BASHKIMI EKONOMIK MONETAR (BEM)

11 Mars 2011

Ligjërata e dytë

Besart Zhuja

HISTORIKU I BEM

1962 - U hodh ideja për bashkimin ekonomik dhe monetar ndërmjet anëtarëve të Komunitetit Ekonomik Evropian (EEC) në Memorandumin Marjolin

1964 - Një Komiteti i Guvernatorëve të bankave qendrore të shteteve anëtare të KEE është formuar për institucionalizimin e bashkëpunimit midis bankave të tyre qendrore

RAPORTI WERNER

Që në vitin 1970, Raporti Werner, i emëruar sipas kryeministrit të atëhershëm të Luksemburgut, propozoi bashkim të ekonomive dhe valutave të gjashtë shteteve të BEE

Raporti Werner parashtronte një plan për të realizuar një bashkim ekonomik dhe monetar në Komunitet deri më 1980.

SISTEMI “GJARPËRI”

1972 - Një sistem ("gjarpër") për ngushtimin e kufijve të luhatjes në kursin e këmbimit midis monedhave të Shteteve Anëtare të KEE ishte themeluar.

1973 - Fondi Evropian për Bashkëpunim Monetar (FEBM) ishte ngritur për të siguruar funksionimin e duhur të "gjarpërit“

1974 - Këshilli ECOFIN miratoi një vendim për të nxitur konvergjencën e politikave ekonomike dhe një Direktivë mbi stabilitetin, rritjen ekonomike dhe punësim

HAPI I PARË DREJT BEM

Hapi i parë drejt BEM në këtë drejtim nuk u ndërmor deri në mars të vitit 1979, kur u formua Sistemi Monetar Evropian (EMS).

SME u dizajnua që të reduktojë dallimet në kurset e këmbimit mes valutave të shteteve anëtare.

U lejoi atyre luhatje mes 2.25% dhe 6%.

SFIDAT DREJT BEM

Por mekanizmat e SME u dobësuan pas një serie të krizave të shkaktuara nga jostabiliteti i dollarit amerikan dhe dobësimit të disa valutave, veçanërisht në kohërat e tensioneve ndërkombëtare.

TREGU UNIK

Nevoja për një zonë stabile monetare u ndje kur Evropa arriti progres në kompletimin e tregut unik.

Akti Unik Evropian, i nënshkruar në shkurt të vitit 1986, logjikisht implikoi përputhje mes ekonomive evropiane dhe nevojës për të limituar lëvizjet në kurset e këmbimit mes valutave të tyre.

ZHVLERËSIMI I VALUTAVE

Si mundet një treg unik, që mbështetet në lëvizjen e lirë të njerëzve, mallrave dhe kapitalit, të funksionojë ashtu si duhet nëse valutat mund të zhvlerësohen?

Zhvlerësimi i një valute do t’i japë valutave tjera përparësi jokorrekte konkurruese dhe do të çojë në çregullime në tregëti.

TRAKTATI I MASTRIHTIT

Kështu që në qershor të vitit 1989, në Këshillin Evropian të mbajtur në Madrid, Kryetari i Komisionit Zhak Delor prezentoi një plan dhe orar për realizim të një bashkimi ekonomik dhe monetar (BEM).

Ky plan u përfshi në traktatin që u nënshkrua në Mastriht në shkurt të vitit 1992.

BEM - TRI FAZAT

Pra Traktati I Mastrihtit institucionalizoi krijimin e Komunitetit Europian dhe parashikoi tri faza për procesin e ngritjes së Bashkimit Ekonomik e Monetar.

Faza e parë e BEM e cila filloi në korrik 1990 dhe përfundoi në 31 dhjetor 1993, u karakterizua kryesisht nga heqja e barrierave të brendshme me qëllim të lëvizjes së lirë të kapitaleve brenda Bashkimit Europian

FAZA E DYTË

Faza e dyë filloi në 1 janar 1994. Pikat më të rëndësishmë të kësaj

faze midis të tjerash janë krijimi i Institutit Monetar Europian (IME), ndalimi i financimeve të sektorit publik nga bankat qendrore si dhe shmangia e deficiteve të thella në financat publike.

FAZA E TRETË

Faza e tretë nisi në 1 janar 1999 me tranferimin e kompetencave monetare tek Eurosistemi të vendeve pjesëmarrëse në BE dhe futjen e Euros.

FAZA E DYTË - 5 KRITERET KONVERGJENTE

Traktati i Mastrihtit kishte 5 kushte për bashkim në bashkimin monetar:

1. Monedhat duhet të mbeten brenda kursit të këmbimit për të paktën 2 vjet.

2. Normat e inflacionit duhet të jenë më pak se 1.5% mbi mesataren e 3 ekonomive me inflacion më të ulët

3. Normat afatgjata të interesit nuk mund të jenë më shumë se 2% më të larta se 3 vendet me normat më të ulëta të interesit

4. Deficiti buxhetor nuk mund të jetë më shumë se 3% i GDP-së.

5. Borxhi qeveritar nuk mund të tejkalojë më shumë se 60% të GDP-së

DY QËLLIMET KRYESORE

Së pari, mbikqyrja dhe koordinimi i politikës ekonomike të intensifikohej më tej në mënyrë që të arrijë shkallën e lartë të konvergjencës afatgjate brenda Komunitetit, konsiderohet si një parakusht i nevojshëm për hyrjen në fazën përfundimtare.

Së dyti, korniza ligjore, institucionale dhe organizative të jetë krijuar për përfundimin e BEM në fazën e tretë

MË SHUMË MBIKQYRJE INTENSIVE DHE KOORDINIM TË POLITIKAVE EKONOMIKE

Rregulloret e reja synonin përmirësimin e disiplinës buxhetore ku iu kishin shtuar procedurave ekzistuese për koordinimin e politikës ekonomike dhe kanë hyrë në fuqi në fillim të fazës së dytë.

Në bazë të nenit 104 të Traktatit të KE shtetet anëtare do të përpiqen në fazën e dytë për të shmangur deficitet e tepruara të qeverisë

NENI 101 KE Hyrja në fuqi në fillim të fazës së dytë të dispozitave që

ndalojnë bankat qendrore nga kreditimi i sektorit publik dhe heqjes dorë të qeverisë për qasje të privilegjuar për shërbimet financiare, kishin për qëllim gjithashtu të forcojnë disiplinën buxhetore.

Në bazë të nenit 101 të Traktatit të KE-së, lehtësirat në mbitërheqje parash nga banka (overdraft) ose çdo lloj tjetër kredie me Bankën Qendrore Evropiane (BQE), ose me Bankat Qendrore Kombëtare(BQK) në favor të institucioneve të Komunitetit apo të organeve, qeverive apo autoriteteve tjera publike, organeve të tjera që qeverisen nga ligji publik ose ndërmarrjet publike të shteteve anëtare janë të ndaluara

Si rezultat, këto dispozita, të cilat vazhdojnë të aplikohen pas futjes së euros, shtynë sektorin publik për të ngritur fonde dhe tregjet e kapitalit sipas kushteve të tregut

Kjo kishte për qëllim të forcojë disiplinën buxhetore dhe në këtë mënyrë të eleminojë një burim potencial të inflacionit

NENI 103 KE Në bazë të nenit 103 të Traktatit të KE-së, as

shtetet anëtare e as Komuniteti nuk do të jetë përgjegjës apo të marrë përsipër angazhimet e një shteti tjetër anëtar

Kjo rregullore kishte për qëllim të shtojë peshën e përgjegjësisë individuale të çdo vendi për financat e veta publike.

Ajo rrit ndërgjegjësimin për faktin që barra e borxhit të tepërt nuk mund të lehtësohet nga Komuniteti.

PËRGATITJA E KRIJIMIT TË EUROSISTEMIT NGA INSTITUTI MONETAR EVROPIAN

Themelimi i IME në Frankfurt am Main më 1 janar 1994 vendosi bashkëpunimin në mes të bankave qendrore në Komunitetin Evropian në një bazë të re institucionale

Në bazë të nenit 2 të Statutit të tij, funksioni i IME përbëhej në përgjithësi për të kontribuar në realizimin e kushteve të nevojshme për kalimin në fazën e tretë të BEM

Detyrat e IME Për këtë qëllim, IME iu besuan tri detyra: Së pari, ai ishte përgjegjës për përforcimin e

koordinimit të politikave kombëtare monetare dhe të kursit të këmbimit me synimin për të siguruar stabilitetin e çmimeve.

Së dyti, iu është dhënë rol qendror në përgatitjen teknike të bashkimit monetar, ishte përgjegjës për të përgatitur terrenin e krijimit të Bankës Qendrore Evropiane, si pasardhës i IME, dhe të jetë në gjendje që të marrë spektrin e plotë të aktiviteteve që nga fillimi i fazës së tretë

IME Së treti, IME ishte për të monitoruar funksionimin e

Sistemit Monetar Evropian, për të lehtësuar përdorimin e ECU dhe mbikqyrë zhvillimin e tij.

Këshilli i IME zëvendësoi Komitetin e Guvernatorëve dhe rrjedhimisht mori përsipër detyrën e për administrimin e Fondit Evropian për Bashkëpunim Monetar (FEBM).

Për më tepër, në bazë të opinioneve të tij të dhënë në përputhje me nenin 117 (6) të Traktatit të KE, IME ka monitoruar procesin e konvergjencës juridike në shtetet anëtare individuale.

Organet - IME

Organi qeverisës i IME ishte Këshilli , i cili përbëhej nga Kryetari dhe guvernatorët e bankave qendrore kombëtare.

Përkundër faktit se autoritetet kombëtare monetare kanë vazhduar të kenë përgjegjësi të plotë për politikën monetare dhe të kursit të këmbimit deri në kalimin në fazën përfundimtare, Këshilli i IME ka ushtruar funksionin e saj në koordinimin e politikave monetare duke mbajtur takimet e rregullta, nga të cilat ka pasur të paktën dhjetë takime në vit.

Në kryerjen e detyrave të tij, Këshilli i IME u mbështet nga një staf i të punësuarve në IME, si dhe nga një numër i komisioneve, nën-komitete dhe grupe pune të përbërë kryesisht nga ekspertë të bankave qendrore kombëtare.

Në bazë të nenit 7 të Statutit të saj, IME ka paraqitur një raport mbi punën e tij një herë në vit, duke komentuar, në veçanti, për gjendjen e përgatitjeve për fazën e tretë të BEM

PËRCAKTIMI I SKENARIT PËR KALIMIN NË FAZËN E TRETË TË BEM DHE PARAQITJA E EUROS

Në fushat e tjera, gjithashtu, parakushtet ligjore, institucionale dhe organizative për hyrje në fazën e tretë duhej hartuar gjatë fazës së dytë.

Këshilli i Evropës kishte vendosur për këtë në Madrid në dhjetor 1995.

Është rënë dakord që faza e tretë e BEM duhet të fillojë më 1 janar 1999 dhe vendosi që të dizajnojë monedhën e vetme që ishte për t'u përdorur nga ajo kohë e tutje "euro"

Së fundi, Këshilli përcaktoi rregullat bazë të kalimit në euro në një "skenar kalim". Ky skenar u bazua kryesisht në punën përkatëse paraprake të kryer nga IME.

Ai ndau procesin e zëvendësimit të njësive të monedhës kombëtare në euro në tri faza, e para e cila ishte një periudhë kalimtare e cila zgjati nga data e vendimit kur shtetet anëtare ishin kualifikuar për të marrë pjesë deri në fillimin e fazës së tretë më 1 janar 1999.

Kjo fazë do të ishte përdorur, në veçanti, për të ngritur Bankën Qendrore Evropiane dhe për të përfshirë bankat qendrore kombëtare në sistemin e BQE, si dhe për t'u përgatitur për detyrat e reja.

Faza e dytë e ndryshimit filloi më 1 janar 1999 me futjen e monedhës së vetme, euros, dhe zbatimin e politikës monetare në ato shtete anëtare të kualifikuar për të përdorur euro (zona euro).

KRIJIMI I NJË BAZE LIGJORE PËR FUTJEN E EUROS

Me fillimin e fazës së tretë të BEM, sovraniteti monetar në shtetet anëtare të BE, në të cilën u prezantua euro u transferua në Komunitetin Evropian, së cilës iu dha kompetencë të veçantë në këtë drejtim.

Komuniteti Europian në përputhje me rrethanat nxjerri rregulloret e nevojshme në dy aktet e veçanta ligjore: Rregullorja e Këshillit (KE) Nr 1103/97 mbi disa dispozita në lidhje me futjen e euros dhe Rregullorja e Këshillit (KE) Nr 974/98 për futjen e euros.

Rregullorja e parë, të cilin Këshilli i Ministrave e miratoi në bazë të Nenit 308 të Traktatit të KE-së, ka hyrë në fuqi më 20 qershor 1997

Kriteret kryesore monetare dhe konvertuese janë të përcaktuara në Rregulloren e dytë, bazën ligjore për të cilat është neni 123 (4) i Traktatit të KE.

Rregullorja hyri në fuqi më 1 janar 1999 dhe parashikon se euro zëvendëson valutat e vendeve anëtare tash e tutje që marrin pjesë nga data e niveleve të konvertimit të caktuara nga Këshilli dhe se një euro është e ndarë në 100 cent.

Së fundi, Rregullorja gjithashtu themeloi parimet në lidhje me futjen e kartëmonedhave dhe monedhave euro dhe hartoi një kornizë sipas ligjit të Komunitetit për fazën e përdorimit të monedhave të dyfishta që pasoi periudhën tranzitore

Gjatë kësaj periudhe monedhat kombëtare dhe euro qarkulluan në mënyrë paralele për një periudhë të kufizuar deri në dy muaj nga data 1 janar 2002.

ZGJEDHJA E VENDEVE PJESËMARRËSE NË FAZËN E TRETË DHE TË TRANZICIONIT NË FAZËN PËRFUNDIMTARE; THEMELIMI I BANKËS QENDRORE EUROPIANE

Në fazën e dytë të BEM, politika ekonomike në shumicën e shteteve anëtare të Komunitetit Evropian u përqëndrua në përmbushjen e kritereve të konvergjencës të përcaktuara në Traktatin e Mastrihtit.

Presionit të ushtruar nga këto kritere, si parakushte për hyrjen në fazën e tretë për këto shtete anëtare që dëshironin të merrnin pjesë, u kombinua me vendimin që faza e tretë e BEM do të fillojë më 1 janar 1999, dhe çoi në një plotësim të dukshëm të kritereve ekonomike konvergjente nga shumica e shteteve anëtare të BE-së

Këshilli i Ministrave rekomandoi futjen e euros në këto njëmbëdhjetë shtete anëtare më 1 janar 1999. (Austria, Belgjika, Finlanda, Franca, Gjermania, Irlanda, Italia, Luksemburgu, Holanda, Portugalia dhe Spanja)

Mbi bazën e këtij rekomandimi dhe të opinionit të Parlamentit Evropian për këtë qëllim, mbledhja e Këshillit në përbërjen e Kryetarëve të shtetit ose qeverisë konfirmoi një ditë më pas se vendet anëtare të përmendura në rekomandimin e Këshillit , kanë përmbushur kushtet e nevojshme për miratimin e euros

Në lidhje me zgjedhjen e vendeve pjesëmarrëse në BEM, Ministrat e Financave konfirmuan në një deklaratë - hartuar me iniciativën e Ministrit gjerman të Financave - angazhimin që ata kishin bërë në kontekstin e vendimeve të mëparshme për të arritur konsolidimin buxhetor dhe të nxitjes së rritjes ekonomike dhe punësimit

Kjo deklaratë stabiliteti si u quajt ishte i lidhur në mënyrë të veçantë me qëllimin për të ripohuar detyrimet ekzistuese për stabilitet në lidhje me politikën fiskale - posaçërisht në lidhje me vendet me nivel të lartë të borxhit të qeverisë

Një tjetër vendim i rëndësishëm në lidhje me futjen e euros, përkatësisht të marrëveshjes politike për anëtarët e Bordit Ekzekutiv të Bankës Qendrore Evropiane, u arrit edhe nga Kryetarët e shteteve ose qeverive gjatë fundjavës së parë në maj 1998.

Emërimi në bazë të marrëveshjes së përbashkët të personave të emëruar për Bordin Ekzekutiv të Bankës Qendrore Evropiane në përputhje me nenin 112 të Traktatit të KE-së u zhvillua menjëherë (pas konsultimit paraprak me IME dhe Parlamentin Evropian) nga shtetet anëtare që marrin pjesë në nivelin e Kryetarëve të Shtetit ose të Qeverisë

Më 1 janar 1999 euro u bë monedhë e vetme në zonën e euros, fillimisht në njëmbëdhjetë shtetet anëtare të Komunitetit Europian që ishin kualifikuar duke përmbushur kriteret e konvergjencës.

Në të njëjtën kohë, përgjegjësia për politikën monetare në zonën euro u transferua në Këshillin Drejtues të Bankës Qendrore Evropiane

Për shtetet anëtare të BE-së të cilat nuk kishin hedhur në përdorim akoma euron, mekanizmi i ri e kursit të këmbimit në fazën e tretë të BEM është themeluar duke u lejuar atyre që të bashkojnë monedhat e tyre në euro

Kur përgatitjet për kalim në euro ishin kompletuar, euro tash mundej të futej "fizikisht" kështu që kjo ndodhi më 1 janar 2002 – ku euro u paraqit në formën e kartëmonedhave të shprehura në euro dhe monedha të shprehura në eurocent. Baza ligjore për këtë është Rregullorja e Këshillit (KE) 974/98

Përveç krijimit të futjes së kartëmonedhave dhe monedhave euro më 1 janar 2002, kjo Rregullore mundësoi që njësitë e monedhës kombëtare duhet të ofrohen deri në fund të 2001 dhe më pas mund të ruajnë statusin e tyre me kursin zyrtar për një kohë maksimale prej gjashtë muajsh nga përfundimi i periudhës së kalimit në euro

Për shtetet anëtare të BE-së të cilat nuk kishin hedhur në përdorim akoma euron, mekanizmi i ri e kursit të këmbimit në fazën e tretë të BEM është themeluar duke u lejuar atyre që të bashkojnë monedhat e tyre në euro

Një " datën marrëveshje" për futjen e parave të gatshme euro që ishte rënë dakord me shoqatat kombëtare që përfaqësojnë bankat, dyqanet dhe ofruesve të shërbimeve të ngjashme, si dhe në industrinë shitjeve te makinave etj bënë të mundur të vazhdojnë të përdoret monedha kombëtare për një periudhë të kufizuar deri në Shkurt-Mars 2002.