b b a c g h ab c e d tÜrk nefrolojİ derneĞİtsn.org.tr/pdf/terim_kolu_bulteni_2011_ocak.pdf ·...

AEH

G

GA

C

C

CBBAF

DEDBB

TRK NEFROLOJ DERNE

TERM KOLU BLTEN

TRK NEFROLOJ DERNETERM KOLU BLTEN

Bu blten, Trk Nefroloji Derneininresmi yayn organ olan Trk Nefroloji,Diyaliz ve Transplantasyon Dergisininsrekli bir ekidir.

EDTRProf. Dr. Taner amsar

TERM KOLUProf. Dr. Taner amsarProf. Dr. Ferah SnmezDo. Dr. Ragp Kayar

TRK NEFROLOJ DERNE TERM KOLUDokuz Eyll niversitesi Tp Fakltesi,Nefroloji Bilim Dal, nciralt, zmirTel: 0 232 412 37 60 (Hastane) 279 09 29

TRK NEFROLOJ DERNEValikona Cad. akayk Sok. Polat Apt. 79/180220-1 Nianta, stanbulTel: 0 212 219 48 82 - 219 48 83www.tsn.org.tr

Ocak

2012

/ Say

7

24

59

13

Trkenin Kullanm ve Aydn OlmaProf. Dr. Tevfik EcDEr

SunuProf. Dr. Gltekin SLEYMANLAr

Terim Kolu BakanndanProf. Dr. Taner AMSArI

Tp Makalelerinin Trke lnlemesine Ait Bir Deneme:Dil Dzeltmenlerinin Rol

Do. Dr. ragp KAYAr

Bilimin Dili TrkeProf. Dr. ehsuvar ErTrK

Trk Nefroloji Dernei / Terim Kolu Blteni - Ocak 2012 / Say 72

Sayn Meslektalarm,

Terim kolu blteninin yeni bir saysyla ve gzel bir ierikle yeniden karnzdayz. Bilim dilimizin varl, geliimi ve bu konuda yaplmas gerekenler bu saymzn gndemini oluturmaktadr.

Bilim Dilinin geliiminde teden beri yaygn bir sylem vardr. Bilim dili bilgi retiminin olduu lkenin dilidir ya da ondan en fazla etkilenir. rnein; herhangi bir bulu hangi lkede yapldysa o lkenin dilinde adland-rlr. Dolaysyla biz herhangi bir bilgi retmediimiz zaman, retilen bu yeni bilginin tanmlanmas da bulu-un ad da bu eylemin yapld lkenin diliyle anlacandan doal olarak bu yabanc terimlere mahkm olmaktayz. Bu bir gereklik ise, btn dnya iin geerlidir. Bu nedenle hibir lke yaknmamaldr nk bilim retimi krenin her yerinde aralksz srmektedir. Bu bilim evrelerinde yabanc terim kullanma kolay-clna kaplanlarn birazda kendilerini rahatlatmak iin kullandklar bir sylemdir. Dnyadaki tm bilgi retimi Prof. Dr. ehsuvar Ertrkn de yazsnda belirttii gibi bugn Dnya bilim diline hakim olmaya al-an ngilizcenin kullanld lkelerde gereklememektedir. talyanca, Almanca, Franszca, Rusa, ince, Japonca, Trke, spanyolca vb. konuulan lkelerde de bilim ve bilgi retimi gereklemektedir. Bu lkelerin hemen hepsinin deiik derecelerde kendi bilim dilleri vardr. Dnyadaki tm bilgi retimi bir lkede (rne-in Amerika ya da ngiltere) ya da bir dilin (rnein ngilizce) konuulduu blgede gereklememektedir. Szn z tm bilim terimleri yerkrenin heryerinde o blgeye ait dillerle ortaya kmakta tm dier dnya dilleri de ya onlar aynen almakta ya da kendileri karlklar bulmaktadrlar. Bu karlk bulma sreci o lkenin dilinin ve kltrnn gcyle doru orantldr. Herey bir lkede kefedilmediine gre bilim dili olma ayrcal ngilizceye ya da herhangi bir dile ait deildir. Bilim dilimiz Trke olamaz nk keifler ve bulular bizim lkemizde yaplmamaktadr sav bu bakmdan doru deildir.

Almanlar ve Franszlar teden beri bu karlk bulma abalarn gstermiler ve halen de gstermektedirler. rnein dnya dillerinin pek ounda televizyon karl gene televizyondur, ancak Almanlar buna karlk bulup fernsehen demilerdir. Ampul karl olarak da birne (armut) anlamna gelen kendi szcklerini kullanmaktadrlar. Bundan baka burada tek tek sayamayacamz kadar ok saysz rnekler vardr. Trkiyemiz ve Trkemiz de, bu bakmdan tm dnyada rnek olabilecek arpc bir baarya imza atm bir lkedir. Atatrkn balatt dil devrimi kesintilere urasa da bazen dursa, bazen geriye gitse de 70 yldr srmektedir.

Hastanelerde gen meslektalarmzn gnlk mesleki uygulamalar srasnda adeta deserebre olmu gibi dil konusunda bilinli hibir davran gstermedikleri ve tmyle kulaktan dolma ve amiyane bir yaz ve konuma dili setikleri ac gereini grnce zlmemek elde deil. Bu irkin mesleki dil, irkin ksaltmalar, yer yer ngilizce, ok az Trke, Franszca, Arapa ve Farsadan oluan kulaa hi de ho gelmeyen, karma ve telegrafik nitelikli bir dil grnmndedir. Telegrafikten burada kastettiim udur: Kabaca karlkl anlamaya yaryor, bakaca hi bir zen ve zellik tamyor! Tarzancadan hallice... Ne ac !.

Ancak, ortada bir kusur varsa, en az bu gen meslektalarmza aittir. Onlara ilkretim, ortaretim dneminde dil bilinci verilmemilerse ne yapsnlar. Hele Tp Fakltesine gelince retmenleri tarafndan tmyle yabanc terim bombardmanna tutulan, hatta Trke terim kullandklar zaman Bakkal gibi konuma ! uyars alan gen meslekta adaylar asistan olduklar zaman, artk bu konuda geri dnm ok zor olan bir noktaya gelmi oluyorlar, braknz Trke bilim dili bilincini, Trke terimler ve terim nerileri

Terim Kolu BakanndanProf. Dr. Taner AMSArI

Trk Nefroloji Dernei / Terim Kolu Blteni - Ocak 2012 / Say 7 3

sylendiinde onlarla alay edecek konuma geliyorlar. Bir lkenin, kendi dilleriyle alay eden gen doktorlar konumuna dyorlar.

Terim kolu blteninin bu 7. Saysnda deerli meslektalarmzn yazlar var. teden beri Trke konusunda duyarllyla tandmz Prof. Dr. Tevfik Ecder ve Prof. Dr. ehsuvar Ertrk Terim Kolu Bltenimizin konuu oldular. Tevfik Ecder bir hekim ve aydn olarak bu konuda ok iten, duygusallk da ieren ancak salam bir dil bilinci ve bilim adam kimliiyle konuyu irdeliyor. Tp dnyasnda her kesime seslenen Ecder, bilim dili yannda gnlk kullanmda da dilimize gsterilen saygszlk ve zensizlikleri rneklerle aklyor. ehsuvar Ertrk Bilimin dili Trke balkl ve ok emek vererek yazd makalesinde Bilim diline ilikin neri, eletiri ve yorumlarn sunuyor. Her iki yazarmza da bu ok yararl ve etkili yazlar iin teekkr ederim.

nc yaz Terim kurulumuzun yesi ve bltenimizin kdemli ve alkan yazar Do. Dr. Ragp Kayara ait. Dr. Kayar bu makalesinde zgn bir aratrmay sizlere sunuyor. lgiyle okuyacanz bu almada Dr. Kayar tp dergisindeki makaleleleri karlatrmal olarak deerlendirmi ve Trke Dil Dzeltmenliinin nemi olup olmadn aratrmtr. A,B,C dergilerinden A dergisinin TND dergimiz olduunu makaleden anlayamyoruz ama ben biliyorum.

Trk Nefroloji Topluluunun tm deerli yelerine toplantlardaki sunumlarnda ve yanslarnda olabildiince Trke terim kullanmalarn zorunlu olmadka yabanc terim kullanmndan kanmalarn salk veririm. Bu konuda sayn meslektalarmn duyarllnn, son yllarda arttn byk bir sevinle gzlemekteyim.

Bltenimizde TND Bakanmz Prof. Dr. Gltekin Sleymanlarn sunu yazs, Bltenimize ve Bilim Dilimize verdii nemin bir simgesi olarak her zamanki yapc tutumuyla bize g veriyor.

Sizlere bir de haber vererek bu giri yazsn tamamlamak istiyorum. TBA Bilim Terimleri Szl Projesinde yllardr Tp Szln hazrlamak iin istediimiz hzda olmasa da bir alma yrtyorduk. Bunun iin TBA sitesinde bir kaydmz ve ifremizle giri yetkimiz vard. Geenlerde biraz alma yapmak zere siteye girmek istedim. Siteye giri yetkiniz bulunmamaktadr ibaresiyle karlatm. Teknik bir yanllk yoksa, bana hibir bildirimde bulunulmadan siteden giri yetkimin kaldrldn rendim.

Sayglarmla, esenlikler dileklerimle.

Prof. Dr. Taner aMSaRTrk Nefroloji DerneiTerim Kolu Bakan


Deerli Meslektalarm

Trk Nefroloji Derneinin Terim Kolunun yayn organ konumundaki bu bltenin gzel Trkemizin bilim dili olarak kullanmn gelitirmek adna nemli bir grevi yerine getirdiine inanarak bata Prof. Dr. Taner amsar olmak zere Terim Kolu yelerine ve bu sayya deerli makaleleri ile katkda bulunan arkadalarma ok teekkr ederim.

ada dnyada gelimiliin temel zellii bilim ve teknoloji retimi yapabilmektir. Bunu baarabilmenin n koullar arasnda ise zgr dnce ortamnn salanmas ve zgn bilim dilinin oluturulmas saylabilir. Konuma ve yazm dilinde kendimizi en iyi ekilde ifade edebilme, duygu ve dncelerimizi en etkin ekilde aktarabilmenin yolunun anadilden getii aktr. Bilimin evrensellii kavramsal bir sre olup her toplumun, kendi anadilinde bu evrensel kavramlar karlayacak deyimler gelitirebildiini ve etkin bilimsel retim yapabildiini Sayn Ertrkn makalesinde de okuyabilirsiniz. Bu balamda, lkemizde dnsel yaamn ve bilimin gelimesi iin Trkemize nem vermek zorunda olduumuzu vurgulamak istiyorum. En karmak tbbi bilgi ve kavramlarn Trke ile byk bir incelik ve verimlilikle aktarlabildiine hepimiz tank oluyoruz. Ancak son yllarda Trkemizin gnlk kullanmdaki yozlamas ve bilim dilimizin yabanc dil boyunduruundan ciddi ekilde etkilenmesi camiamz zmekte ve gelecek adna endielendirmektedir. Sayn Ecderin makalesinin Trkenin kullanmndaki arpklklar ak olarak ortaya koyduunu ve aydnlarmzn bu konudaki sorumluluklar zerine nemli bir hatrlatma olduunu dnyorum.

Deerli meslektalarma Trkenin bata kendi alanmz olmak zere tpta bilim dili olarak kullanm konu-sunda baz hatrlatmalar yapmadan geemeyeceim. Bu ereve iinde;

a. Eitimlerimizde ve yaynlarmzda Trke karl olan terimleri Trke olarak kullanmann, Trke kar-l olmayan terimlerin ise uygun karlklarn bularak Nefroloji camiasna neride bulunmann,

b. Nefroloji, diyaliz, hipertansiyon ve transplantasyon alanlarnda Trke Tp Terimler Szl hazrlamann,

c. Tp kitaplarnn, dergilerinin zenli bir Trke ile yazlmasn desteklemenin,

d. Derneimizin resmi yayn organ olan Trk NDT Dergimizin uluslararas dizinlerce taranmas iin aba gs-termenin

e. Ulusal kongrelerde dil ile ilgili oturumlar dzenleyerek bilim insanlarmzn duyarllk ve bilincini arttrma-nn yararl olacana ait dncelerimi takdirlerinize sunuyorum.

Szlerime son verirken Dernek olarak Nefroloji alannda Trkemizin Bilim Dili olarak kullanmn tevik ettiimizi ve bu balamda Trkenin bilim dili olmas adna aba gsteren herkese ve zellikle de son 5 yldr derneimiz ats altnda baarl almalarn srdren Prof. Dr. Taner amsar bakanlndaki Terim Kolu yelerine ve bu bltene yazlar ile katkda bulunan deerli hocalarma minnet ve kranlarm sunarm.

Prof. Dr. Gltekin SLEyMaNLaRTrk Nefroloji Dernei Bakan

SunuProf. Dr. Gltekin SLEYMANLAr


Bilgili, bilgisini dili ile ortaya karmadka, yllar gese bile onun bilgisi evresini aydnlatmaz.

Yusuf Has Hcib (Kutadgu Bilig)

Serim

Bilim, evreni aklc yaklamla, gzlem ve deneyler aracl ile anlama ve anlatma abasdr. Bilim dili, dnmek, aratrma sonucunda elde edilen yeni bir bilgiyi ortaya koymak, aktarmak veya bilimsel bilgiyi retmek amac ile kullanlan imlerin tmdr. yle ise bilim dili ne olmaldr? Seilmi, tek bir dil tm dnyann ortak bilim dili olabilir mi? Tersine, dnyada konuulan tm diller, salt var olduklar iin, doal olarak bilim dili midirler? Bu arada bizim dilimiz, bilim dili olma yeterliliinde midir?

Dm

Birka yldr Trkiyede yaamakta olan 25 yanda Afrikal kadn hastadan, bir uluslararas rastgele kontroll kli-nik alma iin, yazl onam almanz gerekiyor. Onam formu sizce hangi dilde olmaldr? Trke mi? Trkeden biraz daha iyi anlayabildii ngilizce mi? Yoksa kendi ulusal dili olan Yoruba m?

Drt buuk milyar yllk dnyamzn dnen canls olan 3 milyon yandaki insan, yaklak olarak 2 milyon yldr alet yapp, kullanmakta ve olaslkla o zamandan beri de eitli kltrel etkinliklerde bulunmaktadr. Uygar yaamn balangc saylan yerleik dzene getii M.. 10 bin ylndan beri retip, biriktirmekte olan insan, M.. 3 bin ylndan beri de en deerli rn olan bilgiyi yazl olarak paylap, aktarmaktadr (1).

Anadolu insan da 10 bin yl akn bir sredir bilgi retiyor ve 4 bin yldr da bunu yazl olarak paylap, aktaryor. Msr, Mezopotamya, Hindistan ve inde olduu gibi, Anadoluda da tarih ncesi dnemlerden beri bilimsel yaklamlarn varlndan sz etmek olanakldr. Ancak bilginin dinsel kayglardan uzaklap, deneysel aratrma yntemleri kullanlarak, gerek anlamda bilime dntrlmesi, ilk kez M.. 6. yzylda Egeli doa filozoflar tarafndan gerekletirilmi ve bylece matematik, geometri, gkbilim, kimya ve tp bilimlerinin temelleri atlmtr (1). Bugn hekimlik diplomalarmz alarak, mesleimize adm atarken, bu filozoflardan birisi ve modern tp biliminin kurucusu olan stankyl Hippokrates andn iiyoruz.

Eski uygarlklar geleneksel olarak, tek bir dili bilim dili olarak kullanma eiliminde olmulardr (2). Benimsenen bilim dili her zaman, ekonomik ve dolays ile de siyasal olarak baskn olan toplumlarn dili olmu-tur. Mezopotamyada Smerce, Uzakdouda ince ve Japonca, Douda Arapa, Akde-niz blgesinde Yunanca, Bat Avrupada da Latince ortak bilim dili olarak kullanlmtr. Roma ehir devletinin glenmesi ile yaygn-laan Latince M. 3. yzyl ile M.S. 16. yzyl

Bilimin Dili TrkeProf. Dr. ehsuvar ErTrK, Ankara niversitesi Tp Fakltesi, Nefroloji Bilim Dal


arasnda Avrupa ve Akdeniz evresinde en ok kullanlan dil olmutur (3). On yedinci yzylda aydnlanma hareketleri ile ulusal dillerin kullanlmas benimsenmi, ancak daha sonra yeniden ekonomik olarak gl olan toplumlar dillerini dier toplumlara kabul ettirmitir. 19. yzylda Franszca, 20. yzyln ilk yarsnda Almanca yaygnlamtr. kinci Dnya Sava sonrasnda ise Amerika Birleik Devletlerinin ekonomik ve siya-sal gc sayesinde bilimsel alanda en yaygn kullanlan dil ngilizce olmutur. Bu durum gnmzde yle belirgin bir duruma gelmitir ki, ngilizce neredeyse tm dnyann tek ortak bilim dili olarak kabul edilecektir. zellikle Amerika Birleik Devletleri ve ngilterede Latince terimleri ayklama ve bunlar ngilizceye evirme ya da ngilizceletirme abalar vardr. Bizim bilim dalmzdan buna rnek olarak renal yerine kidney sz-cnn kullanlmasn verebiliriz. Ancak, uygarlklarn tarihi yle bir gzden geirildiinde, bu durumun sonsuza dek srmeyeceini ngrmek iin bilge olmak gerekmedii ok aktr.

Trke gnmzde tm leheleri ile birlikte 220 milyondan fazla insann konutuu, dnyada en ok kullanlan 5. dil durumundadr (4). Ancak ne yazk ki tarih boyunca bilim dili olarak kullanlmas hep sorunlu olmutur. On birinci yzyldaki aksi ynde abalara karn, zellikle slm kltrnn benimsenmesi sonucunda, bilim dili olarak Arapa kullanlm, Trkeye ok sayda Arapa ve Farsa szck girmi ve Trkenin gelimesi engellenmitir.

Olumsuzluklar daha sonra bu szcklerin ayklanmas srasnda da srm, yeterince Trke terim retilememi, Arapa ve Farsa terimlerin yerini bu kez Franszca ve ngilizce szckler almtr (5).

Ey nefer-i bihber! Muharebe-yi zamn bu edit lhzasnda bu denl gaflet ve dallet ve hatt hiyanet iinde ne halt ediyorsun?

Duman topusunu gozluyom paam.

Bu cahil nefer paann szlerini nasl anlad?

Fakire yalnz son iki kelimesi yetti. (Oyunlarla yaayanlar, Ouz Atay)

Gnmzde ne yazk ki her alanda olduu gibi, bilimsel bilgiyi kullanrken ve retirken de karmakark ve aslnda pek de anlalr olmayan bir

dil kullanyoruz. Belki bugn birbirimizi anlyor olabiliriz. Ancak bilgilerimizi top-luma aktarma ve toplum yararna kullan-mada ciddi sorunlarmz olduunu da kabul etmek gerekir. Ek olarak, ortak bir dilimiz olmad iin bilgilerimizi gele-cek kuaklara aktarmada da ciddi kstl-lklarmzn olduu bir gerektir. Bbrek hastalklar ve hipertansiyon biliminden birka rnek verelim:

Bilim dalmzn temel konusu olan bb-rek ilevini nasl tanmladmz anm-sayalm: Glomerler filtrasyon hz m, oran m, rate mi? Dolays ile GFR mi, GFH mi, GFO mu, doru olan ksaltma bunlardan hangisidir?


eitli maddelerin bbrein ilevsel birimlerinde ilenmesini anmsayalm: Bunu handling olarak m tanmlayacaz? Yerine, imdi benim kullandm ilenme szc uygun olabilir mi, yoksa baka ve daha uygun bir Trke szck bulunabilir mi?

ok yksek ve bazen de hayat tehdit eden kan basnc ykseklii durumlarn nasl tanmladmz anmsayalm: Acil mi? vedi mi? ncelikli mi? Bunlardan hangisi hangilerinin kullanlmas daha uygundur?

Bilimin yntemleri evrensel ve uluslararasdr. Ancak, insann doay anlama abas olan bilim, kiinin doa ile etkileimi ve onu alglama biiminin rn olduundan, ura konular ve amalar toplumdan topluma deikenlik gsterir. Bu yzden de tpk kltr ve sanat gibi, ulusal zgllkler barndrr. Evreni, annelerimizin dedii ninnilerin, byklerimizin anlatt masallarn ve ardklar trklerin dilinden baka bir dille anlayabilir miyiz? rencilerimize evrene ilikin bilgi ve kavramlar bu dilden baka bir dilde aktarp, zmsetebilir miyiz? Hastalarmzn, ulusumuzun anlamad dil, bizim bilim dilimiz olabilir mi?

zm

Bilimin temelinin dnmek olduu, dil olmadan da dncenin olamayaca bir gerektir. Bilimsel bilgi retmeye ynelik dnsel etkinlik ancak anadilde olanakldr (5). Bu yzden Trke bilim dili olarak kullanlmaldr. Ancak, bunun iin ilk yapmamz gereken alkan ve retken olmaktr. nk bir dilin bilim dili olabilmesi iin, o dilin konuulduu toplumda bilimsel retim olmaldr. Bilimsel eitim, bilim eitimi, bilim retimi ve bilim etii olmayan bir toplumun dili bilim dili olamaz (6). Dolays ile biz lkemizde ncelikle bu koullar salamalyz. Dier yandan, bilimsel bilgi retmenin amac bilim insanna z doyum salamak deil, ancak tm yurttalara ve insanla yararl olmak ve bilgileri gelecek kuaklara aktarmak olmaldr. Bu yzden de bilim dilimiz Trke olmaldr.

Bu konuda, bir ksm Derneimiz tarafndan gerekletirilmekte olan ve TBA tarafndan da nerilen (7) eitli nlemler aada sralanmtr.

* Uluslararas bilimsel dizinlerde taranan Trke dergilerin saysnn artrlmas iin, bu dergilerde nitelikli zgn Trke makalelerin yaymlanmas zendirilmelidir.

** Yaynlarda, eitimde, kitap ve ders notlarnda Trke kullanmna zen gsterilmelidir.

*** Bilimsel toplantlarda Trke kullanm ile ilikili oturumlar, sunumlar yaplmaldr.

**** Kavramlara Trke karlklar bulunmas, Trke terimlerin gelitirilmesi ve bunlarn kullanmnda fikir birlii salanmas amac ile altaylar yaplmaldr.

Sonu

lkemizde bbrek hastalklar ve hipertansiyon bilimi ile uraan hekimler Trk Nefroloji Dernei ats altnda toplanmtr. Bu bilim insanlar ncelikli olarak bilimsel bilgi retmeli ve sonra da, Dernein ad ile uygun olmak zere, bilgilerini retirken ve aktarrken ki aslnda bunlar birbirinden ayrlamazlar olabildi-ince fazla ve olabildiince yaln Trke konumal ve yazmaldrlar.


Bizim dilimiz iirlerimizin dili olmaldr;

Garibim namma Kerem diyorlar

Aslm el alm haram diyorlar

Hastaym derdime verem diyorlar

Maral eyholu Satlmm ben (Han duvarlar, Faruk Nafiz amlbel)

bu yzden tberkloz deil, verem demeliyiz.

Bizim dilimiz yklerimizin dili olmaldr;

Dt. Eve onu az kpk iinde, burnu kanl, bir gz mosmor gtrdler. te bu sara nbetinin sabahnda bir l uyanyla halsiz, bir aylk ateli hastalktan kalkm gibi dkkna vard zaman le olmutu.(8)

bu yzden epilepsi yerine sara demeliyiz.

Bizim dilimiz trklerimizin dili olmaldr;

Kara erik aala

Yeki yaran saala

Hangi kitap yazyor

Ben sevem eller ala

bu yzden tedavi yerine saaltmak szcn de kullanabiliriz.

KayNaKLaR

1. Akurgal E: Anadolu Kltr Tarihi. TBTAK Popler bilim kitaplar 67, 2005

2. lker S: Bilim dili ve Trke. http://www.bilgicik.com/yazi/bilim-dili-ve-turkce-prof-dr-sureyya-ulker/. Eriim: 13.11.2011

3. Cankur N: Tp Eitiminde dil: I. nemi, gelimesi ve gelecei. Uluda niversitesi Tp Fakltesi Dergisi 2002; 28: 29-32

4. Akaln H: Trk dili: Dnya dili. http://www.tdk.gov.tr/tr/dosyalar/Turk%20Dili%20Dunya%20Dili.pdf. Eriim: 17.11.2011

5. Gndoan AO: Bilim dili olarak Trke. http://e-dergi.atauni.edu.tr/index.php/taed/article/viewFile/1936/1942. Eriim 13.11.2011

6. Ergen : Bilim dili ve anadili. Bilim ve topya 2001; 80: 12-13

7. Ik S: Bilim dili Trke. Tansal ve Giriimsel radyoloji 2004; 10: 93-95

8. Yiit A: Sait Faik ve epilepsi. Epilepsi 2009; 15: 24-30


Trke konumayan bir insan; Trk harsna, camiasna mensubiyetini iddia ederse, buna inanmak doru olmaz.

Mustafa Kemal Atatrk

Bir milleti millet yapan unsurlarn banda dil gelir. Dilini koruyamayan uluslarn varlklarn srdrebilmesi mmkn deildir. Mustafa Kemal Atatrkn dil konusunda yukarda sylemi olduu sz, ulu nderimizin Trkeye vermi olduu nemi anlatmaya yeter. Cumhuriyetimizin kurulmasn takiben, Atatrkn zerinde hassasiyetle durmu olduu konularn banda dil gelmekteydi. Atatrk zellikle 1928 ile 1938 yllar arasndaki on yllk dnemdeki enerjisinin byk ksmn dilimizi yabanc dillerin saldrsna kar korumak iin harcam, 1932 ylnda Trk Dil Kurumunu kurmu ve dilimize yeni szckler kazandrmtr.

Gnmzde Trkenin geldii duruma bakacak olursak, dilimizi koruma konusunda Atatrkn bize gstermi olduu yoldan gidemediimiz ortadadr. Ne yazk ki, bu konuda her geen gn daha da duyarsz hale gelmekteyiz. Bu duyarszlk zamanla beraberinde bilgisizlii de getirmektedir.

Trkemizdeki bugnk yozlamann elbette ok sayda nedeni vardr. Bu nedenler arasnda duyarszlk, eitim eksiklii, dilimize saygszlk ve yabanc szck kullanma zentisi saylabilir.

Trkeyi iyi kullanma konusunda duyarszlk ve zensizlik ne yazk ki toplumun her kesiminde grlmekte-dir. Devlet adamlar, deiik meslek gruplarndaki aydnlar ya da aydn olmas gerekenler ve retmenler arasnda bile bu duyarszlk ile karlamak mmkndr. Toplumda bu hususta rnek olmas gereken kiile-rin duyarszl bir salgn gibi dier kesimlere yaylmaktadr. Trkeyi iyi kullanma kaygs zamanla ortadan kalktka, renme gayreti de ortadan kalkmakta ve yerini bilgisizlie brakmaktadr. Byle bir ortamda dil birok yabanc szck tarafndan istila edilebilir ve yaplan yanllklara ve hatalara giderek kaytsz kalna-bilir. Getiimiz yllarda katlm olduum bir kongrede deiik tp dergilerinin ve kitaplarnn satld bir alanda, Trke ve ngilizce karm balklar ve ierikleri olan tp dergilerini ve kitaplarn znt ile ince-lerken sat yapan yaynevi sorumlusu bana kitap ve dergilerini vmeye balad. Ben de kendisine bu tr balklarn ve ieriin doru olmad konusunda eletirilerimi iletince, bana yant olarak lkenin bu kadar sorunu varken byle gereksiz bir ayrnt zerinde durulmasnn anlamsz olduunu iletti. Ben de kendisine lkemizdeki en nemli sorun-lardan birinin dil sorunu olduunu belirt-tiimde muhtemelen iinden alay etmi olduunu tahmin ediyorum.

Trkem, benim ses bayram

Fazl Hsn Dalarca

Trkenin Kullanm ve Aydn OlmaProf. Dr. Tevfik EcDEr, stanbul niversitesi Tp Fakltesi, Hastalklar Anabilim Dal, Nefroloji Bilim Dal


Trkeyi ok iyi konumas gereken ve bu konuda vatandalara rnek olmas gereken meslek gruplar vardr. Bunlarn arasnda ilk akla gelenlerden olan televizyon ve radyo spikerlerine bu konuda ok byk sorumluluk dmektedir. Buna karn, televizyon ve radyoda spikerlerin kullandklar bozuk Trke cmlelere, yanl kelimelere ve yaptklar tonlama hatalarna hepimiz defalarca ahit olmuuzdur.

Devlet adamlar da konumalar ve davranlar ile vatandalara rnek olmas gereken bir grubu oluturmaktadrlar. Hal byle iken, birok siyasetinin demokrasi yerine demokraaasi, laiklik yerine layklk demeleri hepimizce malumdur. Siyasetilerin toplantlardan sonra konsensus saladklarn veya belirli bir konuda nasl bir trend olduunu beyan ettiklerini de bilmekteyiz.

Trke azmda anamn ak stdr.

Yahya Kemal Beyatl

Ne yazk ki, doru konuan ve dzgn yazan insan saymz giderek azalmaktadr. Okumay pek sevmeyen bir toplum olmamzn da bunda byk bir rol vardr. Lise veya niversite mezunu birok kiinin szl ve yazl anlatm kusurlar eitim sistemimizdeki ciddi sorunlar yanstmaktadr. Ulusal eitim sistemimizde ilkretimden yksekretime kadar srekli olarak Trke eitim verildii halde rencilerimizin niversite yllarna ulatklarnda bile henz ilkokulda bilmesi gereken baz dilbilgisi bilgilerinden yoksun olmalarnn nedenini aklamak kolay deildir. Bu sorunun yllar getike daha da bydn hepimiz gzlemekteyiz. Okullarda bu konuda iyi eitim verilemedii ve/veya lme ve deerlendirme sisteminin muhtemelen bu hususta eskiye gre daha gevekletiini dnyorum.

Trkenin son yllarda giderek artan sorunlarndan birisi de ksaltmalardr. Her geen gn birilerinin uydurduu yeni bir ksaltma yaantmza girmektedir. Bunlarn yar Trke, yar ngilizce kullanlmas Trkeye saygszln boyutunu iyice artrmaktadr. rnein btnleme yerine bt, tam idrar tahlili yerine tit, bilgisayarl tomografi yerine CT (stelik bunun si-ti eklinde okunmas), kullanlmakta olan ilacn kesilmesi deil stoplanmas bunlardan sadece bazlardr.

Trkeyi iyi kullanma konusunda rnek olmas gereken bir kesim de aydnlardr. Trkenin iyi kullanlmas konusundaki olumsuz gelimelerin yannda, dilimizin gelimesi ve doru kullanlmas iin sava veren aydnlarmzn olmas sevindiricidir. Aydn olmas beklenen tm bilim insanlarmzn dil konusunda duyarl olmas gerekmektedir. Ne zcdr ki, bu konuda zaman zaman insan hayrete drecek davran ekilleri ile karlalmaktadr. st dzeyde eitim alm, ok baarl bir meslek yaants geirmi, binlerce renci yetitirmi baz retim yelerinin yazm olduklar makalelerde, yaptklar sunumlarda ve yazmalarda Trkedeki basit dilbilgisi kurallarn bile bilmediini grdke dehete kaplyorum. Birok toplantda kendilerinden ok yararlandmn bu deerli bilim insanlarnn temel dilbilgisi kurallarn (rnein dahi anlamndaki -de ve dalarn ayr yazlmas gerektii kural) bilmemeleri ne kadar ac!

Trk Dili, dillerin en zenginlerindendir; yeter ki bu dil uurla ilensin. lkesini, yksek istiklalini korumasn bilen Trk milleti, dilini de yabanc dillerin boyunduruundan kurtarmaldr.

Mustafa Kemal Atatrk


Yabanc dilin ve yabanc dil renmenin nemi elbette ki tartlamaz. letiim ann yaand gnmzde yabanc dil bilmenin saysz avantajlar vardr. Belirli meslek gruplarnda ise yabanc dil bilmek bir avantajdan ziyade artk bir zorunluluk halini almtr. Bu nedenle tm rencilerimize eitim yaantlar boyunca mutlaka iyi dzeyde yabanc dil retme gayreti iinde olmalyz. Fakat gnmzde yabanc dil renme kaygs, yerini yabanc szck kullanma zentiliine brakmtr. Bilgiye ulama-nn son derece kolaylat gnmzde nitelikli yabanc dil bilen kiilerin saysnda olmas beklenen art olamamakta fakat yabanc szck kullanma tutkusu gibi bymektedir.

Yabanc szckler tm yaantmz istila etmi durumda olmasna ramen bunu artk iyice kanksam bir haldeyiz. lkemizdeki televizyon ve radyo kanallarnn yabanc dildeki adlar artk birok kiiyi rahatsz etmemektedir. Herhangi bir televizyon kanalnn adndaki TV harflerinin, te-ve yerine ti-vi olarak okunmas artk sanki doru okunmu gibi alglanmaktadr. Bir taksi ofrne NTVnin (ne-te-ve diye syleyerek) binasnn nnde ineceimi sylediimde beni anlamadn ve daha sonra da beni en-ti-vi eklinde dzelttiini hatrlyorum. lkemizdeki televizyon ve radyo kanallarnda her kesimden benzer tarzda hatal konumalar duyabilirsiniz. Herhangi bir televizyon veya radyo kanaln atnz zaman Trke olan baz kelimelerin yerine srarla ngilizcelerinin kullanlmasnn nedenini anlamak mmkn deildir. rnein bir yar veya karlamann balamas deil de start almas sz konusu olmaktadr.

Sokaa ktnz zaman dkknlarn adlarna, binalara, adreslere, sokak ve caddelere bakacak olursanz baka bir lkede bulunduunuzu dnebilirsiniz. Bir alveri merkezinin ad mutlaka . Shopping Center, yeni yaplan bir bina .. Tower veya yeni yaplan bir yerleim alan City olmak zorundadr. Trkemizde bulunmayan x ve w harflerinin kullanlmas da birok kimseyi rahatsz etmemektedir. ngilizcede ve sznn ksaltmas olan & iareti artk Trkede yaygn olarak kullanlmaktadr. Birok retim yesinin yapt konumalarda ve yazlarda bunlardan rnekler grmek znt verici.

Getiimiz yllarda bir lokantann kapsnda elmal tatlnn reklamnn u ekilde yapldn grmtm: Apple pie, hem de elmal!. eriye girip Bir adet elmal tatl istiyorum. dediim zaman kasadaki grevlinin Apple pie demek istiyorsunuz herhalde! diye beni dzelttiini hatrlyorum.

Trkenin yabanc szcklerle istilasn kresellemenin kanlmaz bir sonucu olduunu ve bunun doal karlanmas gerektiini dnenler vardr. Teknolojinin ilerlemesi, bilgisayar, internet ve cep telefonlarnn yaygnlamas sonucunda yabanc kelimelerin yaygnlamasn modernleme olarak kabul edenler olabilir. Oysa bu alanda da iyi bir mcadele ile dilimiz korunabilir. Teknolojinin ilerlemesi ile dilimize giren yabanc szcklerin olabildiince Trkeletirilmi halleri kullanlabilir. rnein e-mail yerine e-posta, download etmek yerine indirmek, save etmek yerine kaydetmek, delete etmek yerine silmek, forward etmek yerine iletmek szleri kullanlabilir.


Trkenin yozlamasna kar mcadeleyi elbette sadece belirli bir kesimin ve snrl sayda kiinin gayreti ile srdrmek yeterli deildir. Devletimiz yabanc szck kullanma zentisi ile ciddi bir ekilde mcadele etmelidir. Bu hususta mutlaka yasal yaptrmlar olmaldr. Benzer mcadelelerin bu ekilde baaryla srdrld lkeleri rnek alabiliriz. Basn ve yayn kurulular daha iyi denetlenebilir, dkkn isimlerinin, adreslerin ve bina adlarnn Trkeletirilmesi konusunda seferberlik yaplabilir. Bu sayede bu sorun srekli olarak gndemde tutulmu olur.

Bilim insanlarnn ve aydnlarn Trke bilim dili konusunda da daha fazla gayret iinde olmas gerekmektedir. Trke bilim dilinin de yabanc szcklerden kurtarlmas ancak her bilim dal ile ilgili terimlerin Trke karlklarnn belirlenmesi ve bunlarn kullanlmas ile mmkn olacaktr.

Toplumda rol model olan retim yelerine dilimizin korunmas hususunda byk sorumluluk dmektedir. Derslerde, makalelerde, konumalarda ve konferanslarda Trkeyi doru kullanma konusunda gsterecei-miz tutum byk kitlelere rnek olabilir.

Trkenin iyi kullanlmasnn ve korunmasnn ulusal bir grev olduunu kabul ederek ylmadan almalyz.


Gerek akademik ykseltmelerde yabanc yaynlara tannan ayrcalklar, gerekse TBTAKn parasal destei-nin yabanc tp dergilerinde yaynlanan makalelerle snrl kalmas Trke makalelerin bilimsel dzey ve say-sn olumsuz etkilemitir.

Yerli tp dergileri ise dizinlerdeki yerlerini korumak ve dzenli kabilmek iin yabanc dergilerce genellikle yetersiz ngilizceleri nedeniyle reddedilen makalelere sayfalarn amak zorunda kalmlardr. yle ki u anda yaynlanan Trke dergilerin %85i ngilizce makale kabul etmektedir.

Bu arada yabanc dili yetersiz olan byk bir tp rencisi ve asistan kesimi gzard edilerek, Trkesine yeterli zen gsterilmedii iin neredeyse yar ngilizce makalelerden oluan dergiler ounluu oluturmaktadr.

Bugne kadar yerli Tp Dergilerimizin Trke kalite ve dzeyini aratrmaya ynelik herhangi bir alma da yaynlanmamtr.

Bu almada tp dergilerimizdeki Trkenin anlalabilirlik ve lnlemesinde (standardizasyonunda) dil dzeltmenlerinin rol aratrlmtr.

GERE VE yNTEM

almada 2011 ylnda yaynlanm farkl tp dergisi temel alnd ve bunlara A,B ve C dergileri dendi. Bu dergilerin ilk ikisinden 6 ar ncsnden ise 8 olmak zere toplam 20 makale deerlendirildi:

a. Makalelerde Trke karl bulunan yabanc (Arapa, Farsa ve ngilizce...) szck says belirlendi. rnek: takip/izlem, obezite/imanlk gibi

b. Makalelerde yazm (imla) ve anlam uymayan szcklerin says belirlendi. rnek: titresi/titraj, pedigri/soyaac, grade/derece... gibi

c. (a) ve (b) deki saylarn toplam OLUMSUZ VER olarak ele alnd.

d. Makalelerdeki ztrke szck says belirlendi ve bu modern Trkeye katk olarak deerlendirildi. rnek: ilev, lt, belirte... gibi

e. Elde edilen tm veriler makale sayfalarna blnerek sayfa bana den saylar belirlendi.

f. (a), (b) ve (d) deki szcklerin belirlenmesinde TBA Tp Terimleri Szl Tasla temel alnmtr.

BULGULaR

Tablo I ve II de de grlecei gibi Trke karl olan yabanc kkenli szck kullanm saylar dil dzeltmeni bulunan A dergisine kyasla C dergisinde %34 daha yksek bulunmutur. A ve B dergileri arasnda fark

Tp Makalelerinin Trke lnlemesine Ait Bir Deneme: Dil Dzeltmenlerinin RolDo. Dr. ragp KAYAr


olmay, B dergisi editr ve hakemlerinin belki de yazarlarnn dil konusundaki titizliklerinin beklenen fark ortadan kaldrm olmasyla aklanabilir.

Yazm hatalar ve anlam uygunsuzluklar ise yine A ve B dergilerinde birbirine yakn iken C dergisinde %70 lik bir art gstermektedir.

ztrke szck kullanm says ise A dergisinde, B ve C dergilerine kyasla % 242 daha yksek bulunmutur.Bunu aklayacak tek etmen, dierlerinin aksine A dergisinde dil dzeltmeni bulunmasdr.

Tablo : Tablo Ideki veriler arasndaki iliki.

A ve C dergilerinde Trke karl var olan yabanc szck kullanm saylar

A:8.6 C:11.4 fark:2.9 (%34)

A ve C dergileri arasnda yazm ve kullanm hata saylar fark:

A:1.39 C:2.36 fark:0.97 (%70)

A ve C dergileri arasnda olumsuz veri (a+b) fark:

A:10.0 C:13.8 fark:3.8 (%38)

A ve C dergileri arasnda ztrke szck kullanm says fark:

A:3.28 C:0.95 fark:2.3 (%242)

B dergisindeki (a) ve (b) deerleri A dergisindekilere ok yakn olup, ztrke szck says C den de dk (0.72) bulunmutur

Tablo : Yerli tp dergilerinde Trke dzeyine ait veriler.

Dergi TrkeDzeltmen

MakaleSays

ToplamSayfa

Karl olan

Yab. Szc.Say.

Yazm/Kull.

Hatas

OlumsuzVeri

ztrke Szc. say.

A var 6 18 155 25 180 59

(8.6) (1.39) (10) (3.28)

B yok 6 43 349 57 406 31

(8.1) (1.33) (9.4) (0.72)

C yok 8 22 252 52 304 21

(11.4) (2.36) (13.8) (0.95)

( ): parantez iindeki rakamlar sayfa bana den saylardr


TaRTMa

Burada sunduumuz alma bir ilktir ve belki de bu nedenle baz zayf noktalar bulunmaktadr:

Yalnzca 3 dergi ve 20 makaleyle snrl kalmas ve szcklerin seiminde henz kesinlememi bir Terim Sz-l Taslann kullanlm olmas balca eksiklikler olarak gze arpmaktadr. ztrke szcklerin seimi ise yalnzca kiisel birikime dayanmaktadr. Bunlara ramen alma ilgin sonular ortaya koyabilmitir:

Dil dzeltmeni bulunmayan B ve C dergilerinde olumsuz veri oran C iin %38 art gsterirken B dergisinin fark neredeyse sfra yakndr.

Bunun anlam B dergisindeki editr ve hakemlerin belki de yazarlarn dile olan zenlerinin dil dzeltmenine gerek brakmayabileceini ortaya koymasdr. Ancak almann ok az sayda dergide yaplm olmas bu konuda bir genelleme yapmay engellemektedir.

Bir baka ilgin sonu ise dil dzeltmeni olan A dergisindeki makalelerde ztrke szck kullanm say ortalamalarnn dzeltmeni bulunmayan dier iki dergiye kyasla neredeyse 2,5 katna varan bir stnl ortaya koymasdr. Bunun anlam ise dil dzeltmenlerinin makalelerde daha modern bir Trke kullanm konusunda nemli bir katkda bulunabileceidir.

Umudumuz buradaki aratrmaya benzer almalarn yaplmas zelikle daha ok sayda dergi zerinde ve alnacak sonular dorultusunda dergilerimizce Trkeye gsterilecek zenin kiisel abalar yerine bu ie daha ok zaman ayrabilecek dzeltmenlere braklmasdr.

b b a c g h ab c e d tÜrk nefrolojİ derneĞİtsn.org.tr/pdf/terim_kolu_bulteni_2011_ocak.pdf ·...

Documents