1

 

ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universitetis

humanitarul mecnierebaTa fakulteti

zogadi da SedarebiTi literaturaTmcodneobis instituti

solomon tabucaZe

avtoris problema XX saukunis

literaturul – Teoriul koncefciebSi

ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universitetis

filologiis doqtoris (ph.D) akademiuri xarisxis mosapoveblad

warmodgenili

disertacia

samecniero xelmZRvaneli: filologiis mecnierebaTa doqtori, sruli

profesori, irma ratiani

Tbilisi

2017

ავტორის სტილი დაცულია

2

 

sarCevi

Sesavali...............................................................................................................................................................................3

Tavi I

avtoris sakiTxi qarTul literaturaTmcodneobaSi....................................................7

Tavi II

avtoris Teoriis formireba rusul literaturaTmcodneobaSi....................19

1. avtoris sakiTxi mixail baxtinTan...........................................................................................29

2. avtori da gmiri..........................................................................................................................................39

3. avtoris subieqtobrivi irganizacia _ boris kormani.........................................49

Tavi III

avtoris problema naratologiur diskursSi

TxrobiTi instanciebi.................................................................................................................................83

Tavi IV

avtoris sakiTxi struqturalizmSi...........................................................................................112

Tavi V

avtoris dabruneba........................................................................................................................................143

daskvnebi.........................................................................................................................................................................156

gamoyenebuli literatura..........................................................................................................................163

ავტორის სტილი დაცულია

3

 

Sesavali

avtoris Teoriebi me-20 saukunis Teoriuli literaturaTmcod-

neobis dargia, romelic cdilobs nawarmoebis avtoris uaryofisa da

misi mkiTxveliT funqciuri Canacvlebis tendenciaTa daZlevas. dasavle-

li kritikosebi avtoris TeoriaTa warmoSobas im situaciidan gamosav-

lis Ziebas ukavSireben, romelic Seqmna `avtorisagan gaTavisuflebis~

gamocxadebam, rac nawarmoebis ideur-esTetikuri bunebis Semecnebaze

uaris Tqmasac niSnavs. isic saTqmelia, rom avtoris uaryofa da misi

Canacvlebis tendencia kvlav inarCunebs Tavis mniSvnelobas imdenad, ram-

denadac igi iyo reaqcia XIX saukunis miwurulamde gabatonebuli lite-

raturaTmcodneobiT miTze _ avtorze rogorc literaturuli teqstisa

da literaturaTmcodneobiTi analizis mTavar obieqtze. miuxedavad gav-

lenian mkvlevarTa safuZvliani mcdelobebisa, avtoris Teoriebis Tan-

mimdevruli koncefcia ver Seiqmna. Aam TvalsazrisiT nayofieri iyo 1920-

iani wlebi da 1960-ani wlebis dasawyisi, rac gamovlinda mixail baxti-

nis, viktor vinogradovis, ueien butis, persi labbokis da sxva mkvle-

varTa naSromebis SeqmniT; es yvelaferi iyo avtoris gaqrobis koncef-

ciaze reaqcia. nawarmoebis movlenaTa amsaxveli mTxrobelebis urTierT-

zemoqmedeba da TamaSi, xedvis wertilTa da avtoris niRabTa monac-

vleoba, `centraluri gonebis~ Taviseburebebi, _ inglisurenovan mkvle-

varTa interesis mTavar sferod rom iqca, _ henri jeimsis mxatvrul

miRwevebs emyareboda.

avtoris ukugdebis, uaryofis axali talRa wamovida 1960-ian wleb-

Si gamoqveynebuli statiebiT _ rolan bartis `avtoris sikvdili~ (1968),

iulia kristevas `baxtini, sityva, dialogi da romani~, miSel fukos `ra

aris avtori~ (1969) _ romlebSic nawarmoebis Semqmneli ara Tu aRmoifx-

vra literaturaTmcodneobiT kvlevaTa velidan, aramed mTlianad Seicva-

la mkiTxvelis figuriT. rolan bartis Sinagan impulsad iqca avtoris

problemisadmi fsiqoanalitikuri midgomis miuRebloba da saxeldobr is

ავტორის სტილი დაცულია

4

 

faqti, rom `nawarmoebis axsnas yovelTvis mis SemoqmedebaSi eZieben~

(barti 2002: 44). sawyisi, gina amosavali poziciiT, barti axloa mixail

baxtinisa da viktor vinogradovis koncefciebTan, romelTa mixedviT

principulad imijneba erTmaneTisagan biografiuli avtori, avtori

Semoqmedi da avtori _ nawarmoebis saxeobrivi elementi.

rolan bartis pozicias avtoris mkiTxveliseul komunikaciur

velSi CarTvis saWiroeba arTulebda, rac ukiduresad calmxrivi koncep-

tualuri gadawyvetiT gamoixata, kerZod, unda daculi yofiliyo pro-

duqtiuloba Tezisisa _ “avtori cxovrebaSi” _ “avtori SemoqmedebaSi”

Soris ufskrulis arseboba. Ees ufskruli bartma pirobiTad “avtoris

sikvdiliT” aRniSna da amiT moaxdina avtoris realuri cxovrebidan

fiqtiur, mxatvruli gamonagonis fsevdorealobaSi gadasvlis faqtis

markireba. bartis koncefciis warmoSoba nakarnaxebi iyo avtorisa da

gmiris urTierTzemoqmedebis sferodan “avtori _ mkiTxvelis” komuni-

kaciur wyvilze gadasvlis istoriul-Teoriuli aucileblobiT, magram

Tavad mkiTxvelis problemis warmoqmnam avtoris problemis droebiTi

miCumaTeba gamoiwvia. baxtinisa da frangi mkvlevrebis TeoriaTa princi-

puli gansxvaveba is aRmoCnda, rom bartis, kristevasa da sxvaTa mier

mxatvruli nawarmoebis mravalganzomilebiani sivrcisaTvis ruduneba mis

gaRaribebad Semoiqca, radgan `gmiri_avtori_mkiTxveli~-s komunikaciuri

sferodan amoirTo mniSvnelovani Sualeduri centri da saz-

riswarmomqmneli rgoli. bartisaTvis aseve mniSvnelovani iyo tempora-

luri aspeqti. misi TvalTaxedviT, avtoris dro _ mkiTxvelTan mimar-

TebiT _ aris warsuli, xolo mkiTxvelis dro _ piriqiT, mieltvis da

mieswrafis momavals da intepretaciis uboloo perspeqtivas. mkiTxve-

liseul gaazrebaTa da gagebaTa variaciuloba uzrunvelyofs teqstis

Sinaarsobriv mravalgazomilebianobas, rodesac yovel axal wakiTxvas

mkiTxvelis axali dabadeba mosdevs. swored es aris bartis Teoriis

ZiriTadi azri da Senajeri, romelic gulisxmobs avtoris funqciur

Canacvlebas mkiTxveliT, xolo nawarmoebis daweris procesis Canac-

vlebas kiTxvis procesiT, ese igi, xdeba avtoris da mkiTxvelis saxeTa

funqcionaluri urTierTzeddeba. Tumca ki avtoris gauqmebam gamoiwvia

ავტორის სტილი დაცულია

5

 

mxatvruli teqstis gansakuTrebuli Tvisebis _ `literaturulobis~ _

uaryofa; bartma Semoitana friad niSandoblivi Sesworeba: `amieridan

marTebuli iqneboda gveTqva `weriloba~. avtorTan brZolisa da masTan

Setoqebis saxeliT xorcieldeboda `literaturulobis~ uaryofa da es

srulad da kanonzomierad gamoCnda `nawarmoebidan teqstze~ gadasvlaSi: av-

toris mkiTxveliT Canacvlebas mohyva nawarmoebis teqstiT Canacvleba.

am procesis sapirispiro erTi nayofieri cda iyo saerTaSoriso

koleqtiuri naSromi “avtori da teqsti” (markoviCi...1996: 479). amerikelma,

germanelma, kanadelma, Sveicarielma da rusma mkvlevarebma TavianTi sta-

tiebi miuZRvnes avtoris gaqrobis koncefciaTa kritikas da am problemis

konstruqciul midgomebs. am mimarTulebis mniSvnelovan nabijad unda

miviCnioT Son berkis naSromebi da upirvelesad misi monografia “avto-

ris sikvdili da dabruneba. ritikuloba da subieqturoba bartis, deridasa

da fukos SromebSi” (berki 1993: 199). koleqtiuri naSromis erT-erTi avtori

maTias fraize Tavis statiaSi _ “avtoris gandevnis Semdeg: literaturaT-

mcodneoba CixSi?” _ aanalizebs avtoris gaZevebis sam etaps literaturaT-

mcodneobaSi: formalizmi, struqturalizmi, poststruqturalizmi. am skolaTa

ZiriTad naklad igi miiCnevs funqcionaluri midgomiT gatacebas, rac

literaturuli masalis formalozacias iwvevs, avtori xerxebis krebsam-

de daiyvaneba da mxedvelobaSi ar miiReba nawarmoebis esTetikuri buneba.

bartis koncefciis ZiriTadi kritika da avtoris dabrunebis mo-

Txovna 1990-ian wlebSi gamowveuli iyo ukontrolo hermenevtikuli ga-

azrebiT, daRlilobiT da erTi da imave teqstis invariantuli wakiTx-

vebis simravliT. avtoris TeoriaTa momxreni pirvel planze kvlav avto-

ris Canafiqrs wamosweven, mxatvruli nawarmoebis sazrisis misawvdomad

axdenen avtoris intenciis rekonstruirebas, mxatvruli teqstis mTli-

anobis problemas swavloben da avtors teqstualur centrad ganixilaven.

1990-ian wlebSi anglo-amerikeli kritikosebi ubrundebian mwerlis

SemoqmedebiTi laboratoriis, `avtoris cnobierebis~ kvlevas, swavloben

literaturuli nawarmoebis Seqmnis process, romelSic avtors umniSvne-

lovanesi adgili ukavia. avtoris Tanamedrove Teoriebi avtorisa da

ავტორის სტილი დაცულია

6

 

mkiTxvelis realuri dialeqtikisaken ufro ixreba da ikveTeba axali

universaluri avtoris Teoriebis Seqmnis saWiroeba, sadac gadawydeboda

literaturulobis esTetikuri bunebis ZiriTadi, gamorCenili Tu gada-

uwyveti problemebi, nawarmoebis mTlianobis sakiTxebi da es yvelaferi

gulisxmobs avtoris centrwarmomqmneli funqciisadmi gansakuTrebul

yuradRebas.

ავტორის სტილი დაცულია

7

 

T a v i I

avtoris sakiTxi qarTul literaturaTmcodneobaSi

qarTul literaturaTmcodneobiT sivrceSi avtoris problemas

exeba irma ratianisa da ramaz Wilaias naSromebi. ramdenadac CvenTvis

cnobilia sxva ram sagulisxmo qarTul avtorologiaSi ar Seqmnila.

irma ratianis naSromi “qronotopi ilia WavWavaZis prozaSi” avto-

ris sakiTxs ganixilavs imdenad, ramdenadac monografiis avtori miznad

isaxavs drosivrcis kategoriis analizs ilias SemoqmedebaSi da, ufro

farTod Tu SevxedavT sakiTxs, am konkretuli amocanis wiaR mkvlevris

Zalisxmeva qarTuli realisturi literaturis kanonis dadgeniskenaa

mimarTuli. mxatvruli qronopotopis areali konkretul mxatvrul

samyaroze proeqciisas gulisxmobs “avtoris”, “mTxrobelis”, “personaJis”

literaturaTmcodneobiT kategoriaTa gaTvaliswinebas. swored am

cnebaTa urTierTmimarTebis problematika iCens Tavs ilia WavWavaZis

mxatvruli samyaros qronotopuli analizisas. naSromSi ganviTarebuli

msjelobis gaTvaliswinebiT, SegviZlia gamovyoT realisturi literatu-

risTvis damaxasiaTebeli Taviseburebebi. pirvel rigSi, rogorc avtori

aRniSnavs, me-20 saukunis literaturisgan gansxvavebiT, sadac drosiv-

rcul kategoriebs Soris upiratesoba dros eniWeba, me-19 saukunis

teqstebSi warmdgenilia mxatvruli droisa da mxatvruli sivrcis erTi-

anobis principi. imavdroulad, avtoris TqmiT, realistur literaturaSi

aSkaraa avtori-demiurgis, egreT wodebuli “yovlismcodne” da yovlis-

mxilveli, yvelganmyofi mTxrobelis dominanturi pozicia, sadac avtori

movlenaTa mudmivi damkvirvebeli, Tanamonawile an, ubralod, aRmwereli

mTxrobelia. amgvari pozicia, boris uspenskis sitviT, retrospeqtulia,

vinaidan avtorma winaswar icis, rogor dasruldeba misi nawarmoebi da

momavlis perspeqtividan mogviTxrobs ambavs. mTxroblis msgavsi pozicia

sruliad Secvlilia postmodernistul literaturaSi, sadac triumfiT

gamocxadebul avtoris sikvdils teqstis aRqmisas mkiTxvelis TanaSemoq-

medebis gageba mohyveba. realistur literaturaSi, rasakvirvelia, mkiTx-

ავტორის სტილი დაცულია

8

 

velis roli mniSvnelovania, magram mas avtori/mTxrobeli warmarTavs

sasurveli mimarTulebiT, rac irma ratianis wignSi sxvadasxva xerxiT,

araerTi magaliTiTaa cxadyofili. realisturi kanonis Tanaxmad, “re-

alisti mwerali cdilobs mkiTxvelis moTvinierebas, misi recefciis

procesis garkveul kalapotSi Cagdebas, anu mimarTavs ritorikis xerxs.

realisturi literaturuli kanonis farglebSi mkiTxveli moiazreba

rogorc avtorTan aqtiur dialogSi Cabmuli mosaubre, inteleqtualuri

partniori, romelic usmens avtors da romlis mxardaWrasac mudmivad

saWiroebs avtori” (ratiani 2009: 148-149). amgvari mkiTxveli izeriseul

implicitur mkiTxvels mogvagonebs, romelsac izeri jon ostiniseul

“ilokuciur aqts” adarebs _ ilokuciuri aqti azrs iZens maSin, rodesac

mosaubre da recipienti erTmaneTs ugeben.

rogorc iTqva, irma ratianis naSromSi moxmobilia magaliTebi,

romlebSic avtori-demiurgis “yovlismcodne” da “yovlisSemZle” statusi

iCens Tavs. magaliTad “kacia-adamianSi” aSkaraa avtoris, rogorc movle-

naTa maregulireblis funqcia: ”rogor ara! gavaTaveb, magram iciT, riTa?

imiTi, rom luarsabis bedniereba dairRveva”. am mizniT mkvlevars

Semoaqvs “avtoriseuli dro-sivrcisa” da “mkiTxveliseuli dro-sivrcis”

cnebebi, sadac “avtoriseuli da mkiTxveliseuli qronotopuli modelebi

esadagebian literaturuli teqstis garegan formas da mxatvruli qro-

notopuli modelis gaazrebisa da aRqmis sxvadasxva poziciebad gvev-

linebian” (ratiani 2006: 145). maTi mimarTeba teqstTan, avtoris TqmiT,

faseulia mxolod da mxolod esTetikur doneze.

avtoris TqmiT, “kacia-adamiani?!” miekuTvneba TxzulebaTa im rogs,

romelSic Txroba mesame piriT warmoebs, magram ar aris personifici-

rebuli. Txrobas awarmoebs pirobiTi mTxrobeli, romelic ar gardaiq-

mneba realur moqmed pirad da ar monawileobs nawarmoebSi aRweril mov-

lenaTa msvlelobaSi. Txrobis principis TvalsazrisiT “kacia-adamiani?!”

mkveTrad gansxvavdeba Txzulebebisgan _ “mgzavris werilebi” da “glaxis

naambobi”. აvtori gareSe damkvirvebelia da sruliad aSkarad areguli-

rebs damokidebulebas realur samyarosa da da mxatvrul mikrosamyaros

ავტორის სტილი დაცულია

9

 

Soris. regulirebis procesi avtoris calkeuli Sefasebebis, msjelobis,

daskvnebis yalibSi mimdinareobs.

TxzulebaSi “kacia-adamiani?!” ganfenili avtoriseuli dro-sivrce

ori dro-sivrculi modelis erTinobas gvTavazobs _ realuri da

konceptualuri drosivculi modelebisa.

avtori realuri awmyos poziciidan aRwers TxzulebaSi mimdinare

moqmedebas. Sesabamisad, Txroba warsuli gramatikuli drois formebs

eyrdnoba.

aq mizanSewonilad migvaCnia drois egreT wodebuli “wertil-

xazovani” gagebis Semotana. specialur literaturaSi es termini perso-

naJTa cxovrebaSi droiTi velebis urTierTmimarTebas ganmartavs”. aq

irma ratians mohyavs vladimir muxinis Tvalsazrisi, romlis mixedviTac

“es aris personaJTa ganumeorebeli grZnobebis, fiqrebis, vnebebis co-

cxali, uSualo Sejaxebebis dro, dro am Sejaxebis Sedegad personaJTa

cxovrebaSi warmoqmnili axali cxovrebiseuli “xazebisa”, romlebic

xSirad personaJTa Semdgom beds gansazRvraven”. mas SeiZleba ufro

rTuli struqturuli funqciac mivaniWoTo, ganagrZobs mkvlevari, _

avtoris, anu pirobiTi mTxrobelisTvis specifikuri realuri droisa da

siuJetisaTvis specifikuri mxatvruli drois modelebis struqturuli

kontaqtis asaxvis funqcia. am SemTxvevaSi “wertil-xazovani” dro war-

moadgens avtoriseul anu realuri poziciis personaJiseul, anu mxat-

vrul poziciasTan Sejaxebis dros, da dros im siuJeturi xazebisa da

monakveTebisa, romlebic arsebobdnen am Sejaxebamde da viTardebian mas

Semdeg. TiTqmis yvela siuJeturi xazi amzadebs niadags axali Sepiris-

pirebisaTvis. aq “Sejaxeba” dapirispirebis mniSvnelobiT gaiazreba.

Txzuleba “kacia-adamiani?!” qmnis wertil-xazovani modelis Cveneuli ga-

gebis realizebis precedents.

avtoriseuli CanarTebi, msjelobebi, mimarTebebi upirispirdeba ama

Tu im personaJis pozicias konkretuli, lokaluri Sexvedris wertilSi,

romelic aboloebs winamaval siuJetur pasaJs da romlisganac saTaves

iRebs axali siuJeturi xazi.

ავტორის სტილი დაცულია

10

 

irma ratiani ilia WavWavaZis Semoqmedebas Txrobis dro-sivrculi

orientaciis gansxvavebul formaTa rakursSi ganixilavs. saqme exeba

pirveli da mesame piriT warmoebul TxrobaTa diferencirebul warmo-

Cenas da Sesabamisi daskvnis gakeTebas. ori tipis Txrobis gansxvavebu-

lobas swored dro-sivrculi pozicia ganapirobebs. samecniero litera-

turaSi SeniSnulia, rom pirveli piriT warmoebuli Txrobisas teqsti

mTxrobelis droiT gamocdilebazea orientirebuli. misi mdebareoba

drosa da sivrceSi gansazRvravs nawarmoebis droiT da sivrciT urTi-

erTobebs. mesame piriT warmoebuli Txrobisas msgavsi orientacia ar

arsebobs: movlenebi aisaxeba ukve momxdaris poziciidan. aqedan gamom-

dinare, pirveli piriT warmarTuli Txrobisas gamoiyeneba namyos, awmyosa

da myofadis gramatikuli drois formebi, mesame piriT warmarTuli

Txrobisas ki ZiriTadad namyo drois formebi ixmareba.

gamodis, rom pirveli piriT warmarTuli Txrobis SemTxvevaSi

teqsti emyareba mTxrobelis dro-sivrcul konteqsts, xolo mesame piriT

warmoebuli Txrobisas mTxrobelis dro-sivrculi konteqsti oden gare

damkivirveblis qronotopis funqciiT Semoifargelba. mkvlevari svams

kiTxvas imis Taobaze Tu ra roli unda eniWebodes am SemTxvevaSi

realur dro-sivcul konteqsts, romelSic imyofeba avtori? mxatvruli

da realuri dro-sivrculi modelebis mimarTebis araerTgvarovnobas,

erTi mxriv, mTxrobelis qronotopuri sistemis funqciuri araerTgva-

rovnoba ganapirobebs, meore mxriv ki _ im literaturuli principebis

specifika, romelTa pirobebSic iqmneba teqsti. irma ratiani xazgasmiT

aRniSnavs, rom misi ganxilvis sagans realizmis literaturuli princi-

pebi warmoadgens.

am zogadi msjelobis Semdeg warmoadgens mkvlevari ilias Semoqme-

debis analizs. avtoris TqmiT, “mgzavris werilebSi” Txroba pirveli

piriT warmoebs da aris personificirebuli. mTxrobelia personaJi _

mgzavri, mgzavri-mTxrobeli, romelic saubrobs Tavsi Tavze pirveli

piriT da amitomac aRiqmeba moqmed pirad. Sesabmisad, iSvis problema, Tu

ramdenad Seesatyviseba personificirebuli mTxrobelis msoflmxedve-

lobrivi pozicia avtoris pozicias? rogoria avtoris dro-sivrculi

ავტორის სტილი დაცულია

11

 

velis mimarTeba mxatvrul dro-sivrcul velTan? msoflmxedvelobrivi

TvalsazrisiT, rogorc avtori brZanebs, “aq yvelaferi wesrigSia”: Txzu-

lebis personaJi-mTxrobeli savsebiT iziarebs avtoris Sexedulebebs,

aqtiurad gamoxatavs mis subieqtur pozicias. metic SeiZleba iTqvas, rom

avtoris msoflmxedvelobrivi principebi mxatvrulad realizdeba perso-

naJi-mgzavris azrovnebis procesSi. mkvlevris avtoritetuli gancxade-

biT, ufro rTulad dgas qronotopuli modelis urTierTmimarTebis

sakiTxi. teqsti, marTalia, eyrdnoba avtoris dro-sivcul gamocdilebas,

magram personaJi-mgzavri-mTxrobelisa da avtoris dro-sivrculi velebi

pirobiTad Tu emTxveva erTmaneTs: “mgzavri werilebi” aris literatu-

ruli teqsti da masSi arsebuli mxatvruli pirobiTobis atmosfero

avtorisa da mTxrobeli personaJis dro-sivrculi qronotopis sruli

erTmniSvnelovnobis saSualebas ar iZleva.

avtoris daskvniT, “mgzavris werilebSi” realuri da mxatvruli

dro-sivrculi plastebis urTierTmimarTeba realizdeba uSualod pirve-

li piriT warmarTuli TxrobiT. Txroba personificirebulia. realuri

dro-sivrculi sistemis modificirebuli varianti _ avtoris dro-siv-

rculi veli uaxlovdeba mxatvrul dro-sivrcul vels, magram mkveTrad

gamoxatuli mxatvrul-pirobiTi atmosfero da gramatikuli drois for-

mebi sruli izomirfizmis saSualebas ar iZleva. realuri da mxatvruli

dro-sivrculi plastebis lavirebisas ikveTeba avtoris moqalaqeobrivi

da msoflmxedvelobiTi pozicia.

yuradRebas iqcevs avtoris msjeloba “glaxis naambobis” gansxvave-

bulad warmodgenil stilze, sadac Txroba jer pirveli piriT warimar-

Teba da avtori sruliad SeuniRbavad warmodgeba avtoris rolSi. iwyeba

avtori-mTxrobelis ukve formirebuli tipis zogadi msjelobiT, rome-

lic im poziciis erTgvar winasityvaobad unda ganvixiloT, romelsac

avtori yvela gadamwyvet momentSi ikavebs. es erTgvari awmyo drois

formiT gadmocemuli avtoriseuli prologi sruliad garkveul avtori-

seul koncefciad unda ganvixiloT.

Txzulebis qronotopuli analizisas irma ratians Semoaqvs da

amkvidrebs “konceptualuri dro-sivrcis” cnebas. samecniero literatu-

ავტორის სტილი დაცულია

12

 

raSi damkvidrebuli mosazrebiT, konceptualuri dro-sivrce aris re-

aluri droisa da sivrcis asaxva im mosazrebebis doneze, romlebic yve-

lasaTvis erTsa da imave azrs atareben (egorovi 1985: 33-44). konceptu-

aluri dro-sivrculi modeli SeiZleba ganisazRvros rogorc ganyene-

bul msjelobaTa erTianoba, sadac vlindeba avtoris mimarTeba realuri

droisa da sivrcisadmi, anu vlindeba avtori msoflmxedvelobrivi pozi-

cia, misi msoflmxedvelobrivi simarTle. Sesabamisad, konceptualuri

qronotopuli modelis arseboba nawarmoebSi uzrunvelyofs realuri

dro-sivculi modelis sistemis uSualo mimarTebas mxatvrul dro-

sivcul sistemasTan.

mkvlevaris teqstze uSualo dakvirvebiT, “glaxis naambobis”

pirveli Tavi savsebiT pasuxobs konceptualuri dro-sivrcisaTvis speci-

fikur moTxovnas _ am pasaJSi realuri samyaros avtoriseuli inter-

pretaciaa mocemuli. Semdeg ukve xdeba Txrobis transformireba, rac

imiT gamoixateba, rom avtori aris mTxrobeli, romelic awmyos pozi-

ciidan aRwers konkretul droiT da sivrciT garemos da Tavis moqme-

debas am garemoSi. personaJis _ glaxas gamoCenas Tan axlavs realuri da

mxatvruli droiTi da sivrciTi modelebis gamijvnis procesis dasawyisi:

avtoriseuli dro-sivrce, romelic realuri dro-sivrcis modifikacias

warmoadgens, emijneba mxatvruls. avtoriseuli sivrce emijneba persona-

Jiseul sivrcesac, avtoriseuli dro _ personaJiseul dros. amjerad

irma ratians Semoaqvs “vertikaluri” da “horizontaluri” sivrciTi

modelebis cnebebi da wers, rom am cnebebis damkvidrebiTa da sivrculi

plastebis amgvari definiciiT gaadvildeba realur da mxatvrul

sistemaTa urTierTmimarTebis aRqma. “vertikaluri” sivrciTi modeli

personaJiseuli sivrculi plastebis opozicias asaxavs: erTi mxriv,

mocemulia personaJis _ glaxas kuTvnili statikuri, lokaluri sivrce,

SemozRuduli Zveli “Tavminebebuli” sabZliT, magram, meore mxriv, aRwe-

rili sivrcis statikurobas upirispirdeba is dinamikuri mxatvruli siv-

rce, romelic Semdgomi Txrobis procesSia gamovlenili da romelSic

personaJi namyo drois planSi moqmedebs. amgvari sivrciTi opozicia

qmnis Txzulebis funqciurad mniSvnelovan vertikalur sivrcul mo-

ავტორის სტილი დაცულია

13

 

dels, romlis wiaRSic yalibdeba personaJis eTikur-fsiqologiuri

portreti.

“horizontaluri” sivrciTi modeli gaazrebul unda iqnas rogorc

personaJiseuli da avtoriseuli, anu mxatvruli da realuri sivrculi

plastebis opozicia. personaJiseuli sivrce Semofarglulia sabZliT,

romlis miRmac sxva cxovreba duRs. avtoris marTebuli dakvirvebiT,

sabZel-garesamyaros opozicia qmnis horizontalur sivrciT models da

asrulebs Zalze mniSvnelovan esTetikur funqcias _ am opoziciiT

vlindeba Txzulebis dedaazri: pirovnebis/personaJis martosulobisa da

garesamyaros/avtoris mier misi aRqmisa da Tanadgomis sakiTxi.

rogorc literaturaTmcodneni SeniSnaven, droiT-kompoziciuri

formebis kvleva nayofieria mxolod im SemTxvevaSi, Tu igi aRrmavebs

Cvens warmodgenas mocemuli nawarmoebis humanuri bunebis Sesaxeb. irma

ratianis dakvirvebiT, “glaxis naambobi” am azris dasturyofaa, radgan

Txzulebis sivrculi modelis struqtura SesaniSnavad esadageba mwer-

lis msoflmxedvelobriv poziciasa da adamianur simarTles.

avtoriseuli sivrce gansxvavdeba ara marto personaJis lokaluri

mikrosivrcisagan, aramed personaJis monaTxrobSi warmodgenili ufro

masStaburi mxatvruli sivrciTi fonisagan.

dabolos, daskvnis saxiT irma ratiani wers, rom horizontaluri

sivrciTi modelis gaazreba droiTi struqturebis urTierTmimarTebis

gauTvaliswineblad SeuZlebelia. avtoriseuli drosa da personaJiseuli

drois mimarTeba gadamwyvet rols asrulebs orive maTganis sivrciTi

plastebis ganlagebisas.

avtori realuri drois farglebSi moqmedebs, misi dro kaleidos-

kopuria, cvalebadia: dilas cvlis saRamo, saRamos _ dila da a.S. amis

sapirispirod, personaJis dri statikuria da es modeli aSkarad emijneba

avtorisaTvis damaxasiaTebel realuri drois dinamizms.

SeiZleba iTqvas, rom irma ratianis aRniSnul naSromSi warmodgeni-

li avtoris sakiTxisadmi miZRvnili pasaJebi qarTul literaturaTmcod-

neobiT sivrceSi qmnis mxatvruli samyaros kvlevis efeqturi xerxis da-

nergvis mSvenier precedents.

ავტორის სტილი დაცულია

14

 

avtorologiuri kvlevis sakiTxs moeZRvna ramaz Wilaias sadoq-

toro naSromi “avtori da sinamdvilis aTvisebis problemebi”. mkvlevari

xedvis axleburi poziciebidan yuradRebas miaqcevs literaturisa da

sinamdvilis urTierTzemoqmedebis sakiTxs da SesavalSive aRniSnavs, rom

literatura Tavisad moaqcevs sinamdvilis ama TuU im movlenas da ukve

gadamuSavebuls, struqturulad Camoyalibebuls, ubrunebs mas Semdgomi

transformaciisaTvis.

adamianisa da garesamyaros SeTanasworebis gzebis Ziebisas mkvle-

vari wina planze wamoswevs narativis kvlevis problemebs. narativis

SesaZleblobaTa Semecnebas didi xnis tradicia aqvs literaturis

Teoriasa Tu lingvistikaSi, magram humanitaruli mecnierebebis konteq-

stSi misi arealis mniSvnelovani gafarToeba SedarebiT axalia da gasu-

li saukunis 80-iani wlebidan iRebs saTaves. Ddasavleli mkvlevrebi war-

moaCenen narativis mravalsaxeobas da aRniSnaven, rom narativi, erTi

mxriv, avlens realobis mkveTrad gamoxatul individualur an speci-

fikur situaciismier versiebs da, meore mxriv, igi gamoiyeneba iseT

Camoyalibebul formebSi, rogorebicaa Janrebi, siuJeturi struqturebi,

naambobis paraleluri xazebi da sxva. amdenad, aRniSnavs mkvlevari,

“monaTxrobi istoria da masSi CarTuli mTxrobeli Tu Semqmneli, is

garemo, romelSic Txroba warmoebs, mibmulia Zireul kulturul-

istoriul struqturas[...] sxvadasxva movlenebi da istoriebi aramarto

xdeba, aramed mas hyvebian kidevac. araiSviaTad, Zneli gasarkvevi xdeba

vin aris mTxrobeli (vin hyveba ambavs) da ra velSi moiazreba is. zogjer

mTxrobeli is piria, romelic zegavlenas axdens gareSemomyofebze da,

imavdroulad, Tavadac ganicdis ukuzegavlenas [...] istoriebis da movle-

nebis Txroba garkveuli “poziciiT” warmoebs da isini lokalur mora-

lur konteqstSi “xdeba”; mTxrobelTa “ufleba-movaleobebi” bevrwilad

gansazRvraven avtoriseul “adgilsamyofels” am velSi” (Wilaia 2009: 4-5).

naSromis, TuU SeiZleba iTqvas, erTgvarad kondensirebuli da

gadamuSavebuli varianti mocemulia missave wignSi “teqsti teqstebze”

(Wilaia 2009).

ავტორის სტილი დაცულია

15

 

mkvlevari ganixilavs e.w. literaturaTmcodneobiTi samkuTxedis _

teqsti, avtori, mkiTxvelis urTierTmimarTebis problemebs da wina

planze wamoswevs sakiTxs Tu ramdenadaa dacilebuli naSromi mis

Semqmnels. avtorisa da teqstis urTierTmimarTeba, rogorc ramaz Wilaia

aRniSnavs, “orgemagea _ calkerZ, nawarmoebi da avtori mWidro kavSirSia

erTmaneTTan, imdenad, ramdenadac qmnilebaSia gansaxovnebuli mTeli

avtoriseuli gamocdleba. meore mxriT, nawarmoebi zogadadamianur

kulturul nakadSia CarTuli, misiT ibadeba da masve unda daubrundes.

Dasrulebuli nawarmoebi aRqmiseul sferoSi iwyebs axal sicocxles.

araiSviaTad, am axali sicocxlis logika ar emTxveva avtoriseuls,

moulodnelic ki SeiZleba gaxdes misTvis. xelovnebis nimuSi sakuTari,

zesubieqturi logikis matarebelia” (Wilaia 2009: 15).

Mmkvlevari yuradRebas miaqcevs avtorologiis imgvar fundamentur

koncepts, rogoricaa intencia, romelic fenomenologiuri filosofiis

SexedulebaTa gaTvaliswinebiT, gaigeba rogorc mizandasaxuloba, Cana-

fiqri da avtoriseuli cnobiereba. tradiciuli warmodgenis mixedviT

nawarmoebis arsi avtoriseul intencias etoleboda, magram gasuli

saukunis 60-iani wlebidan moyolebuli, nawarmoebis Sefasebisas avtori-

seuli intenciis mniSvneloba eWvqveS dadga da ugulebelyofilic ki

iqna. am tendencias xeli Seuwyves rusuli formalizmis, amerikuli New

Critiks-is da franguli struqturalizmis warmomadgenlebma. am, rogorc

mkvlevari aRniSnavs, “uxerxuli situaciis dasaZlevad”, araiSviaTad

mimarTaven mesame gzas, romlis mixedviTac literaturulad mniSvne-

lovnad mkiTxveli moiazreba.

saqme is gaxlavT, rom nawarmoebis arss gansazRvravs ara is, Tu

ramdenadaa gajerebuli personaluri (avtorismieri) TvisebebiT, aramed

is, rom igi kacobriuli suleirebis saxeliT gvesaubreba. xelovnebis

nawarmoebSi ar unda veZeboT oden piraduli, _ es misi SezRudulobis

maniSnebelic ki SeiZleba iyos _ aramed zogadi, obieqturi. amrigad,

mxatvruli nawarmoebi erTgvarad zeadamianuri da zepirovnulia, radgan

masSi warmodgenilia avtorismieri/mxatvrismieri naRvawi da ara misi

individualuri sawyisi. individs, rogorc mkvlevari wers, “SeiZleba

ავტორის სტილი დაცულია

16

 

axasiaTebdes axirebebi, survilebi, hqondes piradi miznebi, magram ro-

gorc mxatvari igi ‘adamiania’ am sityvis uzenaesi gagebiT, koleqtivis-

mieri adamiani, matarebeli da Semqmneli kacobriuli, aracnobierad

moqmedi sulisa” (Wilaia 2009: 17).

ramaz Wilaia kritikulad udgeba mosazrebas, romlis mixedviTac

mxatvrul qmnilebaSi avtorismieri sawyisi dakninebulia. es tendencia

gasdevs rogorc mixail baxtinis (baxtini 1965), aseve rusuli forma-

lizmisa da New Critiks-is warmomadgenelTa Sromebs. mkvlevris formuli-

rebiT, “literaturis Teoria zedmeti simkacriT moekida tradiciuli

literaturaTmcodneobis mier avtoris rolis gadaWarbebulad Sefasebas.

< ... > umarTebuloa avtoris araTu daknineba, aramed ugulebelyofac”

(Wilaia 2009: 18). amave konteqstSi, exeba ra avtoris rogorc litera-

turis maorganizeblis intenciis eniT Canacvlebisa da, Sesabamisad, misi

gaqrobis/mokvdinebis sakiTxs, ganxilulia franguli struqturalizmis

warmomadgenelTa naSromebic.

avtoris problema, sazogadod, ar aris oden literaturaTmcod-

neobiTi samkuTxedis erT-erTi Semadgenlis gamowvlilviT ganxilvis

sakiTxi. igi gacilebiT globalur sakiTxebs ukavSirdeba da upiris-

pirdeba kidec mas, radgan “literatura da globalizeba dapirispire-

buli praqtikebia” (Wilaia 2009: 26). saqme is aris, rom literaturaSi

sWvivis “erovnuli suli” (rogorc amas herderis cnobili Teoria

miuTiTebda) da rodesac “kulturaTa erovnuli tradiciebi iTrguneba

globalizebuli sivrciT” (Wilaia 2009: 27), logikuria da marTebulic,

rom radikalizmiT aRbeWdil ultraTanamedrove meTodologiebi sifr-

TxiliT miviRoT da ganvixiloT.

Mmkvlevari erovnuli cnobierebis, nacionalur TaviseburebaTa

reprezentatorad saxavs lkiteraturul gmirs, romelic, Tavis mxriv,

avtoriseuli idealis xorcSesxmaa. saxeobrivi struqturis Tvalsaz-

risiT literaturul gmirSi dominanturia xasiaTi, romelic saSualebas

iZleva “ganvixiloT asasaxavi pirovnebis moqmedeba rogorc kanonzomieri,

garkveuli cxovrebiseuli mizezis Tvisobrivi kavSiri. es aris Sinaarsi

da kanoni (motivacia literaturulio gmiris qcevisa)” (Wilaia 2009: 34).

ავტორის სტილი დაცულია

17

 

erTi sityviT, gmiris saqcielsa da sabolood xasiaTSi isaxeba erovnuli

suli da sulikveTeba da amdenad igi gvevlineba gmiris mTavar Camom-

yalibebel Zalad. amitom axal droSi literaturul gmirTa moqmedeba

xasiaTiT aixsneba da, Sesabamisad, istoriis mxatvruli “arsis gaxsna”

tipur xasiaTTa saSualebiT xdeba. axal droebaSi adamiani sakuTar Tavs

tipuri xasiaTis mxatvruli Cvenebis wiaR Seimecnebs. TviT mokle Camo-

naTvalic ki rad Rirs: “iluziebs ‘damSvidobebuli’ adamiani, ‘msoflio

sevdis’ gmiri, ‘zedmeti adamiani’, ‘patara adamiani’, nihilistebi, ‘erTsa-

aTiani raindebis’ seria (nekrasovi, turgenevi), tolstois gmiris sulieri

xetiali, dostoevskis gmiris msjavri kacobriobaze; ‘dakarguli Taoba’

(heminguei, oldingtoni), ingliseli ‘gajavrebuli axalgazrdoba’, ‘bit-

nikebi’ (keruaki)” (Wilaia 2009: 36).

sayovelTaodaa cnobili avtorisa da gmiris urTierTmimarTeba

mixail baxtinis aw ukve qrestomaTiad qceuli mosazrebidan, romlis

mixedviTac, nawarmoebis umniSvnelovanesi waxnagi aris avtoris erTiani

reaqcia gmiris mTlianobaze. pirovnebis mxatvruli Secnoba ori, Tanas-

woruflebiani subieqtis dialogiT xorcieldeba. “avtori, literaturu-

li nawarmoebis struqturiT, gmirze ki ar gvesaubreba, aramed es gmirTan

misi saubaria ufro” (Wilaia 2009: 54). amdenad gmiris mTlianobiTi xati

aris sistema, romelic maorganizebeli dominantebisgan Sedgeba da es

yvelaferi Tavs iyris avtoris TvalTaxedvis fokusSi. es iyo XIX

saukunis prozis ZiriTadi maxasiaTebeli. magram gasuli saukunis lite-

raturis fundamentur movlenad adamianis gaucxoebisa da “pirovnebis

rRvevis” sakiTxi mogvevlina. franguli “axali romanis” warmomadgenlebi

acxadebdnen, rom gmiris gaqroba sruliad bunebrivi movlena iyo, rac

imas niSnavda, rom klasikuri literaturisaTvis damaxasiaTebelma pirov-

nul sawyisze aRmatebulma warmodgenam gza dauTmo naklebad anTropo-

centristul cnobierebas. amiT imas mivaniSnebT, rom ramaz Wilaias mier

warmodgenili epoqebis wiaR literaturuli gmiris transformaciis

dinamika avtoris cnobierebis cvalebadobasac asaxavs da am yvelafers,

sabolood, adamianis, pirovnebis problemasTan mivyavarT. mkvlevari am

sakiTxs literaturis mxatvrulobas ukavSirebs, radgan, “mxatvruli

ავტორის სტილი დაცულია

18

 

literaturis ZiriTadi sakiTxia pirovnebis fsiqo-socialuri mniSvne-

lobis Cveneba, rac ukavSirdeba adamianTmcodneobis kompleqsur kvlevas.

swored literaturis mxatvruloba e.i. ganzogadebuloba (realurisa da

gamonagonis Serwyma) saSualebas iZleva pirovnebis xasiaTis modelire-

bisa, amdenad, sasurveli idealis qadagebisa da arasasurvelis dagmobi-

sa” (Wilaia 2009: 62). amdenad, mkvlevari ar eTanxmeba struqturaliste-

bisa da poststruqturalistebis Tvalsazriss da moiSveliebs amerikeli

literaturaTmcodnis, r. eliotis Tvalsazriss, romlis mixedviTac

isini (struqturalistebi da poststruqturalistebi) “cdiloben saer-

Tod uari ganacxadon pirovnebis (the self), rogorc cnobieri subieqtis,

gagebaze. < ... > amgvari TvalTaxedviT, adamiani, rogorc Semoqmedebis

centri Tu Tavwyaro, ugelebelyofilia” (Wilaia 2009: 63).

Mmxatvruloba literaturis ZiriTadi sakiTxia da ramaz Wilaias

sadisertacio naSromis erTi Tavi (“mxatvruli nawarmoebis mxatvru-

loba”) swored am sakiTxs eZRvneba. mkvlevari xazgasmiT aRniSnavs, rom

“mxatvruloba arc raime gankerZoebuli Tvisebaa da arc calke arsebul

maxasiaTebelTa mTlianoba. igi erTiani, organuli, dasrulebuli mov-

lenaa; masSia gansaxovnebuli yvela is xelovnebiseuli elementi, rome-

lic erTianad vlindeba mxatvrul saxesa Tu xatSi” (Wilaia 2006: 24).

struqturuli poetikis adeptebi mxatvrulobis sinTezurobaze lapara-

kobdnen da miiCnevdnen mas sxva danarCen niSanTa naerTad. mkvlevari ar

iziarebs am Tvalsazriss, radgan mxatvruloba “nairgvar struqturaTa

universaluri mTlianobaa. < ... > igi erTiani, organuli, dasrulebuli

movlenaa; amaSia gansaxovnebuli yvela is xelovnebiseuli elementi,

romelic erTianad vlindeba mxatvrul saxesa Tu xatSi” (Wilaia 2005: 24).

mxatvruloba SeanivTebs cxovrebas, mxatvrul saxes da mis struqturas

da ase xdeba Sinaarsis formadqceva, romelic usasrulo procesia da

xelovnebis arsic swired am procesSi gamosWvivis.

ავტორის სტილი დაცულია

19

 

Ta v i I I

avtoris Teoriis formireba

rusul literaturaTmcodneobaSi

XIX saukunis realisturma literaturam mravalwaxnagovani

sinamdvilis asaxvis imgvar ostatobas miaRwia, rom balzakis, floberis,

turgenevisa Tu tolstois romanebis mkiTxvels eCveneboda, rom igi am

gmirebs uSualod, rogorc cocxal adamianebs icnobda, romlebsac cxov-

rebaSi Sexvedria. realizmis esTetikisaTvis uaRresad mniSvnelovani es

unari _ literaturaSi cocxali tipebis Seqmnisa, cxovrebis “TviT cxov-

rebis formebiT” qmnadobisa badebda gamosaxvis sruli obieqturobis

iluzias, xolo drodadro avtoris mier gmirTa ganusjelobisa _ ilu-

zias, romelsac ukve gangeb qmnidnen imgvari didi mxatvrebi, rogorebic

iyvnen floberi Tu mopasani. dasavleTevropulma naturalizmma amgvari

obieqturoba sinamdvilis kvlevis Taviseburi meTodiT Seqmna.

realizmma Sva mimndobi, “gulubryvilo mkiTxvelic”, romelic xe-

lovnebaSi Seqmnil cxovrebas realobad aRiqvamda da msjelobda masze

rogorc realobaze, iwonebda an kicxavda mwerlis mier “gamoyvanil”

xasiaTebs, iRebda magaliTebs gmirebisgan da a.S. xelovnebis ase gulub-

ryvilod aRqmis am unars sagangebod iyenebdnen mxatvrebi, romlebic

cdilobdnen “moewamlaT” mkiTxveli Tavisi RirebulebebiT da Rrma

zegavlena moexdinaT adamianis gulsa da grZnobaze. Tumca ki nawarmoebis

aRqmas es viTareba da amgvari ganwyobileba ver amoiwuravs da mxolod

am faqtorebze ar daiyvaneba; metic SeiZleba iTqvas _ amgvari gulub-

ryviloba metwilad sawinaaRmdegoc kia xelovnebis principebisa.

XX saukunis 30_40-iani wlebSi sabWoeTSi gabatonebuli socialur-

politikuri viTareba xelsac ki uwyobda da aqezebda kidec litera-

turaTmcodneobas angariSi gaewia “gulubryvilo mkiTxvelis” survilebi-

sa da moTxovnilebebisaTvis da amis mizezi isic iyo, rom daumuSavebeli

iyo literaturis poetikisa da esTetikis bevri sakiTxi, rasac Tan er-

ავტორის სტილი დაცულია

20

 

Tvoda zemoTmoniSnuli sakiTxebis administraciuli xerxebiT gadaWra.

da mainc seriozuli literaturaTmcodneni didad ar dagidevdnen lite-

raturaze im gaubraloebul warmodgenas da kvlav da kvlav Teoriis

fundamenturi sakiTxebiT iyvnen dakavebuli; swored amis gamo drodadro

maT upirispirdebodnen retrogradebi.

literaturaTmcodneobiT azrze marTlac revoluciuri roli Seas-

rula 1929 wels gamosulma da 1963 wels xelmeored gamocemulma mixail

baxtinis wignma “dostoevskis poetikis problemebi”, rasac mohyva misi

wignebisa da publikaciebis mTeli wyeba, romelTac arsebiTad Secvales

warmodgena literaturul nawarmoebsa da literaturaTmcodneobis amo-

canebsa da SesaZleblobebze. mixail baxtinis naSromebi bunebrivad

iTxovda mecnierebisa da literaturaSi azrovnebis kulturis donis

radikalur amaRlebasa da kategorialuri aparatis Secvlas. Rirebuleba-

TaAam gadafasebaSi didi roli iTamaSa 1965 wels gamosulma lev vigot-

skis wignma “xelovnebis fsiqologia”.

ukve 60-iani wlebis dasawyisidanve literaturaTmcodneobam daiwyo

30-40-iani wlebis dogmatur warmodgenaTa daZleva. mTavari Teoriuli

problema, romlis gadawyvetasac unda Seeqmna amosavali wanamZRvrebi

literaturuli nawarmoebis sworad gagebisa, iyo Sinarsisa da formis

problema. 50_60-ian wlebSi msoflio literaturis institutSi (ИМЛИ)

damuSavebuli mxatvruli formis Sinaarsis Teoria iqca literaturaT-

mcodneobis mniSvnelovan miRwevad da am sferoSi gza gauxsna mxatvruli

literaturis poetikis kvlevas.

mxatvruli nawarmoebis Sesaxeb zogadTeoriul warmodgenebis, misi

formis Sinaarsobrivi mxaris wamoCenaSi, Camoyalibebasa da ganviTarebaSi

aranaklebi roli iTamaSa struqturalizmma, romelmac mravalmxriv gana-

piroba literaturuli nawarmoebis Tanamedrove poetikis Seqmna. struq-

turalizmma gadaamuSava da axal doneze aiyvana rusuli formaluri

skolis ideebi; swored struqturalistebis naSromebma da pirvel rigSi

iuri lotmanis wignebma, aCvena pirvelad realurad nawarmoebis sistemu-

roba da realuri erTianoba, misi organizaciis yvela momentis mxatvru-

li Sinaarsi, SesaZlebeli gaxada misi mxatvruli formis Sesaxeb cal-

ავტორის სტილი დაცულია

21

 

mxriv-formalisturi wamorgenebisgan gaTavisufleba, Seqmna garkveuli

kategorialuri aparati nawarmoebis rogorc mTelis mxatvruli formis

Sinaarsis analizisaTvis. amJamad maTTvisac ki, vinc ar iRebda specifi-

kur struqturalistur terminologias da mxatvruli teqstis kvlevis

struqturalistur xerxebsa Tu xelovnebis rogorc “meoreuli mamode-

lirebelis sistemis” Sesaxeb warmodgenebs, mxatvruli nawarmoebi war-

mosdga da gaixsna rogorc Sinaarsobrivi erTianoba, romlis yiveli

elementic funqciuria da misi ganxilva SeuZlebelia kavSirTa im sis-

temis gareSe, romelSic igi Sedis, da sazrisis im sistemis gareSe, ro-

melSic igi monawileobs. forma axdens mxatvruli teqstis _ rogorc

avtoris sinamdvilesTan erTiani damokidebulebis realizaciis _

organizebas.

60-70-ian wlebSi mxatvruli nawarmoebis rogorc mTlianobis Sesa-

xeb warmodgena gaformda bevr literaturaTmcodnesTan da maTgan unda

gamovyoTo nikolai gei da misi wigni “sityvis xelovneba. literaturis

mxatvrulobis Sesaxeb” (gei 1963:). aq pirvelad warmoCnda mxatvruli

nawarmoebis rogorc mTlianobis Seaxeb koncefcia. geim aCvena, rom

mxatvruli nawarmoebi meqanikuri ki ara, organuli, dasrulebuli siste-

maa, romelic warmoiSvis mravali elementis Sinaarsobrivi principiT, da

Tavis mxriv yvela am uamrav mimarTebas ZaluZs iSvas da warmoiSvas maTi

sistemaSi moqcevisa da CarTvis wyalobiT. “mimarTebaTa am sistemaSi

xdeba sityvis gardaqmna saxed, xolo formisa Sinaarsad, Cndeba Sinaarsi,

romelic ver iarsebebs misi formis gamovlenis gareSe, da qreba sityva

rogorc Cveulebrivi, sadagi enis elementi” (gei 1963: 333).

mxatvruli nawarmoebi warmogvidgeba ukve rogorc azrobrivi mTli-

anoba, romlis yoveli elementic unda ganvixiloT swored am mTelTan

kavSirSi da mimarTebaSi, romelic iqmneba mxatvruli teqstis organiza-

ciis uklebliv yvela doneze. amrigad, axlidan da amasTnave sruliad

axal doneze gacocxlda “hermenevtikuli wris” Zveli principi. axla es

principi xsnis poeturi nawarmoebis mxatvruli formis Sinaarss, poeturi

sityvis gansakuTrebul bunebas. 70-ian wlebSi nawarmoebis mxatvruli

ავტორის სტილი დაცულია

22

 

formis mTlianobis koncefciam Tavis ganviTareba hpova mixail girSma-

nisa da roman gromiakis naSromebSi.

Tanamedrove mecnierebas miaCnia, rom mxatvruli Sinaarsi _ es cal-

keuli xasiaTebi, ideaTa mdgomareoba ki ar aris, aramed mxatvruli Sina-

arsis yvela elements Soris urTierTmimarTebaTa sistema _ bmuloba da

ara idea, romlis gamoxatvac ramdenime sityviTaa SesaZlebeli. “ana kare-

ninas” ideis formulireba rom moeTxovaT CemTviso, rogorc lev tol-

stoi brZanebs, am romanis xelaxla dawera momiwevdao. rogorc mixail

baxtini werda, “marTebulad gagebuli mxatvruli forma ukve mza da

mignebul Sinaarss ki ar aformebs, aramed saSualebas iZleva pirvelad

mivagnoT da vixiloT”. mxatvruli Sinaarsi ar arsebobs Semoqmedebamde,

nawamoebis Seqmnamde, igi mxatvrul formad iqmneba da yalibdeba rogorc

organizaciis, masalis gadamuSavebis xerxi, da am TvalsazrisiT, igi

meoreulia; pirveladia ara mxatvruli Sinaarsi, aramed cxovrebiseuli

masala, romelsac xelovnebasTan kavSiri ara aqvs.

xelovneba iwyeba cxovrebiseuli masalis aTvisebiT, da mxolod am

samuSaos Sedegad _ mxatvris nebisa da masalaSi myofi /msufevi energiis

urTierTzemoqmedebis Sedegad _ Cndeba mxatvruli Sinaarsi, e.i. mxatvris

SemoqmedebiTi nebisa da cxovrebiseuli masalis sistemuri urTierTmi-

marTebisas, rodesac mxatvari aiTvisebs da “warmoadgens”, gamoxatavs da

“gadaamuSavebs, gaiazrebs da gadaiazrebs SemoqmedisaTvis winaaRmdegobis

gamwev realobas. mxolod aq iSvis poeturi saxe, poeturi azri, is, rasac

SeiZleba ewodos “Sinaarsi”. amitom nawarmoebis SigniT pirveladia ara

Sinaarsi, aramed mxatvruli forma, romelic qmnis mxatvrul Sinaarss.

nawarmoebis mxatvruli forma _ es aris cxovrebiseuli masalis energiis

Sexvedra mxatvris mier misi gamoxatvisa da gadamuSavebis formasTan, da

swored amaSia Caqsovili mxatvruli Sinaarsis arsi. poeziis, xelovnebis

sazrisi _ mxatvris SemoqmedebiT SromaSia, mis SemoqmedebiT urTierTze-

moqmedebaSi masalasTan.

rasakvirvelia, asec SeiZleba iTqvas, rom pirveladia poetis Cana-

fiqri, sadac ukve moxda Sexvedra mxatvris ideisa cxovrebis ligikasTan,

realobasTan, misi xedvis wertilebTan. magram Canafiqri, idea mxatvrisa

ავტორის სტილი დაცულია

23

 

_ es jer kidev ar aris mxatvruli Sinaarsi. mxatvruli Sinaarsi ibadeba

mxolod Canafiqris sityvieri “materializaciis” Sedegad, mxatvris sity-

vasTan, misi yvela simdidrisa, mniSvnelobisa da sazrisebis, obertone-

bisa da ritmebis gaTvaliswinebis, yvela siuJetur-kompoziciuri, arqiteq-

tonikuli, Janruli formebisa da nawarmoebis organizaciis Sedegad. es

aris SemoqmedebiTi Sroma, romelic saSualebas aZlevs cxovrebas, rom

SeiZinos forma da xma, gamoxatos Tavisi Tavi SemoqmedTan doalogiT da

aserigad, aiTvisos da imavdroulad organizeba gauwios da gadaamuSaos

mTlian kosmosad. aq ukve cxovrebis formebi gardaisaxeba Semoqmedebis

formebad, mxatvruli samyaros arqiteqtonikad, avtoris mier Seqmnili

mxatvruli nawarmoebis kompoziciur struqturebad.

ase da amrigad gasagebi xdeba, rom mxatvruli nawarmoebis Ses-

wavlis procesSi wina planze unda wamovides avtoris problema. swored

aqedan, misi SemoqmedebiTi Rvwis dramis Taviseburebidan, misi Rirebu-

lebrivi mimarTulebidan ixsneba mxatvruli nawarmoebis arsi da sazrisi.

aq unda veZeboT misi mTlianobis wyaroc. mxatvruli konceptualurobis

birTvi cxovrebiseul masalaSi ki ar aris, aramed “pirTa da viTarebaTa

erTianobaSi”, lev tolstoris sityvebiT rom vTqvaT, “saganTan TavisTa-

vadi/TviTmyofadi zneobrivi damikidebulebis mTlianobaSi”. avtoriseuli

es mimarTeba sufevs nawarmoebis mTels Sinagan aRnagobaSi, “literatu-

ruli nawarmoebis Sinagani samyaros” organizaciis poetikaSi, romlis

Seswavlis saWiroebazec saubrobs dimitri lixaCovi (lixaCovi 1968: ).

amitom literaturuli nawarmoebis Seswavlis centralur mimarTulebad

iqca am Sinagani organizaciis, poetikis Seswavla, sadac ufro siRrmise-

ulad da Tanmimdevruladaa realizebuli da gaxsnili avtoris aqtiuro-

bis specifika, mxatvris SemoqmedebiTi amocanebi da misi dialogi cxovre-

basTan. nawarmoebis poetikis ganxilvam misi mxatvruli Sinaarsis ufro

siRrmiseul ganxilvebamde miiyvana mkvlevarni; adreuli impresionistuli

msjelobebidan gadasvla moxda mxatvruli teqstis mecnierul gamok-

vlevebze, romelic nawarmoebis wyobis sistemur warmodgenebs daeyrdno.

miecnieruli mimarTuleba, romelmac daayena avtori problema da

mecnieruli kvlevisaTvis aucilebeli kategorialuri aparatisa da li-

ავტორის სტილი დაცულია

24

 

teraturuli nawarmoebis poetikaSi mizanmimarTuli samecniero gamokvle-

vebis meTodikis Seqmnas Seudga, aRmoCnda “avtoris Teoria”. es Teoria

warmoiSva jer viktor vinogradovis, grigori gukovskis, lidia gin-

zburgis, irina semenkos Sromebis, xolo Semdeg mixail baxtinis sityvis

Sesaxeb ideis gavleniT; misi formireba xdeboda dasavleTSi arsebuli

”xedvis wertilisadmi” gaunelebeli interesis fonze.

avtoris Teoria aris literaturuli nawarmoebis koncefcia, rom-

lis ZiriTadi debulebebic efuZneba, formulirebulia da moyvanilia

mwyobr sistemad boris kormanis mier, romelmac avtoris Seswavlis

mTeli skola Seqmna. mis TeoriaSi avtoris problema gagebulia misi

erTi aspeqtis wiaR _ cnobierebis problemis, literaturul nawarmoebSi

avtoris poziciis sakiTxis wiaR. aq mTeli yuradReba koncentrirebulia

avtoris cnobierebis gamoxatvris formebze mxatvrul teqstSi.

nawarmoebis poetikaSi avtoris poziciis zustma kvlevam literatu-

raTmcodneebs saSualeba misca koncentrireba moexdinaT mxatvrul sity-

vaze rogorc materiaze, romelSic avtoris cnobiereba, pirdapir Tu

iribad aris ra rTul urTierTmimarTebaSi nawarmoebSi gamoxatul xed-

vis wertilebTan, poulobs Tavis Tavs nawarmoebis subieqtur organi-

zaciaSi. subieqturi organizacia xsnis nawarmoebis Sinagani samyaros

rTul aRnagobas, romelic, upirveles yovlisa, warmoadgens adamianuri

cnobierebis samyaros _ cnobierebaTa urTierTzemoqmedebis dramas, xed-

vis wertilTa urTierTmimarTebas, poziciebs da “enaTa” rogorc dasru-

lebul msoflmxedvelobaTa dialogebs erTmaneTTan. nawarmoebSi gamoxa-

tuli yovel movlenaSi warmoCndeba ama Tu im cnobierebis realoba,

romelic dakavSirebulia samyaros xedvis ama Tu im wertilTan, da yvela

es cnobiereba kompoziciurad Sefardebulia avtoris mier; misi survilis

mixedviT gardatydebian, aSuqeben da afaseben erTmaneTs, Tavisi erTiano-

biT qmnian Tavis SigniT erTgvar dramatul mTlianobas, romelic sabo-

loo jamSi warmoCindeba avtoris poziciad da koncefciad _ adamianuri

samyaros miseul gagebad da Sefasebad. avtoris koncefcia ixsneba

mxolod nawarmoebis mTlianobaSi, mis poetikaSi. amasTan erTad “avtoris

Teoriam”, romelmac TviT sakiTxis axleburi gaazrebiT garkveul simwi-

ავტორის სტილი დაცულია

25

 

fes boris kormanis SromebSi miaRwia, aCvena, rom igi aris elementi uf-

ro zogadi da mravlismomcveli Teoriisa, romelic ufro Rrmad da

Tanmimdevrulad gaiazrebs literaturuli nawarmoebis specifikas _ es

aris, Tavisi bunebiT dialoguri, mxatvruli Semoqmedebis Teoria.

avtoris problemis damuSaveba miznad isaxavda literaturuli

nawarmoebis sazrisis mTeli sisruliT moflobas _ im sisruliT, rome-

lic nawarmoebis rogorc mTlianobis aRqmiTaa SesaZlebeli. avtoris

TeoriaSi es sisrule uigivdeba avtoris cnobierebas _ mTeli nawarmoebi

ganixileba viTarca avtoris cnobierebis gamoxatuleba (kormani 1972a: 8).

mkvlevarni imasac miuTiTeben, rom nawarmoebis sazrisi avtoris

cnobierebasTan amgvari gaigiveba sakiTxis warmoCenis calmxrivobas adas-

turebs, radgan xelovnebis nawarmoebi ar aris monologi da igi Tavis

struqturaSi Seicavs da mocavs adamianuri cnobierebisa da moqmedebis

gamocdilebasac; gamocdilebas, romelsac mxatvari Tumc ki gadaamuSa-

vebs, magram srulad ver aqcevs Tavisad, _ iseve rogorc mxatvris moq-

medebis TviT formebi ekuTvnis ara mxolod mas, isini Seqmnilia kacob-

riobis mier. mxatvari SemoqmedebiTi aqtisas dialogSi Sedis sakacobrio

gamocdilebasTan, Dda am dialogSi ismis xma mTeli Taobebisa. da mainc

nawarmoebi warmosdgeba rogorc mTlianoba, garkveuli mTliani sazrisis

mqone gamoTqma samyaros Sesaxeb, romelic ekuTvnis SemoqmedebiT subi-

eqts; masSi Zevs realobasTan garkveuli mimarTeba da misi (realobis)

garkveuli Sefaseba. nawarmoebi, amrigad, SeiZleba vamsgavsoT pirovnebas

_ es iqneba dialogi, da imavdroulad monologuri kosmosic _ warmod-

genili rogorc individualuri Sexeduleba sagnebze.

amitom nawarmoebis sazrisis avtoris cnobierebasTan gaigiveba,

Tumca ki calmxrivobiT zaraldeba, aseve gamarTlebuli da saWirocaa;

meore mxriv, avtoris problemis damuSavebisas da avtoris Teoriis for-

mirebisas mecniereba mivida im Tvalsazrisamde, rom es cnobiereba, rome-

lic sinamdvileze garkveul Sexedulebas Seicavs, imavdroulad iZulebu-

lia Tavi daicvas nawarmoebis SigniT sxva cnobierebebTan dialogisa da

kamaTis farglebSi. garda amisa, mniSvnelovania, rom nawarmoebis gageba

rogorc Tavisi avtoris cnobierebis gamoxatuleba nawarmoebis mTliano-

ავტორის სტილი დაცულია

26

 

baze aqcentirebis nebas gvaZlevs _ migviTiTebs ra, rom mTeli unda

veZeboT avtori-mTxrobelis an personaJis ara calkeul gamonaTqvamebSi,

teqstis ara calkeul nawyvetebSi, aramed mis mTlianobaSi. nawarmoebis

mTlianoba warmoCndeba maSin da mxolod maSin, rodesac gagebuli iqneba

misi organizaciis principi, misi agebuleba _ misi poetika. warmodgena

imis Sesaxeb, rom literaturuli nawarmoebis mxatvruli Sinaarsis

Semecnebis gza misi mxatvruli organizaciis, misi poetikis aTvisebaze

gadis, Camoyalibda XX saukuneSi, magram am koncefcias win uZRoda XIX

s.-Si gaCenili interesi isev da isev avtoris problemis Sesaxeb. “sakiTxi

literaturuli nawarmoebis ‘avtorze’, Txrobis maorganizebel romeli-

Raca warmosaxviT pirovnebaze anda _ piriqiT _ am pirovnebis amgeb (e.i.

makonstruirebel) nawarmoebze, aqtiurad ganixileboda XIX saukunis

dasawyisis kritikasa da mecnierebaSi” (Cudakovi 1980: 309). rogorc viktor

vinogradovi werda, “literaturuli nawarmoebis subieqtze laparakobda

TiTqmis yvela, vinc cdilobda sityvieri xelovnebis formis siRrmiseul

gagebas _ belinksi, i. kireevski, gogoli, turgenevi, l. tolstoi, dos-

toevski, ap. grigirevi, k. leontievi, da sxv., yoveli maTgani Tavisi ori-

ginalobisdaSesabamisad avlenda gansakuTrebul da amasTanave maxvil

filosofiur, esTetikur interess am sakiTxisadmi” (vinogradovi 1971: 84).

literaturuli nawarmoebis avtoris poziciis mimarT gansakuTrebu-

li interesi Cndeba im epoqaSi, rodesac literaturam Tavis Tavze didi

socialuri da zneobrivi amocanebi aiRo, asrulebda mniSvnelovan rols

socialur brZolaSi, rogorc es moxda, magaliTad, ruseTSi XIX sauku-

neSi anda ganmanaTleblobis epoqaSi. Tumca avtoris poziciis problemad

iqca literaturis ganviTarebis is periodebi, rodesac gaCnda da gansa-

kuTrebuli mniSvneloba SeiZina avtoris cnobierebis arapirdapiri for-

mebiT gamoxatvam _ pirvel rigSi, realizmSi, xolo Semdeg XIX saukunis

literaturaSi, sadac avtoris xma kargavs Tavis garegnulad gamoxatul

avtoritets da literaturuli nawarmoebi cdilobs cxovrebis mraval-

aspeqturobis moflobas, iswrafis policentrizmisaken, mravalxmovnobis-

ken, mimarTavs arapirdapir sityvas, rodesac avtori Casaxldeba “ucxo”

xedvis wertilebSi, agebs saxes maTi gadakveTaze da a.S.

ავტორის სტილი დაცულია

27

 

avtoris pozicia problematurobas iZens sxva mxatvrul sistemebSi

_ garkveuli saxiT, ironiis Taviseburi principebiTa da fragmentulobiT

avtoris poziciis problematizebas axdens romantizmi, Tavisi sisxlsav-

seobiTa da saxeTa simbolikiT _ renesansuli xelovneba. arcTu advili

amocana iyo nawarmoebis sazrisis aRqma Suasaukuneebis xelovnebaSi,

romelmac SeimuSava subieqtis cnobierebis arapirdapiri, simboluri,

alegoriuli, kompoziciuri formebis gamoxatvis sistema da egzegezis

mTeli kultura _ teqstis ganmarteba ramdenime doneze misi bukvaluri,

alegoriuli, moraluri da anagogiuri TvalsazrisiT. jer kidev antikur

periodSi Cndeba eposis ganmartebis alegoriuli skola. meore mxriv,

antikurobidanve modis rotorikis _ oratoruli xelovnebis, kazmul-

sityvaobis Camoyalibeba, romlis mizansac msmenelis darwmuneba da mis-

Tvis siamovnebis miniWeba warmoadgens.

dasabamidanve mxatvruli azris wvdoma nawarmoebis rogorc mTli-

anobis mocvisa da moflobis, misi yoveli nawilis mTlianobis Suqze

ganxilvis problemas ukavSirdeba. es principi SeimuSava hermenevtikam,

romelsac rogorc wminda werilis adekvaturi ganmartebis mecnierebas,

safuZveli Cauyara netarma avgistinem. mogvianebiT hermenevtikul prin-

cips iyenebdnen literaturuli nawarmoebis ganmartebisaTvis, xolo

hermenevtikam WeSmaritebis wesebisa da xerxebis, ese igi nawarmoebis

avtoriseuli sazrisis wvdomis Sesaxeb mecnierebis statusi miiRo.

am mecnierebis mTavari principia hermenvtikuli wris principi.

mogvianebiT, literaturaTmcodneobaSi gamoyenebisas man miiRo filolo-

giuri wris saxelwodeba. es aris nawarmoebis mTlian sazrisze warmod-

genisa da STabeWdilebis Tanmimdevruli koreqtirebis principi teqstis

calkeuli elementebis analizis gziT; amasTanave dazustebuli warmod-

gena mTelze elementis axleburad Sefasebis SesaZleblobas iZleva, xo-

lo elementis axleburi Sefaseba gvexmareba da SesaZlebels xdis

mTelze warmodgenis Semdgom koreqtirebaSi da a.S. es principi SemdgomSi

egreT wodebuli imanenturi analizis safuZvlad iqca. imanenturi ana-

lizi literaturaTmcodnis winaSe mdgom yvela amocanas ver wyvets,

magram igi literaturatmcodneobiT praqtikaSi Tavis seriozul amocanas

ავტორის სტილი დაცულია

28

 

asrulebs. maTgan mTavari _ es aris mkvlevris orientacia nawarmoebis

rogorc mTelis _ raSiac gamoixateba avtoris cnobiereba _ sazrisis

Ziebasa da gagebaze. es niSnavs orientacias teqsts miRma myofi indi-

vidualurobis gagebaze; swored ase iazrebda da amgvar amocanas usaxav-

da XX s.-is hermenevtikis amocanebs misi Teoretikosi vilhelm dilTai:

samecniero aparatis SemuSaveba “sxva”-s gasagebad; “sxva”-si _ pirovnebisa,

romlis cnobierebac vlindeba nawarmoebSi ... es moZRvreba _ “interpreta-

ciis xelovnebaze” “adamianuri yofierebis kvalze”, Sinagan cxovrebaze,

subieqtis aqtiurobaze, romlebis Sedis nawarmoebis teqstSi, “orientire-

bulia imaze, rom sabolood poeti gavigoT ukeT, vidre Tavad mas esmis,

_ movifloT misi idea, magram ara rogorc abstraqtuli azri, aramed

rogorc gaucnobierebeli kavSiri, romelic cocxlobs, moqmedebs nawar-

moebis organizaciaSi da ixsneba misi Sinagani formidan, radgan igi oden

Sinagan formaSi vlideba; poets es idea ar sWirdeba, igi mas sruladac

ki ver acnobierebs, interpretatori miagnebs, amoicnobs mas da swored

es SeiZleba iyos hermenevtikis umaRlesi triumfi” (dilTai 1964: 317-318).

am moZRvrebaSi teqstis sazrisi, romelsac amoxsnis interpre-

tatori, gamodis rogorc raRac ontologiuri mocemuloba, absoluti,

sulieri Sinaarsi, romelic saboloo jamSi SeiZleba ayvanil iqnes

subieqtis qmedebamde, da TviT nawarmoebi warmogvidgeba rogorc Tavis

TavSi Caketili, am samyarosgan izolirebuli realoba. misi avtori,

nawarmoebSi ganxorcielebuli, cnobierebis subieqti, rogorRac Tavis-

Tavad arsebobs; rogorc upirobo avtoriteti, igi aRbeWdilia RmrTiT-

STagonebulobiT, dgas kritikis miRma, misi sityva aris sityva orakulis,

winaswarmetyvelis, misnis. poetis sityvaze am uZveles warmodgenaSi aris

didi simarTle, romelic ukavSirdeba xelovnebis gansakuTrebul rols

adamianis cxovrebaSi da imasac, rom xelovnebis nawarmoebi marTlac

qmnis universaluri mniSvnelobis mqone TviTkmar samyaros, romelic ara

mxolod mimdinare istoriul moments ganekuTvneba, aramed mTels saka-

cobrio kulturas rogorc droismiRmier erTobas.

Tumca nawarmoebis amgvari gageba ar amowuravs mis arss. es WeSma-

riti, “maradiuli” xelovneba ibadeba sinamdvilis konkretuli momentis

ავტორის სტილი დაცულია

29

 

gancdiT, mxatvris paTosiT, Tavisi Tanamedroveobis mimarT vnebiani

damokidebulebiT, garemo yofis mier misi piradi adamianuri gamowveve-

biT. mxatvris Semoqmedebis es pirovnuli xasiaTi srulad aris gacno-

bierebuli axal epoqaSi, rodesac mxatvruli nawarmoebis Sinaarsi da

avtoris pozicia masSi ukve veRar aRiqmeba rogorc absoluturi ram; igi

warmosdgeba ukve rogorc subieqturi neba, nawarmoebSi gamovlenili

individualuri pozicia. aq TvalnaTliv Tavs iCens aspeqti _ “artistis

damokidebuleba, mimarTeba gamoxatulis mimarT” _ garkveuli Rirebule-

bebis ganmtkicebis an uaryofis paTosi.

mxatvris qmedebas swored am TvaliT Sehyurebs ganmanaTleblobis

epoqa. ganmanaTlebluri literaturisaTvis principulad mniSvnelovani

da mTavaria literaturis gacnobierebuli mimarTuloba pirovnebis

aRzrdisaken, rom xelovnebam garkveuli gavlena moaxdinos cnobierebaze.

Aaq gansakuTrebul rols iZens jer kidev antikurobidan momdinare

paTosis kategoria, sadac igi gamoxatavda tanjvis momgvrel vnebas, su-

lier Relvas, TviTmkvlelobasTan da tragikul situaciasTan miaxlo-

ebul gznebas (losevi 1930: 724).

1. avtoris sakiTxi mixail baxtinTan

avtoris problema literaturaTmcodneTa da filosofosTa did

interess iwvevda da misi cnebac sxvadasxvagvarad ganimarteboda: 1. avto-

ri aris mwerali, realurad arsebuli adamiani; 2. `avtoris` saxeSi/xatSi

moiazreba mTeli nawarmoebis koncefciis Semqmneli; 3. `avtoris~ cneba

ganixileba globalurad da igi literaturul momarTulebad, litera-

turul procesad warmosdgeba.

problemis kvlevisas Seiqmna da Camoyalibda terminTa mTeli wyeba:

“avtoris saxe” (viktor vinogradovi), “avtor –Semoqmedi” (mixail

baxtini), “avtor-mTxrobeli” (irina rodnianskaia), “avtoris xma” (vadim

koJinovi), “sazrisis bolo instancia”, “mTxrobeli” (boris kormani) da

sxva. amgvari terminologiuri polisemiis miRma avtoris poziciis da

ავტორის სტილი დაცულია

30

 

avtoris cnobierebis formaTa gamoxatvis kvlevis konkretuli aspeqtebi

dgas, magram problemis TviT dasaxelebisTanave rusi filosofosi,

filologi, literaturaTmcodne da kulturis Teoretikosi mixail

baxtini gvaxsendeba.

saqme is gaxlavT, baxtinis literaturaTmcodneobiT memkvidreobaSi

mniSvnelovani adgili ukavia avtoris Sesaxeb refleqsiebs. TavisTavad

yoveli maTgani problemuri da sagulisxmoa, magram Cven mxolod ramde-

nime sakvanZo ideas mivaqcevT yuradRebas.

avtori baxtinisTvis, upirveles yovlisa, ierarqiulad organize-

buli movlenaa. yvelaze ufro naTlad es xedva gamovlinda 70-iani

wlebis CanawerebSi: `pirveladi (ara Seqmnili) da meoreuli avtori (av-

toris saxe, Seqmnili pirveladi avtoris mier) <...> Semqmneli saxe (ese

igi pirveladi avtori) verasdros SeZlebs Sesvlas Tavis mier Seqmnil

saxeSi~ (baxtini 1979: 353).

avtori _ es aris mxatvrul nawarmoebSi realizebuli Semoqmede-

biTi energia. misi pozicia _ es, upirveles yovlisa, avtor-Semoqmedis

msoflxedvaa. movlenaTa yofierebaSi igi moicavs mxatvrul xedvasa da

SemoqmedebiT aqts. swored amitom igi ver gauigivdeba realur avtors.

baxtinisaTvis yvelaze mniSvnelovania avtorisa da gmiris _ rogorc

`esTetikuri movlenis~ monawileTa ganuwvalebeli kavSiri. avtorisa da

gmiris urTierTmimarTeba aris subieqtis mimarTeba subieqtTan. esTeti-

kur obieqtSi `dialogis~ kategoriis gamocalkevebisas, baxtini esTeti-

kur obieqts ganixilavda ara sagnobriv, bunebiT fenomenad, aramed sru-

liad axal yofiT-esTetikur warmonaqmnad, romelic efuZneba `me~-sa da

`Cemi sxva~-s subieqtebis, personologiur-imanentur da socialur anu

avtorisa da gmiris urTierTmimarTebas. movlenebriv wyebaSi monawile

gmiri da avtor-meTvalyure nawarmoebis ZiriTadi da yvelaze cocxali

momentebia da mxolod isini arian pasuxismgebelni, mxolod maT ZaluZT

nawarmoebisaTvis erTiani movlenis saxis//movlenobrivi mTlianobis mini-

Weba (baxtini 1986: 445). avtori da gmiri esTetikuri aqtis korelaturi

momentebia, romelTagan pirveli mkiTxvelis avtoritetul xelmZRvane-

lad gvevlineba.

ავტორის სტილი დაცულია

31

 

termini “avtor-Semoqmedi” ukavSirdeba “garemyofelobis” esTetikur

cnebas da masTan dakavSirebul “Warb xedvas”. avtorma meti icis da mets

xedavs, vidre gmiri: “...avtorma icis da xedavs mets ara mxolod im

mimarTulebiT, saiTkenac iyureba da xedavs gmiri, aramed sxva, Tavad

gmirisaTvis principulad miuwvdomeli mimarTulebiTac; amgvari pozicia

unda hqondes avtors gmirTan mimarTebiT” (baxtini 1986: 17). mixail bax-

tins miaCnia, rom nawarmoebs mxatvrulobas “cxovrebiseuli, gare myofi

aqtiuri” avtori aniWebs, romelic sakuTari Tavis sxvisi TvaliT Sefase-

bis unari aqvs da ZaluZs miudges cxovrebas `garedan~, gareSe mayureb-

lis TvaliT. `avtori unda iyos Tavis mier Seqmnili samyaros mijnaze

rogorc misi Semomqmedi, vinaidan misi SeWra am samyaroSi arRvevs mis

esTetikur mdgradobas~ (baxtini 1986: 176).

sxva adgilas baxtini ambobs, rom avtor-Semoqmeds “vxvdebiT... Tavad

nawarmoebSi, Tumca ki asaxuli qronotopebis miRma, magram mainc maTTan

SexebiT”.

garda amisa aris kidev erTi instancia _ biografiuli avtori, ro-

melic “nawarmoebs miRmaa da cxovrobs sakuTari biografiuli cxov-

rebiT” (baxtini 1975: 403).

iqmneba triada: biografiuli avtori _ pirveladi avtori _ meore-

uli avtori. baxtinis Teoriul naazrevze msjelobisas mudam mxedvelo-

baSi unda gvqondes avtoris Sesaxeb es rekonstruirebuli koncefcia.

biografiuli avtori aris istoriulad arsebuli, sakuTari biogra-

fiis mqone, realuri pirovneba da nawarmoebTan mimarTebiT `garemyo-

feli.~ baxtinisaTvis igi imyofeba im yvelafris miRma, rasac ewodeba

mecniereba literaturis Sesaxeb.

avtoris daswrebuloba mxolod mTlianad aRebul mTels nawarmo-

ebSia mosalodneli da SesaZlebeli da ara mis erT romelime momentSi,

yvelaze nakleb ki am mTelidan amoridebul SinaarsSi. igi imyofeba na-

warmoebis im gamourCevel (gamouyofel) momentSi, sadac Sinaarsi da

forma ganuwvalebladaa Serwymuli; ufro metad igi SeigrZnoba Txzule-

bis formaSi. literaturaTmcodneoba avtors eZiebs mTelisgan gamocal-

kevebulSi, rac garkveul droSi mcxovreb, garkveuli biografiis da

ავტორის სტილი დაცულია

32

 

msoflmxedvelobis mqone adamianTan misi gaigivebis saSualebas iZleva.

am SemTxvevaSi avtoris saxe TiTqmis erwymis realuri adamianis saxes.

namdvili avtori ver iqceva saxed, radgan nawarmoebSi saxis da mTeli

saxeobrivi sistemis Semqmnelia. amitom “avtoris saxe” nawarmoebis mxo-

lod erTi saxeTagania (Tumca ki gansakuTrebuli da sxva rigisa). mkvle-

vari xazs usvams cneba `avtoris~ ara mxolod yovlismomcvel mniS-

vnelobas, aramed avtor –Semoqmedis maformirebel aqtivobas, romelic

nawarmoebis urTierTganmapirobebeli elementebis erTianobas da agreTve

gmirisa da misi samyaros gasrulebulobas uzrunvelyofs. avtoris

daswrebuloba, misi yofna nawarmoebSi mxolod gasrulebul mxatvrul

mTlianobaSia SesaZlebeli. mkiTxvelis masTan damokidebuleba unda iyos

ara damokidebuleba meore, sxva subieqtTan, ara rogorc gmirTan, aramed

rogorc SemoqmedebiTi principebis mTlianobasTan, krebsTan. mkiTxveli

mas subieqtad an gmirad ki ar unda ganixilavdes, aramed SemoqmedebiTi

principebis erT mTlianobad. `misi rogorc adamianis individualizacia

aris mkiTxvelis, kritikosis, istorikosis meoreuli, avtorisgan _

rogorc xedvis aqtiuri principisgan _ damoukidebeli, SemoqmedebiTi

aqti, _ aqti, romelic TviT mas pasiurad aqcevs~ (baxtini 1986: 191).

avtoris viTarca gaformebuli individualurobis saxe, romelic

nawarmoebis wakiTxvis Semdeg ixateba/iSvis mkiTxvelis cnobierebaSi, _ es

ukve avtor –Semoqmedi aRar aris, radgan Semoqmedi “upirveles yovlisa

gagebul/amokiTxul unda iqnas nawarmoebis movlenebSi” (baxtini 1986: 190).

adreul, or did da mniSvnelovan naSromSi, “avtorSi”, pirvel yovlisa,

igulisxmeboda esTetikuri aqtiurobis subieqti, Semomqmedi Zala, romel-

sac baxtini pirvelad avtors uwodebs da romlis aRwerisas mkvlevars,

rogorc ukve iTqvs, Semoaqvs “garemyofelobisa” da “transgredientulo-

bis” kategoriebi. calkerZ esTetikuri sferosa da, meore mxriv, Semecne-

biTi da eTikuri sferoebis Sepirispirebisas, baxtini amtkicebda: mxat-

vari rogorc uSualo minawile ar ereva movlenaSi... misi, viTarca mWvre-

telisa da dauinteresebeli, magram, xdomilebaTa Rirebulebrivi statu-

sis gamgebisa da Semmecneblis pozicia movlenis miRmaa. movlenis gareT

myofelis poziciis rogorc arsebiTi mdgomareobis gamokveTam mkvlevari

ავტორის სტილი დაცულია

33

 

mniSvnelovan daskvnamde miiyvana: mxatvari, “aqtiurdeba ra formaSi “ da

ikavebs ra “Sinaarss miRma pozicias _ rogorc Semmecnebel-eTikuri mi-

marTulebisas, pirvelad eZleva SesaZlebloba “garedan gaamTlianos,

gaaformos da gaasrulos movlena... avtori-Semoqmedi _ konstituciuri

momentia mxatvruli formisa”, swored amitom nawarmoebis mTlianoba _ es

aris “mTlianoba ara sagnisa da ara movlenisa, aramed mTlianoba mof-

lobisa, mocva sagnisa da movlenisa. am gamoTqmebSi fiqsirebulia esTe-

tikuri qmedebis ori momenti. “mofloba” cxovrebis fragments gadaaqcevs

masalad mxatvruli nawarmoebisaTvis, xolo Semdeg realizdeba gar-

kveuli formis saxiT. samyaroze mimarTuli/proecirebuli da misi

momflobi aqtiuroba gardaisaxeba aqtiurobad, romelic formis wiaR

zemoqmedebs mkiTxvelze. `moiflobs~ ra samyaros, avtori aformebs mas,

da es ukve gaformebuli samyaro mkiTxvelTan Seyrisas, swored formis

gamWol/wiaR avlens avtoris aqtiurobas. es zogadi ganwyoba konkre-

tizdeba avtorisa da gmiris urTierTmimarTebis analizisas, sadac gmiri

aris avtoris `moflobis~ da gaformebis sagani. mixail baxtini saubrobs

avtoris `daZabul urTierTmimarTebaze gmiris cxovrebis yvela momen-

tTan _ sivrcobriv, droiT, Rirebulebriv da azrobriv garemyofelobaze,

romlis meSveobiTac SequCdeba mTeli gmiri ... Seikribeba igi da misi

cxovreba da gasruldeba mTlianobad im momentebiT, romlebic Tavad

misTvis (gmirisTvis) ... miuwvdomelia”, radgan gmirs rogorc fsiqolo-

giur mocemulobas ar ZaluZs Tavisive Tavis konstituireba, ver xedavs

yovelive imas, rac gars artyavs, ar Seswevs unari sakuTari cxovrebis

viTarca erTi mTelis /dasrulebulobis danaxvisa da a.S. amasTan (da es

Zalze mniSvnelovania) gmiris rogorc sxvas cnobierebis arseboba _

esTetikuri movlenis ucilobeli pirobaa. “avtori ver gamoigonebs saku-

Tar SemoqmedebiT aqtTan mimarTebiT yovelgvar damoukideblobas mokle-

bul gmirs... avtori-mxatvrisaTvis gmiri wminda mxatvruli aqtis winamas-

wari Zieba da mocemulobaa.” baxtins mxedvelobaSi aqvs “SesaZlo gmiri,

romelic jer ar gaxdara gmiri, jer ar gaformebula esTetikurad <...>

gmiris swored es esTetikursmiRma realoba gaformdeba da Seva <...> na-

warmoebSi. gmiris es realoba…<...> aris swored mxatvruli xedvis sagani,

ავტორის სტილი დაცულია

34

 

romelic am xedvas esTetikur obieqturobas aniWebs”; mxolod “moflobi-

sa” da gaformebis aqtisas iZens gmiri mxatvrul realurobas. amitom

situacia, rodesac “gmiri moiflobs/daeufleba avtors” an “avtori mif-

lobs/daeufleba gmirs”, aris esTetikuri garemyofelobis damaxinjeba

(baxtini 1963: 18-20). esTetikuri garemyofelobis Canacvleba eTikuriT an

SemecnebiTiT iwvevs nawarmoebis idealur daboloeba/dagvirgvinebis, “Si-

nagani Rirebulebrivi simSvidis// simyudrovis ~dakargvas da xdeba is, ra-

sac baxtini “avtorobis kriziss” uwodebs.

amgvari Canacvlebis rezultatia mag., realisturi xasiaTi, rodesac

gmiri `avtoris socialuri Tu sxva romelime Teoriis~ (baxtini 1975: 178)

ubralo ilustraciad iqceva. SeniSvnis saxiT unda iTqvas, rom terminSi

`realisturi~ arc Tu Tanamedrove gageba/mniSvneloba Zevs, radgan lev

tolstois, fiodor dostoevskis, stendalis SemTxvevebi baxtins miaCnda

im rigis movlenebad, rodesac “gmiri moiflobs/eufleba avtors”. rogor

SeiZleba Canacvlebis Tezisis axsna-ganmarteba? masSi xmianobs germanuli

esTetikuri azri, sadac (hegelamde) esTetikuri normis rols rogorc

SeniSna sergei averincevma, TamaSobda klasikuri xasiaTi. antikuri

esTetika ki, avtors, romelic cdilobda ”nawarmoebze maRla dgomas da

mis erT mTlianobad damzeras”. amgvari interpretacia migviTiTebs baxti-

nis ideebis genezisze, magram ar gvaZlevs misi SexedulebaTa sistemis

gagebis saSualebas. mkvlevris azriT, relisturi nawarmoebis gmiri

avtoris Semecnebis, TanagrZnobis, guliswyromis obieqti xdeba. amisa

gamo distancia, romelic avtors aSorebs gmirisagan, gadainacvlebs sxva

_ SemecnebiT-eTikur _ sibrtyeze. esTetikur da eTikur-SemecnebiTi sfe-

roebis Sereva/aRreva iwvevs imas,rom gmiri ar Sekrbeba mTlianobad, mas

ar eZleva “esTetikuri siyvarulis” madli/kurTxeva. es siyvaruli aris

avtoris “SemoqmedebiTi reaqcia” gmirze, “mofloba” am ukanasknelisa. “es

SemoqmedebiTi reaqcia aris esTetikuri siyvaruli. transgredientuli

esTetikuri formis mimarTeba/ damokidebuleba gmirTan da mis cxov-

rebasTan, Sinagan aRebuli, Tavis TavSi aris erTaderTi damokidebuleba

myvarebelisa yvarebulTan”. pirveladi avtoris gmirisadmi garemyofelo-

bis ideis dasturia is, rom avtor-Semoqmedi imyofeba mTlianad nawar-

ავტორის სტილი დაცულია

35

 

moebSi da ara mis romelime nawilSi. `avtoria matarebeli nawarmoebis

rogorc dasrulebuli mTlianobis mTeli Zabvisa da aqtiurobisa,

gmirisa mTlianad da mTeli nawarmoebisa, da aris transgrdientuli misi

yoveli momentis mimarT~ (baxtini 1975: 14). esTetikuri movlena rom

Sedges, saWiroa ara mxolod avtori da nawarmoebi, aramed msmenel-

mkiTxveli. baxtini saubrobs gansakuTrebul “SemoqmedebiT qronotopze,

sadac xdeba nawarmoebsa da cxovrebas Soris gacvla”. garda amisa, Tu

gaviTvaliswinebT Teziss, rom nebismieri molaparake da maT Soris

mweralic, iTvaliswinebs “aRqmis apercepciul fons”, nawarmoebSi yovel-

Tvisa Zevs “metyvelebis adresatis koncefcia”. Tanac msmenelze orien-

tacia swored nawarmoebis SigniT xdeba, rodesac adresati xdeba “mxat-

vruli movlenis imanenturi, monawile, Signidan rom gansazRvravs nawar-

moebis formas”. samwuxarod es Rrma Teoriuli debulebebi baxtinma

gamoTqva aRsarebisa da biografia-avtobiografiis analizisas. meoradi

avtori, romelic Tavs iCens mxatvruli teqstis struqturasa da saz-

risSi, _ ierarqiuli cnebaa. mis wiaRSi erTmaneTzea gadawnuli avtoris

sityviTa da avtoris ideiT Seqmnili wyebebi/mwkrivebi. amitom upirveles

yovlisa unda ganvasxvavoT es ori ipostasi: operaciis sirTules qmnis

is, rom mixal baxtinis “sityvas” aqvs ukiduresad specifikuri saxe. igi

lingvistikis neitraluri obieqti ki ar aris, aramed ideologiurad da

eqspresiulad gamorCeuli erTeulia. sityva yovelTvis viRacis sityvaa,

masTanaa gadajaWvuli romelime “ra” (gansakuTrebuli azrobrivi kon-

teqsti) da romeliRaca “rogor” (gansakuTrebuli intonaciuri Seferi-

loba); ase rom sityva baxtinTan yovelTvis aris idea, oRond gamoxa-

tuli Tavisi gamoxatulebis mxridan. ierarqiis safuZvelSi Zevs iseTi

sityva, romelic warmodgenilia rogorc avtoris Txrobis xerxi. aq ki

marTalia boris kormani, romelic ambobs, rom meoreuli avtori emTxveva

mTxrobels. ufro maRal doneze avtoris sityva ukve wminda intonaciad

gadaiqceva. sityvis is tipologia, romelzedac baxtini “dostoevskis

poetikis problemebSi” saubrobs, swored aq axdens im moZraobis ilus-

trirebas, romlis mixedviTac sityvis obieqturoba izrdeba, xolo misi

sagnobrioba mcirdeba.

ავტორის სტილი დაცულია

36

 

grafikuli sxeulisgan SedarebiT gamokveTili fena is adgilia, sa-

dac fokusirdeba calkeuli intonaciebi da maT mixail baxtini teqstis

“avtoriseul centrs” arqmevs. “avtori laparakobs ara mocemul enaze,

romlisganac ama Tu im saxiT gamoacalkevebulia, aramed laparakobs

TiTqos enis wiaR, ramdenadme Semkvrivebuli, obieqtivirebuli, mis bage-

Tagan moSorebuli. <...> prozaikosis intenciebi sxvadasxva kuTxiT gar-

datydeba... socialur-ideologiuri ucxoobis, simkvrivis, obieqturobis

mixedviT~. avtors ”ver miagneb enis vercerT sibrtyeze: igi imyofeba

sibrtyeTa gadakveTis organizaciul centrSi. da sxvadasxva sibrtye

sxvadasxva siSorezea am avtoris centrisgan” (baxtini 1975: 112, 415-416).

aqve isic unda vTqvaT, rom Cvens mier warmodgenili yvela debuleba

exeba mxolod prozas, radgan baxtinisaTvis friad mniSvnelovania anti-

Tezebi _ eposi da proza – poezia. Semdeg, literaturul regionebSi “ar

arian gansxvavebul enaTa warmomdgeneli molaparake adamianebi”, magram

aris eposiseuli “erTi mTliani sityva avtorisa”, an poeturi pirdapiri

mTliani da ucilo/Seucilebeli sityva (baxtini 1975: 147, 99). is ide-

aluri “stilisturi zRvari”, romelzedac baxtini saubrobs poeziasTan

mimarTebiT, gvxvdeba mis msjelobaSi eposis Sesaxeb. mkvlevari aq msje-

lobs ara konkretuli teqstebis masStabiT, aramed im “Janrobrivi” kvin-

tesenciis masStabiT, romelic gamoiyvaneba maTgan; sxvaobebs rom gausvas

xazi, mkvlevari Sesadarebel movlenaTa absolutirebas axdens. da igi

sinamdvileSic igivea, rom erT SemTxvevaSi manZili “avtoriseuli cen-

tridan” sityvier periferiamde didia, sxva SemTxvevaSi _ cota. gaci-

lebiT rTulia sakiTxi, rogori struqtura aqvs avtoris ideas. baxtinma

am sakiTxs miuZRvna specialuri Tavi “dostoevskis poetikis problemeb-

Si” _ wignSi, romelsac ukavSirdeba, pirvel yovlisa, polifoniis kate-

goria. amjerad am naSromidan mxolod erT sakiTxs mivaqcevT yuradRebas:

ra damokidebulebaa polifoniis movlenasa da avtoris ideis fun-

qcionirebas Soris? pirveli da ZiriTadi Tezisi mkvlevarisa: avtorisa

da gmiris xmaTa Tanabaruflebianoba. magram ra aris xma?..Eradgan baxtini

pirdapir wers “xma-ideebis” Sesaxeb (baxtini 1975: 103). esaa sityva aRebu-

li Tavisi mniSvnelobis aspeqtiT. sityvas ki, rogorc gvaxsovs, SeiZleba

ავტორის სტილი დაცულია

37

 

hqondes grafikuli gamoxatuleba, SeiZleba arsebobdes intonaciis saxiT,

amitom avtoris xma SeiZleba ismodes ambis mTxrobelis xmad an tonad,

romelic gasdevs teqstis nebismier fragments... avtoris sityva SeiZleba

gamoixatos ara mxolod sityvaSi, aramed nawarmoebis arasityvier momen-

tebSic. upirispirebda ra erTmaneTs polifoniur da monologur teq-

stebs, baxtini ambobda, rom maTSi idea sxvadasxvanairad vlindeba. mono-

logur nawarmoebSi igi SeiZleba iyos, pirvel yovlisa, “samyaros xed-

visa da gamoxatvis principi... meore, idea SeiZleba mocemuli iyos

rogorc met-naklebad gamokveTili an gacnobierebuli, gamoxatulisgan

gamomavali daskvna, mesame da bolo, avtoris idea SeiZleba uSualod

gamoixatos mTavari gmiris ideologiur poziciaSi”. garda amisa, igi

unda iyos obieqtivirebuli (baxtini 1975: 94). safiqrebelia, rom baxtini

iRebda ra polifoniur da monologur Txrobas or idealur mijnad,

axdenda antiTezis absolutirebas. avtoris idea polifoniurad agebul

teqstSic unda realizdes, amitom SesaZloa igi gmirebis metyvelebaSic

ismodes/ JRerdes. sxva saqmea, rom masze ar aris aqcenti da sxva xma-

ideebTan erTad Tanabaris uflebiT arsebobs. vfiqrobT, yvelaze metad

baxtinis gamaxvilebuli yuradReba imiT gamovlinda, rom man avtoris

ideis gamovlenis pirveli xerxi monologuri Txrobis CarCoTi Semo-

fargla. sinamdvileSi/Tumca ki arsebobs nebismieri tipis nawarmoebSi da

Tavad mkvlevarma, miuZRvna ra mTeli Tavi kompoziciur da Janrul Tavi-

seburebebs dostoevskis SemoqmedebaSi, iribad daadastura es. baxtini

aanalizebs masSi im erTian ganwyobas, romelic ganapirobebs swored

polifoniuri nawarmoebis funqcionirebas: ”polifoniis mxatvruli neba

aris mravali nebis Serwyma, movlenis neba”, da amitom avtori qmnis

amisaTvis saWiro siuJetur viTarebebs. avanturuli siuJeti “ayenebs ada-

mians gansakuTrebul mdgomareobaSi, romelic iwvevs mis gaxsnas da pro-

vocirebas, uCveulo da moulodnel viTarebebSi moaxvedrebs da Seaja-

xebs sxva adamianebTan ideisa da adamiani ideis gamocdis mizniT~. Ggmire-

bisa da ideebis SeyrisaTvis ki saWiroa sivrciTi da droiTi `wertili~...

saWiroa droisa da sivrcis karnavaluri Tavisufleba da karnavaluri

mxatvruli koncefcia (baxtini 1975: 25, 48, 120, 207). es erTiani ganwyoba

ავტორის სტილი დაცულია

38

 

aris, arsebiTad, dostoevskis centraluri idea – ideaTa dialogis

dasturi, romelSic monawileobs rogorc gmiri, ise avtori. amasTanave,

saqme exeba avtoris ideis realizaciis or dones: erT maTganze idea

teqstis siRrmeSia dafaruli da Tavs nawarmoebis struqturiT avlens

(siuJetSi, kompoziciaSi, qronotopSi, JanrSi) da qmnis avtoris ideis

ufro maRal fenas _ avtoris pozicias, meoreze _ Riad isxams xorcs

avtoris xmaSi.

erTi SexedviT, meoreul avtorze baxtinis msjeloba romantizmze

mis SeniSvnebSi, ramdenadme amovardnilia. mkvlevari wers imis Taobaze,

rom “romantizmisTvis damaxasiaTebelia avtoris pirdapiri Tavdaviwye-

bamde misuli eqspresiuli sityva, romelic araviTari ucxo sityvieri

qsovilis wiaR ar gardatydeba”. avtoriseuli ideebi ar aisaxeba/ixateba

“isini gamoixateba uSualod, distanciis gareSe”, radganac ar aris

distancia, “avtoris poziciasa da gmiris pozicias Soris~ (baxtini 1975:

233, 96). ukeTu sityvis Sesaxeb gamoTqma kidev SeiZleba axsnil iqnas imave

gziT, ra gziTac azrebi epikuri da poeturi sityvis monizmze, fraza

ideis Sesaxeb erTi SexedviT mcdari SeiZleba mogveCvenos: mixail

baxtini struqturulad gamoxatul ideas utolebs/ uTanasworebs avto-

ris xmas. magram samagierod es gaigiveba avtoris koncefciis kidev erTi

niuansis gamovlenis saSualebas gvaZlevs. avtoris pozicia materializ-

deba teqstis struqturaSi, romlis dominantac, rogorc cnobilia, ro-

mantikul epoqaSi iyo gmiri. romantikuli xasiaTi, Tavis mxriv, esTe-

tikuri garemyofelobis damaxinjebis im variantad miaCnda, rodesac “av-

tori moiflobs gmirs” (baxtini 1979: 21, 157). aqedanaa Tezisi distanciis

arqonisa, romelic, rasakvirvelia, bukvalerad ar unda gavigoT: ”irCevs

ra gmirs da irCevs ra misi gamoxatvis dominantas, avtori ukve Sinagani

logikiTaa dakavSirebuli Tavis arCevans, romelic unda gaxsnas gamosa-

xulebaSi” (baxtini 1963: 76). aq kvlav vubrundebiT formaSi ori erTurTs-

daumTxveveli cnobierebisa da aqtivobis viTarebas. avtori rogorc

ideologiuri pozicia SexebaSi aRmoCndeba pirvelad avtorTan. xazi ga-

vusvaT, rom idea miiwevs ra maRla, avtor-Semoqmedisaken, TandaTan kar-

gavs Tavis Sinaarsianobas: igi formalizdeba da kargavs Semfaseblur/

ავტორის სტილი დაცულია

39

 

SefasebiT moments. gvirgvinis damdgmeli ki aris ara idea, aramed “esTe-

tikuri siyvaruli”. es viTareba principulad mniSvnelovnad Cans. pir-

veladi avtori msaji ki ar aris, aramed is, visganac eboZa gmirsa da

gmiris samyaros “siyvarulis ZRveni” da “formis ZRveni” (baxtini 1989: 81,

80). axla SeiZleba ufro diferencirebulad aRvweroT is triada, rome-

lic statiis dasawyisSi movitaneT: biografiuli avtori mixail baxtins

TiTqmis ar Seuswavlia (baxtini 1965: 167-172). pirveladi avtori _ es aris

esTetikuri movlenis monawile, romelSic erT wertilSi xvdebian mxat-

vari, misgan damoukidebeli Rirebulebrivi realoba da mkiTxveli, aseve

aRebuli ara rogorc realuri saxe, aramed rogorc mxatvruli aqtis

Sinagani obieqti. pirveladi avtori rogorc esTetikuri qmedobis obi-

eqti Sefasebis gareTaa/miRmaa da Tavs iCens mTels nawarmoebSi. meore-

uli avtori ideurad mniSvneladi da ierarqiuli cnebaa. ierarqiis saTa-

ves warmoadgens/qmnis avtoris pozicia, romelic ganfenili/ganxorciele-

bulia teqstis siuJetur-kompoziciur da Janrul struqturaSi. safuZ-

velSi Zevs avtorisgan Txrobis forma. avtoris idea am kompoziciur

formasTan fakultatur kavSirSia: mTxrobelis metyveleba avtoris ide-

asTan mimarTebiT, SesaZloa, ideologiurad neitraluri iyos anda

SeiZleba aRiniSnebodes misi daswrebuloba. maT Soris imyofeba avtoris

xma, avtoris sityvis ideologiuri Sinaarsi. igic, Tavis mxriv, ierarqi-

ulia, aqvs Tavisi Suaguli, romelsac mixail baxtini “avtoris centrs”

uwodebs.

2. avtori da gmiri

mixail baxtinis naSromebma gansakuTrebuli rezonansi gasuli

saukunis 70 –iani wlebis bolos da 80 –iani wlebis dasawyisSi SeiZina

da es moxda mas Semdeg, rac 1979 wels, avtoris gardacvalebidan oTxi

wlis Tavze gamovida wigni `sityvieri xelovnebis esTetika~. 60-ian

wlebSi (1965 w.) daibeWda misi wigni “fransua rables Semoqmedeba da Sua

saukuneebisa da renesansis xalxuri kultura”, mogvianebiT ki naSromi

ავტორის სტილი დაცულია

40

 

dostoevskis Semoqmedebisa da poetikis problemebze, magram yvelaze meti

gamoxmaureba _ yovel SemTxvevaSi qarTul literaturaTmcodneobiT

sivrceSi _ “sityvieri xelovnebis esTetikas~ mohyva. am wignSi centra-

luri adgili ukavia 20 –ian wlebSi dawyebul, dausrulebel da saarqivo

masalebSi SemorCenil naSroms “avtori da gmiri esTetikur qmedebaSi~.

swavlulis arqivsave Semounaxavs filosofiuri xasiaTis Txzuleba imave

problematikaze, romelic imdenad dazianebuli aRmoCnda, rom mis mxo-

lod fragmentebze Tu SeiZleba laparaki. mkvlevris teqstebis amgvari

istoria imdenad SeiZleba iyos sagulisxmo, ramdenadac igi “gaSlil” da

“gadaWimul” sabWoeTSi marginalizebuli adamianis bedsa da cxovrebi-

seul gzas ukavSirdeba. vixseneb 70–ian wlebSi, uxarisxo sagazeTo

qaRaldze, saranskSi dabeWdil krebuls, romelSic mixail baxtinis

fotocaa gamoqveynebuli; fotosuraTidan yvelaze `demokratiul tran-

sportze” _ velosipedze fexSemodgmuli filosofosi Semogvyurebs, rac,

sxva rom ara vicodeT ra am kacis biografiidan, me piradad bevris-

metyvel faqtad mesaxeba im gariyulobis gaTvaliswinebiT, raic, Tundac

am vizualur dokumentzea asaxuli: dRes ukve sayovelTaod aRiarebuli

literaturaTmcodne, sabWouri provinciis `glubinkaSi~, aTxrili, ormo-

ebiani da tborebiT “gamSvenebuli” gzis piras dgas da, rogorc Cans,

moyvaruli fotografis mier Seyovnebuli wamis Semdeg, kvlav Tavis

pedagogiur, uCinar moRvaweobas gaagrZelebs mordoviis universitetSi.

Eesec Cveuli movlena unda iyos da, rogorc Cans, ara mxolod sabWo-

eTSi... humanitaruli ideebis bedi da bediswera, albaT, imTaviTve iyo

dakavSirebuli yaribobiTa da uqonlobiT gaspetakebuli sulis mimox-

vrasTan. asea Tu ise, “mixail baxtini” dRes ukve qrestomaTiuli saxelia

da misi zemoxsenebuli naSromic _ “avtori da gmiri esTetikur qmede-

baSi” _ filosofiuri esTetikis TviTmyofadi nimuSia. Tu ufro davazus-

tebT, es aris esTetikisa da zneobis filosofiis mijnaze, anu im siv-

rceSi myofi naSromi, romelsac Tavad baxtini adamianis qmediTi “mov-

lenis”, “saqcielis” samyaros uwodebs. naSromis safuZvelmdebi eTikuri

kategoriaa “pasuxismgebloba”, romlis konkretizaciac xdeba cnebaSi

“ualiboba yofierebaSi”: adamians ara aqvs “alibis”, anu gadaxris ufleba

ავტორის სტილი დაცულია

41

 

im zneobrivi pasuxismgeblobisagan, romlis yofierebaSi realizaciac mi-

si erTaderTi da ganumeorebeli “adgilia”, ganumeorebeli saqcielia,

romlis eqstrapolirebac unda moxdes mTel mis cxovrebaze; ese igi,

adamianis cxovreba erTi mTliani saqcielia_ pasuxismgeblobiT gamsWva-

luli saqcieli. mixail baxtinis erTi yvelaze adreuli naSromTagani

swored asea dasaTaurebuli _ “saqcielis filosofiisaTvis”. mis dialo-

gur koncefcias, kerZod, “Cemi sxva”-s problemas swored aq daedo safuZ-

veli da SemdgomSi ufro detalurad damuSavda naSromSi avtorsa da

gmirze. avtorisa da gmiris urTierTmimarTeba aris subieqtis mimarTeba

subieqtTan. rodesac baxtinma esTetikur obieqtSi gamoacalkeva “dialo-

gis” kategoria, igi am obieqts ganixilavda ara sagnobriv-bunebriv feno-

menad, aramed sruliad axal yofiT-esTetikur warmonaqmnad, romelic da-

fuZnebulia “me”-sa da “Cemi sxva”-s subieqtebis, personologiur da ima-

nentur-socialur anu avtorisa da gmiris urTierTmimarTebaze.

sagulisxmoa “me” da “Cemi sxva”-s ganxilva istoriuli poetikis

ganaserSi. poetikis istoriis pirvel stadias aleksandr veselovski sin-

kretizmis epoqas uwodebda. sinkretizmi, rogorc mxatvruli principi,

samyaros ganuwvalebel aRqmas da Sasabamisad ganuwvalebel esTetikur

cnobierebasac gulisxmobs. arqauli adamiani sinkretulad aRiqvams

grZnobis organoTa monacemebs, sakuTar Tavsa da bunebas, `me~-sa da `Cem

sxva~-s, sityvasa da misiT aRniSnul sagans, ritualur da yofiT qmedebas,

xelovnebas da cxovrebas. erTi sityviT, rogorc aleqsandr veselovski

aRniSnavs Tavis qrestomaTiul naSromSi, sinkretizmi gamoxatavs arqaul

cnobierebas, romelic samyaros erT mTlianobad warmoidgens da romlis-

Tvisac sruliad ucxoa ganyenebuli, ganwilvadi da refleqsiuri azrov-

neba. mkvlevarma Tvali gaadevna am principis gamovlinebas poeturi enisa

da stilis sferoSi, mxatvruli saxis struqturaSi, literaturis gvare-

bisa da Janrebis winare istoriaSi, avtorobis formirebaSi, motivsa da

siuJetSi da sxva. erTi sityviT, sinkretulobis principi literaturis

centraluri kategoriebis cxavSi gatarebis Semdeg, yvelaze sicocxlis-

unariani poetur saxeTa sferoSi aRmoCnda. amitom, SemdgomSi, rodesac

sinkretizmze visaubrebT, mxedvelobaSi gveqneba ara konkretuli epoqis

ავტორის სტილი დაცულია

42

 

gamomxatveli mxatvruli faqti, aramed sazogadod xelovneba, romlis

saxeobriv struqturasac sinkretizmis principi ganapirobebs. saqme is

aris, rom esTetikur obieqts sinkretuli statusi ara mxolod arqaikaSi

aqvs, aramed igi, ama Tu im formiT, poetikis ganviTarebis sxva stadieb-

zec iCens Tavs. sagulisyuroa, rom am problemaze, oRond mis sxva

aspeqtze, saubrobs merab mamardaSvili marsel prustis Semoqmedebis

ganxilvisas: `cnobierebis romeliRaca doneze _ da am doneze gadam-

wyveti cxovrebiseuli movlenebi ukve arseboben _ yvelaferi gveZleva

erTgvaris sinkretulis saxiT~. literaturas cnobierebis swored am

saxeobasTan mivyavarT da amitom sinkretizmi misi istoriuli saSo ki ar

aris, aramed erTgvari arqetipuli Tviseba, romlis kvlav da kvlavwar-

moeba xdeba. sinkretizmis fenomenis metaistoriul mniSvnelobasac es

ganapirobebs.

es istoriuli eqskursi mxolod imitom dagvWirda, rom “subieqturi

sinkretizmis” cnebamde mivsuliyaviT. Tavad termini poetikosma samson

broitmanma Semoitana gasuli saukunis 80-ian wlebSi, magram am fenomenis

arsebobis faqtebi, ra Tqma unda, adrec aRiniSneboda.

Teoriulma poetikam karga xania gaarkvia, rom esTetikuri obieqti

movlenis bunebisaa (movlenobrivia), rac gulisxmobs, rom misi arqiteq-

tonika ganpirobebulia esTetikuri movlenis subieqtebis _ avtoris,

gmirisa da mkiTxvel-msmenelis urTierTobiTa da urTierTmimarTebiT.

swored am urTierTobaTa struqturidan amoizrdeba Txzulebis arqiteq-

tonikaca da sxva gamomxatveli kompoziciuri formebic.

arqauli folklori, Zveli literaturebi da tradiciuli xalxuri

Semoqmedeba, swored anonimuri principisa gamo, avtoris cnebas ar

icnobs, magram yovelTvis da yvelgan SeiniSneba raRaca iseTi movlena,

rac Tanamedrove `avtorisa~ da `gmiris~ cnebaTa ekvivalentad SeiZleba

miviCnioT. esaa, magaliTad, Txrobisas aramotivirebuli da uecari gadas-

vla mesame piridan pirvelze da Semdeg kvlav Txrobis pirvandel

poziciaze dabruneba. ese igi pirdapiri Txrobis Canacvleba pirobiTad

pirdapiri metyvelebiT _ yovelgvari daTqmisa da gafrTxilebis gareSe.

es faqti polineziuri folkloris mkvlevarebma SeniSnes da, maTive

ავტორის სტილი დაცულია

43

 

varaudiT, uZveles saazrovno principze damyarebuli am movlenis sazri-

si is aris, rom subieqturi struqtura enobrivi formiT swored ase

vlindeba. mokled, saqme gvaqvs subieqturi sinkretizmis eqstralingvis-

tur faqtorebTan. folklorul cnobierebaSi `me~ -sa da `Cemi sxva~ -s,

anu avtorisa da gmiris sferoebi ganuwvalebelia da maT Soris sazRvari

imdenad `gaumagrebelia~, rom Txroba Zaldautaneblad gadadis erTidan

meoreSi.

subieqturi sinkretizmis gamomxatveli forma karga xania Cabarda

istorias da subieqturi organizaciis odesRac dominanturi principi

dRes mxolod reliqtad unda warmovidginoT, magram saqme is aris, rom

aleksandr veselovski `qoroseuli sinkretizmis~ fenomenis Seswavlisas

mis gasaRebs swored subieqturi organizaciis formaSi eZiebda; qoros

igi upirovno avtorad ganixilavda, saidanac TandaTan gamoiyofoda da

gamocalkevdeboda pirovnuli avtoris saxe da swored am procesSi war-

moiSoboda stiluri, Janruli da kompoziciuri formebi. “qoro _ avtor-

gmiris” urTierTmimarTebis sakiTxi mkvlevars ar dauyenebia.

qorosa da sxva arqauli formebis avtor-gmiris ipostass gansakuT-

rebuli yuradReba miaqcies olga freidenbergma da mixail baxtinma,

Tumca am problemisadmi maTac gansxvavebuli damokidebuleba hqondaT.

Tu veselovskisTvis centraluri sakiTxi sinkretizmis pirovnuli da

qoroseuli sawyisTa urTierTmimarTeba iyo, olga freidenbergi sakvanZo

problemad subieqtis obieqtTan mimarTebas ganixilavda, xolo mixail

baxtini `me~-sa da “Cemi sxva”-s urTierTmimarTebas gamoyofda. subieqt –

obieqtis da subieqt-subieqtis gansxvavebul aspeqtTa amgvarma aqcentebma

ganapiroba kvlevis SedegTa sxvaobac.

olga freidenbergi, veselovskisda kvalad, xazs usvamda pirvelyo-

fili adamianis bunebisgan da sociumisgan ganuwvaleblobas da am faqtis

Sinagan da arsobriv korelatad (Tanafardad) is miaCnda, rom aleqsandr

veselovski ar acalkevebda subieqts obieqtisagan da ar axdenda masTan

dakavSirebuli aqtiuri da pasiuri statusebis diferencirebas. antikuri

kulturis mkvlevris azriT, cnobierebis amgvari struqturaa asaxuli

sityvieri Semoqmedebis erT-erT uZveles formaSi _ miTSi, sadac Tavad

ავტორის სტილი დაცულია

44

 

mTxrobeli identuria Tavisi monaTxrobisa: subieqtobriv (aqtiur) aspeq-

tSi igi _ `avtoria~, anu zemoqmedi RmerTia, obieqtobrivSi (pasiurSi) ki

_ `gmiri~, anu RmerTi, romelic Tavad ganicdis zemoqmedebas, Tumca es

ori aspeqti miTSi ganuyofelia.

amrigad, qmedebis funqciaSi RmerTi aris is aqtiuri subieqti, rome-

lic SemdgomSi “avtorad” iqceva. Aamis Taobaze sergei averincevi wers:

“auctor (“avtori”) _ nomen agentis – ia, anu aRniSnavs moqmedebis subieqts;

auctoritas (“avtoriteti”) _ ki am subieqtis romeliRac Tvisebis aRmniSvne-

li. TviT qmedeba aRiniSneba zmniT augeo, erTi im zmnaTaganiT, romelic,

goeTeseburad Tu vityviT, laTinuri enis Taurzmnaa (rvorte), romlis az-

robrivi sizrqec ver gadmoicema saleqsikono statiaSi. “augeo” _ es aris

RmerTebis, viTarca kosmiuri iniciativis wyarosTavis maxasiaTebeli,

niSandoblivi qmedeba: `ganvamravleb~, `Tanavmoqmedeb~ an, ubralod, `sCav-

divar~ _ raRac momyavs yofierebaSi, vayofiereb anda arsebuls vmateb

wonas, moculobas an potencias” (averincevi 1994: 105).

magram igive RmerTi pasiuri (obieqtobrivi) ipostasiT, ganmcdelisa

(TviTon rom ganicdis zemoqmedebas) da kvdomis funqciiT _ es ukve `gmi-

ria~. klav olga freidenbergis magaliTebs Tu moviSveliebT, berZnebTan

`kvdomisa~ da `gmirad qcevis~ cnebebs sinonimuri gageba hqonda _ `kvdo-

ma~ niSnavda `gmirad qcevas~. gmiri imTavad adamiani ki ar iyo, aramed

momakvdavi RvTaeba, TviT kosmosi an `totemi Casvenebis mdgomareobaSi,

qvesknelSi~. swored amitom gmiris pirvelsawyisuri da dasabamuri

mniSvneloba, sruliad gansxvavebulia misi Tanamedrove gagebisagan.

meamboxur bunebasa da mamacur xasiaTs gmiri mogvianebiT SeiZens,

rodesac igi qvesknelsa da jojoxeTSi sagmiro saqmeebs sCadis _ SeeWi-

deba sikvdils da, `ZlevaÁ sakvirvelis~ kvalad, xelaxla iSvis da iba-

deba cxovrebaSi. saTqmelia isic, rom, rogorc `avtoris~ cnebaSi Seinar-

Cuna kulturulma mexsierebam `RmerTis~ xsovna, arc sityva `gmirSi~

gawyvetila kavSiri-mimarTeba `sikvdilTan~. mexsierebis amgvarma faqtma

avtoris gmirTan da mis samyarosTan esTetikuri mimarTebisas msje-

lobisas, mixail baxtins safuZveli misca eTqva, rom es aris damokide-

buleba sikvdilad midrekilisadmi.

ავტორის სტილი დაცულია

45

 

miTSi subieqt –obieqtis ganuwvaleblobis aRwerisas, olga fre-

idenbergis mixedviT, ar arsebobs gansxvaveba imaT Soris Tu vin mogvi-

Txrobs, ra moiTxroba da vis moeTxroba.

vinc yveba, rogorc ukve aRiniSna, ganuwvalebeli avtori _ gmiri _

RmerTia; Mmagram saqme is aris, rom msmenelic RmerTia; Txroba, romel-

sac locvis forma aqvs, mimarTulia RvTisadmi da imavdroulad msmene-

lisa da mayureblisadmi, romelTa Tvalwinac mimdinareobs movlena.

Tavis mxriv, is, rac moiTxroba (siuJeti da Tavad moTxroba, romelic

erTgvar `sxeulad~, `tanad~ unda vigulvoT) aris sakurTxevelze mitani-

li msxverpli. es saxe calsaxad mianiSnebs, rom moTxroba hgavs sam-

sxverplo cxovels, anu kvlav da kvlav RvTaebas Tavisi pasiuri mdgo-

mareobis Jams (cnobilia, rom miTologiur siRrmeebSi `qurumi da msxver-

pli _ erTi da igivea~, bevr miTologiaSi RmerTs sakuTarive Tavi miaqvs

msxverplad).

am arqaul subieqtur struqturas TviT berZnul literaturaSic ki

ar amouwuravs Tavisi Tavi. yvelaze ukeT igi Semoinaxa dramam, aseve

lirikamac da TviT iseTma gviandelma Janrmac ki, rogoricaa romani.

uZvelesi komediis ganmsazRvreli Tavisebureba isicaa, rom moqmed pirad

gamodis TviT avtori, romelis Tavis TavSi moicavs subieqtur-obieqtob-

riv, erTeul-mravlobiT, qoroul formebs da inarCunebs RvTaebriv da

imavdroulad zoomorful bunebas. rasac dRes gmiri ewodeba, uZveles

komediaSi iyo niRabi, romelic `personaJul~ kategorias ki ar ganekuT-

vneba, aramed realurs, cocxals da literaturamdels.

aRaras vambobT berZnuli lirikis arqaul struqturaze, sadac mRe-

rac, cekvac da Txrobac avtoriseulia; erTi sityviT, yvelafers avtori

`akeTebs~, magram avtori erTeuli ki ara, mravlobiTis formiT gvevli-

neba da, miuxedavad amisa, igi Tavis Tavs pirveli piris mxolobiTi for-

miT moixseniebs da is, rac moiTxroba, mas ki ar exeba, aramed RmerTs

[`igi laparakobs RvTis nacvlad da amiTve laparakobs Tavis Tavze~

(freidenbergi 1978: )].

avtoris aRweris subieqt-obieqtobrivi kriteriumebis freidenbergi-

seuli versia mniSvnelovani nabiji iyo problemis siRrmiseuli gaazre-

ავტორის სტილი დაცულია

46

 

bis gzaze. amgvari midgomisas gadamwyveti mniSvneloba SeiZina pirovnu-

lisa da `qoros~ urTierTobis ara `raodenobrivma~ urTierTmimarTebam,

aramed aqtiur-subieqtobrivi da pasiur-obieqtobrivi pozicia-rolebis

masJamindeli//dasabamieri ganuwvaleblobisa da da samomavlo potenciuri

ganviTarebis Taviseburebebma. mniSvnelovani aRmoCena iyo RvTaebrivi

intenciis amokiTxva avtoriseul da gmiriseul poziciaSi ( am intenciis

Tanamedrove gamovlinebaa Cvens warmodgenaSi arsebuli avtor – Semoq-

medis saxe).

da mainc subieqt-obieqtobriv kriteriumebs Tavisi sazRvrebi gaaC-

nia. davsvaT sakiTxi amgvarad: aris Tu ara gmiri (RvTaebis pasiuri

mdgomareoba) obieqtobrivi, am sityvis gviandeli gagebiT? zemonaTqva-

midan gamomdinareobs, rom olga freidenbergs gmiri subieqtisa da

subieqtobrivis gamovlinebis Tavisebur formad warmoedgina. aseve esmo-

da problema mixail baxtinsac, romelic aqcents akeTebda subieqt-subi-

eqtobriv urTierTmimarTebaze esTetikuri obieqtis arqiteqtinikaSi.

subieqtobrivi struqturisadmi baxtiniseuli midgoma mWidrod ukavSir-

deba mkvlevris zogad meTodologiur mizandasaxulobebs. am mimarTu-

lebiT Ziebisas misi erT-erTi amosavali wanamZRvari iyo adamianis

arsebobis realur formad `me-sxva~-s orerTianoba da ara “abstraqtuli

me”. “sityvieri xelovnebis esTetikaSi” igi wers, rom rogorc dedis

saSoSi xdeba adamianis formireba _ aseve iRviZebs mis cnobierebaSi

Sefaruli ucxo cnobiereba. esTetikuri Semoqmedeba erTi cnobierebis

farglebSi ar xdeba. esTetikur movlenaSi ramdenime monawilea da

orerTiani “me –sxva” “avtori-gmiri”-s formiT warmogvidgeba. xelovnebis

ganviTarebis adreul etapze, rodesac esTetikuri cnobiereba is-is iyo

iRviZebda da yalibdeboda, warmoSobis procesSi myofi avtori, zedmi-

wevniTi gagebiT, sxvaTa cnobierebaSi iyo TavSefarebuli. es iyo “sxvaTa

qoro”, romlis mxardaWerisa da damowmebis gareSe esTetikuri aqti

SeuZlebelia.

qoros substrati kargad vlindeba uZveles literaturul gvarSi _

lirikaSi: “lirika _ es aris sakuTar TavSi Sinagani “me”-s emociuri

TvaliT xedva da Sinagani “sxva”-s emociuri xmis smena. Mme vusmen Cems

ავტორის სტილი დაცულია

47

 

Tavs sxvaSi, sxvebTan erTad da sxvebisTvis...<...> me vpoulob Cem Tavs

emociurad mTrTolvare ucxo xmaSi, ganvasaxovneb/ganvfen Cems Tavs xot-

bis aRmvlenel ucxo xmaSi, vpoulob masSi sakuTari Sinagani TrTolvi-

sadmi avtoritetul midgomas” (baxtini 19: 149).

cxadia, sakiTxis amgvari dasmisas mixail baxtini aqcents akeTebs

ara pirovnebis masisgan ganuwvaleblobaze an subieqtis obieqtisgan

ganusxvaveblobaze, aramed yuradRebas amaxvilebs cnobierebaSi (igulis-

xmeba esTetikuri cnobiereba) subieqturi sinkretizmis fundamentur da-

fuZnebulobaze, “sxva”-s “me”-saTvis principul aucileblobasa da saWi-

roebaze. es aucileblobaa rom badebs da warmoSobs xelovnebas da amave

aucileblobis uSualo da TvalsaCino gamovlinebaa qoro. amave dros

“avtoris avtoriteti aris qoros avtoriteti” (baxtini 1979: 149), rome-

lic, imavdroulad “sxvaTa” anu gmirTa qorodac gvevlineba.

aRsaniSnavia, rom avtor-gmiri baxtinTanac da freidenbergTanac

RmerTia, romelic pirdapir da “obieqtobrivad” ki ar vlindeba, aramed

intenciis imgvari gansakuTrebuli formiT, uromlisodac avtoroba ro-

gorc aseTi _ SeuZlebelia. baxtini mas uwodebs `cxovrebisgare aqtiur

pozicias~ da `pirovnuli yofnis esTetikuri gaformebisaTvis aucilebel

pirobas~. Mmxatvari swored isaa, vinc cxovrebisgarea aqtiuri... igi

cxovrebis Sinamos (Signidan) gamgebi da misi Tanaziari ki araa mxolod,

aramed mas igi `undis` iq, sadac cxovreba TavisTvis da TavisTavad arc

aris, sadac igi miqceulia Tavis gareT da saWiroebs garemyof aqtivobas.

es azri rom ufro naTeli gaxdes, polifoniuri romanis baxti-

niseuli Teoria unda gavixsenoT, sadac igi dialoguri sityvis cnebaze

saurobs. dialoguri midgoma SeuZlebelia erTeuli movlenisadmic, _

Tuki igi aRiqmeba ara rogorc enis upirovno sityva, arame rogorc ucxo

sazrisobrivi poziciis niSani da ucxo gamonaTqvamis warmomadgeneli, ese

igi, Tuki masSi gvesmis ucxo xma. amitom dialoguri urTierTobebi SeiZ-

leba msWvalavdes mTlianad gamoTqmas (mag., romans) da TviT calkeul

gamoTqmasac ki _ Tuki masSi dialogurad ejaxeba ori xma. unda warmo-

vidginoT dialogi, sadac replikebi imgvaradaa gamotovebuli, rom saer-

To sazrisi odnavadac ar irRveva da es mianiSnebs, rom meore mosaubre

ავტორის სტილი დაცულია

48

 

eswreba dauswreblad, uCinarad; misi sityvebi ar ismis, magram misi

naubris nakvalevs gansazRvravs yvela arsebuli sityva pirveli mosaub-

risa. Cven vgrZnobT, rom es saubaria da Tanac daZabuli, radgan yoveli

sityva mTeli Tavisi arsebiT exmianeba da reagirebs uCinar Tanamosaub-

reze, radgan yoveli maTgani miuTiTebs da mianiSnebs Tavis gareT

arsebulze, Tavisi sazRvrebis miRma myof, warmouTqmel ucxo sityvaze.

mixail baxtinis mier Camoyalibebuli Tvalsazrisi `sinkretuli~

avtorobis stadiasTan dakavSirebiT, iTvaliswinebs am gansazRvruli

formis mTels evolucias. swored am niadagze SeiZleboda aRmocenebu-

liyo subieqturi mTlianobis/erTianobis gansakuTrebuli saxe, romelmac

ar icis diqotomia, `ugrZnobia~ dapirispirebulobaTa mimarT da Tavis

TavSi moicavs garecxovrebasa da aqtivobas. baxtiniseuli avtorobis

problemis amgvarad dasma imitom aris produqtiuli, rom mis pirobas

mkvlevari pirovnuli sawyisis raodenobriv ganviTarebaSi ki ar xedavs,

aramed Rirebulebrivi poziciis gansakuTrebuli saxis SeZenaSi.

dRes ukve cnobilia, rom avtoroba jer kidev TviTRirebulebrivi

pirovnebis fenomenis Camoyalibebamdea warmoqmnili, magram `avtoroba _

sakuTrivi mniSvnelobiT~ dResac pirovnul avtorobad gvesmis da mis

upirveles maxasiaTeblad `SemoqmedebiT iniciativis ganumeoreblobas~ da

`individualur maneras~ miviCnevT. baxtinis Tvalsazrisi gvexmareba da

xels gviwyobs imis gagebaSi, Tu ratom arsebobda esTetikurad srulfa-

sovani avtori im kulturebSi, romlebSic pirovneba jer kidev ar iyo

sociumidan gamoyofili da ar hqonda TviTRirebulebrivi statusi; kul-

turebSi, romlebSic gamomuSavda esTetikuri poziciis is saxe da sxe-

uli, romelsac mkvlevari cxovrebis gare aqtivobas (garemyofelobas)

uwodebs.

amrigad, istoriuli poetikis farglebSi damuSavda is problema-

tika, sadac garkveul iqna, rom avtorisa da gmiris subieqtobrivi

sinkretzmi arqaul cnobierebasa da xelovnebaSi dafuZnebulia `me~-sa da

`Cemi sxva~-s specifikur ganuwvaleblobaze.

D

ავტორის სტილი დაცულია

49

 

3. avtoris subieqtobrivi irganizacia _ boris kormani

avtoris Teoriis fundamenti ZiriTadad 20-iani wlebis literatu-

raTmcodneTa naSromebSi Seiqmna. 30 _ 50-ian wlebSi, rodesac sabWour

sivrceSi literaturaTmcodneobis done mkveTri daeca, avtoris Teorias

mkvlevarTa Zalze viwro wre ikvlevda, romelTa Soris pirvel rigSi

unda dasaxeldnen viktor vinogradovi, lidia ginzburgi, grigori

gukovski. Tumca am avtorTa naSromebi sazogadoebrivi interesis perife-

riaze imyofeboda da literaturis mecnierebaze gavlenas ver axdenda.

formalizmis oficialuri gansja da xelovnebis e.w. gnoseologiuri

koncefciis sruli batonoba, xelovnebis specifikisadmi uyuradReboba,

mxatvruli formis arsis sruli ver/argageba da, bolos, ucxour gamok-

vlevaTa arcodna da maTi unaxavad da dauswreblad gmoba, cxadia, xels

ver Seuwyobda, avtoris problemis kvlevas da, metic, am tipis kvlevebis

mimarT saeWvo damokidebulebasac ki iwvevda.

50-iani wlebidan viTareba Seicvala da avtoris Teoriis damuSa-

vebis axali etapi daiwyo. mas saTaveSi Caudga boris kormani, romelic

muSaobda borisoglebis pedagogiur institutSi, Semdeg iJevskSi, udmur-

teTis universitetSi, Seqmna samecniero skola, romelSic TandaTan gaer-

Tiandnen sabWoeTis sxva qalaqebis literaTuraTmcodnenic. boris kor-

manisa misi mowafeebis samecniero muSaobam xeli Seuwyo litmcodneobis

donis amaRlebas. gamodioda samecnieri krebulebi, romlebSic regula-

rulad ibeWdeboda poetikuri gamokvlevebi.

arc kormani da arc misi mowafeebi dasavleli avtorebis citirebas

ar axdendnen. boris kormanis skolam erTi mxriv, garkveulad Seajama

avtoris problemis SeswavlasTan dakavSirebuli sabWoTa literaturaT-

mcodneobaSi Seqmnili naSromebis Sedegebi, meore mxriv _ gamovida

“avtoris Teoriis” Semqmnelis rolSi. boris kormanis yvelaze ufro

vrceli debulebebi orientirebulia mxatvruli nawarmoebis praqtikul

analizze; am analizis meTodikaze da warmoegenilia saswavlo saxelm-

ZRvaneloebSi: “mxatvruli nawarmoebis teqstis Seswavla (m., 1972), “nekra-

sovis lirika” (voroneJi, 1964), “realizmis lirika” (irkutski, 1986).

ავტორის სტილი დაცულია

50

 

Zalze mniSvnelovania, rom kormanis mier Seqmnili avtoris Teoria

literaturis umniSvnelovanesi mxareebis, literaturuli nawarmoebis

aRnagobisa da misi organizaciis sxvadasxva doneebis, gvarisa da Janris,

meTodis, miarTulebisa da stilis, literaturuli procesis aRwerisa da

gaxsnis saSualebas iZleva.

boris kormanis meTodma miiRo saxelwodeba “sistemur-subieqturi”;

konceptualurma sistematizaciam, cnebaTa mowesrigebam SesaZlebeli ga-

xada literaturuli nawarmoebis analizis sistemis Seqmna, romelic war-

moaCens da xsnis nawarmoebis mTlianobas.

subieqtur analizs saTave TiTqos viktor vinogradovis “avtoris

saxem” daudo, magram, dazustebis mizniT unda iTqvas, rom igi “avtoris

saxes” “qmnida da agebda enobrivi cnobierebis konstruirebis safuZvel-

ze, gamodioda ra iqidan, Tu rogor sistemas qmnis avtoris metyvelebaSi

enis sxvadasxva stilisturi movlenebi. Bboris Kkormani ki ikvlevs ara

stilisturi plastebis urTiermimarTebas, romelsac niRbebiviT iyenebs

erTi subieqti _ avtori, rodesac sxvadasxva stils mimarTavs, aramed

sxvadasxva cnobierebaTa urTierTmimarTebas, urTierTdamokidebulebas

da warmoadgens Tavis gansakuTrebul pozicias. es aris nawarmoebis

subieqturi organizacia da mas kormani ganmartavs rogorc “teqstis

Tanafardoba metyvelebis subieqtebTan” (kormani 1972: 43). axla ukve yvela

nawili ganixileba rogorc gamoTqma, romelTagan yovel maTgans hyavs

Tavisi samyaroze Taviseburi xedvis wertilis mqone/matarebeli subieqti,

magram amasTanave yoveli subieqti aris avtoris cnobierebis gamoxatvis

forma. boris kormanis naSromebze dakvirveba cxadyofs, rom igi

swavlobda da eyrdnoboda viktor vinogradovis Sromebs, magram mainc

ver miiRo misi Sexeduleba da warmodgenebi sxva stilis sruli funqci-

onalurobis, avtoris koncefciaSi monologurad avtoritetuli sxva

cnobierebis Sesaxeb, vinaidan sityvis miRma igi xedavda upirvelesad sxva

subieqts, romelic inaxavs da inarCunebs sxva xedvis wertilis fardo-

biT, pirobiT damoukideblobas, romelTanac avtori Sedis dialogur

urTierzemoqmedebaSi. boris kormani yovelTvis afasebda da icavda

yoveli xmis uflebas da “sxvas” cnobierebis TviTmyofadobis uflebas;

ავტორის სტილი დაცულია

51

 

rogorc mkvlevarni weren, es iyo boris kormanis cxovrebiseuli antiav-

toritaruli pozicia, romlis mixedviTac misi demokratiuli mrwamsi

gansazRvravda mis literaturaTmcodneobiT pozicias (rimari... 1994: 62).

swored amitom igi eyrdnoboda mixail baxtinis literaturaTmcodneobi-

Ti da filosofiuri ideebis antiavtoritarul Sinaars, romelmac Rrma

gavlena moaxdina mis koncefciaze.

boris kormanma Seqmna subieqturi organizaciis anlizis _ da ara

stilistikuri _ aparati. subieqtur-sistemuri analizi avlens cnobiere-

bisa da metyvelebis subieqtebis urTierTobebis sistemas da samyaros

xedvis yovel wertils miuCens Tavis garkveul adgils sistemaSi. am-

gvarad, sistema uzrunvelyofs yoveli subieqtis erTaderT adgils, sasi-

cocxlo sivrcis uflebas da TviTmyofad funqcionirebas, da amasTanave

afiqsirebs mis urTierTobas/urTierTmimarTebas sxvebTan, xedavs mas

sxvaTa wyebaSi da rigSi. gansxvavebiT ukontrolo-TamaSebrivi, avtorita-

rul-TviTneburi damokidebulebisagan xedvis sxva wertilebisadmi, rome-

lic maT manipulaciaTa obieqtebad aqcevs, es sistema avlens cnobierebis

Tavisebur demokratiulobas, iZleva saSualebas realurad gaewios anga-

riSi da yuradReba mieqces yovel maTgans. subieqturi organizaciis swo-

red amgvari gageba ganapirobebs avtoris problemis simwvaves _ avtoris

pozicia marTlac seriozul problemad warmogvidgeba, romelic saWiro-

ebs metyvelebisa da cnobierebis subieqtebis urTierTobaTa sistemis

anlizs, avtoris cnobierebis sxva xmebTan urTierTobas am cnobierebis

sistemaSi.

SemTxveviTi ara aris, rom boris kormanis kvlevaTa centrSi imyo-

feba realizmi, sadac TviT lirikaSic ki, rogorc werda mkvlevari Tavis

erT adreul statiaSi, erTi leqsis farglebSi miewyobian, erTdebian

sxvadasxva “me”-ebi, sferos sxvadasxva subieqtebi; erTi da igive sagani

ganixileba sxvadasxva wertilidan: xedva mocemulia sxvadasxva gmiris

aRqmiT, ase rom “... lirikuli monologi iqceva mravalxmianobad” (kormani

1958: 99-100). avtoris Teoriis damuSaveba imis gamokvleviT iwyeba, Tu

nawarmoebis SigniT rogor ganlagdebian da Tanaarseboben sxvadasxva

cnobierebani da xmebi YTviT yvelaze “monologur” literaturul gvarSi

ავტორის სტილი დაცულია

52

 

_ lirikaSi; boris kormani leqss ganixilavs gansxvavebul cnobierebaTa

urTierTzemoqmedebad, rodesac kvlevis problemad warmosdgeba liri-

kuli subieqtis cnobiereba, romelic realizdeba am xmebSi da maTTan

urTierTmimarTebaSi.

lirikis amgvari kvlevis SesaZlebloba boris kormanma nikalai

nekrasovis poeziaSi dainaxa da swored am masalaze dayrdnobiT Seimu-

Sava “avtoris Teoriis” ZiriTadi cnebebi da ase gaformda ZiriTadi

ideac _ Catarebuliyo lirikuli nawarmoebis analizi masSi avtoris

cnobierebis gamoxatvis sxvasxva subieqturi formebis gamoyofis safuZ-

velze. lirikis kvlevis ZiriTad meTodad iqca misi sityvier-metyve-

lebiTi organizaciis rogorc cnobierebis gansxvavebul formaTa organi-

zaciis Seswavla, romelnic (cnobierebis gansxvavebuli formebi) sxva-

dasxva subieqtebs miekuTvneba, amitom xorcieldebian sxvadasxva xmebad,

gvevlinebian erTi cnobierebis _ avtoris cnobierebis _ gamoxatvis sxva-

dasxva formebad. avtoris cnobiereba ar Seirevs maT da arc TviTon

ganzavdeba maTSi, isini misTvis rCebian “ucxo”; avtori maTgan distanci-

rebulia sxvadasxva “manZiliTa” da xarisxiT da amiT axdens maTs obieq-

tivacias; magram amasTanave maT organizebas ise axdens, rom isini avto-

ris cnobierebis gamomxatvel formebad gvevlinebian.

teqstSi subieqti, Cveulebriv, uSualod ar saxeldeba da amitom

boris kormanma SeimuSava misi gamovlenis principebi. man gamoyo cnebebi

“metyvelebis subieqti” da “metyvelebis obieqti”. metyvelebis subieqti

gulisxmobs imas, vinc asaxavs da aRwers, metyvelebis obieqti ki _

yvelafers, rac aris gamosaxul-gamoxatuli da razedac xdeba Txroba

anu rac moiTxroba. metyvelebis subieqti aRmoaCens Tu miagnebs Tavis

Tavs obieqtTan mimarTebisa da urTierTobisas ramdenime parametriT: fi-

zikuri xedvis wertiliT, ese igi im mdebareobiTa da viTarebiT, romelic

ukavia metyvelebis matarebels sivrceSi, droiTi xedvis wertiliT _ misi

mdebareobiTa da viTarebiT, romelic ganisazRvreba TxrobiTi droisa da

moqmedebis drois urTierTmimarTebiT. “Txrobis dro aris metyvelebis

subieqtis dro; moqmedebis dro _ es aris gmirTa (metyvelebis obieqtTa)

dro”; magram “fizikuri xedvis wertili da droiTi viTareba dakavSire-

ავტორის სტილი დაცულია

53

 

bulni arian metyvelebis matareblis zogadi cxovrebiseuli poziciiT”,

romelic mJRavndeba ideur-emociuri xedvis wertilSi, “romelic gamo-

ixateba metyvelebis subieqtis damokidebulebiT aRsawerisadmi, gamosaxa-

tavisadmi, da saboloo angariSiT _ sinamdvilisadmi” (kormani 1972: 20, 24, 27).

mogvianebiT, mkvlevars mxedvelobaSi hqonda ra subieqtis obieqtTan

mimarTeba/damokidebulebis gamomxatveli droiTi da sivrciTi xedvis

wertilebi _ imavdroulad obieqtis Sefasebasac rom gadmoscemdnen _ am

mocemuli sitemidan gamoricxa da amorTo ideur-emociuri xedvis

wertili, rogorc misi logikis damrRvevi, da mis adgilas daayena subi-

eqtsa da obieqts Soris urTierTobis sametyvelo sivrceSi gamomxatveli

“frazeologiuri xedvis wertili”, ese igi “subieqtisa da obieqtis

sametyvelo manerebs Soris” urTierTobis gamomxatveli, frazeologiuri

xedvis wertili. aq mTxrobeli ara mxolod subieqtia: “igi Tavisi same-

tyvelo maneriT, sityvebiT, gamoxatviT, intonaciiT gamodis sxvisi, ufro

maRali cnobierebis obieqti” (kormani 1992a: 119).

am gadamwyveti momentis wyalobiT mxatvruli samyaros ageba

gvevlineba xedvis wertilsa da obieqts Soris urTierTdamokidebulebad;

mTxrobelis gamosaxatav saganTan damokidebulebisa da sagnis realuri

Tvisebebis SerwymiT iqmneba kidec sagnis saxe. metyvvelebis subieqti

mTeli Tavisi TviTmyofadobiT gvevlineba prizmad, xedvis wertilad,

romlis wiaRac gardatydeba da garkveuli saxiT formdeba avtoris mier

gamoxatuli sinamdvile; misi sityva, pozicia monawileobs mxatvruli

samyaros, saxis qmnadobaSi da gamodis rogorc avtoris cnobierebis gar-

kveuli formis gamomxatveli.

metyvelebis subieqtis xedvis wertili Tavis moculobis, cnobiere-

bis tipisa da sxva mravali parametris mixedviT SeiZleba ganvacalkevoT

avtori xedvis wertilisagan _ masTan garkveul dapirispirebmdec ki _

magram avtori mas mainc iyenebs mxatvruli samyaros asagebad da amitom

gvelineba avtoris cnobierebis gamoxatvis formad. magram avtoris saku-

Tari poziciis gamovlenis gadamwyvet movlenad gvevlineba is, rom avto-

ris cnobiereba Tavis Tavs siRrmiseulad swored sxva xedvis wertilTan,

sxva subieqtTan Sexvedrisas, sxva cnobierebis winaaRmdegobis gadalaxva-

ავტორის სტილი დაცულია

54

 

Zlevisas xedavs. aq SesaZlebelia avtoris cnobierebisa da metyvelebis

subieqtebis cnobierebas Soris urTierTmimarTebis farTo speqtri warmo-

vidginoT _ maTTan SefardebiTi, pirobiTi identifikaciiT dawyebuli

maTi obieqtad gadaqceviT (garkveul SesaZleblobamde), ierarqiuli sis-

temis dawyobiT damTavrebuli.

amave dros subieqturi organizacia TavisTavad ver amowuravs avto-

ris poziciebs. “warmodgena, romelic Cven avtoris poziciaze nawarmoebis

subieqturi organizaciis gacnobisas gveqmneba, ganmtkicdeba, Seivseba,

zustdeba avtoris poziciis Seswavlis wyalobiT, romelic moqmedebis

ganviTarebaSi da aseve nawilebis ganlageba-urTierTmimarTebiT, ese igi

nawarmoebis siuJetur-kompoziciuri organizaciis, <...> avtoris cnobiere-

bis subieqtsgare gamoxatvis formebiswiaR gamoixateba”. Sesabamisad

amisa, boris kormani avtors gansazRvravs rogorc “sinamdvileze raRaca

xedvas” (kormani 1972: 50-51), “cnobierebis (matarebel) subieqts, romlis

gamoxatulebac aris mTeli nawarmoebis an maTi (nawarmoebTa s.t.) erTi-

anoba” (kormani 1992b: 41). amas uwodebs kormani “koncepierebul” avtors,

romelic upirispirdeba biografiul avtors. Mmis munyofierebad gvev-

lineba mTeli mxatvruli teqsti. “avtori uSualod ar Sedis nawar-

moebSi: teqstis romeli nawilic unda ganvixiloT, ver aRmovaCenT masSi

uSualod avtors; laparaki SeiZleba mxolod misi met-naklebi sirTulis

subieqtur Sualobebze” (kormani 1992b: 41). subieqturi done, sityvis done

aris mkvlevrisaTvis avtoris cnobierebis mTavari done _ aq, cnobiere-

baTa urTierTzemoqmedebis sferoSi, TamaSdeba avtoris koncefciis gan-

xorcielebis ZiriTadi drama.

amitom avtoris problemis damuSavebas boris kormani iwyebda subi-

eqturi organizaciis sakiTxebiT, romlebic misi sistemis birTvs warmo-

adgenen. upirvelesad igi qmnis gamoxatvis formebis sistematur grada-

cias, avtoris cnobierebis gamovlenas subieqtur doneze _ sxva subieqtis

avtorTan distanciis, siSore-siaxlovis, misi avtoris cnobierebasTan

obieqturobis mixedviT. nikalai nekrasovis lirikaze Seqmnil wignSi igi

pirvelad qmnis am sistemas lirikasTan mimarTebiT da gamoyofs: 1) “sa-

kuTriv avtors”, 2) “mTxrobels”, 3) “lirikul gmirs”, 4) “roluri liri-

ავტორის სტილი დაცულია

55

 

kis” gmirs. “sakuTriv avtori gamodis... rogorc adamiani, romelic xedavs

peizaJs, gamoxatavs/gamosaxavs viTarebebs, gaiazrebs situacias. leqsis

uSualo aRqmisas mkiTxvelis yuradReba mipyrobilia imaze, rac gamo-

saxul-gamoxatulia, razedacaa laparaki...”. “sakuTriv avtoris” “mimalu-

loba”, mainc ar niSnavs imas, rom mkiTxvelisTvis igi miuwvdomelia:

“...Cvens ver davinaxavT mis garegnobas, ver SevityobT misi xasiaTis gan-

sakuTrebulobas, magram misi cxovrebiseuli pozicia, sikeTesa da boro-

tebaze warmodgenebi, socialuri simpatiebi da antipatiebi, zneobrivi

paTosi, samyarosTan misi mimarTebis sazrisi _ es yvelaferi aRbeWdilia

leqsSi” (kormani 1964: 72, 75).

“sakuTriv avtors” mierTvis “mTxrobeli”; boris kormani mas zog-

jer “avtor-mTxrobels uwodebs, magram arsi amiT ar icvleba: “aq, iseve

rogorc leqsebSi, sadac gamodis sakuTriv avtori, mkiTxvelis umetesi

yuradReba miqceulia gamosaxvis/gamoxatvis sagnisken: uSualo aRqmisas

mkiTxveli umal xedavs imas, vinc gamoxatulia, razedacaa Txroba, da

xandaxan saerTodac ver amCnevs imas, vinc yveba. rogoria mTxrobeli,

rogor uyurebs igi samyaros, rogori mimarTeba aqvs sinamdvilesTan, vin

uyvars da vin ejavreba _ amas yvelafers mkiTxveli Seityobs ara imdenad

avtoris TviTdaxasiaTebidan, ramdenadac iqidan, Tu rogor gamosa-

xavs/gamoxatavs igi sxva adamians” (kormani 1964: 77) .

erTi SexedviT Cans, rom es Taviseburebebi lamis ganurCevlobamde

aaxloebs “sakuTriv avtorsa” da “mTxrobels”, magram es ase ar aris,

radgan ”mTxrobeli” SeiZleba gaexsnas mkiTxvels “...rogorc viRac, gmi-

ris aRmqmeli; igi xedavs gmirs, mimarTavs mas, fiqrobs masze, magram ar

gvevlineba vinme pirad; dabolos, “mTxrobeli” SeiZleba warmogvidges

rogorc “...xedvis wertilis mqoned, imad, vinc fiqrobs da yveba, da gmiri

aSkarad mxolod mis mogonebebSi cocxlobs; mTxrobeli ar mimarTavs

gmirs, aramed elaparakeba masze mkiTxvels; igi miCqmalulia teqstSi

ufro metad, vidre ganxilul SemTxvevebSi” (kormani 1964: 79).

magram rogori gansxvavebac unda iyos “sakuTriv avtorsa” da “mTx-

robels” Soris, Sinaganad isini urTierTnaTesavni arian, da boris korma-

ni xazs usvams, rom “...eseni ara imdenad TviTmyofadi subieqturi forme-

ავტორის სტილი დაცულია

56

 

bia, ramdenadac erTi formis nairsaxeobani: samyaros xedvis Tvalsaz-

risiT sakuTriv avtori da mTxrobeli erTni arian” (kormani 1964: 80).

maTi erTianobas, arsebiTad, “SeniRbulobaze”, “miCqmalulobaze” miTiTeba

ganapirobebs im yvelaferTan erTad, rom maTi lirikuli subieqturoba,

gulisyuri azrebsa da gancdebze yvelafers TviTon iqvemdebareben.

“sakuTriv avtorisa” da “mTxrobelisagan” gansxvavebiT, “lirikuli

gmiri” socialuri, zneobriv-fsiqologiuri da yofiTi konkretulobis

TvalsazrisiT sruliad sxva doneze imyofeba. pirvel rigSi, es imazea

damokidebuli, rom igi Tavisi daswrebulobiT qmnis garkveul gardamtex

garemos mkiTxvelsa da avtors Soris: “lirikuli gmiri _ es aris mety-

velebis matarebelic da gamosaxvis saganic: igi Riad/aSkarad dgas

mkiTxvelsa da gamosaxul samyaros Soris; mkiTxvelis yuradReba upira-

tesad epyroba imas Tu rogoria lirikuli gmiri, ra mosdis mas, rogoria

misi samyarosTan damokidebuleba, mdgomareoba da sxva”. nekrasovis

lirikasTan dakavSirebiT es niSnavda, rom “lirikuli gmiri” “sakuTriv

avtorisa” da “mTxrobelis” fonze gamoiyofoda _ “...Cveuli garkveulo-

biT yofiTi, cxovrebiseuli, biografiuli iersaxiTa da emociur-fsiqo-

logiuri mkveTrad damaxasiaTebeli wyobiT” (kormani 1964: 178). asevea,

arsebiTad, “roluri lirikis” gmiric.

lirikuli nawarmoebis subieqturi organizaciis oTxi variantidan

(“sakuTriv avtori”, “avtor-mTxrobeli”, “lirikuli gmiri” da “roluri

lirikis” centraluri personaJi) boris kormanma avtoris individualu-

robis, avtoris “me”-s gansxeulebis kidev erT variants miaqcia yurad-

Reba: ”arseboben lirikuli sistemebi, romlebSic metyvelebis subieqtis

aRqmis sakiTxi ara arsebiTia: avtoris cnobiereba maTSi uSualodaa

gamoxatuli da ara “me” maSualebis/Suamavlebis krebulis wiaR. amgvar

lirikul sistemebSi mkveTrad SesagrZnobi metyvelebis matareblis ad-

gils ikavebs mkveTrad SesagrZnobi poeturi samyaro; am samyarosa da mki-

Txvels Soris uSualo aRqmis SemTxvevaSi ar aris pirovneba rogorc

gamosaxvis mTavari sagani an mkveTrad SesagrZnobi prizma, romlis wi-

aRac mkiTxvelis Tvalwin gardatydeba sinamdvile” (kormani 1964: 179).

ავტორის სტილი დაცულია

57

 

rogorc vxedavT, boris kormans aqac ar tovebs lirikuli leqsis

swored subieqturi organizaciisadmi interesi. mkvlevari yuradRebas

miapyrobs imgvar movlenebs, romlebic varaudobs metyvelebis matareb-

lis pirovnebis konturebis warxocvas da amasTan erTad warmoadgenen

mxatvruli xedvis erTob garkveul tips.

boris kormani aTanas fetis lirikis magaliTiT aCvenebs, “poeturi

samyaros” pirobebSi subieqturi “me” rogor asrulebs ara fsiqologiuri

TviTgaxsnis//TviTgamovlenis maindividualizebel rols, aramed dakvir-

vebis funqcias. amitom “bevr SemTxvevebSi “me” fetTan asrulebs wminda

samsaxuris funqcias; igi gamodis Cveuli situaciis elementad an ganwyo-

bilebis matareblad, magram situacia da ganwyobileba iZenen TviTmyofad

mniSvnelobas da sulac ar xsnian uSualod “me”-s Sinagan iersaxes.

swored amitom “avtoris iersaxe fetis lirikaSi gamoirCeva ukiduresi

ganusazRvrelobiT: igi meryevia, gadRabnili, mouxelTebeli; ara mxolod

fsiqologiuri saxis konturebia warxocili, aramed safuZvelic, misi

gulisgulic Zalze Znelad moixelTeba. es yvelaferi fetis poeziis

umniSvnelovanes Taviseburebas ukavSirdeba _ misi lirikuli samyaros

principul ganusazRvrelobas” (kormani 1964: 183, 184). es “ganusazRvre-

loba... lirikuli samyarosi” uSualod dakavSirebuli aRmoCndeba “...fsi-

qologiuri da yofiTi koliziebis bundovanebasTan, garesamyaros sura-

Tis meryevobasTan, garegani realiebis gansakuTrebul rolTan mis po-

eziaSi, misi poeziis upiratesad asociaciuri xasiaTiT romaa ganpirobe-

buli” (kormani 1958: 189). poeturi metyvelebis subieqti aTanas fetis leq-

sebSi ara imdenad poeturi “me”-s fsiqologiur portrets iZleva, rande-

nadac am “me”-s garesamyaros STabeWdilebebSi ganazavebs.

magram Tu lidia ginzburgi poeturi samyaros Semajamebeli daxasi-

aTebiT Semoifargla (“...saganTa samyaroTi da movlenebiT maTi daSifru-

loba...“), boris kormani yuradRebas miapyrobs fetis, ase vTqvaT, XIX sa-

ukunis rusuli poeziis yvelaze lirikuli lirikosis, mxatvruli azrov-

nebis pirvlsafuZvlebs.

amrigad, mkvlevarTa gagebiT avtori gamodis rogorc TxrobiTi

sawyisis uSualo matarebeli, Tumc ki avtoris daswrebulobis xarisxi

ავტორის სტილი დაცულია

58

 

TxrobiTi metyvelebis subieqtSi SeiZleba iyos sxvadasxva. amiT Txro-

biTi metyvelebis subieqti avlens variaciulobis tendencias _ “avtoris

saxiT” erT-erTi personaJis Tvisebidan moyolebuli metyvelebis matareb-

lamde, romelic, “... gamodis mxolod teqstSi, ar moiZieba rogorc

garkveuli piri”.

amrigad, literaturuli nawarmoebis avtori aRmoCnda cnobierebis

matarebeli, romelic ar emTxveva metyvelebis subieqtebis mier gamoxa-

tul arcerT cnobierebas; igi warmoadgens nawarmoebis mTlianobas.

avtori bolo instanciaa, romelic imyofeba teqstis gareTac (teqstsgare

myofia), teqstis SigniTac da xorcs isxams “mTeli subieqtobrivi orga-

nizaciis” wyalobiT, ganimarteba rogorc “mocemuli nawarmoebis Sem-

qmneli teqstis yvela nawyvetis Sefardeba, metyvelebis subieqtebTan _

imaTTan, visac miewereba teqsti (formalur-subieqtobrivi organizacia),

da cnobierebis subieqtebTn _ imaTTan, visi cnobierebacaa gamoxatuli

teqstSi (Sinaarsobriv-subieqtobrivi organizacia)” (kormani 1992a: 43) .

aq erTgvari winaaRmdegobriobaa: teqstis yvela nawils hyavs Tavisi

subieqti da imavdroulad mTel teqsts yavs mxolod erTi subieqti _

avtori. es winaaRmdegobrioba gvaCvenebs, rom faqtobrivad mkvlevarma

gaaanaliza dialoguri urTierTobebi mxatvruli teqstis SigniT, romle-

bic saboloo jamSi midian avtorisa da araavtoris im dialogTan, rome-

lic, rogorc aseTi, Tumca ki darCa misi koncefciis miRma, magram mainc

iCens Tavs mis mier mikvleul subieqtobriv urTierTobaTa struqturaSi.

literaturuli nawarmoebi Teoriulad ki ara, swored realurad warmos-

dgeba aq rogorc avtoris cnobierebisa da “sxvebis” urTierTobaTa dra-

ma; sxvebisa, romlebic inarCuneben pirobiT/fardobiT TviTmyofadobas.

amgvarad, yalibdeba warmodgena avtorze rogorc “sxvasTan” dialoguri

urTierTobis subieqtze.

aq iCens Tavs boris kormanis koncefciis principuli siaxlove

mixail baxtinis koncefciasTan. Tumca SeiZleba iTqvas, rom boris korma-

ni dgams momdevno nabijs literaturuli nawarmoebis SemoqmedebiTi su-

bieqtis moqmedebis bunebis amoxsnis gzaze. Tu baxtinma, avtoris prob-

lemis am aspeqtiT damsmelma, daamuSava igi upiratesad filosofiur-

ავტორის სტილი დაცულია

59

 

esTetikur planSi, xolo poetikis planSi Semoifargla ZiriTadad sity-

vis donis ganxilviT, kormanma, romelmac problemis kvleva, rogorc

Cans, baxtinisgan damoukideblad daiwyo da eyrdnobod ra viktor vinog-

radovis, lidia ginzburgis, grigori vinokurovisa da sxvaTa Sromebs,

mTeli yuradReba gadatanili aqvs poetikis kvlevaze. man SeimuSava subi-

eqturi organizaciis mTeli aparati da swored nawarmoebis aRnagobaSi

aRmoaCina avtoris moqmedebis konkretuli struqturebis sistema faqtob-

rivad rogorc avtoris cnobierebis sxva cnobierebebTan dialogi. Dda

Tumca kormani ar werda am dialogze, literaturuli nawarmoebis mise-

uli gamokvlevebi xdeba avtoris aqtiurobis dialoguri bunebis Semec-

nebis procesis erTi mniSvnelovani etapi _ da misi Zalmosileba isaa,

rom mkvlevari mihyveboda ara nawarmoebze zogad warmodgenebs, aramed

TviT teqstis organizaciis konkretuli formebs.

amrigad, boris kormanis mier aRwerili urTierTobebi avtorisa da

lirikuli gmirisa lirikaSi, avtorisa da pirovnuli mTxrobelisa, moam-

bisa epikur nawarmoebSi warmoaCens am figuraTa dialogur urTierTqme-

debas. gansakuTrebiT TvalsaCino xdeba es iq, rodesac avtori da sxva

subieqtebi didad arian distancirebulni _ magaliTad, amgvar urTierTo-

bebSi: avtori da moambe, avtori da roluri lirikis gmiri. avtori dis-

tancirebs kidec gmirisagan, cdilobs mis gasrulebas garegnuli xedvis

wertilidan, da amasTanave Sedis kontaqtur urTierTobaSi masTan, gar-

kveulad identificirebas axdens mis cnobierebasTan, miiRebs mas. kon-

taqtisa da distanciis es erTianoba Seadgens kidec literaturuli

nawarmoebis sxvadasxva doneebs Soris dialoguri urTierTobebis safuZ-

vels; amgvar winaaRmdegobriv sistemebSi organizaciis es sxvadasxva

doneebi sxvadasxvanairad iCenen Tavs, kerZod rogorc “monologi” da

“polifonia” (amgvarad gagebuli dialoguri strategia ganixileba roma-

nuli azrovnebis specifikasTan dakavSirebiT) (rimari 1989:).

cnobierebaTa amgvari dramis saxiT literaturuli nawarmoebi Tav-

dapirvelad kormanis mier ganixileboda mxolod sakuTriv subieqtobrivi

organizaciis doneze, romelsac igi, rogorc ukve iTqva, upirispirebda

subieqtgare dones. nekrasovis lirikaze Seqmnil monografiaSi da 70-iani

ავტორის სტილი დაცულია

60

 

wlebis naSromSi “avtoris cnobierebis kompoziciuri da stilisturi

gamoxatvis saSualebebi” subieqtobriv formebTan damokidebulebaSi gamo-

iyo avtoris koncefciis gamoxatvis sxva formebic, kerZod, siuJetur-

kompoziciuri organizacia: ”avtoris koncefciis gamoxatvis mniSvnelovan

subieqtgare saSualebad gvevlineba nawarmoebSi moqmedebis ganviTarebis

amsaxveli siuJetur-kompoziciuri organizacia” (kormani 1972: 51). amrigad,

“vai Wkuisagan”-ze Seqmnil statiaSi siuJeti da kompozicia dapirispire-

bulia “gamoxatvis sityvier xerxTan”: “avtoris cnobierebis gamoxatvis

sityvieri xerxis wiaR gadmoicema avtoris gmirTan siaxlove: nawarmoebis

siuJetur-kompoziciuri organizaciis wiaR avtori gamoacalkevebs Tavis

Tavs gmirisagan” (kormani 1972: 51). subieqtobrivi formebis gamocalkeveba

avtoris cnobierebis subieqtgare formebis sistemasTan damokidebule-

baSi boris kormans erTxanoba SemorCa: metyvelebis subieqti arsebobda

Sinaarsobriv-sagnobrivi stiqiisgan (“nivTebis samyaros, sagnebis, movle-

nebis”) damoukideblad.

gaaRrmava ra Tavisi sistema, mkvlevarma SeimuSava warmodgena/azri

“subieqtorivisa siuJeturi erTianobis” Sesaxeb da amisda kvalad mivida si-

uJetis sruliad axlebur ganmartebamde: “...nawarmoebi warmoadgens gansxva-

vebuli donisa da moculobis suJetebis erTianobas...” (kormani 1992b: 508-509).

Tu gavixsenebT lidia ginzburgis adreul ganmartebebs avtorisa

da misi gmirebis urTierTobebis sistemis Sesaxeb, am daskvnamde unda

misuliyo kormanic. lidia ginzburgis mier 30-ian wlebSi Sesrulebuli

“Cveni drois gmiris analizi” gzas xsnida zogadTeoriuli sakiTxis _

mxatvruli teqstis SigniT avtoris cnobierebis gamoxatvis subieqtob-

rivi da subieqtgare formebis urTierTSemavsebeli urTierTobebis _

dayenebisaken. lidia ginzburgisaTvis mniSvnelovani iyo, rom romanSi

“avtori ufro farToa Tavis gmirebze, kerZod, Tavis mTavar gmirze...”

(ginzburgi 1941: 171).

mkvelvarma yuradReba gaamaxvila imaze, rom avtoris pozicia Se-

efardeba ramdenime mTxrobelis pozicias da Cvens yuradRebas afiqsirebs

im xerxebze, romelsac avtori mimarTavs Tavisi poziciis gamosaxatavad

ise, rom dasaxmareblad ar mimarTavs ama Tu im mTxrobels. am xedvis

ავტორის სტილი დაცულია

61

 

kuTxiT ganixileba, kerZod, peCorinis Sexvedris, paemnis scena maqsim maq-

simiCTan: “mizezi” ris gamoc peCorinma gulgrilad gauwoda xeli yofil

Stabs-kapitans, amis axsna SeuZlia mxolod avtors, Tumca pirdapiri

avtoriseuli metyveleba, ese igi avtorTan axlo myof mTxrobel-ze,

romanSi erTxelac ar gaismis. igi amas xsnis nawarmoebis erTobliobiTa

da mTlianobiT, romelSic CarTulia maqsim maqsimiCic Tavisi gagebisa da

warmodgenebis mTeli SezRudulobiTa da sisufTaviT, da peCorinic, _

sakuTar ironiaSi gabmuli da gaxlarTuli” (ginzburgi 1941: 172).

“nawarmoebis erToblioba/mTlianoba” sityvier gamouxatvelobas

akompensirebs; es, kormanis terminologias Tu gamoviyenebT, _ avtoris

cnobierebis gamoxatvis subieqtgare formaa. aqedan Semdegi nabijia _

aRiareba imisa, rom erT teqstSi sul cota ori siuJetia: gmiris siuJeti

da mTxrobelis siuJeti. amgvarad, nawarmoebis siuJeti warmoadgens avto-

ris cnobierebis subieqtobriv da subieqtgare formebis erTianobas. am

ideam boris kormani aiZula uari eTqva avtoris cnobierebis gamoxatvis

subieqtobrivi formebis (rac niSnavs, subieqtobrivi organizaciisac)

dapirispirebaze subieqtgare formebTan, romlebic xorcs isxamen siuJe-

tur-kompoziciuri organizaciiTa Tu organizaciaSi. amieridan boris

kormanis ganmartebaSi “subieqtobrivi donis analizi gvevlineba siuJe-

tur-kompoziciuri donis daxasiaTebisaTvis aucilebel wanamZRvrad“

(kormani 1987: 388), radgan siuJeturi formebi uerTdebian subieqtgareebs,

maTTvis saerTo siuJeturi mTlianobis farglebSi. warmoiSva warmodgena

nawarmoebis siuJetze rogorc gmirebis siuJetebisa da metyvelebis mata-

rebelTa siuJetebis gamaerTianebel sistemaze.

mkvlevaris azris es mimarTuleba da saerTod am mimarTuelbiT

fiqri uCvenebs gmiris siuJetisa da mTxrobelis siuJetis dialogur kav-

Sirs. Tavisi gamJRavnebisaTvis masala saWiroebs garkveul xedvis wer-

tils, magram, amis sapirispirod, xedvis wertilic ayalibebs masalas da

axdens mis formirebas. gmiris siuJetis dinamika airekleba mTxrobelis

dinamikaSi, xolo mTxrobelis dinamika Sesabamisi saxiT amJRavnebs da

Seafasebs gmiris siuJetis dinamikas. swored Ees urTierTqmedeba qmnis sa-

ავტორის სტილი დაცულია

62

 

xes, aqvs SemoqmedebiTi xasiaTi da amJRavnebs mocemuli dialogis maor-

ganizebeli avtoris poziciis logikas.

am TvalsazrisiT boris kormanis Ziebebis Rirebuleba, pirvel

yovlisa, isaa, rom siuJetSi pirvel planze wamovida da aqcenti gakeTda

avtoris aqtiurobaze masalasTan damokidebulebis TvalsazrisiT; siuJe-

ti ganixileba rogorc masalis avtoriseuli organizacia, romelic war-

mogvidgeba rogorc metyvelebis warmarTvac da rogorc obieqtebis

samyaros organizaciac: “siuJeti _ teqstis nawyvetebis Tanmimdevruloba,

gaerTianebulni an saerTo subieqtiT (imiT, vinc iTvisebs, aRiqvams da

gamoxatavs), anda saerTo obieqtiT (imiT, raic aiTviseba/aRiqmeba da gamo-

ixateba)”. pirvel SemTxvevaSi _ es aris Tanmimdevroba nawyvetebisa, rom-

lebic miewereba mxolod metyvelebis subieqts anda cnobierebis subi-

eqtis poziciis amsaxvels. meoreSi _ moqmedebebis, peizaJebis aRwerilo-

bebis da a.S. Tanmimdevroba. boris kormani aRniSnavs, rom siuJetis erTe-

ulebis gamoyofis subieqtobrivi da obieqtobrivi niSnebis urTierToba

SeiZleba iyos uTanasworo _ erTi rogorc gabatonebuli, meore rogorc

daqvemdebarebuli _ mkvlevari gaxazavs, rom “imisgan damoukideblad, am

ori niSnisgan _ subieqtobrivisgan Tu obieqtobrivisgan _ gamoiyofa si-

uJetis erTeulebi, am erTeulebis Tanmimdevrobis ukan mudam dgas cnobi-

erebis viRac subieqti. sxva sityvebiT rom vTqvaT, siuJeti yovelTvis

subieqtobrivadaa mniSvneladi, ese igi subieqtobrivad mniSvnelobs”

(kormani 1992b: 49).

amgvarad, siuJeti aris cnobierebis raRac xedvis wertilidan orga-

nizebuli esa Tu is masala; masSi Tavs iCens da vlindeba am organizaci-

is konceptualuri principebi, cnobierebis aqtivoba, romelic Tavs iCens

nawarmoebis poetikaSi. Tavis mxriv, es cnobiereba axdens sxva cnobiere-

baTa organizebas, ase rom “SesaZlebelia subieqturi organizaciis gan-

xilva sintagmatikis doneze”, e.i. siuJeti warmosdgeba rogorc sistema

“Tanmimdevrulobebisa, romlebSic imyofebian nawarmoebSi metyvelebisa

da cnobierebis subieqtebi _ Tanmimdevrulobebisa, romlebis gansazRvra-

ven da ganapirobeben teqstis Sesabamisi nawyvetebis monacvleobas,

bmulobas...” (kormani 1992b: 50).

ავტორის სტილი დაცულია

63

 

saboloo jamSi siuJeti warmosdgeba urTierTqmedebis formaTa

sistemad, subieqtis sxva cnobierebebTan dialogad, sadac mJRavndeba da

vlindeba is mxatvruli Sinaarsianoba, romelic aRiwereba cnebiT “konce-

pirebuli avtori”, _ esaa sazrisi, nawarmoebis struqturaSi moTavsebuli

samyarosadmi xedvis wertili, misi siuJeturi organizaciis formaTa

sistema. siuJeti erTTavad da niadag ganixileba avtoris cnobierebis

formis gamoxatulebad, magram kormani aq faqtobrivad gadis nawarmoebis

rogorc cnobierebis, poziciis, xedvis wertilebis gamoxatvis wminda

gnoseologiuri gagebis farglebidan. siuJetis am koncefcias mivyavarT

imis gagebasTan, Tu rogor ibadeba es cnobiereba nawarmoebis formirebis

procesSi, avtoris masalasTan muSaobisas.

amgvarad, boris kormanis siuJetis koncefciac obieqturad “muSa-

obs” literaturuli nawarmoebis avtoris rogorc dialoguri aqtivobis

Sesaxeb warmodgenis formirebaze.

am sistemaSi siuJetis cneba gadaejaWveba kompoziciis cnebas _ na-

warmoebis mTlianoba ganixileba rogorc erTianoba sxvadasxva donis

siuJetTa simravlisa (ar arsebobs teqstis arcerTi erTeuli _ teqstis

romelime siuJetSi rom ar Sediodes), xolo kompozicia _ rogorc “si-

uJetebsSorisi bade, qseli, mTeli nawarmoebis erTobliobas rom

moicavs” (kormani 1992a: 45). kompozicia _ teqstis organizaciis yovlis-

momcveli principia, romelic Tavs iCens yvela doneze: fabulis kom-

poziciis, saxe-personaJTa kompoziciis, Txrobis kompoziciis. ase iqmneba

teqsti mravali siuJetis erTianobis saxiT. personaJTa Soris urTierTo-

bis logika, am urTierTobaTa montaJis logika sityvierad gamoxatul

daxasiaTeba-aRwerebis logikasTan ganuwvalebel erTianobaSi Sedis. na-

warmoebis siuJetur-kompoziciuri erTianoba teqstis Tanadi grZlivobisa

aRmoCndeba, xolo siuJeti _ avtoris samyarosTan mimarTebis, subieq-

tobrivi da subieqtgare formebTan erTianobaSi avtoriseuli aqtivobis

sruli gamoxatulebaa.

siuJeti gvevlineba subieqtobrivi da subieqtgare formebis organi-

zaciad, kompoziciad, romlis ukan yovelTvis dgas cnobierebis romeli-

Rac subieqti. mTelis siuJetur-kompoziciuri organizacia amgvarad gvev-

ავტორის სტილი დაცულია

64

 

lineba organizaciad am cnobierebaTa, xedvis wertilTa, romlebic yve-

laze aqtiur rols asruleben nawarmoebis sazrisis mTlianobis for-

mirebaSi. mTeli mxatvruli mTeli SeiZleba ganxilul iqnes rogorc

xedvis wertilTa urTierTqmedeba; xedvis wertili boris kormanis mier

ganimarteba rogorc “...dafiqsirebuli urTierToba cnobierebis subieqtsa

da cnobierebis obieqts Soris” (kormani 1992b: 31). rogorc gvaxsovs,

xedvis wertili SeiZleba iyos “droiTi”, sivrciTi” da “frazeologiuri”.

es maCveneblebi saSualebas iZleva movixelToT igi rogorc mxatvruli

samyaros formirebis konkretuli dinamikuri momenti _ “...safexurze ki

ar “vlindeba”, aramed momentSi “Sedgeba” _ cocxal, moZrav mxatvrul

konteqstSi”: “....nawarmoebis siuJeti _ es ...mTelis nawili ki ar aris, aramed

mTelis ipostasi gina Tviseba, arsebuli qmedebis aspeqtiT...” (vaimani 1980:

118).

amasTanave xedvis wertilTa erTianoba damokidebulia ama Tu im

nawarmoebis gvarovnul da saxeobriv (Janrobriv) kuTvnilebaze. awmyo

dro lirikasa da dramaSi, warsuli dro eposSi, frazeologiuri xedvis

wertilis aqtivizacia da konstruqciulad mniSvneladi roli dramatul

gvarSi da Txrobis naambobiseul formaSi, epikuri “yovlismcodneobis”

pozicia da lirikuli subieqturoba rogorc mxatvruli gadmocemis

polaruli wertilebi _ es yvelaferi warmoadgens siuJeturi organiza-

ciis _ upirvelesad gvarovnul kuTvnilebaze damokidebul _ gansxva-

vebuli variantebis amosaval pozicias: “...literaturuli gvari orien-

tirebulia gansazRvruli xedvis wertilis upirates gamoyenebaze, ro-

melsac emateba (gamoyenebas plus...tipi) siuJeturi organizaciis Sesa-

bamisi tipi” (kormani 1992b: 512).

siuJetis amgvari gageba, ra Tqma unda, cariel adgilze ar aRmo-

cenebula. igi Seamzada viktor vinogradovis cnibilma naSromebma, rom-

lebSic saubari iyo Txrobis subieqtis siuJetur aqtivobaze. siuJetis

rogorc subieqtobriv da subieqtgare formebis erTianobis gagebaze iuri

tinianovma 1926 wels, statiaSi “siuJetsa da fabulaze konoSi”, gamoTqva

sityvieri xelovnebisaTvis uaRresad mniSvnelovani migneba “stiluri

masebis” rogorc dinamikuri erTeulis siuJeturi rolis Sesaxeb: siuJeti

ავტორის სტილი დაცულია

65

 

am gagebiT _ “...es aris imgvari dinamika, romelic iqmneba fabulis moZra-

obisa stiluri masebis moZraobis _ zrdisa da dacemis _ urTierTqme-

debiT” (tinianovi 1977: 325). swored stiluri masebis zrda da dacema”

ukavSirdeba TxrobiTi formebis siuJeturi rolis problemas rogorc

avtoris poziciis subieqtobrivi gamoxatvas”.

imave mimarTulebiT nafiqri Cans mixail baxtinTanac, rodesac man

dostoevskize daweril wignSi mTeli Tavi miuZRvna epikuri gvaris Txro-

biTi formebis klasifikacias _ Seiqmna pirobebi imisaTvis, rom Semdeg

ukve SesaZlebeli yofiliyo koncentrireba subieqtobrivad gamoxatuli

avtoriseuli Sefasebis pirdapir da irib formebze. Sesabamisad _ imave

monografiaSi iyo formulirebuli polifoniuri romanis” idea, sadac

yuradReba iyo mipyrobili avtoris personaJebTan urTierTobis imgvar

struqturul sistemaze, romelic wina planze wamowevs avtoris cnobi-

erebis swored subieqtgare gamoxatvis formebs. arsebiTad, viktor vinog-

radovis, iuri tinoanovis, mixail baxtinis naSromebma moamzada niadagi,

rom ukve Cvens droSi, 60 _ 70-ian wlebSi Camoyalibebuliyo azri imis

Sesaxeb, rom siuJetur-kompoziciuri mTlianoba aRmoCnda teqstis Tana-

bargrZlivi da rom igi warmoadgens “...mravali faqtoris erTianobas”

(uspenski 1970: 109). es “mravali faqtori” arsebiTad, amodis avtoris

cnobierebis ori mxaridan, rogorc igi realizdeba teqstSi mixail

baxtinis ganmartebiT: erTi mxriv, esaa mxatvruli teqstis obieqti (sa-

gani) _ is an isini, rasac uyureben moambe an mTxrobeli; meore mxriv, es

(is) isini arian, vinc uyurebs, e.i. moambe da mTxrobeli. am ori mxaris

ganxilva erTi siuJeturi mTlianobis or waxnagad da avtoris cnobi-

erebis subieqtobrivi da subieqtgare mxareebis siuJetur-kompoziciur

erTianobad _ aris boris kormanis damsaxureba siuJetis TeoriaSi.

Aamrigad, siuJetur-kompoziciur mTlianobad gagebuli siuJeti Se-

iZleba ganimartos “koncepirebuli avtorisa” da personaJebis urTierTo-

bis dinamiuri sistema, romelsac mkiTxveli moixelTebs Txrobis subieq-

tebis meSvobiT. gmirTa garSemo ganviTarebuli movlenebis amsaxveli

siuJeti da mTxrobelTa mier gancdili movlenebis amsaxveli siuJeti

erTmaneTs SeeTviseba. amasTan dakavSirebiT gagvexsenebina vsevolod mei-

ავტორის სტილი დაცულია

66

 

erxoldis SeniSvna, rom “dramis siuJeti _ es aris kanonzomier moulod-

nelobaTa sistema” (meierxoldi 1961: 222). “moulodneloba” aris mkiTxve-

lisaTvis, teqstTan misi pirveli miaxloebisas, SeCveva-SeTvisebisa da

imis mixedviT rom teqsti xdeba mkiTxvelisaTvis mxatvruli nawarmoebi,

“moulodneloba” mkiTxvelisaTvis iqceva “kanonzomierebad” radganac mkiTx-

veli eziareba avtoris msoflSegrZnebas da aiTvisebs avtoris pozicias.

mixail baxtinis “qronotopi” (ara dro da sivrce, aramed “drosiv-

rce”) avtoris rogorc siuJetur-kompoziciur erTianobad ganxilvis

saSualebas iZleva swored mis _ qronotopis wiaR. amitom qronotopis

logikur-analizuri ganmarteba “...gadaiqceva literaturuli nawarmoebis

subieqtsa da obieqts Soris arsebul urToerTobaTa mTeli mraval-

ferovnebis amreklavi/amsaxveli avtoris poziciis kvlevad” (podSivalova

1964: 64).

avtori rogorc “koncepirebuli avtori” Tavisi msoflWvretiT,

xedviT msWvalavs mTels mxatvrul teqsts. ar SeiZleba imis angariS-

gauwevloba, rom misi xma gardatexis ama Tu im zomiTa da xarisxiT ismis

moqmed pirTa da sakuTriv TxrobiTi metyvelebaTwarmmarTvelTa matareb-

lebis xmebSi, iqneba es neitraluri mTxrobeli, personificirebuli

mTxrobeli Tu Txrobis naambobis formiT momyoli (ginzburgi 194i: 165-

171). amiTaa, rom “avtoris saxe” ixsneba mkiTxvelisaTvis mxatvruli teq-

stis SigniT, ramdenadac sityva eZleva ama Tu im xarisxiT avtorTan da-

axloebul metyvelebis matareblebs, misgan, marTalia mocilebulT,

magram masTan aucileblad dakavSirebulT. es yvelaferi gansazRvravs

“koncepirebul avtors” rogorc “Sidateqstobriv movlenas”.

avtoris koncefciis teqstsSida “avtoris saxeze” mimagreba xels

uwyobs araerTmniSvnelovan da rTul urTierTobebs mxatvris poziciasa

da im poziciebs Soris, romelic ukaviaT metyvelebis subieqtebs saer-

Tod da subieqtebs _ Txrobis matareblebs maT Soris. subieqtebi cno-

bierebis subieqtebad yofnisas, mudmivad axdenen avtoris poziciis

koreqtirebas.

amasTan erTad isini pirdapiri da iribi sityvierad gamoxatuli

formiT gamoxataven avtoriseul pozicias, da “cnobierebis subieqti miT

ავტორის სტილი დაცულია

67

 

ufro axloa avtorTan, rac ufro ganzavebulia teqstSi, SeumCnevelia

masSi”. Sesabmisad _ “...rac ufro pirdapiraa formulirebuli erT-erTi

maTgani anu interpretaciaTagani teqstSi, miT metad uSvebs igi sxva

interpretaciebs da sWirdeba isini imisaTvis, rom ganmartos, gaaSuqos,

da ganixilos isini rogorc avtoris poziciis Semadgeneli” (kormani

1992b: 510).

magram “sxva interpretaciebi”, rogorc gvaxsovs, moifloben ra

subieqtur formebs, ar Semoifarglebian amiT. aucileblad siuJeturi

moZraobis procesSi, siuJetur-kompoziciuri mTlianobis rogorc damag-

virgvinebeli mTlianobis Camoyalibebisa, gamomJRavnebisa da gamovlenis

procesSi Tavs iCens, Tu SeiZleba iTqvas, Tavs wamoyofs subieqtgare

formebic, romlebic aseve Cafesvilia avtoris koncefciaSi, romlebic

Tavs iCenen rogorc fabulis doneze, aseve ufro maRal _ siuJetur _

doneze. SeeTavsebian ra siuJetur erTianobaSi, subieqtobrivi da subi-

eqtgare formebi TiTqos gamodevnian avtors mxatvruli teqstis fargle-

bidan. am pirobebSi gvevlineba avtori rogorc demiurgi, rogorc uki-

duresi, saboloo jami. “Tu miviRebT avtoris rogorc koncefciis mata-

reblis ganmartebas, romlis gamoxatulebadac gvelineba mTeli nawar-

moebi, maSin unda vaRiaroT azri, rogorc aucilebeli Sedegi, rom avto-

ri uSualod ar Sedis teqstSi: igi yovelTvis gaSualebulia subieq-

tobrivi da subieqtgare formebiT” (kormani 1971: 19).

“koncepirebuli avtori aucileblad gadaiwevs recipientisgan. ami-

tomacaa igi koncepirebuli, rom aRqmis procesSi gaizardos, iqneb zusti

aRwerisaTvis asec gveTqva _ gaizardos zogadjamur zomamde, e.i.

warmoadgendes raRaca mniSvnelovans, sadagi eniT rom vTqvaT, dids,

xolo didi, rogorc poeti ityvis, Soridana Cans. amitom “koncepirebuli

avtori” wesis mixedviT proteistulia anu saxecvalebadi da mouxelTe-

beli. msWvalavs ra teqstis yvela qsovils, igi realuri da Znelad

mosaxelTebeli, cvalebadi da meryevia. Tu mas teqstis Signidan Sevxe-

davT, igi dauyovnebliv gadaiweva Cvengan da aRmoCndeba mis (teqstis)

farglebs gareT. Tuki mas garedan SevxedavT, igi kvlav gaiweva Cvengan

da gaexveva teqstSi, e.i. aRmoCndeba mis SigniT.

ავტორის სტილი დაცულია

68

 

arsebobs, Sesabamisad, safuZveli imisa, rom mixail baxtinis SeniS-

vna avtoris Sidateqstobrivi damagrebulobis, damkvidrebulobis Sesaxeb

da boris kormanis mosazreba avtoris teqstTan mimarTebiT “garemyofe-

lobisa”, dapirispirebul Tvalsazrisebad ar miviCnioT, radgan orive

danawevrebuloba gamodis rogorc erTi da imave Sinaganad mTliani

movlenis sxvadasxva mxaris fiqsacia: avtori rogorc mxatvruli qmedebis

fenomeni, aRebuli moZraobasa da cvalebadobaSi.

amrigad, “...mTeli subieqturi organizaciiT” gaSualebuloba mxat-

vrul mTlianobis erTian dinebaSi CaiTrevs subieqtobriv da subieqtgare

formebs, gaiyvans avtorze (miiyvans avtorTan), gagvixsnis avtoris

cnobierebas rogorc paTosis centrsa da Suaguls, romelic (e.i. paTosi)

yalibdeba xelovnebad. amiT, paTosi, realizdeba ra teqstis mxatvrul

mTlianobaSi, miaRwevs mkiTxvelamde da aqcevs teqsts mxatvrul nawarmoebad.

ikvlevda ra “koncepirebuli avtorisa” da metyvelebis matarebelTa

urTierTmimarTebas, swavlobda ra am urTierTobebs TavisTavad Tu

siuJetur-kompoziciuri mTlianobasTan mimarTebiT, boris kormani yurad-

Rebas aqcevda imas, rom analizis procesSi avtoris koncefciis Sinaarss

ar daekarga Tavisi mTlianoba, raTa Ggaxsniliyo da gamoaSkaravebuliyo

avtoris msoflgagebis ara ideuri struqtura, aramed koncefcia rogorc

cocxali, dinamiurad moZravi mxatvruli Sinaarsi, mkiTxvelisaTvis

swored moZraobisas saintereso, Camoyalibebis procesSi myofi; rTuli

da imavdroulad sixarulis momgvreli Tavisi aRmoCenebisa da droiTi

da sivrciTi ganfenilobis gadalaxvisa gamo.

da Tuki genadi pospelovi fiqrobda, rom avtoris pozicia pirvel

yovlisa unda Seswavliliyo mxatvris Semoqmedebis paTosis wiaR da es

paTosi unda gagvego rogorc am Semoqmedebis mxatvruli Sinaarsi, ro-

gorc “Sinaarsis poetika”, maxvili unda gakeTebuliyo “Sinaarsze”, boris

kormans aqcenti gadahqonda “poetikaze”. gasakviri araa, rom paTosis

koncefciaze orientirebisas igi eyrdnoboda ara imdenad hegels, ramde-

nadac belinskis, romlis moZRvrebac avtoris rogorc SemoqmedebiTi

koncefciis Sesaxeb, avtori problemas wyvetda swored poetikis gziT... .

poetikis rogorc avtoris damokidebulebis Sinaarsobrivi mTlianobi-

ავტორის სტილი დაცულია

69

 

sadmi interesi kanonzomierad varaudobs da gulisxmobs mxatvruli

msoflmimarTebisadmi interess. boris kormanma yuradReba gaamaxvila

imaze, rom besarion belinskim SedarebiT dawvrilebiT daamuSava “Semoq-

medebiTi koncefciis” cneba lirikis mixedviT.

amasTan erTad boris kormanisaTvis arsebiTia is, rom “belinski

yuradRebas aqcevs ara mxolod da ara imdenad cnebiTi formiT gamoxa-

tul msoflmxedvelobas _ msjelobebSi dafiqsirebulsa da silogizme-

bis ieris mqones, ramdenadac emociaSi Canergil da Cafesvil msofl-

mxedvelobas _ gansakuTrebulad rTul grZnobad Camoyalibebuls, poetis

lirikis ZiriTad emociur tons” (kormani 1992b: 9). mkvlevari Tavisi

poziciis Cvenebisa da axsnisas termin “ZiriTad emociuri tons” uTa-

nadebs terminebs _ “lirikuli gmirs” rogorc sakuTriv lirikuli gva-

ris kuTvnilebas, da “moqmed pirs” rogorc epikuri gvaris kuTvnilebas.

boris kormanisaTvis “termin ‘ZiriTadi emociuri toniT’ aRiniSneba

kidec adamianis gamosaxvis lirikuli xerxis TviT Sinaarsi. <...> rodesac

vambobT “moqmedi piri” an “lirikuli gmiri”, Cven amiT mivuTiTebT kidec

adamianis gamosaxvis epikur Tu lirikul xerxze. xolo rodesac vambobT

“xasiaTs” an “ZiriTad emociur tons”, Cven amiT mivuTiTebT pirovnebis

cxovrebis specifikur Sinaarsze, romelTanac saqme aqvs adamianis

gamosaxvis epikur Tu lirikul xerxs” (kormani 1992b: 7).

amgvarad, “ZiriTadi emociuri toni”, ganekuTvneba ra swored “liri-

kul TviTcnobierebas sruliad gansxvavebuli adamianebisa”, gamodis

rogorc “msoflmxedvelobiT gansazRvruli emociur reaqciaTa kanoni”

(kormani 1992b: 10).

es “emociuri reaqciebi” _ monapovaria mxatvrulad gamosaxuli

pirovnebisa: “lirikaSi ZiriTadi emociuri toni gvelineba cnobierebis

subieqtis gamoxatvis saSualebad”: swored “... emociuri tonis matarebeli

gamodis rogorc subieqti”.

termini “emociuri toni” boris kormans ar gamougonia. igi gamouye-

nebia abram leJnevs boris pasternakis erT-erTi leqsis analizisas ro-

desac aRniSnavs, rom “emociuri toni pirveli striqonidanve gveZleva”:

“igi SemdegSi JRers Tanabrad, arc Zlierdeba da arc sustdeba. mas ara

ავტორის სტილი დაცულია

70

 

aqvs aRmavloba da daRmvloba, siCqarisa intensivobis cvalebadoba. misi

grafikuli gamosaxuleba iqneba ara talRuri mrudi, aramed hori-

zontali” (leJniovi 1926: 217).

abram leJnevisaTvis “emociuri toni” _ lirikuli siuJetis safuZ-

veli da maCveneblia, romlis stilSic realizdeba poeturi xedvis prin-

cipi; boris kormnanisTvisac “ZiriTadi emociuri toni” _ es aris,

upirveles yovlisa, sibieqtobrivad motivirebuli sistemurobis principi.

ukve Cvens droSi, 70-ian wlebSi, daiwyes laparaki “ZiriTad motivi-tonze”

ritmis SeswavlasTan dakavSirebiT. aRiniSna, kerZod, rom mxatvruli

metyvelebis frazis aRnagobaSi “... Zevs ZiriTadi mitivi-tonis anabeWdi,

romelic msWvalavs mTels mxatvrul teqsts, TviT mis umcires erTe-

ulebamde” (girSmani 1972: 101).

amgvarad, terminebi “emociuri toni”, “Ziriadi motivi-toni”, “Ziri-

Tadi emociuri toni”, erTmaneTs exmianeba, aqvT sxvadasxva azrobrivi

moculoba: pirvel SemTxvevaSi _ es aris lirikuli siuJetis moZraobis

maCvenebeli, meoreSi _ metyvelebaTwarmoebis Taviseburi intonacia, mesa-

meSi _ individualur-fsiqologiuri “me”-s TviTgaxsnis lirikuli xerxi.

amasTan erTad es samive termini amodis pirvelwyarodan _ mxatvruli

metyvelebis subieqtidan.

literaturuli procesis praqtikis gaTvaliswinebiT boris korman-

ma Seitana Sesworeba terminSi “ZiriTadi emociuri toni”. Tu 60-ian wleb-

Si es termini ganixileboda rogorc mxolod lirikuli gvaris kuTvni-

leba, Semdeg, ukve 70-ian wlebSi saubari iyo, rom “emociuri toni _es

aris adamianis gamosaxvis xerxi, upiratesad lirikaTvis damaxasiaTe-

beli” (kormani 1992b: 53). “upiratesad lirikisaTvis” ukve niSnavs, rom

“emociurma tonma lirizmis gamo” SeiZleba gavlena moaxdinos dramaze

da eposze _ Cafesvilia ra lirikul gvarSi da Tavs warmoadgens ra ro-

gorc warmoSobili “lirikuli azrovnebis wiaRSi”, igi axal garemoeba-

Sic iCens Tavs. ”emociuri toni”, romelic misawvdomi da mosaxelTebelia

subieqturi organizaciis Seswavlis meSveobiT, Cvens winaSe warmosdgeba

poeti-lirikosis mxatvruli azrovnebis siRrmiseul-Sinaarsobrivi pir-

velsafuZvlad, rogorc garkveuli xedvis maCveneblad “lirikuli azrov-

ავტორის სტილი დაცულია

71

 

nebis” sistemaSi, Sexedulebad adamianze, rogorc pirovnebis Sinagani

samyaros asaxvis varianti am sistemaSi.

magram es mxolod erTi aspeqtia. “ZiriTadi emociuri tonis Ses-

wavla” istoriuli ganviTarebis logikis danaxvis saSualebas iZleva,

garkveul droSi “Cawerisa” da _ literaturuli mimarTulebis, mimdina-

reobisa Tu skolis farglebSi _ misi ganviTerebis logikis amokiTx-

visas. “emociuri tonis” Seswavla istoriul cvalebadobis mixedviT Se-

saZleblobas iZleva davinaxoT misi damokidebuleba pirovnebis mxat-

vruli gagebis cvalebadobaze, sakuTriv esTetikur sfroze da, ufro

farTod, sazogadoebriv cnobierebaze da mocemul drosa da mocemul

sivrceze. ase da amgvarad, “emociuri toni” damokidebulia am yvelaferze

da Tu epoqis emociur tons amovikiTxavT, epoqasac miveaxlebiT.

jer kidev 60-ian wlebSi boris kormani gaxazavda, rom “avtoris

Teoria, ralizdeba ra “sistemur-subieqtobrivi midgomaSi”, “subieqtobriv

meTodSi”, “...aRmoCndeba sabolood istoriuli analizis natif instru-

mentad da istoriuli codnis mZlavs wyarod” (kormani 1992b: 107).

amrigad, “sistemur-subieqtobrivi midgoma” iZens istorizmis niS-

nebs, saSualebas iZleva calkeul nawarmoebTa poetikis, avtorebis, sko-

lebis, mimdinareobebis istoriul dinamikaSi, droisa da sivrcis soci-

alur-esTetikuri ganpirobebulobaSi ganxilvisas.

mkvlevarma jer kidev 60-ian wlebSi Semoitana mosazreba, rom

mkvlevrebs uari eTqva _ “sistemur-subieqtobrivi midgmis” farglebSi _

“qronologiur istorizmze” rogorc istoriul-literaturuli Seswav-

lis generalur xazze.

“qronologiur istorizmis” srulad ukugdeba, rasakvirvelia, SeuZ-

lebelia, magram mkvlevaris interesTa mTavari mimarTuleba da saTqmeli

is iyo, rom literaturuli ganviTareba warmodgenil yofiliyo rogorc

swored mxatvruli cnobierebis ganviTareba.

“ZiriTadi emociuri tonis” Seswavlis logikam mkvlevari mxatvru-

li meTodis problemasTan miiyvana. subieqtobriv-sistemurma midgomam

aqac aCvena Tavisi produqtiuloba _ misi mimarTulobam nawarmoebis

rogorc cnobierebis struqturisa da Sedgenilobis organizaciis, Rire-

ავტორის სტილი დაცულია

72

 

bulebrivi urTierTmimarTebebis, socialur-zneobriv poziciebis, “epoqa-

Ta enebis” gamosavlenad, SesaZlebeli gaxada mxatvruli azrovnebis

struqturis gammsWvalavi siRrmiseuli ganzogadeba. am naSromma aCvena,

rom subieqtobrivi organizaciis kvleva pirovnebis gagebis principis,

adamianis koncefciis, Semoqmedebis xerxTa gaxsnis, istoriul gansazR-

vrulobaSi, istoriul epoqaSi mxatvris (Semo)qmedebis Rirebulebrivi

mimarTulobis mikvlevis gza da saSualebaa. subieqtobrivi organizacia,

kormanis sityvebiT, aris erT-erTi mniSvnelovani “maCvenebeli meTodisa

teqstis struqturis doneze”.

“avtoris Teoriam” SesaZlebeli gaxada meTodze zogadi msjelo-

bebidan gadasvla momxdariyo realizmis poetikis analizze; am gziT

SeiZleboda gaxsniloyo realizmis ideuri da mxatvruli Taviseburebani.

XIXs.-is pirveli naxevris rusuli poeziisa da prozis, ZiriTadad

puSkinis subieqtur organizaciaze dakvirvebisas boris kormanisaTvis

gansakuTrebiT mniSvnelovani iyo viktor vinogradovis mier naCvnebi

puSkiniseuli mravalsubieqturoba da poetis “stilebiT azrovnebisaken”

midrekileba. mkvlevarma saxis agebis am principebTan kavSiri dainaxa;

kavSiri dainaxa agreTve tradiciis sapirispiro puSkiniseul sityvaTxma-

rebaSi, romelic realistur xelovnebaSi gaformda adamianis gagebad:

puSkiniseuli “stilebiT azrovneba”, puSkiniseuli “proteistuloba”

efuZneba “”me”-s mimarTebas sxva adamianur samyaroebTan”. “esaa, uzarmazar

samyaroSi CarTuli adamiani, romelic masTan dakavSirebulia sulieri,

nacionaluri, istoriuli da socialuri kavSirebiT, da am yvelafers

aRiqvams sixarulad da did jildod” (kormani 1986: 29, 30).

puSkinis lirikis realizmi, boris kormanis azrT, ganisazRvreba

”sinamdvilesTan individualur-Taviseburi damokidebulebiT”; am pirovnu-

li midgomis safuZvelze lagdeba swored “mravalsubieqtiani lirikuli

sistema” (kormani 1986: 42). subieqtobrivi meTodis xedvis wertilma “pi-

rovnebis samyaroze damokidebulebis” gagebis SesaZlebloba Seqmna; es im-

gvari damokidebulebaa, romelic gulisxmobs individumTa pirovnuli

usasrulo da uboloo mravalsaxeobisadmi yuradRebis mipyrobas.

ავტორის სტილი დაცულია

73

 

adamianis problemis realisturi dayeneba umniSvnelovanesi aRmoC-

nda romantikuli koncefciis gadamuSaveba-konkretizaciis, Sinagani dife-

rencirebis, adamianisa da samyaros urTierTobis dramatizaciis mimar-

TulebiT: amrigad, problema “adamiani da samyaro” gadaizarda da gadaiq-

ca problemad “adamiani da sazogadoeba”. problema “adamiani da mara-

diuloba” gadaiqca Tu SeiZleba iTqvas, SeifuTa problemad “adamiani da

istoria”. ”problema “me da sxva adamiani” warmoCnda sxvadasxva klasis

adamianTa, fenaTa, socialuri jgufTa, fsiqologiuri tipebisa da tempe-

ramentebis urTiermimarTebis problemad” (kormani 1986: 11-12). XIX sa-

ukunis rusuli realizmis, pirvel rigSi prozauli eposisa da lirikis

masalis Seswavlisas boris kormanma SeniSna eposis da lirikisaTvis

saerTo tendencia; “koncepirebuli avtoris” interesi sxva adamianisadmi,

sxva cnobierebisadmi, ucxo “me”-sadmi iwvevda metyvelebis subieqtebis

gazrdas. swored realizmis ganviTareba XIX saukuneSi qmnis cnobiereba-

Ta im simravles, romelic mxatvruli moculobis aRqmisa da ganmartebis

axal doneze laparakis saSualebas iZleva.

boris kormanma mxatvruli teqstis subieqtobriv organizaciaze

saubrisas, metyvelebis sibieqtebisa da cnobierebis subieqtebis gamijvnis

safuZvelze, ganasxvava teqstis formalur-subieqtobrivi da Sinaarsob-

riv-subieqtobrivi organizacia: “nawarmoebis formalur-subieqtobrivi

organizacia aris teqstis yvela nawyvetis urTierTmimarTeba, romlebic

erToblivad da erTobliobaSi, metyvelebis subieqtebTan erTad, qmnian

mocemul nawarmoebs. xolo nawarmoebis Sinaarsobriv-subieqtobrivi

organizacia aris teqstis yvela nawyvetis urTierTmimarTeba, romlebic

erToblivad, cnobierebis subieqtebTan erTad, qmnian mocemul nawarmo-

ebs” (kormani 1992b: 55). metyvelebis subieqtebis da cnobierebis subieq-

tebis gamijvnam, maTi SesaZlo ardamTxvevis daSvebam mkvlevars saSu-

aleba misca XIX saukunis realisturi mxatvruli azrovnebis struqtu-

ris uaRresad mniSvnelovani Taviseburebis formulirebisa. “realistur

literaturas axasiaTebs tendencia Sinaarsobriv-subieqtibrivi organiza-

ciis gabatonebisa formalur-subieqtobrivze. cnobierebis subieqtebis

raodenoba an uTanabrdeba metyvelebis subieqtebis raodenobas, an (tipi-

ავტორის სტილი დაცულია

74

 

uri SemTxveva) aRemateba mas <....> teqstis Sinaarsobriv-subieqtobrivi

maxasiaTebeli labiluria, moZravi, cvalebadi. formalurad erTi subieq-

tisadmi mikuTvnebuli teqstis nebismieri zomis nawyvetSi _ TviT erT

sityvaSic ki, SeiZleba cvalebadobdnen, erwymodnen da erTmaneTs farav-

dnen gansxvavebuli cnobierebani” (kormani 1992b: 56).

mkvlevarisaTvis arsebiTi isaa, rom teqsti SeiZleba erT mTxro-

bels miewerebodes, magram masSi xorcieldebodes mravali cnobiereba.

personaJTa pirdapiri metyveleba Sedis teqstSi, romelic, formalurad

erTi mTxrobelisadmi miweris SemTxvevaSic ki, faqtobriv Seicavs ram-

denime sxvasxva mTxrobels, rac mowmobs mTxrobelis metyvelebaSi “ucxo

metyvelebis” niSanTa arsebobas. Sinaarsobriv-subieqtobrivi organizaci-

is formalur-subieqtobrivze batonoba, e.i. cnobierebis subieqtTa raode-

nobrivi aRmatebuloba metyvelebis subieqtebze, sivrces uxsnis “ucxo

sityvas”: “ucxo sityvis Semoyvanis xerxebisaTvis saerTo aris, pirvel

yovlisa, is, rom erTi subieqtis kuTvnili teqsti gamoxatavs erTmaneTi-

sagan mkveTrad gaumijnav ramdenime cnobierebas _ ZiriTad cnobierebas

waefineba damatebiTi. es ukanaskneli xasiaTdeba savaldebulo fraze-

ologiuri xedvis wertiliT” (kormani 1992b: 51).

amrigad, boris kormani aCvenebs, rom puSkinis moTxroba “kapitnis

qaliSvili”, formalurad grinevisadmi mikuTvnebuli, mravasubieqtobri-

via da avtoris pozicia vlindeba swored am cnobierebisa da metyvelebis

subieqtebis mier organizebuli urTierTqmedebaSi. aq urTierTzemoqme-

deben XVIII saukunis feodaluri kulturis “maRali” da “mdabio”, agreT-

ve glexuri samyaros xedvis wetilebi _ iuri lotmanis mier gamovle-

nili da aRwerili (lotmani 1982:). am sistemaSi Sedis agreTve xedvis

wertilTa jgufi, romlebic mocemulia epigrafebis subieqtur organi-

zaciaSi da efardebian moTxrobis ZiriTadi teqstis subieqtebsa da gmi-

rebs. Catarebuli analizis safuZvelze mkvlevari daaskvnis: “avlens ra

Tavadur da glexur samyaroebSi yvelaze mniSvnelovansa da poeturs,

maTi urTierTmimarTebis gaubraloebis gareSe, avtori imavdroulad

aSkara upiratesobas aniWebs glexur samyaros” (kormani 1972: 50).

ავტორის სტილი დაცულია

75

 

Sinaarsobriv-subieqtobrivi struqturis batonoba formalur-

subieqtobrivze niSnavs, rom recipients axali, ufro maRali moTxovnebi

waeyeneba. igi xdeba WeSmaritebis Ziebis aqtiuri Tanamonawile, ramdena-

dac wina planze wamoiwevs avtoris miswrafeba mravalTa mosmenisa, maT

Soris maTic, vinac iqneb arc ki iyos dasaxelebuli teqstSi. gansxvavebu-

li xmebi JRers damoukideblad imisagan, am xmaTa romelime personaJi-

sadmi mikuTvnebuloba Cans Tu ara. Sesabamisad, warmoiqmneba Cveni, mkiTx-

veliseuli Tanamonawileobis gantotvili sistema. mas, boris kormanis

azriT, xels uwyobs Semdegi viTareba: “realisturi... msoflmimarTeba ar

aZlevs erTeul cnobierebas absoluturi WeSmaritebis gankerZoebulad

gamoxatvis uflebas: igi miiRweva usazRvro cnobierebaTa simravliT,

roca yoveli maTgani afiqsirebs masTan siaxlovis sxvadasxva xarisxs.

da, rogorc Sedegi, _ cnobierebaTa Riaoba, gaxsniloba da urTierT-

SeRwevadoba ara mxolod uaryofaa ucxo cnobierebisa, aramed Tanamowi-

leobis, TanagrZnobis da nawilobrivi siaxlovis SesaZlebloba da gageba

rogorc yvelafris safuZveli” (kormani 1958: 187).

aqve ar unda dagvaviwydes, rom es miTiTeba WeSmaritebis fardo-

biTobaze, romelsac mkiTxveli mxatvruli teqstis aRqmis procesSi

moipovebs, gawonaswordeba ase Tu ise absoluturobaze pretenziis mqone

“koncepirebuli avtoris” poziciiT. XIX saukunis rusuli realisturi

prozis Txrobis mravalsubieqturobis ganviTarebaze dakvirvebam SesaZ-

lebeli gaxada mixail baxtinis mier SemoTavazebuli epikuri Txrobis

dialoguri da monologuri tipebis klasifikacia. am ori variantis po-

larobaTa gauqmeba-moSlis gareSe, SeiZleba maTi daaxloeba XIX s.-is

realizmis evoluciis farglebSi da es SesaZlebelia swored Sinaar-

sobriv-subieqtobrivi organizaciis formalur-subieqtobrivze batonobis

safuZvelze da agreTve gauuqmebeli avtoris _ subieqtgare formebis

doneze _ aqtiurobis safuZvelze.

epikur (upirvelesad “romanul”) prozasTan mimarTebiT es niSnavs,

rom Sinaarsobriv-subieqtobrivi organizaciis batonoba formalur-

subieqtobrivze mkveTrad uWers mxars “...arasakuTriv-pirdapir metyvele-

ავტორის სტილი დაცულია

76

 

bas tolstoiseburi tipis romanSi da baxtinis mier dostoevskisTan

aRmoCenil ucxo sityvaSi”.

arasakuTriv-pirdapiri metyvelebisa da areklili “ucxo” sityvis

gamoyeneba aris “damokidebuli ZiriTadi cnobierebis arCevanze”: arasa-

kuTriv-pirdapiri metyvelebisaTvis saWiroa droiTi da sivrciTi xedvis

wertilebi, ucxo areklili sityvisaTvis _ frazeologiuri xedvis wer-

tili. Sesabamisad ganirCevian isini “damatebiTi cnobierebis Semotanis”

xerxiTac: “arasakuTriv-pirdapir metyvelebaSi mas aqvs Tavisi materi-

aluri substrati _ teqstis is mikromonakveTi, romelSiac igi lokali-

zebulia da romelic met-naklebad gamorCeulia garemocvisgan (konteq-

stisgan). areklil ucxo sityvaSi damatebiT cnobierebas ara aqvs amgvari

materialuri substrati, igi bazirebs imave teqstze, razedac ZiriTadi

cnobiereba. Tu arasakuTriv-pirdapir metyvelebaSi ZiriTadi da damate-

biTi cnobiereba dakavSirebulia sxvadasxva xedvis wertiliT... maSin

areklili ucxo sityva SeiTavsebs urTierTwafenil, magram frazeolo-

giuri xedvis wertilis subieqtobrivad gansxvavebul gina sxvdasxva

cnobierebasTan dakavSirebul variantebs”.

boris kormanis mier wamoyenebuli zogadi debulebebi Mmxatvrul

meTodSi, da maT Soris epikur prozaSi, struqturul organizaciasTan

mimarTebiT, safuZliani aRmoCnda.

“romanuli” azrovneba, rogorc arcerTi sxva sityvier xelovnebaSi,

gankuTvnilia analizurobisaTvis, mTlianad samyaros analizurad Semow-

mebuli modelis konstruirebisTvis. romani, rogorc arcerTi sxva Janri,

pretenzias acxadebs imaze, rom mkiTxvels Seuqmnas “mTeli samyaros”

SegrZneba. gasagebis, rom XIX s.-is realisturi literaturis pirobebSi

romanma daikava pirveladi mdgomareoba: “epikuri gvaris nawarmoebi (maT

Soris gansakuTrebiT _ misi romanuli modifikacia) orientirebulia

samyarosa da adamianis gamosaxvaze. bunebrivia, rom swored aq SeiZleba

SedarebiT sisruliT realizdes literaturis SemecnebiTi funqcia. rac

Seexeba normatiul funqcias, isic gamoixateba epikur nawarmoebSi ara

mxolod da ara imdenad pirdapir SefasebiT msjelobebSi, ramdenadac

ავტორის სტილი დაცულია

77

 

sivrcedroiT (Txroba) da frazeologiuri (gmirTa pirdapiri metyveleba)

urTierTobebisa Tu mimarTebebis enaze” (kormani 1986: 8).

sxva saqmea _ lirika. normatiuloba mas dasabamidanve axasiaTebs.

ramdenadac lirika _ es pirvel yovlisa, socialuri da zneobriv-

fsiqologiuri Rirebulebebis sityvierad gamoxatuli fiqria, “...swored

aqa SeiZleba ufro meti sisruliT realizdes literaturis normatiuli

funqcia”. da es Tavisi gvarovnuli privilegia lirikam Seinaxa da

SeinarCuna XIX s.-is literaturis farglebSic: “...flobs ra realistur

meTods da, maSasadame, orientirebulia Semecnebaze, igi imavdroulad

eswrafis SeinarCunos normis pirdapiri gamoxatvis upiratesi mizandasa-

xuloba. es ori sawyisi SeiZleba Seerwyas sxvadasxvanairad. maTi urTi-

erTqmedebis xasiaTs bevrwilad ganapirobebs realisturi lirikis

tipologia” (kormani 1986: 8, 9).

es urTierTqmedeba istoriuladac aris ganpirobebuli. erTi mxriv,

rogorc miuTiTebs mkvlevari, “lirikul poeziaSi mkiTxveli eZebs

pirdapir personificirebuli sikeTis gamoxatulebas _ imgvari sikeTisas,

romelTan gaigivebac mas SeeZleboda” (kormani 1974: 229). meore mxriv,

mkiTxvelis miswrafeba sakuTari Tavis lirikulad damkvidrebul-dadas-

turebul normasTan gaigivebisa istoriulad cvalebadia da es cvale-

badoba esTetikuri Semecnebis sferoSi ganpirobebulia agreTve sxva

esTetikursgare (...miRma) faqtorebiT. boris kormani istorizms miakvlevs

sakuTriv mxatvrul kategoriis gaazrebaSi _ misi ganmartebiT realis-

turi lirikis nawarmoebis subieqtobrivi organzacia aRmoCndeba imde-

nadve damokidebuli socialuri yofis kanonebze, ramdenadac Sidalite-

raturuli ganviTerebis Taviseburebebze.

sistemur-subieqtobrivi midgomis produqtiuloba gamovlinda, pir-

vel yovlisa, im debulebiT, rom “me”-s uflebebis aRiareba realistur

lirikaSi uzrunvelyofilia meore adamianis uflebebis rogorc umaR-

lesi Rirebulebebis aRiarebiT” (kormani 1983: 5). arsebiTad, swored me-

ore adamianis uflebebis rogorc umaRlesi Rirebulebebis aRiarebaSia

XIX s.-is realisturi lirikis normatiulobis Tavisebureba. am axali

normatiulobis safuZvels mkvlevarma aseTi formulireba misca: “re-

ავტორის სტილი დაცულია

78

 

alisturi lirikis umniSvnelovanesi aRmoCena is iyo, rom “me”, rogorc

yoveli adamiani, Tavis Tavze ganicdis samyaros zewolas, itvirTavs am

samyaros sikeTesac da borotebasac. aq kvlav dadasturda samyaros

pirovnebaze zemoqmedebis sayovelTao xasiaTi da dadasturda igi Riad

gamoxatuli azriT. <....> lirikam ... yuradreba miapyro problemis zneob-

riv mxares da, Tavisi marTebuli, upiratesad normatiuli miTiTebiT,

cdilobda mkiTxvels Rirseuli poziciis arCevaSi SeSveleboda...”

(kormani 1986).

konstruqciulad mniSvneladi “pirdapir-SefasebiTi xedvis werti-

li” Zveleburad darCa. ese igi “rogorc unda boboqrobdnen briyvuli

vnebani, rac unda sisastike daatydes Tavs adamians, realisturi lirikis

samyaro mainc mSvenieria, da maSasadame, keTili” (kormani 1983: 8). amasTan

erTad samyarosadmi da am samyaroSo lirikuli “me”-sadmi analizurma

yuradRebama da midgomam Zalze gaaaqtiura mxatvrul-SemecnebiTi tenden-

cia. lirikuli “me” cdilobs yofierebis mTeli Tavisi simdidriT mocvas.

XIX s.-is realisturi lirikis subieqtis cnobierebaSi “...mWidrod gan-

Tavsda sulis amaforiqebeli ucxo bed-iRbali, ramac gonebas mZlavri

mimoxvra aiZula...”; iCens ra Tavs, Sesabamisad, “... mxolodRa sakuTar

Sinagan samyaroze yuradRebis mipyrobis SeuZlebloba TviT lirikuli

poeziis farglebSic ki, sxva adamianis samyaroSi wvdomis Rrma moTxov-

nilebad da unarad gardaisaxeba”. am wvdomis gina Sesisxlxorcebis ker-

Zo gamoxatuleba XIX s.-is realistur lirikaSi aris “lirikuli gmiri”,

romlis saxec “...gulisxmobs Tavis mudmiv, Segnebul urTirTobas/mimar-

Tebas sxva adamianebTan” (kormani 1983: 6). amiTve, lirikuli gvarisaTvis

odindeli “... ”me”-s ufleba _ iyos subieqtic da obieqtic, uzrunvelyofi-

lia amgvarive uflebis aRiarebiT sxva adamianebisaTvis” (kormani 1983: 6).

naTqvami, rasakvirvelia, ar niSnavs normatiuli sawyisis reduqcias,

pirdapir-SefasebiTi xedvis wertilis rolis damdablebas: “... “me” re-

alistur lirikaSi aucileblobiT sulac ar iRebs nebismier ucxo pozi-

cias. laparaki sxva ramezea: ucxo pozicia miiReba an uariyofa, magram

mxedvelobaSi yovelTvisa miiReba” (kormani 1983: 6). lirika, ra Tqma unda,

lirikad rCeba XIX s.-is rusuli realizmis farglebSi, Tumca ucxo cno-

ავტორის სტილი დაცულია

79

 

bierebisadmi gamovlenili Tanmimdevruli interesi, sxva “me”-sadmi qmnis

gansakuTrebul struqturas normatiulisa da Semecnebadis urTierTobebSi.

amrigad, XIX s.-is rusulma realisturma lirikam mkiTxvels SesTa-

vaza erTgvari “axali mravalsaxovaneba”. lirikuli gvarisaTvis odiTgan

damaxasiaTebeli Taviseburebebis gauqmebis-ukugdebis gareSe, esTetikuri

cnobiereba da mxatvruli praqtika moiTxovda axali sazogadoebrivi da

sakuTriv esTetikuri wesrigisadmi Seguebas da morgebas; lirikac erge-

boda, poulobda ra Tavis sicocxlisunarianobas da Tavis gvarovnul _

istoriul perspeqtiulobas.

XIX s.-is rusuli realisturi lirikis ganviTarebam SeiZina gans-

xvavebuli formebi, warmosdga ganxvavebuli SefasebiT. amrigad, boris

kormani aleksandr puSkinisa da evgeni baratinskis Semoqmedebas realis-

turi struqturis or urTierTsapirispiro variantad ganixilavs. puSki-

nis “stilebiT azrovnebas”, am naTel proteizms upirispirdeba baratin-

skis orsubieqtiani struqturis tragikuli daZabuloba. konfliqtSia

cxovrebis ori gageba, ori midgoma masTan: “uSualoba, mSfoTvareba/mRel-

vareba, uperspeqtivobaa _ pirvel planze. <...> xolo garedan simSvide,

gamosavali _ meore planze, isini qmnian Sinaarsis daxurul fenas, rome-

lic analizisas iCens Tavs” (kormani 1974: 9).

boris kormanis ganmartebaSi calkeuli lirikuli siuJetis orsu-

bieqtiani struqtura ufri zogadi kanonzomierebis oden kerZo gamovli-

nebaa _ damaxasiaTebeli evgeni baratinskisaTvis mTlianad.

amrigad, puSkiniseuli “stilebiT azrovnebidan” (cnobierebis gans-

xvavebuli socialur-kulturuli tendenciebidan) moyolebuli “evgeni

baratinskis lirikis “ucxo meTodi-stilis” wiaR nekrasoviseul “mraval-

xmovnobasa” da tiutCevis dialogurobaze gavliT _ aseTia boris korma-

nis ganmartebiT rusuli realisturi lirikis istoriuli ganviTarebis gza.

boris kormanis mier gamoyenebuli sistemur-subieqtobrivma meTodi

xsenebuli avtorebis lirikis ganxilvisas produqtiuli aRmoCnda, rad-

gan igi xsnis avtorTa ara mxolod SemoqmedebiT xelweras, aramed maTi

tipologiuri erTobisa da erTianobis logikasac XIX s.-is rusuli

realizmis evoluciis farglebSi. jer kidev 60-ian wlebSi kormani miuTi-

ავტორის სტილი დაცულია

80

 

Tebda, rom ”...istorizmis moTxovna aris aucilebeli moTxovna, rogorc

kvlevis istoriuli meTodisaTvis, aseve kvlevis logikuri meTodisaTvis.

TavisTavad istoriuli meTodis gamoyeneba sulac ar iZleva istorizmis

principis dacvis garantias, iseve rogorc logikuri meTodis gamoyenebas

avtomaturad ar mivyavarT istorizmisgan ukandaxevisaken” (kormani: 1976:10).

“sistemur-subieqtobrivi midgomiT” realizebulma ”logikurma

meTodma” boris kormanTan gamoavlina SesaZleblobani, ase vTqvaT, filo-

logiuri istorizmisa, axali SesaZleblobebi “istoriuli poetikisa”.

viTareba aseTia: “sistemis aRnagobaSi, misi elementebis ganlagebasa da

urTierTkavSirSi airekleba da gamoixateba epoqis imgvari mxareebi da

tendenciebi, wyalqveSa dinebis imgvari waxnagebi, romelTa moxelTeba da

dafiqsireba mxolod xelovnebis meSveobiTaa SesaZlebeli. Ppoetis

Semoqmedebis rogorc sistemis Seswavlis Sedegad codna epoqis Sesaxeb

ara mxolod mdidrdeba da moculobiTi xdeba, aramed xarisxobrivad

sxva ramed iqceva. is, rac erTi SexedviT istorizmze uaris Tqma gvegona,

sabolood aRmoCndeba istoriuli analizis natifi iaraRi da istoriuli

codnis mZlavri iaraRi” (kormani 1976: 9).

boris kormanma Tavis naSromebSi literaturuli nawarmoebis

subieqtobrivi organizaciis Suqze safuZvlianad ganixila, XVIII s.-is 30

_ 60-iani wlebidan moyolebuli XIX s.-mde, rusuli literaturis da

gansakuTrebiT lirikis ganviTarebis procesebi, romlebis ganpirobebuli

iyo pirovnebis koncefciis istoriuli cvalebadobiT. mkvlevari warmo-

aCens suraTs, romelSic pirovnulobis SegrZnebis zrda xvdeba zepirov-

nuli Rirebulebebis avtoritets, romelic Tavs iCenda Janrobrivi az-

rovnebis batonebisas: Janri, miuCens ra cnobierebis yvela tips gansazR-

vrul da garkvel cxovrebiseul sferos, iqvemdebarebs subieqts. sazo-

gadoebaSi socialuri reglamentaciis principTa batonoba gardaisaxeba

Janruli kanonis mZime uRlad xelovnebaSi. erTi mxriv, pirovnebis esTe-

tikurad nakurTxi uufleboba amuxruWebda pirovnul TviTSegnebas, meore

mxriv, poeziaSi Tavs iCens “zepirovnuli sawyisis ganmtkicebis fuW mcde-

lobaTa dramatuli suraTi da pirovnuli sawyisis saerTod ukugdebis an

SezRudvis warumatebeli cda” (kormani 1976: 18).

ავტორის სტილი დაცულია

81

 

rogorc ar unda afasebdes lirikuli subieqti reglamentaciis

princips, nawarmoebis esTetikuri struqturis doneze, es principi

pirovnebis TviTSegnebis damTrgunvel sawyisad warmogvidgeba: ”...gonebisa

da politikuri SezRudulobis am reglamentirebul da civ samyaroSi

yvelaze batonobs subieqtobrivi SeboWiloba _ “me”-dan moyolebuli sxva

adamianebmde, romlebTanac igi urTierTobs, _ iqneba is qveSevrdomulad

ganRmrTobili monarqi Tu sayvareli qali. <...> sazogadoebaSi, romelSic

viRacas CamorTmeuli aqvs sulieri ganviTarebis SesaZlebloba, veravin,

maT Soris politikuri sistemis meTauric, ver gaxdeba Tavisufali,

TviTSemmecnebeli pirovneba” (kormani 1976: 16).

klasicizmis rogorc literaturuli mimdinareobis wiaRSi ganxor-

cielebuli SemoqmedebiTi meTodis evolucia gulisxmobda pirovnebis

gaTavisuflebas da, Sesabamisad, im sazogadoebis gzasavals, romlis

nawilsac pirovneba warmoadgenda.

boris kormani klasicizmis, sentimentalizmisa da romantizmis

lirikasTan dakavSirebiT akeTebs daskvnas, rom “XVIII s.-is da XIXs.-is

pirveli meoTxedis poeziaSi yoveli lirikuli leqsi, rogorc wesi,

Caketilia erTi cnobierebis farglebSi. sxva, misgan gansxvavebul cnobi-

erebebs, am leqsSi gza gadaketili aqvs: maT SeuZliaT mxolod sxva leq-

sSi Sevidnen, romelTagan yoveli maTgani aseve mxolod erT cnobierebas

daitevs. lirikuli leqsis am monosubieturobas Seesatyviseba misi

stilisturi erTgarovneba” (kormani 1986: 34).

rogorc unda gansxvavdebodnen erTmaneTisgan Janrul principebze

agebuli klasicizmis lirikuli leqsebi da lirikuli pirovnebis TviT-

gamoxatvaze dafuZnebuli nawarmoebebi individualisturi romantizmisa,

isini erTmaneTs uaxlovdebian subieqtobrivi organizaciis struqturuli

formuliT. maTTvis damaxasiaTebelia “... formalur-subieqtobrivi orga-

nizaciis Sinaarsobriv-subieqtobriv organizaciaze gabatonebis tenden-

cia; metyvelebis subieqtTa raodenoba an metia cnobierebis subieqtebze

anda mas uTanabrdeba”. Tumca Txrobis monosubieqtobrivi organizaci-

isken swrafva romantizms jer kideva xravs Signidan _ imis mixedviT,

rogor xdeba misi individualisturi variantis gadalaxva. boris kormani

ავტორის სტილი დაცულია

82

 

Tvals gaadevnebs am process, akvirdeba konstruqciulad mniSvnelad

cvlilebebs, yuradRebas miaqcevs im kanonzomierebis universalur

bunebas, romelic vlindeba “...ara mxolod literaturis masStabiT

mTlianad, aramed calkeuli mwerlis evoluciis farglebSic _ kerZod,

rodesac igi romentizmidan realizmze gadadis” (kormani 1979: 28)).

amasTan mkvlevari yurdRebas miapyrobs im tendencias, romelsac,

baxtinis sityvebiT rom vTqvaT, “...axasiaTebs Tavdaviwyebamde misuli

eqspresiuli pirdapiri avtoriseuli sityva...” (baxtini: 1963: 26).

mkvlevari aCvenebs, rogor iCens Tavs romantikuli orsamyaroianoba,

dawyebuli epigrafebis sistemiT da damTavrebuli metyvelebiT, romelic

mTxrobels ekuTvnis. mTxrobelis, rogorc metyvelebis pirveladi su-

bieqtis, teqstis personaJTa _ romlebic metyvelebis subieqtebis me-

oreul jgufs Seadgenen _ teqstTan SekavSirebisas boris kormani,

aCvenebs formalur-subieqtobrivi organizaciis wonametobas Sinarsobriv-

subieqtobriv organizaciasTan SedarebiT. mTavari, pirvel yovlisa, is

aris, rom mTxrobeli, Tavisi orsamyarianobis SegrZnebiT, erTia. Sesaba-

misad, erTiania misi metyvelebis manera, romelic ar uSvebda Tavis far-

glebSi “ucxo sityvas”, ucxo xmas”. amasTan erTad, erTiania da erTgva-

rovania personaJTa sametyvelo manera.

amgvarad, boris kormanis avtoris cnobierebis gamoxatvis formebis

kvlevisas mecnierul kvlevas dauqvemdebara literaturaSi mxatvruli

azrovnebis meqanizmebi, mxatvruli saxis agebis xerxebi; Tanac mkvlevars

yovelTvis yuradRebis centri hqonda urTierTqmedebis problema, cno-

bierebis sxvadasxva formebis dialogi literaturuli nawarmoebis,

Janris, gvaris SigniT da farglebSi. boris kormanis naSromebma Seqmna

wanamZRvrebi nawarmoebSi avtoris cnobierebis mxatvruli (Semo)qmedebis

subieqtis “Rvwis” gansaxilvelad, romelic agebs dialogs mxatvruli

samyaros SemoqmedebiTi sinamdvilis masalasTan _ poziciebTan, xedvis

wertilebTan, cnobierebebTan, romlebic dramatul urTierTmimarTebaSi

Sedian avtoris xedvis wertilTan. es dialogi gansazRvravs litera-

turuli nawarmoebis aRnagobas, mis sazriss; igi (dialogi) gansaxovndeba,

xorcs isxams nawarmoebis struqturasa da poetikaSi.

ავტორის სტილი დაცულია

83

 

T a v i I I I

avtoris problema naratologiur diskursSi _

TxrobiTi instanciebi

“ra mniSvnrloba aqvs vin saubrobs _ Tqva viRacam _ ra mniSvne-

loba aqvs vin saubrobs”...

semuel beketiseul am formulirebaSi Tanamedrove literaturis

erTi principTagani _ ganurCevloba _ mJRavndeba. es ganurCevloba ro-

gorc imanenturi norma, poststruqturalizmis epoqas axasiaTebda, magram

masze rogorc warsulze, mainc ver vilaparakebT; amitom migvaCnia, rom

amgvari ganurCevlobis ilustracia misi ori mTavari Temis saSualebiTaa

SesaZlebeli. pirvel rigSi unda aRiniSnos, rom literatura ukve kar-

gaxania gaTavisuflda raimes gamoxatvis aucileblobisgan da is mxolod

sakuTar Tavzea orientirebuli, Tumca es imas ar niSnavs, rom igi

Caketilia; literaturuli nawarmoebi sakuTar RiaobasTan gaigivda da

niSanTa TamaSad iqca, rac imasac niSnavs, rom sakuTarive wesebisa da

sazRvrebis damrRvevi literaturuli Semoqmedeba qmnis garkveul siv-

rces, romelsac mudmivad erwymis mwerali-subieqti. amjerad es sakiTxi

naklebad gvainteresebs, xolo meore _ literaturul Txrobasa da sik-

vdils Soris mimarTeba _ avtoris naratologiur diskurSi asaxvis

Sesavlad, vfiqrobT, gamogvadgeba da amiT daviwyebT:

sayovelTaod cnobili Zveli tradicia, romlis nimuSsac berZnuli

eposi warmoadgenda, daingra; eposi ukvdavyofda gmirs da es misi uze-

naesi mizani iyo: gmiri axalgazrda unda momkvdariyo, rom misi cxovreba

am aqtiT gabrwyinebuliyo, amaRlebuliyo da ukvdavebas ziareboda. ase

xdeboda Zvel eposSi _ gmiris daRupvა TxrobiT gamoisyideboda.

sikvdilis “gadalaxvis” sxva tipis magaliTs vxvdebiT aRmosavlur

tradiciaSi, kerZod, “aTas erT RameSi”. Txroba sicocxlis wris gareT

sikvdilis SenarCunebis, magram misi gadavadebis maradiuli mcdelobaa.

ავტორის სტილი დაცულია

84

 

erTi sityviT, saqme exeba imgvar ekzistenciur sakiTxs, rogoricaa

Txroba da romlis TeoriaSic avtoris TxrobiTi struqturebis Sesaxeb

unda visaubroT.

literaturismcodneTa odindel ocnebas _ mxatvruli nawarmoebis

zusti aRnagobis codnis Sesaxeb _ axali impulsi misca Txrobis Teori-

am, romelmac warmoaCina meTodTa wyeba da romelic teqstis urTierT-

sapirispiro elementebad daSlis saSualebas iZleva. mxatvruli teqstis

analizis sxva meTodebTan SedarebiT, naratologias aqvs arsebiTi upi-

ratesoba, rac imiT gamoixateba, rom misi Teorema ontologiurad ueW-

velia, radgan gamomdinareobs adamianis individis unikalurobis faqti-

dan da, albaT isic saTqmelia, rom Zalze axloa dialogis koncefcias-

Tan (romelzec Sesabamis adgilas ukve visaubreT) anu Txrobis dasaba-

mier arsobriv sakiTxebTan.

რa aris am hipoTezis sazrisi?

mxatvruli teqstis arsebobis safuZvelSi ori subieqtis samyaro-

sadmi mimarTebis poziciaTa Taviseburebebs Soris informaciis gacvla

Zevs da aqedan gamomdinareobs azri, rom Cndeba SesaZlebloba mTliani

da aradapirispirebuli aRwerisa, romelic emyareba imas Tu vin, raze da

ra poziciidan hyveba da mogviTxrobs teqstSi. es tradiciuli midgomaa

da mis safuZvelSi kargad cnobili “subieqti” da “obieqti” igulisxmeba.

isini advilad cvlian adgilebs im SemTxvevaSi, Tuki icvleba mTxro-

belis pozicia, romelzec aris damokidebuli esa TuU is naratiuli kon-

struqcia. SemTxveviTi iqneb arc iyos, rom swored sinamdvilis subieq-

tobriv-obieqtobrivi analizis yvelaze warmatebul, klasikur filolo-

giur-filosofiur sivrceSi daibada formaluri logikis literaturis-

mcodnobaSi SeWris axali nimuSi, volf Smidis “naratologia”.

wignis problematika scdeba Txrobis Teoriis farglebs da moicavs

poetikis praqtikulad yvela mwvave sakiTxs: kvlevas mxatvruli teqstis

aRnagobis sistemurobaze, siuJetsa da movlenebze, mTxrobelsa da mis

adresatze, xedvis wertilsa da kompoziciaze, idealur avtorze.

wignSi asaxva hpova literaturismcodneobis dasavlurma paradigmam.

ავტორის სტილი დაცულია

85

 

CvenTvis sagulisxmo problema _ avtoris sakiTxi naratologiaSi _

naSromis meore TavSia warmodgenili, romelic TxrobiT intanciebs eZR-

vneba da romelSic igi ikvlevs: 1. komunikaciur doneTa models; 2. abs-

traqtul avtors; 3. abstraqtul mkiTxvels; 4. fiqtiur narators; 5. fiq-

tiur mkiTxvels;

komunikaciur doneTa modelze saubrisas volf Smidi xazs usvams

TxrobiTi nawarmoebis komunikaciuri struqturis sirTules da gamoyofs

avtorisa da naratoris komunikaciebs. am or konstituciur dones emateba

fakultaturi mesame da es xdeba im SemTxvevaSi, Tu moTxrobili perso-

naJebi, Tavis mxriv, mTxrobel instanciebad gvevlinebian. komunikaciis

aRwerili sami donidan unda gamovyoT ori _ warmgzavnis mxare da

mimRebis mxare.

termin `mimRebis~ gamoyenebisas gasaTvaliswinebelia is garemoeba,

rom mimRebi ganiyofa or distanciad, romlebic, kidevac rom emTxveodnen

erTmaneTs materialurad an eqstensiurad, unda ganvasxvavoT funqciuri

an intensiuri, _ adresatisa da recipientis, _ TvalsazrisiT. Aadresati

_ es aris warmgzavnis mier nagulisxmebi an sasurveli mimRebi, xolo

recipienti _ faqtobrivi mimRebi. Smidi აmgvari gansxvavebis saWiroebaze

saubrobs im SemTxvevisaTvis Tu werilobas waikiTxavs ara adresati, ara-

med is, visac SemTxveviT Cauvarda xelT da am faqtma, SesaZloa skanda-

lic gamoiwvioso.

eqstensionali [laTinurad extentio _ ganfeniloba, sivrce, gavrceleba) cnebis moculoba

anu obieqtebis simravle, romelTac SeiZleba miesadagos mocemuli enobrivi erTeuli.

cneba “adamianis” eqstensionalSi Sedis yvela obieqti, romelic “adamianad yofnaSi”

moiazreba (sokrate _ adamiania, filosofosi _ adamiania, moazrovne arseba _ esec

adamiania da a.S.). intensionali [intentio _ intensiuroba, daZabuloba, Zalisxmeva] upirispirdeba eqstensi-

onals da igi niSnavs cnebis/terminis TvisebaTa mTlianobas. aRniSnavs cnebis Sinaarss

anu sagnis/movlenis cnebiT aRniSnul SesaZlebel/dasaSveb niSanTa mTlianobas.

“sokrate” intensionalSi Sedis yvela Tviseba, romesac flobs sokrate _ adamiani, fi-

losofosi, berZeni, mamakaci da a.S.

ავტორის სტილი დაცულია

86

 

gasuli saukunis 70-iani wlebis dasawyisSi TxrobiTi nawarmoebis

komunikaciuri doneebi da instanciebi sxvadasxva modelebis mixedviT

gaanalizda. Smidi warmogvidgens swored im periodSi SemuSavebul saku-

Tar models da dasZens, rom amjerad, Tqvens winaSe warmodgenil mo-

delSi, Semdgomi drois naSromTa monacemebi da Cems modelze samecniero

kritikis gamoxmaurebebic aris gaTvaliswinebulio.

amrigad, warmovadgenT volf Smidis komunikaciur dineTa models:

amis Semdeg calke Tavi eTmoba abstraqtul avtors. aq yuradReba

eqceva im donesa da instanciebs, romelTac yoveli uwyeba Seicavs da am-

denad TxrobiTi nawarmoebis specifikas ar warmoadgenen, magram saubari,

upirveles yovlisa, avtoris komunikaciiT iwyeba. am komunikacias gane-

kuTvneba ori instancia _ avtori da mkiTxveli, romlebic yovel uwye-

baSi ori sxvadasxva _ konkretuli da abstraqtuli _ saxiT gvevlinebian.

ავტორის სტილი დაცულია

87

 

ukve iTqva da kargad vuwyiT, rom konkretuli avtori aris realu-

ri, nawarmoebis Semqmneli, istoriuli pirovneba anu, rogorc ukve movix-

senieT, biografiuli avtori. igi arsebobs nawarmoebisgan damoukideb-

lad, ar moiazreba masSi da TviT nawarmoebs ar ganekuTvneba. konkretu-

li mkiTxveli, recipientic, aseve damoukideblad, misgan wakiTxuli

nawarmoebis gareSe, arsebobs. kacma rom Tqvas, mxedvelobaSi erTeuli

mkiTxveli ki ara, realur adamianTa usasrulo raodenobaa, romelnic ne-

bismier adgilasa da nebismier dros arian, an momavalSi iqnebian, nawar-

moebis mkiTxvelni.

miuxedavad imisa, rom avtori da mkiTxveli TavianTi konkretuli

modusiT literaturuli nawarmoebis SedgenilobaSi ar Sedian, isini

raRac saxiT warmodgenilni arian masSi. nebismieri uwyeba Seicavs warm-

gzavnis, adresantis da adresatis implicitur saxes. rodesac gvesmis,

magram ver vxedavT verc molaparakes da verc mis mosaubres, CvenTvis

ucnobi adamianis viRacisadmi mimarTuli da Cvens mier mosmenili mety-

veleba, avtomaturad gviqmnis warmodgenas metyvelebis warmgzavnsa da

mimRebze, ufro sworad, ara mimRebze TavisTavad, aramed mimRebze, ro-

gorsac varaudobs wamgzavni, ese igi, savaraudo adresatze.

yovelgvar uwyebaSi Semavali warmgzavnis saxe efuZneba funqcias,

romelsac karl biulerma jer Kundgabe, mogvianebiT Ausdruc-i anu enis

eqspresiul funqcia uwoda. es cneba gulisxmobs molaparakis im unebur,

araganzraxul TviTgamoxatvas, romelsac adgili aqvs yovelgvar samety-

velo aqtSi. sityva rogorc niSani aq aris ara `simbolo~, romelic aSu-

alebs sagnebisa da viTarebebis eqsplicitur, referentul aRniSvnas,

aramed “simptomi, niSani, indicium”-i. gamoxatvis am implicituri saxis une-

buri, araganzraxuli, araarbitraJuli, bunebrivi simtomaturi niSnebis

safuZvelze volf Smidi iyenebs semiotikis fuZemdeblis Carlz sanders

pirsiseul termin `indeqss~ an misgan warmoebul termins _ `indiciuri

niSnebi~1. rusulSiac am tipis niSnebs `indeqsuri~ (iakobsoni 1985: 322) an

`indeqsaluri~ ewodeba.

1 indicialuri` _ laT. index (naT. br. indicis) da indicium.

ავტორის სტილი დაცულია

88

 

aRniSnulis misadageba SeiZleba literaturuli nawarmoebisadmic.

mxatvrul teqstSi simptomebis, indiciuri niSnebis meSveobiT gamoixateba

avtori. Tumca am semiotikuri aqtis rezultati aris aris ara TviT

konkretuli avtori, aramed mis SemoqmedebiT aqtebSi ganxorcielebuli

nawarmoebis Semqmnelis saxe. am saxes, romelsac ori safuZveli aqvs _

obieqturi da subieqturi, e.i. romelsac Seicavs TviT nawarmoebi da re-

konstruirdeba mkiTxvelis mier _ volfgang Smidi uwodebs abstraqtul

avtors. aqve, calke Tavad gamoyofs `abstraqtuli avtoris~ cnebis wina-

re istorias, romelic ZiriTadad rusul literaturaTmcodneobasa da

lingvistikaSi Casaxul ideebs exeba da romlis Sesaxebac, Cvens naSrom-

Sic vsaubrobT (ix.: “avtoris Teoriis formireba rusul literaturaT-

mcodneobaSi”, naSromis III Tavi.), magram mokled, konspeqturi saxiT mainc

warmovadgenT “abstraqtuli avtoris” cnebis winare istorias da, vfiq-

robT, amgvari retrospeqtiva sakiTxis masStaburad danaxvasa da intensi-

vobas Seuwyobs xels.

ukve aRvniSneT, rom `avtoris saxis~ koncefcia pirvelad viktor

vinogradovma daamuSava. volf Smids srulad moaqvs Cvens mier zemoT

citirebuli vinogradovis 1927 wels meuRlisadmi gagzavnili werili da

mogvianebiT avtoris saxis vinogradoviseuli gansazRvreba, amitom aq

amis Taobaze aRaras vityviT, mxolod davZenT, rom monayolis (“skaz”)

formebSi `avtoris saxe~ Cveulebriv ar emTxveva momyols (“rasskazCik”),

magram vinogradovi, mainc uSvebs azrs, rom `avtoris saxe~ SeiZleba

daemTxves neitralur mTxrobelso. amgvari, arcTu Tanmimdevruli gar-

Ceva avtoris saxisa da naratorisa vinogradovis mTel Semoqmedebas

axasiaTebso, kritikulad SeniSnavs volf Smidi (Smidi 2008: 48).

da, ai, rogorc aRvniSneT, ruseTSi 50-iani wlebis dasasrulisa da

60-iani wlebis dasawyisSi Sidateqstobrivi avtoris idea ganaxlda da

ganviTarda boris kormanis naSromebSi. vinogradovis `avtoris saxis~

Teoriidan amosvliTa da baxtinis _ nawarmoebis gansxvavebul `azrobriv

poziciaTa~ dialoguri Sejaxebis koncefciaze dayrdnobiT, kormanma Seq-

mna `sistemur-subieqturi~ meTodi, romlis birTvic aris avtoris ro-

gorc `nawarmoebis cnobierebis~ kvleva. kormanis midgoma ori aspeqtiT

ავტორის სტილი დაცულია

89

 

gamoirCeva. vinogradovisgan gansxvavebiT, kormani ikvlevs ara stilistu-

ri plastebis Tanafardobas (rodesac avtori sxvadasxva stils niRbebis-

darad iyenebs), aramed gansxvavebul cnobierebaTa urTierTmimarTebas. Tu

baxtinma avtoris problema upiratesad filosofiur –esTetikur planSi

daamuSava, kormanma yuradReba poetikis kvlevas miapyro. kormanisaTvis

avtori rogorc `Sidateqstobrivi movlena~ anu “koncepirebuli avtori”,

xorcs isxams mocemuli nawarmoebis Semadgeneli `teqstis yvela nawyve-

tis, metyvelebis subieqtebis (visac miewereba teqsti) da cnobierebis

subieqtebis (visi cnobierebacaa gamoxatuli teqstSi) meSveobiT. kormanis

`eqperimentul leqsikonSi~ vxvdebiT biografiuli da `koncepirebuli~

avtoris Sepirispireba-Sejerebas: “biografiuli avtorisa da cnobierebis

avtor-subieqtis Tanafardoba, romlis gamoxatulebadac Ggvevlineba

nawarmoebi... principSi iseTivea, rogoric cxovrebiseuli masalisa da

mxatvruli nawarmoebis Tanafardoba, sazogadod: xelmZRvanelobs ra

sinamdvilis romeliRac koncefciiTa da amodis ra garkveuli norma-

tiuli SemecnebiTi ganwyobidan, realuri, biografiuli avtori warmosax-

viT, cxovrebiseuli masalis SerCeviTa da gadamuSavebiT qmnis mxatvrul

(koncepirebul) avtors. amgvari avtoris sxvad yofna, misi maSualebeli

aris mTeli mxatvruli fenomeni, mTeli literaturuli nawarmoebi” _

wers kormani.

volf Smidis naSromze daweril recenziaSi sergei zenkini SeniS-

navs, rom yovel axal problemasTan dakavSirebiT, avtori xedvis sxva-

dasxva wertils warmogvidgens, mohyavs sakmaod bevri, da maT Soris

TiTqmis ucnobi avtorebis Tvalsazrisebi, rac mniSvnelovania, radgan am

diskusiaTa gacnoba mkiTxvels uqmnis warmodgenas Txrobis Tanamedrove

Teoriis ganviTarebisa da sirTulis Sesaxeb; Smidi skrupulozurad

ganixilavs yovel wvrilmans da warmoaCens zogjer ucnauri termino-

logiis formirebis process (zenkini 2004: ). ase rom, vfiqrobT, Smidis am

Rvawlis mokled warmoCena urigo ar unda iyos Cveni sakiTxis srul-

fasovani warmoCenisaTvis.

Sidateqstobrivi avtoris Teoria damuSavda Cexur struqturaliz-

mSic. ian mukarJovski wers `abstraqtul, TviT nawarmoebis sturqturaSi

ავტორის სტილი დაცულია

90

 

Semaval subieqtze, romelic aris oden punqti, saidanac mTeli struq-

turis moxilva Tvalis erTi movlebiTaa SesaZlebeli.~ yovel nawarmo-

ebSio, dasZens mukarJovski, aris niSnebi, romlebic miuTiTeben subieqtis

am arsebobas, romelic ar erwymis arcerT konkretul pirovnebas _ iqneba

es mocemuli nawarmoebis avtori Tu recipienti. `Tavisi abstraqtulobiT

igi am pirovnebebs nawarmoebis Sinagan struqturaSi proecirebis mxo-

lod SesaZleblobas uqmnis~ (Smidi 2008: 49). instancia, romelsac mukar-

Jovskim `abstraqtuli subieqti~ uwoda, miroslav CervenkasTan _ Cexuri

struqturalizmis meore Taobis warmomadgenelTan _ iwodeba `pirovne-

bad~ an `nawarmoebis subieqtad~. am `pirovnebas~ igi acxadebs `aRmniS-

vnelad~ (signifie) anda literaturuli nawarmoebis `esTetikur obieqtad~,

romelic aRiqmeba rogorc Carlz pirsiseuli `indeqsi~. `pirovneba~ an

`nawarmoebis subieqti~ CervenkasTan _ es aris nawarmoebis yvela semanti-

kuri plastis dinamiuri Serwymis erTaderTi principis gansaxiereba.

amasTanave `pirovneba~ ar Trgunavs nawarmoebis Sinagan simdidres da ar

axSobs konkretul avtorze mimaniSnebel pirovnul elfers.

nawarmoebis subieqtis kvleva poloneTSi iwyeba gasuli saukunis 60

-ian wlebSi ianuS slavinskis naSromebiT, romelSic ganviTareba hpova

rogorc vinogradovis aseve mukarJovskis koncefciebma. vinogradoviseul

avtoris saxes slavinski `SemoqmedebiTi aqtebis subieqts~ uwodebs, xo-

lo edvard balceJani, imave periodSi moRvawe mkvlevari, iyenebs termins

`Sinagani avtori~. gansakuTrebuli mniSvneloba aqvs, 70–iani wlebis da-

sawyisSi, aleqsandra okipien-slavinskas naSroms, romelmac rolf figu-

tis meSveobiT (figuti 1975:) sakmao gavlena iqonia TxrobiTi komunikaci-

is dasavlur modelze. literaturuli komunikaciaSi arsebul rolTa mi-

seul, xuTdonian sqemaSi figurirebs warmgzavnelis ori gareteqsturi

instancia _ 1) `avtori~ (`avtori cxovrebis yvela miseul rolSi~), 2) `na-

warmoebis adresanti (wesebis disponenti _ mmarTvel-gamnawilebeli, Se-

moqmedebiTi aqtebis subieqti)~; es yvelaferi rolf figutTan asea: `li-

teraturuli wesebis disponenti, romelTagan airCeva da kombinirdeba

mocemuli nawarmoebis Sesatyvisi wesebi; avtori literaturis Semqmnelis

rolSi saerTod~ (figuti 1975:). ufro gviandel naSromSi figuti ganas-

ავტორის სტილი დაცულია

91

 

xvavebs adresantis sam gareteqstur gamovlinebasac ki 1) avtori rogorc

istoriuli pirovneba, 2) avtori rogorc romanisti, 3) mocemuli romanis

mTxzveli (figuti 1996: 59). avtoris am or gareteqstobriv ipostass upi-

rispirdeba Sidateqstobrivi instancia, romelsac okipien-slavinska `na-

warmoebis subieqts~ uwodebs, xolo zogjer gansazRvraven rogorc

`metyvelebis wesebis subieqts mTels nawarmoebSi, mocemuli nawarmoebis

literaturuli wesebis gamoyenebis subieqts” (figuti 1975:). teqstis ana-

lizisas komunikaciis ori gareteqsturi donis gamoyofa, sistemuri

TvalsazrisiT problemuri aRmoCnda, xolo pragmaturli TvalsazrisiT

_ naklebnayofieri.

Semdeg volf Smidi saubrobs dasavleTevropulsa da amerikul

naratologiaSi farTod gavrcelebul “implicirebul”, “nagulisxmev” anu

`implicituri avtoris~ (implied author)2 cnebaze, romelic amerikel lite-

raturismcodnes ueien buts ukavSirdeba. floberis droidan momdinare

avtoris konceptisadmi obieqturobis gamoCenis, ese igi neitralurobis,

miukerZoebulobis popularuli moTxovnis sapirispirod, buti xazs us-

vams subieqturi avtoris aucileblobas, nawarmoebSi misi xmis JRera-

dobis saWiroebas: “rodesac realuri avtori wers, igi qmnis ... `Tavisi

Tavis~ nagulisxmeb (implied) variants, romelic gansxvavdeba sxva adamian-

Ta nawarmoebebSi arsebul-nagulisxmebi avtorebisgan. <...> damswris saxe,

romelic warmoudgeba mkiTxvels, aris avtoris zemoqmedebis erTi yve-

laze mniSvnelovani efeqti. rac ar unda upirovnobas ecados avtori,

mkiTxveli mainc Seqmnis saxes (avtorisas s.t.), romelic wers ama Tu im

maneriT, da, rasakvirvelia, es avtori verasdros iqneba raimegvari Rire-

bulebebisadmi neitraluri” (buti 1961: 70-71).

volf Smidi farTod warmoadgens avtoris an, rogorc igi wers,

avtorobis kategoriis kritikas da wers, rom implicituri anu abstraq-

tuli avtoris cnebas dasavlur Teoriul diskusiebSi mowonebac xvda

2 Bbutiseuli cnebis (implied author ) gavrcelebuli Targmani _ `implicituri~ avtori _

anda germanuli impliciter Autor _ aqcentebis gadanacvlebas iwvevs. mimReoba implied xazs usvams avtoris saxis makonstruirebeli mkiTxveliseul Semweobas, maxrdaWeras, maSin

roca zedsarTavi saxeli implicit axdens STabeWdilebas TiTqos es saxe mza saxiTaa

mocemuli nawarmoebSi.

ავტორის სტილი დაცულია

92

 

wilad da mkveTri kritikac. nawarmoebSi nagulisxmebi avtoris instan-

ciis yvela koncefciis uaryofa gasuli saukunis 40-iani wlebidan viTar-

deboda avtorisadmi sazogado undoblobis konteqstSi. kvlav SegviZlia

gavixsenoT “axali kritikosebis” _ uiliam kurc uimsatis da monro s.

biordslis mier wamoweuli egreT wodebuli `intenciuri cdomilebis~ (

intentional fallacy) kritika. `cdomileba~ Tavs iCenda maSin, rodesac inter-

pretatori TviT poetisgan momdinare ganzraxvis ganmartebas, uwyebebsa

da nawarmoebis Seqmnis istoriasTan dakavSirebul informacias mimarTavs.

interpretaciis sagani unda iyos ara avtoriseuli Canafiqri, aramed

literaturuli teqsti, romelic, dabadebisTanave moswydeba avtors da

mas aRar ekuTvnis. interpretaciisaTvis mniSvnelovania ara teqstsgare,

aramed Sidateqstobrivi faqtebi. butma, romelic principSi iziarebda

`intenciuri cdomilebis~ kritikas, implicituri avtoris meSveobiT

dasZlia `axali kritikis~ mkacri imanentizmi da avtonomisturi doqtri-

nebi, romlebic kritikis, analizis saxeliT gamoricxavdnen ara mxolod

avtoris instanciis yvela SesaZlo `cdomilebebsa~ da `eresebs~, aramed

`publikas~, `ideaTa da rwmenaTa samyaros~, `naratiul interess~ (buti

1968: 77). Smidis SeniSvniT, Sidateqstobrivi, `implicirebuli~ avtorobis

maSualebeli cneba, romelsac butma mimarTa, moicavda Tavis TavSi nawar-

moebis sazrissa Dda Canafiqrze laparakis SesaZleblobas `intenciuri~

cdomilebis gareSe.

volf Smidi, rasakvirvelia, warmogvidgens maSin da nawilobriv

dResac Zalze didi gavlenis mqone “avtoris sikvdilis” lozungiT

gamoTqmul frangul poststruqturalistur Teorias. iulia kristevam

baxtinis `dialogurobis~ cnebidan gamomdinare, romelsac igi ganmar-

tavda rogorc `interteqstualobas~ (man Semoitana es axali termini

literaturismcodneobaSi), avtori rogorc nawarmoebis warmomSobi prin-

cipi Secvala TviTmoqmedi teqstiT, romelic ibadeba ucxo teqstebis

gadakveTisas da romelTac igi STanTqavs da gadaaamuSavebs. sworedAamis

Semdeg iyo, rom rolan bartma `avtoris sikvdili” gamoacxada~. Tu kris-

tevasTan avtori diskursebis `bmuloba” iyo, bartTan igi `stilTa makav-

Sireblis~ funqciiT Semoifargla, radgan avtoris nacvlad mxatvrul

ავტორის სტილი დაცულია

93

 

teqstSi “aalaparakes” Tavisi drois wesebiTa da kulturuli kodebiT

organizebuli ena da teqsti. avtorobis ideas, rogorc ityvian, sabolo-

od mouRo bolo miSel fukom, romelic amtkicebda, rom es istoriuli

koncefcia emsaxurebida literaturisadmi mopyrobis disciplinirebasa

da regulirebas.

volf Smidi slavistia, wignic rusul enazea dawerili da amito-

mac, periferiuli mzeriT, rusul literaturismcodneobaSi am sakiTxTan

dakavSirebul kvlevebsac gaxedavs xolme da ambobs, rom poststruq-

turalistebis `antiavtorulma filipikebma~ (ilia ilinis terminia) ru-

seTSi mciredi gamoxmaureba hpovao da es SeiZleba imiT aixsnaso, rom

rusul klasikur literaturaSi dominirebda praqtikuli eTicizmi, rome-

lic umaRles Rirebulebas pirovnebasa da avtorobaSi xedavdao. mkvlev-

ris azriT,Ees eTikuri tendencia aisaxa mixail baxtinis esTetikur az-

rovnebaSi. SemTxveviTi ar yofilao, rom axalgazrda filosofosma for-

malizmTan da `opoiaz~-is lozungs _ `xelovneba rogorc xerxi~_s daupi-

rispira Tavisi eTikuri formula `xelovneba rogorc pasuxismgebloba~.

Semdeg volf Smidi mimoixilavs abstraqtuli avtoris momxreTa da

mowinaaRmdegeTa naazrevs.

daisva sakiTxi _ unda CarTuliyo Tu ara abstraqturli avtori

kominikaciur doneTa modelSi?

modelSi misi ganTavsebis mowinaaRmdegeebs hqondaT Semdegi

argumentebi:

1. ansgar niuningis azriT, naratorisagan gansxvavebiT abstraqtuli

avtori teqstis semantikuri sididea da ara `pragmatuli~ instancia;

amitom igi modelSi ar unda iyos gaTvaliswinebuli (niuningi 1989: 33)

2. miqael tulanis SexedulebiT, abstraqtuli avtori mxolod

mkiTxvelis mier Seqmnili konstruqtia (tulani 1988: 78); da amas niunin-

gis azric mivamatoT, rom am konstruqtis personificireba ar unda xde-

bodes (niuningi 1989: 31-32).

3. abstraqtuli avtori ar aris im komunikaciis monawile (rimon-

kenani 1983), romlis modelirebasac axdens; ese igi Tavis mier modeli-

rebuli komunikaciis struqturuli monawile ar aris. miuxedavad zedme-

ავტორის სტილი დაცულია

94

 

tad anTropomorfuli gagebisagan didi sifrTxilisa (Cetmani 1990: 151;

niunungi 1993: 189).

4. abstraqtuli avtoris cneba aRniSnavs ara struqturul, aramed

semantikur movlenas da amitom igi ganekuTvneba ara naraciis, aramed

interpretaciis poetikas, aRniSnavs nili dingoti (dingoti 1993: 189).

5. eWvqveS dgeba abstraqtuli avtoris rekonstruqciis meTodo-

logiac. uein buti da misi paTosis gamziarebelni ar miuTiTebeno _ we-

ren tom kindti da hans harald miuleri _ Tu ra gziT unda miswvdes

mkiTxveli teqstis wiaR mis abstraqturl avtors (kindti … 2006).

volf Smidi kategoriulad aRniSnavs, rom yvela es argumenti da-

marwmunebelia, magram abstraqtuli avtoris kategoriis naratologiidan

gamoricxvas ver gaamarTleben da arc is aris SemTxveviTi, rom bevri

kritikosi praqtikulad kvlavac iyenebs am ukugdebul kategorias. Cans,

es imitom xdeba, rom ar aris sxva cneba, romelic ukeT moaxdenda

nawarmoebSi ganfenili//ganxorcielebuli avtoris elementis Tavisebure-

bis modelirebas. `abstraqtuli avtori~ aRniSnavs, erTi mxriv, avtoris

yovelgvari axsna-ganmartebisagan damoukideblad arsebul nawarmoebis

semantikur centrs anu im wertils, sadac Tavs iyris teqstis yvela

SemoqmedebiTi xazi. meore mxriv, es cneba aRiarebs da cnobs semantikuri

gaerTianebis abstraqtuli principis ukan mdgom yvela elements Semoq-

medebiTi instanciisas, romlis Canafiqric _ cnobieri Tu aracnobieri _

xorcs isxams nawarmoebSi.

sagulisxmoa isico, aRniSnavs volf Smidi, rom is mkvlevarni, rom-

lebic emxrobian cneba `abstraqtuli avtoris~ an implied author-is srul

ukugdebas, sanacvlod mxolod naklebad angariSgasawev surogatebs

gvTavazobeno da amis magaliTad mohyavs ansgar niuningi, romelic TiT-

qos `terminologiurad arazusti~, `Teoriulad araadekvaturi~ da praq-

tikisas `gamousadegari~ cnebis implied author-is nacvlad gvaTavazobs `teq-

stis yvela formaluri da struqturuli kavSiris //mimarTebis erTob-

liobaze~ saubars. seimor Cetmani Tumca antiintencionalizmis pozi-

ciidan akritikebs butis implicituri avtoris sakvanZoO gansazRvrebebs,

magram ZiriTadad TviTonac `implicituri avtoris damcvelad~ gvevli-

ავტორის სტილი დაცულია

95

 

neba da mkiTxvels, romelic undomlad mimarTavs `implicituri avtoris~

cnebas, sTavazobs surogatebis wyebas _ `teqstis implikacia~-s, `teqstis

instancia~-s, `teqstis naxat”-s, anda, ubralod, `teqstis Canafiqr~-s. tom

kindti da hans –harald miuleri im daskvnamde midian, rom `implicituri

avtoris~ cneba mizanSewonilia Seicvalos `avtoris~ cnebiT. visac sur-

vili aqvs, rom ganzraxvasTan dakavSirebul sakiTxebSi Tavgza ar aebnes,

kindti da miuleri sTavazoben saubars `teqstis Canafiqrze~. Smidis Se-

niSvniT, amiT adgili aqvs metonimur gadaadgilebas avtoridan nawarmo-

ebisaken, vinaidan teqsts Canafiqri ara aqvs.

abstraqtuli avtoris problemas sagulisxmod aSuqebs Jerar Jene-

ti. Teoretikosi, romelmac naSromSi “TxrobiTi diskursi” (Jeneti 1998:

60-280) SeZlo da moaxerxa saerTod gverdi eqcia abstraqtuli avtoris-

Tvis, magram sxva naSromSi (`Nouveau discours du recit~) _ mTeli Tavi miuZRvna

gverdnaqcev instanciaso, wers Smidi. safuZvlianma argumentaciam

instanciis `sruli sqemis~ winaaRmdeg miiyvana igi raRac kompromisamde.

Tavidan Jeneti konstatirebas axdens, rom `implicirebuli/nagulisxmebi

avtori~, romelic naraciisaTvis ar aris specifiuri, naratologiis

obieqts ar warmoadgens. xolo kiTxvaze, `aris Tu ara `nagulisxmebi av-

tori~ saWiro da, Sesabamisad, namdvili, realuri instancia naratorsa

da realur avtors Soris~, Jeneti pasuxobs ambivalenturad: `nagulis-

xmebi avtori~ `faqtobrivi instanciis~ niSan-Tvisebis mqone mesame instan-

cia ar aris, magram rogorc `instancia idealuri~ igi sruliad warmo-

sadgenia. Jeneti `nagulisxmeb avtors~ aRiqvams `avtorze warmodgenad~,

romelic ufro mosaxerxebel gamoTqmad miaCnia, vidre `avtoris saxe~.

`nagulisxmebi avtori~ _ es yvelaferi isaa, rasac gvauwyebs teqsti av-

torze~. magram `avtorze warmodgenisgan~ `naratiuli instanciis~ Seqna,

Jenetis azriT, ar egebis. amitom ambobs Smidi, rom Jeneti arc Tu ise

Sors aris `sruli sqemis~ warmomadgenelTagan, romlebic apirebdnen ab-

straqtuli avtoris `naratiul instanciad~ gardaqmnas.

ueien butis implicituri avtoris modelisa da volf Smidis mode-

lis abstraqtuli avtoris gamZvinvarebul mowinaaRmdeged mogvevlina mik

bali. misi azriT, am zedmet da uadgilo cnebebs akisria pasuxismgeb-

ავტორის სტილი დაცულია

96

 

loba ara mxolod farTod gavrcelebuli xedvis wertilis problemis

`gaurkvevlad mafsiqologizirebeli~ ganmartebisa, aramed avtoris aras-

worad Camocileba-gamocalkevebisa nawarmoebis ideologiisgan _ macdu-

nebel cnebebs unda gaexada SesaZlebeli teqstis gaZeveba-gandevna avto-

ris dagmobisa da msjavrdebis gareSe, `raic 1960-iani wlebis avtono-

mistebis warmomdgenlebs Zalze mimzidveli eCvenebodaT~ (bali 1981: 125).

mkveTri gadaxris fonze gakvirvebas iwvevs is faqti, rom naratologiis

Sesavlis niderlanduri versiis Tavis SesavalSi bali ara mxolod

aRiarebs konkretul avtorsa da narators Soris instanciis arsebobas,

aramed am instanciis or figurad _ `implicitur avtorad~ da `abs-

traqtul avtorad~ _ gaxleCasac gvTavazobs, romelTa urTierTobis de-

monstrirebasac axdens Semdegi sqemiT:

implicituri avtori => teqsti => abstraqtuli avtori

Tu avtoris pirveli ipostasi bals esmis rogorc `teqnikuri,

gadamfaravi instancia, yvela danarCeni instanciebis arsebobis gamomwvevi

da uzruvelmyofi da mTeli naratiuli teqstis agebuleba/aRnagobaze

pasuxismgebeli~, meore avtoriseuli figura ganixileba, butisa da Smi-

dis gansazRvrebebis mixedviT, rogorc teqstis `semantikuri struqtu-

ris~ gansaxiereba, rogorc instancia, romelic gvevlineba ara `mniSvne-

lobaTa mwarmoeblad~, aramed `teqstis semantikuri analizis rezul-

tatad~. pirveli da meore instanciac rCeba, balis mixedviT, naratolo-

giis CarCoebs miRma.

Smidiseuli absraqtuli instanciis gaxleCis saWiroebas xedavs

agreTve amsterdameli slavisti uiliam veststeini (veststteini 1984: 562).

Mmagram igi diferncirebas cota sxvagvarad axdens, ganasxvavebs ra

`implicitur avtorsa~ da `avtors teqstSi~. pirvelSi igulisxmeba `teq-

stiT marTuli cnobiereba~, `raRaca `sruli~ (implicituri normebis

krebsi, teqnikuri instancia, mTeli teqstis struqturaze pasuxismgebe-

li)~. meore ki (`avtori teqstSi~) gvevlineba `fragmentul raobad~, rome-

lic Tavs iCens erTi romelime personaJis mier gamoTqmul mxolod

calkeul leqsikur niSnebSi an ideebSi. mkvlevris azriT, Tu `impli-

ავტორის სტილი დაცულია

97

 

cituri avtori~ icvleba teqstidan teqstSi, `avtori teqstSi~ met-nakle-

bad ucvleli rCeba (veststeini 1984:).

Smidis azriT, abstraqtuli instanciis gaorebis arcerTi es mode-

li ar aris damarwmunebeli. mik balis mier gansxvavebuli avtoris figu-

rebi aris erTi da imave medlis ori mxare. gansazRvreba `mwarmoebeli~

da `rezultati~ mxolod sxvadasxva xedvis wertilidan daxasiaTebaa.

rogorc `mwarmoebeli~ teqstis miniSvnelobisa _ ufro sworad, `mwar-

moeblis~ rogorc Sidateqstobrivi saxe _ avtori warmogvidgeba Semoq-

medebiT xedvis wertilidan. teqstis imave mniSvnelobebis `rezultatad~

igi gvevlineba recefciis aspeqtiT. es niSnavs: abstraqtuli avtori _ es

aris mkiTxvelis mier teqstis yvela mniSvnelobaTa SeerTebiT miRebuli

avtoris saxe. TviT avtoris saxe aris mkiTxvelis semantikuri moRvawe-

oba-moqmedebis rezultati, magram am saxis Sinaarsi, am saxiT gamoxatu-

li _ es aris `mwarmoebeli~ rogorc `teqnikuri~, aseve ideologiuri

TvalsazrisiT. Sesabamisad, kritikosis is sqema, romelSic `implicituri

avtori~ teqstis win dgas, xolo `abstraqtuli avtori~ mis (teqstis) Sem-

deg, axdens ara ori gansxvavebuli instanciis modelirebas, aramed dam-

kvirveblis xedvis wertilTa oden monacvleobas. balis mier gansxvavebu-

li instanciebi aris oden gansaxiereba abstraqtuli avtoris zemonaxse-

nebi obieqturi da subieqturi safuZvlebisa.

uiliam veststeinis diqotomiac aseve problematuri aRmoCnda,

ramdenadac misi `implicituri avtori~ sxva araferia, Tu ara sworad

gagebuli avtori teqstSi, ese igi, avtori, romelsac Seicavs mTeli

teqsti, da ara mxolod calkeuli sentenciebi. Tumc ki, is movlena, ro-

melsac veststeini `avtors teqstSi~ uwodebs, _ sxva araferia, Tu ara

biografiuli spekulaciebis konstruqti. ueWvelia, rom literaturuli

nawarmoebi SeiZleba Seicavdes leqsikur an ideologiur `adgilebs~,

sadac uSualod JRers avtoris xma. magram amgvari `adgilebis~ dadgena

daqvemdebarebul mdgomareobaSia teqstis subieqtur wakiTxvasTan da

avtoris Sesaxeb individualur warmodgenebTan. garda amisa, yvela sityva

da idea, romelic, rogorc gveCveneba, avtors warmoadgenen, maTi fiqti-

uri Zalmosilebisa gamo eqvemdebareba oboeqtivaciasa da relativiza-

ავტორის სტილი დაცულია

98

 

cias. aq volf Smidi ixsenebs mTxrobel instancias fiodor dostoevskis

`iatakqveSeTis Canawerebidan~; iqve mohyavs meore magaliTi, mTxrobeli

gmiri lev tolstois povestidan `kreiceris sonata~ da es orive mTxro-

beli instancia TavianTi monaTxrobiT TviT avtorebisa da maTi ideolo-

giis komprometirebas axdeneno. es, ra Tqma unda, ukiduresi SemTxveve-

biao, magram isini swored princips mowmobeno. fragmentuli `avtori

teqstSi~, rogorc igi esmis veststeins, sxva araferia, Tu ara avtoris

Strixebs naziarebi da sxva figurebisa da maTi azrobrivi poziciebis3

konkurenti, fiqtiuri figura. aseT SemTxvevebSi konkretuli avtori Ta-

vis Tavs, ufro sworad, Tavisi pirovnebis nawils, Tavis azrovnebas aC-

venebs da warmoadgens fiqtiur personaJad, gardasaxavs ra Tavis pirov-

nul ideologiur, qaraqterologiur da fsiqologiur daZabulobebsa da

konfliqtebs siuJetad.

avtoris amgvar `obieqtivacia~ nawarmoebSi sakmaod xSirad gvxvdeba.

Llermontovis peCorini, romlis avtobiografiulobac imdenad aSkaraa,

rom naratori, ufro sworad, romanis winasityvaobis fiqtiuri avtori

saWirod miiCnvs misgan ironiul distancirebas, aris naTeli SemTxveva

da magaliTi avtoris amgvari TviTganivTebisa. sxva magaliTebia _ tol-

stois gviandeli moTxrobebi `eSmaki~ da `kreiceris sonata~. maTi gmire-

bi ganasaxiereben Tavis TavSi, rogorc Cans, TviT avtorTa sisusteebs.

arcTu iSviaTad avtori Tavis Tavs ixdis saeqsperimentod da fiqtiur

personaJs sakuTari calkeuli StrixebiT aRWuravs.

rusul literaturaSi mravali personaJis moZieba SeiZleba, rom-

lebic avtorTaTvis TviTSemecnebis saSualebad gvevlinebian, metic _

avtorisaTvis Tavisi Tavis Ggadalaxvis iaraRni arian. yvela es msjelo-

ba rCeba, rasakvirvelia, biografiuli spekuliaciebis CarCoebSi. magram

3 sxva saqmea, Tu konkretuli avtori Cndeba TxrobiT samyaroSi, rogorc es mravlgzis

xdeba nabokovTan. pirvelad es xdeba romanSi `mefe, dama, valeti~ (me-12 da me-13 TavebSi):

gmiri, franci, akvirdeba misTvis ucxo enaze mosaubre ucxoel wyvils, romlebic masze

laparacoben, axseneben mis gvarsac ki, rogorc mas hgonia, da mas uCndeba grZnoba, `rom

ai am dawyevlilma ucxoelma mis Sesaxeb icis uklebliv yvelaferi~. arRvevs ra

fiqtiur da realur samyaros Soris sazRvrebs, avtori aq uSvebs klasikur naratiul

paradoqss, romelsac Jeneti `metalepsiss~ uwodebs.

ავტორის სტილი დაცულია

99

 

brZola avtorisa sakuTar TavTan mkiTxvelisaTvis uaRresad sainteresoa,

Tumca ki naratologiis sagans igi ar warmoadgens.

volf Smidi bolos warmoadgens sistemuri gansazRvrebis monaxazs

da mimarTavs Tavisi abstraqtuli avtoris sistemur gansazRvrebas: abs-

traqtuli avtori _ es aris aRsaniSni teqstis yvela indicialuri /indeq-

saluri niSnisa, romlebic miaTiTebs warmgzavnels. termini `abstraqtu-

li~ ar niSnavs `fiqtiurs~. abstraqtuli avtori ar aris konkretuli

avtoris ganzraxvaSi Semavali gamosaxatavi instancia. amitom mixail

baxtinis mier vinogradovis `avtoris saxesTan~ dakavSirebiT dasmuli

kiTxva _ `rodis da ramdenad, ra zomiT Sedis avtoris CanafiqrSi (mis

mxatvrul nebaSi) avtoris saxis Seqmna?~ _ araadekvaturia. baxtins, Cans,

am cnebis, romlis mimarTac, sxvaTaSoris, aracalsaxi damokidebuleba

hqonda, absurdamde dayvana surdao, wers Smidi.

ramdenadac abstraqtuli avtori ar aris gamosaxatavi instancia,

TxrobiTi teqstis arcerTi calkeuli sityvis misadmi miwera ar SeiZ-

leba. igi ar aris naratoris identuri, magram warmoadgens da moicavs

Tavis TavSi naratorisa da mTeli gamoxatuli samyaros gamogonebis

princips (Sdr. Cetmani 1978). mas ara aqvs Tavisi xma, Tavisi teqsti. misi

sityva _ esaa mTlianad teqsti Tavisi yvela planiT, mTeli nawarmoebi

Tavisi nakeTebulobiT. abstraqtuli avtori aris SemoqmedebiTi yvela

aqtis anTropomorfuli ipostasi, nawarmoebis intencionalurobis

gansaxiereba.

abstraqtuli avtori realuria, magram ara konkretuli. igi nawar-

moebSi arsebobs ara eqspliciturad, aramed mxolod impliciturad, vir-

tualurad, SemoqmedebiTi kval-simptomebis safuZvelze, maTze dayrdno-

biT da mkiTxvelis mier misi mxriv konkretizacias saWiroebs. amitom

abstraqtul avtors orgemage arseboba aqvs: erTi mxriv, igi teqstSi

obieqturad mocemulia rogorc somptomebis virtualuri sqema, meore

mxriv, igi damokidebulia wakiTxvis subieqtur aqtebze, mkiTxvelis mier

teqstis gagebasa da gaazrebaze rodesac igi aqtualizdeba. sxva sity-

vebiT rom vTqvaT, abstraqtuli avtori mkiTxvelis mier nawarmoebis

gaazrebis safuZvelze Seqmnili konstruqtia. unda daveyrdnoT ara mxo-

ავტორის სტილი დაცულია

100

 

lod sityva `konstruqts~, rogorc amas akeTebs recefciuli esTetikis

zogierTi warmomadgeneli. mxedvelobidan ar unda gamogvrCes, rom kons-

truireba eyrdnoba TviT teqstSi arsebul simptomebs, romelTa obieqtu-

roba principulad zRudavs da CarCoSi aqcevs ganmmarteblis Tavisufle-

bas. amitom termin `konstruqts~ `rekonstruqtis~ cneba unda vamjobinoT.

simptomebad gvevlineba nawarmoebis warmomSobi yvela SemoqmedebiTi aqti:

gamogonili movlenebi Tavisi situaciebiT, gmirebiTa da moqmedebebiT,

moqmedebebSi garkveuli logikis SetaniTa da met-naklebad naTeli filo-

sofiiT, naratorisa da misi Txrobis CarTviT.

abstraqtuli avtori ganuwvalebladaa dakavSirebuli nawarmoebTan,

romlis indicialur aRmniSvneladac igi gvevlineba. ese igi nawarmoebis

indicialur/indeqsaluri aRmniSvneli aris abstraqtuli avtori. yovel

nawarmoebs aqvs/yavs Tavisi abstraqtuli avtori. ra Tqma unda, sxvada-

sxva nawarmoebebis abstraqtuli avtorebi erTi da imave konkretuli av-

torisa, magaliTad lev tolstoisa, garkveuli StrixebiT emTxveva erT-

maneTs, iqmneba raRaca msgavsi Semoqmedebis zogadi abstraqtuli subieq-

tisa, raRac stereotipi, mocemuli magaliTis mixedviT _ `tipiuri tol-

stoi~, is konstruqti, romelsac iuri tinianovma (tinianovi 1977: 270-281)

`literaturuli pirovneba~ uwoda, xolo ueien butma career author-i. avto-

ris ufro zogadi stereotipebic arsebobs, romlebic ukavSirdeba ara

erTi konkretuli avtoris Semoqmedebas, aramed literaturul skolebs,

stilistikur mimarTulebebs, epoqebs, Janrebs. magram es ar auqmebs abs-

traqtuli avtoris principul kavSirs calkeul nawarmoebTan.

ramdenadac nawarmoebis konkretizacia sxvadasxva mkiTxvelTan sxva-

dasxvaa da SesaZloa igi varirebdes erTsa da imave mkiTxvelSi erTi

wakiTxvidan meore wakiTxvamdec ki, amitom ara mxolod yovel mkiTxvels,

aramed wakiTxvis yovel aqtsac ki principSi Tavisi abstraqtuli avtori

Seesabameba.

abstraqtuli avtori SeiZleba ganisazRvros ori mxriv, ori as-

peqtiT _ pirveli, nawarmoebis aspeqtiT, meore, teqstsgare, konkretuli

avtoris aspeqtiT. pirveli aspeqtiT abstraqtuli avtori aris nawarmo-

ebis konstruqciuli principis gansaxiereba. meore aspeqtiT igi warmo-

ავტორის სტილი დაცულია

101

 

gvidgeba rogorc konkretuli avtoris kvali nawarmoebSi, rogorc misi

Sidateqstobrivi warmomadgeneli.

urTierToba Kkonkretul da abstraqtul avtors Soris, mainc, ar

unda warmovidginoT anareklis an asaxvis kategoriebiT, ris sacdursac

badebs termini `avtoris saxe~. Sidateqstobrivi warmomadgenlis konkre-

tuli avtoris ruporad modelirebac ar egebis, rasac gvkarnaxobs

termini `implicituri avtori~.

rogorc vnaxeT, arcTu iSviaTad, mwerali Txzvisas eqsperiments

mimarTavs da amiT Tavis mrwamss, warmodgenebs, Sexedulebebs, garkveuli

gamocdis winaSe ayenebs. amgvari formiT ganaxorcielebs igi nawarmoebSi

im SesaZleblobebs, romlebic cxovrebaSi ararealizebulni unda dar-

Cnen, avlens ra radikalur damikidebulebas garkveuli movlenebisadmi,

romelTac mxatvrulsmiRma samyaroSi verasdros gamoavlenda. abstraqtu-

li avtori mkiTxvelis winaSe SeiZleba wardges sakmaod calmxrivi da

radikaluri ideologiuri aspeqtiT, vidre konkretuli avtori sinamdvi-

leSi, an, ufro frTxilad Tu vityviT, vidre Cven warmovidgenT mas isto-

riis mixedviT an ubralod tradiciiT.

abstraqtuli avtoris amgvari radikalizacia SeiniSneba, magali-

Tad, lev tolstois gviandel nawarmoebebSi. rogorc bigrafiidanaa

cnobili, gvindeli tolstoi Tavis ideebSi TviTonve ver iyo siRmise-

ulad ganmtkicebuli, rogorc misi abstraqtuli avtorebi, romlebic

Tavis TavSi ganasaxierebdnen tolstois azrovnebis mxolod erT nakads

da ganadidebdnen mas.

SeiniSneba uku fenomenic _ abstraqtulma avtorma Tavisi sulieri

horizontiT ideologiurad SeiZleba gadaaWarbos met-naklebad SemozRu-

dul-Semofarglul konkretul avtors. dostoevski, magaliTad, Tavis

gviandel romanebSi sxvadasxva ideologiebis gagebis sakvirvel unars

avlens; ideologiebisa, romelTac rogorc publicisti mkveTrad upiris-

pirdeba da ekamaTeba. albaT aqedan warmosdga baxtinis Tezisi `polifo-

niuri romanis~ Sesaxeb, sadac avtoris xma TiTqos gmirTa xmebis Tana-

bari uflebiT JRers da am xmebis Tanabaria. dostoevskis ukanaskneli

romani sxva movlenasac adasturebs _ abstraqtuli avtoris ormagoba-

ავტორის სტილი დაცულია

102

 

orgemageobas. `Zmebi karamazovebis~ abstraqtuli avtori ideologiur

planSi mihyveba Teodiceis mizans. imavdroulad romanSi xorcieldeba

sapirispiro tendencia, romelic avlens TeodiceaSi avtoris CaWras (e.i.

TeodiceaSi CaeWreba avtori). amrigad, romanSi gaTamaSdeba or ideolo-

giuri pozicias Soris brZola, ryeva pro da contra-s Soris, Cndeba ori

abstraqtuli avtori _ morwmune da daeWvebuli, moyoymane.

abstraqtuli avtori, sruliad gasagebia, rom informaciis warm-

gzavn instanciad ar gvevlineba. amitom sqemaSi (ix. `komunikaciur doneTa

modeli~), Seqmnisa da wargzavnis aqtis masimboloebeli orwertili,

frCxilebSi mogvevlina. aqve Tavs iCens kiTxva: ratom unda SevitanoT

komunikaciur doneTa modelSi instancia, romelic ar aris arc komuni-

kaciis monawile, arc TxrobiTi nawarmoebis specifikuri modeli? ar jo-

bia avtoriTa da naratoriT Semofargvla, rogorc bevr mkvlevars

miaCnia?

arseboba am instanciisa, romelic ganekuTvneba nawarmoebs mTli-

anad da ara gamoxatul samyaros, obieqtobis xarisxsa Tu statuss hma-

tebs narators, romelic garemoebaTa baton-patronad aris miCneuli da

romelic nawarmoebis semantikur potencials Tavisuflad ganagebs.

TxrobiTi komunikaciis modelSi abstraqtuli avtoris arseboba avlens

naratoris, misi teqstis da masSi gamoxatuli mniSvnelobebis gamomxatve-

lobas. es mniSvnelobebi iZenen Tavis saboloo azrobriv mizandasaxu-

lobas mxolod abstraqtuli avtoris doneze.

abstraqtuli avtoris mier nawarmoebis semantikuri agebis procesi

Seesabameba komunikaciur doneTa sqemaze aRniSnul ierarqias. personaJTa

metyvelebis asaxvisas naratori iyenebs pesonalur niSnebsa da mniSvne-

lobebs, romlebis gamoxataven mis naratorialur mniSvnelobebs. msgavsi

ram xdeba naratorisa da abstraqtuli avtoris urTierTobisas. niSnebi,

romelTa konstituireba xdeba Txrobis procesSi _ sxvaTa Soris, perso-

naluri niSnebis safuZvelze da maTze dafuZnebiT, _ gamoiyeneba avtoris

`RmerTi~ da `samarTlianoba~- `RmrTis gamarTleba~_ religiur-filosofiuri moZR-

vreba, romelic cdilobs SeaTavsos qveynad borotebisa da usamarTlobis arseboba da

RmrTis sikeTisa da yovlisSemZleobis idea.

ავტორის სტილი დაცულია

103

 

mier Tavisi azrobrivi poziciis gamosaxatavad. personaJebisa da nara-

toris gamoTqmebi gamoxataven personalur an naratorialur Sinaarss da

amiT Seewevian abstraqtul avtors azrobrivi Canafiqris gamoxatvaSi.

TxrobiT nawarmoebSi semantikuri ierarqia SeiZleba gamoixatos Semdegi

sqemiT:

P: Sa p Se p

N: Sp San Sen

A: Sn Saa Saa

sqema unda wavikiTxoT Semdegnairad: aRmniSvnelisa (Sa, signifiants) da

aRsaniSnis (Se, signifies) urTierTmimarTebisas (<==>) konstituirebuli niS-

nebi (S, signes) personaJTa doneze (p), ese igi, Sp, Sedian () naratoris

donis aRmniSvnelSi San, romlebsac Tavis mxriv, urTierTmimarTeba (<==>)

aqvT am donis aRsaniSnTan Sen. analogiuri mimarTeba arsebobs narato-

risa da abstraqtuli avtoris (A) doneebs Soris. naratoris Sn doneze

konstituirebuli niSnebi sxva danarCenTan erTad pesonaJTa doneze arse-

bul niSanTa gamoyenebis gziT, gamoiyeneba avtoris mier Tavisi Canafiq-

ris gamosaxatavad. amrigad, erTi donis semiotikuri procesi, romelic

moicavs aRsaniSnisa da aRmniSvnelis urTierTmimarTebas am mocemul

doneze, Semdegi ierarqiuli donis aRmniSvnelad gamoiyeneba.

Semdegi instancia, romelsac volf Smidi gamoyofs, aris fiqtiuri

naratori. aq uaRresad sagulisxmoa mkvlevaris dakvirveba, rom TxrobiT

JanrSi, gare komunikaciuri struqtura _ `avtori _ gamoxatuli/asaxuli

_ mkiTxveli~ _ Tavs iCens da meordeba asaxuli samyaros Sida struq-

turaSi _ `fiqtiuri naratori _ monaTxrobi _ fiqtiuri mkiTxveli~.

mkvlevari ganixilavs asaxuli/gamoxatuli naratoruli komunikaci-

is adresantis instancias _ fiqtiur narators. vidre dawvrilebiT gah-

yveba msjelobas, Smidi yuradRebas miaqcevs sakiTxis terminologiur

mxares. Mmocemuli gvaqvs amgvari modeli:

ავტორის სტილი დაცულია

104

 

mTxrobeli _ moambe/momyoli _ naratori

dasavlur literaturaTmcodneobaSi fiqtiuri naratoruli komuni-

kaciis adresantis saxelwodebad miRebulia naratori. rusul litera-

turaTmcodneobaSi ori gansxvavebuli termini gamoiyeneba _ `mTxrobeli~

(`повествователь~) da “moambe”/`momyoli~ (`рассказчик~). maTi gansxvavebuloba

ganimarteba sxvadasxvagvarad4, xan gramatikuli formis mixedviT, ufro

sworad, mTxrobeli da moTxrobili instanciis identurobisa da araiden-

turobis kriteriumiT: `mTxrobeli~ movlenebs gadmoscems `mesame piriT~,

`momyoli~ _ `pirveliT~ (xalizevi 1988: 236); xanac vlenadobis mixedviT:

`mTxrobelia~ _ `metyvelebis matarebeli, argamovlenili, ardasaxelebu-

li, teqstSi ganzavebuli~, `momyoli~ _ `metyvelebis matarebeli, Tavisi

pirovnebiT mTeli teqstis Riad maorganizebeli~ (kormani 1972: 33-34).

erTi sityviT, samecniero sityvaxmarebaSi termini `mTxrobeli~

aRniSnavs ideologiurad met-naklebad `obieqtur~, upirovno, avtorTan

axlo myof instancias. am siaxlovis aRsaniSnavad arcTu iSviaTad ixma-

reba termini `avtor – mTxrobeli~. saniadago xmarebisas `mTxrobeli~

arcTu iSviaTad aRireva `avtorsa~da `avtoris saxe~-Si. sabWoTa epoqis

yvelaze gavrcelebul literaturaTmcodneobiT cnobarSi terminebi

`mTxrobelis saxe~ da `avtoris saxe~ sinonimebadaa warmodgenili. maTi

saerTo mniSvneloba ganisazRvreba rogorc `avtoris metyvelebis (ese

igi, ara romelime personaJis metyvelebasTan dakavSirebuli) matarebeli

prozaul nawarmoebSi~  (timofeevi 1974: 248). gamomxatveli avtorisa da

gamoxatuli mTxrobelis amgvari ganuwvalebloba rusul literaturaT-

mcodneobaSi dRemde SeiniSneba. elena paduCevas (paduCeva 1996: 202) SeniS-

vniT, `terminebi mTxrobeli da avtoris saxe (zogjer, ubralod avtori)

samecniero literaturaSi sinonimebad ixmareba~.

rusul litmcodneobiT terminologiasTan koordinaciisTvis: Повествователь _ mTxro-

beli; рассказчик _ moambe, momyoli; 4 ix. mimoxilva (tamarCenko 1999а: 282—287). Словарь литературоведческих терминов.М.: Просвещение, 1974.

ავტორის სტილი დაცულია

105

 

termini `mTxrobeli~ xandaxan gamoiyeneba rogorc funqciuri cneba,

ese igi, rogorc TxrobiTi funqciis matareblis aRmniSvneli. asea, maga-

liTad, natalia koJevnokovas ganmazogadebel naSromSi `Txrobis tipebi

XIX_XX saukuneebis rusul prozaSi~ (koJevnikova 1994: 3), sadac konsta-

tirebulia, rom mTxrobeli SeiZleba iyos avtori an momyoli, rac imas

niSnavs, rom, mkvlevris azriT, mTxrobeli instancia SeiZleba iyos TviT

avtori.

termini `mTxrobeli~ ufro xSirad aRniSnavs intancias, romelic

met-naklebad `subieqtur~, pirovnul, romelime personaJis Tanmxvedr an

moTxrobili movlenebis samyaros ganekuTvneba. stilisturad neitralu-

ri `mTxrobelisagan~ gansxvavebiT `momyols~ axasiaTebs raRac specifi-

kuri, markirebuli enobrivi ieri.

volf Smidi SeniSnavs, rom Tumca `obieqtur~, upirovno, stilis-

turad neitralur, avtoris azrobriv poziciasTan axlo myof `mTxro-

belsa~ da `subieqtur~, pirovnul, stilisturad markirebul, specifikuri

Semfasebluri poziciis mqone `momyols~ Soris gardamavali tipebis far-

To diapazoni _ romelTa mkveTrad gamoyofa SeuZlebelia da, albaT,

mizanSeuwonelic _ iSleba. `mTxrobelisa~ da `momyolis~ cnebaTa ara-

erTmniSvnelovani gamoyenebisa da maT niSan-TvisebaTa sxvadasxvagvari

gamiznulobisa gamo iyeneben wminda teqnikur termins `narators~, rome-

lic indiferentulia opoziciebis _ `obieqturoba~ _ `subieqturobis~,

`neitraluroba~ _ `markirebuloba~ da a. S. mimarT. `naratoris~ cneba,

msgavsad imgvar moqmedTa sxva laTinuri saxelwodebebisa, rogoricaa

`auktori~, `aktori~ da a.S., gvevlineba friad funqcionalur cnebad, ese

igi, igi aRniSnavs Txrobis funqciis mqones yovelgvari, ra ginda ra

tipologiuri niSnebisagan damoukideblad.

anTropomorfizmisa da fsiqologizmisagan Tavis dasaRwevad rolan

bartma narators `qaRaldis arseba~ uwoda, xolo kete hamburgerma

saerTod ukuagdo igi, radgan miiCnia, rom `naratori~ aris `metaforuli

cruaRweriloba~ da igi Caanacvla cnebiT `fluqtuirebuli TxrobiTi

funqcia~ (fluktuierende Erzahlfunktion), romelic Tavs iCens xan naratoris

metyvelebis, xan personaJTa monologis an dialogis, xan arasakuTriv-

ავტორის სტილი დაცულია

106

 

pirdapiri metyvelebis saxiT. magram `naratoris~ cnebis es sruli deper-

sonalizacia ar Seesatyviseba TxrobiTi instanciis volf Smidiseul

aRqmas. naratori konstituirdeba teqstSi mkiTxvelis mier da igi abs-

traqtul funqciad ki ar aRiqmeba, aramed azrovnebisa da enis garkveul

anTropomorful niSnebs naziareb subieqtad. literaturaSi naratoris

swored es subieqtiroba ganapirobebs mis mimzidvelobas. naratoris

Seswavlis istoriaSi dasabamidan xazs usvamdnen mis imgvar prizmatul

anu prizmis formis mqone funqcias, romelic gveZleva samyarosgan `ara

iseTi, rogorac igi arsebobs TavisTavad, aramed imnairi, rogoradac

warmogvidgeba raRaca ganmWvreti gonebis wiaR~ (fridemani 1965:).

Smidis SeniSvniT, cxadia, am `ganmWvreti gonebis~ identificireba

ar unda movaxdinoT cocxal adamianur figurasTan, romelic adamiani-

saTvis Cveul kompetenturobasTanaa wildebuli. naratori SeiZleba kon-

struirebul iqnas rogorc zeadamianuri yovlismcodne da yvelgan msu-

fevi, yvelgan myofi, sxvadasxva epoqaSi mcxovrebi instancia, personaJTa

cnobierebis yvelaze idumal kunWulebSi rom aRwevs. igi, abstraqtul

avtorTan SedarebiT, SeiZleba warmodges xazgasmulad daqveiTebuli kom-

petenciiT, rogorc es xdeba naambobis (сказ) dros.

naratori, SesaZloa, ise Seerwyas abstraqtul avtors, rom Znelad

mosaxelTebeli Seiqnas. magram rogori obieqturi da upirovnoc unda

iyos, naratori yovelTvis warmodgeba met-naklebad gansazRvruli xedvis

wertilis mqone subieqtad. igi, SesaZloa, aseve konstruirebuli iqnas

araTanmimdevrulad da misi saxe SeiZleba meryeobdes. meryevi saxis

TvalsaCino magaliTs volf Smidi `Zmeb karamazovebSi~ poulobs, romel-

Sic naratori, umeteswilad, yvelganarsebul, yovlismcodne, personaJTa

sulis idumali xveulebis mcodne upirovno instanciad gvevlineba.

amgvar meryeobas ukavSirdeba naratoris (gamo)vlenis xarisxic, romlis

daswrebuloba xan mkveTrad sagrZnobia, xan ki sruliad miviwyebuli da

uCinari.

rogor da ra saSualebiT SeiZleba gamoixatos naratori, ra qmnis

misi daswrebulobis SegrZnebas anu ra SeiZleba iTqvas naratoris

eqsplicituri da implicituri gamosaxulebis Taobaze?

ავტორის სტილი დაცულია

107

 

eqsplicituri gamosaxuleba efuZneba naratoris TviTprezentacias.

Nnaratorma SeiZleba daasaxelos Tavisi saxeli, aRweros Tavisi Tavi

rogorc mTxrobeli `me~, moyves Tavisi cxovrebis istorias, gadmosces

Tavisi azrovnebis wesi. naratoris eqsplicituri gamosaxulebis gamoxat-

va TviTaRweris amgvari vrceli formiT ar aris aucilebeli. nacvalsa-

xelTa da pirveli piris zmnaTa ukve TviT gamoyeneba warmoadgens TviT-

gamoxatvas, Tumc ki reducirebuls.

Tu eqsplicituri gamosaxuleba fakultatiur xerxad gvelineba,

gamoxatvis implicitur xerxi fundamenturia da aucilebeli. eqsplici-

turi gamosaxuleba daSenebulia impliciturze da ar SeuZlia arseboba

mis gareSe.

implicituri gamosaxuleba xorcieldeba TxrobiTi teqstis simpto-

mebis an indicialuri niSnebis meSveobiT. es niSnebi efuZneba, rogorc

ukve vnaxeT, enis eqspresiul funqcias, anu Kundgabe-s an Ausdruc-is fun-

qciebs. naratoris indicialur gamosaxulebis SeqmnaSi monawileobs

Txrobis agebis yvela xerxi:

1. `movlenebisgan~ rogorc naratiuli masalisgan arCeva elemen-

tebisa (personaJebis, situaciebis, moqmedebebis, maT ricxvSi metyveleba-

Ta, personaJebis azrebisa da aRqmebis) mosaTxrobi istoriis Sesaqmnelad.

2. konkretizacia, detalizacia arCeuli elementebisa.

3. TxrobiTi teqstis kompozicia, ese igi, arCeuli elementebis

garkveuli wesiT Sedgena da ganlageba.

4. arCeul elementTa enobrivi (leqsikuri da sintaqsuri)

prezentacia.

5. arCeul elementTa Sefaseba (igi SeiZleba impliciturad Sedi-

odes zemoredasaxelebul oTx xerxSi anda SeiZleba mocemuli iyos

eqspliciturad).

6. naratoris ganazrebani, komentarebi da ganzogadebani.

naratoris implicituri saxe aris CamoTvlili eqvsi xerxis urTi-

erTqmedebis rezultati. amrigad, naratori aris TxrobiTi teqstis sim-

ptomebiT Sedgenili konstruqti.

ავტორის სტილი დაცულია

108

 

avtoris SeniSvniT, am xerxTa relevanturoba naratoris gamosaxata-

vad, cxadia, yvela nawarmoebSi erTnairi ar aris. zoggan naratori SeiZ-

leba upiratesad indeqsebiT gamoixatos, zogjer stilisturi saSuale-

bebiT warmodges, sxvagan ki eqsplicitur an implicitur Sefasebebs,

komentarebs, gansja-ganazrebebs daefuZnos da a.S.

amjerad aRar gavyvebiT indeqsebiT miTiTebuli naratoris Strixe-

bis nairsaxeobaTa warmodgenas, romelic TavisTavad sagulisxmo dakvir-

vebis rezultatia, vityviT mxolod naratoris pirovnebaze.Nigi SeiZleba

flobdes individualur pirovnul niSnebs, anda iyos iyo upirovno Sefa-

sebis matarebeli. misi pirovnulobis problematika, cxadia, unda gan-

vasxvavoT misi anTropomorfulobis sakiTxisagan. TxrobiTi instancia

SeiZleba iyos pirovnuli da ar iyos “adamianuri”. es fiqsirdeba yovlis-

mcodne da yvelganarsebuli naratoris Txrobisas, rodesac igi gadis

kerZo kacis SesaZleblobiT dasazRvruli, garkveuli sivrculi da dro-

iTi xedvis wertilis miRma. yovlismcodne da yvelganmyofi naratoris

RmrTisTanad instancias naratologiaSi xSirad `olimpiurs~ uwodeben.

meore mxriv, naratori SeiZleba adamianze `dabla~ idges, iyos

cxoveli (mag., apuleusis romani) da mogviTxrobdes Tu rogor gadaiqca

adamiani virad sasjelis an zedmeti cnobismoyvareobisa gamo. litera-

turaSi mTxrobeli cxovelebis uamravi magaliTia.

erTgvari Sejamebis saxiT unda iTqvas, rom volf Smidis mier

SemoTavazebuli terminologiuri Tezaurusi Rirebuli da sasargebloa

radgan avtori moixseniebs literaturis TeoriasTan dakavSirebul yvela

Teoremas da im terminologiur arsenals, romelsac iyenebs dasavleT-

evropuli tradicia.

arc is aris umniSvnelo, rom avtori wignis pirvelsave gverdebze

miuTiTebs mTxrobelis struqturis mniSvnelobas da ambobs, rom Txro-

baSi gadamwyvetia ara imdenad komunikaciis struqturis niSani, ramde-

nadac TviT mTxrobelis struqturis niSani (Smidi 2008: 12), rac imas

niSnavs, rom “monaTxrobi” da “mTxrobeli” gansxvavebuli struqturuli

erTeulebia. es idea iuri lotmanis struqturul poetikas ukavSirdeba

da saerTo warmodgenas gviqmnis TxrobiTobis mravalferovan struqturaze.

ავტორის სტილი დაცულია

109

 

rogorc aRvniSneT, volf Smidis naSromi rusul enazea dawerili

da am faqtma ganapiroba rus literaturismcodneTa gansakuTrebuli

yuradReba misadmi. kritikulad ganixilia igi sergei zenkinma _ rusuli

inteleqtualuri cxovrebis Zalze mniSvnelovanma figuram _ romelmac

yuradReba naratiuli transformaciebis “warmomSob models” miaqcia da

aRniSna, rom igi sinamdvileSi narativTan dakavSirebul arcerT realur

process ar Seesabameba da, maT Soris, arc misi warmoSobis process

aRwerso; SeuZlebelia imgvari mTxzvelis warmodgena, romelic jer “mov-

lenaTa ukidegano kontinuums” moifiqrebda, xolo amis Semdeg diwyebda

am kontinuumidan calkeuli faqtebis amoridebasa da maTgan “istoriis”

SeTxzvaso. igi ar Seesabameba arc mkiTxveliseuli aRqmis process, rad-

gan, rogorc Smidi TviTonve aRiarebs, ”movlenebze mkiTxvels xeli mi-

uwvdeba ara TavisTavad/uSualod, aramed istoriaze daydnobiT mis mierve

Seqmnil konstruqtze, rekonstruqtze” (Smidi 2008: 116). magramo, wers

zenkini, saerTod saidan viciT, rom mkiTxveli aseT “rekonstruqtsa”

qmnis, da SesaZlebelia ki saerTod misi Seqmnao? iqve, wignis sul ram-

denime gverdis Semdeg, Smidi mimarTavs avtors, romelsaco, rogorc

zenkini varaudobs, ukavSirdeba “istoriis” mier ganxorcielebuli “mov-

lenaTa” sawyisi masalisagan seleqciis idea, _ es aris roman ingardenis

idea, romelic gasuli saukunis 30-ian wlebSi werda mxatvruli nawar-

moebis “sagnobrivi gegmis” arasruli gansazRvrulobis Sesaxeb. saqmec

isaa, wers sergei zenkini, rom ingardens saerTod ar aRelvebda Txroba

da misTvis “sagnobrivi gegma” ZiriTadad Sedgeboda sagnebisgan, adamianu-

ri figurebisgan, statikuri scenebisgan da a.S. _ erTi sityviT, lite-

raturuli warmodgenis droisgare obieqtebisgan, romlebic sworedac

rom unda warmoisaxo/warmoidgino da amiT gaasrulo teqstismieri gaus-

rulebeli aRweriloba (amis magaliTad Smids moaqvs ana kareninas por-

tretis usruloba). TxrobiTi movlenebis “usasrulo kontinuumi”, rome-

lic “ukidegano gafarToebas” eqvemdebareba, rogorRa unda warmovidgi-

noTo, aRniSnavs kritiosi. ingardenis mxatvruli fenomenologia ukavSir-

deba mSvenieris, gasrulebulis, mouxilvelisa da warmoudgenelis esTe-

ავტორის სტილი დაცულია

110

 

tikas da swored amitom saeWvoa, rom poloneli Teoretikosi daTan-

xmeboda ideaTa Smidiseul eqstrapolaciaso, wers sergei zenkini.

volf Smidis sxva referenciaTa naklovanebasTan erTad sergei

zenkini sayvedurobs rusi mkvlevrebis mier Seqmnili TxrobiTi koncef-

ciebisadmi uyuradRebobas. magaliTad, msoflio mecnierebaSi gansakuT-

rebiT citirebis maRali indeqsis mqone rusi swavluli vladimer propi,

mxolod erTxelaa moxseniebuli da isic sqolioSio (ix. Smidi 2008: 155).

iqve yrud moixsenieba misi mimdevari, misi TxrobiTi funqciebis Teoriis

ganmaviTarebeli algidras Julien greimasi. xolo propis uSualo

winamorbedi aleksandr veselovski, romlis siuJetis Teoriac iqca mis-

Tvis sayrden da amosaval wertilad, erTxelac ki ar aris moxseniebu-

lio. sayveduri, vfiqrobT, samarTliania, magram CvenTvis am konkretul

SemTxvevaSi imasa aqvs mniSvneloba, rom mivuTiToT naratologiis im xaz-

sa da tradiciaze, romelsac didi mniSvneloba hqonda saerTod struq-

turuli naratologiisaTvis da romelsac SeiZleba lingvisturi tradi-

cia vuwodoT _ Tumca misi yvela warmomadgeneli lingvisti ar yofila.

masSi Txrobis erTeulebad gvevlinebian enobrivi tipis invariantebi,

romlebic ganzogadebis sxvadasxva safexurebze warmogvidgebian rogorc

“motivebi” an “funqciebi” da romelTa manifestaciac xdeba konkretul

TxrobiT movlnebSi, msgavsad imisa rogorc fonema manifestirdeba bge-

rebSi, xolo leqsema _ sityvis firmebSi. ai, amgvar movlenaTa rogorc

ganzogadebul “arqimovlenaTa” gageba saerTod ar Cans gaTvaliswinebu-

li volf Smidis wignSi. SmidTan movlena yovelTvis konkretulia da

misi Txrobis Teoria aris realisturi naratologia. TxrobiTi struqtu-

rebis siRrmeSi SmidTan yovelTvis gamosCans realuri, reprezentaciis

arareducirebuli sagnebi. amgvar sagnebs uaxlovdeba wmindad pirobiTi,

TiTqosda analitikuri kategoriebi _ komunikaciuri aqtis instanciebi,

romlebic gamowvlilviT aris klasificirebuli da romelTa Sesaxebac

amdeni iTqva, magram Semajamebeli TvalsaCinoebisaTvis mainc CamovTvliT:

konkretuli (teqstgare) avtori, abstraqtuli (implicituri, Sigateq-

stobrivi) avtori, naratori (fiqtiuri momyoli), personaJi, naratori

ავტორის სტილი დაცულია

111

 

(fiqtiuri mkiTxveli), abstraqtuli mkiTxveli, savaraudo adresati, ide-

aluri recipienti, dabolos, konkretuli (teqstgare) mkiTxveli...

unda aRinoSnos, rom sergei zenkinisave aRiarebiT, amgvar daxvewil

sqemas, sxvadasxva versiiTa da meTodologiuri ganmartebiT, farTo gasa-

qani aqvs msoflio mecnierebaSi. magaliTad, Jerar Jeneti “TxrobiT dis-

kursSi” iyenebs am sqemis ramdenime kategorias, magram maT funqciur

operatorebs uwodebs da es friad subieqturi ganmartebaa, Tumca Jenetis

avtoritets, volf Smidi, Cans, ver gaurbis da agebs “naratoris tipebis”

masTan Tanxmier klasifikacias, Tumca ki sxva terminologiiT da amiT

raRacnairad TiTqos emijneba frang Teoretikoss. sagulisxmoa, rom

Smids specialurad “JenetistebisaTvis, romelTa ricxvic ruseTSi misi

“figurebis” Targmnis Semdeg izrdeba” (Smidi 2008: 83), moaqvs terminTa

urTierTSefardebuli cxrili. mis Taobaze sergei zenkini aRniSnavs, rom

mocemul SemTxvevaSi volf Smidis gamWvirvale da sistemuri terminolo-

gia ufro warmatebulia, vidre Jenetis berZnul-laTinuri terminolo-

giiT gadatvirTuli da lamis aRreulic ki terminologia.

volf Smidi iyenebs rusul lingvistur tradiciaSi dabadebul

sityvas _ “saxe” (”avtoris saxe”, “naratoris saxe”), romelic diskrediti-

rebulia amdeni upasuxismgeblo gamoyenebisgano da romlis cnebac ise

gafarTovda, rom lamisaa veRarafers aRniSnavs. Smidis “saxeebi” iqmneba

“teqstis yvela indiciuri niSnis aRmniSvneli” (Smidi 2008: 53) niSnebiT.

amgvarad Seqmnili saxe SeuTavsebeli azrobrivi (fsiqologiuri da semi-

otikuri) perspeqtivebis sakmaod ekleqtikuri Serwymaa da warmgzavns an

mimRebs miuTiTeben, romelTa pirovnuli niSniT SeWurva met-naklebad Se-

saZlebelia, Tumca maT erTi roli ekisrebaT _ iyvnen Sualeduri/maSu-

ali instanciebi komunikaciur jaWvSi, romliს Tavsa da boloSi dgas

ori realuri, gareteqsturi subieqti (“konkretuli avtori” da “konkre-

tuli mkiTxveli”).

miuxedavad imisa, rom sergei zenkini sxva sakamaTo debulebebsa da

principebsac gamoyofs, volf Smidi naSroms uaRresad saWiro kvlevad

miiCnevs, radgan masSi sistemuradaa mocemuli is mTavari fenomeni,

romlis mixedviTac uxdeba muSaoba literaturismcodnes teqstis praqti-

kuli analizisas.

ავტორის სტილი დაცულია

112

 

Ta v i I V

avtoris problema struqturalizmSi

frangruli struqturalizmis mematianesa da am inteleqtualuri

moZraobis yvelaze umrwemes wevrs antuan kompanions literaturaT-

mcodneobis sakiTxTagan swired es problema _ avtoris adgilis Sesaxeb

_ miaCnda Yyvelaze sadavod. masze msjeloba imdenad mZafrad da cxared

mimdinareobda, rom kompanions rogorc viTarebaTa piruTvnel aRmwerels,

saZnelo saqmed swored am diskusiis gadmocema esaxeba, magram struqtu-

ralistur ideebSi Rrmad Caxedul frang inteleqtuals es yvelaferi

naTlada aqvs gadmocemuli da Cvenc TiTqmis mTlianad mis naSroms

veyrdnobiT.

antuan kompanioni, _ “literaturuli Teoriis” viTarca sazrisis

moZraobis uSualo monawileTagani, _ aRadgens masSi kritikis cocxal

suls, magram amasTanave gadaxedavs da gadaamowmebs TviT literaturuli

Teoriis ZiriTad daskvnebs. “Teoriis demoni” agebulia sakvanZo cnebebis

(“literatura”, “avtori”, “gare samyaro”, “istoria”, “mkiTxveli” da sxv.)

irgvliv, romlebic sakmaod Tamamad iqna ganxiluli gasul saukuneSi _

gansakuTrebiT frangul literaturul TeoriaSi. naSromSi jer warmo-

Cenilia 60-70-ian wlebSi “literaturuli Teoriis” mier gamomuSavebul

cnebaTa ganmartebani Tu gauqmebuli kategoriebi, Semdeg ganxilulia

sakiTxTa gadawyvetis sxva variantebi, maT Soris tradiciulni, “Teoriam-

deli” (rogoric, magaliTad, raimon pikaris Zveleburi poziciidan kamaTi

rolan bartTan). Semdeg TandaTanobiT xdeba yoveli am cnebis reabi-

litacia, magram imavdroulad transformirdeba da ganicdis cvlilebas:

magaliTad, ejaxeba ra erTmaneTs “avtoris pirvandeli Canafiqris re-

konstruqciis” da “avtoris sikvdilis” idea, kompanioni xelaxla ganmar-

tavs avtoris intenciis cnebas, (gada)aqcevs ra mas istoriul-kulturul-

biografiuli movlenidan teqstSi arsebul dinamikur movlenad.

M”mas Jamsa Sina” tradiciuli akademiuri literaturismcodneoba da

memarcxene kritika umetesad operirebdnen terminebiT, romelTa ukanac

ავტორის სტილი დაცულია

113

 

gamartivebuli saxe-kliSeebi idga. Zvel kritikosTa teqstebSi gamoyene-

buli terminologiuri aparati faqtobrivad mkvdari iyo da kompanionis

ironias iwvevda maTi gaqvavebuli da usicocxlo arseboba.

kompanioni erTgvarad amxels rolan bartisa da miSel rifateris

teqstebs da aCvenebs, rom maT ramdenic ar unda uaryon teqsts miRma

myofi avtori rogorc fiqcia, teqstis analizisas mainc _ da maT Soris

bartis S/Z-is analizisas _ igi uneburad ametyveldeba xolme, radgan

teqsti avtoriTaa gajerebuli da mas gverds ver avuvliT.

amgvar kvlevasTan dakavSirebiT gvaxsendeba qrestomaTiuli magali-

Ti sokrates filosofosobis meTodis saxiT: sokrate yuradRebiT usmen-

da mosaubres da aqcents molaparakis winaaRmdegobriv msjelobaze ake-

Tebda da, oponentis Tavdajerebuli msjelobis miuxedavad, sokrate

amxelda xolme mas, rom fiqciebiT operirebda; amitom filosofosi lo-

gikuri msjelobis gziT aiZulebda mosaubres sakuTar naTqvamze dafiqre-

bas da imis gaTvaliswinebas Tu sinamdvileSi ra hqonda mxedvelobaSi.

Tumca bevri uCioda sokrates, rom filosofosi maT Tavgzas ubnevda da

samyaroSi mdgrads aRarafers tovebda, magram sokrate Tavis am meTods

xatovnad adarebda meanis anu bebiaqalis xelovnebas. azrs “Sobda” ara

Tavad sokrate, aramed igi Tanamosaubres “amSobiarebda” (platonis mi-

xedviT, amgvari Soba aris ideaTa Sexseneba, magram amjerad es ar aris

mniSvnelovani). Teoriis demoni, kompanionis mixedviT, SeiZleba iyos sok-

rates daimonis analogi anu sulSi uxilavi xma, romlis mosmenac unda

SegveZlos.

sokratesgan gansxvavebiT kompanioni arc sofistebs ekamaTeba da

arc Tavis oponentebs warmoidgens sofistebad, igi mxolod mimarTavs

xolme bartis S/Z-is garkveuli principebis ironizacias, zogjer eTan-

xmeba kidec mas _ rodesac miiCnevs, rom barti marTalia. aqve isic saT-

qmelia, rom kompanioni bartis xedvis wertilTa damfuZnebladac gvev-

lineba, radgan axdens bartiseuli konceptebis _ “avtori”, “gare samya-

ro”, “istoria” da sxv. _ reabilitacias, rac ase unda gavigoT: igi Zvels

anu, Tu SeiZleba iTqvas, bartis “xelidan gamosul” konceptebs ki ar ub-

rubdeba, aramed arsebiTad axal cnebaTa formirebas axdens. amgvar me-

ავტორის სტილი დაცულია

114

 

Tods Tavadve uwodebs “spiralis axali xveulisaken” mibrunebas, rac

exmianeba kidec bartiseuli “bafmologiis” ideas, rodesac “ukana azri”

SeiZleba hgavdes winare, gavrcelebul ideas, magram sinamdvileSi misi

msgavsi ar iyos, radgan mas gamovlili aqvs Teoriis wiaRi da amitom igi

SeiZleba warmovidginoT meore xarisxis idead. amgvarma bafmologiam

garkveuli rezonansi SeiZina postmodernistul xanaSi, rodesac daisva

sakiTxi Tu ramdenad iyo SesaZlebeli sruli konceptualizaciis Semdeg

pirovnuli gamoTqma poeziaSi. aseTi gamoTqma SesaZlebelia, magram es

iqneba ukve axali gamoTqma, romelic iTvaliswinebs teqstis totaluri

gaucnaurebis gamocdilebas konceptualizmSi da sxva msgavs praqtikebSi.

axali situaciidan sxvagvarad moixileba Zveli. amis analogiurad

kompanions bartis, ase vTqvaT, wacdenebi da misi mxileba ki ara aqvs

ganzraxuli, aramed imis Cveneba surs, rom barti XXI s.-is dasawyisSi

Tavis Teoriaze ufro farToa da rom igi sagulisxmo da saxvaliodac

aqtualuri avtoria.

upirveles yovlisa, kompanioni msjelobas iwyebs intenciis* koncep-

tiT, ese igi msjelobiT avtoris rolze, avtorisa da teqstis urTierT-

mimarTebaze, avtoris pasuxismeblobaze teqstisTvis sazrisisa da

mniSvnelobis miniWebisas. aqve kompanioni mcire meTodologiur SeniSvnas

gvTavazobs da ambobs, rom aTvlis wertilad SeiZleba viguloT ori

gansxvavebuli warmodgena _ Zveli da axali _ raTa SepirapirebiT orive

gavauqmoT an, Tu aporetikul anu Sinaganad dapirispirebul dasasruls

vamjobinebT, orive SevinarCunoTo. uwindeli warmodgeniT, nawarmoebis

saazrisi avtoris intenciis Tanadia anu maT Soris daismis tolobis

niSani; swored amgvari warmodgena dominirebda pozitivizmisa da isto-

rizmis xanaSi. amgvari SeTanadebisadmi eWvi didi xnis win gaCnda, magram

struqturalizmis zeobis xanaSi miRebuli sayovelTao TvalsazrisiT,

nawarmoebis mniSvnelobis gansazRvrisa Tu aRwerisas avtoris intenciis

* franguli sityva intention _ `intencia~, SedarebiT maRali pasuxismgeblobis mqone

konteqstSi (gansakuTrebiT fenomenologiuri filosofiasTan dakavSirebul sakiTxeb-

Tan), unda iTargmnos rogorc `Canafiqri~, xolo qristianuli Teologiis konteqstSi _

`ganzraxvad~.

ავტორის სტილი დაცულია

115

 

roli uaryofili iqna; TavTavianT droze es warmodgena daamkvidres

rusma formalistebma, amerikulmaN“axalma kritikam” da frangma struqtu-

ralistebma. “axali kritika” laparakobda intentional fallacy –ze, anu “intenci-

onalur iluziaze”, “intencionalur cdomilebaze”; literaturis Seswav-

lisas intenciis cnebis Semotana ara mxolod fuWad, aramed sazianodac

ki miaCndaT. es konfliqtic SeiZleba moiniSnos literaturis eqspli-

kaciis, anu avtoris intenciis (teqstSi unda veZeboT is, Tu ris Tqma

surs avtors) gamorkvevisa da literaturuli interpretaciis, anu nawar-

moebis mniSvnelobaTa aRweris (teqstSi, avtoris mizadasaxulobisgan

damoukideblad, unda veZioT is, rac TviT teqstSia) momxreTa Soris kon-

fliqtad. am viwro alternatividan TavdasaRwevad da moqiSpe mxareTa

mosarigeblad, literaturuli mniSvnelobis kriteriumad gamocxadda

mkiTxveli da ase moiniSna mesame gza.

metakritikis anu literaturis Teoriis sul ramdenime cnebis

winaaRmdeg warmarTa polemika literaturulma Teoriam anu formalizmma

sazogadod. “axali kritikosebisaTvis” amgvar gantevebis vacad iqca

avtori _ da ara imitom, rom es cneba ganasaxierebda humanizmsa da indi-

vidualizms, romelTa litaraturismcodneobidan gandevnasac cdilobda

literaturuli Teoria, aramed imitom, rom avtoris cnebis kritikas

mohyveboda literaturis Teoriis sxva danarCeni antikonceptebis kri-

tikac. amrigad, literaturuli teqstis specifikuri mniSvneloba anu

literaturuloba, ukuproporciulia yvelaferi imisa, raic avtoris in-

Theory of Literature aRiniSneba refleqsia literaturis, literaturuli kritikisa da

literaturuli istoriis wanamZRvrebze; es aris kritikis kritika anu metakritika.

literaturuli Teoria opoziciuri xasiaTisaa da ideologiis kritikad gvevlineba.

literaturuli Teoria gaigivebulia formalizmTan rogorc rusulTan, aseve _ fran-

gulTan anu frangul struqturalizmTan. pol de mani Segvaxsenebs, rom literatu-

ruli Teoria iqmneba maSin, rodesac literaturuli teqstebis ganxilva aRar efuZneba

enis gareT/miRma arsebul (vTqvaT, istoriul an esTetikur) mosazrebebs, rodesac msje-

lobis sagania ara sazrisi da Rirebuleba, aramed sazrisisa da Rirebulebis warmoq-

mnis xerxi da wesi. rac Seexeba “literaturis Teoriisa” da “literaturuli Teoriis”

gansxvavebulobas, kompanioni pirobiTad terminologiuradac ganacalkevebs erTmaneTi-

sagan SedarebiT akademiur, araangaJirebul, klasikuri anglosaqsuri tipis “literatu-

ris Teoriasa” da axal frangul “literaturul Teorias”, romelic ufro opoziciuri

axsiaTisaa da umal ideologiis da, maT Soris, literaturis ideologiis, kritikaa.

ავტორის სტილი დაცულია

116

 

tenciis miRma moiazreba. vinc literaturis am Tvisebebs wamoswevs win,

is avtoris oden SemTxveviT rolze Tu ilaparakebs; kompanionis azriT,

swored ase iqceodnen rusi formalistebi da amerikeli New Critics-is

warmomadgenlebi, romlebic cdilobdnen literaturismcodneobisaTvis

istoriisa da fsoqologiisagan damoukideblobis mopovebasa da mis gan-

mtkicebas. da piriqiT, maTTvis, visac avtori sayrden wertilad miaCnda,

teqsti, meti rom ara vTqvaT, avtoris wvdomis saSualebad esaxeboda.

amgvarad, avtoris intenciasa da mis irgvliv gamarTul sityvisgebasTan

erTad, kompanioni sxva cnebebsac exeba.

antuan kompanions am rTuli paeqrobidan TavdaRwevis ukeTes saSu-

alebad ramdenime didi teqsti esaxeba, romelTagan mxolod sams asaxe-

lebs. erTi maTgania fransua rables `gargantuas~ sayovelTaod cnobili

prologi, romelSic rable, alegoriaze uZvelesi moZRvrebisdarad, TiT-

qos Tavisi wignis idumali azris amocnobisken gvibiZgebs (`ufro maRali

sazrisis~, altior sensus-s amoxsnisaken) da iqve TviTonve dascinis maT, visac

sjera Suasaukuneebis am meTodisa, romelmac SesaZlebeli gaxada qris-

tianuli azris amokiTxva homerosTan, vergiliusTan da ovidiusTan.

intenciis sakiTxze, am umniSvnelovanes teqstTan dakavSirebiT, dRemde

ar arsebobs SeTanxmebuli Tvalsazrisi, rac, seWvoa, rom sakiTxi saer-

Tod gadawyvetadia. meore wignia marsel prustis `sent-biovis winaaR-

mdeg~ _ wigni, romlis saTauric safrangeTSi iqca intenciis problemis

axal niSnulad: sapirispirod sent-biovisa, prusti amtkicebs, rom boig-

rafiiTa Tu `literaturuli portretiT~ nawarmoebi ver aixsneba, radgan

igi socialuri `me~-s produqti ki ar aris, aramed sul sxva, siRrmise-

uli `me~-si, romelic cnobier intenciaze ar daiyvaneba. da mesame _ es

aris xorxe luis borxesis igavi `pier menari, ‘don kixotis’ avtori”, _

erTi da igive teqsti dawerilia ramdenime aswleulis SualediT, sxva-

dasxva avtorTa mier da, Sesabamisad, es ori sxvadasxva teqstia, romelTa

sazrisi urTierTsapirispiroc ki SeiZleba iyos, radgano, wers kompani-

oni, orive maTgans sxvadasxva konteqstebi da intenciebi aqvso.

akritikebda ra avtoris gazorbadidebul rols tradiciul lite-

raturaTmcodneobaSi, struqturalisturi Teoria erTgvari ironiiT

ავტორის სტილი დაცულია

117

 

moixseniebda mowinaaRmdegeebs. magram sakiTxTan dakavSirebiT antuan

kompanions uCndeba kiTxvebi da eWvis aTinaTic dasTamaSebs mis naTqvams,

radgan avtoris mniSvnelobis sruli ukugdebiT _ am efeqturi antiTezis

xarjze _ literaturulma Teoriam saerTod xom ar ukuagdo gansja da,

rac mTavaria, xom ar Secda igi samiznis arCevisaso?

asea Tu ise, “avtoris gaqrobis” Tezisma didi biZgi misca am

sakiTxs da moaxdina misi problematizacia.

gavimeorebT, rom intencionaluri Tezisi ukve qrestomaTiad iqca

da kargad aris cnobili _ tradiciuli pedagogiuri an akademiuri saz-

risis kriteriumebiT, es aris teqstSi realizebuli avtoriseuli gan-

zraxva da Canafiqri. am sazrisTa aRdgena warmoadgenda umTavres, lamis

erTaderT amocanas teqstis axsnisas. sayovelTaod miRebuli, Tu SeiZ-

leba iTqvas, klasikuri msjelobis mixedviT, teqstis sazrisi aris is,

ris Tqmac surda avtors. es tradiciuli da dRes ukve moZvelebuli

azri sulac ar unda iyos WeSmaritebisgan ganZarcvuli. Txzulebis saz-

risis intenciasTan gaigivebisas aRar dgeba literaturis interpretaciis

problema _ Tu viciT an ramenairad SevZeliT imis Setyoba, ris Tqma

ewada avtors, maSin teqstis interpretaciis saWiroebac aRar aris. es ki

imas niSnavs, rom teqstis intenciiT axsnisas usargeblo da zedmeti xde-

ba literaturuli kritika. metic _ zedmeti xdeba TviT Teoria anu kri-

tikis kritika _ dargi romelmac unda airCios kritikaTa Soris ukeTesi.

intenciis sakiTxis irgvliv da ufro metad ki TviT avtorze wari-

marTa umTavresad “Zvelebisa” da “axlebis” konfliqti samocian wlebSi.

1969 wels miSel fukom waikiTxa Tavisi cnobili leqcia saxelwodebiT

“ra aris avtori?”, xolo rolan bartma 1968 –Si gamoaqveyna statia,

romlis sensaciuri saTauri _ “avtoris sikvdili” _ momxreebisa Tu mo-

winaaRndegeebis mier aRqmul iqna teqstis Sesaxeb mecnierebis antihuma-

nistur devizad. kompanioni dasZens, rom avtoris intenciasTan yvela

tradiciuli literaturuli kategoriis misadageba an misgan gamoyvana

SeiZleba _ iseve rogorc, Teoriis yvela antikategoriis gamoyvana SeiZ-

leba avtoris sikvdilisgano.

ავტორის სტილი დაცულია

118

 

sayovelTaod miRebuli azriT, avtoris figura axali drois kuT-

vnilebaa; rogorc Cans, am kategoriis Camoayalibas Suasaukuneebis dasas-

ruls daedo saTave, rodesac sazogadoebam aRmoaCina (inglisuri empi-

rizmis, franguli racionalizmisa da reformaciis mier dafuZnebuli

piradi rwmenis principis wyalobiT) individis Rirseba, anu ufro maRali

stiliT rom vTqvaT, “adamianis pirovneba” (barti 2015: 221). es iyo axali

kritikis amosavali wertili: avtori sxva aravinaa, Tu ara burJua, kapi-

talisturi ideologiis koncentrirebuli gansaxovneba. bartis Tanaxmad,

avtoris kategoriazea agebuli literaturis istoriis saxelmZRvanelo-

ebi da saerTod literaturis swavleba: “... nawarmoebis axsnas yovelTvis

mis SemoqmedSi eZieben~ (barti 2015: 222), TiTqos nawarmoebi raRaca rwme-

niTi aRiarebaa, sabuTia da sxva araferi SeiZleba iyos Tu ara aRsareba.

avtoris rogorc literaturis maorganizebeli da amxsneli prin-

cipis adgilas barti ayenebs upirovno gina zepirovnul enas, romelic

literaturis erTaderT masalad iyo miCneuli malarmes, valeris, prus-

tis, siurealistebis SemoqmedebaSi da agreTve _ lingvistikaSi, romlis-

Tvisac “avtori aris is, vinc wers, iseve rogorc ‘me’ mxolod is aris,

vinc ambobs ‘me’-s” (barti 1989: 63); msgavsad imisa, rogorc ukve werda

stefan malarme, `poeti, uTmobs ra sityvebs iniciativas, molaparake

qreba~. antuan kompanioni avtorisa da pirveli piris nacvalsaxelis am

SepirispirebaSi amoicnobs emil benvenistis “nacvalsaxelis bunebas”

(1956), romelmac didi gavlena moaxdina axal kritikaze.

aqve saWirod migvaCnia rolan bartis aw ukve qrestomaTiulad

miCneuli statiis ufro dawvrilebiT ganxilva da Sexseneba imisa Tu ra

ZiriTad ideas warmoaCenda es naSromi. malarme vaxseneT da barti swo-

red mis diskursul praqtikas wamoswevs win: “safrangeTSi pirveli, al-

baT, malarme iyo, vinc srulad dainaxa da winaswar ganWvrita imis auci-

lebloba, rom Tavad ena daeyenebina am enis mflobelis adgilas. malarme

miiCnevs < ... >, rom laparakobs ara avtori, aramed ena rogorc aseTi;

wera Tavis safuZvelSi upirovno saqmianobaa < ... >, romlis meoxebiTac

ukve ara ‘me’, aramed Tavad ena moqmedebs, ‘performirebs’; malarmes mTeli

poetikis arsi is aris, rom gaauqmos avtori da igi weriT Secvalos, _ es

ავტორის სტილი დაცულია

119

 

ki < ... > mkiTxvelis uflebaTa aRdgenas niSnavs” (barti 2002: 51). da iqve

agrZelebs, rom avtori imdenad gaucxovda, rom mxolod momcro figu-

radRa Cans “scenazeo”. visac avtoris gaqrobis am koncefciisa ara sje-

roda, is avtors yovelTvis warsul droSi da Tavisi wignis winmswreb

pirobad ganixilavda. es iyo tradiciuli droiTi perspeqtividan danaxu-

li viTareba, romlis mixedviTac wigni da avtori erT wrfeze ganlag-

deboda da romelic winamavalsa da momdevnos _ wignsa da avtors _ So-

ris iyo gavlebuli; amave tradiciuli warmodgenis mixedviT miiCneoda,

rom avtori _ rogorc wignis piroba _ azrovnebda, itanjeboda da cxov-

robda imisTvis, raTa Seeqmna es wigni. analogias TuUmivmarTavT, avtori

imgvarive winamorbedad warmogvidgeboda Tavisi wignisa, rogorc mamaa

Svilisa. es “mamaSviluri” urTierToba daarRvia da gaauqma rolan bar-

tis mier Semotanilma “skriptoris” cnebam da teqstis Seqmnis miseulma

meTodma. TviTon saxelwodeba (skriptori) Suasaukuneebis dasavleTev-

ropis monastris winamZRvars niSnavda, magram bartis TeoriaSi man erT-

gvarad sxva waxnagi warmoadgina da ubralod “teqstismoqmeds” gauigivda,

romelic teqstTan erTad ibadeba. mas, rogorc aseTs, arc teqstamde, _

ese igi weris dawyebamde, _ da arc weris gareSe raimegvari yofiereba ar

gaaCnia. rogorc iTqva, skriptori teqstTan erTad iSvis da sulac ar

aris subieqti, romelTan mimarTebiTac misi wigni predikati iqneboda;

droiTi TvalsazrisiT mas erTi dro aqvs, _ es aris sametyvelo dro,

rac imas niSnavs, rom yoveli teqsti aq da axla iwereba. amitom “wera”

zmnis sazrisi raRacis dafiqsirebaSi, asaxvaSi, aRbeWdvaSi ki ar mdgoma-

reobs, aramed imaSi, rasac lingvisitkaSi performativi ewodeba; arse-

bobs aseTi iSviaTi zmnuri forma, romelic mxolod awmyo drois pirvel

pirSi ixmareba da Tqmis aqti araviTar sxva Sinaarss, sxva gamonaTqvams

ar Seicavs, garda TviT am aqtisa; es aris enobrivi aqtivobis forma, ro-

melic erTdroulad, sinqronulad gamoxatavs gamoTqmasa da qmedebas

(mag.: “mogesalmebiT batono profesoro!”, “vmReri Zveli poetis piriT” da

sxv.). Sesabamisad, avtoris mokvdinebis Semdeg, skriptors ar ZaluZs _

Scriptor _ laT. gadamweri/mwerali.

ავტორის სტილი დაცულია

120

 

Tavisi winamorbedebis paTetikuri Sexedulebebis msgavsad _ imaze fiqri,

rom xeli ver aswrebs azrTa dinebis miyolas. erTi sityviT, wyali Seud-

ga miTs, rom mwerali aris is adamiani, romelic umaRlesi Rirebulebebis

matarebelia da, Tu kvlav bartis metaforas gavixsenebT (romlis mixed-

viTac igi avtors teqstis mamas uwodebs), igi despotad da TviTmpyrobel

avtoritarad warmogvidgeba, magram TviT teqstSi “Canaweri mamobis Sesa-

xeb” ar arsebobs da amitomac avtoris teqstze batonobis ufleba yovel-

gvar safuZvelsaa moklebuli. ase gailaSqra rolan bartma avtoritetis

winaaRmdeg da misTvis niSandoblivi beletristuli paTosiT daamtkica,

rom avtoris nebis gaTvaliswineba da misTvis angariSis gaweva saWiro ar

aris. ase daupirispird erTmaneTs avtori da cocxali teqsti. avtori

Secvala im adamianma, romelsac arc raime vneba gaaCnia, arc ganwyobi-

leba da arc grZnobisa da STabeWdilebis mqonea; mas xelTa aqvs leqsi-

koni, sityvaTa garkveuli maragi da iyenebs da iyenebs am sityvebs anu

wers SeuCereblad. mas SeuZlia mxolod baZavdes imas, rac manamde daiwe-

ra da es dawerilic, Tavis mxriv, ar warmoadgenda pirvelads. ase rom,

skriptoris Sinagani “arsi”, sxva araferia Tu ara ukve mza leqsikoni,

romelSic sityvebi mxolod sxva sityvaTa meSveobiT aixsneba da es

procesi permanentulia. ase iqsoveba teqsti, romelic erTi sworxazovani

jaWvi ki ar aris, romelic erTaderT Teologiur sawyiss _ avtor-Rmer-

Tis uwyebas _ gamoxatavs, aramed mravalganzomilebiani sivrce, sadac

erTmaneTs erwymian da epaeqrebian weris gansxvavebuli tipebi, romel-

Tagan arc erTi ar warmoadgens amosavals; teqsti citatebisgan iqsoveba

da uamrav kulturul pirvelwyaroze miuTiTebs.

ukeTu ar arsebobs avtori, aRarc teqstis daSifvris aucilebloba

arsebobs. manamde, tradiciulad warmoedginaT, rom teqstis miRma arse-

bobs raRac “idumali”, romelmac kritikosis xelSi unda iCinos Tavi da

gamovlindes anu unda gairkves da daiSifros sazrisi. magram es sazrisi,

gina siRrme/”fskeri”, arasodes ar/ver miiRweva. weris procesSi ganuwyve-

tliv ibadeba sazrisi, magram igi maSinve uCinardeba da xdeba sazrisis

sistemuri gaTavisufleba, romlis mixedviTac literatura (ufro swori

ავტორის სტილი დაცულია

121

 

iqneba, vTqvaT _ wera) uars ambobs teqstis miRma samyaros “aRmoCenaze”,

sazrisis mikvlevaze.

erTi sityviT, teqsti aris struqtura, romelic moqsovilia oraz-

rovani da ormniSvnelovani (sityvas yovelTvis aqvs, sul cota, ori

mniSvneloba) sityvebiT. calmxrivad da erTmniSvnelovnad ormniSvnelova-

ni sityvebiT naqsov teqsts aRiqvams yoveli moqmedi piri (swored am

mudmiv gaugebrobaSi mdgomareobs “tragikulis” arsi. es aris situacia,

sadac yvela, Tavis mxriv, “marTalia”). magram aris viRac, visac yoveli

sityva mTeli Tavisi orobiTobiT esmis da esmis moqmed pirTa sicruec;

es “viRac” aris mkiTxveli. ase ikveTeba weris erTiani arsi: teqsti weris

mravali sxvadasxva saxeobiT Sendeba, romelTac gansxvavebuli kultu-

ruli warmoSoba da erTmaneTTan dialogis, parodiis, kamaTis urTierTo-

ba aqvT, Tumca mTeli mravlobiToba garkveul wertilSi fokusirdeba,

romelsac avtori ki ara, mkiTxveli warmoadgens. mkiTxveli is sivrcea,

sadac aRibeWdeba yvela citata, romelTa meSveobiTac wera xdeba SesaZ-

lebeli. teqsti erTianobas moipovebs ara Tavis warmoSobiT ( e.i. avto-

riT), aramed mxolod daniSnulebiT (e.i. mkiTxveliT), oRond daniSnuleba

piradi misamarTi ar aris; mkiTxveli _ es aris adamiani istoriis, biog-

rafiisa da fsiqologiis gareSe; igi mxolod viRacaa, vinc erTad krebs

im Strixebs, romlebis daweril teqsts Seadgenen.

Kklasikuri tipis kritikas saqme aqvs avtorTan. misTvis litera-

turaSi arsebobs is, vinc wers. igi mkiTxvels ar aqcevs yuradRebas, anu

igi avtoris “mxaresaaa”.

Aai, am yvelafris erTgvari gardaTqma da reziumireba rom movaxdi-

noT, aseTi msjeloba gamogviva: avtori avanscenas uTmobs weras, teqsts

an skriptors, romelic, arc meti arc naklebi, oden gramatikul-lingvis-

turi subieqtia, crumagieri piria da ara “pirovneba” fsiqologiuri

TvalsazrisiT. es aris gamoTqmis subieqti, romelic ki ar uswrebs ga-

moTqmis aqts, aramed masTan erTad, aq da axla warmoiSvis. aqedan gamom-

dinareobs, rom wera ver `warmoadgens~ da ver `gamoxatavs~ verafers

iseTs, raic iarsebebda weris aqtamde; igi, msgavsad enisa, arsaidan ar

warmoiSvis. amosavali wertilis uqoneli teqsti `citatebiT iqsoveba~:

ავტორის სტილი დაცულია

122

 

interteqstualobis cnebac avtoris sikvdilidan gamoiyvaneba da warmos-

dgeba. rac teqstis axsnamde arsebobs, is avtorTan erTad qreba, radgan

amosaval wertilSi, teqstis siRrmeSi ar arsebobs erTaderTi da pir-

veladi teqsti. dabolos, axali sistemis ukanaskneli rgoli, romelic

mTlianad avtoris sikvdilisgan gamoiyvaneba, _ es aris teqstis mTli-

anobis warmoqmnis adgili anu mTliani teqstis dabadebis adgili, mkiTx-

veli _ da ara avtori, daniSnuleba _ da ara warmoSoba teqstisa... mag-

ram, damxobili avtoris darad, arc mkiTxvelia pirovnulobiT SeWur-

vili da isic raRac funqcias warmoadgens: es aris “viRac, gamaerTiane-

beli da Tavismomyreli yvela im Strixisa, romlebic qmnian werilobiT

teqsts” (barti 1989: 67).

kompanioni aq sakmaod kritikulia da ambobs, rom yvelaferi erT-

maneTs ukavSirdeba _ literaturuli Teoria SeiZleba mTlianad gamoiy-

vanebodes avtoris sikvdilis wanapirobisgan, wაnamZRvrisgan, iseve ro-

gorc sxva romelime debulebisgan, magram es debuleba pirveladia,

radgan igi TavisTavad upirispirdeba literaturuli istoriis pirvel

princips. bartTan igi iZens erTdroulad dogmatur tonalobas. რogorc

savaraudo iyo, Teoria emTxveva ideologiis kritikas: wera da teqsti

“aRmoaCens Tavisi arsiT kontrTeologiuri, revoluciuri moRvaweobis

Tavisuflebas, radgan roca sazrisis dinebas ar ewinaaRmdegebi, sabo-

lood Tavad RmerTsac uaryof da mis yvela ipostassac _ racionalur

wesrigs, mecnierebas, kanons~ (barti 2002: 36). Cvens TvalsawierSia 1968

weli: avtoris damxoba, romliTac moiniSna struqturalisturi sistema-

tikidan poststruqturalistur dekonstruqciaze gadasvla, bunebrivad

erwymis mTavrobis sawinaaRmdego sagazafxulo amboxebas. Tumca manamde,

imisaTvis, rom dagmobiliyo avtori, igi gaigivebul iqna fsiqologiur

pirovnebasTan da amiT avtoris sakiTxi dayvanil iqna pirovnebis cxov-

rebisa da biografiis wiaR nawarmoebis axsnaze; sakiTxis amgvari daviw-

roeba da SezRudulad warmoCena nakarnaxebi iyo literaturuli isto-

riiT, magram igi ver faravs da ver wyvets intenciis problemas

“mTlianobaSi”.

ავტორის სტილი დაცულია

123

 

miSel fukos argumentaciac (`ra aris avtori?~), rogorc Cans,

nakarnaxebi yofila literaturul istoriis koniunqturuli konfronta-

ciiT pozitivizmTan; fukos akritikebdnen imis gamo Tu rogor eqceoda

igi “sityvebsa da sagnebSi” sakuTar saxelebs, saxelebs avtorebisas, ro-

melTac igi aigivebda “diskursul formaciebTan” _ gacilebiT ufro

didronsa da meryevTan, vidre ama Tu im avtoris (darvini, marqsi, fro-

idi) Semoqmedebaa. da ai, Tanamedrove literaturaze dayrdnobiT, sadac,

misi sityvebiT rom vTqvaT, xdeba TandaTanobiTi gaqroba, waSla avto-

risa _ malarmedan moyolebuli beketsa da moris blanSomde, _ fuko

“avtoriseul funqcias” gansazRvravs rogorc istoriul-ideologiur

konstruqcias. avtoris sikvdils gadahyva teqstis polisemia, wina planze

gamovida mkiTxveli da komentars mieca farTo gasaqanio, wers kompanioni,

magramo isic saTqmeli da safiqrebelia, xom ar aRmoCnda mkiTxveli

ubralod crumagieri avtorio? teqsts yovelTvis yavs viRac avtori _

Tu ara sarvantesi, maSasadame pier menari. es mniSvnelovani Tezisia da

igi antuan kompanions avtoris “momxreTa” mxares ayenebs. oRond aq saki-

Txi sxvagvarad dgeba.

Kkompanionis azriT, rom ar moxdes TeoriisSemdgomi viTarebis

TeoriamdelTan ubralo mibruneba, Tavi unda davaRwioT im urTierTam-

reklav CarCos, romelic kritikisa da literaturuli istoriis paeqro-

bisas gaCnda da romelmac SesaZlebeli gaxada avtoris kauzalur prin-

cipze dayvana da Semdgom sruli gauqmeba. am magiuri da erTgvarad ilu-

ziuri dapirispirebidan TavdaRwevis Semdeg ukve advilad veRar moxdeba

avtoris mosrola aqsesuarebis sivrceSio. avtoris intenciis miRma

marTlac aris intencia. Tumca, SesaZloa, avtori aris kidec Tanamedrove

epoqis figura sociologiuri TvalsazrisiT, magram avtoris intenciis

problemas Tavi ar uCenia empirizmis, racionalizmisa da kapitalizmis

epoqaSi. es uZvelesi problemaa, igi yovelTvis Cndeboda xolme da misi

gadaWra arc ise advilia rogorc SeiZleba zogierTma warmoidginoso.

avtoris sikvdilis sadag, ukve kargad nacnob formulaSi aRreulia

avtori biografiuli TvalsazrisiT da avtori hermenevtikuli Tvalsaz-

ავტორის სტილი დაცულია

124

 

risiT _ Tavisi intenciebiT rogorc interpretaciis kriteriumebiT: fu-

koseuli “avtoris funqcia” kargad asimboloebs am gamartivebas.

avtoris intenciasa da avtorze rogorc intenciaze saubari, ro-

gorc ukve iTqva, uZvelesi Temaa da misi dasabami Soreul epoqebSi ikar-

geba. dRes intenciaze fiqri xSirad daiyvaneba xolme dasavlur filoso-

fiaSi didxans gabatonebul Tezisze enisa da azris dualizmis Sesaxeb.

rasakvirvelia es dualisturi Tezisi Tavisi arsebobiT ganamtkicebda

intencionalizms, magram mainc dualizmis amJamindeli gamomzeureba da

gamovlena jer kidev ar niSnavs intenciis sakiTxis gadaWras. kargad

cnobili miTia platonis “fedraSi” weris gamogonebis Sesaxeb: platoni

amtkicebs, rom wera iseve CamorCeba metyvelebas, rogorc metyveleba (lo-

gos) azrovnebas (dianoia). aristoteles “poetikaSi” formisa da Sinaar-

sis dualizms logikurad mivyavarT istoriisa (mythos) da misi gadmoce-

mis, Txrobis (lexis) ganwvalebamde. Ddabolos, mTeli ritorikuli tradi-

ciis ganmavlobaSi asxvavebdnen inventio-s (azris moZieba/mikvleva) da

elocutio-s (misi sityvieri gamoxatuleba), romelTac, arcTu iSviaTad, sxe-

ulisa da samosis urTierTmimarTebis analogiiTac ki warmoadgendnen.

msgavsi paralelebi naTels ki ar hfens, ufro arTulebs problemas, rad-

gan aseT SemTxvevaSi intenciis sakiTxi TavisTavad gardaisaxeba stilis

sakiTxad.

klasikuri ritorika, romelic Tavdapirvelad samarTlis sferoSi

gamoiyeneboda, gverds ver auvlidao, brZanebs kompanioni, ganzraxvisa da

qmedebis (intentio da actio) pragmatul ganwvalebasa da gamijvnas, ris Ta-

obazec saubrobs qeTi ideni wignSi “hermenevtika da ritorikuli tradi-

cia”. roca gvaviwydeba xolme maTi gamijvna, es imis gamoa, rom erTma-

neTSi gvereva da ar ganvarCevT _ Tu praqtikaSi ara TeoriaSi mainc _

hermenevtikul principebs, romelTac emyareboda naweris ganmarteba (laT.

interpretatio scripti) da romlebic nasesxebia ritorikis iuridiuli da sti-

listuri tradiciisgan _ ciceronisa da kvintilianes Tanaxmad, weri-

lobiTi teqstebis axsna-ganmartebisas ritorni mudam ganasxvavebdnen

intencio-s da actio-s, anu voluntas da scriptum-s (neba da dawerili), ramdenadac

saubari iyo werilobaze rogorc qmedebis gansakuTrebul saxeobaze.

ავტორის სტილი დაცულია

125

 

magram am iuridiuli warmomavlobis gansxvavebulobaTa gadasaWrelad,

igive ritorni xalisiT iyenebdnen stilistikur meTods da teqstebSi

eZiebdnen araerTmniSvnelovnobis momentebs, raic scriptum-idan voluntas-is

miwvdomis saSualebas iZleoda: araerTmniSvnelovnobis es momentebi

scriptum-isgan ganxvavebuli voluntas-is niSnebad ganimarteboda da aRiqmebo-

da. amis gamoisobiT xSirad aRireoda avtori rogorc intencia da avto-

ri rogorc stili da voluntas-isa da scriptum-is iuridiul gamijnulobas

pirdapiri da figuraluri azris stilistikuri gamijnuloba gadafarav-

da da abnelebda. am principTa urTierTwafenam gina urTierTzeddebam

praqtikaSi mainc ar unda dagvaviwyos is faqti, rom TeoriaSi es ori

sxvadasxva principiao, wers kompanioni.

wminda avgustinec ganarCevs am Tavisi bunebiT iuridiul gamijnu-

lobas: is, rasac niSnavs avtoris mier garkveuli Canafiqris gamosaxa-

tavad gamoyenebuli sityva, _ da is, risi Tqmac swadia TviT avtors am

sityvebis meSveobiT (ese igi dianoeTikuri Canafiqri). ganasxvavebs ra

amgvarad komunikaciis lingvistur da fsiqologiur aspeqtebs, igi, anti-

kurobis yvelanairi ritorikuli traqtatis Sesabamisad, upiratesobas

aniWebs ganzraxvas, ayenebs ra avtoriseul voluntas-s aRmatebul adgilas

teqstis scriptum-Tan SedarebiT. avgustine gmobs interpretaciul Secdo-

mas, romlis SemTxvevaSic scriptum-i iRebs upiratesobas voluntas-Tan Seda-

rebiT, maSin rodesac maTi urTierTmimarTeba imgvarivea, rogoric sam-

Svinvelis (animus) an sulisa (spiritus) sxeulTan, romelSic isini arian

gamomwydeulni. amrigad, azris Canafiqrze hermenevtikuli damokidebulo-

bis avgustineseuli daskvna zogadi eTikis oden kerZo SemTxvevaa, ro-

melic tansa da sxeuls uqvemdebarebs sulsa da samSvinvels. avgustine

teqstis sulier wakiTxvas aniWebs upiratesobas sxeulebriv-xorciel

wakiTxvasTan SedarebiT da sxeuls teqstis asosTan aigivebs, xolo xor-

ciel wakiTxvas bukvalur wakiTxvasTan. magram, rogorc sxeuli imsa-

xurebs pativiscemas, agreTve teqstis asosac unda dacva da mofrTxileba

_ ara TavisTavad, aramed rogorc sulieri ganmartebis amosaval

wertils.

ავტორის სტილი დაცულია

126

 

xorcieli da sulieri ganmartebis garCeva-gamijvna piradad avgus-

tines ar ekuTvnis: man gadmoiRo pavles orwevriani formula asosa da

sulze; aso e.i. wigni klavs, xolo suli ki acocxlebs, romelic, ro-

gorc ritorikul tradiciaSia, Tavisi bunebiTa da warmoSobiT ara sti-

listuri, aramed sworedac rom iuridiulia. wminda pavlem ubralod

Secvala berZnuli ritorikis orwevri rhetor _ dianoia-s, ekvivalenti la-

Tinuri wyvilisa scriptum _ voluntas, wyviliT gramma _ pneuma, ese igi `aso

_ suli~, raic Cveulebrivi iyo ebraelTaTvis, romelTac igi mimarTavda.

magram asosa da sulis gansxvavebuloba pavlesTan, iseve rogorc xorci-

eli da sulieri ganmarteba avgustinesTan, romelic stilistikisTvis

ufro unda migvekuTvnebina da es iqneboda swori, principSi axdens iuri-

diuli ritorikis sferodan aRebuli qmedebisa da ganzraxvis gansxva-

vebulobis transponirebas qristianobaSi. kerZod, adreul qristianobaSi

misi saboloo sazrisi iuridiuli rCeba kidec, vinaidan saqme exeba moses

kanonis sapirispirod axali kanonis damkvidrebas.

sirTules is warmoSobso, ganagrZobs antuan kompanioni, rom avgus-

tine, iseve rogorc sxva ritorebi, ganzraxvisa da asos gasamijnad mimar-

Tavdenen da iyenebdnen stilistikur meTods, da am urTierTwafenam gamo-

iwvia is, rom bevri misi mimdevari da ganmmartebeli dResac ki urevs

iuridiuli tipis sulier ganmartebas _ rodesac asos miRma eZieben suls

_ da stilisturi tipis figuralur ganmartebas _ rodesac pirdapiri

sazrisis gverdiT eZieben figuralurs. TumcaRa sulierisa da stilis-

turis es urTierTwafena avgustines Teoriulad mas ar dahyavs erTi _

meoreze da ar aigivebs sulier ganmartebas figuralurTan; igi ar aR-

revs asosa da sulis iuridiul gansxvavebulobas (scriptum –is da voluntas-

is anda actio-sa da intentio-s) pirdapiri sazrisisa (significatio propria) da gada-

taniTi sazrisis (significatio translata) stilistikur gansxvavebulobasTan. es

mxolod Cven gvemarTeba, rodesac gamoTqmas _ `bukvaluri azri~ _ vxma-

robT orgemaged _ sulieris sapirispiro xorcieli sazrisisa da gada-

“romelman-igi SemZlebel myvna msaxurebad axlisa sjulisa, ara wignisa, aramed

sulisa, rameTu wigni moakudinebs, xolo suli acxovnebs~ (2 kor. 3:6;)

ავტორის სტილი დაცულია

127

 

taniTis sapirispiro pirdapiri sazrisis mniSvnelobiT, _ vurevT ra

iuridiul (hermenevtikul) da stilistikur (semantikur) gansxvavebulobebs.

amrigad, avgustine, iseve rogorc ciceroni, mkveTrad ganarCeven

sulisa da asos (gina sxeulis//xorcis) iuridiul gansxvavebulobas da

figuraluri da bukvaluri (pirdapiri) azris stilistur gansxvavebulo-

bas, Tumca ki sakuTarsave hermenevtikul praqtikaSi interpretaciis es

ori principi arcTu iSviaTad aRreulia. ritorikuli tradiciis mixed-

viT, teqstis ganmartebisas ori ZiriTadi sirTule iCens Tavs, _ teqstsa

da avtoris ganzraxvas Soris cdomileba da araerTmniSvnelovnoba, nak-

lebsicxade gamoTqmisa.

antuan kompanioni am siRrmiseuli wiaRsvlis Semdeg dasZens, rom

Zveli ritorikis daxvewiloba mxedvelobidan gvekargeba xolme da Cvenc,

teqstis analizis sirTulesTan dakavSirebul Cveneul analizSi, inten-

ciis problemis stilis problemaze dayvanas vemxrobiTo. magram xom ar

emTxveva amgvari aRreva imas, rasac tradiciulad alegorias varqmevT?

alegoriuli interpretacia teqstis faruli intenciis gagebas misi

stilistikuri figurebis daSifvriT cdilobs. ritorikuli traqtatebis

avtorebi mudam sagonebelSi iyvnen Tu ra adgili mieCinaT alegoriisaT-

vis. igi erTdroulad azris figuracaa da tropic, Tanac tropi ram-

denime sityviani _ Cveulebrivi ganmartebiT tropi gaSlili metaforaa;

igi TiTqos orazrovnad meryeobs ritorikis pirvel nawils, inventio-sa _

ramdenadac intenciis sakiTxs ukavSirdeba _ da mesame nawils, elocutio-s _

ramdenadac stilis sakiTxs ukavSirdeba _ Soris. marTlac, alegoria,

romlis meoxebiTac mTeli Suasaukuneebis ganmavlobaSi gaiazreboda

intenciis problema, emyareboda ori Teoriulad gansxvavebuli cnebiTi

wyvilis (da interpretaciis or princips) _ iuridiulisa da stilis-

tikuris zeddebas.

tradiciul – hermenevtikuli TvalsazrisiT alegoria aris teq-

stebis ganmartebis meTodi, saSualeba teqstis axsnisa mas Semdeg, rac

igi moswyda pirvelad konteqsts da misi avtoris intencia veramosacnobi

gamxdara, Tuki rodesme saerTod SesaZlebeli iyo misi amocnoba. berZneb-

Tan alegorias ewodeboda hyponoia _ aseTia, magaliTad, dafaruli, qve-

ავტორის სტილი დაცულია

128

 

teqstis sazrisi, romelsac naxulobdnen homerosTan, raTa misaRebi gam-

xdariyo sadagi yofidan gamosul xdomilobaTa mniSvneloba da amiT

gamarTlebuliyo RvTaebaTa TiTqos dauSvebeli saqcielni. alegoriam

teqstis (asos/formis) formis miRma miagno sxva, misaRebi azrs _ kosmo-

logiursa da fsiqomaxurs (beZn., рsyche _ samSvinveli, da machomai – veb-

rZvi); man Seaweba da SeanivTa ori gansxvaveba (nairgvaroba gina nairoba)

_ iuridiuli da stilisturi. teqstis mimarT egzegezis Eam models Cven

davSordiT mTlianad kulturisa planSi da misi kvlav asaTviseblad, mas

sxva sazriss vaniWebT _ dafaruls, suliers, figuralurs, dReisaTvis

CvenTvis misadagebuls. alegoriuli ganmartebis normas, romelic swori

ganmartebis arasworisagan gansxvavebis saSualebas iZleva, gvevlineba

ara dasabamieri intencia, aramed deqorumi anu dRevandeli ganwesrigeba.

alegoria _ es aris warsulis anaqronuli ganmarteba, Zvelis axle-

burad wakiTxvis saSualeba, aTvisebis hermenevtikuli aqti; Zvel inten-

cias man mkiTxvelis intencia Caunacvla. anaqronizmis wiaR ganmartebis

prototipad bibliis tipologiuri egzegeza rCeba (roca Zveli aRTqma

imgvarad waikiTxeba, TiTqos masSi axali aRTqmis uwyebaa, romelic

ZvelSi axlis arsebobas moaswavebs) anda qristes winaswarmetyveleba

homerosTan, vergiliusTan da ovidiusTan _ rogorc xdeboda mTeli Sua-

saukuneebis ganmavlobaSi. alegoria _ es aris Zvel teqstebSi axali

sazrisis danergvis zemZlavri iaraRi.

iuridiul da stilistur registrTa alegoriaSi SenivTebis miuxe-

davad, intencia mTlianad ar qreba da misi sakiTxi mainc iCens Tavs.

emTxveva Tu ara is, rasac CvenTvis niSnavs teqsti, imas, rasac is niS-

navda homerosisTvis, anda imas, ris Tqma ewada homeross? Hhqonda mxed-

velobaSi homeross is mravalferovaneba sazrisebisa, raic Semdgomma

Taobebma amoikiTxa `iliadaSi~? Zveli aRTqmis SemTxvevaSi qristianobam

_ gamocxadebis religiam _ es sirTule gadaWra wminda teqstebis

RmrTiTSTagonebulobis dogmatiT. Tuki winaswarmetyvelis xeli Rmer-

TiT iZvroda, maSin ufleba gvaqvs bibliaSi ar amovikiToT is, Tu ra

ewada an ras fiqrobda avtori viTarca RvTiuri gangebis iaraRi. magram,

ra viTarebaa antikur mwerlebTan _ maTTan, vinac dantem “jojoxeTis”

ავტორის სტილი დაცულია

129

 

dasawyisSi limbSi miuCina adgili, radgan, Tumca ki qristes Sobamde

cxovrobdnen, maTi Txzulebani Seusabamoa axal aRTqmasTan? swored am

dilemas exeba rable “gargantuas” prologSi, rodesac jer Tavisi wignis

_ “ufrore maRali azriT” _ ganmartebas gvTavazobs da amisaTvis Zvlis

tvinis, monazonisa Tu jvaloTi Semosili, gonji sokrates saxeebs

moixmobs da Semdeg, mkveTrad pirnacvali mogviwodebs formas, tans, asos

CaveWidoT: “Tqven ra, marTla xom ara gjeraT, rom “iliadasa” da “odi-

seas” gamoTqmis Jamsa homerosi sul im alegoriaTa fiqrSi iyo, raica

plutarqem, heraklide pontoelma, evstaTem, kornutusma miaweres da raca

merme amaTve amoarida policianom?” (rable 1979: ) ara, ganagrZobs igi,

homeross am yvelaferze arc ufiqria, iseve rogorc ovidiuss qristi-

anobis winauwyebaze, romelsac Semdeg “metamorfozebSi” eZiebdnen. da

mainc rable ilaSqrebs ara yvelas mimarT, vinc qristianul sazriss

amoikiTxavs “iliadasa” da “metamorfozebSi”, aramed imaT mimarT, vinc

amtkicebs, rom homerosma an ovidiusma TavianT TxzulebebSi Tavadve Ca-

des qristianuli sazrisi. sxvagvarad rom vTqvaT, Tuki vinme “gargan-

tuaSi” aRmaSfoTebel azrs amoikiTxavs, amisTvis, homerosTan da ovidi-

usTan qristianuli sazrisis maZiebelTa darad, Tavad igi _ da ara rab-

le _ agebs pasuxs. ese igi, rablem, pasuxismgebloba rom moixsnas da

uari Tqvas sakuTar intenciaze, gaxsna Cveuli aburduloba da daubrunda

iuridiuli da stilisturi registrebis Zvel ritorikul gansxvavebulo-

bas. vinc “gargantuaSi” alegoriis Ziebas mimarTavs, dae man sakuTari

Tavi apanRuros. imave azriT ramdenadme mogvianebiT montenic werda

“mcodne mkiTxvelze”, romelic “cdebSi” met sazriss poulobda, vidre

avtorma igulisxma. TumcaRa, sakuTari Txzulebis xelaxla gadakiTxvi-

sas, igi Tavadve aRmoaCens sazriss, romelzec adre ara uwyoda ra.

rable da monteni, msgavsad antikuri ritorebisa _ ciceronisa da

avgustinesi _ gamoTqvamdnen survils _ Tumc ki ironianarevs _ rom maTe-

uli intencia ganesxvavebinaT alegoriisagan, win kvlav xangrZlivi da

uSfoTveli momavali hqonda alegorias _ manamde, vidre spinozam ar

moiTxova bibliis rogorc istoriuli dokumentis wakiTxva, ese igi misi

teqstis sazrisis gansazRvra mxolod im kerZo da sakuTrivi konteqstis

ავტორის სტილი დაცულია

130

 

mixedviT, romelSiac igi iwereboda. ase iyo jer kidev avgustinesTan,

rodesac igi gvafrTxilebda da winaaRmdegi iyo figuris wiaR sistema-

turi ganmartebisa: teqstis gageba intenciis cnebebiT Tavisi arsiT yo-

velTvis konteqstualuria, anda istoriuli. Aamitom sakiTxi intenciisac

da konteqstisac mniSvnelovanwilad kveTen erTmaneTs. am azriT, XVIII

saukuneSi, ganmanaTleblobis epoqaSi miRweuli gamarjveba interpreta-

ciis qristianul-Suasaukuneobriv wesebsa xerxebze, dabruneba iyo

antikuri ritorikis iuridiul pragmatizmTan. TiTqos, anaqronistuli

alegorizmi sabolood aRmoifxvra. gonierebis poziciidan, vinaidan home-

rosi da ovidiusi ar yofilan qristianebi, maTi teqstebis qristianul

alegoriebad ganxilvac umarTebuloa. spinozadan moyolebuli, jer

wminda teqstebis, Semdeg ki saerTod yvela teqstis mimarT, filologia

upirvelesad egzegetikuri anaqronizmisgan garidebas da gonebis avtori-

tetsa da tradiciaze maRla dayenebas cdilobda. Tanaxmad am saRi filo-

logiisa, ZvelebTan qristianul alegorias kanonieri sarCuli da gamar-

Tleba ara aqvs, raic xsnis gzas istoriuli interpretaciisaken.

***

erTi sityviT, avtoris teqstTan mimarTebis sakiTxi sulac ar

daiyvaneba tradiciul literaturul istoriaSi (“cxovreba da Semoqmede-

ba”) friad gazviadebul biografiis sakiTxze an mis ukugdebaze _ axal

kritikaSi. avtoris sikvdilis rogorc istoriul-ideologiuri Tezisis

miRma dgas ufro mkveTri da arsebiTi problema _ avtoris intenciis

(sadac intencia TviT avtorze gacilebiT ufro mniSvnelovania) rogorc

literaturuli interpretaciis kriteriumis problema. antuan kompanioni

kvlav da kvlav intenciaze amaxvilebs yuradRebas da am sakiTxs siRrmi-

seulad, cnobierebis sivrceSi ganixilavs. igi wers, rom literaturaze

Cveneuli warmodgenebidan SeiZleba aRmofxvra biografiuli avtori, mag-

ram odnavac ver Searyio gavrcelebuli da Cveuli cru warmodgena _ ro-

melic, sxvaTaSoris, cru SeiZleba sulac ar iyos_ romlis mixedviTac

avtoris intencia aris nebismieri interpretaciis uTuo winapiroba.

ავტორის სტილი დაცულია

131

 

swored es sakiTxi ganixileba Jenevis skolis saxeliT cnobil

cnobierebis kritikaSi, romelic gansakuTrebiT JorJ pules saxels ukav-

Sirdeba. Aamgvari midgoma iTvaliswinebs kritikosis STagrZnobis unars,

rac imas niSnavs, rom nawarmoebis gasagebad saWiroa mis wiaR svla sxva-s

anu avtoris rogorc siRrmiseuli cnobierebis Sesaxvedrad. aucilebe-

lia avtoriseuli STagonebis mimoqcevis aRwarmoeba, rekonstruqcia _

SemoqmedebiTi proeqtis xelaxali gancda, kvlav SeZena imisa, rasac

sartri `pirvelsawyisis proeqts~ uwodebda. avtoriseuli saazrovno

aqtis wvdomisaTvis nebismieri dokumenti (werili, SeniSvna) SesaZloa

imdenadve mniSvnelovani aRmoCndes, rogoric poema an romani. gasagebia,

rom amgvari kritika gverds uvlis istoriul konteqstsa da imanentur

wakiTxvas mimarTavs da amiT Tvals miadevnebs avtoris cnobierebis

aqtualizacias teqstSi; amgvar cnobierebas cota rama aqvs saerTo biog-

rafiasa Tu refleqsiur, winaswarganzraxul intenciasTan da Seesabameba

samyaros xedvis siRrmiseul struqturebs, garkveul TviTSemecnebas da

samyaros Semecnebas am TviTSemecnebis wiaR; ese igi, saqme gvaqvs qmediT

intenciasTan. fenomenologiuri cogito-s es axali tipi, romelsac “sivrce”

_ “dro” _ “sxva”-s ganzogadebuli motivebi axasiaTebs, _ pules naSromSi

(1985) saxeldebuli yofila rogorc `aradeterminirebuli sazrisi~ da

romelic mwerlis mTels SemoqmedebaSi iCens Tavs. amrigad, avtori teq-

stSi narCundeba, Tundac viTarca `aradeterminirebuli sazrisi~.

saerTod, axali kritikis moTxovna teqstTan dabrunebis Taobaze,

arcTu iSviaTad iyo avtoris rogorc “SemoqmedebiT proeqtis” an “ara-

determinirebuli sazrisis” dabruneba; amas naTelyofs rolan bartis

kamaTi raimon pikarTan, romelmac gaakritika bartis wigni “rasinis Sesa-

xeb”. kompanioni SeniSnavs, rom bartma, romelmac pikars Tavis “kritika

da WeSmaritebaSi” upasuxa, cdilobda “Seeqmna am adamianis Sinagani er-

Tianoba”, aRewera igi rogorc mTeli, “gamoevlina individualuri cxov-

rebis struqtura”, ese igi “amoCemebuli motivebis organizebuli qseli”.

“rasin”-Si barti kvlavindeburad axloa Tematur kritikasTan da rasinis

Semoqmedebas erT mTlinobad ganixilavs da cdilobs egreT wodebuli

“rasiniseuli adamianis” siRmiseuli struqturis gamocalkevebas. am or-

ავტორის სტილი დაცულია

132

 

azrovan gamoTqmaSi (“rasiniseuli adamiani”) isaxeba rasinis mier Seq-

mnili gmiri, da amasTanave, misi meSveobiT, TviT maTi Semqmnelic _ ro-

gorc siRrmiseuli cnobiereba da intencionaloba. “axalma kritikam”

SemoqmedebasTan mibrunebis devizi gaaxmovana, magram Semoqmedebad ara

oden literaturuli nawarmoebi, aramed mwerlis mTeli gamocdileba

gaiazra.

Tavad raimon pikaris pozicia sxvagvaria: “literaturulSi” (“lite-

raturuli nawarmoebi”, “literaturuli struqturebi”) igi gulisxmobs

“SeTanxmebuls, cnobiers, ganzraxuls”. igi wers, rom naTeli da cnobi-

eri ganzraxva, romelic dasabamia garkveul Janrisa da funqciis matare-

beli literaturuli nawarmoebisa, araefeqturia da misi sakuTriv lite-

raturuli realoba iluzoruliao. ase axdens igi bartis reziumirebas.

naTel da cnobier ganzraxvas barti upirispirebda rasiniseuli Semoqme-

debis qvecnobier an aracnobier faqtorebs, romlebic imanentur inten-

cias warmoadgenen. amgvari ganaxlebiT SeinarCuna man avtoris figura.

pikari rCeba pozitivizmis wiaRSi, magram misi kritika arcTu uzustoa da

statiaSi `avtoris sikvdili~ barti iZulebulia aRiaros, rom `axali

kritika xSirad... ganamtkicebda avtoris Zalauflebas, ese igi biografi-

as, “cxovrebasa da Semoqmedebas” unacvlebda siRrmiseul pirovnebas;

cxovrebas unacvlebda _ egzistencias. pikarisaTvis pasuxis gacemisas

“kritikasa da WeSmaritebaSi”, barts ar daucavs Tavisi “rasini”, amis nac-

vlad moaxdina Tavisi piziciis radikalizeba da adamians Caunacvla ena:

“mwerali aris adamiani, romlis problemac aris ena da romelic Seig-

rZnobs enis siRrmes da ara mis instrumentulobasa Tu silamazes” (barti

1989: 347). amitomaa literatura mravlobiTi, ver daiyvaneba vinmes inten-

ciaze da avtoris gauqmebac aqedan gamomdinareobs.

“kritikasa da WeSmaritebaSi” rolan barti wers, rom TxzulebaSi

ganfenil sazrisze yvela ufleba mwerals ekuTvnis da mis gamgeblo-

baSia am sazrisis marTlzomierebac; yvela is axirebuli SekiTxva, ro-

melsac usvams kritikosi gardacvlil mwerals, mis cxovrebasa TuUmi-

seuli Canafiqris romelime mowmobas, mimarTulia iqiTken, rom mweralma

mas gaandos nawarmoebis idea. radac ar unda dagvijdes, vcdilobT

ავტორის სტილი დაცულია

133

 

gardacvlilis da im yvelafris ametyvelebas, rac mis magivrad gamogve-

pasuxeboda _ epoqis, Janris, epoqis leqsikuri fondis, mokled, mwerlis

mTeli Tanadroulobisas, romelzedac metonimurad gadadis ufleba

mwerlis Semoqmedebaze (barti 1989: 357).

barti ubrundeba intenciis cnebis iuridiul mniSvnelobas da im

privilegirebul mdgomareobas, romelic mianiWa teqstis pirvelad recef-

cias filologiurma hermernevtikam.

am yvelafers igi upirispirebs nawarmoebs rogorc miTs, romelsac

aravis sikvdilis damRa-xelmowera ar aCnevia: “avtori, nawarmoebi _ es

analizis mxolod sawyisi, amosavali wertilia, romlis horizontsac ena

warmoadgens” (barti 1989: 359). kompanionis SeniSvniT, maSin rodesac gada-

meri gagebis aqts awmyosa da warsulis horizontebis Serwymad miiCnevda,

bartisaTvis nawarmoebsa da mis wyaros Soris ganxeTqileba absolutu-

ria: nawarmoebi “CvenTvis moklebulia garegan pirobebs < ... >. situacia,

romelSiac imyofeba nawarmoebi, yovelTvis winaswarmetyveluria < ... >.

swored imitom, rom nawarmoebi amoridebulia yovelgvar situacias, gveZ-

leva misi aTvisebis neba” (barti 1989: 354-355). aq ukve aRaraferia darCeni-

li hermenevtikuli wrisa Tu kiTxva-pasuxTa dialogisagan; struqtura-

lizmis nacvlad _ piststruqturalizmi, an dekonstruqcia.

amgvari dogmaturi relativizmi, Tu kognituri aTeizmi, kidev ufro

gaaRrmava stenli fiSma _ amerikelma kritikosma, romelic amtkicebda _

teqstis mudmivi sazrisis qonisa da am sazrisis misgan ganuwvaleblobis

maRiarebeli yovelgvari obieqtivizmis sapirispirod _ rom teqsts imdeni

sazrisi aqvs ramdeni mkiTxvelica hyavs, da rom ar arsebobs interpre-

taciis marTlzomierebis gansazRvris araviTari saSualeba. amitom avto-

ris rogorc kriteriumis adgili mkiTxvelma daikava.

***

intenciis sakiTxis ufro farTod da siRrmiseulad warmosadgenad

antuan kompanioni farTod ganixilavs paraleluri adgilebis meTods.

saqme is aris, rom ironiasa da satiraze saubrisas TviT avtoris “mesaf-

lavenic” ki uweven angariSs avtoriseul ganzraxvas, radgan am kategori-

ავტორის სტილი დაცულია

134

 

ebis (satira da iumori) sazrisi _ romlebic amboben erTs da gulis-

xmoben meores _ swored es aris.

paraleluri adgilebis meTodis arsi teqstis bundovani adgilebis

axsnasa da am mizniT imave avtoris teqstis fragmentebis gamoyenebaSi

mdgomareobs, rac imas dasturyofs, rom yvelaze Tavgamodebul skepti-

kossac ki sjera avtoris intenciisa. es meTodi literaturismcodneobis

is erT-erTi sabazo teqnikas warmoadgens, romelsac zogjer ise mivmar-

TavT xolme, rom verc ki vacnobierebT am faqts. roca teqstis romelime

pasaJs sirTuliT, bundovanebiT an nairmniSvnelobiT CixSi Sehyavs mkvle-

vari, sakamaTo pasaJis sazrisis gasaSuqeblad igi iwyebs imave an sxva

teqstSi paraleluri adgilis Ziebas. am dros xdeba igiveobaTa sxvaobe-

bad gardaqmna anu gameorebaTa fonze gamoyofen xolme sxvaobas. es

uZvelesi meTodia, romlis mixedviTac kiTxva da, gansakuTrebiT, gada-

kiTxva ukve Sedarebas niSnavs. Toma aqvinelis mixedviT, `wmida werilis

romelime adgili arafers Seicavs ise dafaruls, rom sxvagan, mis rome-

lime adgilas, cxadad ar iyos gadmocemuli~. am formulis sazrisi ima-

sac niSnavs, rom yoveli alegoria unda kontroldebodes mxolod bukva-

luri ganmartebis saSualebis momcemi romelime paraleluri adgiliT.

avgustines moTxovnasac Tu gavixsenebT, teqsti ar unda ganimartos su-

lieri TvalsazrisiT da Tu igi bundovania da ar iZleva bukvaluri gan-

martebis saSualebas, yvela SemTxvevaSi sjobs cru da Warbi axsnebisagan

Tavis Sekaveba. amasTan dakavSirebiT antuan kompanioni aRniSnavs, rom

yovelTvis movuwodeb da vaxsenebs studentebs aqvinelis sityvebs imis

Taobaze, rom moeridon teqstis bundovani adgilebis metaforul ganmar-

tebas Tuki imave teqstis sxva adgiliT _ SedarebiT an pirdapiri saxel-

debiT _ ver aixsneba es metaforao. es, rogorc ityvian, filologouri

xelobis anbania, romelsac alegoria iwvevs cxovrebaSi.

TviT am meTodis Sesaxeb istoriul wiaRsvlaSi kompanioni ixsenebs

filologiis Casaxvis gariJraJze, XVIII saukunis moRvawe filologsa da

Teologs, georg fridrix meiers da mis narkvevs _ “ganmartebis zogadi

ix. misi “Summa theologica” ,I, qu. 1, art. 9.

ავტორის სტილი დაცულია

135

 

xelovnebis narkvevi”, romelSic mocemulia paraleluri adgilebis herme-

nevtikuli funqciis formaluri daxasiaTeba. meieri wers: paraleluri

adgilebi _ es iseTi metyveleba an metyvelebis nawilebia, romlebic

hgvanan teqsts. amrigad, isini teqsts hgvanan an sityvebiT, an sazrisiTa

da mniSvnelobiT, an oriveTi erTad. pirvelni qmnian sityvier para-

lelizms, meoreni _ saganTa paralelizms, xolo mesameni _ Sereul

paralelizms.

maSadame, paraleluri adgilebis hermenevtikuli meTodi gulis-

xmobs sityvaTa paralelizms da saganTa paralelizms da teqstSi es ori

movlena erTmaneTs upirispirdeba imgvaradve, rogorc enaSi omonimia da

sinonomia. sityvieri paralelizmi aris sityvaTa identuroba sxvadasxva

konteqstSi; es aris raime niSani, dasturi, magram ara mtkicebuleba.

marTlac, aucilebeli xom ar aris, rom sityvas or paralelur adgilas

erTnairi sazrisi hqondes?

Zvel droSive sityvaTa da saganTa paralelizmebis gverdiT aRi-

ares ganzraxvaTa paralelizmi da sityvaTa Soris kavSirebis parale-

lizmi. pirveli maTgani imgvaradve gansxvavdeba saganTa paralelizmisa-

gan, rogorc is, Tu “ris Tqma surda avtors” gansxvavdeba imisgan “ras

ambobs teqsti”; ese igi, saqme gvaqvs uZveles iuridiul da ritorikul

gansxvavebulobasTan, romlis Zalmosileba avgustinesTanac igrZnoba

intentio-sa da actio-sa da voluntas-isa da scriptum-is saxiT: ese igi, intenciis

paralelizmi _ es aris sulis paralelizmi, romlis dafarvac ZaluZs

asos. meore ki, _ kavSirTa paralelizmi, _ aRniSnavs konstruqciis iden-

turobas, an(u) formalur gameorebas; es aris pattern-i, motivi.

teqstis ganmartebisas paraleluri adgilebis meTodi ara mxolod

avtoris instanciis arsebobas gulisxmobs, aramed avtoriseuli inten-

ciis bmulobasac. sadac arsebobs intencia, iq bmulobac ivaraudeba. am

damajerebeli niSnebis _ teqstSi bmulobis varaudis, ese igi intenciis,

gareSe raime paralelizmze laparaki SeuZlebelia da Tu aseTi ram mainc

iCens Tavs teqstSi, es aucileblad SemTxveviTi movlena iqneba.

ori pasaJis paralelizmi mxolod da mxolod im SemTxvevaSi iqneba

relevanturi, Tu isini migviTiTeben erTian, bmul intenciaze; aqve erT

ავტორის სტილი დაცულია

136

 

sagulisxmo SemTvevas miuTiTebs kompanioni da es exeba did montens,

romelic werda, rom “maSindeli ‘me’ da axlandeli ‘me’ _ sruliad sxva-

dasxva adamianebi varTo”, _ da iqadnida kidec am Tavis araTanmimdevru-

lobas. Tuki avtori lamis yovelwuTierad, frazidan frazamde gadaifiq-

rebs ganzraxuls da araTanmimdevrulia, maSin sityvieri paralelizmebiT

raime garkveva sruliad uimedo xdeba. Tumcao, brZanebs kompanioni, es ar

niSnavs, rom xeli aviRoT am uZveles filologiur meTodze da, metic, _

am xerxs Tavad montenis “cdebis” kvlevisasac ki viyenebTo.

amrigad, CvenTvis saintereso meTodi _ da saerTod literaturis

kvleva, gulisxmobs bmulobas, magram Tu intenciuri bmuloba ar aris

sakmarisi, maSin, cxadia, saqme gvaqvs erTgvar winaaRmdegobriobasTan,

romelic, Tavis mxiriv, aucileblad iqneba romeliRaca ufro “maRali

rangis” bmulobis Semadgeneli, rac imas niSnavs, rom winaaRmdegobrioba

SiZleba gauqmdes romelime umaRlesi bmulobis farglebSi. SeiZleba

isec moxdes, rom teqstSi arc erTi ar ikveTebodes da, ai, aqo, wers

kompanioni, mivadeqiT literaturismcodneobis fundamentur presupozici-

as, romelic Tavadvea intenciis varaudio. gamodis, rom bmuloba da/an

winaaRmdegobrioba impliciturad axasiaTebs adamianis mier daweril

teqsts (gansxvavebiT, qrestomaTiuli magaliTebis mixedviT, _ maimunis

mier sawer manqanaze “CamoCxakunebuli” an romelime aleatoruli manqanis

mier gamomuSavebuli teqstebisgan).

savaraudo intencia ese igi bmuloba ar gamoricxavs gamonakliss

anu sityvaxmarebis calkeul magaliTebs, hapaqsebs. nurc imas davi-

viwyebT, rom paraleluri adgilebis meTodi gadatvirTul-garTulebuli

ganmartebebis uarsayofadac gamoiyeneba, xolo hapaqsi _ es paraleluri

adgilebis kerZo SemTxvevaa, rodesac paraleluri adgili ubralod ara

gvaqvs.

Монтен. Опыты, кн. III, с. 237 _ 238. hapaqsi (berZn. hapax ) _ ama Tu im epoqisaTvis nacnobi da mxolod erxel, erT SemTx-

vevaSi gamoyenebuli sityva, gamoTqma. berZn. Hapax logomenon _ erTxel naTqvami.

ავტორის სტილი დაცულია

137

 

paraleluri adgilebisadmi yuradReba imasac niSnavs, rom ra winas-

wari ganwyobac ar unda gvqondes avtoris, biografiisa Tu literaturu-

li istoriisadmi, intenciis ese igi bmulobis prezumpciasTan mivdivarT

da amiT vaRiarebT kidec mas; intencia niSnavs ara raimegvar winaswar

zraxvas, aramed qmediT intencias anu konkretuli moqmedebisas warmo-

Sobil nebas. amitom paraleluri adgilebis meTodi Tematuri kritikisa

da fsiqokritikis uaRresad mniSvnelovan instrumentad rCeba. parale-

lur adgilebze dayrdnobiT faruli, siRrmiseuli _ qvecnobieri Tu

aracnobieri _ qselis gamovlena xdeba.

antuan kompanioni yuradRebas aqcevs kidev erT sakiTxs, _ es aris

sazrisisa da mniSvnelobis gansvavebuloba.

mxatvruli nawarmoebi, TuUSeiZleba iTqvas, Tavs daaRwevs xolme

Tavis epoqas, gamodis pirveladi intenciis farglebidan da Semgom

epoqebSi axal da axal mniSvnelobebs iZens. nawarmoebis mniSvnelobis

gansazRvra da Semowmeba SeuZlebelia avtoris intenciiT an istoriuli,

socialuri Tu kulturuli pirveladi konteqstiT. Tu nawarmoebi moma-

vali TaobebisTvisac inarCunebs interssa da Rirebulebas, es imas ar

niSnavs, rom misi sazrisi avtoris intenciiTa da pirveladi konteqstiT

Semoifargleba.

amerikelma Teoretikosma erik donald hirSma erTmaneTisagan

gamijna teqstis sazrisi da mniSvneloba. am or sawyisis saxeldeba moxda

montenis kvalad, romelic ambobda, rom “leqsebi aRniSnaven imaze mets,

vidre gamoTqvameno”. sazrisi, hirSis mixedviT, aris is, ras mdgradia

teqstis aRqmisas; igi pasuxobs kiTxvas “ras niSnavs es testi?”. mniS-

vneloba ki aris is, rac icvleba teqstis aRqmisas; igi pasuxobs kiTxvas

“riTia es teqsti mniSvneladi?” sazrisi erTeulia, mniSvneloba ki vari-

aciuli, mravlobiTi, Ria da, SesaZloa, usasruloc. Zveli Tu axali teq-

stis kiTxvisas mis sazriss yovelTvis sakuTar gamocdilebasTan vakav-

SirebT da amiT vaniWebT mas pirveladi konteqstisgan damoukidebel aq-

tualurobas. sazrisi aris teqstis ganmartebis sagani anu swored is

aris asaxsneli; mniSvneloba ki aris teqstis aRqmis (pirveladi Tu gvian-

deli) konteqstTan gamoyenebis sagani, maSasadame misi Sefasebis saganic.

ავტორის სტილი დაცულია

138

 

sazrisisa da mniSvnelobis, anda ganmartebisa da Sefasebis amgvari

gansxvavebebi logikuri gina analitikuri xasiaTisaa da amiT dgindeba

sazrisis logikuri prioriteti mniSvnelobasTan mimarTebiT, ganmarte-

bisa _ SefasebasTan mimarTebiT. es gansxvavebebi ar niSnavs qronologiur

Tu fsiqologiur winamavlobas, radgan kiTxvis procesSi Cveni inter-

pretaciebi efuZneba Sefasebebs, Cvens sazrisamde “CavaRwevT” mniS-

vnelobis wiaR.

am arcTu advilad aRsaqmeli sakiTxis ufro naTlad warmosadgenad

kompanions moaqvs tomas eliotis citata poeziis daniSnulebis Sesaxeb:

“leqsis gagebisas WeSmariti tkbobas ganicdi. < ... > xolo leqsiT brmad,

misi gagebis gareSe tkboba, niSnavs imiT gaxarebas, raic Cvenive sakuTari

cnobierebis oden proeqciaa. < ... > Cven ver SevZlebT srulad gavims-

WvaloT leqsiT, vidre ar gavigebT mas, magram, meore mxriv, ver SevZlebT

leqsis bolomde gagebas, Tuki masTan urTierTobis sixaruls ar ganvic-

diT”. yovel mkiTxvelSio, agrZelebs kompanioni, TiTqos ori adamiani

zis: erTi im mniSvnelobiT aRelvebuli, romelsac misTvis da misi ga-

gebiT leqsi Seicavs da, meore, _ am leqsis sazrisiT anu imiT daintere-

sebuli Tu ris Tqma surda avtors, rodesac amas werda. rogorc Cans, es

ori “libido” sulac ar aris erTmaneTTan Seurigebeli da amas adastu-

rebs swored eliotis sityvebi.

ase rom, teqsts aqvs pirvelsawyisi sazrisi (is, rasac igi niSnavs

interpretator-TanamedrovisaTvis), da aqvs agreTve mermindeli, anaqronu-

li sazrisebi (is, rasac igi niSnavs axali da axali interpretatorebisaTvis).

rac Seexeba avtoris intencias, ukve gasagebi unda iyos, rom igi

pirvelsawyis sazrisze ki ar daiyvaneba, aramed moicavs pirvelsawyis

mniSvnelobasac.

hirSis Tanaxmad, interpretaciisa da Sefasebis gansxvavebuloba in-

tencionalistur Tezissa da nawarmoebis saukuneebSi sicocxles Soris

dapirispirebulobis aRmofxvris saSualebas iZleva.

avtoris intencia gacilebiT rTuli ramaa, vidre sruliad gacnobi-

erebuli Canafiqri an winaswar ganzraxuli proeqti (rogorc pikardi

ityoda _ “naTeli da gacnobierebuli ganzraxva”). xelovneba intenciona-

ავტორის სტილი დაცულია

139

 

luri saqmianobaa, magram aris intencionalur sakeTebelTa mTeli wyeba,

romelnic ar arian winaswar ganzraxulni da gacnobierebulni. igive

wera, _ amjerad CvenTvis yvelaze sagulisxmo intencionaluri saqme, _

ver Seedreba Wadraks, sadac yvela svla gaTvlilia; weriTi saqmianoba

ufro CogburTsa hgavs, sadac calkeuli moZraobis gamocnoba SeuZle-

belia, magram, miuxedavad amisa, mTavari intencia _ anu burTis badeze im-

gvarad gadagdeba, rom mowinaaRmdegem ver ukuagdos _ sruliad naTelia.

madenad, avtoris intencia ar niSnavs werisas yvela detalis gacnobierebas.

amrigad, intenciis tradiciuli gageba erTgvarad zedapiruli da

vulgarulic kia. werisasPpoeti ver ifiqrebs sakuTar sityvaTa yvela

implikaciaze. intencia ar amoiwureba arc imiT Tu ris daweras apirebda

avtori da arc im motivaciebiT, romelTac aRZres igi werad (saxelis

moxveWa iqneba es, hononari da sxva ram), da arc nawarmoebis teqstis

bmulobiT. mokled rom vTqvaT, avtoris mier daweril sityvaTa wyebaSi

intencia aris is, ris Tqmac surda avtors am mocemuli sityvebiT anu

intencia teqstis Semadgeneli gamoTqmebiT naTqvamis logikuri ekvivalen-

tia, xolo proeqti, motivaciebi da teqstis bmuloba, saboloo jamSi,

oden niSnebia am intenciisa.

erTi sityviT, sazrisisa da mniSvnelobis, proeqtisa da intenciis

garCevisa da gansxvavebaTa warmoCenis wyalobiT kompanioni erTgvarad

gadalaxavs yvela dabrkolebas intenciis rogorc nawarmoebis interpre-

taciis kriteriumis SenarCunebis gzaze.

amis Semdeg, erTgvari Sejamebis formiT, igi saubrobs intenciona-

lobis prezumpciaze da ganagrZobs msjelobas, rom interpretaciis saga-

nia ara mniSvneloba, aramed sazrisi, ara proeqti, aramed intencia. ra

Tqma unda, avtoris intencia teqstebis ganmartebis (rogorc iTqva, ale-

goriis tradicia avtoris intencias didi xnis ganmavlobaSi anacvlebda

im epoqisaTvis aqtualuri da misaRebi mniSvnelobiT) erTaderTi SesaZlo

sazomi ar aris, da mkiTxveli teqsts axal da axal mniSvnelobebs ani-

Webs, erTgvarad aiTvisebs da miisakuTrebs an produqtiulad ukuagdebs

mas; ukve viciT, rom literaturuli nawarmoebi pirvelsawyisi konteqstis

miRma, yovelTvis aRniSnavs raRacas da amiT mniSvnelobs.

ავტორის სტილი დაცულია

140

 

ukidures intencionalizmsa da antiintencionalizms Cixamde mivya-

varT. adamianis mier Seqmnili teqstis sazriss, Cven sxvagvarad gaviaz-

rebT, vidre SemTxveviT Seqmnili teqstisas. es Zveli saerTo adgilia,

romelsac, sxva mravalTa Soris, marsel prusti ase gaiazrebs:

miusajeT naxevari wliT fortepianosTan jdoma adamians, romelmac

ar icis arc beThoveni, arc vagneri da daukras notebis yvela Sexameba,

romelsac SemTxveva ukarnaxebs, am JRarunSi verasdros iSvis gazafxu-

lis Tema “valkiriebSi” anda mendelsonamdeli (ufro sworad, zemendel-

sonuri) fraza me-15 kvartetidan.

literaturuli nawarmoebis sazrisis kompanioniseuli koncefcia

moicavs intencionaluri qmedebis cnebas, ese igi, im ideas, rom mocemuli

sityvebi raRacas niSnavs. nawarmoebSi igi ganmartavs (igebs, xsnis) game-

orebebsa da gansxvavebebs; nebimieri interpretacia, rogorc amas parale-

luri adgilebis meTodi aCvenebs, emyareba gameorebebisa da gansxvavebe-

bis gamocnobas/gagebas/Setyobas. SemTxveviT Seqmnil nawarmoebSi ki game-

oreba ganurCevelia.

avtoris intenciis koncefciasTan (romelsac xSirad alternativad

warmoadgenen xolme) dapirispirebisas faqtobrivad, Cveulebriv mimarTa-

ven Tu miuTiTeben xolme imanenturi bmulobisa da sirTulis kriteri-

umebs, romelic mxolod intencionalobis hipoTeziT aixsneba. erT inter-

pretacias amjobineben meores, radgan igi teqsts met bmulobasa da sir-

Tules aniWebs. teqstis interpretacia _ es garkveuli hipotezaa, romel-

sac vamowmebT teqstis rac SeiZleba meti elementis axsnis unaris mixed-

viT. magram ra fasi aqvs bmulobisa da sirTulis kriteriumebs, Tuki da-

vuSvebT, rom poema Seiqmna SemTxveviT? amgvarad, bmulobisa da sirTulis

miTiTeba/damowmeba amaTUim interpretaciis gansamtkiceblad azrs iZens

savaraudo avtoris intenciasTan mimartebiT.

literaturismcodneobaSi mudmivad gvixdeba implicituri varaudebi

avtoris intenciaze, romelic sazrisis arsebobis garantias warmoadgens.

teqstis sxvadasxva nawilebis ganxilvisas, romlebic erT mTliano-

bas qmnian, savaraudoa, rom teqsti warmoadgens viRacis ganzraxul saq-

ciels.Nnawarmoebis ganmarteba gulisxmobs, rom es nawarmoebi viRacis in-

ავტორის სტილი დაცულია

141

 

tencias Seesabameba, warmoadgens romeliRaca adamianuri instanciis pro-

duqts. es imas ar niSnavs, rom valdebulni varT nawarmoebSi mxolod in-

tenciebi veZeboT, ubralod, teqstis sazrisia dakavSirebuli avtoris in-

tenciasTan, ufro sworad, teqstis sazrisi aris kidec avtoris intencia.

amgvarad, bmuloba da sirTule aris teqstis interpretaciis krite-

riumebi imdenad, ramdenadac isini gulisxmobs avtoris intencias. Tu igi

ar igulisxmeba _ rogor es SemTxveviTi warmoSobis teqstSia _ maSin

bmuloba da sirTule ver iqneba interpretaciis kriteriumebi. yovelgva-

ri interpretacia aris intenciis dadastureba, da Tu avtoris intencia

uaryofilia, maSin mis adgils ikavebs sxvisi intencia, rogorc es pier

menaris intenciaa “don kixotSi”. nawarmoebis amoReba misi literatu-

rul-istoriuli konteqstidan _ niSnavs misTvis sxva intenciis miniWebas

(sxva avtoris _ mkiTxvelis), misgan sxva nawarmoebis Seqmnas, maSasadame

interpretaciac ukve sxva (da ara imis) nawarmoebisa gamova. sapirispirod,

roca interpretaciaTa Sedarebisas viyenebT lingvistikis wesebs, istori-

ul konteqsts da aseve bmulobisa da sirTulis kriteriumebs, maSin Cven

vamaxvilebT yuradRebas intenciaze, romlis gansazRvrasac es CamoTvli-

li niSnebi gacilebiT ukeT uzrunvelyofs, vidre ganzraxvebis Sesaxeb

deklaraciebi (juli 1980: 141).

amgvarad, literaturismcodneobis principad, TviT yvelaze ukidu-

res antiintencionalistebTanac ki, gvevlineba intencionalobis prezum-

pcia _ intenciis varaudi, mosalodneloba; Tumc ki antiintencionaluri

Tezisi, Tundac rom iluzoruli iyos igi, samarTlianad STagvagonebs

istoriul-biografiuli konteqsualizaciis ukiduresobebisadmi sifrTxi-

les. kritikosis pasuxismgebloba avtoris sazrisis winaSe, gamomdinare-

obs meore adamianisadmi pativiscemis eTikuri principisgan. nawarmoebis

mniSvnelobis gasaRebi ar imyofeba arc nabeWd gverdze ganlagebul sity-

vebSi, arc avtorTa intenciebSi, da arc erTi damakmayofilebeli ganmar-

teba arasdros ar SemoisazRvreboda erTis an meoris sazrisi ZiebiT. un-

da daiZlios cru alternativa “teqsti TuUavtori”. da arc erTi gamom-

ricxavi meTodi ar aris sakmarisi.

ავტორის სტილი დაცულია

142

 

dabolos, antuan kompanionis teqstze Tvalis erTi SevlebiT unda

vTqvaT, rom frangi mkvlevari teqstis aqcentirebulad-pirovnuli sawyi-

sis aRsawerad xelaxla afuZnebs intenciis cnebas da amas akeTebs imi-

saTvis, raTa gansajos bartisa da fukos SromebSi avtorisaTvis “Sara-

vandedisgan” ganZarcvis Sedegebi; kompanionis aazriT, intencia funqci-

onirebs rogor dasabamieri-sawyisiseuli gaazrebulobis modusi da swo-

red am modusis farglebSi aRiqmeba teqsti. kompanionis azriT, TviT

siurrealistur koleqtiur burimaSic5 ki “sazrisi unda Seesabamebodes

romeliRac siurrealistur intencias, viRacis uCinar xels” (kompanioni

2001: 110). Tu kompanionis Tvalsazriss gavyvebiT da ganvaviTarebT, vfiq-

robT, im daskvnis gakeTebc ar gagviWirdeba, rom arsebobs kidev ufro

siRrmiseuli done, romelic avtoris intenciis “miRmaa” sagulvebeli;

vuwodoT am dones egzistenciuri intencia. gulubryvilo mkiTxveli ro-

mansa Tu leqsSi mudam cdilobs amgvari mizandasaxulobis amokiTxvas (am

Secdomas, rogorc gvaxsovs, “axal kritikaSi” ewodeboda “intencionalu-

ri iluzia” “intentional fallacy”), Tumca, isic gasaxsenebelia, rom arsebobs

Txzulebebi, romlebSic egzistencialuri intenciis gamoxatvaa teqstis

mTavar Sinaarsi da am tipis teqstebis ignorireba maT gagebaze uaris

Tqmas niSnavs. antuan kompanionis SexedulebiT, misma teqstmac unda

gadawyvitos es ekzistencialuri amocana. yovel SemTxvevaSi, am da sxva

naSromTa mixedviT unda virwmunoT, rom Cndeba adamianis sulieri cxov-

rebis Sesaxeb gamoTqma, rac imas niSnavs, rom “nawarmoebis subieqti” ki

ara qreba, aramed aRdgeba.

ase amTavrebs antuan kompanioni avtorsa da mis intenciaze saubars

da am yvelafridan dakvirvebul mkiTxvels ar gauWirdeba im daskvnis ga-

keTeba, rom frangi literaturismcodne intenciis interpretaciis sa-

kiTxSi pol rikiorsa da umberto ekos ekamaTeba.

5 frang. bouts-rimés — “gariTmuli boloebi”; es aris literaturuli TamaSi, romelic

gamoixateba leqsebis, umetesad saxumaro, TxzvaSi, mocemul riTmebze da zogjer moce-

mul Temebzec. burimes miakuTvneben zogjer sxva TamaSsac, romelsac “Cepuxis” (roSva,

sisulele, Cmaxva) TamaSsac eZaxian: daweren ramdenime striqons, zogjer strofsac,

gadascemen sxvas, romelmac unda gaagrZelos. es SeiZleba naxatic iyos, gadakecil fur-

cels awvdi partniors, romelic naxatis oden nawils xedavs da man unda gaagrZelos.

ავტორის სტილი დაცულია

143

 

Tavi V

avtoris dabruneba

gasuli saukunis 60–ian wlebSi literaturaTmcodneobaSi momxdari

interpretaciuli paradigmis radikaluri cvlileba, romelic dasavlur

mecnierebaSi metaforulad “avtoris sikvdiliT” moiniSna, 80-ian wlebSi

avtorisken kvlav SebrunebiTa da am konceptis axleburad gaazrebiT

aRiniSna. mkvlevarTa axali Taoba _ Son berki, maTias fraize, antuan

kompanioni, volf Smidi, endriu beneti, _ ver urigdeboda avtoris “da-

Rupvas” da eWvi Sehqonda poststruqturalizmis “xatmebrZoluri” proeq-

tis safuZvlianobaSi.

avtorisTvis demiurgis rolze uaris Tqmisa da misgan gaTavisuf-

lebis “avangardistulma” moZraobam imgvari situacia Seqmna, rom misi

reabilitaciis gza TiTqos moWrili unda yofiliyo, magram sabolood es

ase ar aRmoCnda da aw ukve avtoritetulma zemoT CamoTvlilma kritiko-

sebma kidev ufro mravalmxriv gaiazres humanistur tradiciaSi gaforme-

buli es Tema: avtoris roli, avtorisa da teqstis urTierTmimarTeba,

nawarmoebis sazrissa da mniSvnelobaze avtoris pasuxismgebloba da sxva.

rogorc ukve antuan kompanionis naSromis ganxilvisas vrclad visaub-

reT, kvlav wamoiWra avtoriseuli intenciis rekonstruqciis sakiTxi

gavlenian antiavtorul TeoriebTan polemikis konteqstSi. garda kompani-

onisa, sxva literaturismcodneebmac (Son berki, endriu beneti, volf

Smidi, maTias fraize da sxv.), akritikebdnen ra avtoris bartiseul “gaq-

robas”, fundamenturi naSromebi Seqmnes avtoris “dabrunebis” procesze,

radgan igrZnes “teqstis hermenevtikuli ganmartebebis ukontrolobisa da

misi invariantul wakiTxvaTa simravlisagan” (bolSakova 2004: 24) daRli-

loba; mkvlevrebma gaacnobieres da literaturuli kritikisa da Teoriis

Tanamedrove, dinamikuri da heterogenuri, fundamenturi samecniero kate-

goriebis irgvliv kamaTmac naTelyo, rom saWiroa iyo terminologiis

gadaazreba da cvlilebaTa Setana (beneti 2005).

ავტორის სტილი დაცულია

144

 

sagulisxmoa, rom yvela es filologi gvTavazobda avtoris ro-

gorc “gauqmebuli centrisa da sazriswarmomqmneli rgolis” komunikaci-

ur procesSi “dabrunebis” Temis naTel, originalur reaqtualizacias.

maT SromebSi yovelTvis aris xolme mocemuli istoრiul-literaturul

wanamZRvari, romlebSiac avtorobis fenomenis konceptualuri paradoqsu-

loba iZens saxeobriv, metaforul formas, romelic gadmocemulia faq-

tologiuri Tu fiqciuri efeqturi narativis gamWol.

antuan kompanionsa da mis koncefciaze ukve visaubreT, magram aq

mainc konspeqturad gamovkveTT misi fundamenturi monografiis _ “Teori-

is demonis”, avtorobis mkafio istoriul-literaturul simboloebs.

literaturuli eqsplikaciis momxreebs Soris anu, erTi mxriv, avtoris

intenciis amoxsnisa da, meore mxriv, literaturuli interpretaciis mom-

xreTa Soris kamaTSi nawarmoebis mniSvnelobaTa gagebaSi, rogorc ukve

naSromis me-4 TavSi aRiniSna, friad did samsaxurs gviwevs fransua

rables “gargantuas” prologi, marsel prustisa wigni “sent-bevis winaaR-

mdeg” da xorxe luis borxesis igavi “pier menari ‘don kixotis’ avtori”

(kompanioni 1998: 57-58).

`gargantuas~ prologSi rable wignis alegoriuli wakiTxvas, TiT-

qos raRaca maRali sazrisis amocnobas migvaniSnebs da iqve Suasaukune-

obriv im meTods dascinis, romelmac homerosTan, vergiliusTan da ovi-

diusTan qristianuli sazrisi amoikiTxa.

sent-biovis sapirispirod, prustis mtkicebiT, nawarmoebi biografi-

iT ver aixsneba, radgan igi ara socialuri `me~-s, aramed siRrmiseuli

`me~-s produqtia, romelic cnobier intenciaze ar daiyvaneba.

xorxe luis borxesis igavis _ `pier menari, ‘don kixotis’ avtori”-

is SemTxvevaSi, erTi da igive teqsti dawerilia ramdenime aswleulis

SualediT, sxvadasxva avtorTa mier da, Sesabamisad, es ori sxvadasxva

teqstia, romelTa sazrisi urTierTsapirispiroc ki SeiZleba iyos, rad-

gan orive maTgans sxvadasxva konteqstebi da intenciebi aqvs.

avtorze “Zveli” da “axali” warmodgenebis Sepirispirebisas, kompa-

nioni Segvaxsenebs avtoris “formulis” pozitiuri literaturaTmcodne-

obis ZiriTad debulebebsa (literaturis axsnis ganmsazRvreli principia

ავტორის სტილი დაცულია

145

 

misi mTxzveli) da mis negativur Semobrunebas (Semqmnels CamoerTva teq-

stze meufebis ufleba da iqca “skriptorad”, gramatikul-lingvistur su-

bieqtad, pirad da ara pirovnebad), mimarTavs “paraleluri adgilebis” in-

terpretaciul teqnikas, axdens problemis sxvadasxva istoriul-kultu-

rul konteqstSi avtoris Canafiqrs, teqstsa da masSi pirdapir da gada-

taniT sazrisebs Soris mkiTxvelis mier adreul, winare hermenevtikul

praqtikaSi aRqmuli gansxvavebulobebis konceptualizacias.

avtoris Canafiqramde misvlisa da misi wvdomis hermenevtikuli

problemis _ istoriul-literaturuli fonis cvalebadobaze damokide-

buli _ sxvadasxva terminologiuri samosis morgebisas, antuan kompani-

oni ara mxolod avlens avtoris Temis literaturaTmcodneobiTi aRwe-

ris mzard siRrmes, aramed Taviseburad axdens masTan dakavSirebuli

leqsikuri maragis sistematizcias. kritikosi, upirveles yovlisa, gaxa-

zavs teqstis bunebis dualurobas, romelsac jer kidev Zveli ganmmar-

teblebi grZnobdnen, rodesac misi poetologiuri qsovili realobaSi ar

eqvemdebareboda danawevrebas da analitikuri proceduris doneze amis

warmodgena SeiZleboda teqsts misadagebuli daxasiaTebebis konvenciuri

dapirispirebebis meSveobiT: inventio-s (azris moZieba/mikvleva) da elocutio-s

(sametyvelo qmedeba), antikur iuridiul pragmatikaSi miRebuli, agreTve

nawarmoebis dabadebis procesisaTvis aucilebeli mTlianobis empiriuli,

avtonomiurad gagebuli voluntas-i (qmnis neba) da scriptum-i (teqstis reali-

zaciis werilobiTi forma) an sametyvelo gamoTqmis sulier-Sinaarsobri-

vi sawyisis werilobiT praqtikaSi Semosuli konstatacia (pneuma) da misi

formalur-materialuri mxare (gramma), romelic aisaxeba ritorikul

normebSi, sadac semantikuri plani (inventio) gulisxmobs stilisturi

gamosaxvis xelovnebiT (elocutio) miRweul figuralur azrs (kompanioni

2001: 63_66).

kompanioni avtoris kategorias ganixilavs literaturis istoriis

problematikis, teqstis ganmartebis teqnikisa da kulturis wiaR, _ dar-

gebisa, romlebic Camoyalibdnen nawarmoebis bunebis, teqstis, sametyvelo

gamoTqmisa da misi sazrisis srulad aRqmis siZneleebTan dakavSirebul

sivrceebad.

ავტორის სტილი დაცულია

146

 

adresatis mier teqstis recefciisa da misi srulyofili gagebisaT-

vis inteleqtualuri silaRiT Seqmnil narkvevebSi kompanioni gamoyofs

evropuli kulturis im etapebs, romelTac mniSvneloba eniWeba avtori-

seul mxatvrul samyarosa da mis aRmqmel, interpretator mkiTxvels So-

ris urTierTmimarTebis TvalsazrisiT.

avtoris sakiTxi uSualod ukavSirdeba humanitarul sivrceSi for-

mirebuli teqstis ganmartebis xerxebs, romlebic lamis filosofiur-

esTetikuri azris dasabamidanve iqcnen refleqsiis sagnad (ciceroni,

kvintiliane) da romlebic dakavSirebuli iyvnen teqstSi arapirdapiri,

dafaruli sazrisis gamomJRavnebasTan; es ufro mwvaved momdevno Taobeb-

sa da sxva kulturul garemoSi iyo sagrZnobi, radgan droiT distanci-

rebuli adamianebi iZulebulni iyvnen teqstis stilSi amoecnoT avtoris

daswrebulobis niSnebi da igi nawarmoebis maTTvis ukve rTuli da

arqauli enis meSveobiT sakuTari warmosaxvis meSveobiT amoekiTxaT

(kompanioni 2001: 66_70).

kompanioni kidev erTxel Segvaxsenebs, rom ufro mogviano etapze,

rodesac iSvis refleqsia ara mxolod teqstis bunebaze, aramed, droiTi

distanciisa da, Sesabamisad, misi Seqmnis pirobebze informaciis arqonisa

da amisda kvalad aRqmis problemurოbaze, teqstis mkiTxveliseuli gan-

marteba bevrwilad aris damokidebuli epoqis referencialur fonze.

სwored es badebs gauTavebel kamaTs obieqturi interpretaciis anu avto-

ris originaluri Canafiqris rekonstruqciisa da istoriuli konteqstis

aRdgenis momxreebsa da imaT Soris, vinc aniWebs teqsts sakuTari mniS-

vnelobebis warmoebis uflebas kulturis “didi drois” sivrceSi moZra-

obisas da imgvar wakiTxvas emxroba, romelic mkiTxvelis warmosaxvasTan

apelirebs, Tavisuflebas aZlevs “anaqronul” alegoriul ganmartebas da

eZiebs “teqstis asos miRma dafarul”, misaReb sazriss (kompanioni 2001:

67), SesaZleblad miiCnevs nawarmoebis Tavisufal ganmartebas istoriul-

literaturul garemoebaTa codnis gareSe da teqstze arasruli infor-

maciis qona ar aRelvebs.

mxolod cota xniT, SeniSnavs kompanioni, garkveul etapze, rodesac

hermenevtika, “Zvelad Teologiis damxmare disciplina”, iqca zogadad

ავტორის სტილი დაცულია

147

 

teqstis interpretaciis mecnierebad, XVIII s.-is dasasrulsa da XIX s.-is

dasawyisSi, fridrix Slaiermaxerze dayrdnobiT humanitarebma SesaZleb-

lad miiCnies nawarmoebis WeSmariti anu sawyisiseuli mniSvnelobis

aRdgena, Tumca odnav mogvianebiT, 1860-70-ian wlebSi vilhelm dilTaim

“ganasxvava axsna _ rogorc oden bunebriv movlenebTan dakavSirebuli aq-

ti, da gageba _ adamianuri gamocdilebis SedarebiT mokrZalebuli herme-

nevtikuli mizani; amiT filosofosma gaaqarwyla filologiis mier amo-

Cemebuli teqstis amomwuravi wvdomis pretenzia. teqsti SeiZleba iqnes

gagebuli, magram ara axsnili <...> visime intenciiT” (kompanioni 2001: 73).

kompanionisTvis ufro mniSvnelovani aRmoCnda mogviano stadia, ro-

desac humanitaruli mecnierebebi gamdidrda huserlis fenomenologiuri

ideebiT, rodesac teqstis movlena da arsi daukavSirda intencias ro-

gorc cnobierebis idealur qmedebasa da mimarTulobas samyaros reali-

ebze. fenomenologiis mier literaturismcodneobaSi moniSnuli es gza

daukavSirda pozitivisturi Sexedulebebisadmi undoblobas, avtoris ga-

gebis gaubraloebuli warmodgenebsa da literaturuli istoriidan

sazrisis “gamowurvis” gavrcelebul praqtikas (raRac azri unda gamo-

getana Txzulebidan). XX saukuneSiAavtorobis axali koncefciis warmoq-

mnis safuZveli bevri humanitarisaTvis (JorJ pule, Jan pol sartri,

struqturalisturi periodis rolan barti) iqca gansakuTrebuli Semoq-

medebiTi aqtis, idealuri bunebis mqone intencionalobis kategoriad,

romlis, rogorc sulier-poetologiuri saZirkvlis, materializebac xde-

ba teqstobriv struqturaSi da romelic gamoxatulia teqstis bmulobi-

Ta da mTlianobiT.

kompanionis monografiis avtorisadmi miZRvnili nawilis bolo,

dialoguri struqturis, Semajamebeli Tavebi (“ori argumenti intenciis

winaaRmdeg”, “intenciasTan dabruneba”, “intencia ar aris winaswarganzra-

xuloba”, “intencionalobis prezumpcia”) asaxavs avtoris intenciis mim-

Reb da ver vermimReb filologTa gayofis suraTs. kompanioni rogorc

obieqturi mkvlevari refleqsirebas axdens avtoris intenciis ideis

(uiliam uimsati, monro berdsli, rene ueleki, ostin uoreni, nortrop

frai, hans georg gadameri) kritikis dafuZnebulobaze da warmoaCens zo-

ავტორის სტილი დაცულია

148

 

gierTi literaturismcodnis kompromisul, liberalur poziciaSi (pol

rikiori, umberto eko) erTgvar daeWvebulobasa da gaorebulobas, ro-

desac isini avtoriseul intencias upirispireben teqstiseul an mkiTx-

veliseul intencias, anda axdenen poststruqturalisturi ideis adeptTa

radikalizmis konstatirebas, romelic avtoris interpretaciuli proce-

sidan srul gamoTiSvas gulisxmobs, da varaudoben, rom “teqstis mniS-

vneloba ganisazRvreba ara intenciebiT, aramed enis sistemiT”, xolo

“enis xarisxSi ayvanili teqsti ukve aravis metyveleba aRara aris”

(kompanioni 2001: 96).

dasavlur literaturismcodneobaSi Camoyalibebuli teqstis inter-

pretaciis procedurebze da avtoris intenciis SedarebiT koreqturuli

wvdomis SesaZleblobaze saubrisas, kompanioni ambobs, rom SemoTavaze-

bul meTodTagan arc erTi ar aris sakmarisi da amtkicebs: “teqsti Se-

iZleba iqnas gagebuli, magram ara axsnili visime intenciiT” (kompanioni

2001: 73). “nawarmoebis mniSvnelobis gasaRebi ar Zevs arc nabeWdi gverdis

sityaTa wyebaSi, arc avtoris intenciebSi, da arc erTi damakmayofile-

beli ganmarteba arasdros Semofarglula erTis an meoris sazrisis Zi-

ebiT < ... > unda daZleul iqnas cru alternativa _ ‘teqsti Tu avtori’.

kompanionis azriT, arc erTi gankerZoebuli meTodi ar aris sakmarisi”

(kompanioni 2001: 112).

Tavis wignSi antuan kompanioni Tavidanve acxadebs, rom ara aqvs

sakamaTo Temebis rogorc Tanamedrove literaturaTmcodneobiTi episte-

mes mniSvnelovan SemadgenelTa (romelTa calsaxa interpretacia, savara-

udod, verasdros moxdeba) srulad gadmocemis pretenzia.

rac Seexeba mkiTxvels, kompanioni mas monografiis calke Tavs

uZRvnis da warmoadgens sxvadasxva mimdinareobis (fenomenologia, recef-

ciuli esTetika, mkiTxvelis reaqciis Teoria) SexedulebaTa ganaserSi,

romelTa Soris dominirebs modeli, sadac avtorisa da teqstis urTi-

erTmimarTeba Canacvlebulia mkiTxvelis mier teqstis aRqmis koncefciiT.

SeniSvnis saxiT unda vTqvaT, rom avtoris Zalauflebis mkiTxveliT

Canacvleba, romlis daklarirebasac axdendnen Tavis antiavtorul Te-

oriebSi poststruqturalistebi (barti, fuko) da Semdeg kvlevaTa empiri-

ავტორის სტილი დაცულია

149

 

kaSi mis realizebas mimarTaven naratologebi (jerald prinsi, seimor

beniamin Cetmeni, miki bali, maria-lauri riani, volf Smidi da sxv.), kom-

panioni gverdze tovebs; TuUratom, Zneli saTqmelia, magram vvaraudobT,

rom kritikoss es problemebi ganxilulad miaCnia.

mkiTxvelis ufleba da Tavisufleba teqstis mniSvnelobaTa gasru-

lebis saqmeSi aseve daainteresebT Son berksa da endriu benets, Tumca

mkiTxvelis aspeqtis gaazreba literaturis Tanamedrove TeoriaSi

sxvadasxvanairia.

humanitarul mecnierebebSi 1960 _ 70-an wlebSi moniSnuli, post-

struqturalizmis (rolan barti, miSel fuko, iulia kristeva, Jak de-

rida) talRaze aRzevebuli da efeqtur dekonstruqtivistul praqtikaze

(pol de mani, harold blumi, jon hilis mileri) daydnobili antiav-

toruli koncefciebi dRemde inarCuneben gavlenas da 90-iani wlebis

mkvlevarTagan (Son berki, antuan kompanioni, endriu beneti, volf Smidi,

maTias fraize) yvela Taviseburada cdilobs mis gadaazrebas. rogorc

aRniSnaven, postTeoriul avtorTa cdani mainc dazverviTi “eqspedici-

ebia”, romelTa pozicias avtoris teqsturi realizaciis funqciamde day-

vaniT mogvrili ukmayofileba ganapirobebs.

ueWvelia isic, rom postTeoriul epoqaSi avtorobis rTuli bune-

bis gagebasTan misaaxloeblad Tanamedrove filologTa gamaerTienebeli

sawyisi aris imis rwmena, rom avtoris aRweris arc erTi analizuri

forma ar SeiZleba iyos TviTkmari, urTierTCanacvlebadi da meqanikuri,

damatebiTobis principiT mierTebul sxvasTan.

Cans, avtoris universaluri Teoriis Seqmnisa da misi samecniero

proeqtad realizebis imedi, romlis Sesaxebac werda zogierTi litera-

turaTmcodne, nakleb mosalodnelia. ufro savaraudoa, rom avtoris Ta-

namdrove hipoTezis mijnaTa Ziebis rTuli dinamika SeiZleba Semoifar-

glos gansxvavebuli analitikuri da mudmivad urTierTdamazustebeli

midgomebis sivrceSi.

avtoris “reabilitaciis” momxreTa Soris calke unda gamovyoT

edinburgeli profesori, mwerali da filologi, Son berki, romelsac

ekuTvnis monografia “avtoris sikvdili da dabruneba. subieqturobis

ავტორის სტილი დაცულია

150

 

kriticizmi bartis, fukosa da deridas SromebSi” (berki 1992). igi aris da

rCeba yvelaze ufro gavlenian avtorad im tradiciaSi, romelic uaryofs

avtorobaze struqturalistur da dekonstruqtivistul Sexedulebebs.

Son berki cdilobs analitikur komentirebas 1960-ian wlebSi “avtoris

uaryofisa” da “mkiTxvelis mier misi funqciuri Canacvlebis” bartis, fu-

kosa da deridas mier ganxorcielebul, kulturis istoriisaTvis sakvan-

Zo faqtisa da “antiavtorobis” fenomenis ara mxolod detalurad gaiaz-

rebas, aramed demonstrirebas imisas, rom “avtoris” ukugdeba aris Sec-

doma da am movlenis Seumdgaroba filosofiuradac dasturdeba. Son

berks aSfoTebs is faqti, rom avtoris “gaqroba” bevrma mkvlevarma Tu

literatorma “rwmenis dogmatad” aRiqva da poststruqturalizmis epoqa-

Si avtoris figurisaken mibruneba arqaulobad, CamorCenilobad kvalifi-

cirdeboda da rCeboda “siwmided mxolod imaTTvis, visac Zlier undoda

‘iluzorul ucodinrobaSi’ dabruneba; am mdgomareobaSi iyo akademiuri

kritika manam, vidre Teoretikosebma ar aRmoaCines avtoris pirovnuli

TviTgamoxatvis arqona literaturul teqstSi” (berki 1992: 17).

Tavis fundamentur naSromSi, berki Sefasebas aZlevs 1970-80-iani

wlebis im kvlevebsa da mimarTulebebs, romlebic ewinaaRmdegebodnen

avtoris “gaZevebis” ideas da miuTiTebs, rom radikaluri Teoriebis arse-

bobisa da jadoqrobebis miuxedavad, arsebobda da narCundeboda humanis-

turi tradicia, romelmac ar miiRo idea, romelsac literaturuli na-

warmoebi dahyavda aRmniSvnelTa impersonalur TamaSamde. sakmaod avto-

ritetuli filologebi uaryofdnen “avtoris sikvdils”, romelic mxo-

lod TavaSvebuli gamowveva, kontinentaluri avangardizmis axireba da

paradoqsebis mistificirebiT siamovneba iyoo, wers berki (berki 1993: 17).

Son berkis azriT avtoris problema siRrmiseul winaaRmdegobaTa

wyarod iqca, radgan igi ar gamxdara mkacri mecnieruli analizis obi-

eqti _ arc momxrebisa da arc uarmyofelebis mxridan, radgan igi swo-

red Tavisi aramkafioobisa, proteistulobisa gamo xelidan usxlteba

mkvlevarebs da man samudamod orad gayo filologebi _ avtoris mim-

Rebni da avtoris uarmyofelni (berki 1993: 7-18). berki Tavisi naSromis me-

Todologiur safuZvlebis axsnisas aRiarebs, rom bevrwilad solidaru-

ავტორის სტილი დაცულია

151

 

lia amerikuli “neopragmatizmis” ideebisadmi, romelTa dapiripireba

avtoris uarmyofel frang TeoretikosebTan gamWriaxi da SorsmWvrete-

luri iyo, radgan naklebad iyo damokidebuli tradiciuli literatu-

raTmcodneobiTi mecnierebisaTvis damaxasiaTebel avtorobis fenomenis

humanistur gagebaze.

Tavis samecniero amocanad berks miaCnia ara imdenad “avtoris

sikvdilis” koncefciis Canacvleba “dasasrulis” ideiT, “amowurulobis”

TeoriiT, ramdenadac, piriqiT, gvTavazobs bartis, fukosa da deridas

antiavtoruli diskursebis “CaZiebul wakiTxvas” da imis gamokvlevas

ramdenad aris damuSavebuli Teoriulad avtoris dauswreblobis koncep-

ti da aTvisebuli praqtikulad rogorc intepretaciis wamyvani principi

(berki 1993: 18-19).

sagulisxmoa, rom yvela filologi _ Son berki, endriu beneti,

romelbic gvTavazoben avtoris rogorc “gauqmebuli centrisa da saz-

riswarmomSobi rgolis” “dabrunebis” Temis reaqtualizacias komunikaci-

ur procesSi, TavianT naSromebSi aucileblad CaurTaven xolme isto-

riul-literaturul narkvevs, romelSic avtoris fenomenis konceptu-

aluri paradoqsaluroba saxeobriv-metaforuli, faqtologiuri an fiq-

ciuri saxiTaa gadmocemuli. aseTi kazusi Son berkis naSromSi aris pol

de manis SemTxveva. antiavtorul TeoriebTan “brZolis” prologi aris

dava gamoCenili filologis, ielis skolis meTauris, dekonstruqtiviz-

mis erT-erTi damaarseblis, avtorocentristuli Teoriis uarmyoflis

pol de manis ideebTan. avtorobis gagebas Son berki pol de manis

cxovrebiseul istorias ukavSirebs da eWvqveS ayenebs “teqstis misi Semq-

mnelisagan Camocilebis eTikas” (berki 1993: 1), romlis mimdevradac saxavs

pol de mans da mohyavs misi biografiis epizodebi, kerZod, belgiis

kolaboracionistul presaSi gamoqveynebuli nacizmis ideebisadmi Ta-

namgrZnobi misi statiebi, romlis Sinaarsi da sazrisi _ dekonstuqtiviz-

mis safuZvlad rom qceula _ esaZirkvla mis gviandel teqstebs. es in-

formacia 1980-iani wlebis bolosaTvis gamxdara cnobili da inteleq-

tualebis SeSfoTebis saganic gamxdara. pol de manis 40-iani wlebis pub-

likaciebma Zalze avno amerikeli dekonstruqtivistis reputacias da

ავტორის სტილი დაცულია

152

 

misi saxeli kvlav daubrunda inteleqtualur scenas, oRond amjerad,

misi biografiis miviwyebuli mxaris gamoaSkaravebis Semdeg igi eTikurad

orsaxe pirovnebad warmoadgina. aman saTave daudo masze winaaRmdegobriv

msjelobebs, miT ufro, rom manamdec eWvebs badebda de manis fiqrTa da

zraxvaTa dineba _ romelic yovelTvis uaryofda mwerlis cxovrebis

zemoqmedebis ideas misi nawarmoebis interpretaciisas.

berki im gamokvlevebis, _ romlebic, ueWvelad, ixrebian neopragma-

tizmisken da warmoadgenen klasikuri humanisturi tradiciis moderniza-

cias, _ ZiriTad analitikur principebze vrceli refleqsiis gareSe,

kidev erTxel Segvaxsenebs im waxnagebs, romelTa uaryofa, avtorisa da

teqstis urTierTmimarTebisas, misi azriT, SeuZlebelia da, pirvel yov-

lisa, gamoyofs avtoriseul intencias rogorc avtoris Canafiqris sru-

liad gacnobierebul gamoxatulebas, mwerlis eTikur da esTetikur av-

toritets, biografiuli fonis seriozulobas da avtorobis istoriul

ganzomilebas, avtoris sociumis winaSe Riaobisa da SeTxzulis sazrissa

da Sinaarsebze pasuxismgeblobis (droiTi konteqstebis cvalebadobaze

damokidebul) ideas; yuradRebis gamaxvilebas im sakiTxze Tu ra zomiTa

da sisruliT vlindeba nawarmoebSi avtobiografiuli TviTgamoxatva

(berki 1992: 4-6).

Son berkze aranaklebi gavlenis mqone Tanamedrove mecnierebis

avtorocentristuli tendenciebis moxreTa Soris endriu beneti _

naSromSi “avtori” (beneti 2005), iTvaliswinebs ra Son berkis gamocdi-

lebas, gaurbis Ria Teoretizebas da gvTavazobs avtorobis koncefciis

interpretaciis ramdenadme gansxvavebul gzas. Tu Son berki Tavis gamok-

vlevas waumZRvarebs pol de manze “kazuss”, enriu beneti mimarTavs

Seqspiris figuras, magram ara “Seqspiris sakiTxis” efeqturad warmosaCe-

nad, aramed Seqspiri-avtoris biografiuli ipostasis rogorc saxe-simbo-

los mosaniSnad, romelic mudmivad izidavs mkvlevrebs, mwerlebs, mxat-

vrebs da romlebic gvTavazoben kulturis “did droSi” Seqspiris lite-

raturuli saxis sakuTari versiis Seqmnas da xazs usvamen, rom es obi-

eqturad motivirebuli procesia da didi dramaturgis teqstebi Seqspiri-

ავტორის სტილი დაცულია

153

 

mTxzvelis biografiuli legendis rekonstruqciis provocirebas axdenen

(beneti 2005: 1-2).

benetis azriT, avtoris sakiTxi, upirvelesad, dakavSirebulia li-

teraturasTan da mxolod avtorsa da literaturas Soris urTierTobis

ganxilvis Semdeg SegviZlia mivuaxlovdeT avtoris raobis sakiTxs, ga-

viazroT avtorobis cvalebadi da moCvenebiTi buneba, SevafasoT avtoris

wamyvani roli kritikisa da Teoriis “institutebTan” mimarTebiT, rac,

Tavis mxriv, nebas gvaZlevs, mivwvdeT “literaturuli” avtoris gansakuT-

rebul statuss da gavigoT avtoris Tanamedrove koncefciebisa da li-

teraturis Tanamedrove koncefciebis “krizisis” buneba; swored litera-

turaze fiqrisas ibadeba avtorobis koncefciac (beneti 2005) 118).

berkisagan gansxvavebiT, beneti ufro poeturi igavurobisken ixreba

da win wamoswevs winaaRmdegobebs, avtoris problemis gansjisa da Zi-

ebisas, erideba erTmniSvnelovan pasuxebs “avtoris damaintrigebel figu-

raze”, romelic ase “xiblavs da izidavs mkiTxvels”; endriu beneti msje-

lobs im distanciaze, romelic arsebobs “Tavisi Tavis veraRmomCen imper-

sonalur sawyissa” da “gamovlenil avtors” Soris, “saxelsa da usaxur

anonimurobas” Soris, da, bolos, “avtoris daswrebuloba/dauswrebloba-

sa Tu avtoris sicocxlesa da sikvdils Soris” (beneti 2005: 2).

Son berki da endriu beneti TavianT naSromebSi: “avtoris sikvdili

da dabruneba...”, da “avtori”, romlebic iqca dasavluri samecniero azris

mniSvnelovan movlenad, antiavtoruli Teoriebis istoriul-kulturuli

mniSvnelobis gaazrebis sakuTar strategias gvTavazoben, romelSic mniS-

vnelovani etapia avtorobis konceptze axali Tvalsazrisis dabadeba

“postfinalur epoqaSi” (sozina 2006: 7). mkvlevarni mwyobrad warmoaCenen

problemis genezisis analizur retrospeqtivas, ganixilaven avtoris

rogorc teqstis determinantis nivelirebas da am niadagze aRmocenebul

XX saukunis dasavlur humanitarul mecnierebebSi postmodernistuli

ideebis “gamoCenas”, Tumca maTi arCevani _ farTo analitikuri komentare-

bis Seqmnis gza _ mainc nairgvaria.

rolan bartis mier SemoTavazebuli antiavtoruli poststruqtura-

listuri ganwyobaze saubrisas, Son berki bartis am ideas ironiulad

ავტორის სტილი დაცულია

154

 

galuri “msxmoiare xis” metaforad warmosaxavs, romelic morTulia

malarmes, valeris, prustis da siurealistebis saxelebiT. “avtoris sikv-

dilis” radikaluri idea evropul filosofiur konteqstSi, frangul-

germanuli fenomenologiis (huserli, haidegeri, sartri, merlo-ponti)

niadagze, _ romliTac ase arian davalebuli adreuli barti da fuko, _

momwifda. berki iyenebs erTgvarad TavSesaqcev inteleqtualur formas

da warmosaxviT “rukaze” daaqvs avtoris metamorfozis garSemo gamar-

Tuli poststruqturalisturi kamaTebi literatururul skolebsa da

mimarTulebebs (rusuli formalizmi, Cexuri da franguli struqtura-

lizmi) Soris. amgvari viTarebis fesvebs berki xedavs disciplinaTa

Soris mecnieruli enebis aRrevaSi, romelsac 1950-ian wlebSi, sosiuris

aRmoCenebis, lakanis, levi-strosis trancendenturi subieqtisa da feno-

menologiiseuli idealuri konstruqtis (cnobiereba refleqsiaTa ukide-

gani velia) zemoqmedebiT postmodernistul poliglosias daedo saTave.

berki aCvenebs, Tu rogor moxda lingvisturi ‘kopernikiseburi gadatri-

aleba’, rodesac ena iqca yovelgvari subieqtis, _ literaturismcod-

neobaSi _ avtoris, cnobierebis filosofiaSi _ transcendenturi subieq-

tis, politikuri Teoriis, fsiqoanalizis, anTropologiis subieqtebis, _

damangrevlad” (berki 1992: 14). cnobiereba kargavs TviTkmarobas da “gauc-

nobierebel sferoebSi, _ romlebic moicaven cnobierebas rogorc fun-

qciis (cxovrebis, fsiqikis, enis, miTis, Zalauflebis da a.S. aracnobieri

struqturebi) an teqstis (istoriis, azrovnebis, kulturis, yofis) erTi

momentTagans” (kolesnikovi 2000: 79) _ fuZndeba.

germaneli literaturaTmcodne, getingenis univrsitetis profesori

maTias fraize aRniSnavs, rom literaturismcodneobaSi moZalebuli

antiavtoruli tendenciebi formaluri skolis koncefcias ukavSirdeba,

romelic avtors Txzvis “xerxebiT SeiaraRebul” ostatad, garkveuli

gawafulobis mqone teqstis mwarmoeblad ganixilavs da midis daskvnamde,

rom avtori rogorc centri, _ romlis irgvlivac kristalizdeba mxat-

vruli sazrisi, _ aRdgenil unda iqnas termin “pasuxismgeblobis” meSve-

obiT (fraize 1996). mkvlevari gamoyofs avtoris Seviwroebis sam etaps, _

formalizms, struqturalizmsa da poststruqturalizms. yvela am sko-

ავტორის სტილი დაცულია

155

 

lis naklad maTias fraize asaxelebs funqciuri midgomiT gatacebas,

literaturuli masalis srul formalizebas, avtoris dayvanas xerxebis

krebsamde da nawarmoebis esTetikuri bunebis gauTvaliswineblobas.

bartiseuli koncefciis ZiriTadi kritika da avtoris dabrunebis

moTxovna 1990-ian wlebSi ganpirobebuli iyo erTi da imave teqstis

usazmno hermenevtikuli ganmartebebiTa da invariantuli nairgvari wa-

kiTxvebisgan erTgvari daRlilobiT. avtoris Teoriis momxreebma kvlav

win wamoswies avtoriseuli azri, mxatvruli nawarmoebis sazrisis mosa-

xelTeblad avtoris intenciis rekonsturqciasa da mxatvruli teqstis

mTlianobis problemas mimarTes da swavloben avtors rogorc teqstur

centrs.

ავტორის სტილი დაცულია

156

 

d a s k v n e b i

humanitaruli Semecnebis farglebSi avtoris fenomeni erT-erT

centraluri sakiTxia. am fenomenis literaturaTmcodneobiTi Teore-

tizaciis aqtualurobas ori garemoeba _ ontologiuri da gnoseolo-

giuri sawyisi _ aZlierebs. pirvel rigSi _ es aris filosofiuri da

disciplinaTSorisi determinaciebi, romlebic sul ufro aqtualuri

maxasiaTebeli xdeba literaturaTmcodneobisaTvis.

winamdebare naSromSi dasaxuli amocanis _ avtoris Teoretizaciis

Tanamedrove veqtorebis urTierTmimarTebis _ relevanturobas pirobaTa

es erTianobac gansazRvravs.

avtori rogorc mTxzveli, aqtiuri, SemoqmedebiTi sawyisi axdens

nawarmoebis organizebas da qmnis mis mxatvrul mTlianobas; “avtorobis

suli” ara mxolod damswrea/eswreba, aramed dominirebs mxatvruli qme-

debis nebismier formaSi _ iqneba es nawarmoebis individualuri Semqmne-

lisa TuUkoleqtiuri Semoqmedebis pirobebSi anu rodesac avtori saxel-

debiTaa warmodgenili an/da rodesac igi gasaidumloebulia, anonimuria,

fsevdonimiTaa warmodgenili an mistificirebulia.

nawarmoebis maorganizebel subieqtze saubrisas, ar unda davivi-

wyoT TviT “avtoris” konceptis mravalmniSvnelovnoba da ierarqiuloba.

pirvel rigSi unda gavarCioT avtori teqstis Semoqmedi da avtori

realuri biografiis mqone adamiani. dasavlel mkvlevarTagan amgvar

midgomas safuZveli Cauyara j. l. kitrijma, xolo rusul literaturaT-

mcodneobaSi viktor vinogradovma, _ romelmac Camoyaliba “avtoris

saxis” koncefcia, _ da iuri tinianovma, romelmac ganawvala “Semoqmedis

pirovneba”, “literatoris individualoba” da “literaturuli pirovne-

ba”, “avtoris individualoba”. nikolai rimari da vladislav skobelevi

amasTan dakavSirebiT aRniSnaven: ”rasakvirvelia, avtori rogorc teqstis

struqturamqmneli elementi, rogorc organizatori, rogorc wyaro da

mxatvruli formis ganxorcieleba, erTi mxriv, da rogorc met-naklebad

cnobili biografiis mqone _ meore mxriv, ixreba iqiTken, rom ganTavsdes

ავტორის სტილი დაცულია

157

 

mkiTxvelis cnobierebaSi <...> da mainc Semoqmedebis sisavse Zevs ara

“biografiuli avtoris” figuraSi, aramed im avtorSi, romelic warmo-

adgens literaturul pirovnebas; masSi ikveTeba azrovnebis raRaca glo-

baluri sistemebi, epoqis kulturebi; igi gvTavazobs Tavis ganumeorebel,

am sistemaTa Seyris/gadakveTis problemaTa pirovnul gadaWras; Tavise-

burad gadaawyobs, gadaiazrebs, gadaafasebs maT. <...> es aris avtori,

romelic cnobierebis saxiT gvevlineba da romelsac dialogi aqvs epo-

qasa da kacobriobis cnobierebasTan (rimari ... 1994: 45).

nikalai rimarisa da vladislav skobelevis azriT, avtori ar

daiyvaneba Semqmnelis cnobierebaze. xelovnebis namdvili safuZveli cno-

biereba ki ara, mTlianad cxovrebaa, romelSic mza identoba arafers ar

aqvs. cobieri da aracnobieri, dasrulebuloba, da dausrulebloba, Cake-

tiloba da gaxsniloba, determinirebuloba da Tavisufleba, sasruli da

usasruloba erTmaneTs upiripirdebian da qmnian erTianobas, romelic

gamoxatulebas, asaxvas mxatvris nawarmoebSi hpovebs. am Tvalsawieridan

avtori _ es aris usasrulo cxovreba, romelsac nawarmoebis Semoqmedi

pirovnebis forma miuRia, es aris sazRvrebi, romelTac usasrulo

cxovrebisaTvis Tavisi gansazRvrulobis, konkretuladobis saSualeba

miuciaT, raTa misawvdomi yofiliyo adamianuri cnobierebisTvis. avtori

rogorc mxatvruli qmedebis subieqti, gvevlineba adamianis sagnobrivi

qmedebis umaRles gamovlinebad. kvlevis am mocemul doneze avtori

aiwevs iararqiul safexurze da iqceva mxatvrad da Semoqmedad. mxat-

vruli nawarmoebis siRrmiseuli, Zireuli Rirebuleba ar SeiZleba iyos

misi rogorc mxolod gamoTqmis, poziciis, cnobierebis, sinamdvileze

Sexedulebis gaxilva. nawarmoebi aris ara mxolod gamoTqma, aramed

Semoqmedebis produqtSi ganxorcielebuli Sroma, moRvaweoba, radgan

swored igia umniSvnelovanesi Rirebuleba, romelic Seadgens TviT

xelovnebis dedaarss.

rusul literaturaTmcodneobaSi nawarmoebis subieqturi sawyisis

filosofiuri da literturaTmcodneobiTi sawyisebis kvleva mixail

baxtiniseul “qronotopsac” (ara “dro da sivrce”, aramed “drosivrce”)

daeyrdno. swores am konceptis win wamowevam gaxada SesaZlebeli avto-

ავტორის სტილი დაცულია

158

 

ris rogorc siuJtur-kompoziciur erTianobad ganxilva. amitom qrono-

topis logikur-analizuri ganmarteba gadaiqca literaturuli nawarmo-

ebis subieqtsa da obieqts Soris arsebul urToerTobaTa mTeli mraval-

ferovnebis amreklavi da amsaxveli avtoris poziciis kvlevad.

boris kormaniseuli “koncepirebuli avtori” Tavisi msoflWvretiT,

xedviT msWvalavs mTels mxatvrul teqsts da amitom ar SeiZleba anga-

riSgauwevloba im faqtisa, rom misi xma gardatexis ama Tu im zomiTa da

xarisxiT ismis moqmed pirTa da sakuTriv TxrobiTi metyvelebebis war-

mmarTvelTa xmebSi, iqneba es neitraluri mTxrobeli, personificirebuli

mTxrobeli Tu Txrobis monayolis formiT moambe. amis meSveobiT xdeba,

rom “avtoris saxe” mkiTxvelisaTvis mxatvruli teqstis SigniT ixsneba,

ramdenadac sityva eZleva avtorTan ama Tu im siaxlovis mqone metyvele-

bis matarebls _ marTalia misgan mocilebulsa da distancirebuls, mag-

ram masTan aucileblad dakavSirebuls. es yvelaferi ganapirobebs “kon-

cepirebul avtors” rogorc “Sidateqstobriv movlenas”.

erTi sityviT, avtoris nairgvari//gansxvavebuli tipebisa da avto-

ris nawarmoebSi daswrebulobis formebis garda, mkvlevarni agreTve

aRniSnaven, rom Tavad avtori teqstSi gaSualebulia sxva cnobierebebiT:

mis cnobierebas mimarTeba aqvs gmiris, mTxrobelis, momyolis cnobi-

erebasTan da agreTve cnobierebasTan, romelic integrirebulia gar-

kveul stilsa da kompoziciaSi. Txrobis nairgvari formebis mxatvruli

Sinaarssa da garkveuli mxatvruli efeqtisaTvis xedvis wertilis rols

swavlobdnen iseTi dasavleli mkvlevarni rogorebicaa: kete fridemani,

vilhelm dibeliusi, oskar valceli, kurt forstroiteri, persi laboki,

ueien buti, franc Stanceli, kete hamburgeri, robert veimani da sxva.

uaRresad mniSvnelovania avtoris problema naratologiur diskur-

sSi, radgan adamiani sakuTar identobas garesamyrosTan mimarTebisas

adgens, romelsac “molaparake yofiereba”-s uwodeben da romlis manifes-

taciis pirveladi formac aris Txroba. pirovnebis yofa swored am

TxrobiT iZens mTlianobas da xdeba misawvdomi rogorc TviTgagebaze

orientirebuli pirovnebisTvis, aseve sxvaTaTvis. ase ejaWveba Txroba

pirovnebis egzistenciur samyaros; adamianma araferi uwyis sakuTar Se-

ავტორის სტილი დაცულია

159

 

moqmedebiT mTlianobaze da TviTigiveoba realizdeba mxolod “sxvas”-Tan

urTierTobiT. amdenad, Txroba rogorc adamianis TviTdadgenis upirve-

lesi qmedeba, avlens da moicavs intenciaTa wyebas, uromlisodac “avto-

riseuli suli” arc iarsebebda.

TxrobaSi mTxrobelis struqturis mniSvnelobaze saubrisas, nara-

tologi volf Smidi werss, rom gadamwyvetia ara imdenad komunikaciis

struqturis niSani, ramdenadac TviT mTxrobelis struqturis niSani,

rac imas niSnavs, rom “monaTxrobi” da “mTxrobeli” gansxvavebuli

struqturuli erTeulebia. es idea iuri lotmanis struqturul poetikas

ukavSirdeba da saerTo warmodgenas gviqmnis TxrobiTobis mravalfero-

van struqturaze. TxrobiT diskursSi avtoris TavCenis formaTa Camo-

naTvalic ki srul warmodgenas iZleva Tu ra gamowvlilviTaa klasi-

ficirebuli subieqturi sawyisis “teqsturi yofiereba”: konkretuli

(teqstgare) avtori, abstraqtuli (implicituri, Sigateqsttobrivi) avto-

ri, naratori (fiqtiuri momyoli), personaJi, naratori (fiqtiuri mkiTx-

veli), abstraqtuli mkiTxveli, savaraudo adresati, idealuri recipien-

ti, dabolos, konkretuli (teqstgare) mkiTxveli...

franguli struqturalizmis umrwemesi warmomadgenlisa da mkvlev-

ris antuan kompanionisTvis ufro mniSvnelovani aRmoCnda inteleqtualu-

ri epoqa da stadia, rodesac humanitaruli mecnierebebi gamdidrda hu-

serlis fenomenologiuri ideebiT, rodesac teqstis movlena da arsi

daukavSirda intencias rogorc cnobierebis idealur qmedebasa da mimar-

Tulobas samyaros realiebze. fenomenologiis mier literaturismcod-

neobaSi moniSnuli es gza daukavSirda pozitivisturi Sexedulebebisadmi

undoblobas, avtoris gagebis gaubraloebul warmodgenebsa da litera-

turuli istoriidan sazrisis “gamowurvis” gavrcelebul praqtikas. ami-

tomac mimarTa man “saRi azris” revizias, radgan is, rac RvTisgan

naboZen “saR azrad” gveCveneboda, sinamdvileSi istoiruli konstruq-

ciebi da kerZo Teoriebi aRmoCnda.

XX saukuneSiAavtorobis axali koncefciis warmoqmnis safuZveli

bevri humanitarisaTvis (JorJ pule, Jan pol sartri, struqturalisturi

periodis rolan barti) iqca gansakuTrebuli SemoqmedebiTi aqtis, ide-

ავტორის სტილი დაცულია

160

 

aluri bunebis mqone intencionalobis kategoriad, romlis, rogorc

sulier-poetologiuri saZirkvlis materializebac xdeba teqstobriv

struqturaSi da romelic gamoxatulia teqstis bmulobiTa da

mTlianobiT.

antuan kompanioni warmoadgens avtoris intenciis mimReb da ver-

mimReb filologTa gayofis suraTs. kompanioni, rogorc obieqturi

mkvlevari, refleqsirebas axdens avtoris intenciis ideis (uiliam uimsa-

ti, monro berdsli, rene ueleki, ostin uoreni, nortrop frai, hans

georg gadameri) kritikis dafuZnebulobaze da warmoaCens zogierTi

literaturismcodnis kompromisul, liberalur poziciaSi (pol rikiori,

umberto eko) erTgvar daeWvebulobasa da gaorebulobas, rodesac isini

avtoriseul intencias upirispireben teqstiseul an mkiTxveliseul in-

tencias. dasavlur literaturismcodneobaSi Camoyalibebuli teqstis

interpretaciis procedurebze da avtoris intenciis SedarebiT koreqtu-

ruli wvdomis SesaZleblobaze saubrisas, kompanioni ambobs, rom SemoTa-

vazebul meTodTagan arc erTi ar aris sakmarisi da amtkicebs: “teqsti

SeiZleba iqnas gagebuli, magram ara axsnili visime intenciiT” (kompa-

nioni 2001: 73). “nawarmoebis mniSvnelobis gasaRebi ar Zevs arc nabeWdi

gverdis sityaTa wyebaSi, arc avtoris intenciebSi, da arc erTi damakma-

yofilebeli ganmarteba arasdros Semofarglula erTis an meoris saz-

risis ZiebiT < ... > unda daZleul iqnas cru alternativa _ ‘teqsti Tu

avtori’. kompanionis azriT, arc erTi gankerZoebuli meTodi ar aris

sakmarisi” (kompanioni 2001: 112).

Tavis wignSi antuan kompanioni Tavidanve acxadebs, rom ara aqvs

sakamaTo Temebis rogorc Tanamedrove literaturaTmcodneobiTi episte-

mes mniSvnelovan SemadgenelTa (romelTa calsaxa interpretacia, savara-

udod, verasdros moxdeba) srulad gadmocemis pretenzia.

sagulisxmo faqtia isic, rom “avtoris gaqrobis” erT-erTi avtori

miSel fuko Tavis adreul, avtoris ufro tradiciuli (“klasikuri”)

gagebisas, gamoyofda oTx moments: avtori rogorc mis mier Seqmnili teq-

stebis Rirebulebis garkveuli mudmivi done; avtori rogorc konceptu-

aluri da Teoriuli bmulobis garkveuli veli; avtori rogorc stilis-

ავტორის სტილი დაცულია

161

 

turi erTianoba; avtori rogorc garkveuli raodenobis movlenaTa isto-

riuli momenti da Sexvedris wertili. Tumca mis mier warmodgenili es

poziciebi TiTqmis uaryofili iqna mis gviandel konfefciebSi.

avtorologiaSi erTi mniSvnelovani movlenaa avtoris dabruneba.

dasavlur TeoriaSi “avtoris sikvdilis” metaforulad moniSnuli para-

digmis radikaluri cvlileba, gasuli saukunis dasasruls kvlav avto-

risken SebrunebiTa da am konceptis axleburad gaazrebiT aRiniSna.

mkvlevarTa axali Taoba, _ Son berki, maTias fraize, antuan kompanioni,

volf Smidi, endriu beneti, _ ver Seurigda avtoris “daRupvas” da eWvi

Seitanes poststruqturalisturi proeqtis safuZvlianobaSi. kritikosebma

mravalmxriv gaiazres humanistur tradiciaSi gaformebuli es Tema _

avtoris roli, avtorisa da teqstis urTierTmimarTeba, nawarmoebis saz-

rissa da mniSvnelobaze avtoris pasuxismgebloba da sxva _ da kvlav

wamoiWra avtoriseuli intenciis rekonstruqciis sakiTxi. Seiqmna funda-

menturi naSromebi avtoris “dabrunebis” procesze. literaturuli kri-

tikisa da Teoriis Tanamedrove samecniero kategoriebis irgvliv kamaTma

naTelyo, rom saWiro iyo terminologiis gadaazreba da cvlilebaTa

Setana.

antuan kompanionis azriT, SemoTavazebul meTodTagan arc erTi ar

aris sakmarisi, radgan teqsti SeiZleba iqnas gagebuli, magram ara ax-

snili visime intenciiT; nawarmoebis mniSvnelobis gasaRebi arc nabeWdi

gverdis sityvaTa wyebaSia da arc avtoris intenciebSi; unda daiZlios

cru alternativa _ “teqsti Tu avtori”. Tanamedrove literaturaT-

mcodneobiTi epistemes SemadgenelTa calsaxa interpretacia verasdros

moxdeba.

Son berki moixmobs im waxnagebs, romelTa uaryofa SeuZlebelia da

gamoyofs avtoris intencias rogorc avtoris Canafiqris sruliad

gacnobierebul gamoxatulebas, mwerlis eTikur da esTetikur avtori-

tets, biografiuli fonis seriozulobas da avtorobis istoriul ganzo-

milebas, avtoris sociumis winaSe Riaobisa da SeTxzulis sazrissa da

Sinaarsze pasuxismgeblobis ideas; yuradRebis gamaxvilebas im sakiTxze

ავტორის სტილი დაცულია

162

 

Tu ra zomiTa da sisruliT vlindeba nawarmoebSi avtobiografiuli

TviTgamoxatva.

endriu beneti msjelobs im distanciaze, romelic arsebobs “Tavisi

Tavis veraRmomCen impersonalur sawyissa” da “gamovlenil avtors” So-

ris, “saxelsa da usaxur anonimurobas” Soris, da, bolos, “avtoris

daswrebuloba/dauswreblobasa Tu avtoris sicocxlesa da sikvdils

Soris”.

maTias fraize gamoyofs avtoris Seviwroebis sam etaps, _ for-

malizms, struqturalizmsa da poststruqturalizms. yvela am skolis

naklad mkvlevari asaxelebs funqciuri midgomiT gatacebas, literatu-

ruli masalis srul formalizebas, avtoris dayvanas xerxebis krebsamde

da nawarmoebis esTetikuri bunebis gauTvaliswineblobas.

90-iani wlebis postTeoriul avtorTa cdebi reaqciuli bunebisaa,

romelsac avtoris teqstur funqciamde dayvaniT aRZruli ukmayofileba

ganapirobebs. maT naSromebidanac Cans, rom avtoris aRweris verc erTi

analizuri forma ver iqneba TviTkmari, urTierTCanacvelbadi da meqani-

kuri, damatebiTobis principiT mierTebuli sxvasTan.

Cans, avtoris universaluri Teoriis Seqmnisa da samecniero proeq-

tad realizebis imedi naklebad mosalodnelia. ufro savaraudoa, rom

avtoris Tanamdrove hipoTezis mijnaTa Ziebis dinamika gansxvavebuli

analitikuri da mudmivad urTierTdamazustebeli midgomebis sivrciT

Semoifarglos.

axali Taobis mkvlevrebi gvTavazoben avtoris rogorc “gauqmebuli

centrisa da sazriswarmomqmneli rgolis” “dabrunebis” Temis reaqtuali-

zacias komunikaciur procesSi.

ავტორის სტილი დაცულია

163

 

gamoyenebuli literatura:

averincevi 1994: Аверинцев, С.С. Авторство и авторитет. // Историческая поэтика:

Литературные эпохи и типи художественного сознания. Москва: 1994.

bali 1978: Bal, M. De theorie van vertellen en verhalen: Inleiding in de narratologie. 2.

Ed. Muiderberg, 1980.

bali 1981: Bal, M. The Laughing Mice, or: on Focalisation// Poetics Totay. 1981. Vol. 2.

bali 1982: Bal, M. Notes ofNarrative embedding // Poetics Togey.1981. Vol. 2. 41 – 49.

barti 1987: Барт, Р. Введение в структурный анализ повествовательных текстов (Пер.

с франц) // Зарубежная эстетика и теория литературы XIX-XX вв. Трактаты, статьи,

эссе. М.: 1987.

barti 2002: barti, r. `avtoris sikvdili~ (Targmna malxaz xarbediam).

sjani. Tbilisi: 2002.

baxtini 1963: Бахтин, М.М. Проблемы поэтики Достоевского. М.: 1963.

baxtini 1963: Бахтин, М. М. Проблемы поэтики Достоевского. 2-е изд. Москва: 1963.

baxtini 1965: Бахтин М.М. Творчество Франсуа Рабле и народная культура

средневековья и Ренессанса. Москва: 1965.

baxtini 1979: Бахтин, М.М. Эстетика словесного творчества. Москва: 1979.

baxtini 1975: Бахтин, М. М. Вопросы литературы и эстетики. Москва: 1975.

barti 1989: Барт, Р. Избранные работы. Семиотика. Поэтика. Москва: 1989.

beneti 2005: Bennett , A. The Author / Andrew Bennett. – N.Y. : Routledge, 2005.

berki 1993: Burke, S. The death and return of the author: Criticizm and subieqtivity in

Barthes, Faukault and Derrida. Edinburg. Edinburgh University Press, 1992.

bolSakova 2004: Большакова, А. “Автора теории”. Западное литературоведение ХХ

века : Энциклопедия. Москва: INTRADA, 2004.

boneckaia 1985: Бонецкая, Н. К. «Образ автора» как эстетическая категория. Контекст.

Литературно-теоретические исследования. Москва: 1985.

buti 1968: Booth, W.C. “The Rhetoric of Fiction” and the Poetics of Fictions // Towards

and Poetiks of Fiction / Ed. M. Spilka. Bloomington; London, 1977.

buti 1961: Booth, W.C. The Rhetoric of Fiction. Chicago: 1961.

gei 1963: Гей, Н. К. Искусство слова. О художественности литературы. Москва:

1963.

ავტორის სტილი დაცულია

164

 

ginzburgi 1964: Гинзбург, Л. О лирике. Москва-Ленинград: 1964.

ginzburgi 1941: Гинзбург, Л. Творческий путь Лермонтова. Ленинград: 1940.

ginzburgi 1967: Гинзбург, Л. Пушкин и реалистический метод в лирике // Рус. лит.

1962. № 1.

girSmani 1972: Гиршман, М. М., Орлов Е. Н. Проблема изучения ритма

художественной прозы // Рус. лит. 1972. №2.

gladkovi ... 1961: Гладков А. Мейерхоль, говорит // Новый мир. 1961. № 8.

goeTe 1988: goeTes saubrebi ekermanTan (Targmna akaki gelovanma).

baTumi: 1988.

greimasi 1985: Греймас, А.К. “К теории интерпретации мифологического нарратива”

(Пер. с франц.) // Зарубежные исследования по семиотике фольклора. Сб. статей. Москва:

1985.

grexnevi 1983: Грехнев, В. А. Другое «я» в элегиях Пушкина // Болдинские чтения.

Горький: 1983.

gukovski 1971: Гуковский, Г. А. Реализм Гоголя. Москва: 1971.

dilTai 1964: Diltheу, W. Gesammelte Schriften. Stuttgart: Gottingen: 1964. - Bd. 5. 1.

Hälfte.

dingoti 1993: Diengott, N. Implied Author, motivation and Themr and Their Problematic

Status// Orbis Lit erarum. 1993. Vol. 48. 181-193.

egorovi ... 1985: Егоров, И.В., Константиновская Е.Я. „О формах авторской позиции в

«Мёртвых душах» Н.В.Гоголя” // Поэтика реализма. Межвуз. Сб. Куйбышев: 1985.

elioti: Назначение поэзии. https://vk.com/doc102936083_328730003?hash=b580906b

9fab1e9da3&dl=a980160fadc8641b0b (citirebulia 2014 w.)

vaimani 1980: Вайман, С. Вокруг сюжета // Вопр. лит. 1980. №2.

van deiki 1980: Dijk, T. van. Texstwissenschaft: Eine interdisziplinere Einfuhrung.

Munchen: 1980.

veststeini 1884: Author and Implies Aithor: Some Notes on the Author in the Text < ... >

Amsterdam: 1984.

vilperti 2001: Wilpert, G. von. Sashworterbuch der Literatur. 2001.

vinogradovi 1971: Виноградов. В. В. „Развитие учения художественной речи в

советскую эпоху” // Виноградов В.В. О теории художественной речи. Москва: 1971.

zenkini 2004: Зенкин, С. Критика нарративного разума. «НЛО» 2004, №65.

ავტორის სტილი დაცულია

165

 

Tanamedrove ... 1994: Современное зарубежное литературоведение. 1994.

iakobsoni 1970: Якобсон, Р.О. “Язык в отношении к другим системам

коммуникации” // Якобсон Р.О. Избранные работы. Москва: 1985.

iani 1995: Jan, M. “Narratologie: Methoden und Modelle der Erzehltheorie” //

Literaturwissenschaftliche Theorien, Modelle und Methoden. Eine Einfurung (Ed. A.Nurning).

Trier: 1995.

ilini 1996: Ильин, И.П. “Нарратор” // Современное зарубежное литературоведение:

Энциклопедический справочник. Москва: 1996.

kaizeri 1956: Kayser, W. Das poroblem des Ercehlers im roman// German Quarterly.

vol.29. 1956.

kiknaZe 2008: kiknaZe, z. qarTuli folklori. Tbilisi: Tbilisis

universitetis gamomcemloba, 2008.

kindti ... 2006: Kindt T., Muller H.-H. The implied author. The History and Fortunes of a

Contraversial Concept. Berlin, New York: 2006.

kolesnikovi 2000: Колесников, А. “Проблема субъективности в

постструктурализме”. // Формы субъективности в философской культуре 20 в. (сб. научн.

Трудов). СПб., 2000.

koJevnikova 1994: Кожевниковa, Н.А. Типы повествования в русской литературе. XX

вв. Москва: 1994.

kompanioni 1998: Компаньон, А. Демон Теории. Москва: Издательство им.

Сабашниковых, 1998.

koni 1989: Cohn, D. Fictional versus Historical Lives: Borderlines and Borderline Cases //

The Journal of Narrative Echnique. 1989.

kormani 1971: Корман, Б. О. “Итоги и перспективы изучения проблемы автора” //

Страницы истории русской литературы. Москва: 1971.

kormani 1958: Kopмaн Б. О. Многоголосье в лирике Н. А. Некрасова // Учен. зап. 1958.

kormani 1964: Корман Б. О. Лирика Н. А. Некрасова. Воронеж: 1964.

kormani 1972: Корман Б. Изучение текста художественного произведения. Москва:

1972.

Борисоглебск. пед. ин-та. Вып.4. Борисоглебск: 1958.

ავტორის სტილი დაცულია

166

 

kormani 1974: Корман  Б.  О.  “История  и  реальность  в  книге  о  лирике.  Рец.  на 

монографию  Л.  Гинзбург  «О  лирике»  //  Проблема  автора  в  художественной 

литературе. Ижевск: 1974. Вып. 1. 

kormani 1979: Корман, Б. О. Творческий метод и субъектная организация

произведения // Литературное произведение как целое и проблемы его анализа. Кемерово:

1979.

kormani 1983: Корман, Б. О. Проблема личности в реалистической лирике // Изв. АН

СССР. Сер. лит. и яз. 1983. Т. 42. № 1.

kormani 1986: Корман, Б. О. Лирика и реализм. Иркутск: 1986.

kormani 1987: Корман, Б. О. Проблема автора в художественной прозе Ф. М.

Достоевского. Москва: 1987.

kormani 1992a: Корман, Б.О. О целостности литературного произведения.// Избранные

труды по теории и истории литер атуры. Ижевск: изд-во Удм. ун-та, 1992.

kormani 1992b: Корман Б. О. О соотношении понятий «автор», «характер» и

основной эмоциональный тон». 1992.

kormani ... 1976: Корман, Б. О., Биншток Л. М. “Некрасов и Тютчев: (К типологии

лирических систем)” // Н. А. Некрасов и его время. Калининград: 1976. Вып. 2.

korthalsi 2003: Kkorthals, H. Zwischen Drama und Ercehlung: Ein Beitrag Theorie

geschehensdarstellender Literatur. Berlin: 2003. 

laboki 1963: Llubbock, P. The Craft of Fiction. New York: 1963.

lamerti 1991: Lammert, E. Bauformen des Erzehlens.8., unverenderte Auflage. Stuttgart:

1991.

lixaCovi 1968: Лихачев, Д. С. Внутренний мир художественного произведения //

Вопр. лит. 1968. №8.

losevi 1930: Лосев, А. Ф. Очерки античного символизма и мифологии. Т. 2. Москва:

1930.

lotmani 1970: Лотман, Ю. М. Структура художественного текста. Москва: 1970.

lotmani 1973: Лотман, Ю. М. “Сюжет в кино” // Лотман Ю.М. Семиотика кино и

вопросы киноэстетики. Таллин: 1973.

lotmani 1982: Лотман, Ю. М. “Идейная структура «Капитанской дочки»” //

Пушкинский сборник. Псков: 1982.

leJniovi 1926: Лежнев, А. Борис Пастернаку / Красная новь. 1926. №8.

ავტორის სტილი დაცულია

167

 

mani 1994: Манн Ю.В. “Автор и повествование” // Историческая поэтика.

Литературные эпохи и типы художественного сознания. Москва: 1994.

markoviCi ... 1996: Маркович В.М., Шмид В. (Ред.). Автор и текст. СПб.: 1996.

martinesi... 1999: Martines M., Scheffel M. Einfurung in die Erzehltheorie. Munchen:

1999.

neSke 1980: Neschke, A B. Die Poetik des Aristoteles: Texstsruktur und Teqsbedeutung.

Bd.1: inrpretationen. Frankfurt: Москва: 1980.

niuningi 1989: Nunning A. Grundzuge eines kommunikationstheoretischen Modells der

erzehlerischen Vermittlung. Die Funtionen der Erzehlingstanz in den Romanen George Eliots.

Trier: 1989.

ovsianikov-kulikovski 1909: Овсянико-Куликовский, Д. Гоголь в его произведе-

ниях. Москва: 1909.

ostini 1999: Остин, Дж. Избранное. Москва: 1999.

paduCeva 1996: Падучева, Е.В. “Семантика нарратива” // Падучева Е.В. Семанти-

ческие исследования. Москва: 1996.

perlina 1995: Перлина, Н. “Диалог о диалоге: Бахтин — Виноградов

(1924-1965)” // Бахтинология. Исследования, переводы, публикации. СПб., 1995

piri 2008: Pier, J. After this, therefone because of this// Theorizing Narrativity. Berlin-New

York: 2008.

prinsi 1982: Prince, G. Narratology: The form and Funtioning of Narrative. The Hague,

1982.

prinsi 1987: Prince, G. A Dictionary of Narratology. Lincoln: 1987.

prinsi 1973: Prince, G. A Grammar of Stories: An Introduction. The Hague, 1973.

propi 1976: Пропп, В.Я. Фольклор и деиствительность. Москва: «Наука», 1976.

podSivalova 1964: Подшивалова, Е. А. О художественном хронотопе в романе Н. Г.

Чернышевского «Что делать?” 1964.

Jeneti 1998: Женетт, Ж. “Повествовательный дискурс” // Женетт Ж. Фигуры: В 2т./

Пер. с франц. т.2. Москва: 1998. rable 1979: fransua, r. Aambavi sazareli cxovrebisa pantagruelis

mamis didi gargantuasi (Targmna guram gogiaSvilma). Tbilisi: sabWoTa

saqarTvelo, 1979.

ავტორის სტილი დაცულია

168

 

ratiani 2006: ratiani, i. qronotopi ilia WavWavaZis prozaSi. Tb.:

gamomcemloba “universali”, 2006.

rimari 1989: Рымарь, Н. Т. Введение в теорию романа. Воронеж: 1989.

rimari ... 1994: Рымарь, Н. Т., Скобелев, В. П. Теория автора и проблема

художественной деятельности. Воронеж: 1994.

rimoni 1983: Rimmon, K. Sh. Narrative Fiction. Contemporari Poetics. London: 1983

semiotika ... 1972: Семиотика и искусствометрия: Современные зарубежные

исследования: Сб. переводов. Москва: 1972.

skvoznikovi 1975: Сквозников, В. Д. Реализм лирической поэзии. Становление

реализма в русской лирике. Москва: 1975.

smiti1978: Smith, B. On the Margins of Discourse: The relation Of Literature to Language.

Chicago: 1978.

sozina 2006: Созина, Е. “Категория автора в постфиналистскую эпоху” / Е. Созина //

Литературоведческий сборник. Проблема автора : онтология, типология, диалог :

[сб. научн. работ ]. Вып. 25. Донецк: 2006.)

stejesi1992: Sturgess, P J. M. Narrativy: Theory and Practice. Oxford: 1992.

struqturalizmi ... 1975: Структурализм: «за» и «против». Сб. статей. Москва:

1975.

tamarCenko 1999: Txroba (Введение в литературоведение: Основные пониатия и

терминыю). Москва: 1999.

tinianovi 1977: Тынянов, Ю. Н. Поэтика. История литературы. Кино. Москва: 1977.

ticmani1992: Titmann, M. “Zeit” als sturkturierde und strukturirte Kategorie in sprachli-

chen Texten // Zeit _ raum _Kommunikation. Munchen: 1992.

ticmani1992: Titmann, M. “Semiotische Aspekte der Literaturwissenscgaft:

Literatursemiotik” // Semiotik/Semiotiks. Ein Handbuch zu den zeichentheoretischen Grundlagen

von Natur und Kultur. Berlin: 2003.

tomaSevski 1925: Томашевский, Б.В. Теория литературы. Поэтика. Москва-

Ленинград: 1925.

tomaSevski 1996: Томашевский, Б.В. Теория литературы. Поэтика. Москва: 1996.

toporovi 1993: Топоров, В.Н. “Об эктропическом пространстве поэзии (поэт и текст

в их единстве)”. От мифа к литературе. Москва: 1993.

tulani 1988: Toolan, M. J. Narrative: A Aritical Linguistic Introduction. Nev York: 1988.

ავტორის სტილი დაცულია

169

 

ueleki ... 1978: Уэллек Р., Уоррен О. Теория литературы. Москва: 1978.

uspenski 1970: Успенский, Б. А. Поэтика композиции: Структура художественного

текста и типология композиционной формы. Москва: 1970.

figuti 1975: Fiegut, R. Einlaitung //Literarische Kommunikation/ Ed. R. Fiegut. Kronberg:

1975.

figuti 1996: Фигут, Р. “Автор и драматический текст” // Автор и текст: Сб. ст. /Под

ред. В.М. Марковича и В. Шмида. Спб.: 1996.

forsteri 1927: Forster, E M. Aspects of the Novel. London: 1927.

fraize 1996: Фрайзе, М. “После изгнания автора: Литературоведение в тупике?”

Автор и текст . – С.Пб. : Изд-во С.-Петербургского ун-та, 1996.

freidenbergi 1998: Фрейденбер,г О.М. Поэтика сюжета и жанра. Москва:

Лабиринт, 1997. elmisamarTi: http://www.infoliolib.info/philol/freidenberg/2_0.html#1

freidenbergi 1978: Фреденберг, О.М. Миф и литература дрености. Москва: 1978

fridemani 1965: Friedemann, K. Die Rolle des Erzehlens in der Epik. Darmstadt: 1965.

Smidi 1991: Шмид, В. Андрей Битов _ мастер островидения// Wiener Slawistischer

Almanach. 1991. Bd. 27.

Smidi 2008: Шмид, В. Нарратология. Москва: 2008.

Spilhageni 1967: Spielhagen, F. Beitrage zur Theorie und Technik des Romans. Leipzig:

1983. Reprint: Gottingen: 1967.

Stanceli 1991: Stancel, F.K. Theorie des Erzehlens. Getingen: 1991.

Stempeli 1973: Stempel, W-D. Ercehlung, Beschraibung und der historische Diskurs//

Gescichte, Ereignis und Erzehlung. Ed. R. Koselleck, W.-D. Stempel. Munchen: 1973.

Cetmani 1986: Chatman, S. Story and Discourse: Narrative Structure in Fiction and Film.

Ithaca. London: 1986.

Cetmani 1990: Chatman, S. Comihg to Terms: The Rhetoric of Narrative in Fiction and Film.

Ithaca: 1990.

Cetmani 1990: Chatman, S. Coming to Terms: The Rhetoric of narative in Fiction and Film.

Ithaca: 1990.

Cudakovi 1980: Чудаков, А. П. “В. В. Виноградов и теория художественной речи

первой трети XX века” // Виноградов В. В. Избр. труды: О языке художественной прозы.

Москва: 1980.

ავტორის სტილი დაცულია

170

 

Cudakovi 1992: Чудаков, А.П. “В.В. Виноградов и его теория поэтики” // Чудаков А.П.

Слово вещ мир: От Пушкина до Толстого: Очерки поэтики русских классиков. Москва:

1992.

Wilaia 2005: Wilaia, r. აvtori da sinamdvilis mxatvruli aTvisebi

problemebi. Tbilisi: 2005.

Wilaia 2009: Wilaia, r. teqsti teqstebze. Tbilisi: 2009.

xalizevi 1988: Введение в литературоведение ( Под. Ред. Г.Н. Поспелова). Москва:

1988.

jeimsi 1968: James, H. The art of Fiction// James H. Selected Literary Criticism.

Harmondsworth: 1968.

juli 1980: Juhl, P.D. Interpretation:An Essay in the Philosophy of Literary Criticism.

Princeton: 1980.

hirSi1 967: Hirsh, E.D. Validity in Interpretation. New Haven: Yale University Press,

1967.

hiuni 2008: Huhn, Peter. Event and Eventfulness// Handbook of Narratology. Berlin-New

York: 2008.

ავტორის სტილი დაცულია