Mora i okeaniMora i okeani

predavanjepredavanje

OkeanologijaOkeanologija• nauka koja proučava mora i okeanenauka koja proučava mora i okeane

Svrha okeanologijeSvrha okeanologije

• je da ukaže kako i koliko treba iskorišćavati je da ukaže kako i koliko treba iskorišćavati prirodna bogatstva Svetskog moraprirodna bogatstva Svetskog mora

Svetsko more i njegova horizontalna podelaSvetsko more i njegova horizontalna podela

• Svetsko moreSvetsko more predstavlja jedinstvenu celinu- predstavlja jedinstvenu celinu- ogromnu vodenu masu; ono je kontinentima i ogromnu vodenu masu; ono je kontinentima i ostrvima podeljeno na druge manje celine- ostrvima podeljeno na druge manje celine- okeane i moraokeane i mora

• Kopno i vodene površine neravnomerno su Kopno i vodene površine neravnomerno su raspoređene na Zemlji:raspoređene na Zemlji:

• na severnoj polulopti je 100 miliona kmna severnoj polulopti je 100 miliona km22 ili ili 39,3 % kopna i 155 miliona km39,3 % kopna i 155 miliona km2 2 ili 60,7 % ili 60,7 % vodevode

• na južnoj hemisferi je samo 49 miliona kmna južnoj hemisferi je samo 49 miliona km2 2 ili ili 19,1 % kopna i 206 miliona km19,1 % kopna i 206 miliona km2 2 ili 80,9 % ili 80,9 % vodene površinevodene površine

• VVoda prekriva 3/4 površine Zemljeoda prekriva 3/4 površine Zemlje:: oko 97,2 oko 97,2 % su % su slane vode (mora i okeani), oko 2slane vode (mora i okeani), oko 2 % led (na % led (na polovima i planinama), a samo 0,8polovima i planinama), a samo 0,8 % čine % čine površinske i podzemne "slatke" vodepovršinske i podzemne "slatke" vode

• Vodni bilans na Vodni bilans na pplaneti je konstantan, dok se laneti je konstantan, dok se ukupna godišnja potrošnja vode u svetu svake ukupna godišnja potrošnja vode u svetu svake

godine poveća za oko 6godine poveća za oko 6 %%

MoreMore• MoreMore je vodena masa zapremine 1368 je vodena masa zapremine 1368 x x 10106 6 kmkm33

koja se prostire na 360 koja se prostire na 360 x x 10106 6 kmkm2 2 Zemljine kugle i Zemljine kugle i pokriva više od 5/7 njene površinepokriva više od 5/7 njene površine

• I pored svoje geografske raznolikosti, morsko I pored svoje geografske raznolikosti, morsko prostranstvo se odlikuje tesnom povezanošću i prostranstvo se odlikuje tesnom povezanošću i jedinstvom svih delova u životnim zajednicama jedinstvom svih delova u životnim zajednicama moramora

• Promet vode se odvija u horizontalnom smeru Promet vode se odvija u horizontalnom smeru između mora i njihovih delova, a u vertikalnom od između mora i njihovih delova, a u vertikalnom od površine do najvećih dubinapovršine do najvećih dubina

• Životni prostor obuhvata dva fizička elementa: Životni prostor obuhvata dva fizička elementa: morsko dno-morsko dno-bentalbental i morsku vodu- i morsku vodu-pelagijalpelagijal

Osnovne karakteristike morskog Osnovne karakteristike morskog ekosistemaekosistema• Oko kontinenata i ostrva proteže se plitki pojas Oko kontinenata i ostrva proteže se plitki pojas

koji ide od obale do oko 200 metara dubine-koji ide od obale do oko 200 metara dubine-kontinentalna padinakontinentalna padina (rub(rub ili ili šelf)šelf)

• Ovo područje je značajno sa ekološkog Ovo područje je značajno sa ekološkog gledišta jer je ovde, zbog povoljnih ekoloških gledišta jer je ovde, zbog povoljnih ekoloških uslova, prisutan najveći broj morskih uslova, prisutan najveći broj morskih organizamaorganizama

• Na donjoj granici kontinentalne padine počinje Na donjoj granici kontinentalne padine počinje kontinentalni padkontinentalni pad (nagib(nagib ili ili odsek)odsek) koji se koji se proteže od 200 do 3000 metara dubine; nagib proteže od 200 do 3000 metara dubine; nagib završava prostranom završava prostranom abisalnom ravnicomabisalnom ravnicom

• Abisalna ravnica nema ravno dno: presecaju je Abisalna ravnica nema ravno dno: presecaju je kotline i jarci velikih dubina (od 7000 do kotline i jarci velikih dubina (od 7000 do 11000 metara) i predstavljaju posebno životno 11000 metara) i predstavljaju posebno životno područje-područje-hadalhadal

• Pelagijsko područjePelagijsko područje se može podeliti na dve se može podeliti na dve provincije: neritičku i okeanskuprovincije: neritičku i okeansku

• Neritička provincijaNeritička provincija obuhvata vode od obale obuhvata vode od obale do zamišljene vertikalne ploče koja prolazi do zamišljene vertikalne ploče koja prolazi kroz izobatu od 200 metara na kraju kroz izobatu od 200 metara na kraju kontinentalne padinekontinentalne padine

• Okeansku provincijuOkeansku provinciju čine sve ostale vode čine sve ostale vode

Morsko dnoMorsko dno• Karakteristike morskog dna zavise od njegove Karakteristike morskog dna zavise od njegove

konfiguracije, dubine i hemijskog sastava konfiguracije, dubine i hemijskog sastava podloge podloge

• Morsko dno može biti: nepokretno (čvrsto, Morsko dno može biti: nepokretno (čvrsto, stenovito) ili pokretno (muljevito, peskovito)stenovito) ili pokretno (muljevito, peskovito)

• Morsko dno predstavlja važno životno Morsko dno predstavlja važno životno područje za veliki broj organizama, koji čine područje za veliki broj organizama, koji čine tzv. tzv. bentosbentos

• Na stenovitom dnu se pojavljuje Na stenovitom dnu se pojavljuje epifloraepiflora i i epifaunaepifauna, a na peskovitom dnu , a na peskovitom dnu endofaunaendofauna

• Morski sedimenti se po poreklu dele na: Morski sedimenti se po poreklu dele na: terigene i pelagijsketerigene i pelagijske

• Terigeni sedimentiTerigeni sedimenti nastaju erozijom kopna i nastaju erozijom kopna i sadrže mineralne česticesadrže mineralne čestice

• Pelagijski taloziPelagijski talozi se nalaze dublje i sastoje se od se nalaze dublje i sastoje se od finih čestica mulja različitog poreklafinih čestica mulja različitog porekla

TemperaturaTemperatura• TemperaturaTemperatura je jedan od najznačajnijih je jedan od najznačajnijih

ekoloških faktora jer utiče na organizme, kao i ekoloških faktora jer utiče na organizme, kao i na biohemijske i fizičke procesena biohemijske i fizičke procese

• More apsorbuje velike količine toplote od More apsorbuje velike količine toplote od Sunčevog zračenjaSunčevog zračenja

• Voda se zagreva procesom Voda se zagreva procesom konvekcijekonvekcije tj. tj. kretanjem vodenih česticakretanjem vodenih čestica

• Temperatura ne opada proporcionalno sa Temperatura ne opada proporcionalno sa dubinom, već se na dubini od 150-500 metara dubinom, već se na dubini od 150-500 metara pojavljuje velika razlika u temperaturipojavljuje velika razlika u temperaturi

• Termički skok koji se ogleda u velikoj razlici Termički skok koji se ogleda u velikoj razlici temperature među susednim slojevima naziva temperature među susednim slojevima naziva se se termoklinatermoklina

• Morski organizmi različito reaguju na Morski organizmi različito reaguju na promenu temperaturepromenu temperature

• Stenotermni organizmiStenotermni organizmi podnose male promene podnose male promene temperature; to su uglavnom pelagijske i temperature; to su uglavnom pelagijske i dubokomorske vrstedubokomorske vrste

• Euritermni organizmiEuritermni organizmi dobro podnose dobro podnose kolebanja temperature, što im omogućuje kolebanja temperature, što im omogućuje široko horizontalno i vertikalno široko horizontalno i vertikalno rasprostranjenjerasprostranjenje

• Morski organizmi bolje podnose niže od viših Morski organizmi bolje podnose niže od viših temperaturatemperatura

SvetlostSvetlost• SvetlostSvetlost ima fundamentalnu važnost kao izvor ima fundamentalnu važnost kao izvor

energije za fotosintezu i predstavlja jedan od energije za fotosintezu i predstavlja jedan od važnih činilaca koji uslovljavaju važnih činilaca koji uslovljavaju rasprostranjenje i migracije organizamarasprostranjenje i migracije organizama

• Morsko područje deli se na tri zone:Morsko područje deli se na tri zone:

1.1. Eufotička zonaEufotička zona proteže se od 0-50 metara dubine proteže se od 0-50 metara dubine

2.2. Disfotička zonaDisfotička zona proteže se od 50-200 metara proteže se od 50-200 metara dubine (prodor svetla ograničen, nema fotosinteze)dubine (prodor svetla ograničen, nema fotosinteze)

3.3. Afotička zonaAfotička zona proteže se ispod 200 metara dubine proteže se ispod 200 metara dubine (zona bez svetlosti ili sa neznatnim količinama (zona bez svetlosti ili sa neznatnim količinama svetlosti)svetlosti)

• Ispod ovih dubina postoji samo biološka svetlost Ispod ovih dubina postoji samo biološka svetlost ((bioluminiscencijabioluminiscencija) koju proizvodi veliki broj ) koju proizvodi veliki broj morskih životinjamorskih životinja

Sastav morske vode i salinitetSastav morske vode i salinitet

• Morska voda je rastvor složenog sastava koji Morska voda je rastvor složenog sastava koji se održava konstantnim zahvaljujući se održava konstantnim zahvaljujući dinamičkoj ravnotežidinamičkoj ravnoteži

• Slatke vode i jezera sadrže 1-1,5 g soli u 1l Slatke vode i jezera sadrže 1-1,5 g soli u 1l vode (karbonati), a u morskoj vodi ima 35 g vode (karbonati), a u morskoj vodi ima 35 g soli u 1l vode (hloridi i natrijum)soli u 1l vode (hloridi i natrijum)

• Ukupna količina soli rastvorena u 1kg vode i Ukupna količina soli rastvorena u 1kg vode i izražena u gramima naziva se izražena u gramima naziva se salinitetsalinitet

• IzohalineIzohaline- linije koje spajaju tačke jednakih - linije koje spajaju tačke jednakih slanoća na površini mora ili na određenoj slanoća na površini mora ili na određenoj dubinidubini

• Isparavanje povećava salinitet, a Isparavanje povećava salinitet, a razređivanje ga smanjujerazređivanje ga smanjuje

Glavni konstituenti morske vodeGlavni konstituenti morske vode

hloridihloridi 55,04 %55,04 %

natrijumnatrijum 30,61 %30,61 %

sulfatisulfati 7,68 %7,68 %

magnezijummagnezijum 3,69 %3,69 %

kalcijumkalcijum 1,16 %1,16 %

kalijumkalijum 1,10 %1,10 %

ukupnoukupno 99,28 %99,28 %

oligoelementioligoelementi 0,72 %0,72 %

• Salinitet morske vode varira u zavisnosti Salinitet morske vode varira u zavisnosti od geografske širine: na ekvatoru iznosi od geografske širine: na ekvatoru iznosi 34,5 - 35 34,5 - 35 oo//oooo , na 20 , na 20oo geografske širine geografske širine utvrđene su najviše vrednosti - 37 utvrđene su najviše vrednosti - 37 oo//oooo , a , a prema polovima salinitet se smanjuje i do prema polovima salinitet se smanjuje i do ispod 34 ispod 34 oo//oooo

• Stenohalini organizmiStenohalini organizmi nastanjuju otvorena nastanjuju otvorena mora i duboku vodu, gde ne dolazi do mora i duboku vodu, gde ne dolazi do oscilacija salinitetaoscilacija saliniteta

• Eurihalini organizmiEurihalini organizmi nastanjuju neritičko nastanjuju neritičko područjepodručje

Kiseonik, vodonik, ugljen-dioksid i ph Kiseonik, vodonik, ugljen-dioksid i ph vrednost vodevrednost vode

• Svi gasovi iz atmosfere rastvaraju se u morskoj vodiSvi gasovi iz atmosfere rastvaraju se u morskoj vodi

• Najveći značaj imaju kiseonik i ugljen-dioksid zbog Najveći značaj imaju kiseonik i ugljen-dioksid zbog uloge koju imaju u procesu fotosinteze i disanjuuloge koju imaju u procesu fotosinteze i disanju

• Količina im zavisi od pritiska i temperature, a Količina im zavisi od pritiska i temperature, a povećan salinitet smanjuje njihovu rastvorljivostpovećan salinitet smanjuje njihovu rastvorljivost

PritisakPritisak• Hidrostatički pritisakHidrostatički pritisak je važan ekološki činilac je važan ekološki činilac

s obzirom da se na svakih 10 metara povećava s obzirom da se na svakih 10 metara povećava za jednu atmosferuza jednu atmosferu

• EuribatiEuribati su organizmi koji mogu podneti veće su organizmi koji mogu podneti veće promene pritiskapromene pritiska

• StenobatiStenobati su organizmi koji ne mogu podneti su organizmi koji ne mogu podneti veće promene pritiskaveće promene pritiska

Kretanje moraKretanje mora

• Uzroci svih kretanja vodenih masa su energija Uzroci svih kretanja vodenih masa su energija zračenja Sunca i sila gravitacije, a deluje i zračenja Sunca i sila gravitacije, a deluje i rotacija Zemljerotacija Zemlje

• Stalno pokretanje velikih vodenih masa Stalno pokretanje velikih vodenih masa uzrokuju struje, periodično kretanje uzrokuju uzrokuju struje, periodično kretanje uzrokuju morska doba (plima i oseka), a povremeno morska doba (plima i oseka), a povremeno talasitalasi

• Morske strujeMorske struje nastaju kombinovanim delovanjem nastaju kombinovanim delovanjem vetrova i razlika u pritisku, razlika u temperaturi vetrova i razlika u pritisku, razlika u temperaturi pojedinih delova mora na površini ili dubljim pojedinih delova mora na površini ili dubljim delovima, kao i zbog razlika u salinitetu zbog delovima, kao i zbog razlika u salinitetu zbog isparavanja i dotoka slatke vodeisparavanja i dotoka slatke vode

• Struje mogu biti horizontalne (advekcijske) i Struje mogu biti horizontalne (advekcijske) i vertikalne (konvekcijske)vertikalne (konvekcijske)

• Struje utiču na salinitet, temperaturu, donose hranljive Struje utiču na salinitet, temperaturu, donose hranljive materije potrebne za razvoj biljnih organizama itd.materije potrebne za razvoj biljnih organizama itd.

• TalasiTalasi koji nastaju radom vetra utiču na koji nastaju radom vetra utiču na bentoske organizme plićih područja i bentoske organizme plićih područja i pelagijske organizme površinskih slojevapelagijske organizme površinskih slojeva

• Talasi omogućuju mešanje vode površinskih Talasi omogućuju mešanje vode površinskih slojeva sa vodom dubljih slojevaslojeva sa vodom dubljih slojeva

• Talasi imaju snažno mehaničko delovanje na Talasi imaju snažno mehaničko delovanje na bentoske organizme plitkih područjabentoske organizme plitkih područja

• Morska dobaMorska doba ( (plimaplima i i osekaoseka) su periodična ) su periodična dizanja i spuštanja nivoa morske vode zbog dizanja i spuštanja nivoa morske vode zbog delovanja privlačnih sila Sunca i Meseca na delovanja privlačnih sila Sunca i Meseca na čestice vodečestice vode

• Na morskoj površini u smeru privlačnih sila Na morskoj površini u smeru privlačnih sila Sunca i Meseca nastaje plimni talas koji se Sunca i Meseca nastaje plimni talas koji se pojavljuje i na dijametralno suprotnoj strani pojavljuje i na dijametralno suprotnoj strani Zemljine kugleZemljine kugle

Kruženje materije i proticanje energijeKruženje materije i proticanje energije• Glavni proizvođač je fitoplankton koji je prisutan Glavni proizvođač je fitoplankton koji je prisutan

na površini svih okeana i mora, dok su na površini svih okeana i mora, dok su višećelijske alge i morske cvetnice prisutne samo višećelijske alge i morske cvetnice prisutne samo u uskim obalnim zonamau uskim obalnim zonama

• Organska materija nastala delovanjem Organska materija nastala delovanjem fitoplanktona, bentoskih biljaka, fotosintetskih i fitoplanktona, bentoskih biljaka, fotosintetskih i hemosintetskih bakterija služi za izgradnju hemosintetskih bakterija služi za izgradnju životinjskih tkiva, što predstavlja sekundarnu životinjskih tkiva, što predstavlja sekundarnu produkcijuprodukciju

Rasprostranjenost živih bića u moruRasprostranjenost živih bića u moru

• U području pelagijala žive dve velike grupe U području pelagijala žive dve velike grupe organizama: oni koji su nesposobni vlastitim organizama: oni koji su nesposobni vlastitim pokretima savladati kretanje vode, pa lebde u pokretima savladati kretanje vode, pa lebde u moru-moru-planktonplankton i oni koji su pravi plivači- i oni koji su pravi plivači-nektonnekton

• Svi organizmi koji su na bilo koji način stalno ili Svi organizmi koji su na bilo koji način stalno ili povremeno vezani za dno svrstavaju se u povremeno vezani za dno svrstavaju se u bentosbentos

PlanktonPlankton• U planktonu se, osim biljnih i životinjskih U planktonu se, osim biljnih i životinjskih

organizama koji ceo život provedu u pelagijskoj organizama koji ceo život provedu u pelagijskoj sredini (sredini (holoplanktonholoplankton), nalaze i jaja, larve i ), nalaze i jaja, larve i juvenilni stadijumi bentoskih i nektonskih juvenilni stadijumi bentoskih i nektonskih životinja, kao i polne ćelije algi i morskih životinja, kao i polne ćelije algi i morskih cvetnica (cvetnica (meroplanktonmeroplankton))

• Neritički planktonNeritički plankton koji nastanjuje priobalne vode koji nastanjuje priobalne vode se uglavnom sastoji od meroplanktona, a u se uglavnom sastoji od meroplanktona, a u okeanskom planktonuokeanskom planktonu preovladava holoplankton preovladava holoplankton

NektonNekton• Velika većina životinja ima morfološke i funkcionalne Velika većina životinja ima morfološke i funkcionalne

prilagođenosti za aktivno kretanje u vodiprilagođenosti za aktivno kretanje u vodi

• Kičmenjaci nektona, iako pripadaju filogenetski Kičmenjaci nektona, iako pripadaju filogenetski udaljenim grupama, imaju zajedničke morfološke udaljenim grupama, imaju zajedničke morfološke karakteristike u vezi savladavanja otpora vodekarakteristike u vezi savladavanja otpora vode

• Nektonu pripadaju mnogobrojne vrste riba, kornjača, Nektonu pripadaju mnogobrojne vrste riba, kornjača, kitova i glavonožaca i druge životinje otvorenog morakitova i glavonožaca i druge životinje otvorenog mora

BentosBentos• Podela bentoskog područja vrši se u Podela bentoskog područja vrši se u

vertikalnom smeru na stepenice ili etaže:vertikalnom smeru na stepenice ili etaže:

1.1. supralitoralnasupralitoralna

2.2. mediolitoralnamediolitoralna

3.3. infralitoralnainfralitoralna

4.4. cirkalitoralnacirkalitoralna

5.5. batijalnabatijalna

6.6. abisalna iabisalna i

7.7. hadalnahadalna

SupralitoralSupralitoral

• Pojas izložen prskanju moraPojas izložen prskanju mora

• Naselja čvrste podloge vlaže se samo Naselja čvrste podloge vlaže se samo prskanjem talasa, a naselja pomične podloge prskanjem talasa, a naselja pomične podloge vlaže se prodiranjem vode između zrnaca vlaže se prodiranjem vode između zrnaca peska i muljapeska i mulja

• Duž čitave obale razvijena su naselja na Duž čitave obale razvijena su naselja na stenovitim podlogama koja se sastoje od stenovitim podlogama koja se sastoje od endolitskih i epilitskih modrozelenih i zelenih endolitskih i epilitskih modrozelenih i zelenih algi i lišajaalgi i lišaja

MediolitoralMediolitoral• Pojas plime i osekePojas plime i oseke

• Gornja granica je iznad gornje granice visoke Gornja granica je iznad gornje granice visoke vode kod plime, dok se donja granica vode kod plime, dok se donja granica podudara sa donjom granicom osekepodudara sa donjom granicom oseke

• Organizmi su prilagođeni vrlo velikim Organizmi su prilagođeni vrlo velikim oscilacijama vlage, temperature i slanoće, kao oscilacijama vlage, temperature i slanoće, kao i delovanju talasai delovanju talasa

• Javljaju se epilitske i endolitske modrozelene i Javljaju se epilitske i endolitske modrozelene i zelene alge, kao i višećelijske algezelene alge, kao i višećelijske alge

InfralitoralInfralitoral

• Pojas fitofilnih algi i morskih cvetnicaPojas fitofilnih algi i morskih cvetnica

• Na pomičnim podlogama razvijaju se livade Na pomičnim podlogama razvijaju se livade morskih cvetnicamorskih cvetnica

• Na hridinastom dnu razvijena je Na hridinastom dnu razvijena je biocenoza fotofilnih algibiocenoza fotofilnih algi

CirkalitoralCirkalitoral• 35-50-200 metara dubine35-50-200 metara dubine

• Smanjena količina svetlosti, čestice sedimenta Smanjena količina svetlosti, čestice sedimenta manje, broj životinjskih vrsta se povećavamanje, broj životinjskih vrsta se povećava

• Ispod dubine od 200 metara biljaka više nemaIspod dubine od 200 metara biljaka više nema

• Cirkalitoralna stepenica zauzima najveći deo Cirkalitoralna stepenica zauzima najveći deo kontinentalne padinekontinentalne padine

BatijalBatijal• 300-2000 metara dubine300-2000 metara dubine

• Siromaštvo u kvantitativnom pogledu zbog Siromaštvo u kvantitativnom pogledu zbog nestašice izvora hranenestašice izvora hrane

• Takođe, siromaštvo i u kvalitativnom pogleduTakođe, siromaštvo i u kvalitativnom pogledu

Abisal i hadalAbisal i hadal• AbisalAbisal: 2000-6000 metara dubine: 2000-6000 metara dubine

• HadalHadal: 6000-11000 metara dubine: 6000-11000 metara dubine

• Posebno životno područje gde se javljaju Posebno životno područje gde se javljaju dubokomorske vrste riba (dubokomorske vrste riba (””fenjerušefenjeruše””), kao i ), kao i protisti (Radiolaria, Dinoflagellata), bakterije protisti (Radiolaria, Dinoflagellata), bakterije itd.itd.

• MoraMora su delovi okeana. Dele se na: sredozemna, su delovi okeana. Dele se na: sredozemna, ivična i međuostrvskaivična i međuostrvska

• Sredozemna moraSredozemna mora su skoro sa svih strana su skoro sa svih strana opkoljena kopnom; sa okeanom su u vezi preko opkoljena kopnom; sa okeanom su u vezi preko jednog ili više moreuza; dele se u dve grupe:jednog ili više moreuza; dele se u dve grupe:

1.1. MeđukontinentalnaMeđukontinentalna ( (interkontinentalnainterkontinentalna) ) moramora- - ograničena obalama kontinenata (Sredozemno, ograničena obalama kontinenata (Sredozemno, Egejsko, Crno)Egejsko, Crno)

2.2. KontinentalnaKontinentalna ( (intrakontinentalnaintrakontinentalna) ) moramora-skoro sa -skoro sa svih strana opkoljava ih kopno samo jednog svih strana opkoljava ih kopno samo jednog kontinenta (Jadransko, Jonsko)kontinenta (Jadransko, Jonsko)

• Ivična moraIvična mora- naslanjaju - naslanjaju se većom dužinom svojih se većom dužinom svojih obala na kontinente, dok obala na kontinente, dok su od okeana odvojena su od okeana odvojena poluostrvima i ostrvima poluostrvima i ostrvima (Severno, Beringovo, (Severno, Beringovo, Žuto)Žuto)

• MeđuostrvskaMeđuostrvska ((interinsularnainterinsularna) ) moramora- - odvojena od okeana odvojena od okeana gušćim nizom ostrva gušćim nizom ostrva (Sulu, Celebesko)(Sulu, Celebesko)

Jadransko moreJadransko more• Jadransko moreJadransko more je ogranak je ogranak

Sredozemnog mora koje odvaja Sredozemnog mora koje odvaja Apeninsko poluostrvo od Apeninsko poluostrvo od Balkanskog poluostrva i Balkanskog poluostrva i Apenine od Dinarskih planinaApenine od Dinarskih planina

• Jugozapadna obala Jadranskog Jugozapadna obala Jadranskog mora pripada Italiji, dok je mora pripada Italiji, dok je severoistočna obala podeljena severoistočna obala podeljena na sledeće zemlje: Italija, na sledeće zemlje: Italija, Slovenija, Hrvatska, Bosna i Slovenija, Hrvatska, Bosna i Hercegovina, Crna Gora i Hercegovina, Crna Gora i AlbanijaAlbanija

• Površina mu iznosi 138 595 kmPovršina mu iznosi 138 595 km22, , dužina 738 km, prosečna širina dužina 738 km, prosečna širina 159,3 km, a prosečna dubina 173 m159,3 km, a prosečna dubina 173 m

• Pruža se u smeru severozapad Pruža se u smeru severozapad -- jugoistokjugoistok

• Na južnom Jadranu Na južnom Jadranu salinitet salinitet iznosi iznosi do 38,32 do 38,32 oo//oo oo , providnost vode uz , providnost vode uz obalu je do obalu je do 55, na pučini i do 45 , na pučini i do 45 metara metara

• Morska voda se kreće u vidu Morska voda se kreće u vidu talasa, talasa, plime i osekeplime i oseke i morskih struja i morskih struja

• MMeđutim, Jadran se smatra mirnijim eđutim, Jadran se smatra mirnijim morem, jer više od 75% morem, jer više od 75% talasatalasa čine čine oni manji od 0,5 metaraoni manji od 0,5 metara

• PPlimni limni talastalas iznosi 30-48 cm, a iznosi 30-48 cm, a smenjuju se po dve plime i oseke u smenjuju se po dve plime i oseke u toku 24 satatoku 24 sata

Crno moreCrno more• Crno moreCrno more nalazi se između nalazi se između

jugoistočne Evrope i Male Azijejugoistočne Evrope i Male Azije• Sa Sredozemnim morem povezano Sa Sredozemnim morem povezano

je Bosforovim moreuzom i je Bosforovim moreuzom i Mramornim moremMramornim morem

• Ukupni dotok morske vode kroz Ukupni dotok morske vode kroz Bosfor je oko 200 kmBosfor je oko 200 km33 godišnje godišnje

• Dotok slatke vode reka Dotok slatke vode reka crnomorskog sliva (uglavnom s crnomorskog sliva (uglavnom s područja srednje i južne Evrope) područja srednje i južne Evrope) iznosi oko 320 km³ godišnjeiznosi oko 320 km³ godišnje

• Najveća reka crnomorskog sliva je Najveća reka crnomorskog sliva je DunavDunav

• Površina Crnog mora je oko Površina Crnog mora je oko 422,000 km422,000 km22, a najveća dubina mora , a najveća dubina mora je 2210 metaraje 2210 metara

Sargasovo moreSargasovo more• Sargasovo moreSargasovo more je deo je deo

Atlantskog okeanaAtlantskog okeana• Nalazi se između Nalazi se između

Zapadno- Indijskih i Zapadno- Indijskih i Azorskih ostrvaAzorskih ostrva

• Ovde, u srcu Bermudskog Ovde, u srcu Bermudskog trougla, sakriveno je trougla, sakriveno je najčudnije more na svetunajčudnije more na svetu

• Ime je dobilo po fotantnoj Ime je dobilo po fotantnoj algi algi SSargassumargassum--uu

• Ima najveću prozirnost-Ima najveću prozirnost-66,5 metara66,5 metara

• Sargasovo more ima Sargasovo more ima veliku ulogu u veliku ulogu u migracijama evropske i migracijama evropske i američke jeguljeameričke jegulje

• Larve obe ove vrste Larve obe ove vrste izlegu se u Sargasovom izlegu se u Sargasovom moru i migriraju do moru i migriraju do evropske i/ili do istočne evropske i/ili do istočne obale Severne Amerikeobale Severne Amerike

• Kasnije, one pokušavaju Kasnije, one pokušavaju da se vrate u Sargasovo da se vrate u Sargasovo more da bi tu izlegle more da bi tu izlegle svoja jajasvoja jaja

Mrtvo moreMrtvo more• Mrtvo moreMrtvo more je slano jezero je slano jezero

između Zapadne obale, Izraela i između Zapadne obale, Izraela i Jordana koje predstavlja najnižu Jordana koje predstavlja najnižu ljudima dostupnu tačku na ljudima dostupnu tačku na površini Zemljepovršini Zemlje

• Dugo je 76 km, široko 18 km, a Dugo je 76 km, široko 18 km, a površina mu se nalazi 417,5 površina mu se nalazi 417,5 metara ispod morske površinemetara ispod morske površine

• Poznato je po visokoj Poznato je po visokoj koncentraciji soli, zbog koje je u koncentraciji soli, zbog koje je u njemu nemoguć životnjemu nemoguć život

• Usprkos tome, od biblijskih Usprkos tome, od biblijskih vremena je važan izvor raznih vremena je važan izvor raznih sirovinasirovina

OkeanOkean• OkeanOkean (Okeanos, grčki bog mora) pokriva (Okeanos, grčki bog mora) pokriva

skoro tri četvrtine (71skoro tri četvrtine (71 %) površine Zemlje%) površine Zemlje

• Svetski okean je podeljen Svetski okean je podeljen kontinentimakontinentima na na: : Atlantski, Indijski, Veliki (Tihi, Pacifik), Atlantski, Indijski, Veliki (Tihi, Pacifik), Severni ledeni i Južni okeanSeverni ledeni i Južni okean

• Površina svetskog okeana je 361 milion kmPovršina svetskog okeana je 361 milion km22, a , a njegova zapremina 1370 miliona kmnjegova zapremina 1370 miliona km33, sa , sa prosečnom dubinom od 3790 metaraprosečnom dubinom od 3790 metara

Arktički okeanArktički okean

• Arktički okeanArktički okean, dubine , dubine do 5449 mdo 5449 metara,etara, naziva naziva se još i Severno polarno se još i Severno polarno more, Arktik ali i more, Arktik ali i Arktičko sredozemno Arktičko sredozemno moremore

• To je sa 12,26 miliona To je sa 12,26 miliona km² km² najmanji onajmanji okeankean na na ZemljiZemlji, a velikim delom , a velikim delom je pokriven ledomje pokriven ledom

• Arktički okean nalaziArktički okean nalazi se se na na krajnjem krajnjem severu severne severu severne polulopte polulopte i unutar njega se i unutar njega se nalaze sva 4 nalaze sva 4 pola severne pola severne poluloptepolulopte

• Okružen je, uvek prema Okružen je, uvek prema jugujugu, , Azijom, Evropom i Azijom, Evropom i Severnom AmerikomSevernom Amerikom

• Okružen je s više Okružen je s više kontinenatakontinenata i iako je, i iako je, naučno gledano, jedan od 5 naučno gledano, jedan od 5 okeana na Zemlji, smatra se okeana na Zemlji, smatra se i i interkontinentalnim interkontinentalnim sredozemnim moremsredozemnim morem

Atlantski okeanAtlantski okean

• Atlantski okeanAtlantski okean, zvan i , zvan i AtlantikAtlantik, drugi je , drugi je najveći najveći okeanokean na na Zemlji Zemlji i pokriva približno i pokriva približno petinu njene površinepetinu njene površine

• Ime okeana potiče iz Ime okeana potiče iz grčke mitologijegrčke mitologije i znači i znači ““AtlasovoAtlasovo more" more"

• Atlantski okean pokriva oko Atlantski okean pokriva oko 20% površine Zemlje i drugi 20% površine Zemlje i drugi je po veličini nakon Tihog je po veličini nakon Tihog okeanaokeana

• Zajedno sa susednim morima Zajedno sa susednim morima obuhvata površinu od oko obuhvata površinu od oko 106.450.000 106.450.000 kmkm² ² , a, a bez njih bez njih 82.362.000 km²82.362.000 km²

• Površina kopna s kojeg se Površina kopna s kojeg se reke slivaju u Atlantski okean reke slivaju u Atlantski okean je dvostruko veća od površine je dvostruko veća od površine kopna koje napaja Tihi i kopna koje napaja Tihi i Indijski okean zajednoIndijski okean zajedno

• Volumen Atlantskog okeana Volumen Atlantskog okeana sa susednim morima je sa susednim morima je 354.700.000 354.700.000 kmkm33, a bez njih , a bez njih 323.600.000 323.600.000 kmkm33

Indijski okeanIndijski okean• Indijski okeanIndijski okean je treći po veličini je treći po veličini

okeanokean na svetu (nakon na svetu (nakon AtlantskogAtlantskog i i Tihog okeanaTihog okeana))

• ZZauzima oko 20auzima oko 20 % % vodenevodene površine na površine na ZemljiZemlji

• Prostire se dužinom od skoro Prostire se dužinom od skoro 10.000 km od Afrike do 10.000 km od Afrike do Australije na površini od Australije na površini od 73.556.000 km², uključujući73.556.000 km², uključujući Crveno more i Persijski zalivCrveno more i Persijski zaliv

• Zapremina okeana se procenjuje Zapremina okeana se procenjuje na 292.131.000 kmna 292.131.000 km33

• Najveća dubina mu je u Najveća dubina mu je u Javanskoj brazdi i Javanskoj brazdi i procenjuje se da iznosi procenjuje se da iznosi oko oko 7450 m7450 metaraetara

• Prostire se na površini Prostire se na površini koja je oko 5,5 puta koja je oko 5,5 puta veća od površine veća od površine Sjedinjenih Američkih Sjedinjenih Američkih DržavaDržava

• Južni okeanJužni okean je vodena masa je vodena masa koja okružuje Antarktikkoja okružuje Antarktik

• Predstavlja četvrti po veličini Predstavlja četvrti po veličini svetski okean i poslednji svetski okean i poslednji definisan definisan ((prihvaćen prihvaćen 2000.)2000.)

• SSmatralo se da su matralo se da su Atlantik, Atlantik, Pacifik i Indijski okeanPacifik i Indijski okean produžeci Antarktikaprodužeci Antarktika

• Ove promene su se odrazile na Ove promene su se odrazile na skorašnja orkrića u skorašnja orkrića u okeanografijiokeanografiji o značaju morskih o značaju morskih strujastruja

Južni okeanJužni okean

Veliki (Tihi) okean-PacifikVeliki (Tihi) okean-Pacifik• Tihi okeanTihi okean ili ili PacifikPacifik je najveći je najveći

od 5 od 5 okeana sa površinom od okeana sa površinom od 179179..679679..000000..kmkm22

• Nalazi se izmeđuNalazi se između Južnog Južnog okeana, Azije, Australije okeana, Azije, Australije i i zapadne hemisferezapadne hemisfere

• Ime mu je dao portugalski Ime mu je dao portugalski istraživač Fernando Magelan istraživač Fernando Magelan pri svom putovanju oko sveta i pri svom putovanju oko sveta i tada ga je nazvao tada ga je nazvao "" Mare Mare PacificumPacificum",", tj. tj. " "peaceful seapeaceful sea““

• Površina Tihog Površina Tihog okeana je oko 18 okeana je oko 18 puta veća od puta veća od površine Sjedinjenih površine Sjedinjenih Američkih DržavaAmeričkih Država

• Zauzima oko 3Zauzima oko 322 % % ukupne Zemljine ukupne Zemljine površinepovršine

• Zauzima veću Zauzima veću površinu od površinu od celokupnog kopna celokupnog kopna na planetina planeti

• Najveća dubina mu Najveća dubina mu je 10924 mje 10924 metaraetara (Marijanska brazda)(Marijanska brazda)

• PacifiPacifikk ima oko ima oko 25000 25000 ostrvaostrva ( (više nego svi više nego svi ostali okeani zajednoostali okeani zajedno), ), a a većina ostrva nalazi se većina ostrva nalazi se južno od ekvatorajužno od ekvatora

• PacifiPacifikk se trenutno se trenutno skuplja usled tektonskih skuplja usled tektonskih potresapotresa, , dok se dok se Atlantskom okeanu Atlantskom okeanu povećava površinapovećava površina

Zagađivanje mora i okeanaZagađivanje mora i okeana• Antropogeni faktor:Antropogeni faktor:

- industrija i tehnologija- industrija i tehnologija

(otpadne vode iz industrija) (otpadne vode iz industrija)

- porast broja stanovnika- porast broja stanovnika

(komunalne otpadne vode)(komunalne otpadne vode)

- nafta i njeni derivati- nafta i njeni derivati

- čvrst otpad- čvrst otpad

Cvetanje vodeCvetanje vode• Naglo razmnožavanje algi na račun povećane količine Naglo razmnožavanje algi na račun povećane količine

mineralnih materijamineralnih materija

• Odumiranje organizama usled iscrpljivanja Odumiranje organizama usled iscrpljivanja neophodnih elemenata i zbog velike potrošnje neophodnih elemenata i zbog velike potrošnje rastvorenog kiseonikarastvorenog kiseonika

• Taloženje velike količine organske materije na dnu Taloženje velike količine organske materije na dnu što dovodi do oplićavanja i porasta mulja što dovodi do oplićavanja i porasta mulja

• Ubrzavanje procesa eutrofizacijeUbrzavanje procesa eutrofizacije

Zagađivanje vodaZagađivanje voda

• Zagađivanje Zagađivanje čvrstim otpadomčvrstim otpadom

• Zagađivanje Zagađivanje plastičnim plastičnim masama, sporo masama, sporo razgradljiverazgradljive

• Zagađivanje naftom i Zagađivanje naftom i njenim derivatima: njenim derivatima: dospevaju u vodeni dospevaju u vodeni ekosistem najčešće ekosistem najčešće prilikom transporta; prilikom transporta; ne rastvaraju se u ne rastvaraju se u vodi, tako da vodi, tako da zauzimaju površinske zauzimaju površinske slojeve i Sunčevi zraci slojeve i Sunčevi zraci ne mogu da prođu u ne mogu da prođu u dublje slojevedublje slojeve

Zanimljivosti:Zanimljivosti:• Okeani i mora sadrže oko 5Okeani i mora sadrže oko 5 xx 10101616 tona sol tona solii• Najniža temperatura je zabeležena na AntarNajniža temperatura je zabeležena na Antarkktikutiku• Zapremina svih mora i okeana na Zemlji je oko Zapremina svih mora i okeana na Zemlji je oko

1.375.500.000 k1.375.500.000 kmm33; sv; sva ta voda je teška oko 1,4 a ta voda je teška oko 1,4 milijardi milijardi tonamilijardi milijardi tona

• U toj vodi ima 45 miliona milijardi tona U toj vodi ima 45 miliona milijardi tona rastvorene čvrste materijerastvorene čvrste materije; n; najviše je soli, tri ajviše je soli, tri četvrtinečetvrtine

• Računa se da rastvorenog zlata u morima i Računa se da rastvorenog zlata u morima i okeanima ima između 6 i 12 tona okeanima ima između 6 i 12 tona

...I još zanimljivosti......I još zanimljivosti...

• Na drugoj strani Meseca mora zauzimaju Na drugoj strani Meseca mora zauzimaju svega 2,6svega 2,6 % površine.% površine.

• Najveća "vodena" površina na Mesecu Najveća "vodena" površina na Mesecu je Okean Buraje Okean Bura; o; on zauziman zauzima prostor od prostor od 2.100.000 km2.100.000 km22 i i za oko 866.000 km je manji za oko 866.000 km je manji od Sredozemnog moraod Sredozemnog mora na našoj planetina našoj planeti