------------------

Çankırı Belediyesi Dr. Rıfkı Kamil Urga

Çankırı Araştırmaları Merkezi Aralık- 2011/2

---------------------- Belgesel Bir Oyun Örneği:" Ilgaz Derbent Şehitleri"

BELGESEL BİR OYUN ÖRNEGİ:" ILGAZ DERBENT ŞEŞİTLERİ" -EXAMPLE OF A DOCUMENTARY GAME: THE MARTYRS OF ILGAZ DERBENT

Yasemin ALPER1

ÖZET

Türk milleti için ölüm kalım savaşı niteliği

taşıyan Kurtuh~Ş:; Savaşında gerek cephede gerek

cephe gerisinde 'tar~ açıdan önemli olan pek çok

olay yaşanmıştır. Bu olaylardan biri de Çankırı

Ilgaz'da Derbend mevkiinde Rum çetesiyle yapı­

lan mücadeledir. Ilgazlı emekli öğretmen İhsan

Yılmaz da uzun uğraşlarla bu döneme ışık tuta­

cak bilgi ve belgeleri toplamış; bu belgelerdeki

gerçekiere dayanarak literatürde "belgesel oyun"

denilebilecek bir eser kaleme almıştır.

Biz bu çalışmamızda Anadolu insanının

İstihlal Mücadelesi sırasında lojistik hat olarak da

ifade edebileceğimiz kritik güzergahta yaşanan

pek çok olaydan birine ve builiın edebiyata yansı­masına değinıneye çalışacağız. ·

Türkçe Anahtar Kelimeler: Ilgaz Dağı, Der­

bent Şehitleri, Pontus Çetesi, İstihlal Mahkemesi,

Oyun(piyes)

Abstract

Many milestoıres were experienced du-:-_

ring the· Turkish war of independece which are

of due importnce to the Turkish people. In this

paper we will deal with one specific event among

many others and its reflections to the literature.

İhsan Yılmaz who is a retired teacher from Ilgaz

gathered important documents and put down on

paper which is a kind of documeİıtary play which

is based on reality.

Key words: Mount of Ilgaz, The Martyrs

of Derbent, Pontus Gang, İstihlal Court, Stage

Play

ı • Gaziantep Üniversitesi, T'urk Dili Okutmanı.

GİRİŞ

Batı'daki şekliyle Tanzimat döneminde

kültür ve edebiyatımıza giren Tiyatro, genel anla­

mıyla bir gösteri sanatıdır. Bilindiği üzere olayları

oluş halinde gösteren tiyatro, bu yönüyle konuş­

ma ve aksiyonu esas alan bir sanat olarak da ta­

nımlanabilir. Aynı zamanda tiyatro, bir çoğunluk

sanatı olduğundan bulunduğu çevrenin siyasal ve

kültürel özelliklerine bağlıdır. Halkla iç içe olma­

sı, kaynağını durmadan gelişerek hayat olayından

alması tiyatroyu yaşayan bir sanat haline getir­

miştir. O halde Tiyatro; seyirciyle var olan, onlara

içinde bulunduğu hayatın gerçeklerini gösteren,

anlatan ve yorumlayan bir yaşam bilimidir.2

İçerik ve gösteri biçimine göre de pek çok

türü olan tiyatro eserleri estetik bir ifade vas ı ta­

sıdır. Bu vasıtayla kimi zaman bir ferdin kimi za­

man bir ulusun akli ya da hissi boyutlarda serü­

veni dile gelmektedir. Bazen de bir yazar, belgeler

ışığında gerçekleştirdiği bir kurguyla belgesel, yö­

resel ya da ulusal bir oyun ortaya koyabilmekte­

dir. Burada belgesel oyun kavramını hatırlatmak­

ta yarar var: Yaşanmış belli bir olayı, olayla ilgili

belgelerden yola çıkarak, bu belgelerin oyunlaştı­

rılması biçiminde sergileyen oyun3dur.

Belgesel oyunlar, genellikle konusunu

önemli bir tarihsel ya da siyasal olaydan alarak,

araştırma ve soruşturma sürecini bir yöntem gibi

kullanıp bu olayların ardında yatan gerçekleri or­

taya çıkarmaya, eleştirmeye, yorumlamaya, top­

lumun vicdanını ve adaletini yansıtacak bir şekle

sokmaya çalışır. Belgesel oyunlarda, belgesellik,

bir yazıya dayandırılabileceği gibi, diyalog ve ey-

2 Nutku, Ö~d$ı:nir, "Dünya Tiyatrosu Tarihi" Mitosboyut Yayınlan, Tiyatro Kültür Dizisi 36, İstanbul2000, s. 13

3 Brockett, Oscar G., "Tiyatro Tarihi", Dost Kitabevi Yayınlan, İstanbul, 2000, s. 697

--------------------------- ÇankırıAraştırmalarıDergisi

leme de dayandırılır. Aynı zamanda belgesellik,

röportaj, film, slayt, rapor, fotoğraf, gibi tiyatro­

ya uygun araçlarla da sağlanabilir. Bu tür, ilk defa

batı~a politik tiyatro içerisinde yer almıştır. Bir

"olay"ı sergilediği kadar, gerçeklerden de yana çı­

kan, izleyici ve toplumu gerçeklerle yüzleştirerek

bilinçlendirmeye çalışan Belgesel oyunlara batıda

şunlar örnek gösterilebilir: Oppenpeimer Olayı,

Saccho ile Vanzetti .. . gibi. Türk Edebiyatında ise

Milli Mücadele'yi belg~sel nitelikte anlatan oyun­

larımız arasında Fuat Edip Altan'ın "Tarih Anla­

tıyor!': Abay Dağlı'nın "Malazgirt'ten Sakarya'ya':

Ergin Orbey'in " Kurtuluş Savaşından Belgeler",

Özdemir Nutku'nun " Söylev': Tarık Buğ~a'nın "Zafer Gaye Değildir': Turan Oflazoğlu'nun "Mü­

tarekeden Büyük Taarruza': Necati Cumalı'nın "

Bağımsızlık ya da Ölüm': Zeki Alan'ın "Kurtuluş

Savaşı ve Atatürk" 4 Tuncer Cücenoğlu'nun "Yeşil

Gece" ve Ali Erkan Güneri'nin " Biz Atatürk'üz"

adlı oyunlarını sayabiliriz. 5

İncelememize konu olan ve yukarıda zik­

redildiği gibi yine bir tarihi gerçeklikten yola çı­

kılarak kaleme alınmış "İstiklal Yolunda Ilgaz

Derbent Şehitleri" piyesi de "Belgesel Oyun" ni­

teliklerine oldukça uyguiı bir eser görünümünde­

dir. Öncelikle eserdeki olay, vesikalara göre kısaca

şöyle gelişir:

Cephelerde kurtuluş mücadelesinin veril­

diği 1922 yılında Samsun ve Trabzon yörelerin­

den toplanarak, batıya doğru harekete geçen 80

-100 kişilik Rum ve Ermenilerden oluşan bir Po n-

,.. tus çetesinin Ilgaz Dağı'na geldiği öğrenilir. Bu is­

yancı çetenin, Ilgaz'daki cephaneliği basacağı en­

dişesiyle dağa beş kişilik bir jandarma müfrezesi

gönderilir. Fakat, müfreze Pontuslar tarafından

22 Nisan 1922'de pusuya düşürülerek beş erimiz

şehit edilir.

Olaydan sonra kaçmaya çalışan çetecilerin

büyük kısmı Bolu Dağlarında kıstırılarak imha

edj]jr Esir alınanları ise 1922 yılında Kastamonu 4 Şengül, Abdullah, "Cumhuriyet Döneminde Tarihi Tiyatro", Alp Yayınevi,

llnkara,2008,s.288 5 Şener ,Sevda "Oyundan Düşünceye" Gündoğan Yayınları, Ankara, 1993,

s. 209

IL İstihlal Mahkemesi'nde yargılanır. Bu yargıla­

ma sonucunda "ihanet, kati ve yağma'' gibi pek

çok suçun sanığı olan failler aynı yıl (20 Haziran

1922) idam edilir.

Derbent Şehitleri adına, öncelikle Ilgaz'da

Çöpler Mezarlığında umumi bir kitabe; daha son­

ra 1957 yılında da Ilgaz Dağında olayın gerçekleş­

tiği mahalleye yakın bir yerde "Derbent Şehitleri

,Anıtı" yapılmıştır. Ancak her iki kitabede olayın

sehven, 192l'de cereyan ettiği yazılmıştır. Bu ta­

rihi hatayı; oyunun yazarı, kişisel araştırmalarıyla

elde ettiği tarihi belgeleri ortaya koyarak düzelt­

miştir. Sonraki yıllarda tekrar yapılan mezar ve

aı:ııt kitabelerinde İhsan Yılmaz'ın işaret ettiği tam

tai-ili olan 22 Nisan 1922 olarak yazılmıştır.

Kısaca anlattığımız bu olay çerçevesinde yazar;

eserinde ismen zilerediimiş yer, zaman ve ana

karakterlerine dekbüyükölçüdeyaşamışkişilikleri

ve yaşanmışlıkları temel alınıştır. Yesikalardan

önce bu özelliğiyle oyun, ·tarihi gerçekliklerin

kurgusuna açık bir durum arz etınektedir.

Yazarının elde ettiği bulgularla da oyun tam

anlamıyla belgesel bir kimlik kazanmıştır. Oyun ve tarihi gerçekiere değinmeden

önce piyesin yazarının özgeçmişine değinmekte

yarar görmekteyiz:

Çankın Araştırmaları Dergisi------------,-----------------

--------------------- Belgesel Bir Oyun Örneği:" I/gaz Derbent Şehitleri"

İhsan Yılmaz

"1933 yılında llgaz ilçesinin Güney

Köyü'nde doğdu. Okumaya öğrenmeye çok açık

bir çocuk:tu. Daha okula başlamadan, babasından

okuma-yazmayı öğrendi.

Köyünde 1944 yılında açılan üç sınıflı,

eğitmenli bir okulda üç yıl okudu ve dördüncü

sınıfta komşu köyde bulunan beş sınıflı bir oku­

la devam etti: 1949. yılında ilkokulu bitirdi. Aynı yıl Hasanoğlan Köy Enstitüsünün sınavlarını ka­

zanarak öğretmen okuluna girdi. 1955 yılında

mezun olarak K~şunlu ilçesinin Dumlupınar

Köyü İlkokuluna öğretmen olarak atandı. Yedi

yıl o köyde öğretmen olarak çalıştı. 1962 yılında

Ilgaz'ın Gaziler Köyü okul müdürlüğüne atandı.

Bu köyde sekiz yıl çalıştıktan sonra Ilgaz-mer­

kez Akdevrim (Yavuz Sultan

Selim) ilkokuluna naklen tayin

oldu. 1962 yılında Gazi Eğitim

Enstitüsünde açılan edebiyat

kurslarına katıldı. 1985 yılında

Çankırı'da yılın öğretmeni se­

çildi. 1988 yılında Anadolu Üni­

versitesi, iki yıllık ön lisans prog­

ramını bitirdi.

Bu arada mahalli gaze­

telerde eğitim ve çevre ile ilgili

yazılar yazdı. (Çankırı Karatekin,

Ilgaz Doğruyol vb.)

1985 yılında, Ilgaz Dağı Derbent Şehitleri

piyesini yazdı. Bu piyes art arda üç yıl süreyle sah­

nelendirildi. Çok büyük ilgiye layık görülen eser

ve yazarı, devlet erkanınca da ödüllendirildi.

"En büyük arzum bu çalışmaların ilerde

yayımlanmasıdır. .. " diyen; evli ve, beş çocuk babası

İhsan Yılmaz, Yavuz Sultan Selim İlköğretim oku­

lundan sonra Ilgaz Atatürk ve Ilgaz Fatih Sultan

Mehmet İlköğretim Okulunda Çalıştı. 1989 yı­

lında emekli olan Ihsan Yılmaz 2001 yılında vefat

etti.

YILMAZ, bir nevi sözlü_tarih uygulaması

diyebileceğimiz Kurtuluş Savaşı hatıralarını din­ler. Bu hatıraları zihnin de olay akışı bütünlüğünde

kurgular. Ancak araştırmacı özelliğinin etkisiyle

oyunu kaleme almadan önce ciddi bir arşiv tara­

ması yapar. Başbakanlık arşivlerini, İstihlal Mah­

kemesi Kararlarını inceler. Kaymakamlık, Nüfus

Müdürlüğü, Askerlik Şubesi kayıtlarından yarar­

lanır ve elde ettiği tüm veriler ışığında bir rapor

oluşturur. Belgesel ve milli nitelikleri ön planda

olan "Ilgaz Derbent Şehitleri" piyesinin omur­

gasını söz konusu rapor oluşturmaktadır. Rapor

merkez alınarak ve bir takımtanıklıklar değerlen­

dirilerek konunun çerçevesi belirlenir. Eserdeki

olaylar da oyun tekniğine göre perde bazında şu

şekilde verilmiştir:

Piyes üç perde ve otuz iki kişilik bir kad­

rodan oluşmaktadır. Ayrıca aynı perde içinde

birbirini takip eden farklı salınelere yazar, meclis

adını vermiştir. Sözgelimi 1. per­

de 7 meclis, 2. perede 2 meclis,

3. perde de 4 meclisten meydana

gelmiştir. Meclisler, düzenli oyun

akışı içerisinde perde bütünlüğü­

nü sağlamaktadırlar. Olay, konu

bütünlüğü ve akıcı üslubuyla

eser, Ömer Seyfettin'in tarzı vaka

hikayelerini de andırmaktadır.

Bu bağlamda;

Birinci perde Halil Ağa,

Eşref ve Hasan'ın aralarındaki

konuşmalarla başlar. Bu konuşmalar bize o döne­

min sosyal ve siyasal konuları hakkında bilgi ve­

rir. Nitekim esere göre; Çankırı, savaş döneminde

önemli bir konuma sahiptir. Çünkü inebolu'dan

gelen cephaneler Ilgaz'a, Ilgaz'dan Çankırı'ya,

Çankırı'dan da Ankara'ya gönderilmektedir. An­

. cak eldeki imkanlar çok kısıtlıdır, cephaneleri ta-

şıyacak özel araç olmadığı için kadın ve yaşlılar ~

gerek öküz arabalarıyla gerekse sırtlarında cep-

haneleri taşımaktadırlar. Türk milleti büyük bir

savaş vermektedir. Ancak milletle savaşın kazanı-

. lacağına olan inanç tamdır. H;alk, Mustafa Kemal

Paşa'nhlÇanakkale cephesindeki başarısını bildiği için, Yun;clııara da dersini vereceğini düşünmek­tedir. Savaş sadece Yunanlılarla değil, Samsun ve

-------------------------- Çankın AraştırmalanDergisi

Trabzon yörelerinde toplanmış Rum ve Ermeni­

lerden oluşan, devlete başkaldırrmş eşkıya sürü­

süyle de olmaktadır. Rus ve İngilizler, Trabzon ve

Samsun yörelerinde Rus-Pontus devleti; Ermeni­

ler de Ağn Dağı'ndan Toroslara uzanan bir devlet

kurmak istiyorlar. Fakat, şark cephesi komutanı

Kazım Paşa onların bu hesabını bozarak doğuda

Rus ve Ermenileri yurdumuzdan çıkarmıştır. On­

lardan kalan silahları Trabzon timanına oradan da

inebolu'ya göndermi~,tir. Ankara'ya ulaştırılmak

istenen silahların çoğu 4a Ermeni silahları dır.

Kastamonu Açıksöz Gazetesinin haberle­

rine göre ( 12 Nisan 1922) cephaneleri ele geçirip

Yunan ordusuna katılmaya çalışan Pontus Çetesi

bölgeye doğru ilerlemektedir. Samsun ve Trab­

zon havalisinden oldukları anlaşılan 80- _ 100 ci­

varındaki Rum ve Ermenilerden oluşan çete önce

Tavşan Dağı'nda belirir, ardından Vezirköprü,

Merzifon'u geçer, Kızılırmak'ın Kargı köprüsünü

geçerek bölgeye doğru ilerler. Geldikleri yerlerde

insanları hem gasp eder hem de katlederler.

Binbaşı ve Halil Ağa gelen haberler üze­

rine endişe içindedir. Elde ne silah ne de silahı

kullanacak kuvvet vardır. Cephaneliğin ve Kasta­

monu yolunun korunması gerekmektedir. Binbaşı

bunun için bir köy muhtarlığına (Köyün adı be­

lirtilmemiş) eli silah tutan herkesin Kale Ham'na

gönderilmesi konusunda yazar. Yazıya binaen beş

·asker gelir. Gelen askerler künyelerini okur:

llgaz'ın Kırışlar köyünden Onbaşı Mustafa

oğluAziz

llgaz'ın Yeni Mahallesinden Kethüdaoğul­

larından Mustafa oğlu Hakkı

Çankırı Yoğurtçu Mahallesinde Tiftikçio­

ğtiııarından Mustafa Fahri oğlu sıra çavuşu Hamit

Çerkeş'in Karalar Mahallesinde Çavuşoğulların­

dan Mehmet oğlu Osman \

Kastamonu Kuzyaka köyünden Baltacıoğull~~­

dan Abdullah oğlu Şevki

Çankırı Araştırmaları Dergisi---------------,---------------

---------------------- Belgesel Bır uyun urnegı: ııgaz veruem .;ıemııen llllll

Askerlerin görevi Kastamonu'dan gelen

arabaları emniyete almak ve eldeki silahların çe­

tenin eline geçmesini önlemektir. Ancak karşıla­

rındaki 80- 100 ·kişilik bir çete, kendileri ise sade­

ce 5 kişidir. Buna rağmen Binbaşının emrinden

sonra söyledikleri şudur: "Ölürsek şehit, kalırsak

gazi olacağız. Biz sağ oldukça düşmanı buralara sokmayacağız."

İkinci. perqede askerler emredilen yere

llgaz Doruk'a .~id7tler, fakat pusuya düşürülerek

şehit edilirler. Askerler şehit edilmelerine rağmen

Lefter ve Buvan adındaki çeteeller tarafından el­

leri kolları ve hacakları kesilir. Bu da yetmezmiş

gibi Şıhat ve BJ.Ivan adındaki çeteeller iki şehidin alnına haç işareti çizerek alay ederler.

Şehit Harnit Çavuş

Bu arada çeteeller kendi aralarında Yeni

Türk Devletinin kurulduğunu, ancak güçsüz ol­

duğunu; Mustafa Kemal ve arkadaşlarının Yunan

ordusu karşısında korkup kaçacaklarından bah­

sederler. Pontus Devletinin şimdilik Sinop'tan

Artvin'e kadar olan sahil şeridine kurulacağını;

Anadolu'da Gümüşhane, Sivas, Erzincan, Yozgat,

Çankırı, Çorum, Amasya ve Kastamonu illerinin

katılacağı Mukaddes Rum Pontus Devletinin ha­

yallerini kurarlar. Ankara'ya da dışarıdan tek bir

silah gelmesinin mümkün olmadığını, Yunan or­

dusu karşısında mağlup olacaklarına dair konuş­

malar yaparak yola devam ederler. Bu arada olay

yerine gelen Binbaşı askerlerin şehit olduğunu

görünce fenalık geçirir. Sonra kendini toplayarak

şehitlerin kanlarını yerde bırakmayacağını söyler.

Şehitlerden birinin annesi oğlunu görünce feryat

eder, yine de metanetle "Vatan, millet sağ olsun" der.

Üçüncü perdede Vali ve Albay memleketin

genel durumu hakkında konuşurlar. Askerlerimi­

zin çetenin peşinde olduğu, sadece çeteye karşı

değil Yunan ordusuna karşı da zafer ışıklarının

yakında görüleceği şeklinde konuşmalar yaparlar.

Bolu Jandarma Komutanlığı İkinci Takip

Müfrezesi tarafından çetenin imha edildiği habe­

ri gelir. Askerlerimizden yaralananlar olmuştur.

Çetecilerden kaçanlar için altı kişilik bir müfreze

takibe gider ve Pontus çetesinin hain komutanları

yakalanır. Vali tarafından Kastamonu'ya İstihlal

mahkemesine yargılanmak üzere gönderilirler.

Piyes böylece sona erer.

Yazar, piyeste 32 kişilik bir kadro belirle­

miştir. Buradaki ana kahramanlar gerçekte yaşa­

mış kişilerdir. İsim belirtiımemiş olanlar da ola­

yın kurgusal gerçekliğine uygun bir şekilde oyun­

da var edilmiş karakterlerdir. Yazarın ifadesiyle

oyundaki başkahraman köyde yaşayan Halil Ağa

olarak görünür ancak oyuna yön veren gelişmele­

rin genellikle Binbaşı merkezli olduğu da ayrı bir

tespittif. Bu durum bilinçli bir tercih olmalıdır.

Çünkü yazarın da düşüncesine göre millet nez­

dinde önde gelen insanlar, aynı zamanda dev-

---------------------------Çankırı AraştırmalanDergisi

!et-millet otoritesine bağlılık içerisindedirler.

O yörede kanaat önderi sayılabilecek bir insan

olan Halil Ağa, Binbaşı'ya dolayısıyla otorite­

ye gönülden bağlı bir insandır. Halil Ağa'nın

sözü edilen otoriteye gönülden bağlılığı, İhsan

Yılmaz'ın raporları arasında bir anekdot ve re­

simle de desteklenmektedir.

\.,

Piyesimizin Baş Kahramanı Halil Ağa Mar eş al Fevzi Çakmak'la

1947 yılında Mareşal Fevzi Çakmak

Kastamonu'ya giderken llgaz Kale Ranı'na uğrar.

Birbirlerini cepheden tanıyan, İstiklal Savaşının

jki kahramanı sohbet ederler. Halil Ağa Mareşal'ı

şu sözlerle karşılamıştır:

"Kalbiyle Seven Millet

Gözüyle Görmek İster

Aziz Mareşalıın''

Mareşal de "Bu handa bir İstiklal savaşı

kahramanı olduğunu biliyordum, ama bir şair ol­

duğunu bilmiyordum" der.

Oyundaki şahıslar kadrosu da bir piyese

göre zengincedir. Oyunun başındaki rol dağılımı

da kısaca şöyle tasvir edilmiştir:

HALiL AGA: 50 yaşlarında, sakallı, başında fes,

yelekli köylü.

EŞREF: 45 yaşlarında, fesli, yelekli köylü.

HASAN: 35-40 yaşlarında fesli, yelekli köylü.

NÖBETÇi ER: Tam teçhizatlı Türk askeri.

I. KÖYLÜ: Başında fes, yelekli, köylü.

HAYRİYE: 20 yaşlarında, yoksul kıyafetli köylü

kadını.

YAZlCI ER: Kalpaklı, tabanealı asker.

HAMiT ÇAVUŞ: 25 yaşlarında tam teçhizatlı ça-

. vuş.

ER AZiZ: Tam teçhizatlı asker.

ER HAKKI: Tam teçhizatlı asker.

ER OSMAN: Tam teçhizatlı asker.

ÇankırıAraştırmaları Dergisi--------------------------

---------------------- Belgesel Bir Oyun Örneği:" Ilgaz Derbent Şehitleri"

ER ŞEVKİ: Tam teçhizatlı asker.

BİNBAŞI ENİS: 40 yaşlarında üniformalı zabit.

LEFTER: 25 yaşlarııida, deri ceketli, çizmeli, çe­

teci.

BUV AN: 22- 22 yaşlarında, eşkıya kıyafetli çeteci.

ŞIHAT: 40 yaşlarında, eşkıya kıyafetli çeteci.

I. ASKER: Tam teçhizatlı asker.

II. ASKER: Tam teçhizatlı asker.

I. KADlN: Siyah Çarşaflı, orta yaşlı köylü kadın.

II. KADlN: Siyah;çatşaflı, orta yaşlı köylü kadın.

NÖBETÇi ER: .Yanı'· teçhizatlı asker.

ALBAY OSMAN: 50 yaşlarında, üniformalı zabit.

TEGMEN İBRAHiM: 25 yaşlarında, kalpaklı, kı­

lıçlı zabit.

BOLU VALiSi: 50 yaşlarında, bıyıklı, Osmanlı

kıyafetli.

I. KÖYLÜ: 35- 40 yaşlarında, yoksul kıyafetli,

köylü ..

II. KÖYLÜ: 35- 40 yaşlarında, yoksul kıyafetli,

köylü.

III. KÖYLÜ: 35- 40 yaşlarınq9-, yoksul kıyafetli,

köylü.

ER SEYFETTİN: Tam teçhizatlı asker.

PAPAZ: Rum Hristiyan papazı kıyafetli.

ERİS: 16- 17 yaşlarında Pontus çetecisi.

YANİ: 16- 17 yaşlarında Pontus çetecisi.

MADAM ROZA: 30 yaşlarında, mantolu, çizme­

li, Pontus kadını

Görüldüğü üzere kişiler daha çok üzerle- ·

rindeki layafet ve aksesuarlara göre betimlenmiş.

Bedensel fiziki ayrıntılardan ziyade yerel layafet­

ler ön plana çıkarılmıştır. Müslim- gayrımüslim

farkı da bu kıyafetler bağlamında verilmiştir.

Olayın geçtiği yer llgaz ve llgaz'a bağlı ci­

var köylerdir. Ancak haberciler ye gazeteler va­

sıtasıyla ülkenin diğer bölgelerinden de llgaz'a

haberler ulaşır. Piyes yazarı, belgelere o kadar

sadıktır ki o dönemde yazılan ''Açıksöz" gazetesi­

nin haberlerini kahramanlardan birine okutturur.

Oyunda bu şekilde Ankara, İstanbul, İzmir, Bursa

Trabzon, Samsun, Kastamonu, Çankırı gibi yer

adları geçmektedir.

"İstiklal Yolunda llgaz Derbent ·Şehitleri"

oyunu salınelenrnek amacıyla kaleme alınmış bir

piyestir. Metin, yalnızca okunduğunda dahi olay

akışının sürükleyiciliği ve tarihi belgelerin konu

bütünlüğü içinde tutarlı bir biçimde yerleştiril­

mesi ve güçlendirilmesiyle sağlam bir yapıdadır.

Yazar, oyunun tarihi gerçekliğini vurgulamak için

olaylara vakıf olan bazı insanların şahitliklerini

tescillemiştir:

"Piyesimiz milli bir belgesel piyes olduğun­dan beyanda bulunan şahıslar:

1. Nurettin Peker.(Olay tarihinde görevli

subay)

2. Semiha Tanrıöver. (Şehit Harnit

Çavuş'un kız kardeşi)

3. Servet Yılmaz. (llgaz Başdibek Köyün­

den çiftçi)

4. H. İsmail Çelik. (llgaz'ın Çomar Köyü' nden,

olay günü şehirlerin başında bulunan nöbetçi.)

5. Zeliha Çiğdem. (Şehit Hakkı'nın karısı.)

Bununla da yetinmeyen yazar, olayın kur­

gusunu oluşturan kaynakları da eserin sonunda

aşağıdaki gibi vermiştir:

KAYNAKLAR

6. Açıksöz Gazetesi. (1921-1922 baskıları)

7. İskiklal Savaşında Kastamonu. (Nuret­

tin Pe~er)

8. Tarihte Ermeni Mezalimi (Mehmet Ho­

caoğlu)

9. Milli Savunma Bakanlığı Ludumlu arşi­

vi.(64323-10 nolu dosya)

10. llgaz Nüfus Dairesi kütük ve Aş.İcra

defterleri.

Oyunda, milli duygular ve milletin önem

verdiği değerler tarihi olgularla birlikte verilmiş­

tir. Oyunun temposu son sahneye doğru giderek

artmaktadır. Askerlerin şehit edildiği bölümde

oluşan dramatik gergin hava, eşkıya sürüsünün

kıstırılarak imha edildiği bölümde bir nevi inti-r·-

kam ~~_psikolojisiyle birnebze olsun rahatla-

maya dönüşür.

-------------------------- ÇankırıAraştırmalarıDergisi

Bir tiyatro eserinde olması gereken en önem­li unsur vereceği iletidir. Eğer bir eserde insanlara vereceği iletide moral unsuru yoksa bu oyun estetik ve sanat bakımından kusurlu demektir. Günümüz eleştiri yöntemlerinin neredeyse tamamında dikkat edilen en önemli husus, olumlu olması gereken mo­

ral ve değerlerin yüceltilmesidir. 6

Esere bu açıdan bakıldığında eserin ge­

nelinde, Cumhuriyetin değerlerine gönül vermiş

her aydın- yazarda ol~uğu gibi Cumhuriyetin ilk yıllarından itibaren göri,p.en, yedi düvele karşı ka­

zanılmış olan zaferin, haklı duygusal hamasi ha­

vası, oyunun yazıldığı zamandan geçmişe bakış

açısıyla, incelediğimiz eserde de göze çarpmak­

tadır. Bu durum oyunu doğal olarak bir devinim

içinde göstermektedir. Ancak bu duygusallık ve

hamaset her zaman kontrol altındadır. Oyunun

sonunda imha edilen çeteden arta kalan ve teslim

olan Pontusçular için (''Bizi Ilgaz'a göndermeyin!,

Bizi Ilgaz'a göndermeyin! Burada öldürün diye bir ağızdan bağıran çetecilere")

V ALİ - Hayır cezanızı orada çekeceksi­

niz. Bunları bağlayın. Bir arabayla Kastamonu'ya

götürün. llgaz'dan geçerken dikkatli olun. Halk

duyarsa hepsini linç ed~r. Kastamonu'da İstiklal

Mahkemesinde yargılanacaklar. işledikleri cina-, yetlerin,· döktükleri bunca kanın hesabını ora­

da versinler. (Sanıkların elleri bağlanarak dışarı

çıkartılırlar. Sahnede kalanlar sahnenin önünde düzenli sıra olup "İstiklal Savaşı" adlı şiiri (Asker

Koşmasını) yüksek sesle okurlar) Sözlerini söyler. Yapılan onca zulümlere rağmen

• ihanet edip kan döken suçlular, lince değilde ada­

lete teslim edilirler.

İstiklal Mahkemesi Kararları

Yazarın bir takım şiir parçalarıyla ya da

şiirsel ifadelerle eserde oluşturduğu duygusal­

hamasi söylemi son olarak da asker koşmasıyla

bir kıvama getirir ve oyun bu şekilde sona erer.

Aşağıda piyesin kapanış kısmında okunan koşma

verilmiştir:

6 Yalçın, Alemdar; Aytaş, Gıyasettin, "Tiyatro ve Canlandırma~ Akçağ Ya­yınları, Ankara, 2002, s. 78-79

ASKER KOŞMASI

İstiklal Savaşı gençleriyiz biz

Tarihe Koç Türkler diye şan verdik.

Yurdumuz azizdir çiğnetmeyiz biz

Uğruna bu kadar kahraman verdik.

Aç çıplak savaştık tipide karda

Kartallar avladık sarp kayalarda

Sakarya önündü, Dumlupınar'da Ulu Gazi'mize-Gntihan verdik.

Soğııklar zalimdir, kışlar amansız

Kuşlar yuvalardan düşerdi cansız.

Vuruştuk yaralı, hasta, de!mansız,

Ne aman istedik, ne aman verdik.

Yıllarca ufukta yedi renk bayrak,

Saliandı bizimdir diye bu toprak.

Hepsini allara boyadı şafak,

Yerlerin içtiği kadar kan verdik.

Kılıç kınlarından süzüldü kanlar,

Al döndü akınlar, kır ~eylanlar.

Açtı baharımız, hep erguvanlar,

Dağlara, çiçeklere armağan verdik.

Murat Dağı'ndan indik aşağı,

Göründü uzaktan Gediz ırmağı.

Kuruldu İzmir'e Türkün otağı,

Vatana yeniden bir vatan verdik.

\

SemihRIFAT

Sonuç olarak milliyetçi- devletçi çizgide

kaleme alınan "İstiklal Yolunda llgaz Derbent

Şehitleri" adlı bu piyes; eğitimci-yazar İhsan

Yılmaz'ın yazarlığının yanında, tarihi konuları

belgelere dayandırarak açıklığa kavuşturma has­

sasiyetini de gözler önüne sermektedir. Yılmaz,

tarihi gerçekleri ortaya çıkarınakla da yetinmez,

günümüzde, eğitimde önemi her geçen gün artan

"görselleştirme, canlandırma'' etkinlikleriyle de

söz konusu olayı hem oynayanların hem de izle-

ÇankırıAraştırmaları Dergisi---------------------------

---------------------------- Belgesel Bir Oyun Örneği: "Ilgaz Derbent Şehitleri"

yenierin gözü önünde ete kemiğe büründürerek

milli benlik ve hafızaya katkıda bulunma gayesi

gütmüştür.

KAYNAKÇA

AKl, Niyazi, "Çağdaş Türk Tiyatrosuna Toplu Bakış': Anka­

ra 1968

AND, Metin, "Cumhuriyet Dönemi Türk Tiyatrosu", (1923-

1983)

YALÇIN, Alemd~, " Tiyp.tro': Gazi Üniversitesi Yayınları, Ankara 1987 .,

NUTKU, Özdemir, "Dünya Tiyatrosu Tarihi" "Mitosboyut

Yayınları, Tiyatro Kültür Dizisi 36, İstanbul2000

ŞEN GÜL, Abdullah, ·:cumhuriyet Döneminde Tarihi Tiyat­

ro", Alp Yayınevi, Ankara 2008

ŞENER, Sevda "Oyundan Düşünceye" Gündoğan Yayınları,

Ankara 1993

ŞENER, Sevda "Çağdaş Türk Tiyatrosunda İnsan': (1923-

1972), Ankara

YALÇIN, Alemdar; AYTAŞ, Gıyasettin, "Tiyatro ve Canlan­dırma': Akçağ Yayınları, Ankara 2002

------------------------------------ ÇankırıAraştırmaları Dergisi