ayuttaya กรณีศึกษานครประวัติศาสตร์...

พระนครศรอยทธยาแ ห ล ง เ ร ย น ร ช า ง พ น บ า น

1

!"#$%&'(

กรณศกษานครประวตศาสตร พระนครศรอยธยาและบรเวณใกลเคยง

ชไมพร พรเพญพพฒน : เรยบเรยง

พระนครศรอยธยาแหลงเรยนรงานชางพนบาน

พระนครศรอยทธยาแ ห ล ง เ ร ย น ร ช า ง พ น บ า น2

!"#$%&'(

หนงสอพระนครศรอยธยา : แหลงเรยนรงานชางพนบานเลมน เปนหนงสอ 1 ใน 3 เลม ตามโครงการวจยและพฒนาแหลงเรยนรสำหรบการศกษาตลอดชวต : กรณศกษานครประวตศาสตรพระนครศรอยธยาและพนทใกลเคยง ซงสำนกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาตดำเนนการวจยเพอเตรยมดำเนนการพฒนาแหลงเรยนรนำรองสำหรบสงเสรมการดำเนนงานและการจดตงแหลงการเรยนรตลอดชวต ตามมาตรา 25 ของพระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ. 2542

จงหวดพระนครศรอยธยาเปนจงหวดทมความสำคญทางดานประวตศาสตรของประเทศ การเปนเมองหลวงยาวนานถง 417 ปมพระมหากษตรยปกครองแผนดนสบตอกนมาถง 34 พระองค ไดสงสมภมปญญาใหเปนองคความรของแผนดนสบตอมาจนถงปจจบนในหลากหลายสาขา ซงความรงโรจนของกรงศรอยธยาในอดตไดรบการกลาวขานจากชาวตางชาตทเขามาตดตอคาขายและเจรญสมพนธไมตรวาเปนมหานครทมความเจรญทงดานอกษรศาสตร ประตมากรรมจตรกรรม ประณตศลป เครองปนดนเผา สถาปตยกรรม มความงดงามดวยศลปวฒนธรรมอนลำเลศ ยากทจะหาแผนดนใดในภมภาคเสมอเหมอน

คำนำ


3

!"#$%&'(

แมกรงศรอยธยาจะผานพนความรงโรจนในฐานะเมองหลวงของประเทศไปแลวแตความเปนพระนครศรอยธยาทแสดงใหเหนถงความยงใหญในอดตยงคงดำรงอย โดยเฉพาะอยางยงในความเปนมหานครแหงการเรยนร ซงมแหลงเรยนรใหศกษาสบเนองจากความเปนเมองหลวงในอดตสวถชวตปจจบน

หนงสอพระนครศรอยธยา : แหลงเรยนรงานชางฝมอพนบาน เปนสอสงพมพเพอการเรยนรและการเพมพนประสบการณเบองตนจากแหลงเรยนรสำหรบการจดการศกษาในระบบ การศกษานอกระบบ และการศกษาตามอธยาศย ทใชเปนแนวทางสำหรบการศกษา คนควา เรองราวตางๆ ตามความสนใจของแตละคน โดยมงเนนแหลงเรยนรประเภทงานชางพนบานเปนสำคญ

สำนกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต หวงวาหนงสอเลมนจะมสวนอยางสำคญในการปฏรปการเรยนรโดยใชแหลงเรยนรใหเกดประโยชนสงสดแกผเรยนทงการศกษาในระบบ การศกษานอกระบบ และการศกษาตามอธยาศย

(นายรง แกวแดง)เลขาธการคณะกรรมการการศกษาแหงชาต


!"#$%&'(

สารบญหนา

จากกรงศรอยธยาถงจงหวดพระนครศรอยธยาดนแดนแหงงานชางมออาชพ 1

พลกตำนาน : ภมปญญาหตถกรรมยคกรงศรอยธยา 2การสบสานภมปญญาหตถกรรม ดานงานชางในจงหวดพระนครศรอยธยา 7แหลงเรยนรและแหลงสบสานงานชางในจงหวดพระนครศรอยธยา 9

ชางตมดอรญญกทบานไผหนอง ตำบลทาชาง อำเภอนครหลวงชางสานปลาตะเพยนใบลานททาวาสกร 11

ทาวาสกร แหลงงานชางสานปลาตะเพยนใบลาน 11จากความเชอสงานชาง 12กอนสานปลาตะเพยนใบลาน 15วสดในการทำปลาตะเพยนใบลาน 16การสานแมปลาตะเพยน 19รายไดของชางสานปลาตะเพยนใบลาน 31การตลาดของงานชางสานปลาตะเพยนใบลาย 31ทศทางหตถกรรมปลาตะเพยนใบลานในอนาคต 32


5

!"#$%&'(

หนาชางทำบานทรงไทยทบางปะหน 34

บางปะหนแหลงสบสานการทำบานทรงไทย 34บานทรงไทย งานฝมอชางชนคร 35คตในการสรางบานทรงไทย 39กอนสรางบานปรงเรอน 41การปลกบานทรงไทย 47รายไดของชางทำบานทรงไทย 52การตลาดของงานชางทำบานทรงไทย 52ทศทางงานชางทรงไทยในอนาคต 53

ชางปนหมอดนทคลองสระบว 54คลองสระบวอดตบานหมอ 54ปนหมอ งานชางในสายเลอดคนคลองสระบว 55กอนปนหมอดน 56การปนหมอดน 59รายไดของชางปนหมอดน 63การตลาดของงานชางปนหมอดน 64ทศทางงานหตถกรรมปนหมอดนในอนาคต 65

ชางทำอฐมอญทบางบาล 67บางบาลแหลงสบสานอาชพโบราณ 67อฐมอญรากฐานโบราณสถานไทย 68กอนทำอฐมอญ 69การทำอฐมอญ 73


!"#$%&'(

หนารายไดของชางทำอฐ 78การตลาดของงานชางทำอฐ 78ทศทางงานชางทำอฐในอนาคต 79

ชางปนตกตาชาวบานทพระนครศรอยธยา 80พระนครศรอยธยาแหลงงานชางพนบาน 80จากตกตาชาววงสตกตาชาวบาน 81กอนปนตกตาชาวบาน 86การปนตกตาชาวบาน 88รายไดของชางปนตกตาชาวบาน 91การตลาดของงานชางปนตกตาชาวบาน 91ทศทางงานชางปนตกตาชาวบานในอนาคต 92

ชางตมดอรญญกทบานไผหนอง 93บานไผหนองแหลงกำเนดงานตมดของไทย 93ชอมดอรญญกมทมา 96ประเพณไหวคร 97กอนตมดอรญญก 98การตมดอรญญก 100รายไดของชางตมดอรญญก 102การตลาดของงานชางตมดอรญญก 102ทศทางงานชางตมดอรญญกในอนาคต 103


7

!"#$%&'(

หนาชางแกะสลกหนทรายทประตชย 104

ประตชยแหลงงานชางแกะสลกหนทราย 104งานแกะสลกหนทรายของไทย 105ชนดของงานแกะสลกหนทราย 107กอนการแกะสลกหนทราย 108การแกะสลกหนทราย 110รายไดของชางแกะสลกหนทราย 112การตลาดของงานชางแกะสลกหนทราย 112ทศทางงานแกะสลกหนทรายในอนาคต 113

พระนครศรอยธยา แหลงรวมและสบสานพฒนางานชาง114บรรณานกรม 117


!"#$%&'(

พระนครศรอยธยา แหลงเรยนรงานชางพนบานสงพมพ สกศ. อนดบท 110/2545พมพครงท 1 พฤษภาคม 2545จำนวน 1,000 เลมจดพมพเผยแพร กลมงานนโยบายและแผน ศาสนา ศลปะและวฒนธรรม

สำนกนโยบาย แผน และมาตรฐานการศกษา ศาสนาและวฒนธรรมสำนกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาตถนนสโขทย เขตดสต กรงเทพฯ 10300โทรศพท 0-2668-7110-24 ตอ 2428,2432โทรสาร 0-2669-7736,0-2243-2787เวบไซด http://www.onec.go.th

สำนกพมพ หางหนสวนจำกด ภาพพมพ296 ซอยจรญสนทวงศ 40 ถนนจรญสนทวงศแขวงบางยขน เขตบางพลด กรงเทพฯ 10700โทรศพท 0-2433-0026-7, 0-2433-8586โทรสาร 0-2433-8587

306.47 สำนกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาตส 691 พ พระนครศรอยธยา แหลงเรยนรงานชางพนบาน

ชไมพร พรเพญพพฒน, กรงเทพฯ : 2545.128 หนาISBN 974-241-420-31. แหลงการเรยนร-พระนครศรอยธยา 2. งานชางพนบาน3. ชไมพร พรเพญพพฒน 4. ชอเรอง

พระนครศรอยธยาแ ห ล ง เ ร ย น ร ง า น ช า ง พ น บ า น

1

ศลปหตถกรรมไทยมความสมพนธใกลชดกบวถความเปนอยของคนไทยมาตงแตสมยโบราณ เนองจากงานหตถกรรมแตละชนแตละประเภทนน เกยวของกบการดำรงชวตของผคน ทกระดบ ตงแตในหมชนชนสงจนถงสามญชน ตงแตงานชางหลวงในรวในวงจนถงงานชาง พนบานสามญชนทวไป

ในอดตกรงศรอยธยาเปนแหลงรวมภมปญญาชางชนครมากมายไมวาจะเปนงานประตมากรรม จตรกรรม ประณตศลปเครองปนดนเผา งานสถาปตยกรรม ลวนแตเปนภมปญญาสงสม ทมคณคางดงาม และมความหมายแกชวตของชาวกรงศรอยธยาทงสน

ปจจบนงานชางบางประเภทสญหายไปกอนจะมการสบสานสยคปจจบน แตงานชางบางประเภทยงคงอยและไดรบการอนรกษสบสานการทำจากรนสรน ทงนรวมไปถงงานชางทรเรมทำกนในภายหลง ดงนนในวนนการสบสานงานชางฝมอจากกรงศรอยธยาถงจงหวดพระนครศรอยธยากยงคงมรองรอยใหเปนถงความเปนคนมฝมอเชงชางอยมใชนอย

1 จากกรงศรอยธยาถงจงหวดพระนครศรอยธยาดนแดนแหลงงานชางมออาชพ

พระนครศรอยธยาแ ห ล ง เ ร ย น ร ง า น ช า ง พ น บ า น2

พระนครศรอยธยาจงยงคงเปนแหลงงานชางมออาชพไมเปลยนแปลง

พลกตำนาน : ภมปญญาหตถกรรมยคกรงศรอยธยาภมปญญาดานหตถกรรมของกรงศรอยธยามการบนทกเปน

หลกฐานไวคอนขางมากและชดเจน กโดยชาวตางประเทศทเขามาตดตอคาขายหรอเขามารบราชการในกรงศรอยธยาเสยเปนสวนใหญ

สมเดจพระเอกาทศรถเปนพระมหากษตรยพระองคแรกทรเรมการตอเรอสนคาแบบเรอกำปน พระองคสงราชทตไทยไปยงวลนดาในป พ.ศ. 2149 และไดขอชางตอเรอจากวลนดามาเปนครสอนคนไทยตอมาในรชกาลสมเดจพระเจาทรงธรรมไดมชางวลนดาหลายแขนงมารบราชการภายใตพระบรมโพธสมภารของพระเจาแผนดนไทย ชางตางๆ นน ไดแก ชางไม ชางตอเรอ ชางถมเปนตนดงนน จงพออนมานไดวางานชางเฟองฟไมนอยในแผนดนอยธยา

การชางตอเรอยงคงดำเนนมาอยางสมำเสมอในสมยอยธยาทงในสมยสมเดจพระเจาปราสาททอง สมเดจพระนารายณมหาราชสมเดจพระเจาอยหวทายสระ ทำใหเกดขอสนนษฐานวา นาจะมอตอเรออยตามรมแมนำลำคลองไมนอยเลยทเดยว

ในสมยสมเดจพระเจาอยหวบรมโกศถงกบตองมประกาศวา“แตนสบไปเมอนานำอยาใหผใดตอสำเภาแตอำเภอใจเปนอนขาดทเดยว ถาผใดจะตอสำเภา จำเพาะใหกราบทลพระกรณากอน ตอทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหตอ จงตอได ถาผใดลอบลกตอสำเภาเปนโทษ ลงพระราชอาญา เฆยนยกหนง 30 ท แลวใหเรยกเอา


3

คารบสง คาทลฉลอง คาหมาย ทองแทง หมก คาธรรมเนยมใหครบแลวใหพนโทษ ตอสำเภาสบไป” เนองจากมพอคาทงคนไทยและตางชาตนยมมาตอเรอสำเภาในเมองไทย จนไมมไมใชในงานอน

นอกจากงานชางตอเรอแลวชาวกรงศรอยธยายงไดคดประดษฐกระเดองเปนเครองตำขาว จนเปดเปนกจการสขาวขน และกลายเปนชองทางทำกนใหมคนตงโรงสขาวขนทกรงเทพฯ ในภายหลงดงปรากฏในหนงสอภมสถานกรงศรอยธยาวา

“บานวดสมอ วดขนน วดขนานนน ชาวบานแขวงเมองวเศษ-ไชยชาญลองเรอบรรทกขาวเปลอกมาจอดขาย และชาวบานนนตงโรงส โรงกระเดองสเขาซอมเขา ขายโรงเลา แลสำเภาหนง”

ในดานหตถกรรมการทอผานน ในสมยอยธยากทำกนในวงกวาง แมจะมคณภาพไมดเทาของชาวตางประเทศทนำเขามาคาขายในไทย ดงททานราชทตลาลแบรไดกลาวถงไววา

“ชาวสยามทอผาดวยดาย ปนดายฝายบางเลกนอย แตหยาบและหนา ทำลายเปนสสน ปาย ๆ เขาไว ไมนาดและทอกนแตในเมองหลวง ดวยชาวสยามไมไดพยายามสำรองเครองมอทจะทอไวจงไมไดทอแพร ไหม หรอสานขนแกะ และนำสลบสเปนลวดลายอยางใด ๆ ขนแกะในสยามกหายาก ชาวสยามเขาใจปกกรอง ฝมอ และความคดทปกกรองกนาชมนาสรรเสรญ”

ในสมยสมเดจพระนารายณมหาราช พระองคทรงสงเสรมการเลยงไหมของราษฎรอยางแพรหลาย เพอลดการซอไหมและแพรจากตางประเทศ หนงสอภมสถานกรงศรอยธยากลาวถง โรงเลยงไหมวา ตงอยท ถนนโรงไหมทางดานตะวนตกของคลองทอ และ


สนนษฐานวาโรงไหมนตงขนในรชกาลของพระองค รวมไปถงการทพระองคทรงสงซอแกะจากเมองปตตาเวย เกาะชวา และจากอนเดยเพอประโยชนทางการทอผาอกดวย

การทำเครองปนดนเผาในสมยอยธยากม เนองจากคนไทยนยมใชเครองปนดนเผามาตงแตโบราณ และดนตามแมนำ ทองนาของแผนดนอยธยา กเหมาะทจะปนเปนเครองใชไมนอย

แหลงเครองปนดนเผาทสำคญในสมยอยธยาอยทบานหมอ(ปนหมอขาวหมอแกง) บานกระเบอง (ทำกระเบอง) ในทงขวญทางตะวนตกของคลองสระบว และทบานคนท (ปนกระโถน ตะคน ชางมา ตกตา) บรเวณทงแกว ฝงตรงขามกบทงขวญ

หนงสอภมสถานกรงศรอยธยากลาวถงเรองเครองปนดนเผาของชาวกรงศรอยธยาไวหลายตอน อาท

“บานถาราบรบพะเนยงหไวขายจน แขก ฝรงวสนดา ซอไวใสคราบ ใสปน”

เปนการกลาวถงความนยมซอของชาวเรอตางประเทศตอไหชนดหนงของไทยทมหชอ “ผะเนยง” หรอ “พะเนยง”

หมอดนเผาบานคลองสระบวมการสบสานการทำมาจนถงทกวนน


5

ในสมยอยธยามชางทำของใชดวยโลหะ ไมวาจะเปนเทวรปพระพทธรป ขนนำพานรอง จอก ตลบ ชอน โดยทำจากเงนและทองเหลอง

หนงสอภมสถานกรงศรอยธยาพรรณนาถงเคร องประดบกายททำดวยเงนฝมอชางโลหะสมยอยธยาวาม “ขน จอก ผอบ ตลบเงนเอว แลถมยาดำ สายสอง กำไล ปนปกจก พรกเทด กจบปง”ทำใหทราบวาคนในสมยอยธยาใชภาชนะเครองประดบชนดใดบางททำดวยโลหะ

เครองใชภาชนะตาง ๆ ทชาวกรงศรอยธยาประดษฐดวยโลหะนอกเหนอจากทกลาวมายงม ขนทองเหลอง มแหลงทำสำคญอยทยานวงไชย ทางตะวนตกเฉยงใตของเกาะกรง ของมคมและของใชอยางหยาบมแหลงทำอยทยานสามมา ผอบและเตาปนทองเหลอง มแหลงทำอยทบาน เกาะขาด มดพรา และครกเหลกมแหลงทำอยทยานสมพะน บาตรบมแหลงทำอยทบานรามเทวะ สวนการหลอพระพทธรปมแหลงทำอยท ยานวดกระช รมคลองในไกทางทศตะวนออกของสะพานชกน

การรวมกล มก นทำงานช างโลหะของคนไทยในสม ยอยธยานนมเพยงแหงเดยวคอทบานชางเงน ระหวางยานหนาพระกาฬกบยานผาปาเหลองใกลวดปาไน วากนวาชางทนมงานทำไมขาดมอ ชาวบานมกจะนำเงนมาใหต มาประดดประดอย เปนเครองประดบเปนสวนใหญ เนองจากในสมยกอนไมมธนาคารบรการรบฝากเงน ชาวบานทไมอยากเกบเงนไวกบตวกนำเงนของตนไปทำขาวของเครองใชดงกลาว


เครองจกสาน เปนงานศลปหตถกรรมอยางหนงทมการทำอยางแพรหลายกวางขวาง ไมวาจะเปนเครองใชในการตกนำอยางคร เครองใชในครวเรอนอยาง เสอ กระจาด กระบง ตะกรา เครองใชในการจบสตวนำอยาง ลอบ ไซ อจ ของ เหลานเปนตน สวนใหญเปนการทำไวใชเอง มบางแหงทำไวขาย เชน ทบานทายคมการทอเสอลนไต เปนตน

การทำเครองประกอบเรอนในสมยกรงศรอยธยา เปนงานชางอกแขนงหนงทมการทำกนไมนอย ทงการทำวงกบประต วงกบหนาตาง การทำฝาปะกน การสรางเรอนเครองผก เรอนเครองสบ การทำประตโบสถ ประตพระราชวง เนองจากในสมยอยธยาไทยคาขายกบตางประเทศ ทำใหมเครองมอเกยวกบงานไมมากขนชางทำงานไดอยางสะดวกรวดเรว

บานทรงไทยฝมอชางทบางปะหนจงหวดพระนครศรอยธยา


7

ทงหมดนเปนงานศลปหตถกรรมทกอกำเนดขนในแผนดนกรงศรอยธยา บางแขนงไดรบการอนรกษสบสานมายงปจจบน บางแขนงพลดหลนสญหายไปกบกาลเวลาและถกกลนไปกบเทคโนโลยใหม ๆ ทเขามาจนเกอบจะแทนทลมหายใจเกา ๆ ของงานชางไทย

การสบสานภมปญญาหตถกรรม ดานงานชางในจงหวดพระนครศรอยธยา

แมกรงศรอยธยาจะมไดเปนเมองหลวงของไทยอกตอไปแลวแตภมปญญาหตถกรรมดานงานชางหลายอยางยงคงไดรบการสบสานมาจนถงปจจบน

งานชางตงแตในอดตทยงคงไดรบการอนรกษฟนฟใหอยคพระนครศรอยธยามดงน

1. กงไมไผสานทตำบลปากกราน อำเภอพระนครศรอยธยา2. พดไมไผ ทตำบลบานแพรก อำเภอบานแพรก ตำบล

กบเจา ตำบลบานคลง ตำบลพระขาว และตำบลสะพานไทย อำเภอบางบาล

3. ตะกราหวาย ทตำบลคลองนอย อำเภอบานแพรก ตำบลตลาดงา ตำบลบานกระทม ตำบลหวเวยง และตำบลบานโพธอำเภอเสนา

4. งอบใบลาน ทตำบลทบนำ ตำบลตานม ตำบลบางนาราตำบลเสาธง ตำบลขวญเมอง ตำบลบางปะหน ตำบลบางเดอ ตำบลหนสง ตำบลตาลเอน ตำบลบานขอ ตำบลบางเพลง และตำบลลอำเภอบางประหน


5. ปลาตะเพยนใบลาน ทตำบลทาวาสกร และตำบลประตชย อำเภอพระนครศรอยธยา

6. เครองประดบมก ทตำบลประตชย ตำบลทาวาสกรอำเภอพระนครศรอยธยา ตำบลขวญเมอง อำเภอบางปะหน

7. มดอรญญก ทบานตนโพธ ตำบลทาชาง และทตำบลสามไถ อำเภอนครหลวง

8. หมอดน ทตำบลคลองสระบว อำเภอพระนครศรอยธยา9. ตกตาชาวบาน ทตำบลกระมง อำเภอพระนครศรอยธยา10. ดอกไมประดษฐจากตนโสน ทตำบลคลองสวนพล

อำเภอพระนครศรอยธยา11. ผลตภณฑจากไมแกะสลก ทตำบลบานใหม อำเภอ

พระนครศรอยธยา ตำบลพทเลา อำเภอบางปะหน12. งานสลกหนทราย ท อำเภอบางปะหนและอำเภอ

พระนครศรอยธยา13. ซอดวง ซออ ทตำบลหวรอ อำเภอพระนครศรอยธยา14. หวโขน ทตำบลทาวาสกร อำเภอพระนครศรอยธยา15. ผาฝายทอ ทตำบลหนสง อำเภอบางปะหน ตำบล-

นำเตา อำเภอมหาราช16. ผลตภณฑจากผาใยสงเคราะห ทตำบลภเขาทอง อำเภอ

พระนครศรอยธยา17. บานทรงไทย ทตำบลโพธสามตน อำเภอบางปะหน18. อฐมอญ ตำบลพระขาว อำเภอบางบาลจากงานหตถกรรมตางๆ ทยงคงอยคแผนดนอยธยาทำให


9

สามารถทราบไดวา ความเปนเมองชางชนครตงแตอดตของอยธยาไมไดลมสลายตามเหตการณการเสยกรงแตอยางใด และไมเพยงแตอนรกษงานชางดงเดมไวเทานน ยงมงานชางมากมายเพมพนขนภายหลง ซงลวนสรางชอเสยงใหแกจงหวดพระนครศรอยธยา โดยเฉพาะในหมนกทองเทยวทเขามาเยยมชมอดตราชธานของไทยแหงน

แหลงเรยนรและแหลงสบสานงานชางในจงหวดพระนครศรอยธยา

ความเปนนครแหงภมปญญาของกรงศรอยธยาทำใหมเรองราวนาสนใจอยเปนจำนวนมากทงเรองราวในอดตและเรองราวในปจจบน ในสวนของความเปนแหลงเรยนรจงหวดพระนครศรอยธยากมอยมากมายในหลากหลายสาขาทงในตวเกาะเมองและรอบนอกของเกาะเมอง

ต อจากน จะเป นส วนหน งของแหล งเร ยนร ห ตถกรรมงานชางในจงหวดพระนครศรอยธยา ทเปนวถชวตของคนทมชวตอย ในปจจบนท สามารถสอบถามหรอเรยนร ว ธคด วธทำงานของทานได ซงขอยกมาเปนแหลงเรยนรใน 7 กรณ ดงน

1. ชางสานปลาตะเพยนใบลาน ทบานทาวาสกร2. ชางทำบานทรงไทย ทบางปะหน3. ชางปนหมอดน ทคลองสระบว4. ชางแกะสลกหนทราย ทพระนครศรอยธยา


ชางตมดอรญญกทบานไผหนอง ตำบลทาชางอำเภอนครหลวง

5. ชางทำอฐมอญ ทบางบาล6. ชางตมดอรญญก ททาชาง7. ชางปนตกตาชาวบาน ทกระมง


11

2ชางตมดอรญญกทบานไผหนองตำบลทาชาง อำเภอนครหลวงชางสานปลาตะเพยนใบลานททาวาสกร

ทาวาสกร แหลงงานชางสานปลาตะเพยนใบลานทาวาสกรเปนตำบลหนงของอำเภอพระนครศรอยธยา พนท

สวนใหญอยรมแมนำเจาพระยา นบเนองแตอดต ชาวไทยมสลมทมอาชพลองเรอขายสนคาไดเขามาอยอาศยในทองถนน พวกเขาตองคาขายขนลองโดยมแมนำเจาพระยาเปนเสนทางเดนเรอ ใชชวตในเรอเปนแรมเดอน และมหลายคราวทตองอยบนเรอหลายเดอน กวาทจะลำเลยงสนคาขนลองจากแหงหนงไปยงอกแหงหนง

ดวยชวตทอยกบนำ ยามวางจงคดหาทำงานหตถกรรมขนในทสดกมาลงเอยทปลาซงสานขน และยงคงสบสานมาจน

วนทน มพลกจกบงานสานปลาตะเพยนใบลานททำมาตงแตเยาววย


ถงปจจบน ดงจะเหนไดจากงานชางสานใบลานฝมอประณตของกลมชางสานปลาตะเพยนใบลาน หม 4 ตำบลทาวาสกร อำเภอพระนครศรอยธยา จงหวดพระนครศรอยธยา ทยงคงยดในวชาชพชางของตนอยางเหนยวแนน

จากความเชอสงานชาง

งานศลปหตถกรรมประเภทจกสาน อนเปนงานชางทแสดงถงภมปญญาในการประดดประดอย ไดกลายเปนสวนสำคญในชวตคนไทยมานานแลว ไมวาจะเปนการนำไมไผมาจกสานเปนตะกรานำตนหญามาสานเปนกระเปา ตลอดจนการนำวสดธรรมชาตชนดตางๆ มาสานเปนเครองใชไมสอยมากมาย รวมไปถงของประดบตกแตงบานนานาชนด

"ปลาตะเพยนใบลาน" กเปนหนงในงานชางทชาวกรงเกาอนรกษสบสานไวเปนมรดกแผนดนพระนครศรอยธยา

ปลาตะเพยนหลากสทนกทองเทยวตางชาตนยม


13

ปลาตะเพยนใบลานเปนเครองแขวนทใชใบลานสานขนรปจำลองตวปลาตะเพยนของจรง พรอมสวนประกอบอน ๆ ผกรวมกนเปนพวง คลายฝงปลาตวนอย ๆ ทแหวกวายไปตามสายนำ โดยมแมปลาตะเพยนคอยคมดแล สนนษฐานวามมาแตสมยอยธยาเปนราชธาน ดวยมหลกฐานปรากฎเปนลายลกษณอกษรในคำใหการขนหลวงวดประดทรงธรรม มขอความตอนหนงกลาวถงตลาดแหงหนงทมปลาตะเพยนใบลานขายอย

"ถนนยานปาโทน มรานขาย ทบ โทน เรไร ปแกว จองหนองเพลย ขลย และหบไมอโลก ไมตะแบก ไมขนนใสผา แลชางมากระดาษปลาตะเพยนใบลาน จงโจ ชอตลาดปาโทน"

เกยวกบการนำใบลานมาสานเปนเครองแขวนปลาตะเพยนใบลานนมความเชอเก ยวกบความเปนมาหลายประการดวยกนแตทนาสนใจมอย 2 ประการดวยกน คอ

ประการแรก จากคตความเชอวาปลาตะเพยนเปนเครองหมายแสดงความอดมสมบรณ ความมงคง และโชคลาภ ดงปรากฎในสำนวนทพอคาแมขายในสมยกอนรองเมอแรก ตงหาบของขายวา

"แมปลาตะเพยน ชางเวยนชางแวะขายดบขายด มงมเยอะแยะ"

ดวยเหตน คนสมยกอนจงแขวนพวงปลาตะเพยนใบลานไวเหนอเปลนอนของเดกนอย และเสรมความเปนสรมงคลดวยการแขวนไวตามประตหนาตาง


ประการท 2 กลาวกนวาผทรเรมสานปลาตะเพยนใบลานเปนชาวไทยมสลม ซงกอนหนาทจะเขามาตงถนฐานอยทบานทาวาสกรนพวกเขาใชชวตสวนใหญอยบนเรอ บนแพ เพราะตองลองเรอไปคาขายเครองเทศตามลำนำดวยเปนอาชพของตน จากวถชวตทคนชนกบสายนำ หากคดจะหาของเลนสกอยางใหลกหลานไดเพลดเพลนเจรญใจ กตองเลอกเอาสงของทอยใกลตว ซงกคอเจาปลาทแหวกวายอยในนำนนเอง แตเดมชาวบานรานถนไมไดเรยกเครองแขวนททำจากใบลานชนดนวาปลาตะเพยนใบลานดงเชนวนน พวกเขาพากนเรยกวา"ปลาใบลาน" หรอ "ปลาโบราณ" นานวนเขาชอ "ปลาตะเพยนใบลาน" จงผดขนมา เพราะรปรางลกษณะของตวปลาทไปพองกบปลาตะเพยนของจรงเขา รวมกบชอวสดทนำมาประดษฐหรอใบลานนนเอง

ชาวบานทาวาสกรเลาวา สมยกอนปลาตะเพยนใบลานไมไดมสสนสดใสสวยงามอยางทกวนน ชาวบานสานปลาใบลานขนงาย ๆโดยทำเพยงตวเดยวเทานน เมอคดจะตกแตงใหดดกทำเพยงทาส"รงค" ทมสเหลองซด ๆ ไดจากธรรมชาต ผสมนำมนวานช แลวกนำไมมาเสยบตวปลาแขวนไวเหนอเปลใหเดกนอยไดมองเพลน สทนำมาทานหลดลอกงาย ไมทนทานเหมอนสทนำมาทาในปจจบน

ในสมยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว รชกาลท 6มขาราชการบำนาญทานหนงไดคดเขยนลายตกแตงบนตวปลาตะเพยนใบลานและเครองประกอบดวยสนำมนขน แลวนำออกจำหนายในยานสะพานหน ซงตอมากมคนทำเลยนแบบ


15

ปลาตะเพยนสแดงทไดรบความนยมมากทสด

ปจจบนความนยมในการนำปลาตะเพยนใบลานมาเปนเครองแขวนนอยลง ในกรงเทพฯ เองกไมมคนทำแลว ถงมกคงจะเปนรายยอย ๆ มเพยงบานทาวาสกร อำเภอพระนครศรอยธยา จงหวดพระนครศรอยธยา แหงเดยวเทานนททำเปนสนคาออกจำหนายเปนแหลงใหญในภาคกลาง แมจะไมใชผสบเชอสายชางสานปลาตะเพยนใบลานมาตงแตสมยอยธยากตาม แตกมอาชพสานปลาตะเพยนใบลานขายมานานถงสามชวคนแลว

กอนสานปลาตะเพยนใบลานสวนประกอบของเครองแขวนปลาตะเพยนใบลานเครองแขวนปลาตะเพยนใบลานนมสวนประกอบสำคญ

อย 6 สวนดวยกน คอ1. แมปลา คอปลาตะเพยนตวใหญทสดในพวง มอยตวเดยว2. ลกปลา คอปลาตะเพยนตวเลก หลายตว3. กระโจมปลาหรอกระจงบน คอสวนทมลกษณะคลายดอก

ประจำจามแปดแฉก ใชแขวนแมปลา


4. ปกเปา หรอลกคน หรอเมด มลกษณะคลายขนมเปยกปนใชสำหรบคนหรอเปนตวเชอมระหวางกระโจมปลากบแมปลา ซงเดมนนไมใชปกเปาอยางในปจจบน จะใชเพยงดายเชอมพวงปลาไวเทานน

5. ใบโพหรอลกมงคด มลกษณะเปนแผนแบนตดเปนรปคลายผลมงคดหรอใบโพ สำหรบตกแตงรอบกระโจมปลาและกระทงเกลอ

6. กระทงเกลอหรอดาว มลกษณะเหมอนดาวหาแฉกใชครอบสวนบนของลกปลา

วสดอปกรณ ในการทำปลาตะเพยนใบลาน1. ใบลานออน ตนลานเปนพนธไมทขนอยทวไปในเมองรอน

ทพบในประเทศไทยม 3 ชนด คอ ลานวด นยมปลกตามวดลานพนเมอง พบอยในทกภมภาคของประเทศไทย และลานพร พบเฉพาะในเขตปาพรของภาคใต แตเดมชาวบานทาวาสกรใชใบลานพนเมองทมอยในทองถนสานปลาตะเพยนใบลาน แตปจจบนไดสญหายไปจนเกอบหมดจงตองสงซอจากแหลงอน ซงสวนใหญเปนใบลานจากจงหวดปราจนบร

ตวปลาทสานเรยบรอยแลวรอตกแตงในขนตอนตอไป


17

ใบลานเสนหนงยาวประมาณ 70 เซนตเมตร เปนขนาดมาตรฐานนำมาขายเปนมด หนงมดมประมาณ 1,000 เสน

2. เลยด เปนอปกรณเฉพาะททำขนเพอการสานใบลานนบเปนอปกรณสำคญทจะขาดเสยมได มลกษณะเปนแผนไมสองแผนนำมาวางประกบเขาดวยกน ไมแผนลางมใบมดตดอย สวนบนของแผนไมมสกรตดไว เพอสะดวกแกการเลอนเขา-ออกตามขนาดของใบลาน ชางสานปลาตะเพยนใชเลยดในการกรดตดหรอเจยนใบลานใหมขนาดและรปรางตามตองการ

3. ส ปจจบนนยมใชสนำมน เพราะมสสนสดใส คงทน หาซอไดงาย สทใชทาปลาตะเพยนใบลาน ไดแก สแดง สดำ สนำเงน สชมพสมวง ตามเกลดและครบใช สทอง สเงน ตดเสน เพราะใหความแวววาว ดเหมอนเกลดปลาของจรง

4. พกน ใชสำหรบระบายสและตกแตงลวดลายตามสวนตาง ๆ ของตวปลา โดยจะใชพกนปากตด ขนแบน กวางประมาณ 2เซนตเมตร สำหรบระบายสพน ใชพกนปลายมนเบอร 3 สำหรบเขยนลาย แตถาจะตกแตงลวดลายทเลกมาก ๆ จะใชพกนปลายแหลม

ใบลานวสดสำคญในการสานปลาตะเพยน


ขนาดเลกแทนหรอใชไมปลายแหลมอยางไมจมฟน ไมเสยบลกชนจมสจดบนตวปลากสะดวกไปอกแบบ

5. เขมและดาย ใชสำหรบเยบสวนประกอบตาง ๆ ใหรวมกนเปนพวง ใหมลกษณะเปนเครองแขวนหรอโมบายการเยบเชอมสวนประกอบของเครองแขวนปลาตะเพยนใบลานนเรยกวา "เพาะ"

6. กรรไกรหรอมด ใชสำหรบตดแตงสวนตาง ๆ ใหไดสวนโคงสวนเวา หรอรปทสวยงาม


19

การสานแมปลาตะเพยนแมปลาตะเพยนเปนสวนประกอบสำคญทสด เหมอนเปน

ประธาน เหมอนเปนจาฝงใน หมปลา ชางสานจะใชใบลานสานโดยผานการชกเลยดใหไดเสนตรงนำมาสานจนไดตวปลา ในการสานปลาตะเพยนตวแมนใชใบลาน2 เสน โดยมขนตอนการสานดงน

1. นำใบลานเสนหนงมาขดเปน 2 วง แลงพบครงใบลานอกเสนหนงลอดวงแรกไปคลองไวตรงวงทสอง

2. นำเสนทอยดานหลงสอดผานดานหนา ใชวธครอมวงแรกมาสอดวงทสอง

ชางสานขณะสานปลาตะเพยนใบลาน


3. นำเสนทอยดานหนาสอดกลบไปดานหลง โดยสอดในวงลาง จากนนดงใหตง

4. แบงเสนใบลานทงสเสนออกเปนเสน 1 ถง 4 แลวพบเสน1 ลงมา จากนนจงพบเสน 3 ลงมา ตามดวยพบเสน 4 ลง มาทบเสน1 และ 3 แลวเอาเสน 1 ครอมเสน 4 แลวสอดในเสน 2

ก ข ค งก ข ค งก ข ค งก ข ค ง


21

5. ดงใหตง แลวพลกกลบอกดานหนง จากนนพบเสน 3 ขนไปดานบน พบเสน 2 ทบเสน 3 แลวสอด

6. ดงใหตง จดเสนใบลานทกเสนใหเรยบรอย จะไดรปปลาตะเพยน ตดครบบนแลผาตรงกนไวสำหรบตอหาง

7. นำหางมาตอตรงสวนกนของปลา


การสานลกปลานนมวธทำเชนเดยวกน แตใชใบลานทมขนาดเลกกวา หางปลาตวแมและตวลกแตกตางกน ถาเปนตวลกใชใบ กวาง1 นว ยาว 3 นว พบเฉยงแบงครง ตดขอบใหเปนรปหยกแบบฟนปลานำไปเสยบระหวางรอยผาตรงกนปลา แลวเยบใหตดกน ถาเปนหางแมปลา ใหใชใบลาน กวาง 1.5 นว ยาวประมาณ 4 นว 2 ใบมาเยบตดกน แลวพบเฉยง จากนนตดปลายใหเปนรอยหยกฟนปลา

ตดใบลานกวาง 1 นว ยาวประมาณ 5 นว แลวพบครงตามยาว นำหางทพบไวมาเยบตดตรงกงกลางของสวนนแลวเยบตดกบสวนกนปลาดวยเชอก

สวนหางของแมปลาตะเพยน


23

การสานกระโจมปลากอนอนตองเลยดใบลานใหไดขนาดกวาง 1 นว หรอถา

ตองการกระโจมปลาขนาดใหญ กเพมขนาดความกวางของใบลานขนในการสานกระโจมปลาตองใชใบลาน 4 เสน โดยมขนตอนดงน

1. นำใบลาน 4 เสนมาพบคร ง แลวสอดกน ดงใหตงแบงเปน 1-4

2. พบเสนท 1 ลงมา แลวพบเสนท 2 ทบเสน 1

3. พบเสน 3 ทบเสน 2


4. พบเสน 4 ทบเสน 3 แลวสอดใตเสน 1 ดงใหตง

5. พบเสนท อย ดานบนเปนสามเหล ยม แลวพบลงมาสอดเขาใตเสน 1 จะไดรปสามเหลยม

6. ทำตามขอ 5 จนครบทง 4 ดาน


25

7. พลกกลบอกดานหนง แลวทำตามขอ 5 จนครบ 4 ดาน

8. จบเสนมวน แลวสอดจนครบอก 4 เสน อกดานหนงกทำเชนเดยวกน จากนนตดสวนเกนใหไดรปทรงสวยงาม กจะไดกระโจมปลา ประกอบเครองแขวนตามตองการ

การสานปกเปาปกเปาเปนตวเชอมสวนตาง ๆ เขาดวยกน เพอกนไมใหเหน

เสนดายและชวยตอใหเครองแขวนยาว สามารถแกวงไกวไดดตามแรงลม ในการสานปกเปาใชใบลานเพยง 1 เสน โดยมขนตอนการทำดงน

1. นำใบลานทเตรยมไวมาพบ งอใหดานขวาทบดานซายแลวสอดเสนซายลงมา ปดแลวดงจนตง จดใหไดรปสามเหลยม


2. หงายขน แลวเอาเสนซายทบเสนขวา ลอดลงมา

3. ปดแลวจดใหไดรปสามเหลยม ตดใบลานสวนทเกนมาออก จะไดปกเปาตามตองการ


27

การทำใบโพ ใบโพทำจากเศษใบลานทเหลอจากการสานสวนประกอบตางๆโดยตดแตงใหเปนรปใบโพทมขนาดใหญบางเลกบาง

การสานกระทงเกลอหรอดาวกระทงเกลอใชใบลาน 2 เสนในการสาน โดยมขนตอนการสาน

ดงน1. วางใบลาน 2 ใบซอนกนทำมม 45 องศา แบงเปนเสน

1-2

2. พบเสน 1 ทบเสน 2 แลวพบเสน 2 ทบเสน 1


3. พบใบลาน 2 เสนสลบกน 6 ครง จบเสนแรกใหซอนทบขางบนแลวกดไว โดยจบใหเปนรปหาเหลยม

4. มวนเสนทอยดานนอกเขาหาตว พบเปนรปสามเหลยมจนครบ 5 มม แลวทำซำอกรอบ จะไดกระทงเกลอหรอดาวสำหรบครอบลกปลา


29

การลงสและเขยนลวดลายการลงสการลงสบนตวปลาและเครองประกอบเครองแขวนนกเพอ

ชวยใหมความสวยงามยงขน และเพอเปนการลบรอยตำหนการลงพนสมทงแบบสเดยวและหลาย ๆ ส แตการลงสเดยว

เปนทนยมมากกวา สทเปนทนยมในกลมลกคาชาวไทยไดแกสแดงเนองจากมสสนสะดดตา สวนสทเปนทนยมในหมนกทองเทยวตางประเทศไดแกสดำ สขาวสมวง สเหลอง

ขนตอนการลงสเรมจากใชพกนปากแบบจมสนำมนทาบนตวปลาและชนสวนอนๆ แลวปลอยใหแหงสนท เตรยมไวสำหรบเขยนลวดลายตอไป

ชางสานขณะแตงแตมสสนบนตวปลา

ปลาตะเพยนใบลานและสวนประกอบททาสเสรจแลว ผงใหแหงเตรยมเขยนลวดลาย


การเขยนลวดลายลวดลายทชางเขยนบนตวปลาไมมรปแบบแนนอนตายตว

ไมมแบบอยางยดถอสบตอกนมาแตโบราณ แตชางจะยดความเหมอนธรรมชาตเปนหลกโดยคดประดษฐลวดลายใสลงไป

ในการเขยนลวดลายใชพกนกลมขนาดเลก ชางสานทกคนลวนแตงแตมลวดลายกนได ทงนขนอยกบจนตนาการของตนเปนสำคญ ในสวนของเกลดปลานยมเขยนดวยสเงนหรอสทอง เพราะใหความแวววาวคลายเกลดปลาของจรง

การประกอบเปนเครองแขวนเมอทำสวนประกอบจนครบทกสวนแลวจงนำมาเยบรอยเขา

เปนพวง เรมตงแตกระโจมปลา แลวรอยปกเปาตวเชอมระหวางแมปลากบลกปลา ตกแตงดวยใบโพเพอเตมแตงความสวยงามเสรจแลวลองแขวนด จะเหนความสวยงามของงานชางไดอยางถนดตา และแมจะเปนงานชางพนบานทดธรรมดา แตไปโดงดงเปนทตดอกตดใจของชาวตางประเทศมานกตอนกแลว นแหละภมปญญาเชงชางของชางพนบานชาวบานทาวาสกร


31

รายไดของชางสานปลาตะเพยนใบลานชางสานปลาตะเพยนใบลานทบานทาวาสกรดำรงชพอยได

ดวยงานหตถกรรมทพวกเขาทำเปนอาชพ แมจะไมมรายไดเปนกอบเปนกำอยางเมอหลายปกอน แตกพอทจะประคบประคองไปไดสวนราคาตอชดของเครองแขวนปลาตะเพยนใบลานนอยทประมาณ50-200 บาท ทงนขนอยกบขนาด รายละเอยด และความยากงาย

ชางสานปลาตะเพยนใบลานเลาวา ปจจบนราคาของวสด-อปกรณตาง ๆ สงขน โดยเฉพาะใบลานและส ชางทรบจางสานอยางเดยว ไมไดมรานจำหนายเอง มรายไดไมคมกบการลงทนเพราะพอคาคนกลางทมารบซอนนกดราคา เมอขอขนราคาพอคาคนกลางกจะใชวธไมสงของ ชางสานไมมทางเลอก จงตองทนทำตอไปเวนเสยแตวาชางสานเหลานจะมรานเปนของตนเองหรอไปออกรานขายของตามงานตาง ๆ จงมรายไดเพมขน เปนกำลงใจใหสามารถทำงานตอไป

การตลาดของงานชางสานปลาตะเพยนใบลานการจดจำหนายปลาตะเพยนใบลานนมอย หลายรปแบบ

ดวยกน อาท1. จำหนายปลกและสงทหนารานของตนเอง2. จำหนายสงผานพอคาคนกลางภายในประเทศ เพอนำ

ไปสงตามแหลงทองเทยวภายในประเทศอกตอหนง3. จำหนายสงผานพอคาคนกลางตลาดตางประเทศ4. จำหนายในงานออกรานผลตภณฑหตถกรรมพนบานทม

สวนราชการและเอกชนจดขน


ทศทางหตถกรรมปลาตะเพยนใบลานในอนาคต งานหตถกรรมประเภทนยงคงไดรบความนยมจากนกทองเทยวทงชาวไทยและชาวตางประเทศเสมอมา เพราะปลาตะเพยนใบลานสะทอนใหเหนถงวถชวตชาวบาน ตลอดจนมความงดงาม โดดเดนเปนเอกลกษณของทองถน ชาวตางชาตสวนใหญทมาเยยมชมนครแหงประวตศาสตรแหงนจะนำปลาตะเพยนของฝากกลบประเทศตนดวย โดยเฉพาะฝรงทไดเขาไปสมผสวถชวตชาวบาน แลวไดเหนการสานปลาตะเพยนใบลานอยางชำนชำนาญของเหลาชางฝมอดตางรสกทงและตดใจในการสรางสรรคผลงานชนน ดงนน จงควรทคนไทยทงหลายจะชวยกนอนรกษและพฒนาไว

ประโยชนทโดดเดนของงานหตถกรรมใบลานชนนกคอ การสรางงานสรางรายไดใหแกชาวชนบทไทย ปจจบนแมจะมผสบสานงานชางชนนเพยง 4-5 ราย แตกเปนรายใหญ ๆ ทกระจายแรงงานไปยงชางพนบานอกหลายชวต โดยแตละรายมรายไดอยทประมาณ4,000-6,000 บาท ตอเดอน

แนวโนมความเปนไปไดของปลาตะเพยนใบลาน1. การทำปลาตะเพยนใบลานใชวสดธรรมชาตคอใบลาน

เปนทชนชอบของกลมสะสมงานศลปหตถกรรมทประดษฐจากวสดธรรมชาต โดยเฉพาะในหมชาวตางประเทศ ดงนน งานจงยงคงจำหนายไดด

2. งานสานปลาตะเพยนใบลานแสดงออกถงเอกลกษณของทองถนสะทอนใหเหนถงประวตความเปนมาและวถชวตชาวชนบทท


33

อยใกลแมนำลำคลอง ตองพงพงธรรมชาต เปนแรงจงใจใหนกทองเทยวสนใจซอหามากยงขน

3. งานชางสาน เปนงานหตถกรรมอยางแทจรง จดเปนของแปลกและหาชมไดยากของนกทองเทยวชาวตางชาต ราคาไมแพงจงไมยากทจะขาย

4. งานชางสานปลาตะเพยนใบลานไดรบการพฒนามาโดยตลอด สนคามคณภาพดขน กลาวคอสวยงามและทนทานยงขนจงยงครองความนยมอยได และถามการพฒนาอยางตอเนอง งานศลปหตกรรมชนนจะไมมวนสญหาย


3 ชางทำบานทรงไทยทบางปะหน

บางปะหนแหลงสบสานการทำบานทรงไทยรมถนนสายเอเซย ชวงบานหวหาด ตำบลโพธสามตน อำเภอ

บางปะหน จงหวดพระนครศรอยธยา เปนทตงของแหลงงานหตถศลปเรอนไทย โดยปจจบนคนในทองถนไดอนรกษมรดกชางของบรรพชนไว เพอการหาเลยงชพและสรางความมงคงใหแกครอบครว

ตลอดสองฟากถนนสายเอเชย ยานบางปะหนเปนแหลงทำบานทรงไทย สงทดงดดความสนใจมากทสดไดแกโครงหลงคาจวทรงสงทตงเรยงรายอยรมทางเปนระยะ ๆ

แตเดมพ นท บรเวณดงกลาวของอำเภอบางปะหนตดตอสญจรทางนำเปนหลก และเนองจากเปนเขตตดตอระหวางจงหวดสระบรลพบร อางทอง สงหบร สพรรณบร ชาวบานในจงหวดเหลานจงบรรทกสนคามาขาย ลงเรอลองมาตามสายนำและมาจอดซอขายกน

การซอขายบานเรอนไทยสมยกอนนยมซอขายเฉพาะสวนภายหลงมการคาขายกนทงหลง ซงเฟองฟมากในป พ.ศ. 2520-2525 บานเรอนไทยทมการซอขายกนนเปนบานเกา แตยงอยในสภาพด ราคาซอขายกำหนดตามขนาดเรอนเปนหลก หลงจากชวง


35

เวลาดงกลาวไมถง 10 ป บานเรอนไทยภาคกลางแบบดงเดมกไมเหลอใหซอขายอกตอไป

ราวป พ.ศ. 2526 ชาวทองถนอำเภอบางปะหนสวนหนงกเปลยนจากผรบซอเรอนไทยมาขายตอ มาเปนแหลงผลตบานทรงไทยชาวอำเภอบางปะหนจำนวนไมนอยไดกลายมาเปนชางผชำนาญการในการทำบานทรงไทย และยงคงยดเปนอาชพมาจนทกวนน

บานทรงไทย งานฝมอชางชนครเรอนไทยแบงออกเปน 2 ประเภท คอ1. เรอนเครองผก เปนเรอนทปลกดวยวสดทไมคงทนถาวร

มากนก ลวนเปนวสดธรรมชาตทมเนอออน อาท ไมไผ ไมรวกตนหมาก ใบจาก หญาคา แฝก หวาย ทางมะพราว เปนตน มกปลกเปนขนาดยอม ๆ เหมาะสำหรบครอบครวเลกอยอาศย โครงสรางและสวนประกอบเรอนแตละสวนทรงตวอยไดดวยเสนตอกและเสนหวายผกรงเอาไว จงเรยกวา เรอนเครองผก


2. เรอนเครองสบ เปนเรอนทปลกดวยวสดธรรมชาตทคงทนแขงแรง ซงไดแก ไมแกนและแผนกระดาน สามารถปลกขนเปนรปทรงเรอนดวยวธเขาปากไม โดยการบากไมเปนรองแลวนำมาตดตรงกนตลอดทงตวเรอน ซงวธการนเรยกกนวา "วธการสบปากไม"อนเปนทมาของชอเรอนวา "เรอนเครองสบ" สวนอกชอหนงทนยมเรยกไมแพกนวา "เรอนฝากระดาน" นนกมทมาจากฝาบานททำดวยแผนกระดานนนเอง

กลาวกนว าเรอนเครองสบอาศยความรกลวธและฝมอในการปลกสรางสงกวาการปลกเรอนชนดเครองผกมากและกมระดบสงตำแตกตางกนออกไปในดานรปแบบความงามและคต

ความเชอของบคคลซงมฐานะตางกนในสงคมเรอนเครองสบนสามารถปลกสรางใหแลวเสรจไดภายใน

วนเดยว อยางทศพทชางปลกเรอนไทยเรยกวา "ปรง" นนคอการนำสวนประกอบตาง ๆ ททำสำเรจรปไวเปนสวน ๆ แลวมาสอดสบปรงเขาเปนหลง อยางทบางปะหนปจจบนมทำสำเรจแยกสวนไวจำหนายเปนสวน ๆ เชนกน

เรอนไทยภาคกลางขนาดปกต(ภาพจากหนงสอทระลกงานพระราชทานเพลงศพอาจารยอน นมมานเหมนทร)


37

เกยวกบการทำสวนประกอบของเรอนไทยขายเปนสวน ๆ นนมมาแตอดต ดงจะไดเหนไดจากสวนหนงของจดหมายเหตคำใหการขนหลวงวดประดทรงธรรม ทกลาวถงอาชพชางไมในการปรงเครองเรอนวา

" บานคลองธนเอก เพนยด ชาวบานนน ตงโรงราน เรอนแพขาย ไมไผปา ไมไผสสก ไมรวก ขายเสาใหญนอย เปนไมแกนแลไมพรง…….

บานนางเอยน ฝงกำแพงกรง เลอยไมสกทำฝาเรอน ปรงเรอนฝากระดานและเครองสบฝาสำรวดขาย…".

เรอนไทยโบราณภาคกลาง(ภาพจากหนงสอทระลกงานพระราชทานเพลงศพอาจารยอน นมมานเหมนทร)


เรอนไทยภาคกลางขนาดใหญ(ภาพจากหนงสอทระลกงานพระราชทานเพลงศพอาจารยอน นมมานเหมนทร)

เรอนไทยภาคกลางขนาดใหญ(ภาพจากหนงสอทระลกงานพระราชทานเพลงศพอาจารยอน นมมานเหมนทร)


39

คตในการสรางบานทรงไทยในการสรางบานทรงไทยนบแตโบราณ ชางไมผสรางสรรค

ผลงาน รวมไปถงเจาของบาน จะตองคำนงถง "เสาเรอน" เปนหลกเพราะเสาเปรยบดงเครองคำจนบาน บานจะสามารถทรงรปตงอยอยางมนคงไดกดวยการอาศยเสาทแขงแกรงทนทาน

เสาบานทรงไทยนยมใชเสาทรงกลมยาวตลอดทงตน ไมมรอยตอ การคดเลอกเสาทดมวธพจารณาลกษณะดงปรากฏในตำราทำขวญเสาวา

"ยอมไปตดไม ปาใตฝายเหนอ นางไมหลายเหลอ เลอกตรงตดเอา กลงกลากถากเกลา ปมเปาหตา สรรจดวดวา เลอกมาลวนดปราศจากหมส เปดไซไกตอด เยองยกสลกรอด กวคอดไมเอาแกลงสรรกลนเกลา ลวนเสาสถาพร แบกรอดเรยงหมอน นางนอนเหนอเตยง ชวนชคเคยง นางเรยงเขาหอง เศษหนงเศษสอง เงนทองมากม เศษสามเศษส เปนเศรษฐชาวนา เศษหกเศษหา โรคาสญหายทานผรดหมาย จำเพาะเหมาะตา คารเรองโปรงฟา ตองตำราเอกโทคใดใหญโต เอาเปนเสาแรกเสาขวญ วางเคยงเรยงกน ชวนกนปอกปด

เสา รากฐานสำคญของบาน


ลงเสนบรรทด จดเหมาะเจาะเสรจ ปรงทำสำเรจ ตามระบอบชอบควร"จะเหนไดวา ตามตำราทำขวญเสานใหด "ตา" ไมทปรากฏ

บนเสาวาอยในตำแหนงทเปนคณหรอเปนโทษ ตาในตำแหนงไมดไดแก "เปดไซไกตอด สลกรอด แบกรอด และหมส " กลาวคอ

1. ตาเปดไซไกตอด ตาชนดนจะอยเหนอระดบพนดนระดบเดยวกบทเปดและไกชอบจก ตอด ทำใหตาไดรบความชนนานไปจะผ ตนเสาอาจคอดได

2. ตาสลกรอด ไดแก ตาทอยในตำแหนงทตองเจาะรสอดใสไมรอด ถามตาตรงตำแหนงนจะทำใหเจาะรลำบาก อาจทำใหรรอดตะแคงเบยว

3. ตาแบกรอด คอ ตาทอยในตำแหนงใตรทสอดไมรอดตานานวนไปถาเกดผจะทำใหรรอดคราก สงผลใหพนเรอนตกระดบ

4. ตาหมส คอ ตาในตำแหนงทอยสงจากระดบพนดนประมาณศอกเศษ เปนจดทหมมกชอบเอาสขางมาสแกอาการคนถาหมสมาก ๆ กสามารถทำใหโคนเสาครากได

สวนตาในตำแหนงทดหรอเปนคณ ไดแก1. ตานางเรยง คอ ตาทอยกงกลางเสา2. ตานางนอนเหนอเตยงหรอตาเทยนไชย คอ ตาทอย

บรเวณปลายเสารมหวเทยน ตาทอยในตำแหนงทงสองของเสาเรอนถอวาเปนตาทด เปนตำแหนงทไมมสงใดทำลายได


41

กอนสรางบานปรงเรอนสวนประกอบของเรอนเครองสบ1. เสา ไดแก เสาเรอนประธาน เสาดง เสาสำหรบระเบยง

เสาหมอนหรอเสาตอหมอสำหรบชาน2. เตารมและเตาราย เปนไมทใชสำหรบยดเชงชาย โดย

เตารมจะยดอยตรงมมเสาทงสของตวเรอน สวนเตารายจะอยทเสาทกตน

3. เชงชาย เปนไมรบปลายกลอน ยาวรอบตวเรอนทงสดาน4. รอด เปนไมสำหรบวางขวางพนบานกอนปพน ทำหนาท

รบนำหนกพนเรอน5. พรง เปนไมกระดานยาว 4 แผน ประกอบกนเปนกรอบรป

สเหลยมผนผา ขนาดเทากบความกวางและความยาวของตวเรอนทจะปลก

6. งว เปนไมทอนสเหลยม 2 ทอน ททอดคขนานกนทำหนาทเปนฐานรบตนเสาบรเวณกนหลม

7. ตะพานหน คอ ไมทบหลงเชงกลอน8. แปลาน เปนไมแผนสเหลยม พาดอยระหวางจนทนกบแผง

หนาจว ยาวเทากบอกไก เปนตวรบนำหนกจากกลอนถายสจนทน9. จนทน คอ ไมทอยตรงกบขอ ไวสำหรบรบแปลานหรอรบ

ระแนง10. ขอ มลกษณะเปนไมแผนหนา ทำหนาทยดหวเสา

บรเวณปลายขอทงสองดานมรเจาะไวเพอสวมเขากบหวเทยนบนปลายเสา11. อกไก เปนไมทมความยาวตลอดตวเรอนยนออกไปรบ


ปมลม หวทาย และเปนตวรบนำหนกของไมกลอนทงหมด แลวถายไปทใบดงและจนทน

12. ใบดง มลกษณะเปนตวไมทบากเขากบขอ ตงสงขนเพอรบอกไก

13. ตะพานหม คอ ไมกระดานขนาดเลกสำหรบตรงทบบนไมเชงกลอน

14. ไมกลอน คอ ไมแผนสำหรบพาดบนแปสำหรบวางเครองมงหลงคา หวตดอยกบดานขางไมอกไก

15. ปกนก คอ หลงคากนฝนทย นออกมาเสมอแนวชายพาดจากหนาจวไปจนเชงชาย ทำหนาทกนแดด ลม และฝน

16. ไมรา คอ ไมทกระหนาบอยใตทองพรง เพอคอยรบพนเรอนไมใหออนยวบลง ตำแหนงอยระหวางรอด

17. ฝกมะขาม คอ แปนไมรปโคงตามรปกลมของเสาเพอรองรบหวแผนกระดานไมพน หรอไมกระดานปหองเพอไมใหหวกระดานเยนลง

18. ฝาเรอน เปนไมทประกอบขนเปนแผงมหนาตางและประตอยพรอมในแตละแผง มอยหลายแบบ อาท ฝาปะกน ฝาลกฟกฝาสายบว ฝาสำหรวด ฝาเฟยม ฝาลำแพน เปนตน ทยงนยมอยในปจจบนคอ ฝาสายบว และฝาปะกน

19. อกเลา คอ ไมทมลกษณะเปนสนทาบอยทบานประตหรอหนาตาง เพอบงชองทบานประตหรอหนาตางทง 2 บานประกบกน

20. บนได สมยกอนบานทรงไทยมบนไดขนลง 2 ทาง คอหนาบานกบหลงบาน แตปจจบนนยมทำทางหนาบานอยางเดยว


43

21. ชานเรอนหรอเรอนชาน เปนสวนหนงของพนเรอน ไมมหลงคาคม ใชประโยชนสำหรบกจกรรมในครวเรอน

22. ปนลม คอ ไมแผนทพาดบนหวแป ใชปดรมหลงคาดานหวและทายเรอนเพอกนลมตบรเวณโครงสรางหลงคา

บนไดตดไวตรงสวนหวของบาน

หนาตางและประตบานทรงไทยแบบดงเดม


เครองมอและวสดอปกรณสำคญในการปลกเรอน การปลกสรางเรอนไทยนน นอกจากตองอาศยฝมอชางผชำนาญการแลว เครองมอและวสดอปกรณตาง ๆ กนบวาสำคญ เครองมอและวสดอปกรณดงกลาวไดแก

1. ไม เปนวสดหลกมความสำคญมากทสด ไมท เปนทนยมเพราะมคณสมบตแขงแรงทนทานกวาไมชนดอนคอไมสก แตเปนไมทมราคาแพงมาก

ไม วสดสำคญในการสรางบานทรงไทย


45

2. กระเบองมงหลงคา กระเบองมแพรหลายมาตงแตสมยอยธยาแลว ดงปรากฏในจดหมายเหตแสดงแหลงผลตกระเบองเพอนำไปใชมงเรอนวา

"…บานกระเบอง ทำกระเบองผวเมย แลกระเบองเกลดเตากระเบองขอ กระเบองลกฟก …….. บานหาตำบลนอยในแขวงเกาะทงขวญ"

ในสมยกอนไมนยมมงเรอนไทยดวยกระเบองเคลอบ เพราะไปเหมอนกบวดหรอวงเจานาย คงนยมเฉพาะกระเบองดนเผาธรรมดาซงตรงสนหลงคาตองทำกระเบองแบบพเศษ เรยกวา "ครอบอกไก"รปรางคลายจากหลบ หรอเครองมงทเรยกวา "หลบหลงคา" ครอบปดชองวางระหวางหลงคาตรงสนไมอกไก เพอปองกนการผของไมและการรวซมจากนำฝน


3. เลอย ทงเลอยไฟฟาและเลอยใชแรงมอสำหรบงานตดทวไป

4. คอน สำหรบงานตอก5. แมแรง สำหรบบบไมในขนตอนการประกอบสวนตาง ๆ

ใหแนนสนท6. ไมฉาก สำหรบวดเหลยมมมใหไดฉากตงตรง ไมเอยง7. สว สำหรบเจาะและสกดเนอไม8. ตะไบและกระดาษทราย สำหรบขดแตงเนอไมใหเรยบ

เสมอกน

เครองมอของชางทำบานทรงไทยเหมอนกบของชางสรางบานทวไป

ชางไมกบเครองทนแรงทชวยใหไดงานรวดเรวขน


47

การปลกบานทรงไทยการเตรยมเสาเรมตนดวยเสาเรอนประธาน โดยตองเกลาใหกลมเกลยงและ

เรยงขนไปทางปลายเสา บรเวณปลายเสาตองขวนเนอใหเขาไปจนเหลอเปนแกนกลมๆ ยาวประมาณ 1 คบ เรยกวา "หวเทยน"

บรเวณแกนรบรไมขอและแปใตหวเทยนลงมาประมาณ 1ศอก เจาะรรปสเหลยมผนผาทะลเสา ใหเปนตำแหนงสอดไมเตาสำหรบรบเชงกลอน ตอนกลางลำเสาเจาะรไวอกตำแหนงหนง สำหรบสอดไมรอดรบพนเรอน

สวนเสาดงนนไมตองฝงโคนลงในดน เอานงหรอตงไวบนรอดโดยบากตนเสาเปนรองลกเสมอขนาดหนากวางและความหนาของไมรอดปลายเสาดงจะตองสงพนทองขอขนไป จงตองถากใหแบนเพอสอดทะลรใตทองขอ บรเวณปลายเสาบากเปนเดอยหางเหยยวรบกบไมอกไก

การหาฤกษยาม การปลกเรอนไทย ถอเปนคตนยมทตองตระเตรยมหาฤกษยามเพอเปนสรมงคลแกผอยอาศย เมอหาฤกษยามไดแลวเจาของเรอนและชางจะชวยกนขนวสดอปกรณ ตลอดจนสวนประกอบของเรอน มายงบรเวณทปลกสรางเพอเตรยมการปลกเรอนตอไป

การวางรากฐานและวางโครงสรางรากฐานสำคญของบานคอ เสา กอนลงเสาตองเตรยมสวน

พนฐานอน ๆ ใหพรอม จากนนจงลงเสาและวางโครงสรางเรอน


ตามขนตอนตอไปน1. นำไมพรงมาวางลงบนพนดน จบระดบความกวางและ

ความยาวใหไดฉากและขนาดทแนนอน จากนนนำซกไมไผมาปกลงเปนทหมายเพอขดหลมฝงเสาเรอน ตรงมมพรงทง 4 มม เรยกวา"ปกฉมบ"

2. เมอปกฉมบเรยบรอยแลว ถอดไมพรงออก แลวขดหลมเสาใหมขนาดกวางพอ ๆ กบ โคนเสา โดยใหตรงกนหลมผายออกจากนนจงวางงว

3. นำเสาเรอนเสาแรกลงในหลมทขดเตรยมไว ในการนจะมพธยกเสาเอกหรอเสาแรกประกอบ การยกเสาเอกลงหลมนยมยกทางทศตะวนออกเฉยงเหนอกอน แลวจงยกเสาตนตอ ๆ ไป โดยเวยนไปทางขวามอ

4. เมอยกเสาตงขนเปนค ๆ แลว นำไมรอดมาสอดรเสาแตละคจนครบ

5. นำไมขอขนไปสบเขากบหวเทยน บงคบปลายเสาเปนคๆขนานกบรอดทสอดอย

6. ยกเสาดงสอดปลายทะลรใตทองขอขนไปจนสดปลายใบดง แลวขยบขอใหเผยอขนเลกนอย คนทอยขางลางผลกตนเสาใหเลอนเขาไปสบบนหลงไมรอ

7. นำไมพรงมาประกอบเปนกรอบกำกบตวเรอนใหไดรปสเหลยมผนผาและไดฉากเทยง โดยวางไมพรงใหนงอยบนหวขอทง2 ดานบนหวเสาเปนคๆ


49

การวางโครงสรางหลงคาเมอเสรจจากการปกเสาและวางโครงเรอนแลว กถงการทำ

โครงสรางหลงคา ซงมขนตอนดงน1. นำไมอกไกวางพาดและสบลงบนปลายใบดง แลวนำไม

จนทนมาตงองเขากบขางใบดงทง 2 ขาง ทอดปลายจนทนลงมาเหยยบบนหวขอ

2. นำไมเตาสอดเขากบรทเจาะเตรยมไว แลวตดไมเชงกลอนและไมตะพานหนประกอบเขากบปลายเตา ทำหนาทเปนชายคาเรอน

3. นำไมแปลานพาดไปตามยาวและสบลงในรองบากหลงจนทนแตละตว เพอรองรบไมกลอนทรองรบไมระแนงอกตอหนงสำหรบใชเปนทเกาะเกยวแผนกระเบอง หลงไมกลอนกตองบากสวนหลงเปนรองคลายฟนเลอย โดยเวนระยะหางเทากน เพอรบสบไมระแนง

4. เมอตดกลอนและนำไมระแนงมาพาดขวางกลอนลดหลนกนลงมาจนถงเชงกลอนแลว นำกระเบองมามงเปนหลงคา

5. นำจวททำเปนแผงประกอบดวยกรอบไมกำกบ 3 ดานและกรแผนไมเปนแผงลกฟก หนาพรหม ยกขนตงบนรมดานหนาขอโดยใหดานหลงองกบใบดง และใหไมอกไกกดทบอยทปลายตอนบนของจว ดงนนจงสามารถบงคบใหจวตดอยและปดชองวางใหหลงคาตรงสวนหวและทายเรอน ไดชวยกนฝนสาดและแดดสองเขาไปภายในเรอน ตรงเชงจวตองตอปกนกไวดวย

6. สรางบานทรงไทยท มระเบยงกจะสรางระเบยงบานในขนตอนน


7. เมอมงหลงคาและทำระเบยงเรยบรอยแลว ขนตอนตอไปคอ ตดปนลมทำเปนกรอบตนหวและทายหลงคาเรอน เพอกนลมต

การปพนเรอนกอนเขาฝาเรอนตองปพนเรอน โดยนำไมกระดานวางพาด

บนหลงรอดไปตามแนวยาวของเรอนกระดานแตละแผน ไมมการตอก

“เครองบน” ของบานทรงไทยมลกษณะเปนทรงจว ทำสำเรจรปไวนำไปประกอบไดเลย

บนไดบานทรงไทยหลงนมซมประตทางเขาสตวบาน ตรงฝาระเบยงฉลลวดลายงดงาม


51

ตะป ใชวธเรยงกระดาษเปนลำดบชด ๆ กนไป แลวใชไมราสอดรบไวตรงขางใต (ไมรานทำหนาทคลายรอด แตเปนตวไมแขวนอยกบหวงซงตดตรงอยใตทองพรง) จากนนจงใชฝกมะขามตรงตดกบเสา

การเขาฝาเรอน การเขาฝาเรอนเปนกระบวนการสรางบานทรงไทยขนสดทายโดยฝาเรอนนมกทำสำเรจรปไวเรยบรอยแลว ยกตนฝาใหตงอยบนหลงไมพรง การเขาฝาเรอนทำใหโดยฝาเรอนจะตรงแนนอยกบตวเรอนโดยไมตองตอกตะปลงไป เนองจากหลงไมพรงมลกษณะเปนกรอบกำกบตวเรอนอยบนหวไมรอดดานรมสองขางฝาองกบเสาประจำหองและปลายเสากถกไมเตากดทบอย

การตอชานเรอน ชานเรอนเปนพนทขยายออกมาทางดานหนาระเบยงสำหรบเรอนบางหลงทตองการพนทเพมมากขน พนทชานนไมมหลงคลมมเสาหมอหรอเสาตอหมอเปนเครองคำจน เมอทำพนชานเรยบรอยแลวจงนำบนไดมาพาดสำหรบเปนทางขน-ลงเรอน

หมายเหต ในการวางฐานรากของบานทรงไทยนแตเดมใชจวและแระชวย แตปจจบนไมเปนทนยม เนองจากทำใหบานทรดเอยงไดงายจงหนมาใชการเทปนเพอทำเสาเขมแทน


รายไดของชางทำบานทรงไทยรายไดของชางทำบานทรงไทยนนอยทวนละ 200-500 บาท

ทงนขนอยกบความชำนาญ และฝมอสวนบคคล นนเปนรายไดของผอยในฐานะลกจาง และการมฝมอประณตของชางในการสรางเรอนไทยไมใชปจจยททำใหชางทกคนสามารถเปนเจาของกจการไดเนองจากวสดมราคาแพงมากนนเอง สวนนายจางหรอเจาของกจการนนไมสามารถประเมนรายไดทแนนอนได เนองจากมตนทนหลายสวนรวมอยในเนองาน แตกจการทไดเหนสามารถอนมานไดวาผลกำไรทไดรบนนมลคาไมนอย เพราะชางททำมงานลนมอ และกจการกขยายออกไปจากเดม

การตลาดของงานชางทำบานทรงไทยลกคาของงานชางประเภทนสวนใหญคอกลมผ มฐานะด

ไมไดรบผลกระทบจากภาวะเศรษฐกจตกตำ ปจจบนมผประกอบการบานทรงไทยเกอบ 10 ราย และตางมงานลนมอ สรปวา งานชาง

ลายฉลไมออนชอยงดงามแบบนทำใหบานทรงไทยดภมฐานขน


53

แขนงนมแนวโนมทดมาโดยตลอดการจดจำหนายบานทรงไทยแบงออกเปน 2 อยาง คอ1. แยกสวนประกอบจำหนาย คอ ขายเปนสวน ๆ ตามท

ลกคาตองการ เชน หากบานของลกคามสวนใดชำรดกจะซอหรอสงทำสวนนน ๆ ไปประกอบเขากบเรอนเดม

2. ขายทงหลง ราคาทงหลงประมาณหนงลานบาท การทำบานทรงไทยไมเหมอนอาชพอนทตองนำไปเรขาย ลกคาตองเดนทางมาสงทำดวยตนเอง ซงตางจากสมยกอนทมการนำใสเรอลองขายตามลำนำ ดงไดกลาวมาแลว

ทศทางงานชางทำบานทรงไทยในอนาคตลกคาของงานชางประเภทนคอผมฐานะด ดงนน งานชาง

แขนงนจงจะยงคงอยไดอยางแนนอน ประกอบกบกระแสอนรกษไทยนบวนมากยงขน คนไทยหนมาใชของไทยและดำรงชวตแบบไทย ๆการอยอาศยในบานทรงไทยจงเปนหนงในวถไทยทใครๆ ตางถวลหาเพยงแตตองมทนทรพยทมากพอสมควรเทานน ปจจบนไดมการนำเครองจกรเขามาชวยในการปลกสรางบานทรงไทย ซงไดเนองานทไมแพฝมอคน นบเปนสวนหนงทชวยใหชางสามารถทำงานไดเรว และงานไมเสยหาย


ชางปนหมอดนทคลองสระบว

คลองสระบวอดตบานหมอ ในสมยกรงศรอยธยาเปนราชธาน มแหลงทำเครองปนดนเผาอยหลายแหง อยในละแวกหรอตรงขามคลองสระบวทงสน ทยงคงมการสบสานการทำจนเปนมรดกชางมาตราบเทาทกวนน เหลอเพยงสงเดยวเทานนคอ หมอดน ซงเดมทำกนทบานหมอในทงขวญทางตะวนตกของคลองสระบว ปจจบนบานหมอหายไปแลวเหลอเพยงชอคลองสระบวอนเลองลอกบหมอดน ปจจบนคลองสระบว เปนตำบลหนงในอำเภอพระนครศรอยธยาทยงคงสภาพพนทชนบทไว สงทยงคงอยและยงคงไดรบการสบทอด

ตอไปในอนาคตอกนานเทานานกค อฝ ม อช างป นของ

4

หมอดนเผาทไดรบการเกบรกษาไวภายในบานชางปน


55

ผเฒาประจำตำบล ทรก หวงแหน แตไมหวงวชา พรอมถายทอดวชาชนเชงชางใหแกอนชนผสนใจ

ปนหมอ งานชางในสายเลอดคนคลองสระบวชาวบานคลองสระบวแตเดมยดอาชพป นหมอตหมอมา

โดยตลอด ปจจบนกยงคงเปนเชนนน หลายคนทำมาแตเลกไมคดเปลยนทำอาชพอน ดวยกลายเปนผชำนาญการในการปนหมอไปเสยแลว

หนงใจกบสองมอสอดผสานเปนหนงเดยว กอใหเกดสมาธในการรงสรรงานขน เปนกจวตรดานศลปะทฝงเขาไปในสายเลอดของชาวบานทนโดยไมรตว

ผเฒาผแกทนบอกวา การปนหมอในยคกอนเปนไปตามธรรมชาต กลาวคอถาบานไหนตองการทำหมอสกใบ กควาเสยมควาจอบ ไปยงทงนา หรอตามหนองบง แลวควานเฉพาะดนเหนยวกลบมานวด มาปนแตงมาต จนไดหมอตามตองการ ซงนนไมใช

สงททำไดงายนก เพราะชางสมยกอนไมมเครองมอทนแรงอยางเชนทกวนน ทกอยางตอง"ทำดวยมอ"ดงนนนอกจากชางปนหมอดนตองมฝมอแลว ยงตองใจเยน มความอดทนสงอกดวย หมอทชางคลองสระบวอย

ชอ เครองปนหมอโบราณทตองใชแรงมอหมน


ทกวนนม 3 ประเภท ไดแก หมอตน หมอกลาง หมอกระจอก

กอนปนหมอดนวสดอปกรณในการปนหมอดน1. ดน ดนทมคณสมบตเหมาะสมสำหรบปนหมอดนคอ

ดนเหนยวทหาไดตามทองไรทองนาเดมใชดนทอยตามคลองดวยปจจบนมผรบจางขนมาขายเปนคนรถ

ดนเหนยวทองนาทเพงขดมาใหม

2. ทราย ทรายทใชเปนทรายละเอยดตามแมนำ นำมาใชสำหรบผสมระหวางการยำดน

3. นำ นำทใชไดแกนำในคลองสระบว โดยชางปนใชนำเปนตวประสานระหวางดนกบทรายใหเขากนเปนเนอเดยว และใชในระหวางปนดนบนแปนหมน

4. แปนหมน เดมใช "แระ" ตองหมนดวยแรงคน ระยะหลงหนมาใชแปนหมนทมมอเตอรสายพานแทน ทำใหสรางสรรคงานไดรวดเรวยงขน

5. กระบะหรออาง ใชเปนภาชนะสำหรบการหมกและยำดนบางแหงใชวธขดดนลงไปเปนแอง ลกพอประมาณ แลวใชผาใบ


57

ดนเหนยวทผานการยำและเตรยมไวสำหรบปนหมอ

พลาสตกปรองกอนเทดนลงไปหมกหรอยำ6. ไมต มหลายขนาด ไดแก ไมต ไมแรก ไมตบ ไมลายแขน7. ลกหน ทำขนจากดนเหนยวผสมปนซเมนตรวมกนเปน

กอนกลมร จากนนตากไว รอจนแหง ใชตคกบไมต โดยมหนาทคอยยนเนอหมอดนภายใน ขณะทไมต กำลงทำหนาทตเนอหมอดนดานนอก

ไมตกบลกหน


8. หนขด เปนหนผวเรยบ ขนาดเหมาะมอ สำหรบขดหมอดนใหไดผวเรยบกอนนำไปชบส

ไมลายแบน

9. สดนเหลอง ไดจากดนเหนยวสเหลองหรอดนขยปผสมนำคนจนเละเปนเน อโคลนสำหรบทาผวหมอดน ทำใหหมอทผานขนตอนการเผามสสนสวยงาม

สดนเหลอง

หนขด


59

การปนหมอดนการยำดนขนตอนนจดเปนขนตอนเตรยมดนซงมความสำคญทสด

มวธการดงน- นำดนเปนกอนมาแชนำ หมกทงไวประมาณ 1-2 วน- นำดนทผานการหมกมาใสกระบะหรออางเตรยมไว- ผสมทรายละเอยดลงไปในดน ในอตราสวนดน 2

สวนและทราย 1 สวน ตามดวยนำพอประมาณ- เหยยบดนหรอยำดนดวยเทาจนดนกบทรายเขาเปนเนอ

เดยวกน- ตกดนทไดขนมาหอไวดวยผาชบนำหรอพลาสตกเพอ

รกษาความชนภายในเนอดน เตรยมสภาพใหเหมาะผสมแกการปนซงระหวางนำดนมาปน ดนทยงไมไดนำมาใชชางปนกจะเกบไวดวยวธน

การปนหมอขนตอนนตองอาศยการฝกฝนจนเกดความชำนาญ จงจะ

สามารถปนหมอไดรปตามตองการ วธการมดงน- ตกดนทเตรยมไววางบนแปนหมน แลวพอกใหเปนเนน- เปดสวตซแปนหมน แลวคอยปน ใชผาชบนำคอยหลอลน

ใชมอกดตรงกลางกองดนจนไดขนาดความหนาและความสงของรปทรงหมอตามตองการ

- ใชผาชบนำมารดหมอใหไดสวนโคงเวาตามความพอใจ


- เมอไดรปทรงหมอทพอใจ ใชดายตดดนตรงฐานหมอถอเปนการปนหมอเสรจหนงใบ

การเรยงตากเมอปนหมอได

ตามจำนวนทตองการแลวหมอเหลานนจะถกนำมาเรยงวางบนแผนกระดานไมอยางเปนระเบยบ แลวนำไปตากแดดเพอชวยใหดนหมาดเรว ใชเวลาประมาณ 5 ชวโมง ถาไมมแดดก

ตากลมโดยตากทงไว1 วน เปนอนใชไดถายงไมหมาดพอกตากทงไวตอไป

การปนหมอ

แปนหมน

หมอทปนเรยบรอยแลวจะถกนำไปเรยงตากไว


61

การตหมอหมอดนทไดจากการปนดวยแปนหมนกนจะยงทะลอย จงตอง

ผานขนตอนตหมอกอน โดยชางปนจะใชไมตตบลงบนเนอดน มออกขางหนงคอยถอลกหนหนนยนอยภายในหมอจนในทสดเนอดนกจะขยายออกและปดทบสวนกนโหวนนการตหมอชวยทำใหหมอมขนาดใหญขนกวาทไดหลงขนตอนการปนอกดวย จากนนจงใชไมตบซงมขนาดแผนไมทมขนาดใหญกวาตกแตงไปจนไดท แลวนำไมลายแบนมาตตอเพอเกลาใหเรยบรอย กอนนำหนขดมาขดจนผวหมอเรยบการทำสหมอ

หลงจากเสรจขนตอนตหมอแลวจงนำหมอมาทาส โดยใชผาชบสดนเหลองทาใหทวหมอแลวตากไว เมอสดนเหลองแหงแลว นำลกหนมาขดใหเรยบและมนวาว จากนนทงไว 1 คน

การละหรอตหมอ

การขดหมอททาสดนเหลองแลว หมอสดนเหลองทผานการขด


การเผา ใชวธการเผาแบบโบราณทเรยกวา"เผาเตาสม" โดยกอเตาข นสงเหนอพนดน พนลางของเตาจะถกขดลงไปจนลกพอประมาณ เพอใสฟนกระถนแลวจดไฟเผา ในการเผาชางจะวางหมอเรยงไวเปนระเบยบ ใชเวลาเผาชวขาม

คนโดยเปดเตาดหมอในตอนเชาของวนใหม หมอทถกลำเลยงออกจากเตาเผาชางจะดอยางละเอยดหากพบวาหมอใบใดรวหรอมรอยตำหน กจะทบทงหรอคดออกทนทไมมการ

นำไปปะปนรวมกบหมอด ทสงไปขาย เพราะจะเสยชอแหลงปนหมอดนของตน

เตาเผากบฟน

คนทอยขางนอกจะสงหมอใหคนทอยภายในเตาจดเรยงการเรยงหมอในเตาเผา


63

หมอทผานการเผาแลว รถมารบหมอดนไปขายถงทรายไดของชางปนหมอดน

รายไดในอาชพปนหมอดนน ถาเปนผรบจางจะแบงออกเปนแตละขนตอน ดงน

1. ขนตอนปนดนจากแปนหมน ไดคาแรงใบละ 2 บาทวนหนง ทำไดคนละ 100-150 ใบ ดงนนรายไดจงอยท 200-300 บาทตอวน

2. ขนตอนตหมอ ไดแก การนำหมอมาตจนไดรปทรงตามขนาดทตองการ ไดรบคาแรงใบละ 4 บาท สำหรบหมอตน และใบละ 3 บาท สำหรบหมอกลางและหมอกระจอก แตละคนตหมอไดราว 40 ใบตอวน รายไดจงอยทวนละ 120-160 บาท

3. ขนตอนขดหมอ คอ การนำหมอทผานการตแลวทาดวยสดนเหลอง จากนนกขดใหผวเปนมน ไดคาแรงใบละ 1 บาท คนหนงจะขดหมอไดวนละประมาณ 100-120 ใบ มรายไดวนละประมาณ100-120 บาท

เหลานคอรายไดของผรบจาง ในสวนรายไดของผจาง หรอผเปนเจาของกจการหรอผประกอบการนน จะสามารถขายหมอไดกำไรประมาณใบละ 3 บาท เมอหกจากตนทนและคาแรงของ


ผรบจาง ขายไดครงละประมาณ 200-300 ใบ โดยจะมผซอมารบถงทวนเวนวน แตละครงจงมรายไดอยท 600-900 บาท เดอนหนงๆมรายไดประมาณ 9,000 - 13,000 บาท ซงนบเปนรายไดทไมนอยเลยทเดยว และหากเจาของกจการเปนคนปนเองดวยแลวจะมรายไดมากกวาเดม

การตลาดของงานชางปนหมอดนการปนหมอของคลองสระบวทำกน 3 ประเภท คอ หมอตน

หมอกลาง และหมอกระจอก ทมขนาดจากเลกไปหาใหญตามลำดบซงมราคาขายไมเทากน การทำหมอชนดใดมากกวากนขนอยกบพอคาคนกลางเปนผสง การขายหมอดนคลองสระบวนมลกษณะการขายแบบตายตวคอทำขายตามทมคนสง ซงผสงไดแก

- พอคาคนกลาง- นกทองเทยวทเขามาเทยวชม- พอคาแมคาทวางขายตามแหลงทองเทยว


65

สำหรบพอคาคนกลางทมจำนวนสงมากทสดจะเปนผกำหนดตลาดแตในเรองราคาจะกำหนดรวมกนกบชางปนหมอ หากไมพอใจราคาทกำหนดไวกสามารถเปลยนผรบซอได

ทศทางงานหตถกรรมปนหมอดนในอนาคตชาวบานยานคลองสระบวสวนใหญใหความสำคญกบงาน

หตถกรรมปนหมอดนของทองถนตน จงพรอมใจกนอนรกษและสบสาน จะเหนไดจากการรวมแรงรวมใจระหวางคนทกรน ไมวาจะเปนผเฒาผแกหรอคนหนมสาว ทสามารถปนหมอสำเรจไดดวยแรงใจและฝมอ

ความภาคภมใจในอาชพชางปนของชมชนตนเปนพนฐานทจะสามารถทำใหงานหตถกรรมคงอยเปนมรดกแผนดนไดชวลกชวหลาน คงอยเปนหตถกรรมพนบานไทย ทไมใชมเพยงเจาของทองถนเทานนทภาคภมใจ หากทวาคนทงประเทศตางเลงเหนถงคณคาในสมบตภมปญญานดวยเชนกน

รายไดจากการทำงานหตถกรรมชนนถงแมจะไมสงนก แตกสามารถทำใหยงชพอยได บางรายมเงนเกบไวใชยามจำเปนและสงลกหลานศกษาในระดบสงขนไป ซงนกเปนเหตผลอกประการหนงททำใหคนในยานคลองสระบวยดวชาชพน

อนาคตของหมอดนคลองสระบวจงยงคงสวางไสว ไมเพยงแตมการอนรกษสบสานในระดบทองถนเทานน ทางจงหวดเองกสนใจและสงเสรมใหทางสถาบนการศกษาตาง ๆ ไดเขาไปศกษาแหลงปนหมอดนดวยวธการลงพนทเอง ในแตละปมนกศกษาเขาชม


การสาธตและทดลองดวยตนเองจำนวนมาก พวกเขาจะไดรบทงความรและความสนกเพลดเพลน สงสำคญทกอเกดขนในใจของคนปนและคนชม รวมไปถงคนทดลองทำ กคอความรกและความหวงแหนในมรดกลำคาของแผนดนพระนครศรอยธยาชนนนนเอง


67

5 ชางทำอฐมอญทบางบาล

บางบาลแหลงสบสานอาชพโบราณบางบาลเปนอำเภอหนงของจงหวดพระนครศรอยธยาทม

การทำอฐกนอยางเปนลำเปนสน ดวยวธการดงเดมผสมผสานกบเทคโนโลย ทำใหไดอฐทดมคณภาพในเวลาทรวดเรวกวาเดม

กลมชาวบานหรอชางททำอฐ เผาอฐของจงหวดพระนครศร-อยธยา โดยเฉพาะยานบานสกก พนสองขางฟากถนนจะมโรงงานอฐมอญตงอยเปนระยะ ๆ โรงเผาอฐบางมขนาดเลก บางมขนาดใหญแตกนบเปนแหลงผลตอฐมอญแหลงใหญแหงหนงของประเทศไทยซงสวนใหญลวนอยในเขตทราบลมภาคกลาง อาท นนทบร ปทมธาน

อางทอง สพรรณบรและเลยไปทางภาคตะวนตก เชนจงหวดราชบร เปนตน

อฐมอญผลผลตทางการชางทผานการสงสมภมปญญาสบเนองจากอดต


อฐมอญรากฐานโบราณสถานไทยกวา 2,000 ปลวงมา มนษยเรมรจกการนำดนโคลนจาก

แมนำมาทำการกอสรางโดยประดษฐขนเปน "กอนอฐ" ชนชาตแรกทคดคนคอ ชนชาตอยปต เจาแหงสรรพวทยาการ สวนของไทยเรานน ราวป พ.ศ. 1100 กปรากฏวามการนำอฐมาใชเปนสวนประกอบสำคญในการกอสราง โดยขอมเจาแหงเทวสถานทเขามามอำนาจยงใหญในแควนสวรรณภมสมยนน

ลวงเขาสสมยทวาราวดกมการขดพบหลกฐานการใชอฐในการกอสรางปชนยสถาน เจดยตาง ๆ ซงไดรบการสบสานมาจนถงสมยสโขทยทภาพการใชอฐในงานสถาปตยกรรม มความเดนชดขนดงจะเหนไดจากโบราณสถานในเขตอทยานประวตศาสตรสโขทยและอทยานประวตศาสตรศรสชนาลย งานกอสรางทตองใชอฐไมเคยสลายหรอสญหายไปกบกาลเวลาเพราะเมอยางเขาสสมยอยธยา อฐยงคงไดรบความนยมและครองความนยมเพมมากขนกวาทกยคสมยทผานมา ตลอด 417 ปอนเปนเวลาทยาวนานของราชธานไทยแหงน ไดมการเปลยนแปลงพฒนาสงกอสรางมากมาย ปรากฏหลกฐานใหเหนในปจจบนถงซากปรกหกพงของพทธศาสนสถาน ใหนกประวตศาสตร นกโบราณคดไดศกษาความเปนมา อายของกอนอฐทกกอนรวมทงพระบรมมหาราชวงทยงคงดสงางามและมมนตขลง แมจะเหลอเพยงซากอฐใหชนรนหลงไดเหนกตาม

จากหลกฐานทางประวตศาสตร และโบราณสถานทำใหทราบวาชาวกรงศรอยธยาจำนวนไมนอยรจกการทำอฐ เผาอฐ


69

จนอนรกษสบสานอาชพชางโบราณนมาจนถงปจจบนบทบาทของวสดกอสรางอยางอฐไมไดจบอยในยคสมยนน

หากทวาไดดำเนนตอมาอยางตอเนอง อฐไมไดใชเพยงในการกอสรางปชนยสถาน ในภายหลงมผนำมาสรางบานเรอน อาคารสถานทตาง ๆ มากขน โดยเฉพาะในยคทสถาปตยกรรมตะวนตกเขามามอทธพลในสงคมไทย อฐกไดรบความไววางใจใหเปนรากฐานสำคญของสงปลกสราง

ราวป พ.ศ. 2536 - 2539 เศรษฐกจไทยถงยคเฟองฟธรกจอสงหารมทรพยหรอธรกจกอสรางกรงเรองไปดวย เจาของกจการ ชางกอสราง ไดนำอฐจำนวนมหาศาลมารองรบงานกอสรางทำกนไมเวนวน นบเปนชวงเวลาทชางทำอฐทงหลายทำงาน ไมทนตอความตองการของตลาด

อาชพชางทำอฐของชาวบางบาล จงหวดพระนครศรอยธยาในวนนแมจะไมขยายตวเพมมากขนเหมอนในยคเศรษฐกจรงโรจนแตกยงสรางรายไดจำนวนหนงใหแกผขยนทำงานอาชพนอยางจรงจงอยางทชางบางคนบอกวา "ทำอฐมาตลอด มรายไดมากบางนอยบาง แตกสขใจ ไมคดไปทำอยางอน"

กอนทำอฐมอญสำหรบผตองการลงทนดงไดกลาวแลววาอาชพชางทำอฐเปนอาชพหลกของชาว

บางบาล ดงนนจงมชางจำนวนไมนอยทผนตวเองจากชางทำอฐมาเปนเจาของกจการโรงอฐเสยเอง ทงนเพอใหมรายไดเพมมากขน แต


อยางไรกตาม ตองอาศยเงนทนซงสามารถลงทนไดหลายแบบดวยกนอาท

1. เงนทน 5,000 บาท สำหรบผลงทนทเปนชางทำอฐมากอน ลงมอทำทกอยางดวยแรงกายและแรงใจของตน ตงแตขนดนยำดน อดพมพ ตาก เผา ผลงทนในขอนตองมความขยนและอดทนอยางสง

2. เงนทน 50,000 บาท สำหรบกจการขนาดเลก สามารถทำอฐไดครงละ 5,000 - 6,000 กอน เงนทนตองนำไปใชจายในการซอวสดอปกรณตางๆ รวมถงโรงเผาอฐ ผลงทนในขอนแมตองใชเงนทนสง แตกจะมเครองทนแรงชวยไดมาก ทำใหประหยดทงเวลาและพลงงาน ทงยงไดผลผลตคมคาอกดวย

3. เงนทน 10,000 - 30,000 บาท สำหรบกจการขนาดเลก แตตดทอนคาใชจายบางสวนออกไปจากขอ 2 กลาวคอ ลดเครองทนแรงประเภทเครองจกรไดประมาณ 20,000 บาท และเผาอฐกลางแจง ไมตองใชโรงเผาอฐ ลดไดอก 20,000 บาท

วสดอปกรณในการทำอฐมอญ กวาจะไดกอนอฐสกกอนอยางทเหนในการกอสรางถาวรวตถตาง ๆ นน มนอยคนทรวาตองใชอปกรณมากมายเพยงใด วสดอปกรณทในการทำอฐมอญมดงน

1. ดนเหนยว ดนเหนยวทนยมนำไปทำอฐคอดนเหนยวปนทรายละเอยด เดมไดจากการขดลงไปในแมนำ แตปจจบนใชดนตามทองนาแทน โดยเลอกใชดนทมคณสมบตเหมอนกนเพราะการ


71

ไปขดดนในแมนำนนสนเปลองคาใชจายมากกวาและลำบากกวาดวย

2. แกลบ แกลบเปนสวนผสมสำคญทชวยใหดนเกาะกนแนนอฐทไดไมแตกหกงาย ราคาแกลบจะขน-ลงอยเสมอ เปนผลใหตนทนการผลตไมแนนอน กลาวคอ แกลบมราคาถกในชวงฤดเกบเกยวขาว

เพราะมปรมาณมากแตหากเปนชวงอ นราคาจะแพง ผกำหนดราคาแกลบคอเจาของโรงสหรอพอคาคนกลาง

3. นำ นำเปนตวประสานใหดนและแกลบเขากนไดดปรมาณทใชไมสามารถระบได ขนอยกบความชำนาญของชางเปนตวกำหนด

ดนเหนยวคณภาพด

แกลบถกนำมาใชในการทำอฐหลายขนตอน


4. ปงก เดมสานดวยหวายและไมไผตอมาหนมาใชพลาสตกบางรายใชยางรถยนตเกา ปงกใชใชสำหรบงานขนยายดน แกลบและงานทวไป

5. เขงหรอหลว ทำจากไมไผ ใชขนแกลบและอปกรณตาง ๆ

6. พลว ทำจากเหลก ดามทำจากไมไผ ใชตกดน แกลบและคลกเคลาสวนผสม

7. สทา ทำจากไมหรอเหลก มดามเหมอนพลว ใชครดเศษดบบนลานให โล งเตยน และครดโกยวสดตาง ๆ

8. คราด ทำจากเหลกใหเปนซกลม ๆ 6 ซ ใชเกลยแกลบใหทวขณะเผาอฐ

9. ไมแซะดน ใชปรบลานตากดนใหสะอาดเรยบรอย

10. กระปองใชตกนำในการผสมดนและอดดนใสแบบพมพ

11. รถเขน ใชขนยายดนเพอนำไปหมกและขนยายดนไปกองสำหรบลดลงพมพเปนอฐ

ปงกสำหรบงานขนยายวสดตางๆ


73

12. เครองปนดน สำหรบปนดนใหละเอยดเปนเนอเดยวกนชวยใหผสมดนไดครงละมาก ๆ ตางจากการยำดวยแรงเทาในสมยกอนทไดปรมาณดนครงละนอย และเสยเวลามากกวาดวย

13. โรงเผาอฐ มลกษณะเปนโรงไมหลงคามงจาก หลงคาทรงจวสงเชงชายคาอยในระดบศรษะ ไมมฝา ใชเปนทเผาอฐและเกบอฐ เดมใชวธเผากลางแจง แตมขอเสยคอไมสามารถเผาอฐในชวงฤดฝนได

14. แบบพมพ ทใชกนในปจจบนเปนแบบพมพไม สวนใหญชางเปนผ ทำข นใชเอง แบบพมพโลหะมท งท ทำจากเหลกและสแตนเลส ราคาคอนขางสง และแบบพมพพลาสตก ราคาถก ทนทานจงไดรบความนยมกวาแบบพมพชนดอน ปจจบนมแบบพมพอกชนดหนง มการคดประดษฐขนเปนเครองทนแรง โดยชางจะปนดนจนเขากนแลวสงผานมายงแบบพมพไดเลย

15. เครองไสดน มดปาดดน ไมตบ ใชตกแตงแทงอฐใหไดรป

16. ตว ใชนบจำนวนอฐทขนขนรถผรบซอ17. กระเตง ใชสำหรบงานขนยายทวไป18. แผงเหลก ใชกนความรอนไมใหกระจายออกมานอก

โรงเผาอฐขณะทำการเผาอย

การทำอฐการนวดดน1. กำหนดจำนวนกอนอฐกอนวาตองการทำจำนวนเทาใด


จากน นจ งค อยกะปรมาณสวนผสม ถาตองการอฐ 6,000กอน ตองใชดนราว5 ค นรถเข นและแกลบ 4 เขงผสมลงในบอหมก แลวใช

นำชวยในการประสานคลกเคลา (หากตองการทำอฐจำนวนมากนอยกวานกเพมหรอลดอตราสวนไปใหไดสดสวนกน)

2. หากมขเถาแกลบจากการเผาครงกอนสามารถนำมาใสผสมไดปรมาณเลกนอยเพอชวยใหอฐทไดมนำหนกเบา แตหากผสมมากเกนไปอฐกจะแตกหกไดงายเพราะเปราะ

3. ใชเทายำดนใหเปนเนอเดยวกน ใชเวลานาน 2-3ชวโมง ทงนขนอยกบแรงคนดวย แตถามเครองปนดน กตกดน ใสลงในเครองไดเลย ปนจนกระทงดนแหลกเปนเนอเดยวกบแกลบและเหนยวไดท

4. ขนไปกองไวเปนจด ๆ พรอมแมพมพ เพอเตรยมอดพมพตอไป

การอดดนลงพมพ1. ถาเปนพมพไม ผทำจะวางพมพในแนวนอน โรยขเถา

รองพนเพอไมใหแบบพมพตดพนลานตาก อดดนลงไป เสรจแลว

การผสมดนดวยแกลบและขเถาแกลบ


75

ซดขเถาบาง ๆ ลงไปอกชน ยกแบบพมพออก จะไดแทงดนเปนแทงอฐตามตองการ

2. ถาเปนพมพโลหะหรอพมพพลาสตก พมพทง 2 ชนดนเปนบลอกสเหลยมขนาดเทากน เวลาใชใหหงายพมพขน โรยขเถาบาง ๆ อดดนใสลงไปจนแนน ปาดหนาใหเรยบแลวควำบนลานดน ยกพมพออกจะไดแทงดน

การตาก1. ตากแทงดนไวบนลานประมาณ 6-8 ชวโมง เพอใหดน

แหงหมาด2. ตกแตงแทงดนใหไดสดสวนโดยใชไมตบเบา ๆ หรอใช

เครองไสดน ใชมดปาด (สำหรบแทงดนทไดจากพมพไม)3. ตากแทงดนทงไวอกประมาณ 2-3 วน ในระยะนชาง

ทำอฐจะคอยสงเกตดวาแทงดนแหงหรอไม โดยดจากผวดนทตองมสเทานวล

4. นำแทงดนขนใสกระเตงเพอลำเลยงไปเกบไวในโรงเผาอฐ

การปนดนดวยเครองแลวนำดนอดลงแบบพมพโดยอตโนมตนบเปนเทคโนโลยลาสดในการทำอฐมอญ บางแหงยงใชแบบพมพดงทอธบายไวทง 3 แบบ วธดงภาพทำใหไดแทงดนจำนวนมากในเวลาทรวดเรว


การเผาอฐ1. เรยงแทงดนใหเรยบรอย โดยวางเรยงแทงดนสลบกน

ใหสงขนพอประมาณและเปดชองดานลางใหความรอนผานเขาไปทวถง2. กอแทงดนขนเปนกำแพงลอมรอบอกชนหนง เพอควบคม

ความรอนไมใหกระจายออกไปภายนอกเตาเผา โดยใหกำแพงสงกวาแทงดนดานในเลกนอย

แทงดนทนำออกจากแบบจะถกนำมาตากแดด

ชางกำลงขนแทงดนเตรยมนำไปเผาในโรงเผา


77

3. นำแกลบไปกลบแทงดนภายในใหทวเพอเปนเชอเพลงในการเผา ปรมาณแกลบทใชในขนตอนนขนอยกบจำนวนแทงดนเชน ถาตองการเผาอฐ 6,000 กอน ใชแกลบประมาณ 1 คนรถสบลอ เปนตน

4. จดไฟเผาจากดานลางจนรอบกองแทงดน ใชเวลาในการเผาประมาณ 12-15 วน แกลบทถกไฟเผาจะลามตอเนองไปเรอย ๆ จนทวทงเตา

5. เกลยและเตมแกลบเสมอ ๆ เพอใหความรอนแผกระจายทวถง ระหวางเผาตองคอยระวงไฟในโรงเผาอฐอยาใหลกลามจนสามารถไหมโรงเผาได

6. เสรจแลวจะไดอฐมอญทพรอมสงตอผมารบซอหรอสงขายตอไป อฐบางกอนหากไมไดรบความรอนจะไมสก มสดำนำไปขายไมได ตองทงไป อฐคณภาพดมราคาไดแก อฐทมผวเนยนเรยบ เหลยมมมไดฉาก สสมำเสมอกนทงกอน ไมบดงอแตกราวหรอเปราะหกงาย เมอเคาะจะมเสยงแกรงคลายโลหะ หากหกดภายในเนอดนไมมรพรน ขนาด และนำหนกโดยเฉลยเทากนทกกอน

อฐทถกจดเรยงไวในเตาเผา

ขณะเผาอฐชางจะนำแกลบมาสมทวมกองอฐ


รายไดของชางทำอฐสำหรบชางทเปนผรบจาง หากทำหนาทหมกดน ปนดน อด

ลงพมพตากแทงดน และลำเลยงเขาเตาเผา ไดคาแรงโดยเฉลยตามจำนวนแทงดน รายไดตกอยทประมาณ 100-150 บาทตอวนบางรายอาจนอยหรอมากกวานเลกนอย

สำหรบผทเปนเจากจการหรออาจเปนชางดวยนน ไมสามารถประเมนรายไดทแนนอนได แตไมมการขาดทน มเพยงผลกำไรจะมากหรอนอย ขนอยกบความสามารถในการขายและฤดกาล

การตลาดของงานชางทำอฐเดมในชวงป พ.ศ. 2536-2539 อฐมอญเปนทตองการ

อยางมากของตลาดจนผลตไมทนตามความตองการ เนองจากธรกจการกอสรางประสบภาวะขาดทนอยางเหนไดชด จงพลอยทำใหอาชพชางทำอฐซบเซาลงไปดวย อยางไรกตาม กยงคงมผซอแวะเวยนมาซออยเรอย ๆ แมจะไมคกคกเชนแตกอน

การจำหนายอฐมอญอยใน 2 รปแบบ คอ1. ผซอมาซอถงท เดมมผรบเหมากอสรางเดนทางมาซออฐ

ในปรมาณครงละมากๆ ปจจบนไมมรายใหญ มแตรายเลก ทมาซอในปรมาณไมมากนก สำหรบใชในการสรางบานเปนหลงเทานน

2. ผขายตระเวนไปหาตลาดจำหนาย เนองจากผสงซอมปรมาณลดลงนนเอง


79

ทศทางงานชางทำอฐในอนาคตชางทำอฐมอยทวไปในประเทศไทยกจรงอย แตทคนสวนใหญ

นยมกคอ อฐมอญของบางบาล เพราะคณภาพด ฝมอชางเชอถอได ดงนน อฐมอญบางบาลจงยงคงยนหยดอยไดในภาวะเศรษฐกจเชนน

การทำอฐไดมการพฒนามาตลอด โดยแตกอนใชเพยงสองมอสองเทาในการทำ และนนกเปนวธทำอฐในสมยโบราณทมการสบสานสบทอดตอ ๆ กนมา ปจจบนไดมการนำเครองจกรเครองยนตมาใช ทำใหผลตงานไดรวดเรวทนใจ สะดวก ประหยดเวลาและพลงงาน การพฒนาอปกรณและกรรมวธตาง ๆ เหลานเปนปจจยททำใหสามารถอนมานไดวา วชาชพชางแขนงนยงมลมหายใจอยไดนานแสนนาน ตราบใดทการพฒนางานนน ๆ ไดรบการสบสาน ไมยำเทาอยกบทเหมอนกบหลายสงหลายอยางทผคนหลงลมและขาดหายไปจากวถชวตของตน

ในสวนของรายไดและการตลาดของอาชพน ขนอยกบสภาพเศรษฐกจของประเทศดวย หากสภาพเศรษฐกจดประชาชนมฐานะ

ทางการเงนด มนคง กจะปลกสรางหรอตอเตมบานเรอนตน ธรกจกอสรางทลมลงหลายรายกคงพลกฟนคนใหชางทำอฐไดชมชนหวใจระลอกใหญอกครง

อฐทผานการเผาเตรยมขนยายไปจำหนาย


พระนครศรอยธยาแหลงชางพนบาน พระนครศรอยธยาเปนเมองศนยรวมแหงชางฝมอทสวนใหญตกทอดมาสรนปจจบน งานหตถกรรมหลายหลากในทองถนน ไดแกเครองจกสานไมไผและใบลาน เครองประดบมก ดอกไมประดษฐไมแกะสลก หนแกะสลก เครองดนตรไทย ผาฝายทอมอ หวโขนหมอดน และทขาดเสยมไดกคอ "ตกตาชาวบาน" ซงมแหลงสรางสรรคผลงานอยทบานไมหลงยอมเชงสะพานปรดธำรง ตำบลกระมง กอนเขาเขตเกาะในเมองพระนครศรอยธยา โดยผรงสรรงานชางมเพยง

ผ เด ยวเทาน นช อสดใจ สวรรณนล

6 ชางปนตกตาชาวบานทพระนครศรอยธยา

ตกตาดนเผาตวจวเทยบกบเหรยญสบบาททมขนาดเสนผาศนยกลาง 2.5เซนตเมตร


81

สดใจ สวรรณนล ซมซบงานปนตกตาดนมาจากคณปทรงประเวส สวรรณนล จากการสงเกตและเรมหดทำมาตงแตเยาววยผเปนปจะสอนหลานสาวในวนเสาร-อาทตย หลงวางเวนจากการเรยนทโรงเรยนจระศาสตร เมอจบชนประถมปท 7 กเขาเรยนตอจนจบชนมธยมศกษาปท 3 จากโรงเรยนอยธยานสรณ ระหวางนเดกหญงสดใจกไดทดลองทำงานปนตกตาของตนมาโดยตลอด และในทสดกยดเปนอาชพจนถงปจจบน

จากตกตาชาววงสตกตาชาวบานศลปหตถกรรมประเภทตกตานมการทำสบเนองมาแตอดต

กาล ในเบองตนอาจเรมจากการนำดนเหนยวมาปนเปนตกตาใหเดกเลนกอน แลวจงพฒนามาเปนตกตาททำจากวสดอน อาท ตกตาไมตกตาดนเผา ตกตาผา ตกตาพลาสตก

สำหรบตกตาดนเผานน จากหลกฐานโบราณคดพบวา ทเกาแกทสดอยในสมยทวาราวด อายอยในราวพทธศตวรรษท 12 ถง16 สวนใหญปนเปนรปคนจงลง ทำดวยดนเผาสแดง ผชายทำผมมนมวยไวกลางศรษะ นงผาผนเดยวแบบคนโบราณ ลงตวนอยอยทปลายเทา สนนษฐานวาทำขนเพอใชเปนของเลนสำหรบเดกหรอเพอประกอบพธกรรม

ลวงถงสมยสโขทยซงจดเปนยคทมการคนพบตกตาดนเผามากทสดอายอยในราวพทธศตวรรษท 19-20 มทงตกตาดนเผาธรรมดาและเผาเคลอบ ทมอย มากทสดกเน องมาจากสมยสโขทยเปนยคทเครองปนดนเผาเฟองฟสงสด จากหลกฐานทปรากฏ


อยรายรอบสโขทย จะเหนไดวามเตาเผาอยมากมายหลายแหง ตกตาดนเผาในสมยสโขทยมทงรปคนและสตวอยในอรยาบถตาง ๆ กนสะทอนใหเหนถงภมปญญาของชางปน

ในสมยอยธยามการปนตกตาสตวตาง ๆ ใหเดกเลน เชน ววควาย ซงเปนสตวพนบานทชาวบานตองพบเหนในชวตประจำวนลกษณะเครองปนดนเผาในสมยอยธยาสวนใหญอยในรปของภาชนะและเปนดนเผาแบบไมเคลอบ

กลาวถงตกตาชาววง ซงเปนตกตาดนเผาทมการทำขนในสมยรตนโกสนทรเชอวาเรมทำขนในสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 4 ดงท ม.ร.ว. คกฤทธ ปราโมช ประพนธไวในหนงสอโครงกระดกในต วา

"…คณเถาแกกลน ผเปนคนคนคดทำตกตาชาววงขนจำหนายเปนทรจกกนแพรหลายทวไป…"

ตกตาชาววง ทำขนเลยนแบบกรยาทาทางของชาววงในสมยกอน ตวตกตามขนาดเลก หวขนาดเทาหวไมขดไฟ ดงนนจงตองพถพถนในการปนมาก ตกตาชาววงของคณเถาแกกลนนมชอเสยงโดงดงมาก รจกกนทวไปในหมชาววง แตตอมาหยดทำลวงจนถงสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 5เจาจอมมารดานอยทรงรอฟนการทำขนใหม โดยมพระองคเจาหญงอรพนธ เพญภาค พระธดาทรงสบทอดการทำตอมา

ตอมาตกตาชาววงไดหายไปอกครงหนง เนองจากขาราช-บรพารในพระราชสำนกบางคนยายออกจากพระบรมมหาราชวงแลวนำวชาการปนตกตาชาววงตดตวไปโดยยงไมไดสอนใหใคร แตใน


83

ทสดของดอยางตกตาชาววงกฟนคนกลบมาอกครง โดยพระราชดำรของสมเดจพระนางเจาสรกตพระบรมราชนนาถ พระองคโปรดเกลาฯใหมการเรยนการสอนและฝกฝนการทำตกตาชาววงขนในโครงการศลปาชพพเศษทหมบานบางเสดจ ตำบลบางเสดจ อำเภอปาโมกจงหวดอางทอง ทำใหชาวบานมรายไดเสรมนอกเหนอจากการทำนาปจจบนบางเสดจเปนแหลงผลตตกตาชาววงทใหญทสด และมชอเสยงทสด

จากต กตาชาววงท มเพยงกรยาทาทางเลยนแบบชาววงกไดเพมเตมสวนรายละเอยดอน ๆ เขาไป โดยสวนใหญสะทอนภาพชวตชนบทไทย และทสำคญกคอทำโดยฝมอชาวชนบทไทยจงสามารถถายทอดสภาพความเปนอยไดดกวาใคร

ตกตาชาวบานเปนตกตาดนเผาตวจวทเพงถอกำเนดขนมาภายหลง โดยการรเรมของคณทรงประเวส สวรรณนล ชาวพระนครศรอยธยาผซงใชชวตอยใกลชดวถชนบทอยางแนบแนนและจดจำอากปกรยาของผคนไดอยางแมนยำ ทานบรรจงปนแตงตกตาดนตวนอยใหชวตชวา ตกตาชาวบานของทานไมไดแตงแตมสสนประการใด จงด มเสนหอยางชาวบานและสะทอนใหเหนถงวถชวต

ของชาวบานอยางแทจรง

ตกตาชาวบานฝมอปทรงประเวส


"สงทธำรงอยไดยอมตองมการพฒนา" นนคอสจธรรมของสรรพสง งานชางปนตกตาชาวบานเปนงานละเอยดออน ดงนนจงไมมคนคดทำกนมากนก คงจะมกแตงเพยงหลานสาวตวนอยสดใจ สวรรณนล ทบดนเตบใหญมาพรอม ๆ กบการซมซบวชาชางมาจากผเปนป งานของสดใจ สวรรณนล ยงคงรกษารปแบบเดมของผเปนปไว คอ เนนการปนตกตาจว และสะทอนภาพชวตของคนภาคกลางโดยทวไป งานชนเลกทสดทเคยทำนนมความยาวเพยง1 เซนตเมตร ขณะทงานของปจะมขนาดอยท 2 เซนตเมตร สงททำใหงานของสดใจดแตกตางจากงานดงเดมประการหนงคอ สสทนำมาใชนน สดใจเลอกสอะครลกทใหสสนเหมอนจรง นมนวลซงเปนความแตกตางทเหนไดชดระหวางตกตาชาวบาน กบตกตาชาววง

การปนตกตาชาวบานน นอกจากสดใจ สวรรณนล ทปนรปตกตาคนแลว ยงมพนองอก 2 คน ททำงานดวย หากแตไมไดปนขนาดจวอยางเธอ

สำหรบชว ตชนบทไทยภาคกลางภาพเดกไทยกบสตวเลยงอยางควายเปนภาพชนตาของคนทวไปนเปนอกมมมองหนงท ชางปนตกตาชาวบานนำมาใชสรางสรรคผลงานใหสมจรง


85

ทรงศร มสมพงษ ผเปนพสาว ถนดการปนสวนประกอบเชนควาย เรอนแพ บาน ในขณะท วลาสน โสมนรนทร ผเปนนองสาว ถนดปนเรอและอปกรณในเรอ รวมไปถงหลาน ๆ ทหลายคนมแววศลป คอยสงเกตการทำงานของปาและนาอยเปนนจสน

ตกตาชาวบานของ สดใจ สวรรณนล มอยหลายชดดวยกนอาท

- ตกตาชาวบานชดการละเลนเดกไทย เชน เดนกะลา- ตกตาชาวบานชดการละเลนพนบานไทย เชน หวลานชนกน

- ตกตาชาวบานชดครวไทย เชน หงตมอาหาร- ตกตาชาวบานชดประมงไทย เชน ตกปลา- ตกตาชาวบานชดหาบเรไทย เชน แมคาขายผก- ตกตาชาวบานชดชาวนาไทย เชน ดำนา- ตกตาชาวบานชดวถไทย เชน อาบนำใหลกในแตละชดกมหลายแบบดงตวอยางทยกใหเหน มจำนวน

นบรอยแบบและมการออกแบบใหม ๆ โดยตลอดมไดขาด

ขนตอนการทำนาในรปแบบจำลองของงานปน


กอนปนตกตาชาวบาน ในการปนตกตาชาวบานนนใชวสดอปกรณไมมาก แตคณสดใจ ผถายทอดการปนบอกวาตองใชใจ ประสบการณและจนตนาการเปนปจจยสำคญ

คณสมบตของชางปนตกตาชาวบาน1. เนองจากตกตาชาวบานมขนาดเลกมาก ดงนนชางตองม

สายตาด มใจรก ใจส มความอดทนสง และกระตอรอรนทจะทำ2. การปนตกตาชาวบานตองเลยนแบบกรยาทาทางของ

ชาวบานทงในอดตและปจจบนซงบางอยางไดหายไปจากวถไทยแลวเชน การเลนหวลานชนกน เปนตน ชางปนจงจำเปนตองหมนสบคน อานจากหนงสอตาง ๆ หรอฟงจากคำบอกเลาของคนเฒาคนแกแลวเกบไวเปนประสบการณถายทอดลงเปนผลงานของตนตอไป

สดใจ สวรรณนล ชางปนฝมอดกบการทำงานทตนรกและรสกผกพน


87

3. ชางปนตองเปนคนชางสงเกต หมนศกษาพฤตกรรมของคน

4. พรสวรรคเปนสงสำคญเชนเดยวกน ชางปนทดสามารถปนอากปกรยาผคนถายทอดออกมาไดอยางออนชอย ตองมฝมอในการปน อาจเปนพรสวรรคทางดานศลปะทตดตวมาแตกำเนดหรอหากไมมพรสวรรคแตพยายามฝกฝนจนชำนาญกจะสามารถสรางสรรคผลงานไดดเชนกน

5. ชางปนทดตองรจกคด จนตนาการ6. ชางปนทดตองมความคดรเรม มความคดเปนของตนเอง

ไมเลยนแบบผอน

วสดอปกรณทใชปนตกตาชาวบาน1. ดน เปนวสดทสำคญทสด ดนทใชในปจจบนเปนดน

ทองนาทไดจากคลองชลประทาน เหนยว นม เนอละเอยด มสดำไมมสงใดเจอปน

2. พลาสตก ใชสำหรบหอดนใหมความชนอยตลอดเวลาเวลาปนไมแตกหก

3. ผาขาวบาง ใชสำหรบกรองดน4. กะละมงใบเลกหรออางนำ ใชสำหรบขนตอนเตรยมดน5. พกนเบอร 2-4, 10 สำหรบระบายหรอทาสตวตกตา6. มดเลกปลายแหลม ใชสำหรบตกแตงตกตา7. เตาองโลและถาน สำหรบขนตอนการเผา8. จานส สำหรบผสมสออนแกตามตองการ


การปนตกตาชาวบานการเตรยมดน1. นำดนเหนยวมาตากแดดใหแหง2. ทบกอนดนเหนยวใหญ ๆ ใหเปนกอนเลก ๆ แลวนำไป

แชนำทงไว 1 คน3. กรองดนเหนยวดวยผาขาวบาง เพอแยกสงเจอปน อาท

กรวด เมดทราย ออกใหหมด4. ผงใหดนหมาด แลวทำเปนกอน เกบไวในถงพลาสตก

ผาพลาสตก เพอปองกนดนแหง5. เวลาจะใช ตองนวดคลงใหดนเหนยวเขากน

การปนและการเผา1. ปนสวนตาง ๆ ของรางกายตกตา เชน หว แขน ขา

ลำตว โดยการขนรปกอน แลวเอามดปายนำชวยเกลย เสรจแลวนำมาประกอบกนตกแตงหนาตาเสอผา สวนประกอบของรางกายดยมดเลกปลายแหลม

ชางปนกำลงขนรปตกตา

อปกรณในการปนตกตาชาวบาน


89

2. ปนสวนประกอบอน ๆ ในแตละชด เชน ถาจะปนชดหาบเรไทย แบบแมคาขายผกตองปนงอบ ผกชนดตาง ๆ สาแหรกเปนตน

3. ตกแตงงานปนทกชนใหเรยบรอยอกครง ระหวางปนระวงอยาใหดนถกลม ควรหาพลาสตกหรอผาชบนำหมาด ๆ หอดนไวจะชวยไดมาก

4. ทงไว 1 วน เพอรอดนแหง5. นำไปใสในเตาเผาทมถานสกแดงเตมทหรออาจใสหมอ

ดนเผากได รมไฟงานปนไปเรอย ๆวธการอบหรอเผาโดยใชถ านสมน ถาเปนงานปนชนเลกมากใชเวลา 3ชวโมง แตถาเปนงานปนชนไมเลกมากใชเวลา 5 ชวโมง

6. เมองานปนสกไดทแลว นำออกจากเตามาผงใหเยนในถาด เตรยมตกแตงส

7. ใชสอะครลกทเตรยมไวมาตกแตงสสนใหสวยงาม โดยผสมลงในจานส

เตาเผาตกตาดนปน

ตกตาตวนอยทผานการเผาแลว


8. เมอตกแตงระบายสสนใหงานปนเรยบรอยแลวพกไวระวงอยาใหกระเทาะหรอแตกหก เตรยมไวจดเปนชด ๆ ตอไป

9. สำหรบงานปนบางสวนทตองทำประจำจะมแบบพมพไวเชน เรอสำปน เนองจากมลกคาสงประจำ วธทำกคอ นำดนมาอดใสในพมพ แลวนำออกมา จากนนตกแตงใหเรยบรอยอกครงหนงนอกเหนอจากนกใชวธเดยวกบการปนธรรมดา คอ การเผาและตกแตงสสน

สอะครลกคณภาพดพรอมจานส พกนและภาชนะใสนำ

ชางปนแกะเรอลำนอยออกจากแบบพมพแลวนำมาตกแตงใหเขารป

ภาพเปรยบเทยบระหวางเรอทแกะออกจากแบบพมพแลวตกแตง

กบเรอทมตกตานงพาย


91

รายไดของชางปนตกตารายไดไมแนนอน ขนอยกบยอดสงของลกคาและเวลา งาน

ศลปะทละเอยดละออนไมสามารถกำหนดรายไดแนนอน ตายตวของแตละชนมราคาแตกตางกนไป อยางไรกดสรปไดวารายไดด

ตวอยางราคางานปนตกตาชาวบานของ สดใจ สวรรณนล- ชดบานชนบท มสวนประกอบคอ โบสถ หมบานหลาย

หลงคาเรอนมคนมากมายในหมบาน แสดงกรยาทาทางตางๆ กนไปมตนไมใบหญา ราคาชดละ 25,000 บาท ถอเปนราคาสงสดตงแตเคยทำมา

- ชดการละเลนพนบานไทย หวลานชนกน มสวนประกอบคอ คน 5 คน คน 2 คน ใชหวลานชนกนอย อก 3 คนคอยเชยรราคาชดละ 500 บาท

- ชดวถไทย อาบนำใหลก มสวนประกอบคอ แมอมลกวางลงบนขาท ย นออกไปขางๆ มอางนำ 1 ใบ และอปกรณเล ก ๆ 2-3 ช นราคาชดละ 200 -300 บาทตลาดของงานชางปนตกตาชาวบาน

เนองจากงานปนตกตาชาวบานนมชางอยเพยงคนเดยวในพระนครศรอยธยาทรงสรรผลงานออกมาเปนนจ ประกอบกบความตองการชนงานประเภทนมสง จงทำไดไมทนตอความตองการตกตาชาวบานไมมวางจำหนายตามรานคาของทระลกทวไป สวนใหญ


การละเลนพนบานไทยอยางไกชนและหวลานชนกนแบบน ชดละ

500 บาท

ทำตามลกคาสง โดยชางปนจะมแบบให เลอกจากอลบมภาพถายผลงานการปนททำไว ลกคาคนใดชอบกสงทำตามแบบหรอถาลกคาจะสงทำนอกเหนอจากแบบทมกได แตตองเปนงานปนเกยวกบชวตชาวบานของไทยเทานน

ในอนาคตหากชางปนสามารถทำไดทนตอความตองการของลกคามสนคาไปวางจำหนายตามสถานททองเทยวในพระนครศรอยธยาแมราคาจะคอนขางสง แตผลงานละเอยดออนกมผสนใจซอไปสะสมไว

ทศทางงานชางปนตกตาชาวบานอนาคตเปนสงไมแนนอน แตสำหรบงานหตถศลปช นน

แนนอนวามอนาคตสดใส หากไดรบการสนบสนนใหแพรหลายและมการถายทอดใหผสนใจทวไป

ตวอยางงานปนตกตาชาวบานแบบตางๆ


93

บานไผหนองแหลงกำเนดงานตมดของไทย บานไผหนอง เปนหมบานใหญในตำบลทาชาง อำเภอนครหลวงพระนครศรอยธยา ปจจบนยงคงเปนแหลงตมดทมชอเสยงของไทย สบทอดการทำจากรนสรนมาเกอบ 200 ป

เดมผเขามาตงถนฐานทบานไผหนองเปนชาวลาวทอพยพมาจากเวยงจนทน อพยพเขามาในสมยพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย ชาวเวยงจนทนเหลานเปนชางฝมอทงชางตทอง และชางตเหลก

ชาวเวยงจนทนทอพยพเขามามนายเทาเปนหวหนากลม เหตทเลอกบรเวณบานไผหนองเปนทตงถนฐาน เพราะมสภาพภมประเทศเหมาะสมกบการประกอบอาชพของพวกตน กลาวคอ มหนองนำอดมสมบรณ มแมนำปาสกไหลผาน เปนเสนทางคมนาคมทสำคญมปาไผข นเปนดงหนา ไมไผเปนวสดสำคญสำหรบชางตมด

7 ชางตมดอรญญกทบานไผหนอง

พพธภณฑหมบานหตถกรรมมดอรญญก


ชาวเวยงจนทนอพยพเหนพองทจะตงชอหมบานของตนวา "ไผหนอง"แตในสมยตอๆ มา ความเปลยนแปลงไดเขามาเยอนปาไผทเคยมกถกตดฟนจนเตยนโลง ใชเปนพนททำไรนา หนองนำกตนเขนจนหมด

นบตงแตทเขามาตงหลกปกฐานชาวบานทนกประกอบอาชพชางทตนถนดเรอยมา จนกระทงชางตทองตองเลกราในป พ.ศ. 2365จงคงเหลอเพยงทำอาชพชางตเหลกเพยงอยางเดยว

ในสมยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว รชกาลท 3 ราวพ.ศ. 2369 เจาอนวงศแหงเมองเวยงจนทนไดเสดจมาถวายพระเพลงพระบรมศพพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย รชกาลท 2แลวทรงขอใหชาวเวยงจนทนบานไผหนองกลบภมลำเนา แตพวกเขาปฏเสธขออยในเมองไทยตอไป ชวงเวลานนชอเสยงการตมดของชาวบาน

ไผหนองกเล องลอไปท วสารทศลวงส สมยพระบาทสมเด จพระจลจอมเกลาเจาอยหวรชกาลท 5 พระองคสนพระทยเรองการตมดมาก จงเสดจพรอมพระบรมวงศานวงศ

มดอรญญกโบราณทจดแสดงไวในพพธภณฑ

จตรกรรมฝาผนงแสดงขนตอนการตมดอรญญก


95

ไปทอดพระเนตรการตมดของชาวบานไผหนองถงสถานท จรงในแตละครงของการเสดจประพาสตองผานบานไผหนองและทรงแวะเพอทอดพระเนตรเสมอ

เมอถงฤดกาลนมสการรอยพระพทธบาท จงหวดสระบรราวกลางเดอน 3 และกลางเดอน 4 ชาวบานจะเตรยมมดทตนตไวไปออกรานจำหนาย เรยกกนวา ตลาดมดอรญญก เพราะมรานคาตงจำหนายมดอรญญกเปนทวแถว ปจจบนกยงมอย สวนกลมทอยในหมบาน จะสรางโรงตมดไวทรมแมนำปาสกและตมดตลอดทงวนทงคน ผคนทเดนทางผานหมบานทางนำจะแวะชมการตมดและซอมดไปใช บางคนจะหาสงของมาแลกเปลยนแทนเงน เทศกาลนชาวบานไผหนองมรายไดมากเปนพเศษ สำหรบนายเทาผนำชาวเวยงจนทนอพยพมาตงถนฐานทบานไผหนอง และยดวชาชพชางตมดเปนอาชพหลกตลอดมานน ภายหลงไดรบพระมหากรณาธคณจากพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว

พระราชทานบรรดาศกดใหเปนขนนรา-บรรกษ ตนตระกล "พนธหนอง" ซงยงความปลาบปลมใจสชาวบานไผหนองอยางยง

วดมเหยงคทบานไผหนอง สนนษฐานวาสรางขนในราวป พ.ศ. 2315 ปจจบนเปนศนยวฒนธรรมทองถน ภายในโบสถเปนทประดษฐานพระพทธรปสมยสโขทย


ชอมดอรญญกมทมามดอรญญกเปนสนคางานชางทเชดหนาชตาของชาวบาน

ไผหนอง ทมาของชอ "อรญญก" มาจากการทในสมยกอนมตลาดรานคาและโรงบอนอยทบานอรญญก ตำบลปากทา อำเภอทาเรอจงหวดพระนครศรอยธยา ซงอยไมไกลจากบานไผหนองนก ระยะทางหางกนราว 3 กโลเมตร ในยคนนมผคนเดนทางนำสนคามาคาขายกนมาก ชาวบานไผหนองจงนำมดไปขาย คนทไปซอมาใชเหนวามคณภาพด จงบอกตอ ๆ กนไปวามดคณภาพดตองมดอรญญก ผคนจงเรยกกนตดปากวา มดอรญญก นบแตนน

อปกรณทใชในการตมดอรญญกจดแสดงในพพธภณฑ

ภาพวาดแสดงพธไหวครบชาเตา


97

ประเพณไหวครนอกเหนอจากประเพณวฒนธรรม

ทองถนอยาง งานบญวสาขบชา เขาพรรษาตกบาตรดอกไม สงกรานต กฐน ฯลฯ คลายกบทองถนอนแลว ชาวบานไผหนองยงมประเพณไวครบชาเตาทจดขนเปนประจำทกปทำกนทกบาน โดยกำหนดตรงกบวนขางขนเดอนหก ตรงกบวนพฤหสบด

กอนถงวนงาน 2-3 วน ชาวบานจะซอมและทำความสะอาดเครองมอเครองใช นำมาวางไวในทอนควร ปนเตาเผาใหม พรอมทงเตรยมเครองสงเวยไหวครไวครบครน ประกอบดวยเครองบชาพระพทธแตงเปนขนธ 5 มขาวตอก ดอกไม ธป เทยน กรวยดอกไม 5กรวย เครองบชาพระภมเจาท เครองบชาแมธรณ เครองบชาพระวษณกรรม (ดอกไม ธป เทยน ดายสายสญจน ทองคำ เปลวนำหอม แปงกระแจะ เครองนงหม แกวแหวนเงนทอง โตกบายศรขนมตมขาว ขนมตมแดง กรวยใบตอง ใบคน ดอกคน ดอกดาวเรองดอกบานชน ดอกบานไมรโรย ใบทอง ใบเงน ใบนาค ใบยอเลกใบชมชน ใสในกรวย) เครองสงเวยมหม ไก และสรา

เชาวนพฤหสบดทกำหนดเปนวนไหวคร ชาวบานจะนำเครองบชาและอาหารทตระเตรยมไวเปนเครองพทธบชาไปบชาพระพทธ จากนนนำเครองบชาอน ๆ ไปบชาพระภม แมธรณ นำเครองสงเวยมาวางทเครองมอพรอมสวดโองการเชญเทพเจามาเปนสรมงคล ผใหญจะเรยกลกหลานของตนมาบชากราบไหว ขอพรสงศกดสทธ เมอธป

พระวษณกรรมเทพเจาแหงการชาง


เมอธปหมดดอกผใหญจะเรยกทกคนมาชวยผกกรวยดอกไมกบเครองมอทกชน เจมแปงกระแจะหอมและปดทองคำเปลวทเครองมอ

สำหรบสราทเปนเครองเซนไหวนนทกคนตองดมดวย ถอเปนนำอำมฤตของครทประสทธประสาทวชาใหพวกเขาประสบความสำเรจจากนนจะยกขนโตก บายศร มาวางไวกลางบาน ผเฒาผแกจะผกขวญใหศล ใหพรแกลกหลาน รวมถงการชกชวนเพอนบานทตนเคารพนบถอมาบานตน เพอเสรมสรางความเปนสรมงคลใหแกกน ลกษณะนชาวไผหนองเรยกวา “คำคณ” เชอวาหากใครไดกระทำตามประเพณเชนนแลวเรองอปมงคลจะไมเกดขน

"คำคณ หนนเนอง เฟองฟ สขวญ บานชน รนรมย พรหมประสทธ นมตด ประเพณคบาน สบสานวฒนธรรม เลศลำคณคาภมปญญาไทย ศวไลซรงเรอง นามกระเดองขนนราฯ"

คำขวญวนประเพณไหวครบชาเตา ประพนธโดย บญญตคำศร

กอนตมดอรญญกวสดทใชในงานชางตมด1. เหลกแผน มลกษณะเปนแผน เตรยมไวทำตวมด มขนาด

แตกตางกน ขนอยกบขนาดของมด2. ไมทำดาม ใชไมประดหรอไมชงชน เนองจากมคณสมบต

เหมาะสม เปนไมเนอแขงและแขงแรงทนทาน3. ถานไมไผ ใชเปนเชอเพลงในการเผาเหลก เชอวาใหไฟ

แรงกวาถานชนดอน


99

เตาเผา

เครองมออปกรณทใชในงานชางตมด1. เตาเผา ชางตมดจะปนเอง

โดยปนจากดนใหเปนทรงสงขนไป ภายในกลวง สำหรบเผาแผนเหลกใหแดงกอนตด

2. สบลม ใชเรงไฟ ปจจบนชางหลายคนหนมาใชเครองปนลมแทน เพอประหยดแรงงาน

3. ทง มลกษณะเปนเหลก 2ทอนประกบกน มแทนไมยดไว เครองมอชนดนใชเปนตวรองรบระหวางตมด

4. เขอม มลกษณะเปนแผนเหลกหนา ๆ ขางหนงลบคม ใชตอกสกดแผนเหลก ดามทำดวยไม

5. พะเนนหรอคอน ทำดวยเหลก ดามทำจากกงไมขนาดเหมาะมอ ใชตแผนเหลก

6. รางนำ ใชใสนำ สำหรบนำใบมดจมใหเยนลง7. เหลกขดหรอเหลกเจก ใชขดคมมด8. หลกส เปนแทนนง ดานขางมหลกไม 2 อน สำหรบแตง

มดใหคม9. เครองเจยเหลก ใชลดขนตอนการตดเหลกดวยมอ10.เครองเจาะร ใชเจาะแผนเหลกและแผนไมทประกบกน

เปนดามมด11.เครองเลอยไม ประกอบการทำดามมด


ชางทองแดง สนทรศรชางตมดประจำบานหตถกรรมมดดาบไทยกำลงสาธตวธการเผาเหลกใหรอนกอนต

การตเหลกตองตเมอรอน

การตมดอรญญกการตดเหลก

ชางตมดเปนผกำหนดขนาดเหลกเพอตมดขนาดทตนตองการหากทำมดขนาดเลก จะใชเหลกแผนบางทสามารถตดออกเปนทอนไดเลย แตหากเปนมดขนาดใหญ ชางจะนำแผนเหลกขนาดใหญใสเตาเผาจนรอนสกเปนสแดง เมอแผนเหลกสกแดง จงนำออกมาวางไวบนทงตดวยพะเนนจนเหลกขาดไดรปกนหรอหนมด ชาวบานเรยกวา"การหลาบเหลก"


101

การซำเมอหลาบเหลกจนไดรปกนแลว ชางจะนำกนมดไปเผาไฟ แลว

ตขนรปมดใหไดรปตามตองการ ชาวบานเรยกวา "การซำ" จากนนนำเหลกทตไปจมนำทรางนำ ตซำอกจนเหลกเรยบเปนมน เพอใหเหลกมความเหนยวแนนและไวคมบาง ชาวบานเรยกวา "ไห" หรอ "ลำเรยบ"

การแตงและขดคมใบมดเหลกทผานการไหแลว ชางจะนำมาแตงใหไดรปดวยตะไบ

เมอแตงแลวจงนำไปขดคมโดยใชเหลกขดหรอเหลกเจก เพอใหคมบางแตชางสมยนนยมใชเครองเจยไฟฟา ซงสามารถทนแรงไดมาก

การทำโสก ทานคม และลบใบมดเมอขดจนพอคมแลวจงทำโสก โดยการใชตะไบอยางหยาบ

และอยางละเอยด ตะไบจนใบมดขาวและคมบางยงขน จากนนใชตะไบละเอยดทานคมใหคมเฉยบ แลวฝนหรอลบใบมดอกครงดวยหนปจจบนมการนำกากเพชรมาใชจนคมไดท

การเขาดามเมอลบมดจนคมไดทแลวจงนำมาเขาดาม ดามมดตองทำ

เตรยมไวกอน โดยตดแผนไม 2 แผนขนาดเทากน ประกบสวนดามมดไวกลาง นำเขาเคร องเจาะรโดยเจาะผานไมและเหลกมดดามหนง ๆ นยมเจาะร 3 ร ใหมระยะหางเทากน เมอเขาดามมดเรยบรอยแลว ทาใบมดดวยนำมนมะพราว สำหรบกนสนม


รายไดของชางตมดอรญญกปจจบนรายไดอยทประมาณ 15,000-20,000 บาทตอเดอน

ไมดเทาในชวงเศรษฐกจดท รายไดอย ท ประมาณ 25,000-35,000บาทตอเดอน แตกขายไดตลอด มงานไมขาดมอ

ตลาดของงานชางตมดอรญญกราคาของมดอรญญกมต งแต 50-1,000 บาทข นไป

มดททำมหลายประเภท ไมวาจะเปน มดพก มดเหนบ มดดาบ มดโตมดควาน ฯลฯ ตลาดจำหนายจงกวางขวาง และดวยชอเสยงทเปนทประจกษถงคณภาพการใชงาน ความแขงแรง ความคงทน และใบมดคมบาง ทำใหมดอรญญกไดรบความไววางใจใหเปนมดประจำบานประจำกายคนไทยสวนใหญเสมอมา และยงรวมไปถงคนตางชาตดวย

การจำหนายมดอรญญกมหลายรปแบบ ไดแก1. จำหนายทบาน ในแตละปมนกทองเทยวมากมายเดนทาง

เขามาชมการสาธตและซอมดกนถงบานไผหนอง สรางรายไดไมนอยใหแกบรรดาชางผชำนาญและเจาของกจการ

2. จำหนายตามใบสง มลกคาเจาประจำสงทำมดตามใบสงเพอสงไปขายยงแหลงตาง ๆ ทวประเทศ

3. จำหนายแกพอคาคนกลาง มพอคาคนกลางแวะเวยนมาซอถงทเพอนำไปขายยงตลาดอน


103

ทศทางงานชางตมดอรญญกในอนาคตมดอรญญก เปนสญลกษณหนงของจงหวดพระนครศรอยธยา

เปนเอกลกษณทองถนของบานไผหนอง และรวมไปถงบานตนโพธทมการประกอบอาชพตมดเชนกน มดอรญญกทไดมการสบสานมาถงปจจบนไดมการพฒนาจนเกดรปแบบขนมากมาย คณภาพของมดยงเตมเปยมไปดวยคณภาพเชนเคย เพราะชางผสรางงานเลงเหนถงความสำคญของอาชพตนทสรางรายไดสตนและครอบครว เพราะชางผสรางงานอนรกษงานทตนรกไวใหคนรนใหมทสนใจไดสบทอดเปนมรดกทองถนอนทรงคณคาและไดประยกตปรบทำในสงทดขนเสมอมาเชนนแลว … อาจกลาวไดวา "มดอรญญกจะไมมวนดบสลายไปจากสงคมไทย" ไดหรอไม


ประตชยแหลงงานชางแกะสลกหนทรายประตชย เปนตำบลหนง

ของเกาะเมองพระนครศรอยธยาทนเปนแหลงผลตและจำหนายงานประตมากรรมหนทรายท งดงามไมแพทองถนทเคยเปนดนแดนทางประวตศาสตรและเปนแหลงอารยธรรมโบราณอยางนครปฐม ลพบร อางทอง สงหบรสพรรณบร กาญจนบร ราชบรและเพชรบร

ชางแกะสลกหนทรายทพระนครศรอยธยามจำนวนมากแตละคนลวนมความสามารถและมช นเชงศลปะดเย ยม สมดงทบานนเมองนเปนแหลงรวมชางฝมอไทยจรง ๆ

8 ชางแกะสลกหนทรายทประตชย

งานแกะสลกหนทรายพระพทธบาทจำลอง(ทบานคลองสระบว

อำเภอพระนครศรอยธยา


105

งานแกะสลกหนทรายของไทยในบรรดางานแกะสลกวสดทงหมด "หน" ดจะเปนวสดท

แกะสลกไดยาก หรอเรยกวา "หน" ทสดกวาได งานแกะสลกหนนเชอกนวา ไทยเรานาจะรบอทธพลมาจากอนเดย จน และขอมเนองจากอารยธรรมของชนชาตเหลานมลกษณะเลอนไหลไปมาและมอทธพลทางศลปะตอไทยอยมาก อาท ชาวอนเดยนยมแกะสลกกอนหนเปนรปเคารพตามความเชอของศาสนาพราหมณ ดงทพบมากทางภาคใตของไทย ทงรปพระศวะ พระนารายณ ศวลงค ชาวจนมาตดตอคาขายกบไทยตงแตกอนสมยสโขทย มการแลกเปลยนวฒนธรรมตอกน รวมถงงานแกะสลกหนทราย ประตมากรรมจนทเขามาแพรหลายสรางอทธพลทางชางศลปในหมคนไทย สวนขอมนนเปนชนชาตทมงานศลปกรรมโดดเดนมาก โดยเฉพาะงานประตมากรรมหนทรายทเปนตนแบบใหคนไทยหนมาสรางงานแกะสลกหนทรายเลยนแบบของดงเดมมากขน เชนทบหลงนารายณบรรทมสนธ เปนตน

เทวรปตามแบบศลปะขอมงานแกะสลกแบบลอยตวทตองใชเวลาทำนานมาก


งานแกะสลกหนทรายในเมองไทยมมานานแลว โดยมหลกฐานทางโบราณคดทไดรบการขดพบเปนประจกษพยาน งานแตละชนนนมอายอยในสมยอมราวด และสมยทวาราวด ซงมอายนบพนป

สวนงานแกะสลกหนทรายในจงหวดพระนครศรอยธยานนมมาตงแตสมยเปนราชธาน ดงปรากฏหลกฐานคอพระพทธรปหนทราย ฝมอชางไทยสมยอยธยาตอนตน ซงไดรบอทธพลจากขอมและพฒนาจนมรปแบบของตนเอง

งานแกะสลกหนทรายเลอนหายไปจากพระนครศรอยธยาภายหลงมการฟ นฟข นอกคร ง โดยชางแกะสลกหนทรายช นแถวหนาของไทย คอ อาจารยภชงค สมบตร ปจจบนทานไดเสยชวตไปแลว ทานเปนผเชยวชาญและนำวชาชางแกะสลกหนมาเผยแพรไดถายทอดภมปญญาศลปะอนเลอคานแกบตรชายและศษย

งานแกะสลกหนทรายสมบรณแบบ รอลกคามารบไป


107

ชนดของงานแกะสลกหนทรายงานแกะสลกหนทรายทชางทำอยในปจจบนมอย 3 ชนด คอ1. ภาพสลกนนสง เปนการสลกภาพเลาเรอง มกสลกเปน

ภาพซอนกน2. ภาพสลกนนตำ เปนการสลกภาพทมความนน แตไมสง

ไลความลกตางชนกนเพยงเลกนอย3. ภาพลอยตว เปนการสลกภาพขนเปนคน สตว สงของ

หรอวตถอน ๆ ทสามารถเหนไดรอบตว

ชฤกษ สมบตร กบงานแกะสลกหนทรายทสบทอดจากอาจารยภชงค สมบตร ผเปนบดา


กอนการแกะสลกหนทรายวตถดบทใชในการแกะสลกหนทรายหนทรายเปนวสดเพยงอยางเดยวทใชในงานชางแขนงน

หนทรายทวานมอยหลายประเภท คอ- หนทรายขาว- หนทรายแดง- หนทรายนำตาล- หนทรายเหลอง- หนทรายเขยวหนทรายเหลานมอยตามภเขาและเขตนำตก แหลงทม

หนทรายอยมากคอ จงหวดนครราชสมา ลพบร และเพชรบรณ

เครองมออปกรณทใชในการแกะสลกหนทราย1. เหลกสกด แบงออกเปน 2 ชนด คอ- เหลกสกดปากแหลม ใชสำหรบทำงานหยาบ เชน

สกดฐานหนใหเรยบ สกดรปทรงโดยรวมใหไดรปตามตองการ- เหลกสกดปากแบน ใชลดรอยตะปมตะปำของหนหลง

จากผานการสกดอยางหยาบแลว2. เครองลบเหลกสกด ใชลบเหลกสกดใหคมพรอมใชงาน3. หนขด ใชลบเหลกสกดในขนตอนทตองการใหหนเรยบ

เนยนยงขน4. พดลมขนาดใหญ ใชเปาพดฝนละอองทมาทบลายเสน

ในขนตอนสกดหนดวยเครองเจย


109

5. แปรงทาส ใชปดเศษหนและฝนละอองทกลบทบผวเผนระหวางทชางแกะสกดหนอย

6. เหลกฉาก ใชกะระยะชนงาน7. ดนสอ ดนสอส ใชวาดโครงสรางของงาน ออกแบบงาน

บนเนอหน8. คอน ใชตอกสกดในการสลกแตงหน9. ตลบเมตร ไมบรรทดเหลก10. วงเวยน11. เขาควาย ใหวดขนาดเพอความแมนยำ12. เครองเจยเหลก มการประยกตขนใชภายหลง ใช

พลงงานไฟฟา ประหยดแรงงานและเวลา ใชเจยใหผวของหนเรยบขนหลงผานการสกดจากเหลกสกดทงสองแบบแลว

เครองลบเหลกสกด เหลกสกดปากแหลม

เหลกสกดปากแบน หนขด


การแกะสลกหนทราย ดงไดกลาวไวแลววางานแกะสลกหนทรายนนมรปแบบมากมายมการทำหลายประเภท จงขอกลาวถงวธและขนตอนการทำโดยรวมเทานน ดงน

การปรบฐานหนแทงหนทชางนำมาแกะสลกหนนน ตอนแรกมลกษณะเปน

เพยงกอนหนผวหยาบ ๆ ชางจงตองสกดใหฐานเรยบเสมอกนกอน โดยใชเหลกสกดปากแหลมแตงไปเรอย ๆ ระยะเวลาการทำขนอยกบขนาดของหนทราย

การรางแบบเมอใชเหลกสกดปลายแหลมปรบฐานแลวชางจะรางแบบ

ลงบนผวหนโดยใชดนสอส ใหไดแบบตามตองการ

ฆอนสำหรบตอกเหลกสกด

ไมบรรทดเหลก ตลบเมตร วงเวยนและเขาควาย อปกรณสำหรบวด

และกะขนาด

การปรบฐานหน


111

การสกดอยางหยาบ เมอไดภาพแบบตามทรางไว ชางจะเรมใชเหลกสกดปากแหลมตอกเจาะลงไปใหไดรปทรงตามรางภาพ โดยใหมสวนโคง สวนเวารองลกตามแบบ หากมองดรวาเปนภาพอะไร ขนตอนนจงเปนการแกะสลกรปใหเหนงานทออกแบบอยางคราว ๆ เปนรปสามมต

การปรบผวหนหลงการสกดและตกแตงหนตาม

ภาพรางใหเหนภาพสามมตแลว ตอไปเปนการปรบผวหนใหเรยบโดยใชเหลกสกดปากแบนตกแตงใหละเอยด ไมใหมรวรอยขดหลงเหลออย จากนนจงใชเครองเจยหนปรบแตงใหผวเรยบ ตามรองเลก ๆ ทไมสามารถใชเครองเจยหนชวยได ชางจะใชเหลกสกดปากแบนเปน

อปกรณชวยใหตามรองนวลเนยนยงขน

การสกดอยางหยาบ

งานแกะสลกหนทบางสวนไดรบการปดผวหนแลว การปดเศษหนขณะปรบผวหน


การขดผวหนผวหนทไดในขนตอนปรบผวหนยงไมเรยบพอ ชางจะใชหนขด

ขดผวหนตลอดชนงานอกครงหนง ใหไดผวเรยบเนยนเตรยมไวสำหรบใสลวดลายตอไป

การลงลวดลาย การลงลวดลายบนผวหนตองใชความละเอยดและพถพถนสงชางแกะสลกททำงานในขนตอนนตองมความชำนาญการมทกษะทางศลปะสง หลงจากสลกลายลงไปแลวตองขดหนอก เพอใหเนอหนเรยบเนยน หากลกคาบางรายตองการใหแตงเตมสสนลงในบางสวนของชนงาน ชางกจะลงมอทำในขนตอนน การลงลวดลายถอเปนขนตอนสดทายของการแกะสลกหนทราย

รายไดของชางแกะสลกหนทรายชางทเรมฝกฝนจะมรายไดประมาณเดอนละ 3,000-5,000

บาท สวนชางผชำนาญจะมรายไดอยท 10,000 บาทขนไปสำหรบเจาของกจการนนมรายไดไมแนนอน ขนอยกบพอคา

คนกลางทมารบซอ คาขนสง คาวสด (ราคาหน)แตรายไดจะอยราวๆ30,000 บาทขนไป นบวาเปนจำนวนเงนทนาพอใจ

ตลาดของงานชางแกะสลกหนทรายงานประเภทนตองใชเวลาทำนานพอสมควรตองานหนงชน

สวนใหญลกคาจะมาสงทำทราน บางรายจะสงสนคาตามแบบทมไวและบางรายจะนำแบบมาใหด เพอแกะสลกตามนน


113

ลกคาทมาสงซอผลงานแกะสลกหนทราย ไดแก1. นกทองเทยวชาวตางชาตทชนชอบงานศลปของไทยและ

ของเอเชย2. คนไทยทช นชอบงานเกา แลวนำตวอยางมาใหชาง

แกะสลกตาม3. นกออกแบบตกแตงหรอมณฑนากร หรอสถาปนก หรอ

กราฟฟกดไซเนอร ทรบจดและตกแตงบานเรอน อาคารสถานทใหแกลกคาทวไป

ทศทางงานแกะสลกหนทรายในอนาคตแมงานแกะสลกหนทรายจะมราคาสง ใชเวลานานในการทำ

แตกยงเปนทนยมชมชอบของผรกงานศลปะประเภทน ชางผเชยวชาญททำงานดานนมานานจะไดรบคาตอบแทนสง เจาของกจการมรายได

งาม จงไมคดเปลยนอาชพ อนาคตของงานหตถศลปจากหนทรายคงอย ไดยาวนานหากยงสามารถครองตลาดอย ได ไมแพแหลงงานชางประเภทเดยวกนอน ๆทมอยในประเทศไทย และตราบทคนไทยยงสนบสนนผลงานของคนไทยดวยกนและเลงเหนในคณคาใหการสนบสนนงานชางไทยดานนใหแพรหลายสบไป


"ศลปะเปนพนฐานของการสรางงานหตถกรรมหรองานชางทงหลายทงปวง" ชางพนบานของพระนครศรอยธยาไดสรางบทพสจนอนดใหทกคนไดประจกษ จากชนงานแตละชนทไดลงมอทำ ผสานแรงใจหรอความมใจรกในงานนน ๆ ทำใหไดมาซงงานหตถศลปทรงคณคาสสงคมไทย

หากคนเรารจกเพยงการ "อนรกษ" ขาดการ "พฒนา" งานททำกคงไมสามารถดำรงอยไดในยคสมยทมการแปรเปลยน ชางอยธยามแนวคดในการพฒนาอยในสายเลอดนอกจากจะรจกวธสบสานงานหตถศลปไดสมบรณแบบแลว ยงคดวธการปรบปรง ปรบเปลยน ปรบแตง ชนงานใหมรปแบบใหม หลากหลาย ขณะเดยวกนกไมทงของเดม รวมไปถงการรจกคดคนพฒนาเครองมอเครองใช

9 พระนครศรอยธยาแหลงรวมและสบสานพฒนางานชาง


115

ใหทนสมย สามารถทนแรง ประหยดเวลา การทำงานในแตละชนอกดวย ดงจะเหนไดจากตวอยางตอไปน

1. การออกแบบงานชดใหม ๆ ของชางปนตกตาชาวบาน2. การนำเครองเจยหนมาใชในงานแกะสลกหนทราย3. การนำเคร องเจยเหลกมาใชในข นตอนการตดเหลก

สำหรบการทำมดอรญญก4. การทำแบบพมพพลาสตกขนใชแทนแบบพมพไมในงาน

ชางทำอฐมอญ5. การใชสนำมนทาใบลานแทนรงคในงานชางสานปลา

ตะเพยนใบลาน6. การแกะสลกเนอไมในงานชางทำบานทรงไทย

เหลานลวนเปนปจจยหลกทชวยใหงานชางอนทรงภมปญญาในพระนครศรอยธยายงคงมลมหายใจอยตราบกระทงทกวนน สภาพความเปนอยในสงคมไทยไดเปลยนแปลงไปจากเดมมากและมแนวโนมวาจะมการเปลยนแปลงตอไปไมจบสน การจะยนหยดอยไดของงานชางพนบานไทยหรอของพระนครศรอยธยาคงตองอาศยความรวมมอของคนไทยดวยกน การอนรกษและพฒนาเปน

วธการหนงทสำคญดงไดกลาวแลว แตถาคนไทยเองไมใสใจกคงไมเกดประโยชนอะไรมากนก


การสนบสนนใหเกดการเรยนรขนพนฐานของงานชางนาจะสงผลใหคนไทยเอาใจใสมรดกแผนดนกนมากขน เดก ๆ ทเรยนรสงด ๆ ของงานชางในวนนตองพรอมเตบโตเปนคนไทยทเหนคณคางานศลปหตถกรรมไทยแนนอน และพรอมในการผลกดนใหเกดความคดเดยวกนในสงคมหรอสงแวดลอมทตนอาศยอย

การรกษาคณภาพและระดบมาตรฐานของงานชางมความสำคญเชนเดยวกน ผทจะทำหนาทนไดดคอตวชางเอง โดยมหนวยงานใดหนวยงานหนงคอยกระตนและควบคมดแล เพราะเรองบางเรองชาวบานอาจมศกยภาพในการจดการไดนอยกวาเจาหนาทของรฐ

เหลานเปนขอคดเหนสวนหนงทเกดขนจากการไดสมผสกบวถไทยในดานงานหตถกรรม ซงนาจะเปนขอมลพนฐานใหเกดการรวมแรงรวมใจชวยกนประชาสมพนธผลงาน ใหงานชางพระนครศรอยธยากาวไกลสเวทโลกไดทงหมด และทสำคญ ….....ใหคนไทยไดตระหนกถงคณคาฝมอชางไทย อนรกษ และสบสานใหเปนสมบตอนทรงคณคาของชาตไทยไวสบไป


117

บรรณานกรม

กฤษณะ สขพจน และคณะ. คนดศรอยธยา. กรงเทพมหานคร :กรงดปรซ อนเตอรเนชนแนล, 2535.

ชย เรองศลป. ประวตศาสตรดานเศรษฐกจแตโบราณพ.ศ. 2399. กรงเทพมหานคร : แสงศลปการพมพ. 2533.

ณรงคฤทธ ศรสยาม. ปลาตะเพยนใบลาน เครองจกสานมรดกวฒนธรรมไทย. กรงเทพมหานคร : ตนออ แกรมม, 2540.

ประสทธ พนธหนอง. ดาบคณปทวดขนนราบรรกษ ตนตระกลหมบานไผหนอง. พระนครศรอยธยา : ไผหนองสงฆภณฑ.มปพ.

พระนครศรอยธยา, สำนกงานจงหวด. เอกสารบรรยายสรปจงหวดพระนครศรอยธยา, 2541.

มหาดไทย, กระทรวง. ประวตมหาดไทยสวนภมภาค จงหวดพระนครศรอยธยา, 2526.

มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ. สารานกรมวฒนธรรมไทยภาคกลาง.

มาล แดงดอกไม. ศรอยธยา ภมปญญาชาวกรงเกา.กรงเทพมหานคร : แสงปญญาเลศ, 2542.

วลยลกษณ ทรงศร. ตกตาชาววง. กรงเทพมหานคร : ตนออแกรมม, 2540.

สารคด, นตยสาร. ใบลาน หนงในตำนานหตถศลปไทยกบปาลานผนสดทาย. ฉบบท 48 ปท 4, กมภาพนธ 2532.


ขอขอบคณ

คณวนทน มพลกจ ชางสานปลาตะเพยนใบลานรานปลาตะเพยนวายเวยนวนตำบลบานทาวาสกรอำเภอพระนครศรอยธยา

คณอมาพร ธรรมกจ ชางแกะสลกหนทรายและเจาของราน Stone Art & Craftตำบลประตชยอำเภอพระนครศรอยธยา

คณชฤกษ สมบตร ชางแกะสลกหนทราย ตำบลประตชยอำเภอพระนครศรอยธยา

คณสำรวย สขเจรญ ชางทำบานทรงไทยอำเภอบางปะหน

คณทองแดง สนทรศร ชางตมดอรญญก บานไผหนองตำบลทาชาง อำเภอนครหลวง

คณบญชวย ศรอ ชางปนหมอดน บานคลองสระบวอำเภอพระนครศรอยธยา

คณมองค ผวช ชางทำอฐมอญ อำเภอบางบาลคณสดใจ สวรรณนล ชางปนตกตาชาวบาน ตำบลกระมง

อำเภอพระนครศรอยธยา


119

ประวตและผลงานผเขยน

ชอ นางสาวชไมพร พรเพญพพฒนการศกษา - มธยมศกษา โรงเรยนศลาจารพพฒน กรงเทพฯ

- ปรญญาตร ศลปศาสตรบณฑต(คณะมนษยศาสตร เอกภาษาและวรรณคดไทย)มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ปทมวน

งาน - เจาหนาทพสจนอกษร หนงสอพมพวฎจกร- เจาหนาทพสจนอกษร หนงสอพมพฐานเศรษฐกจ- เลขานการกรรมการผจดการ บรษทโนตโปรโมชนจำกด

- เลขานการกองบรรณาธการ นตยสารทวพล- เจาหนาทแผนกวชาการ กองบรรณาธการวารสารแมค บรษทสำนกพมพแมค จำกด

- บรรณาธการหนงสอเดกและเยาวชนบรษท สำนกพมพแมค จำกด

ปจจบน - นกเขยนอสระ สารคดและเรองสน- บรรณาธการหนงสอสารคด หนงสออานเพมเตมระดบมธยมศกษา ศนยพฒนาหนงสอกรมวชาการ กระทรวงศกษาธการ


ผลงาน - บรรณาธการหนงสอสารคดใหแกหนวยงานตาง ๆอาท กรมวชาการ กระทรวงศกษาธการสำนกพมพแมค

- งานเขยนสารคด อาท ชยภมเมองพระยาแลเครองปนดนเผา เกาะเกรด และหลากหลายภมปญญาชาวนนทบร หตศลปถนนครพงคบทความสารคดในวารสารวฒนธรรมไทยวารสารแมค

- งานเขยนเชงวชาการ อาท รรอบโลกของสำนกพมพแมค

- งานเขยนบนเทงคดสำหรบเดก อาท นมนมกระตายนอย ฯลฯ เปนตน


121

คณะผดำเนนการ

ทปรกษาดร.รง แกวแดงเลขาธการคณะกรรมการการศกษาแหงชาต

ผเรยบเรยงนางสาวชไมพร พรเพญพพฒน

บรรณาธการนางสาวสทธาสน วชรบลผอำนวยการกลมงานศลปะและวฒนธรรมนายถวลย มาศจรสนกวชาการศกษา 8 กลมงานศลปะและวฒนธรรม

คณะทำงานนายถวลย มาศจรสนางสาวสายวรณ บญคงนางกลยาน ปฏมาพรเทพนางสาววลภา เลกวฒนานนท

ผประสานงานจดพมพนางสาวสายวรณ บญคง

ผจดพมพตนฉบบนางสาวบศรา บญเกด

ayuttaya กรณีศึกษานครประวัติศาสตร์...

Documents