Ses dalgalarının teknoloji ve tıp alanlarında pek çok kullanım alanı mevcuttur. Bunlardan biri olan ultrasonografi, bir tıbbi görüntüleme yöntemi olup ses dalgaları yardımıyla vücudun iç kısmında yer alan doku ve organların genel hatlarıyla görülebilmesini sağlar. Bu uygulama ile insan kulağının algılayabileceğinden çok daha yüksek bir frekansa sahip ses dalgaları vücuda verilerek geri dönüş süreleri hesaplanarak incelenen bölgeye ait bir görüntü çıkartılır. Ultrasonun birçok hastalığın teşhisinde, bazı hastalıkların ise girişimsel yöntemlerle tedavilerinde önemli bir payı mevcuttur.

İ ç i n d e k i l e r

Ultrason nedir? Ultrason nasıl çekilir? Ultrason hangi alanlarda kullanılır? Ultrason çeşitleri nelerdir?

Ultrason nedir?Genel tanımı itibariyle ultrason, yüksek frekanslı ses dalgaları yardımıyla vücudun görüntülenmesi işlemidir. Diğer birçok görüntüleme yönteminden farklı olarak ultrasonografide radyasyon olarak tabir edilen X ışınları kullanılmaz. Bu da zararsız bir işlem olması anlamına gelir. Gebelik takiplerinde, bebek ve çocuk hastalıklarında güvenli bir şekilde kullanılabilir. Ultrasonografi işlemi sonucunda elde edilen görüntülerin niteliği, işlemin yapıldığı bölgeye göre farklılık gösterir. Hem ultrasonografi işlemi hem de elde edilen verilerin incelenerek raporlanması ultrasonografi ve diğer görüntüleme yöntemlerine ilişkin ileri düzeyde eğitim almış radyoloji uzmanları tarafından yapılır. Ultrason işlemi, özel bir aygıtın görüntülenmek istenen bölgeye doğrudan temas ettirilmesi şeklinde uygulanır. Ultrason cihazı olarak da adlandırılan bu alet 2 parçadan oluşur. Bunlardan bir tanesi cilde temas ettirilecek olan prob, diğeri ise ses dalgalarını görüntüye dönüştürerek ekrana yansıtan merkezi işleme ünitesidir. Probun temas ettirileceği görüntülenmek istenen bölge, ses dalgalarının tam olarak iletilebilmesi açısından özel bir jelle kaplanır. İşlem sırasında elde edilen görüntüler gerçek zamanlı olup radyolog tarafından monitöre yansıtılarak kontrol edilir.

Ultrasonik ses dalgaları; incelenen organın veya lezyonun boyutuna, yoğunluğunda, homojen olup olmamasına, ısısına ve bunlar gibi daha pek çok faktöre bağlı olarak

saçılma, dağılma, yansıma gibi eğilimlere girer. Bu nedenle elde edilen görüntüler, bunlar göz önünde bulundurularak değerlendirilir. Genellikle büyük ve düz yapılı yüzeylere sahip organ ve oluşumlar ultrasonda en net şekilde görüntülenip değerlendirilebilen olgulardır. Elde edilen görüntülerin incelenerek yapılan tıbbi yorumlamanın geçerliliği, radyologun uzmanlığı, tecrübesi ve başarısı ile doğru orantılıdır.

Ultrason nasıl çekilir?Özellikle gebe kadınlar ve kronik hastalıkları bulunan kişiler başta olmak üzere birçok kişi sağlık taramaları için düzenli olarak ultrasona girer. Ultrasonografide araştırılan bölgenin en net şekilde görülebilmesi ve elde edilecek bulguların doğruluk payının artırılması için hekimlerin ultrason öncesi dikkat edilmesi gerekenler konusunda hastalara gerekli bilgileri vermesi gerekir. Karın ultrasonu gibi birtakım ultrason işlemleri belirli bir süredir aç olmayı gerektirebilir. Bunun yanı sıra kadın üreme organlarına ilişkin hastalıkların araştırılması için yapılan pelvik ultrasonlara girerken hastaların mesanelerinin dolu olması gerekir. Bu gibi hususlara işlem öncesinde gereken özenin gösterilmesi işlemin amacına ulaşabilmesi açısından büyük bir öneme sahiptir.

Ultrasonun çekimine başlanmadan önce radyoloji uzmanı tarafından görüntülenecek bölgenin tamamı şeffaf ultrason jeli ile kaplanır. Bu jel sağlık açısından herhangi bir olumsuz etki oluşturmayan ve sadece bölgenin kayganlaştırılması ve ses dalgalarının iletiminin kolaylaşmasını sağlayan bir maddedir. Su bazlı olması nedeniyle işlem sonrasında su yardımı ile kolaylıkla temizlenebilir. İşlem öncesi hazırlıklar tamamlandıktan ve hastaya gereken bilgiler verildikten sonra ultrason cihazının prob kısmı görüntülenecek bölgenin üzerinde gezdirilerek görüntüler monitörden takip edilir. Görüntüleme sırasında bazı bölgelerde daha iyi ve net bir görüntü elde etmek amacıyla radyolog probu cilde bir miktar bastırabilir. Bu normal bir durumdur ve herhangi bir zararı yoktur. Görüntüleme işlemi tamamlandıktan sonra elde edilen görüntülerden bazı çıktılar alınır ve işleme ilişkin bir rapor düzenlenir. Bu rapor ultrasonu isteyen tıbbi birime gönderilir.

Ultrason hangi alanlarda kullanılır?Vücut içerisinde gözle görülemeyen ve endoskopi yöntemiyle erişilemeyen kısımların görüntülenerek bu bölgelere ilişkin hastalıkların teşhis edilmesi, değişim ve gelişimlerin gözlemlenmesi için geliştirilen ultrasonografi tıp alanında en yaygın şekilde kullanılan görüntüleme tekniklerinden bir tanesidir. Karın boşluğunda yer alan organlar, meme taraması ve gebelik takibi başta olmak üzere pek çok alanda tanı ve tedavi imkanı sunar. Ultrasonun kullanıldığı başlıca alanlar şu şekilde belirtilebilir:

Hamilelerde bebeğin sağlık durumuna yönelik taramalar Kalbin çalışma düzenindeki olası aksaklıkların tespiti Çeşitli enfeksiyonların araştırılması Safra kesesi taşları ve hastalıklarının tespiti Meme ve yumuşak dokularda oluşan tümörlerin araştırılması Kas hastalıklarına yönelik yapılan incelemeler Prostat ve genital bölge hastalıklarınnı araştırılması Kist ve biyopsi tedavilerinde iğne ile yapılan girişimlerde görüntülemenin sağlanması

Tiroit bezi hastalıklarının araştırılması

Ultrason çeşitleri nelerdir?PELVİK ULTRASONOGRAFİ

Kadınlarda rahim ve yumurtalıklar gibi organların hastalıklarına yönelik taramalarda ve hamileliğin ilerlemiş dönemlerindeki rutin takiplerde uygulanan ultrason tekniğidir. Pelvik ultrason öncesinde özellikle işlem kadın üreme organlarına yönelik olarak yapılıyor ise hastanın idrara sıkışık olması gerekir. Birkaç dakika içerisinde tamamlanan kısa süreli bir işlem olup karnın alt kısmından yapılır.

ABDOMİNAL (URANSABDOMİNAL) ULTRASONOGRAFİ

Kendi içerisinde farklı teknikler ve uygulama şekilleri barındıran abdominal ultrasonografi, genel olarak karın boşluğunda yer alan organlara ilişkin hastalıkların araştırılmasında kullanılır. Gebelik döneminde yapılan ultrasonlar da bu gruba girer. Ayrıca karaciğer, safra kesesi, böbrekler, prostat, mide ve bağırsakların görüntülenmesinde de tercih edilir. 3 veya 4 boyutlu ultrason, doppler ultrasonu, renkli ultrason gibi tekniklerden uygun olanı tercih edilerek işlem gerçekleştirilebilir.

TRANSVAJİNAL ULTRASONOGRAFİ

Transvajinal ultrasonografi kadın üreme organlarının görüntülenmesinde pelvik ultrasona oranla çok daha net görüntülerin elde edilebilmesine imkan tanıyan bir ultrasonografi tekniğidir. Bu yöntemle yapılan görüntülemelerde ultrason probu vajina içerisine yerleştirilir. Ses dalgaları vajina içerisinde iletilir ve rahim, yumurtalıklar gibi üreme organlarının bu şekilde görüntülenmesi ile elde edilen sonuçların yanılma payı çok daha küçüktür. Probun vajene yerleştiriliyor olması nedeniyle cinsel anlamda aktif olan kadınlarda uygulanan bu teknikte işlem öncesinde mesanenin dolu olması gerekmez.

3 VE 4 BOYUTLU ULTRASON UYGULAMALARI

Genellikle gebelerde bebeğin net bir şekilde görülebilmesi, hareketlerinin gözlenmesi, uzuvlarının incelenebilmesi ve bazı yapısal hastalıkların tespit edilebilmesi amacıyla isteğe bağlı olarak uygulanan bir ultrason yöntemidir. 2 boyutlu ultrasona oranla elde edilen görüntüler çok daha nettir ve bu yöntemle bebeğin cinsiyetinin tespit edilmesi de oldukça kolaydır.

RENKLİ DOPPLER ULTRASONOGRAFİSİ

Diğer ultrason tekniklerinden farklı bir görüntüleme imkanı sunan renkli doppler ultrasonu ile damar hastalıklarının araştırılması, doku ve organlardaki kan damarlarının dağılımının incelenmesi ve dolayısıyla tümörlerde kanserleşme eğilimlerinin araştırılması mümkündür. Ayrıntılı ultrason ve detaylı ultrason olarak da adlandırılır. Aynı zamanda kan akışının yönü, olası damar tıkanıklıkları ve tıkanıklığa neden olan sorunlar bu ultrason tekniği ile tespit edilebilmektedir. Gebelerde de bebeğe ilişkin gelişim geriliği gibi durumların saptanmasında da doppler ultrason tekniğinin kullanımı söz konusu olabilmektedir.

Bunların haricinde ekokardiyografi, mamografi gibi incelenen bölgeye özgü olarak şekillendirilmiş renksiz veya renkli ultrason teknikleri de mevcuttur. Belirtilen

ultrasonografi çeşitlerinden hangisinin uygulanması gerektiğine hastanın durumu, yaşı, cinsiyeti, hastalığın bulunduğu bölge ve ilerlemişlik düzeyi gibi hususlar göz önünde bulundurularak ultrason isteğini yapan hekim tarafından karar verilir. Eğer siz de genel bir ultrason uygulaması ile sağlık taramasından geçmek veya herhangi bir hastalığınıza yönelik rutin kontrollerinizi yaptrımak istiyorsanız, bir sağlık kuruluşuna başvurarak muayeneden geçebilir, ultrasonografi için randevunuzu alabilirsiniz.