asambleja diptera u barama različitog tipa u okolini niša · površinske vode čine vode reke,...

UNIVERZITET U NIŠU

PRIRODNO – MATEMATIČKI FAKULTET

DEPARTMAN ZA BIOLOGIJU I EKOLOGIJU

Tamara Petrović

Asambleja Diptera u barama različitog tipa u okolini Niša

Master rad

Niš, 2017.

UNIVERZITET U NIŠU

PRIRODNO – MATEMATIČKI FAKULTET

DEPARTMAN ZA BIOLOGIJU I EKOLOGIJU

Asambleja Diptera u barama različitog tipa u okolini Niša

Master rad

Kandidat: Mentor: Tamara Petrović Dr Ana Savić Broj indeksa 215

Niš, 2017.

UNIVERSITY OF NIŠ

FACULTY OF SCIENCES AND MATHEMATICS

DEPARTMENT OF BIOLOGY AND ECOLOGY

Dipteran assemblages in various types of ponds in

vicinity of Niš

Master thesis

Candidate: Mentor: Tamara Petrović Ana Savić, PhD

Niš, 2017.

Biografija

Tamara Petrović rođena 26. marta 1992. godine u Pirotu. Osnovnu školu ,,Vuk

Karadžić’’ u Pirotu završava 2007. godine. Srednju školu, Gimnaziju Pirot, upisuje 2007. godine

na informatičkom smeru koji završava 2011. godine. Na Prirodno-matematičkom fakultetu,

Univerziteta u Nišu, 2011. godine upisuje biologiju, na departmanu za biologiju i ekologiju i

osnovne akademske studije završava 2015. godine. Te iste godine, upisuje master akademske

studije, smer ekologija i zaštita prirode, i završava 2017. godine.

Zahvalnica

Srdačno se zahvaljujem svojoj mentorki, Ani Savić, na nesebičnoj podršci, usmeravanju i pomoći pri izradi master rada.

Zahvaljujem i svojim koleginicama, Anđeli Đorđević i Aleksandri Stojiljković, na pomoći i dobrom društvu tokom rada, kao i koleginici Milici Aleksić pri pomoći tokom determenicaje

makroinvertebrata.

Najveću zahvalnost dugujem svojoj porodici i najbližima, koji su uvek pružali najveću podršku i neizmernu ljubav.

Moj uspeh ne bi bio postignut bez vas.

SAŽETAK

Istraživanje asambleje Diptera je sprovedeno na teritoriji grada Niša u vodenim

ekosistemima sa različitim karakteristikama na deset lokaliteta u okviru dve bare: na

Batušinačkim barama i u bari pored kluba za konjički sport ,,Čegar”. Lokaliteti su različitih

fizičko-hemijskih karakteristika sa različitim antropogenim uticajima. Uzorkovanje je trajalo od

oktobra 2016. godine do marta 2017. godine. Napravljen je taksonomski spisak

makroinvertebrata nađenih na lokalitetima. Konstantovano je 4 različitih familija i ukupno 574

jedinki u okviru reda Diptera. Sve četiri familije mogu se naći u Batušinačkim barama, dok se u

bari kod kluba za konjički sport ,,Čegar‘‘ može naći samo jedna familija Diptera. Sličnost

asambleja na dve bare je računata na osnovu Jaccard-ovog indeksa i konstantovano je da je nivo

sličnosti između ove dve bare jako mali. Razlike u sastavu i strukturi zajednice Diptera, rezultat

su delom, toga što da je bara kod konjičkog kluba nastala antropogenim uticajem, dok su

Batušinačke bare prirodni ekosistemi i kao takvi imaju sličniji sastav zajednice za prirodnim

ekosistemima.

Ključne reči: asambleja, Diptera, makroinvertebrate, Batušinačke bare, bara kod

konjičkog kluba ,,Čegar’’, Jaccard-ov indeks

ABSTRACT

Research on dipteran assemblages in diverse aquatic ecosystems at the territory of city of

Niš included sampling at ten localities within two ponds: Batušinačke Bare and a pond close to

the Equestrian Club “Čegar”. The sampled localities are characterized by a high diversity of

physicochemical characteristics and levels of anthropogenic impact. Samples were taken from

October 2016 to March 2017. The taxonomic list of macroinvertebrates recorded at these

localities included 4 families and 574 individuals within the order of Diptera. All four dipteran

families were present at Batušinačke Bare, while only a single family was recorded in the pond

close to the Equestrian Club “Čegar”. The assemblage similarity for these two ponds was

calculated by using Jaccard’s index and the resulting level of similarity was exceptionally low.

The differences in composition and structure of dipteran community are partially caused by

anthropogenic origin of the pond close to the Equestrian Club, while Batušinačke Bare is a

natural ecosystem showing higher levels of similarity with other natural ecosystems.

Key words: assemblage, Diptera, macroinvertebrates, Batučinačke Bare, Equestrian club

,,Čegar", Jaccard's index

Sadržaj

1. UVOD ..................................................................................................................................... 1

1.1. POREKLO, KLASIFIKACIJA I OSNOVNE KARAKTERISTIKE DIPTERA ......................................... 3 2. PREGLED DOSADAŠNJIH ISTRAŽIVANJA NA DIPTERAMA ................................. 5 3. CILJEVI ISTRAŽIVANJA .................................................................................................. 7 4. OPŠTE KARAKTERISTIKE ISTRAŽIVANIH PODRUČJA ........................................ 8

4.1. BARA KOD KLUBA ZA KONJIČKI SPORT ’’ČEGAR‘‘ ............................................................. 8 4.2. BATUŠINAČKE BARE ........................................................................................................ 10

5. MATERIJAL I METODE .................................................................................................. 12 6. REZULTATI I DISKUSIJA ............................................................................................... 14

6.1. Chironomidae ............................................................................................................. 18 6.2. Tipulidae ..................................................................................................................... 20 6.3. Simuliidae ................................................................................................................... 22 6.4. Culicidae ..................................................................................................................... 24 6.5. Komparacija izmedju familija ................................................................................... 245

7. ZAKLJUČCI ........................................................................................................................ 26 8. LITERATURA..................................................................................................................... 27

1

1. UVOD

Voda je osnovni princip i uzor svega što postoji, iz koje je sve nastalo i u koju se sve vraća. Ona

je beskonačna, večna materija koja se kreće, zgušnjava i razređuje i tako nastaju sve pojave.

Gde nema vode tu nema života. To je prva potreba čoveka, koju on mora trajno da obezbedi, pre

nego da počne da gradi svoje stanište.

Tales iz Mileta, matematičar, grčki filozof, fizičar i astronom

Voda je izvor života na Zemlji i kao takva ima veliki značaj za ljude, ekosisteme i

planetu kao celinu. Život je nastao u vodi i postoji zahvaljujući njoj. Voda zauzima ogroman deo

površine zemlje, kada se saberu svi okeani, mora, reke i jezera. Međutim, samo mali deo te

ogromne količine dostupan je ljudima, u smislu da ga mogu koristiti za piće i druge potrebe.

Vazduh, voda sa rastvorenim mineralnim supstancama u sebi, svetlost Sunca su osnove

održanja postojećeg života na našoj planeti. Otuda razmatranje stanja vodenih resursa, a u tom

sklopu i zagađenje i zagađivanje vode, predstavlja veoma bitnu aktivnost čoveka (Cvijan 2000).

Vode koje se nalaze u prirodi prema mestu nalaženja i osobinama dele se na

atmosferske, podzemne i površinske.

Slika 1: Raspodela vode na Zemlji (https://water.usgs.gov/edu/graphics/serbian/earthwheredistribution.gif)

2

Površinske vode čine vode reke, jezera, bare, mora i okeani. Osobine površinskih voda

zavise prvenstveno od toga da li su stajaće, tekuće ili morske. Posebno, stajaće vode (jezera i

bare) mogu imati kiseli karakter usled gasova i kiselina nastalih raspadanjem biljaka i ostataka

živih organizama. Osobine površinskih voda određene su vrstom tla kao i količinom i

osobinama podzemnih i atmosferskih voda, kao i otpadih voda.

Bare su područja koja su ispunjena vodom, bilo slatkovodnom ili slanom. One spadaju u

najproduktivnije ekosisteme na svetu i zbog toga postoji velika zabrinutost za njihovo

uništavanja. Da bi se nazvala barom, područje mora biti pod vodom barem tokom jednog dela

godine. Bare podržavaju veliki broj različitih grupa životinja, uključujući sisare, ptice, ribe i

invertebrate (Simić i Simić, 2009).

Bentosna zajednica životinja stajaćih voda je raznovrsna i složena. Odlikuju je složeni

odnosi strukture i dinamike. Zajednica je veoma heterogena u pogledu morfoloških i ekoloških

formi, tipa ishrane, medjusobne zavisnosti, kompetitorskih odnosa kao i odnosa

produktiviteta(Simić i Simić, 2009).

Bentosne zajednice u stajaćim vodama su raznovrsne i složene, njihov sastav i struktura

zavisi od velikih broja faktora. Veća koncentracija kiseonika u litoralnoj zoni, veća raznovrsnost

nano i mikro staništa i drugih ekoloških uslova omogućava mnogo raznovrsnije bentosne

zajednice u odnosu na profundalne delove stajaćih voda gde je manja koncentracija kiseonika

jedan od glavnih faktora redukovane raznovrsnosti zajednice. Zona litorala sa

makrovegetacijom, odnosno bentosne zajednice, imaju osobine kompletne zajednice pre svega

zbog postojanja proizvođača organske materije, potrošača ali i raznovrsnih zajednica bakterija

koje vrše razlaganje uginulih delova životinja i biljaka (Simić i Simić, 2009).

Najraznovrsnije naselje bentosa sreće se u zoni litorala koji je obrastao različitim

vrstama makrofitske vegetacije. Makrofitska vegetacija obezbeđuje hranu, zaklon i podlogu

mnogobrojnim životinjama. Sama podloga u ovim zonama je uglavnom muljevita sa često

značajnim sadržajem biljnog detritusa. U ovakvim staništima živi veliki broj raznovrsnih

Protozoa, Rotatoria, Nematoda, Copepoda i Ostracoda(Simić i Simić, 2009).

3

Litoralno naselje bentosa pored raznovrsnosti odlikuje se i znatnom biomasom prisutnih

populacija, pa ono predstavlja značajan izvor hrane za druge životinje, posebno ribe. Generalno

u delovima sa makrovegetacijom dominiraju fitofilne i pelofilne forme beskičmenjaka (Simić, i

2009).

Invertebrate se mogu naći u raznim tipovima vlažnih staništa. Imaju veliki raspon

osetljivosti na različite vrste zagađenja i zbog toga se često koriste u testovima toksičnosti za

određivanje zagađenosti vode. Životni ciklus mnogih akvatičnih invertebrata je vezan za vlažna

staništa, tako da su izloženi direktno fizičkim, hemijskim i biološkim uslovima staništa. Takođe

su veoma bitni u lancima ishrane.

Diptere mogu biti semi akvatične i akvatične u potpunosti. Većina vrsta Diptera je

terestrična, ali postoji i veliki broj akvatičnih vrsta. Da bi se smatrala akvatičnim insektom, vrsta

mora imati akvatičnu pupu ili larvu. Diptera je dokumentovana u svim akvatičnim staništima

tako da je njihova distribucija veoma raznovrsna (Meyer, 2016).

1.1. Poreklo, klasifikacija i osnovne karakteristike Diptera

U Diptere spadaju mnogi poznati insekti kao što su komarci, kućne muve, voćne mušice i

druge. One su česte i mogu se naći u svim delovima sveta osim na Antarktiku. Mnoge vrste su

važne kao vektori bolesti kod čoveka, životinja i biljaka. Pored toga, većina našeg znanja o

genetici i razvoju životinja dobijeno je korišćenjem voćne mušice Drosophila melanogaster kao

eksperimentalnog subjekta. Međutim, Diptera su fascinantne kada se sagledaju iz perspektive

njihove istorije, izvanredne mogućnosti na adaptaciju, evoluciju i diferencijaciju, čak i njihovog

velikog diverziteta.

Istorija porekla Diptera seže daleko u prošlost, pre 250 miliona godina. Iako je znanje o

njihovoj istoriji malo i kontroverzno, prve Diptere, koje su danas iščezle i o kojima se malo zna

pojavile su se u Permu, poslednjem periodu Paleozoika, u istom periodu kad i prve Coleoptere.

Njihovo prisustvo, dokazano je tek u Trijasu, pre 220 miliona godina. Diptera i Coleoptera su

4

najstariji od svih redova insekata, dok su Lepidoptera i Hymenoptera nastale kasnije, tokom

Mezozoika (Thompson, 2007).

Diptera, iako prestavljaju malu ali značajnu grupu insekata, odražavaju biološki uspeh

Arthropoda. Pojavile su se pre nekoliko stotina miliona godina pre čoveka, bile prisutne tokom

kontinentalnog drifta, pojave i ekstinkcije dinosaurusa i pratili evoluciju skrivenosemenica.

Trenutno, Diptera je kolonizovala veliki raspon različitih ekosistema.

Za razliku od mnogih drugih organizama, Diptera mogu da izdrže antropogeni uticaj na

Zemlji, prilagođavajući se novom okruženju koje je stvorio čovek, a u isto vreme, iskorišćavajući

u svoju korist nove uslove života. Tako se danas mogu naći na kultivisanim staništima, u

kućama, deponijama, kanalizaciji, pa samim tim postaju vektori bolesti.

Danas je poznato oko 150.000 različitih vrsta muva i procenjuje se da taj broj može

dostići više od 1.000.000. Ove vrste su klasifikovane u 188 familija i oko 10.000 rodova. Od

toga 3.125 vrsta je poznato samo iz fosila, od kojih najstariji datira pre 225 miliona godina

(Thompson, 2007).

Ordo Diptera može se podeliti u tri subordera – Nematocera, Brachycera i Cyclorrhapha.

Međutim, Cyclorrhapha je reklasifikovana u subordo Brachycera, i infraodro Muscomorpha.

Slika 2: Evoluciono drvo Diptera: Nematocera (ispod 1), Brachycera (iznad 1) i Ciylorrhapha (iznad 2) (https://wiki.bugwood.org/File:Flytree.jpg)

5

Adulti Diptera su mali, manji od 2 mm, do srednje veličine, oko 10 mm. Velike Diptere

su retke. Glava je odvojena od toraksa. Antene su podeljenje u dva osnovna morfološka tipa

između Nematocera i Brachycera. Usni aparat je modifikovan u proboscis koji služi za sisanje.

Sve Diptere imaju samo jedan par krila koje se nalaze na mezotoraksu. Drugi par krila je

redukovan u haltere i nalazi se na metatoraksu. Haltere služe poboljšavanju balansa tokom leta.

Razvoj haletra varira u zavisnosti od grupe.

Većina larvi Diptera nalazi se u akvatičnim sredinama, u raspadajućem organskom

supstratu ili drugim organizmima, kao što su gljive, biljke ili životinje. Larve ne poseduju noge,

ali ponekad, naročito akvatične larve, imaju nastavke slične pseudopodijama. Na glavi se obično

ne nalaze oči i poseduje usni aparat za grickanje, modifikovane antene sa šest segmenta, manje

ili više redukovane. Glava može da bude jasno odvojena od toraksa, neznatno odvojena ili

potpuno spojena sa toraksom.

Životni ciklus Diptera se sastoji iz četiri stadijuma – jajeta, larve, pupe i adultne jedinke.

Larvalni oblici su uvek morfološki različiti od adultnih jedinki i nalaze se u različitim staništima.

Neke larve su prilagođene za život na mestima bez kiseonika. Larve ne poseduju krila i ne

poseduju nikakve naznake krila. Nemaju segmentisane torakalne noge. Larve primitivnih Diptera

(većina Nematocera i Brachycera) imaju dobro razvijenu glavu sa usnim aparatom za grickanje

(Oldroyd, 2017).

2. Pregled dosadašnjih istraživanja na Dipterama

Naučnici Abhisek Basu, Niladri Hazra i Koushik Ghosh istraživali su bioindikatorski

potencijale larvi Chironomidae za determinaciju mikrobiološkog opterećenja bakterijama koje su

rezistentne na antibiotike u akvatičnim ekosistemima. Bakterije koje su istraživane nalazile su se

u otpadnim vodama i u jezeru zajedno sa larvama Chironomidae. Rezulatati do kojih su došli

navode da se larve Chironomidae mogu koristiti kao organizmi bioindikatori da dokažu

postajanje bakterija koje su otporna na antibiotike akumulacijom samih antibiotika.

6

Docile , I saradnici su istraživali povezanost zagađenja vode sa distribucijom Simulidae u

Brazilu. Došli su do zaključka da se Simulidae nalaze u rekama sa umerenim zagađenjem, ali da

se ne nalaze u rekama sa velikim zagađenjem.

Pjotr Oosterbroek i Duska Simova-Tosic su pravili listu vrsta Pediciidae, Limoniidae and

Cylindrotomidae u Sloveniji, Hrvatskoj, Bosni i Hercegovini, Srbiji, Crnoj Gori i Makedoniji,

zajedno sa familijom Tipulidae. Napravljena je lista od 207 vrsta. Tri vrste su prve put

zabaležene u ovim zemljama., dok su 14 vrsta skinute sa spiska prisutnih u ovim državama.

A. Vujić, A. Stefanović, I. Dragičević, T. Matijević, L. Pejčić, M. Knežević, D. Krašić

and S. Veselić ispitivali su kompoziciju vrsta i dinamiku familije Culicidae 2010. godine u

poplavljenim područjima Vojvodine. Zaključak do kojeg su došli je da se populaciona dinamika

između različitih vrsta tokom godina menja i da zavisi od nivoa vode Dunava, Save i Tise, ali i

od temperature.

Dr Đurađ Milošević u svojoj doktorskoj disertaciji ispituje primenu larve Chironomidae

iz sliva Južne Morave u njihovoj proceni ekološkog statusa tekućih voda gde navodi da postoji

prostorni i vremenski obrazac familije Chironomidae na slivu Južne Morave. Takođe navodi da

od 15 sredinskih parametara, analize su pokazale da 10 (nadmorska visina, širina, temperatura,

električna provodljivost, mutnoća/tzrbiditet, brzina vode, tvrdoća, NO3-N, PO4-P i PBK5)

značajno utiče na strukturu zajednice Chironomidae.

7

3. Ciljevi istraživanja

Istraživanje je sprovedeno u vodenim ekosistemima, tj. barama u okolini Niša

(Batušinačka bara i bara pored kluba za konjički sport ’’Čegar’’) i određivanje njihove faune

bentosnih organizama.

Jedan od ciljeva je bio da se odredi kvalitativni i kvantitativni sastav asambleje Diptera u

navedenim vodenim ekosistemima. Cilj je takodje bio da se sagledaju razlike u asambleji

Diptera u dve bare koje su različite po nastanku, ali i po stepenu antropogenog uticaja.

8

4. OPŠTE KARAKTERISTIKE ISTRAŽIVANIH PODRUČJA

4.1. Bara kod kluba za konjički sport ’’Čegar‘‘

Bara kod konjičkog kluba se nalazi u okolini Niša u blizini Niške banje i reke Nišave.

Ova bara nastala je antropogenim dejstvom u relativno skorašnjem periodu. O ovoj bari ne

postoje nikakvi podaci o njenom nastanku i čemu je služilo njeno iskopavanje. Takođe, ona je u

letnjem periodu 2017. godine ponovo zatrpana.

Slika 3: Geografski položaj bare kod konjičkog kluba ‚‚Čegar‘‘ (Izvor: Google maps)

Slika 4: Geografski položaj bare kod konjičkog kluba ‚‚Čegar‘‘(Izvor: Google maps)

Slika 5: Istraživani lokaliteti bare pored konjičkog kluba ,,Čegar’’ (Izvor: Google maps)

The image part with relationship ID rId11 was not found in the file.

9

Slika 6: Lokalitet 1 (Autor slike: A. Stojiljković Slika 7: Lokalitet 2 (Autor slike: A. Stojiljković)

Slika 8: Lokalitet 3 (Autor slike: A. Stojiljković) Slika 9: Lokalitet 4 (Autor slike: A. Stojiljković)

Slika 10: Lokalitet 5 (Autor slike: A. Stojiljković)

10

4.2. Batušinačke bare

Batušinačke bare se nalaze sa leve strane reke Morave, između sela Batušinac i Mramor

(N 43°17’61, E 21°48.34). Ove bare predstavljaju ostatke nekadašnjeg korita reke Južne Morave,

sa kojom imaju vezu preko podzemnih i poplavnih voda. Bare predstavljaju ostatke nekadašnjeg

korita reke, ali i vodene ekosisteme nastale iskopavanjem peska. Sastoje se iz četiri velike bare,

kao i većeg broja manjih emerfnih bara koje veoma rano tokom leta presušuju. Bare se

nadovezuju jedna na drugu i formiraju jedan kompleks (Ranđelović, 2007),

Nalaze se na terenu koji je komplentno izgrađen od aluvijalnih nanosa promenljivog

sastava. Osnovni tip zemljišta na ovom području je fluvisol, koji je karakterističan za rečne

doline (Ranđelović, 2007).

Slika 11: Geografski položaj Batučinačkih bara (Izvor: Google maps)

Slika 12: Geografski položaj Batučinačkih bara Slika 13: Istraživani lokaliteti na Batušinačkim barama

(Izvor: Google maps) (Izvor: Google maps)

11



Slika 18: Lokalitet 5 (Autor slike: A. Stojiljković)

12

5. MATERIJAL I METODE

Uzorci makrozoobentosa su prikupljeni tokom oktobra, novembra i decembra 2016.

godine i u martu 2017. godine na 10 različitih lokaliteta. Prilikom odabira lokaliteta vođeno je

računa da se obuhvate različita mikrostaništa sa različitim tipom supstrata.

Uzorkovanje je vršeno ‘‘Kick net‘‘ mrežom sa promerom okaca 300µm i dimenzijama

rama 35x35cm. Ram mreže se prisloni na podlogu bare i povlači u dužini dimenzije rama, tj.

35cm. Materijal se na licu mesta prebacuje u plastične kese i fiksira na terenu 75%-tnim

etanolom. Zatim se u kesu ubacuje papir sa nazivom lokaliteta, brojem lokaliteta i datumom.

Uzorci se nose u laboratoriju u plastičnim kesama. U laboratoriji se uzorci sređuju – trebe i

sortiraju, a kasnije se vršila klasifikacija makroinvertebrata pomoći identifikacionih ključeva.

Uzorci su u laboratoriji ispirani pod malozom vode uz pomoć dva sita, sa većim i manjim

promerom okaca. Zatim se izolovani materijal prenosi u dublje plastične posude, a nakon toga u

plitke posude.

Odvajanje makroinvertebrata je vršeno pomoću pinceta na beloj podlozi. Izdvojeni

organizmi stavljaju se u staklene teglice sa 70%-tnim etanolom i u njima se čuvaju do

determinacije. Na svakoj staklenoj teglici je zalepljen papirić ispisan grafitnom olovkom sa

nazivom lokaliteta i datumom uzorkovanja. Determinacija je vršena pomoću binokularne lupe i

mikroskopa na Prirodno–matematičkom fakultetu u Nišu. Makroinvertebrate su identifikovane

po identifikacionom ključu prema Korovec, M., 1986, „Priručnik za upoznavanje beskralješnjaka

naših potoka i rijeka“, SNL, Zagreb.

13

Prilikom obrade dobijenih podataka, sličnost je određivana pomoću Jaccard-ovog indeksa

(Sij) sličnosti dve zajednice prema sledećoj formuli:

ili

100%

gde a predstavlja broj taksona koje se javljaju samo u prvoj zajednici, b broj taksona

koje se javljaju samo u drugoj zajednici i gde c predstavlja broj zajedničkih taksona.

Jaccard-ov indeks sličnosti se kreće u intervalu od 0 do 1, ali se tako đe može prikazati i

kao procentualna vrednost u intervalu od 0% do 100%. Dva lokaliteta koja imaju koeficijent

sličnosti 1 ili 100% imaju identične zajednice, ako je vrednost indeksa 0 ili 0% lokaliteti se

maksimalno razlikuju u svojim zajednicama.

14

6. REZULTATI I DISKUSIJA

Istraživanja makroinvertebrata su vršena na lokalitetu Batušinačke bare i bara pored

kluba za konjički sport ’’Čegar’’ u periodu od oktobra 2016. godine do aprila 2017. godine.

Utvrđeno je prisustvo 4 familija u okviru reda Diptera. Brojnost jedinki u ovim barama prikazana

je tabeli 1 i tabeli 2.

Tabela 1: Asambleja diptera Batušinačkih bara

Lokalitet Datum Godina Familija Red Broj jedinki

1 31.10. 2016. Chironomidae Diptera 20 1 31.10. 2016. Simuliidae Diptera 1 2 31.10. 2016. Nema Diptera 3 31.10. 2016. Chironomidae Diptera 224 3 31.10. 2016. Simuliidae Diptera 1 4 31.10. 2016. Tipulidae Diptera 6 4 31.10. 2016. Chironomidae Diptera 10 5 31.10. 2016. Chironomidae Diptera 16 1 9.12. 2016. Chironomidae Diptera 41 2 9.12. 2016. Chironomidae Diptera 7 3 9.12. 2016. Chironomidae Diptera 23 4 9.12. 2016. Chironomidae Diptera 6 4 9.12. 2016. Tipulidae Diptera 2 5 9.12. 2016. Chironomidae Diptera 36 5 9.12. 2016. Tipulidae Diptera 1 5 9.12. 2016. Culicidae Diptera 1 1 17.3. 2017. Chironomidae Diptera 45 2 17.3. 2017. Chironomidae Diptera 33 3 17.3. 2017. Chironomidae Diptera 42 4 17.3. 2017. Chironomidae Diptera 45 5 17.3. 2017. Chironomidae Diptera 14

15

Tabela 2: Asambleja Diptera bare pored kluba za konjički sport ,,Čegar’’

Lokalitet Datum Godina Familija Red Broj jedinki

1 7.11. 2016. Chironomidae Diptera 4 2 7.11. 2016. Chironomidae Diptera 11 3 7.11. 2016. Chironomidae Diptera 9 4 7.11. 2016. Nema pronađenih taksona 5 7.11. 2016. Chironomidae Diptera 6 1 17.3. 2017. Chironomidae Diptera 11 2 17.3. 2017. Chironomidae Diptera 13 3 17.3. 2017. Chironomidae Diptera 7 4 17.3. 2017. Chironomidae Diptera 6 5 17.3. 2017. Chironomidae Diptera 9

Grafik 1: Zastupljenost jedinki u okviru familija reda Diptera

Chironomidae

Simuliidae

Tipulidae

Culicidae

16

Grafik 2: Zastupljenost familija Diptera

Grafik 3: Procentualna zastupljenost svih familija u zajednici makroinvertebrata

79%

7%

10%4%

Chironomidae

Simuliidae

Tipulidae

Culicidae

11%

24%

10%

3%1%

2%

5%

10%1%

8%

1%3%

1%1%

4%

1% 5%

9%

1% 1%Physidae

Chironomidae

Planorbidae

Chloroperlidae

Corixidae

Simuliidae

Limnaeidae

Coenagrionidae

Libellulidae

Caenidae

Neritidae

Gammaridae

Potamanthidae

Valvatidae

17

Diverzitet asembleje Diptera je veći u Batušinačkim barama nego u barama kod

konjičkog kluba ,,Čegar’’. Vrednost Jaccard-ovog indeksa između Batušinačkih bara i bare kod

konjičkog kluba ,,Čegar’’ iznosi 0.4 ili 40%, što ukazuje da je sličnost između ovih bara jako

mala. Ova razlika u diverzitetu između bara je najverovatnije posledica toga što je bara kod

konjičkog kluba nastala antropogenim uticajem i pod većim je antropogenim pritiskom.

18

6.1. Chironomidae

Poznato je preko 20.000 različitih vrsta Chironomidae na svetskom nivou. Adulti su mali (1-20 mm dugački), sa uskim telima i dugačkim nogama. Često ih ljudi mešaju sa komarcima, ali za razliku od njih ne hrane se krvlju (Grinhanov, 2016).

Larve su akvatične ili semi-akvatične, i veoma su bitne u slatkovodnim ekosistemima.

Različite vrsta Chironomidae mogu se naći u različitim staništima. Kolektivno, igraju veliku

ulogu u slatkovodnim ekosistemima kao primarni konzumenti. Chironomidae konzumiraju

veliku količinu energije iz detritusa i kao takvi su veoma bitni drugim životinjama u

ekosisistemu. Larve su toliko abundantne u slatkovodnim ekosistemima da se veoma različit broj

predatora u istim staništima njima hrani u nekom od svojih stadijuma života. Larve izbegavaju

predatora tako što smanjuju svoju aktivnost tokom dana i skrivaju se u tunelima koje same prave

u sediment (Jr, 2008).

Prilikom prvog uzorkovanja Batušinačkih bara 31.10.2016. godine, uzorkovano je 270

jedinki Chironomidae. Tokom drugog izlaska na Batušinačke bare 9.12.2016. godine uzorkovano

je 113 jedinki familije Chironomidae. Na poslednjem, trećem, izlasku na teren kod Batušinačkih

bara 17.3.2017. uzorkovano je 179 jedinki familije Chironomidae. Najviše Chironomidae je bilo

tokom prvog izlaska na teren oktobra meseca, a najmanje prilikom drugog izlaska u decembru.

Na prvom izlasku na teren kod konjičkog kluba 7.11.2016. godine uzorkovano je 30

jedinki familije Chironomidae. Prilikom drugog uzorkovanja kod konjičkog kluba

17.3.2017.godine uzorkovano je 46 jedinki familije Chironomidae. Brojnost jedinki

Chironomidae je bila veća u letnjem nego u jesenjem periodu.

Brojsnost familije Chironomidae je veća u Batušinačkim barama nego bari kod konjičkog

kluba ,,Čegar’’.

19

Slika 19: Adultna jedinka Chironomidae (https://www.mzephotos.com/gallery/insects/chironomidae.html)

Slika 20: Larva Chironomidae (https://www.researchgate.net/figure/307565629_fig9_Figure-9-Chironomus-sp-larvae-were-the-dominant-Chironomidae-found-in-samples-Image)

Slika 21: Rasprostranjenje Chironomidae (https://www.inaturalist.org/taxa/53275-Chironomidae)

The image part with relationship ID rId31 was not found in the file.

20

6.2. Tipulidae

Adultne jedinke se uglavnom nalaze blizu staništa gde se razvijaju larve. Larve se mogu

naći u širokom rasponu staništa, varirajući od striktno akvatičnih do terestričnih, čak i u

relativnom suvom zemljištu u pustinjama. Samo nekoliko rodova imaju strogo akvatične vrste.

Njihova Staništa uključuju vodu u brzim rekama, močvare, izvore, šipove, rupe u drveću,

organskom mulju itd. Adultne jedinke su uglavnom aktive u hladnijem delu dana, uglavnom u

sumrak i svitanje. Larve akvatičnih vrsta su uglavnom detritivori, ali mogu biti predatori drugih

invertebrata, mogu se hraniti algama, mahovinom ili biljkama. Larve su bitne u zemljištu jer

procesiraju organski materijal i povećavaju mikrobijalnu aktivnost. Takođe, larve i adulti mogu

biti plen raznim životinjama uključujući insekte, paukove, ribe, amfibijama, pticama i sisarima.

Larve nekih vrsta se hrane drugim akvatičnim insektima i invertebratama, koje potencijalno

mogu da budu i larve komaraca. Mnogi adulti, međutim, imaju kratak životni ciklus da se uopšte

ne hrane (Young, 2007).

Prilikom prvog izlaska na teren na Batušinačkim barama 31.10.2016. godine pronađene su samo

6 jedinki familije Tipulidae. Tokom drugog uzorkovanja Batušinačkih bara 9.12.2016.godine

uzorkovano je 3 jedinki familije Tipulidae. Nakon trećen izlaska na teren 17.3.2017. godine, u

Batušinačkim barama nije pronađena nijedna jedinka familije Tipulidae. Najveću brojnost

familija Tipulidae je imala prilikom prvog izlaska na teren na Batušinačkim barama.

U bari kod konjičkog kluba nije pronađena nijedna jedinka familije Tipulidae prilikom

uzorkovanja.

21

Slika 22: Adultna jedinka Tipulidae (https://pixabay.com/en/t%C3%ADpula-tipulidae-giant-mosquito-

2259421/)

Slika 23: Larva Tipulidae (https://bugguide.net/node/view/265377)

Slika 24: Rasprostranjenje Tipulidae (https://www.inaturalist.org/taxa/51225-Tipulidae)

22

6.3. Simuliidae

Simuliidae imaju brojnost od 1809 vrsta (uključujući i 11 koje su izumrle). Nerazvijeni

stadijumi mogu se naći u vodi koja sadrži kiseonik, tako da je život adulta vezan za spore potoke

i reke u kojima se nalaze nerazvijeni stadijumi. Adulti su mali insekti (1-5 mm), u bojama od

crne do različitih nijasni sive i žute. Larve izlaze iz jaja i pričvršćuju se za akvatičnu vegetaciju i

kamenje. Većina larvi se hrani filtracijom nutrijenata iz vode. Dužina životnog ciklusa od jajeta

do adulta je različita i zavisi od vrste i temperature vode. Adultne jedinke se hrane krvlju ljudi,

stoke, konja i drugom živinom, pa čak i divljim vrstama sisara i ptica. Hrane se uglavnom preko

dana (Hogsette, 2017).

Prilikom prvog izlaska na teren na Batušinačkim barama 31.10.2016. godine uzorkovane

su 2 jedinke familije Simuliidae. Tokom drugog i trećeg izlaska nije uzorkovana nijedna jedinka

familije Simulidae. U bari kod konjičkog kluba nije uzorkovana nijedna jedinka familije

Simuliidae.

23

Slika 25: Adultna jedinka Simuliidae (http://phorid.net/zadbi/simuliidae-black-flies/)

Slika 26: Larva Simuliidae (http://watermonitoring.uwex.edu/images/level1/wav/ecology/Simuliidae.jpg)

Slika 27: Rasprostranjenje Simuliidae (https://www.inaturalist.org/taxa/51225-Tipulidae)

24

6.4. Culicidae

Danas je priznato 3.490 vrsta u okviru familije Culicidae. Larve se razlikuju od drugih

akvatičnih insekata po odsustvu noga, bulboznom toraksu koji je širi od glave i abdomena.

Larvani stadijumo se mogu naći u širokom spektru akvatičnih staništa. Mogu se naći u barama i

močvarama ili u tekućim vodama (Harbach, 2007).

Slika 28: Adultna jedinka Culicidae (http://diptera.myspecies.info/taxonomy/term/1964/media)

Slika 29: Larva Culicidae (http://diptera.myspecies.info/file-colorboxed/429)

Slika 30: Rasprostranjenje Culicidae (https://www.inaturalist.org/taxa/52134-Culicidae)

25

6.5. Komparacija između familija

Dva bare na kojima je uzorkovana asamblaja Diptera se razlikuju po svom načinu

postanka. Batušinačke bare su je povremeno plavljena od strane Južne Morave i ona je stalnog

karaktera. Takvi uslovi nastanka i karakteristika same bare pogoduju razvoju Diptera. Sa druge

strane, bara kod konjičkog kluba je nastala pre nekoliko godina antropogenim uticajem i u njoj je

nađena samo jedna familija (Chironomidae). To bi moglo da dovede do zaključka da

predstavnike ovih familija Diptera možemo nazvati pionirkim vrstama koje nastanjuju

novonastala staništa. Jedna od prednosti Grupe Diptera je upravo ta, što su adultne jedinke vrlo

pokretne pa su u mogućnosti, ako poredimo sa drugim predstavnicima makroinvertebrata, da

kolonizuju nova staništa.

Familija Chironomidae je prisutna na oba tipa bara, što može da nas uputi na zaključak

da, kao familija, poseduju široku ekološku valencu. Drugim rečima, da naseljavaju staništa sa

potpuno različito fizičko-hemijskim uticajima. Takođe je poznato da su neki od predstavnika ove

familije tolerantniji na zagađenje nego drugi predstavnici makroinvertebratske zajednice.

Ostale familija Diptera nađene su samo u Batušinačkoj bari. To nam pokazuje koliko je

veći diverzitet u ekosistemima prirodnog tipa, ako uporedimo sa ekosistemima koji su nastali

pod antropogenim uticajem.

Svejedno, jako je bitno proučavati i ovakve ekosisteme jer se oni mogu posmatrati kao

laboratorija u prirodi u kojoj se može pratiti usložnjavanje zajednice makroinvertebrata od

nastanka ekosistema.

26

7. Zaključci

Tokom perioda od oktobra 2016. godine do marta 2017. godine na 10 lokaliteta u okviru

ove bare na teritoriji grada Niša uzorkovano je 574 jedinki u okviru roda Diptera u ukupno 4

familije (Chironomidae, Simuliidae, Tipulidae i Culicidae).

Najzastupljenija familija u okviru Batušinačkih bara je Chironomidae, zatim redom

Tipulidae, Simuliidae i na kraju Culicidae. Samo familija Chironomidae se nalazi u bari kod

konjičkog kluba. To navodi na zaključak da je veći diverzitet Diptera u okviru zajednice

makroinvertebrata Batušinačkih bara, nego u bari kod konjičkog kluba ,,Čegar’’. Prisustvo

familije Chironomidae u obe bare ukazuje na njenu visoku tolerantnost na antropogene uticaje.

Takodje, obzirom da je ova familija prisutna u ekosistemu koji je antropogen po postanku i koji

je star samo nekoliko godina, možemo reći da je ova familija potencijalno sa ‘pionirskim

vrstama’.

Jaccard-ov indeks (Sij=0.4) ukazuje na malu sličnost između zajednice Diptera u

Batušinačkim barama i bari kod kluba za konjički sport ,,Čegar’’. To ukazuje na potencijalno

pitanje: da li će i u kom vremenskom okviru jedan ekosistem nastao antropogenim uticajem

dostići nivo diverziteta kakav ima slični ekosistem prirodnog postanka.

To nas dalje navodi na zaključak da je neophodno proučavati kako ekosisteme prirodne po

nastanku, tako i ekosisteme nastale antropogenim uticajem. Ovi drugi su, značajni za

posmatranje procesa formiranja novih zajednica, a prirodni ekosistemi izvor iz kojeg polazi

njihovo naseljavanje. U svakom slučaju, neophodno je proširiti istraživanja ovog tipa na

području južne Srbije.

27

8. Literatura

Bonada, N., Prat, N., Resh, V., & Satzner, B. DEVELOPMENTS IN AQUATIC INSECT

BIOMONITORING: A Comparative Analysis of Recent Approaches. Annual review of

entomology. 2006.

Branković, S., Simić, V., Trajković, S. Hidrobiološka istraživanja reke Nišave prema okvirnoj

direktivi o vodama. Zbornik radova Građevinsko-arhitektonskog fakulteta, 2007.

Cvijan, Mirko. Ekologija zagađenih sredina, bioindikatori i monitoring sistem. Beograd, 2000.

Courtney, W.G. Morphology and terminology of Diptera larvae. Vladivostoc: Institute of

Biology and Soil Sciences, Far East Branch, 2000.

Coffman, W., L. Ferrington Jr. An Introduction to the Aquatic Insects of North America. 1996.

Eugenyi A. Makarchenko. A new species of Arctodiamesa Makarchencko (Diptera:

Chironomidae: Diamesiae) from the Russian Far East, with a key to known species of the

genus. 2005.

Igor Ya. Grinhanov. ON THE DOLICJOPODIDAE (DIPTERA: EMPIDOIDEA) FROM SERBIA. 2016.

Harbach, Ralph E. The Culicidae (Diptera): a review of taxonomy, classification and phylogeny. London: Department of Entomology, The Natural History Museum, 2007.

Hogsette, J. F. Butler and J. A. Black Flies, Simulium spp. (Insecta: Diptera: Simuliidae). 2017.

28

Leonard C. Ferrington. Global diversity of non-biting midges (Chironomidae; Insecta-Diptera) in fresh water. 2008.

Labandeira, C.C. Fossil History and Evolutionary Ecology of Diptera and Their Associations

with Plants. 2005.

Rohdendorf, B.B. The Historical Development of Diptera. 1964.

Chapman, A.D. Numbers of Living Species in Australia and the World. 2009.

John R. Meyer. General Entomology. 2017.

Harold Oldroyd. Dipteran incect. 2007.

Vladica M. Simić, Snežana B. Simić. Ekologija kopnenih voda. Beograd, Kragujevac: Univerzitet u Beogradu Bioločki fakultet, Univerzitet u Kragujevcu Prirodno-matematički fakultet, 2009.

Vladimir Ranđelović, Jelena Matejić, Bojan Zlatković. Flora i vegetacija Batušinačkih bara kod Niša. Niš, 2007.

Zoun, Cheng. Insecta: Diptera, Tipulidae. 2008.

Young, Chen W. Insecta: Diptera, Tipulidae. Carnegie Museum of Natural History, n.d. 2007.

asambleja diptera u barama različitog tipa u okolini niša · površinske vode čine vode reke,...

Documents