8/4/2019 Atlas Dergisi - Teknoloji Tarihi Blm - Layka

1/2

atlas taratlas tarh118

/ Dnya yrngesinde ilk nefes: Kozmonot k

Laykaki sene nce, Moskovada bulunan Rus Kozmonot Eitim Merkezinin nnde, birheykelin al yapld. Heykeldeki fgr, roketin zerinde, ayakta duran sevimli birkpei tasvir ediyor. Ge kalm bir sayg duruunu simgeleyen bu heykel, bizleri uzaytarihimizin ilk yllarna gtrd. 3 Kasm 1957deki yolculuuyla, uzaya kan ilk canl

olarak tarihe geen Laykann hikyesi, derin bir hzn de beraberinde getiriyor.

Dnya yrngesinde ilk nefes

Kozmonot kpek

Dnyann dna kan ilk uzay aracSputnik, yeni ve uzun bir an ilkadm oldu ayn zamanda. Sovyetler

Birlii ve Amerika Birleik Devletleri arasndabir maa benzeyen uzay aratrmalarnda ilkgol, Sputnik 1 ile tabelada Ruslarn hanesineyazld. Dnemin Sovyet lideri Nikita Kruev,Sovyetler Birliinin 40. kurulu yldnmolan 7 Kasmdan hemen nce, ikinci bir uzaymekii gndermenin ok anlaml olacan d-nyordu. Her zamanki gibi emir demiri kesi-yordu. Halihazrdaki mekik almasn (daha

sonra Sputnik 3 olarak anlacakt) erkene al-mak mmkn grnmedii iin, yeni bir proje-ye balama karar aceleyle kt.

lk uydunun yaratt stnl pekitirecek,yeni bir ilkin baarlmasn salayacak meki-in retilmesi iin Kruevin mhendislerineverdii emir herhangi bir gereke kabul etme-yecek kesinlikteydi. nsanl uular iin yaplanhazrlklarda Sovyet bilim adamlar bir sredir

hayvanlarla deney yapma kri zerinde duruyor-du ve Sputnik 2 iin hede artk belliydi. kinciuydunun iinde bir kpein yer almas ynndekesin karar alnd ve yeni bir aracn gelitirilmesi-ne baland. 1951de balatlan deneylerde 12 k-pek, atmoserin st katmanlarnda gerekletiri-len uularda birtakm testlerden geirilmiti. Fa-kat sorun uydu ki, Kruevin emri vermesindensonra, rlatma iin kalan sre sadece be hatay-d. Bu sre iinde gerekli ara tasarlanacak, inaedilecek, rlatmann planlamas ve testleri yapla-cakt. Bunlara ek olarak, uzay mekiinin yolcusu

da bulunacak ve gerekli eitimlerden geirilecekti.Bu durumda kanlmaz bir gerek, uzay arac-

nn paralar iin gerekli testlerin istenen dzeydeyaplamayacak olmasyd. Aceleye getirilen birprojeyle tarih yazlacakt. stelik Sputnik 2nintek grevi uzaya bir canly karmak da deildi.Gne mas ve kozmik nlar hakknda bilgitoplamak gibi hedefer de bu mekik iin grevkdna yazlmt.

Sradan bir sokak kpeiSputnik 2 uuu iin kpek eitilmiti:

Albina, Muka ve Layka. Kpekler, Sputnik2nin kstl alanna alabilmeleri iin 20 gn-lk bir srete, her hata daha da kltlenkaeslerde tutuluyordu. Olduka dar bir alansunan bu kaeslerde kpekler genel bir huzur-suzluk iindeydi ve boaltm yapmak istemi-yorlard. Durumlar giderek ktleiyordu vemshil ilalar da bir ie yaramyordu. Ara-trmaclar bu durumda kpekler iin yaamalann biraz daha geni tutmaya karar verdi-

ler. Buna ramen oturma, kalkma ve beslenmednda hareket etmeleri mmkn olmuyordu.Srekli harekete alkn olan kpekler iinbu durum daha da katlanlmaz hale geliyor-du. Uzun periyotlarda eitimlere tabi tutulankpekler, uzay mekiinin hzlanma ann si-mle eden santrij (merkezka) makinesi veyaanacak grltye almalarn salayan ci-hazlarla altrma srecine tabi tutuldular. Bu

srete kpeklerin kalp ritmi ikiye kgibi kan basnlar da 30-65 torr ykselmiti. Kpekler ayn zamanda yiyecekleri olan yksek besinli jle kki bir mamaya da altrld.

Uzayda yaam zerine aratrmalRus bilim insan Oleg Gazenko, bu gLaykay seti ve eitimiyle yakndanMoskova sokaklarnda babo biiman sradan bir sokak kpeiyken, iradesi dnda gelien bir sre Lkaderini deitiriyordu. Ar souk

kar dayankl olduklar iin bu tiprevlerde Sovyet bilim insanlar genekak kpeklerini kullanmay tercih Alt kilo arlnda melez bir dii olayaklak yandayd. Hazrlk srSovyet bilim adamlar kpee kck anlamna gelen Kudryavka lakamlard ve bu isimle seslenerek sevTrkiyede kpekler iin yaygn ola

1- lyk uzy ndeypn uu povndnbiinde kp mkeininiinde, uu poziyonund.2, 3- lyk, eknoojikieemenin, doyyru devimeininemboeinden bii inegemii. lyky eveneYdzken eindekiru Kozmono EiimMekezindeki eykeininve yefinin nne egn ieke bkyo

1

2

3

Erdal KaplansErEn

Teknoloji Tarihi

FOTOraFlar:rUsKOZMOnOTETMM

ErKEZarV

8/4/2019 Atlas Dergisi - Teknoloji Tarihi Blm - Layka

2/2

atlas tarh120 atlas tar

kullanlan Karaba ismi gibi bir isimdi Lay-ka (Rus alabesiyle yazl ). Amerikadaise gazeteler melez kpek anlamna gelenmutt szcn ve Sputnik ismini birletire-rek, kpei Muttnik olarak andlar. Sovyetkaynaklarna gre Layka, Sibirya kurdu ileteriyer krmasyd. Sakin bir karaktere sahipolan Layka, dier kpeklerle kavga etmiyor,insanlarla gayet iyi anlayor ve oyun oyna-may ok seviyordu.

Sputnik 2 iin teknik hazrlklarGnler ve hatalar hzla geerken, teknik ekip

arac gelitirmekle meguld. Yrtlmekteolan dier kapsaml projeden de baz unsur-lar kullanan mhendisler, mekikte Laykannhayatta kalmasn salayacak nlemler alyor-lard. Bir oksijen jeneratr, karbondioksitiemmesi iin araca yerletirildi. Kabin scakl15 derecenin stne ktnda kendiliindenalamaya balayarak kpein yaam alannserin tutacak bir soutma sistemi de araca ek-lenmiti. Hesaplamalara gre yedi gn srecekuuta kpein beslenmesi iin yiyecek de sa-lanmt. Dksnn saklanmas iin de irice birkap tertibat ayarlanmt. Layka, zel tasar-lanm bir emniyet kemeriyle araca bal dura-

cakt. Bu kemerler kpein oturma, kalkma veyatma haricindeki hareketlerini engelliyordu.Zaten kabinde hareket edecek azla alan dayoktu. Yerletirilen donanm sayesinde hayva-nn kalp atlar, nees alp verme skl, kanbasnc ve hareketleri gzlenebilecekti.

Dn bileti olmayan yolculukLaykann uzay grevinin gerekletirildii

yllarda, uzay yolculuunun canllar zerindeki

etkileri hakknda neredeyse hibir ey bilinmi-

yordu. Baz bilim insanlarna gre, insanlarn

uzay koullarnda yaamas mmkn deildi.

Bu nedenle mhendisler, test nitelii tayacak

ilk denemede uzaya insan yerine hayvan gn-

dermenin gerekli olduu kansna varmt. Ne

var ki Sputnik 2, dnyaya geri dnebilecek ye-

terlilikte tasarlanmamt. Bu yzden Laykannbu grevden sa dnemeyecei kesindi. O d-

nemde ne Sovyet basnnda, ne de dier lke-

lerde, konunun etik yan pek gndeme gelme-

miti. Sadece Laykann gidii konuuluyordu,

kimse sonrasndan bahsetmiyordu. Bu durum

proje ekibi iin byk bir znt kaynayd.

Drt haftalk hazrlk srecinin younluu, ekip

yeleri ile Layka arasndaki ba glendirmi-

ti. Sputnik 2nin frlatlmasndan ksa sre nce,

program ekibinde yer alan uzmanlardan biri olan

Dr. Vladimir Yazdovski, Laykay evine gtr-

d. Dn olmayan grevden nce Layka bu

scak evde, Vladimir Yazdovskinin ocuklaryla

oynad. Yllar sonra yaymlanan bir kitapta, Dr.

Vladimir Yazdovskinin, o gn iin u ksa ama

etkileyici sz okunacakt: Onun iin gzel bir

eyler yapmak istedim. Yaamak iin o kadar az

vakti kalmt ki.

Uzaya giden yolFrlatmadan gn nce, denemeler iin

31 Ekim 1957de Layka mekie yerletirildi.Baykonurda o tarihlerde iklim bir hayli soukolduu iin, bir stcya balanan hortumla k-pein bulunduu kabine scak hava veriliyordu.Frlatma ncesinde Laykann her ann gzlem-lemesi iin iki uzman grevlendirilmiti. Bayko-nur Kozmodromunda gerekletirilecek kalk-tan hemen nce, Laykann tyleri titizlikle haalkoll bir solsyonla slatld. Vcut ilevlerinibildirecek alclarn yerletirilecei alanlara datentrdiyot srld. Nihayet beklenen an geldi.Yerletirilen alglayclar sayesinde Laykannher tepkisi llebiliyordu. Frlatma ilemininilk anlarndan itibaren, zellikle mekiin hz-

lanmasyla Laykann nees al skl -drtkat att. Alclar, rlatlma anndan nce daki-kada 103 kez atan kalbinin, hzlanmann ilk an-larnda dakikada 240 kez attn gsteriyordu.Mekik yrngeye yaklatktan sonra, Sputnik2nin burun ksmndaki para baaryla atld,

ancak Blok Aismindeki paraplanland gibiayrlamad ve sdenetim sistemi-nin dzgn al-masn engelledi.Is yaltmn sa-layan paralardaoluan baz ha-sarlardan tr

kabin scakl40 dereceye ka-dar ykseldi. Yer-

ekimsiz ortamda geen saatin ardndan,Laykann kalp atlar normale dnmt. lklmler, Laykann gergin olduunu, akatbuna ramen yemeini yediini gsteriyordu.Ancak rlatmadan yedi saat sonra mekikten birdaha yaam belirtisi sinyali alnamad.

Uzaya kan ve len ilk canlLaykann tam olarak lm nedeni uzun sre

sr olarak kald. 1999da yaplan aklamalar,yolculuun drdnc gnnde kabinde oluanar snma sonucunda Laykann ldnbildirdi. Sputnik 2 ekibinde yer alan bilim insa-n Dr. Dimiti Malaenkov, 2002de yazd birmakalede, Laykann rlatmadan 7 saat sonraar snma ve stres nedeniyle ldn akla-d. Malaenkov, Dnya Uzay Kongresine sun-duu makalede, Bylesi kstl zamanda g-venilir bir s denetim sistemi ortaya karmakpratik olarak imknszd aklamasn yapt.Be ayn ve yrngede 2570 dnn ardndanSputnik 2, 14 Nisan 1958de, Laykann canszbedeniyle birlikte yrngeden ayrld. Layka,SSCB tarandan uzaya gnderilmi, byleliklednyann yrngesine km ve yrngede l-m ilk canl olarak tarihe geti. Her koulda,deney canl bir yolcunun uzay mekii iinde veyrngeye ktktan sonra yerekimsiz ortam-da hayatta kalabileceini kantlyordu. nsanluularn balatlmasndan nce, yaayan or-ganizmalarn uzay ortamnda nasl tepkiler ve-receiyle ilgili bilgi edinilmesini salayan bu ilkdeneme, bilim insanlarnn nn am oldu.

Hayvan haklar savunucularseslerini ykselttiSouk sava dneminin en scak yllarnda,

SSCB ve ABD arasnda patlak veren uzay yarnedeniyle uzun sre glgede kalan etik sorun-lar, ancak deneyin zerinden yllar getiktensonra gndemde kendine yer bulabildi. 1957deyaymlanan gazeteler ve ajanslarn getii ha-berler deneyin ounlukla siyasi yanna attabulunuyordu. Kpein uu ncesi ve srasn-daki salk durumu ile lme gnderilii kamu-oyunun ilgi alan dndayd. ngiltere merkezliUlusal Kpekleri Koruma Birlii (The NationalCanine Deence League) ve Hayvanlara YardmDernei (RSPCA) gibi kurulular etkin protes-tolar dzenledi. Hayvan haklar savunucular,SSCB temsilciliklerinin nnde protesto gs-

terileri gerekletirdi. New Yorktaki BirlemiMilletlerin nnde de geni katlml gsterilerdzenlendi. Laykann ans her daim taze kald

Sovyetler Birliinde durum daha arklyd.Medya ve Sputnik 2yi konu eden kitaplar, etiksorunlar grmezden geldi. Bir kpei uzaydalme yollama konusunu ele alan bir zeletiri-yi dnya kamuoyu uzun yllar bekledi. Sovyet-ler Birliinin dalmasnn ardndan, 1998de,

Laykay uzaya yollayan ekipte etkinyer alan ve Laykann eitiminden solim insan Oleg Gazenko, kpei lma konusundaki pimanln u eketti: Hayvanlarla almak hepimiz ikayna. Onlar sanki konuamayan mi gibi gryor ve buna gre davranOlayn stnden geen her yl zntda artrd. Bunu yapmamalydk. Bu rendiklerimiz, kpein lmesini haya yetmiyor.

Layka ismi, 3 Kasm 1957den sonleti. Pek ok lkede Laykann anskitaplar ve albmler yaymland. RYldzkent ehrindeki Rus KozmonoMerkezinde bulunan bir heykel ve Laykay unutamayanlar tarandan

ziyaret ediliyor ve ieklerle ssleniyYorklu olk-rock arkcs Jonathan Space Doggity adl arksnda (Klhttp://tinyurl.com/yzlr862) Laykaykolik bir duyguyla anlatt. nl izgNick Abadzis de 2007de Layka aizgi roman albm kard. Layka kpekti. Sakin, iyi kalpli, uslu, akllbir kpek n

1- lyky KozmonoEiim Mekezinde uzune uu eiimi veidi.

2- lyknn bkmnenen geviedenVdimi Yzdovki, nevgiii on empikkpei k k evinegeek ocukybiike oynmnyodu.

3- lyknn uzygndeidii mekiinkp bugnMokovdki UzyEninde egieniyo.

rus uzy ssnden

ftck mekiin iinde

uzy yocuuun kck

on lyknn esimeini

dnynn deiik yeeinde

yymnn yzece gzete

ve degi kpn tyk

okuyucun duyumutu

(en stte, sod). romny,ajmn ap Emiii

(esimde) ve Mooistn

pund lyk (en stte,

sd). Uzy yocuuun

kn lyk 1957de

bsn bi ktpostd

mekiin kpsndeki

hcesinde esmedimiti

(stte). lyk 21. yzydd unutumd, piysy

khmn oduu bi izgi-

omn ktd (stte,

sd).

2

1

3

/ Dnya yrngesinde ilk nefes: Kozmonot kTeknoloji Tarihi

LaykannzeL eitmeniOLeg gazenkOhyvn mkhepimiz iin bi c kyn.

On snki konumyn

bebekemi gibi gyo ve

bun ge dvnyoduk.