտնվում էր Սանդարամետի գետնափորմեհյանը: Այդ տեսիլքի ժամանակը համարվում է302 թ.: Տոնը նշվում է 35 օրվաշարժականությամբ` սկսած մայիսի 24-ից մինչևհունիսի 27-ը ընկած հատվածում: Հայ եկեղեցին նվիրագործել է այդ օրը ևհամարում է Էջմիածնի տոն:Մայր տաճարը իր գոյության ընթացքումենթարկվել է բազմաթիվ վերակառուցումների,ինչի հետևանքով էլ զգալիորեն խախտվել է նրանախնական տեսքը: Առաջին աթոռակալը եղել էՍ.Գրիգոր Լուսավորիչը: Այնուհետև ԳրիգորԼուսավորչին հաջորդել են 18 կաթողիկոսներ

մինչև 453 թվականը, երբ քաղաքականհամգամանքները ստիպեցին Մայր

աթոռը Դվին տեղափոխել:Դրանից մոտ 10 դար հետո՝ 1441

թ.-ին, Մայր աթոռը վերստինԷջմիածին փոխադրվեց,

ուր և գտնվում է մինչև այսօր:Վաղարշապատ և Էջմիածին անուններըսետորեն կապվեցին հայ ժողովրդի պատմությանհետ, սովորաբար Էջմիածին անունը ժամանակիընթացքում դարձավ ոչ միայն հատուկ անունՎաղարշապատում հիմնած վանքի համար, այլևայդ անունով կոչվեցին Հայաստանում և նրանիցդուրս կառուցվող եկեղեցիները: Պատմությունից հայտնի է, երբ Շահ Աբասը 18-րդդարի սկզբին Արարատյան դաշտից հայերինարտքասեց Իրան, և Սպահանի մոտ հիմնվեց ՆորՋուղա քաղաքը, նա կարգադրեց, որ Էջմիածնիցքարեր տանեն և դնեն հայոց նորաստեղծեկեղեցու հիմքում: Դրանով նա ուզում էր հայերինԷջմիածնի կաթողիկեից անջատել: Ճիշտ է,հայերը նորաստեղծ եկեղեցին Էջմիածինանվանեցին, բայց Մայր տաճարը նրանց համարդարձյալ մնաց նվիրական վայր հայրենի երկրում:Հետագայում, վաղարշապատցիներից շատերըտարագրվեցին Թիֆլիս. տարագրմանպատմությունը կապված է ռուսական զորավարՑիցիանովի Երևանյան արշավանքի հետ: Երբ նրանչհաջողվեց գրավել բերդը և մտնել Երևան, նանահանջեց: Վաղարշապատցիներից շատերը,վախենալով Երևանի Սարդարիվրեժխնդրությունից, տեղափոխվեցին Թիֆլիս:Քաղաքի Հավլաբար կոչվող թաղամասում էլբնակություն հաստատեցին և կառուցեցին եկեղեցի,իսկ նորակառույց եկեղեցին կոչեցին Էջմիածին:Հայերը օտարության մեջ Էջմիածին անունըվերահաստատել են ոչ միայն Թիֆլիսում, այլև

Սպահանում, Վասպուրականում,Եգիպտոսում և այլուր:

Համադրեց` Ս. Սուսանյանը

ՏՈՆ ԿԱԹՈՂԻԿԵ ՍՈՒՐԲ ԷՋՄԻԱԾՆԻ

22 ARMYNIA

Հունիսի 15-ին հայկական եկեղեցիննշում է Գյուտ նշխարաց տոնը: Սբ.Գրիգոր Լուավորչի նշխարներիգյուտը հայոց ամենամեծ սրբիհիշատակին նվիրված երեք տոներիցմեկն է: Ինչպես նաև Սբ. ԳրիգորԼուավորչի՝ Հայոց Հայրապետինշխարները բոլոր քրիստոնեականեկեղեցիների ամենամեծսրբություններից է: ՀայոցՀայրապետի նշխարները գտնվելուցհետո նրանցից մի մասը իբրևսրբազան մասունք տարվել էՎաղարշապատ, Բյուզանդիա,Իտալիա: Մայր Աթոռ Սբ. Էջմիածնում և ՄեծիՏանն Կիլիկիայիկաթողիկոսություններում պահվողԼուավորչի Սբ.Աջը հայ եկեղեցու

կարևորագույն սրբություններից մեկնէ, որով օրհնվում է սրբազանմյուռոնը: Ինչպես գիտենք, հունգարահայհամայնքի պատմության մեջ Գյուտնշխարաց տոնը նշվում է մեծ շուքով:Ամեն տարի Հունգարիայի հայերըուխտագնացություն ենկազմակերպում դեպի Ռումինիա՝նախկին Արմենապոլիս քաղաք,ներկա գտնվելու Սբ. ԳրիգորԼուավորիչի տոնի պատարագին:Տոնի կապակցությամբ քաղաք ենժամանում բազմաթիվ հյուրեր:

Ավանեսյան Ալեքս

2013թ. Հունիսի 10-ին տեղի ունեցավպաշտոնական հանդիպում ՀայկականԻնքնավարության նախագահ դր. ՍարգսյանՍևանի և Վեսպրեմ քաղաքի քաղաքապետՊոռգա Դյուլայի և գլխավոր ճարտարապետՀորվատ Գաբորի միջև: Քննարկվեցին քաղաքում,2014թ. Ապրիլի 24-ի Հայոց Ցեղասպանությանընվիրված, խաչքարի տեղադրմանմանրամասները: Կոթման համարառաջարկված բոլորտարածքներիցամենանպատակահարմարըորոշվեց Արարատ պուրակը:Հիշեցնենք, որ Արարատ պուրակըստեղծվել է 1997թ. ՀայկականՄշակութային Հիմնադրամիհովանավորությամբ, որտեղ ևգտնվում է Նոյյան ՏապանԵվրոպայի մոնումենտալհուշակոթողը:

Պոռգա Դյուլան՝ քաղաքապետը, նշեց, որՎեսպրեմ քաղաքը, լինելով թագուհիներիքաղաք, խորապես կապված է քրիստոնյահավատքին և համարվում է Հունգարիայիկրոնական կենտրոններից: Վեսպրեմը մշտապեսեղել է հայկական մշակույթով հեղեղված քաղաքև իրենց համար մեծագույն պատիվ է

պատմամշակութայինհարստությունը լրացնել ևս մեկհայկական հուշակոթողով:Նա իր խոսքում նշեց նաև, որքաղաքը զբոսաշրջային է ևգնալով ավելի է զարգանում, իսկնման պատմական մնայունարժեքներն էլ ավելիկարժեվորվեն և բարձրկգնահատվեն ժամանակիընթացքում:

Դոմբի Գաբրիելլա

ՈՒԽՏԱԳՆԱՑՈՒԹՅՈՒՆ ԴԵՊԻ ԳԵՌԼԱ ՔԱՂԱՔ

ԵՎՍ ՄԵԿ ՀՈՒՇԱԿՈԹՈՂ ԹԱԳՈՒՀԻՆԵՐԻՔԱՂԱՔՈՒՄ

«Արարատ» պուրակ

Ցավով տեղեկացնում ենք ձեզ, որ այս տարիՀունիսի 5-ին 65 տարեկան հասակում կյանքիցհեռացավ Հունգարիայի հայերին շատհարազատ, մեր հայրենակից դր. ՍենկովիչԱդեոդատ Ասատուրը: Ասատուրի նախնիներըՏրանսիլվանիա են տեղափոխվել դեռևս 1600-ական թթ., իսկ Ասատուրը ծնվել է 1948թ.Բուդապեշտում, սովորել և ավարտել է ԵրևանիՊետական Բժշկական Համալսարանը: Քանի որուսումը ստացել է Հայաստանում, հրաշալիտիրապետում էր հայերեն լեզվին, ինչպես նաևտիրապետել է ռուսերեն, արաբերեն և անգլերենլեզուներին: Երկար տարիներ աշխատել էՀունգարիայի ՊաշտպանությանՆախարարության առողջապահությանբաժանմունքում որպես գլխավոր խորհրդատուբժիշկ: Իր ողջ գործունեության ընթացքումՀունգարիայի հայկական համայնքի կյանքումունեցել է մեծ դեր և ներդրում:

Խմբագրություն

ARMYNIA 23

Ստամբուլում կախաղան բարձրացվածհնչակյան գործիչների հիշատակին նվիրվածմիջոցառումներին մասնակցող Սոցիալ-Դեմոկրատական Հնչակյան կուսակցության(ՍԴՀԿ) պատվիրակությունը հունիսի 14-ինայցելեց «Ակօսի» խմբագրատուն, ապա նաևՊոլսի հայկական գերեզմանատներ:ՍԴՀԿ-ի պատվիրակությանանդամներն «Ակօսի» խմբագրատանըհանդիպում ունեցան ստամբուլյանշաբաթաթերթի խմբագրակազմի, լրագրողներիև աշխատակիցների հետ:Չնայած Ստամբուլում տեղացող ուժեղանձրևին` ՍԴՀԿ անդամներն այցելեցինՍտամբուլի հայկական գերեզմանատներ:Առաջին այցը Բալըքչըի հայկականգերեզմանատուն էր, որտեղ խնկարկեցին 1895-1908 թվականների հայ նահատակներիհիշատակը:Այնուհետև այց կատարվեց Էդիրնեքափըիհայկական գերեզմանատուն, որտեղմահապատժից հետո եղբայրական

գերեզմանում թաղվել էին Փարամազն ու նրա19 կուսակիցները, ովքեր 1915 թվականիհունիսի 15-ին օսմանյան իշխանություններիկողմից հրապարակայնորեն կախաղան էինբարձրացվել Ստամբուլի Սուլթան Բայազեդհրապարակում:Մինչ այժմ հստակ հայտնի չէ, թե թուրքականեղեռնագործությանը զոհ գնացած հայհեղափոխականներն Էդիրնեքափըիգերեզմանատան որ հատվածում են թաղվել,քանի որ երիտթուրք ոճրագործները նրանցզրկել են անգամ տապանաքար ունենալուհնարավորությունից: Պատվիրակությանանդամները նշեցին, որ հետագայումշարունակելու են աշխատանքը` գտնելունրանց հուղարկավորության ճշգրիտ վայրը:Խնկարկվեց հայտնի հասարակական գործիչՀրանտ Դինքի հիշատակը, ով ամփոփված էԲալըքչըի գերեզմանատանը:Հիշեցնենք, որ հունիսի 15-ին ՍուլթանԲայազեդ հրապարակում 98 տարի անցհարգանքի տուրք մատուցվեց նրանցհիշատակին: Հունիսի 13-ին ևս ՔսանՀնչակյանների հիշատակին նվիրված խոշորմիջոցառում էր կազմակերպվել կայացելՍտամբուլի «Ալժիր» հյուրանոցում, որինմասնակցել էին մի քանի տասնյակ թուրք և հայմտավորականներ, սոցիալիստ գործիչներ, մեծթվով հյուրեր:

HayNews.am

ԹՈՒՐՔԵՐԸ ՀԻՇՈՒՄ ԵՆ ԿԱԽԱՂԱՆ ԲԱՐՁՐԱՑՎԱԾՀՆՉԱԿՅԱՆՆԵՐԻՆ

Դր. Սենկովիչ Ասատուրը որդու՝ Արշակի հետ

Լուսանկարը՝ Արմեն Ենգոյան