Hipertansiyon ve Beslenme

Prof. Dr. Tekin AKPOLAT

Ondokuz Mayıs Üniversitesi

Tıp Fakültesi

Nefroloji Bilim Dalı

9 Nisan 2011 SAMSUN

Plan Özet Beslenmenin önemi Hipertansiyon ve beslenme DASH: Genel bilgiler DASH: İp uçları Tuz Şekerli gıdalar-içecekler ve hipertansiyon Diyete uyum Pratik konular

Kanıta dayalı öneriler

Tuz azaltılması

Potasyum alımının arttırılması

Kilo kaybı

Alkolün sınırlandırılması

DASH diyeti

Şekerli içeceklerin azaltılması

Yetersiz kanıtı olanlar

Lif Balık yağı Kalsiyum Magnezyum Karbonhidrat Kolesterol C vitamini

SONBunları herkes biliyor ama

uygulamıyor, uygulayamıyor,

uygulatamıyor

Plan Özet Beslenmenin önemi Hipertansiyon ve beslenme DASH: Genel bilgiler DASH: İp uçları Tuz Şekerli gıdalar-içecekler ve hipertansiyon Diyete uyum Pratik konular

Hipokrat

Tıbbın amacı uygun diyet ve hijyenle

sağlığa kavuşturmaktır

Eğer hastayı gıda ile iyileştirebiliyorsanız

ilaçları kimyagerin kabında bırakınız

Çin atasözü

– Gıda kişiler için kutsaldır

– Gıda ve ilaç aynı kökten gelir

Yanomamo yerlileri

Brezilyada yaşar

Günlük Na tüketimi 1 mmol

Ortalama kan basıncı:

Erkeklerde 107/67 mm Hg

Kadınlarda 98/62 mm Hg

Hipertansiyon izlenmiyor

Epidemiyolojik çalışmalar

Hipertansiyon olmayan toplumlarda:

Tuz tüketimi arttıkça

Modern yaşam stili yaygınlaştıkça

Kan basıncı yükseliyor

Hipertansiyon ortaya çıkıyor.

Hipertansiyon ve beslenme

Hipertansiyon önlenmesi

Hipertansiyon tedavisi

Diğer kardiyovasküler risk faktörleri

tedavisi: Obesite, hiperlipidemi, şeker

hastalığı

Kanıta dayalı öneriler

Tuz azaltılması

Potasyum alımının arttırılması

Kilo kaybı

Alkolün sınırlandırılması

DASH diyeti

Şekerli içeceklerin azaltılması

Yetersiz kanıtı olanlar

Lif Balık yağı Kalsiyum Magnezyum Karbonhidrat Kolesterol (Kan basıncı ile ilgili) C vitamini

DASH: Genel bilgiler

DASH eating plan

Dietary Approaches to Stop

Hypertension

Hipertansiyonu durdurmak için diyetsel

yaklaşımı yeme planı

Hipertansiyon ve beslenme

DASH yeme planı

Diyetteki tuzun azaltılması

Her 2 yaklaşımda tek başına etkilidir ama

birlikte uygulanırsa yarar daha fazladır

DASH yeme planı (1)

Doymuş yağ, kolesterol ve toplam yağdan fakir

Sebze, meyve ve düşük yağlı çiftlik ürünleri önemli

Hububat, balık, kümes hayvanları, fındık, fıstık, ceviz gibi yemişler de önemli

Kırmızı et, tatlı ve şekerli içecekler kısıtlı

DASH yeme planı (2)

Magnezyumdan zengin

Kalsiyumdan zengin

Potasyumdan zengin

Proteinden zengin

Liften zengin

DASH 1 Appel LJ, Moore TJ, Obarzanek E, Vollmer WM,

Svetkey LP, Sacks FM, Bray GA, Vogt TM, Cutler JA, Windhauser MM, Lin PH, Karanja N.

A clinical trial of the effects of dietary patterns on blood pressure. DASH Collaborative Research Group. N Engl J Med. 1997 Apr 17;336(16):1117-24.

Hasta sayısı 459

DASH: 3 grup hasta

Alışılmış Amerikan diyeti Alışılmış Amerikan diyeti fakat sebze,

meyveden zengin DASH diyeti

Her 3 grupta da günlük Na tüketimi 3000 mg, yaklaşık 7.5 gram NaCl (sofra tuzu)

DASH sonuçlar

DASH grubu ve sebze-meyveden zengin

grupta kan basıncı dramatik şekilde düştü

DASH grubunda etki daha fazla

Etkinin başlaması 2 hafta kadar erken

DASH: Kan basıncı değişiklikleri

Kontrol

Sebze & meyve

DASH

DASH: Kan basıncında iyileşme

-12

-10

-8

-6

-4

-2

0

Systolic pressure Diastolic Pressure

Blo

od

Pre

ssu

re, m

m H

g Increase PlantFoodsCombinationDiet

-12

-10

-8

-6

-4

-2

0Systolic pressure Diastolic Pressure

Blo

od

Pre

ssu

re, m

m H

g

All subjects

Subjects withhypertension

DASH: Lipidlere etki

-16

-14

-12

-10

-8

-6

-4

-2

0

TotalCholesterol

LDL-C HDL-C

mg/

dL

Increase PlantFoods

Combination Diet

DASH 2 Sacks FM, Svetkey LP, Vollmer WM, Appel LJ, Bray GA, Harsha D,

Obarzanek E, Conlin PR, Miller ER 3rd, Simons-Morton DG, Karanja N, Lin PH; DASH-Sodium Collaborative Research Group.

Effects on blood pressure of reduced dietary sodium and the Dietary Approaches to Stop Hypertension (DASH) diet. DASH-Sodium Collaborative Research Group.N Engl J Med. 2001 Jan 4;344(1):3-10.

Hasta sayısı 412

DASH-Tuz

2 ana grup:

Alışılmış Amerikan diyeti

DASH diyeti

Günlük Na tüketimine göre 3 alt grup:

3300 mg (Tipik Amerikan tüketimi)

2400 mg: Yaklaşık 6 gram sofra tuzu (1 çay kaşığı)

1500 mg: Yaklaşık 4 gram sofra tuzu (2/3 çay kaşığı)

DASH-Tuz: Sonuç

Tuz tüketimi azaldıkça kan basıncı 2 grupta

da azalıyor

DASH grubunda daha fazla

En belirgin azalma DASH-1500 mg Na

DASH: Tuz kısıtlaması

Sacks, F. M. et al. N Engl J Med 2001;344:3-10

Hastalarımıza ne önerelim

DASH yeme planı

Tuzun azaltılması

Beslenme uzmanı

Kalorisi önemli

2000 kalori/gün porsiyonlar

2000 kalori (günlük porsiyon sayısı)

Hububat 7-8

Sebze 4-5

Meyve 4-5

Düşük yağlı/yağsız çiftlik ürünleri 2-3

Et, kümes hayvanı, balık 2 veya daha az

Fındık, ceviz… 4-5/hafta

Yağ 2-3

Tatlı 5/hafta

DASH: İpuçları (1)

Meyveyi arttırın: 4 bisküit yerine orta boy

elma

Yağsız/az yağlı çiftlik ürünleri: Yağsız

yoğurt

Sebzeyi arttırın: Hamburgerin köftesini

azaltıp yanına ıspanak

DASH: İpuçları (2)

Yağı azaltılmış sosları seçin, hatta yağsız

Küçük porsiyonlar seçin

Gıda etiketlerine dikkat edin

DASH: İpuçları (3)

Şeker eklenmiş gıdaların tüketimini azaltın: dondurma, şerbet, şekerli yoğurt, meyve suları

Yoğurdunuza meyve ekleyin Su veya şekersiz yumuşak içecek Meyve, sebze, yağsız/tuzsuz patlamış mısır,

ekmek çubukları atıştırın

DASH: Uyarı

Diyette meyve, sebze ve baklagillerin çok

olması nedeni ile lif çoktur

Bazı hastalarda gaz, ishal olabilir

Bu nedenle meyve, sebze ve baklagiller

yavaşça arttırılmalıdır

DASH: İpuçları (4)

Gıda etiketlerinin tuz içeriğine bakın

Taze/dondurulmuş sebze kullanın (tuz

eklenmiş konserveden kaçının)

Taze et, balık tercih edin (işlenmişten

kaçının)

Tuz yerine baharat, sirke, limon tercih edin

DASH: İpuçları (5)

Pilav, makarna tuzsuz pişirin

Konserveleri iyice yıkayın

DASH: İpuçları (6)

Porsiyon sayıları günler arasındaki

değiştirilebilir, arttırılıp azaltılabilir

Önemli olan haftalık/aylık porsiyon

sayısıdır

DASH diyeti yapılıyor gerekçesi ile ilaç

bırakılmamalıdır

Tuz=NaCl

5000 yıl önce günlük tuz tüketimi günde

100 mg

Günümüzde 10-12 gram

Türkiye’de 18 gram

Bu artış neden?

En büyük gıda koruyucu

Kokuşmuş, bozuk gıdayı düzeltir

TADI TUZU YOK

TUZ AYIP ÖRTER

Sesi veya sahnesi kötü şarkıcı ne yapar?

Kötü ahçı ne yapar?

Tuz

5000 yıl önce Çinlilerin tuzu keşfinden

sonra tuz ekonomik önem kazandı

Gıdalar kışın korunabildi, yerleşik düzene

geçmeye yardımcı oldu

1870li yıllarda en çok ticareti yapılan, vergi

alınan maldı

Tuz

Fazla tuz kullanınca damak tadı değişmiş,

daha fazla tuz eklemişler

Tuz

Günümüzde derin dondurucu var

Dolayısı ile tuza gerek yok

Biz tuz almaya devam ediyoruz; gıda

endüstrisinin ikramı

Alınan tuzun % 80’i

İşlenmiş gıda

Fast food

Lokanta

Kantin

Alınan tuzun % 15’i

Kişi tarafından ekleniyor

Tuz 1 Türk Hipertansiyon ve Böbrek Hastalıkları

Derneği (http://www.turkhipertansiyon.org) tarafından gerçekleştirilen Türk Toplumunda Tuz Tüketimi ve Kan Basıncı Çalışmasında (SALTurk, 2008) göre Türk toplumunda ortalama tuz tüketiminin günde 18 gram olduğu bulunmuştur.

Tuz hipertansiyon başta olmak üzere birçok hastalığa yol açar ve günlük 18 gram tuz tüketimi çok yüksektir.

Tuz 2

Ülkemizde başlıca tuz alım kaynakları beyaz peynir, turşu, zeytin, erişte, ayçiçeği çekirdeği, salça ve yemeğin tadına bakmadan tuz atmaktır.

Tuzun önemi

Batı toplumlarında günlük tuz alımı ortalama 9-12 gram

DASH diyetinde izin verilen miktar 5-6 gram

Türkiye’de günlük tuz alımı ortalama 18 gram

Ekmek-Tuz Ortalama ekmek tüketimi 402 gram

Ekmekte ortalama tuz 1.8 gr/100 gram

Ekmekle alınan tuz ortalama 7.2 gr/gün

DASH diyetinde izin verilen miktar 5-6 gram

Akpolat, AJKD 2009

Yapay tuz

Bir kısmı azaltılmış da olsa NaCl içerir

Potasyumlu tuzlar ACEİ/ARB kullananda sorun yaratabilir

Hiporeninemik aldosteronizm varsa da sorun olabilir

% 70 sodyum azaltılmış tuz

% 70 az tuz Normal Tuz

g/100 g g/100 g

Sodyum 10.8 39.3

Potasyum 37.4 0

Her ikisi de klorür içerir

Yapay tuz

Azaltılmış NaCl

KCl

CaCl

AlCl

Himalaya tuzu (http://www.himalayatuzu.biz/)

Hz.Muhammed "Ya Ali yemekten önce ve yemekten sonra bir miktar tuz seni 70 tür Hastalığa karşı korur"

boşuna dememiştir.

Bu sunum toplumsal bilgilendirme amaçlı olarak hazırlanmıştır.

www.himalayatuzu.biz

Tuz kısıtlaması

Tuz eklemeyi kaldır

Tuzdan kaçın

Tuzdan zengin gıdaların alımını sınırlandır

DASH diyeti

Dietary Approaches to Stop Hypertension eating

plan (Hipertansiyonu durdurmak için diyetsel

yaklaşımı yeme planı)

Sık, günde 5-6 öğün

Potasyum, kalsiyumdan zengin diyet (bol sebze-

meyve)

Tuzdan kısıtlı

Doymuş yağdan fakir diyet

Yaşam düzeninin değiştirilmesi

Değişiklik Yaklaşık SKB azalması

(aralık)

Kilo kaybı 5–20 mmHg/10 kg kaybı

DASH diyeti 8–14 mmHg

Tuz kısıtlaması 2–8 mmHg

Egzersiz 4–9 mmHg

Alkol tüketiminin

azaltılması

2–4 mmHg

Özet

KAYNAKLAR

http://www.nhlbi.nih.gov/health/public/heart/hbp/dash/index.htm

http://www.nhlbi.nih.gov/health/public/heart/hbp/dash/new_dash.pdf

www.tekinakpolat.net

Şekerli gıdalar-içecekler ve hipertansiyon

Kilo artışı

Şekerin sempatik sinir sistemi uyarısını

artırması

Tuz atılımını azaltması

Fruktozun ürik asiti artırarak vasküler

hasara yol açması

Fruktoz 1

Pürin ürik asit kaynağı

Fruktoz da ürik asit kaynağı

Fruktoz basit şeker, meyve ve balda

bulunur

Kullandığımız şekerde sukroz vardır,

sukrozda glukoz-fruktoz oranı eşittir

Fruktoz 2

Amerika Birleşik Devletlerinde diğer bir

fruktoz kaynağı mısır şurubundan oluşan

bir tatlandırıcı olan yüksek fruktozlu mısır

şurubudur: % 55 fruktoz, % 45 glukoz

Fruktoz ürik asiti artırır

Ürik asit Bazı maymunlarda ve insanlarda milyonlarca yıl

önce bir mutasyon olmuş Bu mutasyon sonucu ürik asiti yıkan ürikaz enzim

aktivitesi azalmış Ürik asit hayvanlarda fruktozun metabolik

etkilerine duyarlılığı artırır Doğrudan da kilo alımı ve yağ birikimine yol

açabilir Ürik asit nitrik oksit azaltır

Fruktozun metabolik etkileri

Yağ depolanmasını artırır

Hayvanlar fruztoz ve glukozla beslenirlerse

sadece fruktozla beslenenlerde belirgin

hipertrigliseridemi ve yağlı karaciğer oluşur

Fruktoz - ürik asit

Yağ depolanmasının artması global soğuma ve

açlık dönemlerinde koruyucu etkiye sahip

Ürik asit hayvanlarda fruktozun metabolik

etkilerine duyarlılığı artırır

Ürikaz enzim aktivitesindeki azalma ile ilgili

mutasyon o dönemde koruyucu ama

günümüzde?

Günümüzde bu mutasyona gerek var mı?

Son 100 yılda ürik asit kaynağı olan protein alımı genel olarak azaldı, peki ürik asit niye yükseliyor?

Son 100 yılda şeker alımında artış var 1700lerde Amerika ve İngiltere’de yıllık

şeker alımı 4 pound (yaklaşık 2 kg) iken günümüzde 150 pounddan (yaklaşık 68 kg)

Ucuz

Hızlı

Lezzetli

Pahalı

Hazırlaması uzun

Lezzetlendirilmesi

gerekir

Diyete uyum

Diyete uyum neden sorunlu?

Ekonomik

Alışkanlık

Damak tadı

Sosyal nedenler

Ne bulursak onu yiyoruz

Mazeretim Var Diyet yapamıyorum 1

1- Mazeret: Egzersiz yapmak için vaktim yok

2- Mazeret: Çocuklarım ve erkek arkadaşım için etrafta abur cubur bulundurmak zorundayım.

3- Mazeret: Daha önce de kilo vermeye çalıştım ama yapamıyorum.

Mazeretim Var Diyet yapamıyorum 2

4- Mazeret: Bir çok iş yemeği ve sosyal

aktivite içinde bulunuyorum. Bu çevre

içinde kilo veremem.

5- Mazeret: Çok seyahat ediyorum ve bunu

bir rutine dönüştüremiyorum

Mazeretim Var Diyet yapamıyorum 3

6- Mazeret: Arkadaşlarım yetersiz yiyecekler tüketiyorlar ve benimde onların yanında sağlık yiyecekler yemem zor oluyor.

7- Mazeret: Sevdiğim kişiler kilom hakkında durmadan beni azarlıyorlar ve bu benim isyan etmeme neden oluyor.

Seçme şansının olmadığı/sınırlı olduğu yerler

Yemekhane

Ekmek

Lokanta?

Fast food

Hazır gıdalar

Davetler

Mazeretim Var Spor Yapamıyorum 1

Egzersiz bana yardımcı olmuyor Ben daha önce yapmıştım işe yaramıyor Egzersiz çok sıkıcı Çok sık seyahat ediyorum ve evimde

kalmıyorum Hergün egzersize ayıracak yarım saatim

yok

Mazeretim Var Spor Yapamıyorum 2

Egzersizin beni acıktırmasından

korkuyorum

Bir spor salonuna gidebilmek için yeterli

birikimim yok

Egzersiz sonrası her yerim ağrıyor

Hava çok soğuk / çok sıcak

Erişkin eğitimi

Bilgi

Beceri

Tutum (asıl sorun burada)

Bu eğitimi kim yapacak?

SGK

Performans puanı

PUANLAR

Diyabetli hasta eğitimi: Bir hasta için ömrü boyunca bir kez faturalanabilir (3 puan)

KOAH’lı hasta eğitimi: Bir hasta için ömrü boyunca bir kez faturalanabilir (3 puan)

Ev programı/aile eğitimi: Fiziksel tıp ve rehabilitasyon programları (10 puan)

İşitme eğitimi, çocuk (seansı): (0 puan)

İnsan Bildiklerini Neden Yapamaz (1)?

Çoğu konuda hepimiz doğrunun ve yanlışın ne olduğunu biliyoruz aslında. Ama doğruyu bilmekle, doğruyu yapmak arasında fark var.

Kime sorarsanız sorun herkes, okuyup kendini geliştirmenin saatlerce TV seyretmekten daha faydalı olduğunu bilir.

Herkes sigaranın zararlarını, düzenli spor yapmanın yararlarını, fazla kilolardan kurtulmak gerektiğinin farkındadır.

İnsan Bildiklerini Neden Yapamaz (2)?

Bence, bildiklerimizi yapamıyor olmamızın

önündeki en önemli engel, "mevcut durumun

yarattığı alışkanlıklara teslim olmak" ve

"değişimin getireceği bilinmezlikten korkmaktır."

İnsan Bildiklerini Neden Yapamaz (3)?

İnsanlar, mutsuz oldukları halde, kendilerini mevcut ilişkilerinin içine hapsediyorlar. Bu kötü ilişkileri değiştirme gücüne sahip olmalarına rağmen daha iyi bir hayat için adım atamıyorlar. Alışkanlıklarından kurtulup yeni bir hayata geçmek için davranamıyorlar. Çünkü bütün olumsuzluklara, başarısızlıklara ve mutsuzluklara rağmen içinde bulundukları koşullara alışmışlar. Bunları değiştirmek üzere bilinmez olana doğru bir adım atmak onları çok korkutuyor.

İnsan Bildiklerini Neden Yapamaz (4)?

Doğrunun hayata geçirilmesi için önce kendi

rahatımızı bozmamız, alışkanlıklarımızı terk

etmemiz, bazı ilişkileri bitirmemiz gerekiyor ki

sonrasında elde edeceğimiz yeni ilişkiler ve yeni

düzen bize daha fazla başarı ve mutluluk versin.

Ama bu adımları atmak yerine çoğunluk yanlışları

sürdürmeyi tercih ediyor.

Çok iyi biliyoruz ki başarılı olanlar, düşüncelerini hayata geçirenlerdir.

Unutmayayım engeller çoğu zaman sadece bizim kafamızın içinde.

Onları yıkmak da bizim elimizde.

Nereden başlayalım

Glisemik indeks nedir

Sindirim süreci çok kısa ve böylece emilim

ve kana karışma süreci çok hızlı olan

gıdalar kan şekerini çok hızla yükseltirler.

Böyle gıdalara GLİSEMİK İNDEKSİ

YÜKSEK GIDALAR denir.

Bu tür gıdaların alınması Kan şekerinde ani yükselme ve ani azalmalara yol açarlar Kısa aralıklar ile sizi istemeden tekrar yemeye iterek aşırı

kalori alımına yol açarlar. Glisemik indeksi yüksek gıdaların çoğu fabrikasyon yani

doğal olmayan gıdalardır (beyaz ekmek, çaya atılan şeker, reçeller, şekerlemeler, beyaz undan yapılan ürünler...)

Pankreası yorarlar Yağ deposunu arttırma özelliğine sahiptirler Barsak içeriği bırakmazlar yani posaları azdır

En gerçekçi çözüm Sık yemek ve acıkmamak Tok tutan gıdaları tercih etmek Tuz kontrolü:

Size sormadan çayınıza ya da kahvenize şeker ekleyebiliyorlar mı?

Öyleyse neden size sormadan yemeklerinize tuz ekleyebiliyorlar?

Buna izin vermeyelim, sağlığımızı koruyalım..

Pratikte neler oluyor

Yaşam düzeni değişiklikleri zordur, alternatifleri:

İdeal kilo

Egzersiz

Sigara

Alkol

İlaç

Doğal! tedaviler

Vatan gazetesi, 5 Aralık 2009

Prof. Dr. İbrahim Saraçoğlu, eski eşi Arzu Saraçoğlu: Buradan Sağlık Bakanlığı’na sesleniyorum; Bu adam tıp doktoru değil, kimyacı. Saraçoğlu’nun otları hangi hastalığa şifa oldu? Bu otlar nerede analiz ediliyor? Türk halkı otun peşinde koştu İbrahim Bey 3 yılda zengin oldu. Kazandığı paraları da kumara yatırdı. 2-3 milyon dolar batırdı.

Tuzsuz Deli Bekir

Elinde içki şişesi, bir elinde tabanca ya da

kama vardır. Mahallenin kabadayısıdır,

belalı bir adamdır. Olayların karmaşıklaştığı

anda gelip kaba kuvvetle olayı çözer.

Niye bu isim verilmiş?

Tuzsuz Deli Bekir

Tuz yemediği için delirmiş.

Bu nedenle hipertansiyonu olan hastalarda

tuz kısıtlaması yapılmamalı!!! (önemli olan

mesaj, algılanma)

Erişkin eğitimi

Bilgi

Beceri

Tutum (asıl sorun burada)

Projected Annual Reductions in Cardiovascular Events Given a Dietary Salt Reduction of 3 g per Day in Black Men, Black Women, Nonblack Men, and Nonblack Women, According to Age Group

Bibbins-Domingo K et al. N Engl J Med 2010;362:590-599

Projected Estimates of the Cost and Effectiveness of Salt Reduction and Hypertension Treatment Annually and Cumulatively, 2010-2019

Bibbins-Domingo K et al. N Engl J Med 2010;362:590-599

Sonuç olarak

Tuzun günde 3 gr azaltılması

Binlerce kardiyovasküler olayı önler ve

yaşamları kurtarır

Sağlık harcamasını yılda 10-24 milyar dolar

azaltır

Az tuzlu/tuzsuz ve şekersiz ama TATLI

günler, haftalar, aylar, yıllar

www.tekinakpolat.net