august comte i program pozytywizmu

Pr[Pleaseinsertintopreamble]ba definicji nurtu pozytywistycznegoProgram pozytywizmu Augusta Comte’a

Próby naturalizacji filozofii na przełomie XIX i XX wiekuNeopozytywizm w XX wieku

Filozofia - August Comte i program pozytywizmu.

Artur Machlarz

2013-10-01

Artur Machlarz Filozofia - August Comte i program pozytywizmu.



Plan wykładu

1 Pr[Pleaseinsertintopreamble]ba definicji nurtu pozytywistycznego

2 Program pozytywizmu Augusta Comte’aUwagi ogólnePrawo trzech stadiówKlasyfikacja naukPozytywizm jako program społeczny

3 Próby naturalizacji filozofii na przełomie XIX i XX wiekuNaturalizacja filozofii na przełomie XIX i XX wiekuEwolucjonizmPsychologizm

4 Neopozytywizm w XX wiekuKoło Wiedeńskie i logiczny pozytywizmZdania protokolarne




Charakterystyka pozytywizmu wg Kołakowskiego

Według Kołakowskiego nurt pozytywistyczny, przy całym jegozróżnicowaniu, charakteryzują przynajmniej cztery reguły mające postaćzakazów, które są ogólnymi postulatami definicyjnymi pojęcia “wiedzy”,“nauki” itp.:

Reguła fenomenalizmu - wykluczenie z nauki takich wyjaśnieńzjawisk, które odwołują się do rzeczy niewidzialnych,nadnaturalnych, takich, których istnienia nie da się odkryćdoświadczalnie.

Reguła nominalizmu - wykluczenie istnienia przedmiotów innych niżkonkretne, dostępne doświadczeniu; przedmiotami oznaczanymiprzez pojęcia ogólne są tylko przedmioty konkretne.




Charakterystyka pozytywizmu wg Kołakowskiego

Reguła zaprzeczenia wartości poznawczej wszelkiego rodzaju sądównormatywnych - żadne doświadczenie nie może bowiemuprawomocnić sądu w rodzaju “należy uratować osobę A” itp.

Reguła jedności metodologicznej - niezależnie od dyscypliny nauki,metoda zdobywania wiedzy jest zawsze ta sama: doświadczenie iogólne zasady przetwarzania danych pochodzących z doświadczenia.

(Źródło: L. Kołakowski, Filozofia pozytywistyczna..., Warszawa 1966, ss.11-17)




Charakterystyka pozytywizmu wg Skargi

Trzy najbardziej popularne znaczenia terminu pozytywizm wg BarbarySkargi:

Postawa charakteryzująca się wrogością do “metafizyki” - badań nad“istotą rzeczy”, “absolutem“ itp.

Szeroki prąd kulturowy w różnych dziedzinach życia społecznego(nie tylko filozofii).

Doktryna filozoficzna opracowana przez Comte’a.

(Źródło: B. Skarga, Comte, Warszawa 1977, ss. 11-12)




Antymetafizycyzm pozytywistów

Szeroko rozumiany nurt pozytywistyczny może być traktowany jako nurtprogramowo antymetafizyczny i antyspekulatywny. Problemymetafizyczne uznawano za:

nienaukowe - metafizykę można bowiem uprawiać, ale nie można jej”osiągnięć“ uznawać za prawdziwe lub fałszywe. Nie mają onebowiem żadnej wartości poznawczej.

niedozwolone - zdania metafizyki są nie tyle bezwartościowepoznawczo, co nonsensowne.

Uwaga: problemami metafizycznymi dla pozytywistów były wszelkiegorodzaju kwestie dotyczące niejawnej natury rzeczy, istoty rzeczy itp. Tegorodzaju problemy są pozbawione wartości dla nauk empirycznychbadających zależności między zjawiskami. Pozytywistów będąinteresowały tylko problemy, które można efektywnie rozwiązać.




Rozwój pozytywizmu

Fazy rozwoju pozytywizmu:1 August Comte - sformułowanie programu pozytywizmu (pierwsza

połowa XIX wieku);2 Empiriokrytycyzm i próby naturalizacji filozofii (do I wojny

światowej);3 Neopozytywizm, Koło Wiedeńskie (I połowa XX wieku).




Uwagi ogólnePrawo trzech stadiówKlasyfikacja naukPozytywizm jako program społeczny

August Comte - uwagi biograficzne

Rysunek: August Comte (1798-1857) - twórca programu filozofii pozytywnej.Przez wiele lat pracował z Saint-Simonem, który wywarł niemały wpływ nakształtowanie się idei pozytywizmu. W późniejszych latach życia był bardzo źleoceniany i wręcz izolowany w związku z przekształceniem programupozytywizmu w ”religię ludzkości”.





Czy Comte był pozytywistą?

Pytanie, czy Comte był prawdziwym pozytywistą stawia się w związku zdosyć zaskakującymi formami aktywności Comte’a od połowy lat 40-tychXIX wieku. Zmiany, które pojawiły się w jego postawie (projekt “ReligiiLudzkości” wraz z całą religijną obrzędowością, kultem kobiety itp.)wyjaśnia się dwojako:

problemami osobistymi (Comte “leczył się na nerwy”)

lub tendencjami zawartymi w samym projekcie filozofii pozytywnej.

Niezależnie od odpowiedzi na to pytanie, projekt filozofii pozytywnej iprogram pozytywizmu żyje niezależnie od problemów z autorem tegoprojektu i programu.





Prawo trzech stadiów

Prawo trzech stadiów jest jednym z najbardziej znanych twierdzeńComte’a. Ma ono genezę obserwacyjną: stanowi uogólnienie obserwacjihistorycznych. Jednocześnie jednak Comte przypisuje temu prawucharakter logiczny. Obserwowane tendencje rozwojowe są uznawane przezComte’a za logikę rozwoju wiedzy:

każdy etap rozwoju jest etapem koniecznym a nie błędem,

kolejne etapy są zgodne z całością doświadczeń, potrzeb, rozwojuspołecznego itp.

Rozwój wiedzy idzie zatem w parze z rozwojem społecznym.





Stadium teologiczne

Pierwszym stadium rozwoju jest stadium teologiczne. W tym stadiumczłowiek szuka utajonej natury rzeczy, konstruuje ponadnaturalne bóstwa,które wyjaśniają mu świat. Przyroda to w gruncie rzeczy ciąg cudówwytwarzanych przez bóstwa. człowiek opisuje życie i własności tychżebóstw.





Stadium teologiczne

Co wnosi to stadium do rozwoju wiedzy?

Człowiek grupuje zjawiska, uczy się klasyfikacji.

Pojawia się w ogóle potrzeba poznania.

Poznanie ma wartość niezależną od praktyki.





Stadium metafizyczne

W stadium metafizycznym miejsce bóstw zajmują pojęcia abstrakcyjne(byt, materia, substancja itp.). Ponadnaturalne bóstwa zostajązastąpione przez coś nieco bardziej naturalnego. Nie są to już bytynadprzyrodzone. Umysł ludzki uczy się w tym stadium prowadzićobserwację zjawisk. To drugie stadium jest tylko modyfikacją pierwszego.Z radykalną odmianą mamy do czynienia w stadium trzecim.





Stadium pozytywne

Przedmiotem poznania pozytywnego są wyłącznie fakty i związkimiędzy nimi. Człowiek poznaje swoje możliwości poznawcze i orientujemysię, że nie jest możliwe osiągnięcie pojęć absolutnych. Przedmiotembadań czyni prawa, stosunki następstwa, podobieństwa, które sąodkrywane wyłącznie rozumem i obserwacją.





Hierarchia nauk

Uwaga: Comte uważa, że nauki stojące wyżej w hierarchii formułująprawa, które obowiązują niżej. Nie jest jednak zwolennikiem unifikacjinauk ani zwolennikiem redukcjonizmu. Uważa, że każda nauka zajmujesię specyficznymi zjawiskami i formułuje specyficzne prawa. Każdadyscyplina naukowa posługuje się też specyficzną metodą. Niezależnie odtego, Comte uważał, że nauki tworzą pewną naturalną hierarchięwzględem stopnia ogólności praw.





Hierarchia nauk

Hierarchia nauk zaproponowana przez Comte’a ma charakter logiczny:nauki są ze sobą logicznie powiązane. Ten logiczny związek polega natym, że żadna z dyscyplin podrzędnych nie może formułować praw, którebyłyby sprzeczne z prawem dyscypliny nadrzędnej, czyli np. socjologia(fizyka społeczna) nie może formułować praw niezgodnych z prawemciążenia. System wiedzy ma zatem jednolity charakter, ale nie jestzdominowany przez jedną dyscyplinę.





Hierarchia nauk

Hierarchia nauk:1 matematyka,2 astronomia,3 fizyka,4 chemia,5 biologia,6 socjologia.





Hierarchia nauk

Uwaga - przedstawiona wyżej hierarchia nauk jest ich układem względemzasięgu praw opisujących pewne typy zjawisk - astronomia opisujewzględnie proste zjawiska, socjologia najbardziej złożone.





Socjologia - fizyka społeczna

Comte początkowo używał nazwy ”fizyka społeczna”. Od czasów, gdyinny badacz zjawisk społecznych nazwał tak badania społeczeństw przyzastosowaniu metod statystycznych używa nazwy “socjologia”.

Socjologia - według Comte’a - nie weszła jeszcze w stadium pozytywne.Bez osiągnięcia tego stadium przez socjologię budowa systemu wiedzypozytywnej nie będzie ukończona.





Statyka i dynamika społeczna

W pracach Comte’a znajduje się metodologiczne rozróżnienie badań nastatyczne i dynamiczne oraz próba ich precyzyjnego oddzielenia. Wsocjologii podział ten wygląda tak:

dynamika - transformacja układów społecznych

statyka - pozwala uchwycić porządek społeczny, badane są instytucjeżycia społecznego (rodzina, podział pracy i zjawiska religijne jakoczynniki spajające układy społeczne itp.)

Pierwszeństwo w tych badaniach ma statyka.





Czym właściwie jest filozofia?

Filozofia zajmuje się ustaleniem logiki rozwoju wiedzy orazsformułowaniem praw ogólnych.





Rola matematyki

Matematyka jest narzędziem uprawiania nauk. Narzędzie to pozwala nasformułowanie praw.





Pozytywizm jako program społeczny

Nauka w programie filozofii pozytywnej przestaje być czymś osamodzielnej wartości. Comte oczekiwał, że rozwój nauk przyczyni się dopostępu społecznego, do reformy społecznej; idee takie pojawiają się nietylko u Comte’a i wczesnych pozytywistów, ale także w programie KołaWiedeńskiego.

Nauka o tyle warta jest uprawiania o ile przyczynia się do poprawy życialudzkiego, do usprawniania ludzkich umiejętności. Nauka, żeby niemarnotrawić sił umysłowych, musi stale wracać do określenia zadańspołeczych, które powinna spełniać.




Naturalizacja filozofii na przełomie XIX i XX wiekuEwolucjonizmPsychologizm

Naturalizacja filozofii na przełomie XIX i XX wieku

Naturalizacja filozofii polega na redukcji problemów filozoficznych doproblemów pewnej konkretnej nauki empirycznej. Na przykład procesypoznawcze mogą być zredukowane do opisu czysto biologicznego,socjologicznego, psychologicznego itp.

Omówione zostaną dwa przykłady: biologizm w wersji ewolucjonistycznejoraz psychologizm końca XIX wieku.





Ogólne zasady ewolucjonizmu

Przed sformułowaniem zasad ewolucjonizmu obowiązywała zasadastałości cech gatunkowych. W połowie XIX wieku pojawiają się dwastanowiska ewolucjonistyczne:

Sformułowane przez Darwina - zakłada, że zmiany zachodzące wcechach gatunkowych mają częściowo charakter przypadkowy adopiero post factum możemy ocenić, że część z nich okazała sięprzydatna, część zaś okazała się szkodliwa dla istnienia gatunku. Tecechy zostają przekazane następcom i lepiej przystosowane gatunkimają szansę przetrwać.

Sformułowana przez Lamarcka - morfologiczne anomalie w rozwojugatunków zwierzęcych tłumaczy się jako rezultat wysiłkówadaptacyjnych - nie ma miejsca na powstawanie cech szkodliwych.





Program Herberta Spencera

Spencer podejmuje próbę rozszerzenia teorii ewolucji na opis wszelkiegorodzaju zjawisk. Np. procesy poznawcze traktuje jak biologiczną funkcjeęadaptacji do środowiska. Innymi instrumentami sprawnegoprzystosowania się do życia w przyrodzie są np. kodeksy prawne iinstytucje społeczne.

Prawa rządzące procesami transformacji wszelkiego typu układów toprawa ewolucji (integracja i stabilizacja układu) i dysolucji (zwiększaniezróżnicowania i destabilizacja układu). Wszelkiego typu zmiany mającharakter korzystny dla gatunków.





Różne rodzaje psychologizmu

W nurtach psychologistycznych klasyczne problemy filozoficzne sąredukowane do problemów psychologii:

psychologistyczna interpretacja praw logicznych - prawa logicznejako prawa myślenia (zasada niesprzeczności jest uzasadniona jakopsychiczny przymus odrzucenia zdań sprzecznych),

psychologistyczna interpretacja form logicznych i podstawowychpojęć filozoficznych w filozofii Franza Brentano.




Koło Wiedeńskie i logiczny pozytywizmZdania protokolarne

Program Koła Wiedeńskiego

Program Koła Wiedeńskiego: przede wszystkim dążenie doodseparowania wiedzy naukowej od metafizyki: wytyczenie liniidemarkacyjnej między tym, co można uznać za naukę, a tym, co naukąnie jest. Członkami Koła Wiedeńskiego byli matematycy, fizycy,filozofowie (Schlick, Neurath, Carnap) a związany z Kołem był takżeLudwig Wittgenstein.





Radykalizm Koła Wiedeńskiego

Program Koła Wiedeńskiego był radykalny: zdania metafizyczneodrzucane były nie tylko jako nienaukowe, ale przede wszystkim jakononsensowne. Zdania w rodzaju: “istnieje dusza ludzka“, ”istniejesumienie“ nie posiadają żadnego znaczenia. Nie można bowiem podaćżadnych sposobów pośredniej lub bezpośredniej weryfikacji takich zdań.

Zdanie ma znaczenie tylko o ile istnieje metoda weryfikacji zdania:

bezpośrednia - porównanie zdania z rzeczywistością,

pośrednia - polegająca na dedukcji ze sprawdzanego zdania zdańsprawdzalnych bezpośrednio.





Idealny język nauki

Język nauki powinien posiadać

zdania analityczne (logiczne i aparat matematyczny),

zdania syntetyczne wywiedzione z danych doświadczalnych.

Podstawą oceny zdania są dane doświadczalne. Idealna byłaby sytuacja,w której dysponowalibyśmy językiem pozwalającym na czystesprawozdanie z doświadczenia: językiem, który nie pozwala na dodanieżadnych domieszek, które są zbędne z punktu widzenia problemuweryfikacji zdania.





Fizykalizm

Przedmioty i stany fizyczne uznane zostały przez Neuratha i Carnapaza podstawowy składnik wiedzy naukowej. Według nich fundamentnaszego poznania stanowią zdania będące sprawozdaniem z obserwacjistanów fizycznych. Język fizyki klasycznej miał być uniwersalnymjęzykiem nauki. Język ten pozwala na czystą rekonstrukcję doświadczeń.





Dziękuję za uwagę i zapraszam do stawiania pytań!

Artur Machlarz

e-mail: [email protected]: http://www.uni.opole.pl/∼machlarz


august comte i program pozytywizmu

Education