1. Procesi Tokë-formues dhe Faktorët e pedogjenezës.

2. Cilësit fizike të Tokës3. Uji dhe Ajri në Tokë4. Lënda organike e Tokës

Prof. Dr Bakir Klemendi Punoi: Florid Franca

Toka është shtresa e shkrifët e kores tokësore që ka si

cilësi pjellorinë.

Toka përbëhet nga 4 komponentë kryesorë:

Përkufizimi mbi tokën

Komponentët

Përbësitmineral

Lëndaorganike

Uji

Ajri

Janë fragmente të shkëmbinjëve tokëformues dhe ndahen në:

Zhavorr, Rërë, Lymë, Argjilë.

Përbërsit mineral

Janë Flora dhe Fauna, lëndët organike pjesërisht dhe

të patransformuara si dhe komponimet humusore.

Flora dhe fauna dekompozojnë lëndët organike dheprej tyre krijojnë komponimet humusore.

Përbërsit Organik

Uji është përbërës dinamik dhe vendoset në

mikroporet e tokës dhe zë 20-30% të vëllimit të saj. Në veprim me elementet Ca, N,K,P formonsolucionin tokësor.

Uji tokësor

Ajri është përbërës dinamik dhe vendoset në

makroporet e tokës dhe zë 20-30% të vëllimit të saj. Nqs sasia e ajrit në tokë rritet, sasia e ujit zvogëlohetdhe anasjelltas. Raport të njejtë kanë edhe 2 përbërësit e ajrit O2 me CO2

Ajri tokësor

Ata janë:

Klima

Organizmat e gjallë

Natyra e materialit tokë formues (materiali mëmë-bazë)

Relievi

Koha

Faktorët e Tokëformimit

Klima- Themi se energjia dhe reshjet ndikojnë fuqishëm

mbi transformimet fizike dhe kimike të materialeveprindërore-bazë.

Organizmat e gjallë-Përcaktojnë shpërndarjen e lëndësorganike, ndikojnë në dekompozim dhe në riciklim tëushqimit mineral të bimëve.

Natyra e materialit tokë formues(mëmë) - Janë materialeshkëmbore që dekompozohen në vend, ose depozitohennga graviteti, uji era apo akullnajat. Materiali më i bollshëm në koren e tokës është silici (SiO2).

Relievi- Ka ndikim të rëndësishem në rolin e erozionit të tokës dhe klimën e rajoneve tokësore.

Koha-Është komponent i cili bën që procesi i alterimit të veproj mbi materialin prindëror duke e shkatërruar dhe transformuar atë.

Apo Alterimi realizon

Shkatrrimin mekanik dhe fizik

Ndryshimet kimike

-Nga shkatërrimi fizik i shkëmbinjëve formohenprodukte të shkrifta pra sistemet dispersive.

-Nga ndryshimet kimike formohen mineralet me shkallë të lartë dispersiteti ku kryesorja është Argjila.

Mekanizmi i formimit tësistemeve dispersive

Alterimi fizik – coptëzon shkëmbinjët por nuk ndryshon

përbërjen kimike të tyre, dhe ky efekt bazohet në veprimin e:

Temperaturave

Lagështisë

Alterimi kimik – transformon mineraletpërmes reaksioneve kimike që ndodhinne material e që janë:

Tretja

Hidratimi

Hidroliza

Oksidimi

Horizonti i pare ( A ) – ose h. humusor, ka ngjyrë të

errët dhe është më i pasur me elemente ushqyese.

Horizonti i dytë ( B ) – ose iluvial, ka ngjyrë të lehtëdhe formohet si rezultat i shpërlarjes së shtresave tësipërme dhe grumbullimit të mineraleve.

Horizonti i tretë ( C ) – apo h. i formacionittokëformues. Është horizonti që preket nga procesete pedogjenezës.

Horizontet

Sipas teksturës grimcat e tokës i ndajmë në:

Fraksioni i ashpër që përfshinë grimcat > 2mm

Fraksioni i imët që përfshinë grimcat < 2mm

Cilësitë fizike të tokës

Klasifikimindërkombëtar

Argjila Lymi Rëra Zhavorr

E imët

E ashpër

0.002 mm 0.02 0.2 2.0 mm

Klasifikimi I Tokave

Mardhëniet tokë-bimë karakterizohen me

depërtimin e sistemit rrënjor të bimëve në tokë.

Këto mardhvnie kanë edhe ndikimin e vet në:

1. Ujin e shfrytzueshëm

2. Plasticitetin, kohezionin, bymimin, fuqinë absorbuese, etj.

3. Këmbimin Katonik – Numrin i kationeve(pozitive) qëmund të mbajë një mostër dheu.

Tekstura në mardhënie me bimët

Llojet strukturore të tokave

Këto llojet të tokave luajnë rol në:

1. Porozitetin e tokave

2. Cilësinë ujore

3. Ritmin e difuzionit të ajrit.

Uji zë vend në hapsirat midis grimcave të tokës, të

cilat së bashku me ujin krijojnë bashkveprime që lidhen me kohezionin, adezionin, kapilaritetin, etj.

Ujin tokësor e ndajmë në 3 forma :

1. Uji Higroskopik

2. Uji kapilar

3. Uji gravitacional

Mardhëniet Tokë-Ujë

Mardhëniet Tokë-Ujë Rriten

Grimcat e dheut me forma te dheut me lagështi

*Disa pjesë të ujit kapilar janë të lidhura me grimcat e dheut kështu që nuk lëvizin.

Lagështia

Uji higroskopik – toka mbi këtë ujë ushtron efekt

përmes forcave të energjsë së lirë molekulare.

Uji Kapliar – quhet ai ujë që mbahet nga forcatmatricore apo forcave të kohezionit edhe adezionit.

Uji Gravitacional – quhet uji që është jashtë veprimittë forcave matricore, dhe që lëviz në drejtimin eforcës gravitacionale.

Potenciali i ujit tokësor shpreh E.p specifike të ujit

tokësor në lidhje me E.p ne gjendjen referuese ku ujiështë i pastër.

Faktorët që ndryshojnë E.p të ujit janë:

1. Absorbimi i ujit në grimcat e tokës

2. Tretja e substancave të tretshme në ujin tokësor

3. Niveli i ujit tokësor në f. gravitacionale

4. Aplikimi i presioneve

Koncepti energjetik I ujittokësor

Komponentet e Potencialit të ujit tokësorë janë:

P. Matricor

P. Osmotik

P. I Presionit

P. Gravitacional

Kapacitet i plotë ujor – Paraqet vëllimin maksimal të ujit që

mund të mbajë një tokë, kur të gjitha poret janë të zëna me ujë.

Kapacitet fushor ujor – sasia e ujit që mban toka pas largimit

të tepricës përmes kullimit vertikal teposhtë.

Pika e vyshkjes – Vëllimi I ujit tokësor që nuk tërhiqet ngabimët pra pjesa e ujit kapilar e pashfrytzueshme që është e dëmshme për bimën.

Pika Kyqe

Është përbërës me rëndësi që zë vend në sip. të tokës

dhe ka rol të rëndësishëm për frymmarrje.

Treguesit më të rëndësishëm të ajrit janë:

1) Kapaciteti ajror I tokës

2) Përbërja gazore e tokës

3) Këmbimi i gazeve

a) Fluksi – Lëvizja e masave ajrore si tërësi

b) Difuzioni – lëvizja e qdo gazi në mënyrë individuale

Ajri

Përbëhet nga :

1. Substancat humike – janë komp. Organike tëpaklasifikuara

2. Substancat jo-humike – janë materialet që vendosennë kategoritë e njohura të k.organike si yndyrnat, aminoacidet, sheqernat, etj.

Lënda organike e Tokës

Janë organizmat e gjallë dhe produktet e tyre.

Ndër më kryesoret janë:

i. Karbohidratet

ii. Lignina

iii. Komponimet e Azotura (proteinat, aminoacidet,etj)

iv. Komponimet e tjera(yndyra, dylli, rrëshira, etj)

Komponimet Organike

Një cikël i k.organike

FALEMINDERIT PËR VËMENDJE