Bezpieczniena wsi

Warszawa 2016

Katarzyna Mietelska

Redaktor merytorycznyKrzysztof Bielecki

Projekt okładki i grafikaDorota Zając

Redakcja techniczna i łamanieJan Klimczak

Opracowanie redakcyjneIzabella Dobrzańska

Broszura powstała we współpracy z Komendą Główną Policji oraz Państwowej Straży Pożarnej.

Copyright © Państwowa Inspekcja Pracy 11046/05/00

PAŃSTWOWA INSPEKCJA PRACYGŁÓWNY INSPEKTORAT PRACYWARSZAWA 2016www.pip.gov.pl

W gospodarstwie rolnym zwykle dużo siędzieje. Jest ono jednocześnie miejscempracy oraz domem, dlatego czasami trud-no jest odróżnić miejsca bezpieczne odtych, w których wolno przebywać wyłącz-nie dorosłym, wykonującym codzienneobowiązki. Jeśli zapamiętasz kilka podsta-wowych zasad i będziecie ostrożni, życie w gospodarstwie będzie nie tylko pełne cie-kawych doświadczeń, ale przede wszyst-kim bezpieczne.

W gospodarstwie i jego otoczeniu

jest dużo szczególnie niebezpiecznych

miejsc, do których dzieci nie powinny

zbliżać się bez nadzoru osoby dorosłej.

Są to:

1. niezabezpieczone otwory w ziemi,szamba, zbiorniki na gnojówkę i gnojowicę,otwarte wykopy, kanały, nieprzykryte stud-nie. Jeśli do nich wpadniesz, możesz zła-mać rękę lub ulec poważniejszemu wypad-kowi, a w przypadku zbiorników, w którychzbierają się szkodliwe gazy – zatruć się;

2. dachy, rusztowania, silosy, stare,uszkodzone lub źle zabezpieczone scho-dy, wejścia na poddasza oraz wszystkiepodwyższenia, na które można się wspiąćlub wejść po drabinie. Upadek z wysokościmoże skończyć się tragicznie, dlatego uni-kaj wspinaczek i nie wchodź samodzielniena drabiny (zwłaszcza drewniane orazuszkodzone). Jeżeli musisz wejść na drze-

3

Niebezpieczne miejsca w gospodarstwie

Fot. 1. Choć to poddasze jestsolidnie zabezpieczone, niepowinieneś/-aś na nie wcho-dzić – wejście po drabinie zawsze wiąże się z niebezpie-czeństwem upadku.

wo, żeby np. zerwać jabłko, poproś doro-słego, by Cię asekurował;

3. okólniki, wybiegi oraz inne miejsca, w których są zwierzęta gospodarskie.Przestraszone i spłoszone zwierzęta mo-gą być bardzo niebezpieczne, szczególniew stadzie, dlatego nie powinieneś/-aś po-magać w ich przepędzaniu, ani wchodzićdo zagród. Nawet jeśli chcesz tylko nalaćwody kurom albo psu, rób to pod nadzo-rem osoby dorosłej;

4. miejsca pracy i przechowywania ma-szyn rolniczych, warsztaty i schowki, w których trzymane są ostre narzędzia. W gospodarstwie jest mnóstwo ciekawychpojazdów, maszyn i urządzeń, które jaknajszybciej chciałbyś/-abyś umieć obsługi-wać. Pamiętaj jednak, że są one bardzoniebezpieczne, a nieumiejętnie użyte mo-gą być przyczyną tragedii;

5. magazyny, pomieszczenia i szafy, w których przechowywane są substancje

Fot. 2. Wystarczy niewielki płotek oddzielający częśćmieszkalną podwórza od części gospodarczej, by do-mownicy byli bezpieczniejsi.

Fot. 3. Takie miejsca najlepiej omijać! Jeśli piłka wypadnieCi za płot, poproś dorosłego, by ją wydostał.

chemiczne i środki ochrony roślin. Nawet,gdy wiesz, do czego służy dany produkt,nie powinieneś/-aś mieć z nim styczności;

niektóre preparaty wydzielają trujące opa-ry, które mogą powodować poparzeniegórnych dróg oddechowych i oczu.

JAK TY MOŻESZ DBAĆ O BEZPIECZEŃSTWO?W gospodarstwie wszystko powinno mieć swoje miejsce. Należy utrzymywać

w nim porządek. Dobrze jest, gdy część mieszkalna obejścia jest odgrodzona odczęści, w której pracują maszyny rolnicze i przebywają zwierzęta. Kiedy rodzice pra-cują, możesz swobodnie spędzać czas w bezpiecznej części mieszkalnej. Niewszystkie gospodarstwa są jednak tak podzielone, dlatego nie zbliżaj się do miejscniebezpiecznych, by rodzice nie martwili się, czy nie stało Ci się coś złego. Zdarzasię, że dorośli mają tak dużo zajęć, że zapominają o utrzymaniu czystości i ładu w budynkach gospodarskich czy na podwórzu. Nietrudno wtedy o potknięcia i upad-ki. Przypominaj rodzicom, żeby po pracy odkładali przedmioty i narzędzia na miej-sce oraz sprzątali resztki roślinne i odchody zwierzęce z obejścia. Sam/-a równieżdbaj o porządek. Nie zostawiaj śmieci i swoich rzeczy w miejscach, gdzie mogąprzeszkadzać, np. na schodach czy w przejściach.

Fot. 4. Utwardzone i uporządkowane podwórze topodstawa bezpieczeństwa. Zimą nawierzchnię trzebaposypywać piachem lub żwirem, by nie było ślisko.

5

Maszyny i urządzenia są niezbędne w gospodarstwie. Dzięki nim praca jestlżejsza i wydajniejsza. Nikt już nie wyobra-ża sobie pracy bez ciągnika czy kombajnu.Nowoczesne maszyny rolnicze robią wra-żenie – są potężne i dobrze wyposażone.Na pewno nie raz prosiłeś/-aś rodziców, bypozwolili Ci usiąść na miejscu kierowcy.Musisz jednak pamiętać, że każde urzą-dzenie mechaniczne jest niebezpieczne i tylko dorośli powinni je obsługiwać. Ma-szyny rolnicze mają wiele ostrych, rucho-mych i obracających się elementów, któremogą Cię skaleczyć lub pochwycić Twojeubranie, gdy podejdziesz zbyt blisko.

W trosce o swoje bezpieczeństwo nie

powinieneś/-aś:

● przebywać w pobliżu pracujących po-jazdów i maszyn rolniczych – operatormoże Cię nie zauważyć i przypadkowo po-trącić lub przejechać;

● wchodzić do kabiny ciągnika i ma-szyn, nawet jeśli nie są uruchomione –możesz niechcący uruchomić maszynę i spowodować wypadek, a oprócz Ciebieucierpią również osoby znajdujące się w pobliżu;

● pomagać przy sprzęganiu i rozprzę-ganiu maszyn oraz przyczep – możesz zo-stać przygnieciony/-a przez maszynę; jestteż ryzyko, że podczas łączenia dyszelupadnie Ci na stopę i ją zmiażdży;

● zbliżać się do kosiarek, kopaczek i rozrzutników obornika – podczas pracymaszyny te czasem wyrzucają kamienie i inne przedmioty na duże odległości. Mo-żesz zostać dotkliwie zraniony/-a, jeśliuderzy Cię kamień lub urwany elementmaszyny;

● uruchamiać i obsługiwać pilarek tar-czowych lub łańcuchowych oraz pomagać

Ma szy ny i na rzę dzia rolnicze

6

Fot. 5. Do pewnych zadań trzebadorosnąć! Niektóre maszyny i pojazdy rolnicze są naprawdęogromne. Ich konstrukcja jestskomplikowana, a kabina orazukład sterowania przystosowanesą do postury osoby dorosłej.Dlatego nie próbuj ich obsługi-wać – lepiej zostawić to doro-słym. Nigdy nie podchodź w po-bliże pracujących maszyn, booperator może Cię nie zauważyći przejechać.

przy cięciu drewna – każdy kontakt z tar-czą albo łańcuchem piły grozi odcięciempalców lub dłoni; obsługa tych urządzeńwymaga wprawy, ale też dużej ostrożno-ści, ze względu na ryzyko zranieniaodłamkiem ciętego drewna;

● przebywać na podestach ro-boczych sadzarek do ziemniaków i siewników oraz strącać nadmiarusadzeniaków i przegarniać ziarnaw skrzyniach nasiennych podczaspracy maszyn – jeśli dojdzie do po-

chwycenia przez ruchome elementy ma-szyny, możesz nawet stracić rękę;

● jeździć na błotnikach, zaczepach, dy-szlach i pomostach maszyn oraz w nie-przystosowanej kabinie ciągnika lub naprzyczepie załadowanej sianem, słomą

Fot. 6. Czy wiesz, dlaczego ta brona stwarza zagrożenie? Jest źleodłożona. Osoba wychodząca z budynku mogłaby potknąć się nanierównej nawierzchni i upaść na jej ostrza. Maszyny i narzędzia ta-kie, jak to, należy kłaść zawsze ostrymi elementami do dołu i prze-chowywać w wyznaczonych do tego miejscach.

Fot. 7. Wszystkie ruchome,ostre i niebezpieczne ele-menty maszyn muszą byćzabezpieczone solidnymi,kompletnymi osłonami, o odpowiedniej wielkości.

7

8

lub zbożem – grozi Ci nie tylko upadek z wysokości, ale także potrącenie lubprzejechanie przez maszynę.

W gospodarstwie jest wiele narzędziręcznych, takich jak kosy, siekiery, grabie,widły, które również mogą być niebez-pieczne. Wyobraź sobie, co mogłoby sięstać, gdyby ktoś nadepnął na pozostawio-ną w trawie kosę. O wypadek nietrudno.Pamiętaj, że narzędzia nie służą do zaba-wy i nie powinieneś/-aś ich brać bez wie-dzy rodziców. Wszystkie ostre narzędziapowinny być przechowywane w sposóbgwarantujący bezpieczeństwo domowni-ków, np. umieszczone na specjalnych wie-szakach. Po pracy należy odkładać je namiejsce, a na czas magazynowania, prze-noszenia lub przewożenia zabezpieczać

ich ostre elementy za pomocąosłon lub pokrowców. Podobniepostępuje się z maszynami. Nale-ży je trzymać w jednym, wyzna-czonym miejscu na podwórzu, podwiatą lub w garażu. Maszyny sa-mojezdne powinny być zabezpie-czone przed uruchomieniem przezniepowołane osoby, to znaczy, żenie wolno zostawiać w nich kluczy-ków, a kabina musi być zamknięta.Podczas postoju pod koła maszynnależy podłożyć kliny zabezpie-czające przed ich przetoczeniem.

Najważniejszą zasadą bezpieczeństwa,o której często zapominają dorośli, jestwyposażanie maszyn w specjalne osłony i elementy ochronne. Wszystkie ruchome i ostre części maszyn muszą być osłoniętena całej długości. Szczególnie istotne jestzabezpieczenie wału przegubowo-tele-skopowego, łączącego ciągnik z maszyną.Wystarczy chwila nieuwagi, by obracającysię z dużą szybkością nieosłonięty wał po-chwycił ubranie osoby znajdującej się zbytblisko maszyny. Czy wiesz, jak mogłobyzakończyć się takie zdarzenie?

Fot. 8. Wałek łączący maszynęrolniczą z ciągnikiem musi byćosłonięty na całej długości.Osłona powinna być nieuszko-dzona oraz zabezpieczona łań-cuszkami przed obracaniem, w przeciwnym razie nie spełniswej funkcji – nie ochroni przedpochwyceniem części ciała lububrania przez wirujący, napę-dzany z dużą mocą wałek.

Fot. 9. Najbezpieczniejsze sąoryginalne osłony, ale zabezpie-czenia według własnego pomy-słu też mogą być skuteczne.

Żniwa to dla rolników okres trudnychprac polowych. Często towarzyszysz wte-dy rodzicom na polu, bo akurat masz wa-kacje. Niestety, właśnie podczas letniegowypoczynku zdarza się najwięcej wypad-ków wśród dzieci na wsi. Rodzice, pochło-

nięci pracą, zmęczeni, nie dostrzegajągroźnych sytuacji oraz niebezpieczeństwczyhających na najmłodszych. Dlatego niepowinieneś/-aś uczestniczyć w pracach napolu. Dzięki temu będziesz bezpieczny/-na, a rodzice spokojniejsi.

Fot. 10. Obsługa maszyn to zadanie wyłącznie dla dorosłych. Poprośtatę, by w wolnych chwilach objaśniał Ci, jak działają i jakie są zagro-żenia związane z ich użytkowaniem. Ta wiedza przyda się, gdy osią-gniesz odpowiedni wiek i będziesz mógł/-ła samodzielnie je obsługi-wać. Podczas takich lekcji możecie korzystać z instrukcji obsługi da-nej maszyny.

JAK TY MOŻESZ DBAĆ O BEZPIECZEŃSTWO?Nigdy bez zgody i nadzoru dorosłych nie uruchamiaj maszyny rolniczej lub innego

urządzenia. Zapytaj rodziców, czy Wasze maszyny i urządzenia rolnicze posiadająosłony. Jeśli nie, poproś rodziców, by je założyli i dbali, by były kompletne i nieusz-kodzone. Dzięki temu wszyscy będziecie bezpieczniejsi.

Dobrym rozwiązaniem jest zorganizowanie na czas żniw letniej świetlicy, w którejmłodzież może przyjemnie spędzać czas. Zachęć rodziców, by wspólnie z sąsiada-mi lub nauczycielami zorganizowali dla Was taką świetlicę, czy wakacyjny obóz w lesie lub nad rzeką. Dorośli mogą ustalić grafik dyżurów, by czuwać nad Waszymbezpieczeństwem.

9

W gospodarstwie rolnym jest zazwyczajdużo zwierząt. Psy i koty to zwierzęta do-mowe, utrzymywane przez człowieka dlatowarzystwa i przyjemności. Jednak nawsi nawet one mają swoje zadania. Psyczęsto pełnią funkcję stróżującą i obronną.Gdy tylko ktoś obcy pojawi się w gospo-darstwie, pies zaczyna szczekać, alarmu-jąc gospodarza. Na pomoc psów paster-skich można liczyć podczas zaganianiastad np. owiec lub kaczek. Koty z koleiprzysłużą się w zwalczaniu gryzoni. Zwie-rzęta te bardzo nam pomagają, zasługująwięc na wdzięczność i troskę. Pamiętaj,

aby Twoje psy i koty zawsze miały świeżąwodę oraz pokarm.

Choć zwierzęta domowe zazwyczaj sąprzyjazne, zdarzają się osobniki agresywne– najczęściej wskutek złego traktowaniaprzez człowieka. Nigdy nie możesz miećpewności, czy nieznajomy pies nagle Cięnie zaatakuje. Dlatego bądź ostrożny/-a, a gdy zechcesz pogłaskać obcego psa,zrób to w obecności jego właściciela.

Na wsi hodowane są również zwierzętagospodarskie, najczęściej bydło, trzodachlewna oraz drób. Często także konie,choć obecnie głównie wierzchowce wyko-

Ostroż nie ze zwie rzę ta mi

Fot. 11. Zwierzęta również odczuwają ból i cierpienie. Człowiek jestim winien szacunek, ochronę i opiekę. Nie wolno ich bić, straszyćani płoszyć.

rzystywane są do sportu lub rekreacji.Znacznie rzadziej niż kiedyś utrzymywanesą konie pociągowe. Obsługą tych zwierzątpowinny zajmować się silne osoby dorosłe,które lubią zwierzęta i są cierpliwe. Możeszpomagać rodzicom i pod ich nadzorem wy-konywać drobne zadania, jednak powinie-neś/-aś wiedzieć, w jaki sposób postępo-wać i jakich prac unikać, by kontakt zezwierzętami był dla Ciebie bezpieczny.

Warto wiedzieć!● Zwierzęta gospodarskie ze względu

na swoje rozmiary, wagę i siłę mogą zrobićkrzywdę nawet nieumyślnie. Przygniecenielub nadepnięcie na stopę przez dorosłą kro-wę czy świnię może skończyć się tragicz-nie. Zwierzęta nie lubią być zaskakiwane, aprzestraszone mogą ugryźć, kopnąć, a na-wet staranować człowieka. Zwierzę nie za-wsze widzi zbliżające się osoby, dlategogdy podchodzisz, uprzedź je głosem.

● Samice zwierząt gospodarskich, któ-re mają młode, mogą być bardzo niebez-pieczne. Krowa czy maciora za wszelkącenę będzie chciała bronić swoich dzieci.Dlatego unikaj niebezpiecznych sytuacji i nie podchodź do nich zbyt blisko.

● Ubój, załadunek zwierząt na środkitransportu oraz zabiegi weterynaryjne toczynności, które powinni wykonywać wy-łącznie dorośli. Nie powinieneś/-aś przynich pomagać, ponieważ broniące się,przestraszone zwierzęta mogą wyrządzićdużą krzywdę. Uczestniczenie w ubojumoże dodatkowo wywołać uraz psychicz-ny, wskutek silnych, negatywnych emocjitowarzyszących zabijaniu zwierząt.

● Jeśli dotykałeś/-aś zwierząt lub sprzę-tów wykorzystywanych przy ich obsłudze,koniecznie umyj dokładnie ręce. Nawetzwierzęta, które wyglądają na czyste,mogą przenosić na sobie szkodliwe dlaczłowieka drobnoustroje. Zarazki bardzo

łatwo dostaną się do Twojego organizmu,jeśli np. brudną ręką potrzesz oko, zjeszjabłko lub kanapkę.

Zwierzęta mogą być nosicielami choróbzakaźnych i pasożytniczych, takich jak:bruceloza, włośnica, wąglik, wścieklizna,gruźlica, toksoplazmoza, którymi może za-razić się człowiek. Są one bardzo trudnedo wyleczenia. Mogą zakończyć się trwa-łym kalectwem, a nawet śmiercią. Groźnymoże być nie tylko kontakt z chorymi zwie-rzętami, lecz także spożycie zanieczysz-czonej wody, zakażonego mięsa, mleka,jaj czy zabrudzenie skaleczenia ziemią lubodchodami. Pamiętaj, że zwierzę nie musibyć chore, wystarczy, że jest bezobjawo-wym nosicielem pasożytów, grzybów, wi-rusów i bakterii chorobotwórczych.

Zajmowanie się zwierzętami niesie zesobą jeszcze jedno zagrożenie – naraże-

11

Fot. 12 i 12a. W aptece możnakupić specjalne przyrządy, którepomogą łatwo i bezpiecznieusunąć kleszcza. Mimo wszyst-ko najlepiej jest udać się do le-karza, bo nigdy nie wiadomo,czy dany kleszcz nie jest nosi-cielem groźnej choroby.

nie na kontakt z kleszczami, które mogąroznosić groźne choroby. W naszym krajunajczęściej są to borelioza oraz kleszczo-we zapalenie mózgu. Choroby te przeno-

szone są na ludzi przez zainfekowanekleszcze, które można spotkać praktycz-nie wszędzie – w ogrodach, na polach, pa-stwiskach, łąkach, a nawet w budynkachinwentarskich, do których przynoszą jezwierzęta gospodarskie. Szczególnąostrożność powinieneś/-aś jednak zacho-wać będąc w lesie. Kleszcz może wkłućsię w ciało tak, że nawet tego nie poczu-jesz. Dlatego zawsze po powrocie do do-mu dokładnie obejrzyj swoje ciało, a jeślizauważysz kleszcza, powiedz o tym rodzi-com i spróbujcie go jak najszybciej usu-nąć. Można to zrobić zwykłą pesetą.Kleszcza trzeba uchwycić jak najbliżejskóry i wyciągnąć zdecydowanym ru-chem. Należy uważać by nie chwycić gozbyt mocno, bo można urwać tylko częśćjego ciała, a głowa zostanie w skórze. Nienależy również go wykręcać!

Wkłutego kleszcza nie wolno przecieraćspirytusem, ani smarować tłustymi krema-mi czy lakierami do paznokci. Może onwtedy wydzielać więcej śliny, z którą doTwojego organizmu mogą przedostać sięchorobotwórcze drobnoustroje.

JAK TY MOŻESZ DBAĆ O BEZPIECZEŃSTWO?Nie zbliżaj się do ogierów, byków, knurów i innych samców rozpłodowych. Są to

wyjątkowo silne i porywcze zwierzęta, szczególnie niebezpieczne w okresie rozrod-czym samic. Mogą wyrywać się, szarpać i gryźć, by dostać się w ich pobliże. Obsłu-gą samców dużych zwierząt gospodarskich powinni zajmować się wyłącznie spraw-ni fizycznie dorośli mężczyźni.

Zwróć uwagę rodziców na to, by wasze zwierzęta zawsze miały dostęp do świeżejwody oraz odpowiedniej paszy. Ważne jest także, by miały wystarczająco duże bok-sy. Dzięki temu ich obsługa będzie bezpieczniejsza, gdyż jest mniejsze ryzyko, żeodwracające się zwierzę uderzy osobę obsługującą lub przyciśnie ją do ściany, po-wodując uraz. Zwierzęta utrzymywane w dobrych warunkach, czyli mające zapew-niony dobrostan, są spokojne – praca z nimi jest wtedy łatwiejsza i bezpieczniejsza.

Nigdy nie wchodź pomiędzy krowy, świnie, czy konie w stadzie. Nawet gdy zwie-rzęta są przyzwyczajone do obecności człowieka, mogą instynktownie zareagowaćna niespodziewany hałas lub nieznany bodziec i wyrządzić Ci krzywdę.

Fot. 13. Jasne, czyste i prze-stronne pomieszczenia, dostępdo świeżej wody i paszy, możli-wość kontaktu z innymi zwierzę-tami – to kilka wymogów dobro-stanu zwierząt, który jest pod-stawą bezpiecznej obsługi.

12

W gospodarstwie rolnym jest zazwyczajmnóstwo preparatów chemicznych różne-go rodzaju. Niektóre, jak nawozy sztuczneoraz środki ochrony roślin, wykorzystywa-ne są dla uzyskania wysokiego plonu do-brej jakości. Inne służą jako środki myjącei dezynfekujące. Z pewnością są przydat-ne i potrzebne, ale ich niewłaściwe prze-chowywanie i stosowanie może być bar-dzo niebezpieczne dla zdrowia, a nawetżycia ludzi i zwierząt. Nieodpowiednie ob-chodzenie się z czynnikami chemicznymizwykle ma bardzo poważne konsekwen-cje, jednak negatywne skutki, takie jak: za-trucia, poparzenia, podrażnienia, czy aler-gie nie zawsze od razu się ujawniają. Sub-stancje toksyczne mogą odkładać się worganizmie przez cale lata, by ostateczniestać się przyczyną wielu chorób, a nie-rzadko nawet śmierci.

Środki chemiczne mogą przedostać siędo organizmu nie tylko poprzez bezpo-

średnie spożycie, ale również przez układoddechowy i skórę. Wiele produktów niema smaku, ani zapachu, więc czasami na-wet nie zdajemy sobie sprawy, że mamydo czynienia ze szkodliwymi chemikalia-mi. Znane są przypadki zatruć wskutekprzypadkowego spożycia substancji che-micznej, która była bezmyślnie przecho-wywana w butelce po napoju. Bardzo waż-ne jest stosowanie się do zapisów etykiet i instrukcji określających zasady bezpiecz-nego używania i przechowywania środ-ków chemicznych.

Fot. 15. Tylko dorośli mogą kupować, przygotowywać doużycia i stosować chemiczneśrodki ochrony roślin! Powinnyone być przechowywane w za-mykanych magazynach lub szafach, by dzieci nie miały do nich dostępu.

Za gro że nia che micz ne

13

Fot. 14. Nie wol no prze cho wy -wać środ ków che micz nychw opa ko wa niach spo żyw czych.

Objawy wskazujące na zatrucie środ-

kiem chemicznym:

● palenie w przełyku i gardle;● nudności, wymioty, biegunka, bóle

brzucha;● bóle i zawroty głowy;● kaszel, trudności z oddychaniem;● problemy z koncentracją, utrata świa-

domości, drgawki;● zaczerwienienie skóry, pęcherze.

By zmniejszyć ryzyko negatywnych skut-ków bezpośredniego kontaktu ze środkamichemicznymi, konieczne jest stosowaniespecjalistycznej odzieży i sprzętu ochron-nego, w tym przede wszystkim odpowied-niego ubrania, butów i rękawic ochronnych,a także okularów oraz masek i półmasekochronnych. Dostępne są również specjal-ne kombinezony. Dobór właściwych środ-ków ochrony osobistej ułatwi instrukcja sto-sowanego środka chemicznego.

JAK TY MOŻESZ DBAĆ O BEZPIECZEŃSTWO?Nigdy bez wiedzy rodziców nie korzystaj z preparatów chemicznych, nawet, jeżeli

wiesz do czego służą i jak je stosować. Twój młody organizm nie jest wystarczającoodporny, więc niepotrzebnie narazisz się na zatrucie chemikaliami.

Pamiętaj, że opakowania po zużytych środkach chemicznych należy zabezpie-czyć i wyrzucić zgodnie z zaleceniami producenta. Nie wolno wykorzystywać ich doinnych celów, szczególnie do przechowywania artykułów spożywczych – nawet powielokrotnym płukaniu.

Znaczenie piktogramów:

1 – właściwości wybuchowe;2 – środek skrajnie łatwopalny i łatwo-

palny;3 – właściwości utleniające;4 – gazy pod ciśnieniem;5 – działanie żrące na skórę, poważne

uszkodzenie oczu;6 – toksyczność ostra;7 – toksyczne kat. 4, drażniące, uczula-

jące, działanie toksyczne przy jednorazo-wym narażeniu;

8 – rakotwórcze, mutagenne, działaniena rozrodczość, toksyczne, uczulająceprzez układ oddechowy;

9 – zagrożenie dla środowiska.

Fot. 16. Na opakowaniach niebezpiecznych preparatów chemicz-nych umieszczane są piktogramy określające rodzaj zagrożenia.Warto, byś się z nimi zapoznał/-ła i unikał/-ła kontaktu z tak oznaczo-nymi środkami chemicznymi.

14

15

Prowadzenie gospodarstwa rolnego toniełatwe zadanie. Zawsze jest coś do zro-bienia, a na dodatek jednego dnia trzebawykonywać wiele prac różnego rodzaju, w tym związanych z uprawą i ochroną ro-ślin, obsługą zwierząt oraz skomplikowa-nych maszyn, czy naprawą urządzeń rolni-czych. Nic dziwnego, że czasami brakujeczasu i sił. Z pewnością zawsze jesteśchętny/-na, by pomagać rodzicom. To do-brze – dzięki wykonywaniu drobnych za-

dań uczysz się szacunku do pracy, samo-dzielności i zdobywasz cenne umiejętno-ści, które wykorzystasz w dorosłym życiu.Musisz jednak pamiętać, że Twoja pomocnie może odbywać się kosztem czasuprzeznaczonego na naukę, sen, zajęciasportowe czy rozrywkę. Najważniejszejednak, abyś wiedział/-ła, jakich prac i czynności nie możesz wykonywać przedukończeniem 16. roku życia, bo mogą byćone dla Ciebie niebezpieczne i szkodliwe.

Prace niebezpieczne i szkodliwe

Fot. 17. Pomagasz rodzicom w gospodarstwie? To dobrze, ale niepodejmuj się prac i zadań przekraczających Twoje możliwości fizycz-ne lub psychiczne!

16

Wykaz czynności szczególnie niebezpiecznych, związanych z prowadzeniem gospodarstwa rolnego, których nie wolno powierzać dzieciom poniżej 16 lat

Rodzaj czynności Opis zagrożenia

Kierowanie ciągnikami rolniczymi. Czynność ta wymaga wiedzy i doświadczenia, dlatego mogą jąwykonywać wyłącznie osoby dorosłe, posiadające wymaganeuprawnienia. Brak dostatecznych umiejętności przy obsłudzeciągnika i ograniczone możliwości psychofizyczne dzieci mogądoprowadzić do wypadku. Ofiarą zdarzenia może być nie tylkokierowca, ale również osoba znajdująca się w pobliżu.

Obsługa maszyn rolniczych, zwłasz-cza: kombajnów, kosiarek rolniczych,pras do słomy i siana oraz kopaczekdo roślin okopowych.

Podczas obsługi występuje ryzyko pochwycenia przez ele-menty ruchome, skaleczenia, a nawet amputacji kończyn.

Przebywanie w strefie pracy maszyni pojazdów rolniczych.

Ryzyko przygniecenia, potrącenia lub przejechania przez ma-szynę rolniczą dotyczy szczególnie małych dzieci, które mogąbyć niezauważone przez operatora. Dzieci nie powinny prze-bywać w pobliżu maszyn również z uwagi na szkodliwy hałas i zapylenie towarzyszące ich pracy.

Pomoc przy sprzęganiu oraz przeby-wanie pomiędzy ciągnikiem a sprzę-ganą maszyną lub przyczepą.

Występuje ryzyko przygniecenia do sprzęganej maszyny lubprzyczepy, a w konsekwencji obrażeń tułowia, kończyn i gło-wy. Powszechne są także upadki zaczepu na stopę lub zmiaż-dżenia dłoni u osób pomagających przy sprzęganiu. Prace tenie są przeznaczone dla dzieci również dlatego, że wiążą się z dużym wysiłkiem fizycznym, który może prowadzić do ura-zów kręgosłupa.

Obsługa maszyn stacjonarnych znaj-dujących się w gospodarstwie,zwłaszcza: sieczkarni, śrutowników,gniotowników, mieszalników, roz-drabniaczy, dmuchaw, przenośnikówślimakowych i taśmowych.

Maszyny te wyposażone są w ostre, ruchome elementy –noże, topory, walce i bębny, które mogą spowodować poważ-ne urazy dłoni. Istnieje również ryzyko pochwycenia przeznieosłonięte wały napędowe i pasy transmisyjne.

Przebywanie na pomostach załadun-kowych siewników i sadzarek doziemniaków w trakcie pracy tych maszyn.

Ręczne rozgarnianie nasion lub ziarna w skrzyni siewnika, a także strącanie nadmiaru sadzeniaków w trakcie pracy ma-szyn stwarza ryzyko poważnych urazów, w tym amputacji pal-ców lub całych dłoni. Dzieci nigdy nie powinny uczestniczyćw obsłudze siewników i sadzarek.

Obsługa ładowaczy i podnośników. Ich obsługa wymaga posiadania odpowiednich kwalifikacji i doświadczenia oraz dużej odpowiedzialności i wzmożonejuwagi. Nieprawidłowy manewr może skutkować przejecha-niem, przygnieceniem lub uderzeniem osoby znajdującej sięw pobliżu. Ponadto nieumiejętnie obsługiwana maszyna możeprzewrócić się i spowodować uraz u operatora.

Cięcie drewna pilarką tarczową (tzw.krajzegą lub cyrkularką).

Obsługa pilarki tarczowej jest bardzo niebezpieczna, szcze-gólnie jeśli jest to samoróbka nieposiadająca wymaganychosłon i zabezpieczeń, takich jak osłona tarczy piły (nad i pod

17

Rodzaj czynności Opis zagrożenia

stołem), klin rozszczepiający oraz prowadnica. Podczas cięciadrewna może dojść do zakleszczenia i odrzutu materiału, a także do odprysku drzazg. Kontakt ciała z tarczą pracującejpiły powoduje poważne obrażenia. Dzieci nie powinny obsługi-wać krajzegi, ani wykonywać czynności pomocniczych, takichjak podawanie i odbieranie materiału czy usuwanie trocin.

Prace z użyciem pilarek łańcucho-wych.

Obsługa piły łańcuchowej wymaga siły i sprawności dorosłe-go człowieka oraz odpowiedniej wiedzy i wprawy. Nieumie-jętne manewrowanie może być przyczyną tragicznego w skutkach kontaktu z łańcuchem tnącym, ciężkich urazóww wyniku odbicia piły od ciętego materiału lub upuszczeniauruchomionego narzędzia na nogę.

Prace związane ze ścinaniem drzew,ściąganiem drzew zawieszonych, za-ładunkiem i rozładunkiem drewna.

Czynności te wymagają specjalistycznych umiejętności, dużejsiły fizycznej i doświadczenia. Wiąże się z nimi niebezpieczeń-stwo przygniecenia przez drzewo oraz zmiażdżenia rąk i nóg.

Ścinka drzew i rąbanie drewna sie-kierą.

Użycie siekiery wymaga wprawy i zachowania szczególnejostrożności, czego w przypadku dzieci może zabraknąć. Nie-umiejętne czy nieuważne użytkowanie może prowadzić doskaleczeń lub amputacji palców dłoni, a w przypadku niewła-ściwego stanu narzędzi do o wiele bardziej niebezpiecznychwypadków, np. wypadnięcia z toporzyska i wbicia się w ciałoźle osadzonej siekiery.

Obsługa zwierząt o dużej masie ciała,np. bydła, trzody chlewnej – szczegól-nie samców rozpłodowych i samickarmiących.

Dzieci, z uwagi na swoje ograniczone możliwości psychofi-zyczne, nie mogą bezpiecznie obsługiwać dużych zwierząt.Dorosłe osobniki mogą być niebezpieczne i spowodować po-ważne urazy – potrafią kopnąć, uderzyć, ugryźć lub przy-gnieść.Osoby niedoświadczone nie potrafią przewidywać reakcjizwierząt na bodźce zewnętrzne. Ponadto kontakt ze zwierzę-tami gospodarskimi oraz brak higieny osobistej stwarzają ry-zyko zarażenia się chorobami odzwierzęcymi, które są szcze-gólnie niebezpieczne dla młodych organizmów dzieci i mogązaburzyć ich prawidłowy rozwój.

Załadunek i rozładunek zwierząt, a także prace przy uboju i rozbiorzezwierząt.

Z tego typu pracami wiąże się zagrożenie ze strony bronią-cych się zwierząt, a ubój może dodatkowo spowodować urazpsychiczny.

Spawanie elektryczne i gazowe orazpomoc przy tych pracach.

Istnieje zagrożenie naświetleniem szkodliwym promieniowa-niem i poparzeniem dłoni oraz twarzy. Jest też ryzyko poraże-nia prądem oraz zatrucia gazami spawalniczymi. Spawanie i prace pomocnicze wymagają specjalistycznej wiedzy i umie-jętności oraz stosowania środków ochrony osobistej.

Prace z wykorzystaniem substancjichemicznych, w tym przede wszyst-kim substancji żrących, paliw, che-micznych środków ochrony roślin, na-wozów (szczególnie wapna palonego).

Tlenkowe wapno nawozowe ma silne właściwości pylące, żrą-ce i parzące. Podczas prac związanych z jego załadunkiem i wyładunkiem może dojść do poważnych poparzeń błon ślu-zowych, oczu i skóry. Nawozy i środki ochrony roślin zwykle są szkodliwe lub trują-ce. Niebezpieczne dla organizmu, nawet dorosłego, są środki

18

Rodzaj czynności Opis zagrożenia

chemiczne zwłaszcza I i II klasy toksyczności, dlatego ich sto-sowanie wymaga wcześniejszego specjalistycznego przeszko-lenia i używania ochron osobistych.

Prace z użyciem rozpuszczalnikóworganicznych oraz kontakt z tymisubstancjami.

Rozpuszczalniki (benzyny, rozpuszczalniki nitro, chlorokau-czukowe i inne) wykorzystywane w farbach, lakierach czyklejach, są szkodliwe dla zdrowia. Niektóre z nich są rako-twórcze lub mają właściwości narkotyczne. Oddziałują naukład nerwowy i mogą powodować trwałe szkody w organi-zmie. Ponadto ich pary tworzą mieszaniny wybuchowe z po-wietrzem. Nie wolno także angażować dzieci w prace zwią-zane z topieniem i podgrzewaniem lepiku i smoły, z uwagina zagrożenie wybuchem, pożarem i poparzeniem.

Rozpalanie i obsługa pieców central-nego ogrzewania.

Obsługa pieców wiąże się z niebezpieczeństwem wybuchu i pożaru, a tym samym z dużym ryzykiem poparzeń tułowia,twarzy i rąk. Podobne ryzyko występuje przy obsłudze parni-ków, kotłów do gotowania i suszarni.

Prace w silosach i zamkniętych zbior-nikach, a także opróżnianie zbiorni-ków szamb, wywóz gnojówki i gnojo-wicy.

Poza niebezpieczeństwem urazów mechanicznych, z pracamitymi wiąże się ryzyko śmiertelnego zatrucia. W zamkniętychzbiornikach zazwyczaj brakuje tlenu, mogą tam również kumu-lować się gazy, takie jak: siarkowodór, metan, dwutlenek węgla.W dużych stężeniach gazy te są szkodliwe lub zabójcze.

Prace na wysokości, np. na pomo-stach, drabinach, drzewach, dachach.

Dzieci bywają mniej uważne, tym bardziej, gdy są pochłoniętepowierzonym zadaniem. Nie są w stanie ocenić zagrożenia i przewidzieć skutków nieostrożności. Upadek grozi poważnymurazem głowy, kręgosłupa lub kończyn, a nawet śmiercią.

Kopanie rowów i dołów oraz wykony-wanie jakichkolwiek czynności w wy-kopach.

Występuje niebezpieczeństwo oberwania i obsunięcia sięścian wykopu, a w następstwie zasypania osoby pracującej.Osunięte masy ziemi mogą spowodować uduszenie dzieckalub doprowadzić do złamań i zmiażdżeń.

Przebywanie w środowisku o dużymnatężeniu hałasu, niedostatecznymoświetleniu, w pomieszczeniach zapy-lonych pyłami pochodzenia roślinnegooraz wykonywanie czynności naraża-jących na kontakt z chorobotwórczy-mi czynnikami biologicznymi (bakte-riami, roztoczami, pasożytami zwie-rzęcymi, grzybami).

Czynniki te mogą powodować uszkodzenie słuchu, wzrokuoraz choroby zakaźne i alergiczne. W takich warunkach mogąpracować tylko dorośli stosujący środki ochrony dróg odde-chowych, wzroku i słuchu.

Prace wymuszające długotrwałeprzyjmowanie nienaturalnej pozycjiciała.

Tego typu czynności, tym bardziej często powtarzane, mogąprowadzić do deformacji stawów i kości młodego, rozwijające-go się jeszcze organizmu. Na uszkodzenia szczególnie nara-żony jest kręgosłup, a jego zwyrodnienia mogą okazać się nie-odwracalne i wywołują chroniczny ból.

Czynności związane z dźwiganiem i ręcznym przenoszeniem ciężkichprzedmiotów.

Ręczne prace transportowe są przeznaczone dla osób doro-słych, ponieważ wymagają odpowiedniej siły fizycznej. Młodaosoba, jest narażona na bóle i uszkodzenia kręgosłupa, kontu-zje stawów oraz zerwanie mięśni.

19

Nierozważne posługiwanie się ogniembywa przyczyną tragicznych w skutkachpożarów. Często dochodzi do nich np. w wyniku zabawy zapałkami w pobliżu ma-teriałów łatwopalnych. Niebezpieczne jesttakże rozpalanie ognisk w przypadkowychmiejscach, w lesie lub w jego pobliżu. Su-

sze, częste w polskich lasach, sprzyjająpowstawaniu pożarów i rozprzestrzenia-niu się ognia. Często wystarczy iskra, byrozwinął się pożar, który swoim zasięgiemmoże objąć nawet kilkadziesiąt hektarów,niszcząc dobytek ludzi, drogocenną przy-rodę oraz pozbawiając dzikie zwierzętamiejsca do życia.

Problemem wciąż aktualnym jest lekko-myślne wypalanie łąk, pastwisk i nieużyt-ków. Niegdyś uważano, że jest to najlep-sza metoda pozbycia się wyschniętychtraw oraz chwastów. Dziś wiadomo, żewiosenne wypalanie traw powoduje jedy-nie wyjałowienie gleby, ponieważ płomie-nie zabijają dżdżownice i hamują natural-ne procesy rozkładu resztek roślinnych,dzięki którym tworzy się warstwa urodzaj-na. Ogień zabija również owady, np. poży-teczne pszczoły oraz dziko żyjące zwie-rzęta, takie jak kaczki, zające, jeże, lisy,kuropatwy i niszczy ich siedliska. Nierzad-ko płomienie przenoszą się na pobliskielasy i zabudowania, prowadząc do trage-dii. Ogień potrafi szybko wymknąć sięspod kontroli, nie warto ryzykować życiaswojego i innych!

Nie wolno:

● wypalać łąk, pastwisk, nieużytków, ro-wów, pasów przydrożnych, szlaków kole-jowych oraz trzcinowisk i szuwarów;

● rozniecać ognia w lesie, na terenachśródleśnych, łąkach, torfowiskach i wrzo-sowiskach oraz w odległości do 100 m odgranicy lasu, poza miejscami wyznaczo-nymi do tego celu przez właściciela lub za-rządcę lasu;

● palić tytoniu w lesie, na terenachśródleśnych, łąkach, torfowiskach i wrzo-sowiskach oraz w odległości mniejszejniż 100 m od granicy lasu, za wyjątkiem

Nie igraj z ogniem

Fot. 18. Wystarczy jedna zapałkai chwila nieuwagi, by zniszczyćdorobek całego życia.

dróg utwardzonych i miejsc wyznaczo-nych do pobytu ludzi;

● wchodzić do lasu objętego zakazemwstępu w związku z dużym zagrożeniempożarowym;

● wyrzucać, np. przez okna pojazdów,niedopałków, szklanych butelek lub sło-

ików i innych przedmiotów, które mogą byćprzyczyną pożaru.

Zanim rozpalisz ognisko upewnij się, żewybrałeś/-aś dozwolone i bezpiecznemiejsce, z dala od składowisk siana, słomyi innych materiałów łatwopalnych. Przygo-tuj wiadro z wodą, łopatę i piasek do uga-

Fot.19. Wypalanie traw na łąkach oraz pozostałości roślinnych nanieużytkach, skarpach kolejowych i rowach przydrożnych jest zabro-nione i karalne!

Fot. 20. Ogniska można rozpalać tylko w miejscach specjalnie dotego przygotowanych.

20

szenia ognia. Wydziel miejsce, w którymrozniecisz ogień i okop je lub obłóż kamie-niami. Nie zostawiaj ogniska bez nadzoru,a po jego wypaleniu dokładnie zasyp zie-

mią lub zalej wodą i sprawdź, czy nic sięnie tli. Od momentu rozpalenia ognia aż dojego całkowitego ugaszenia w pobliżu po-winna być osoba dorosła.

JAK TY MOŻESZ DBAĆ O BEZPIECZEŃSTWO?Nigdy nie rozpalaj ognisk, nie baw się zapałkami, zapalniczkami oraz fajerwerkami

w lesie lub w jego pobliżu.Jeśli zauważysz pożar, jak najszybciej powiadom o tym straż pożarną, dzwoniąc

pod numer 998 lub 112. Jeżeli jest to zaczątek pożaru i zauważysz tlącą się trawę,pojedyncze gałęzie, zboże lub ściernisko na niewielkiej powierzchni – z pomocą ro-dziców możesz spróbować go ugasić. Wykorzystajcie do tego np.: wodę, koc, ubra-nia lub spróbujcie odkryć wierzchnią warstwę ziemi przy pomocy łopaty, by uniemoż-liwić rozprzestrzenianie się ognia. Jeżeli nie jesteście w stanie ugasić pożaru,odejdźcie w bezpieczne miejsce i zaczekajcie na strażaków. Pamiętaj, że do strażypożarnej nie wolno dzwonić dla żartów!

Fot. 21. W każdym gospodarstwie rolnym powinien znajdować się ła-two dostępny zewnętrzny punkt przeciwpożarowy wyposażony w: dra-binę, bosak, siekierę, łopaty, tłumice, wiadra, gaśnice, pojemniki z wo -dą i z piaskiem. Sprzęt ten należy trzymać pod zadaszeniem, a piasek i wodę należy chronić przed zanieczyszczeniem i zamarznięciem.

21

Nigdy nie możemy mieć pewności, że w domu nie wybuchnie pożar. Niekiedy wy-starczy iskra elektryczna lub żar z papiero-sa, by wzniecić ogień. Dlatego warto wie-dzieć, jak zapobiegać pożarowi, a także jakpostępować, gdy do niego dojdzie.

Najważniejsza jest znajomość zasad

bezpieczeństwa przeciwpożarowego

oraz ich przestrzeganie, ponieważ to

właśnie umyślne i nieumyślne działanie

człowieka jest przyczyną największej

liczby pożarów. Wiele zależy od nas sa-

mych. Poznaj podstawowe zasady bez-

pieczeństwa przeciwpożarowego:

1. montaż i naprawy instalacji elek-

trycznej należy powierzyć wykwalifiko-

wanemu elektrykowi. Niebezpieczeń-stwo stwarza wadliwa lub nieprawidłowowykonana i przerabiana we własnym za-kresie instalacja elektryczna. Do pożarumoże dojść np. na skutek: wykorzystanianiewłaściwych przewodów w wilgotnych i zapylonych pomieszczeniach (takich jakstajnie, chlewy, obory), niezabezpieczeniaprzewodów w miejscach gdzie mogą ulecuszkodzeniu mechanicznemu, co prowa-dzi do pęknięcia izolacji i zwarć lub niewła-ściwego łączenia przewodów;

2. bardzo ważne są okresowe konser-

wacje i przeglądy instalacji elektrycznej

– przewody zakurzone i pokryte pajęczynąw otwartych puszkach rozdzielczych mogąszybko korodować – wtedy iskrzą nawetprzy niewielkim obluzowaniu, a od iskrymoże zapalić się kurz;

3. oprawy oświetleniowe powinny

być zabezpieczone kloszami. Może sięzdarzyć, że kurz osiadający na nieosłonię-tych żarówkach ulegnie zwęgleniu podwpływem temperatury i żarzący opadnie

na łatwopalne przedmioty, powodując ichzapalenie. Uszkodzone klosze należy wy-mieniać na nowe. Nie wolno owijać żaró-wek papierem, tkaniną ani folią, bo rów-nież można spowodować pożar;

4. nieumiejętne lub niedbałe użytko-

wanie urządzeń elektrycznych stwarza

ryzyko pożarowe. Np. podłączanie kilkuurządzeń do jednego gniazdka może spo-wodować zwarcie instalacji w wyniku prze-ciążenia. Przed podłączeniem każdegourządzenia do zasilania należy upewnićsię, że jest ono przystosowane do napię-cia w gniazdku;

5. pracujące silniki elektryczne mu-

szą mieć możliwość schłodzenia się,dlatego nie wolno zakrywać ich ubraniami,słomą, zasypywać trocinami czy plewami,nie można także dopuścić do zanieczysz-czenia kurzem lub pyłem. Jeśli dojdzie donadmiernego grzania się uzwojeń i znisz-czenia izolacji – powstanie zwarcie wywo-łujące pożar;

6. nie wolno zostawiać bez nadzoru

włączonych żelazek, kuchenek, czajni-

ków, czy grzejników elektrycznych

ustawionych na palnym podłożu lub w po-bliżu materiałów i przedmiotów, które mo-gą się zapalić;

7. nowe instalacje elektryczne wypo-

sażone w wyłączniki różnicowoprądo-

we, są znacznie bezpieczniejsze niż te

starszego typu. W przypadku wystąpieniazwarcia lub przebicia wyłącznik powodujenatychmiastowe przerwanie obwodu, cozmniejsza ryzyko porażenia prądem orazpożaru. Jeżeli w gospodarstwie rolnymTwoich rodziców instalację wykonano wielelat temu, z pewnością są w niej bezpieczni-ki topikowe, tzw. korki. Czy wiesz, że gdyprzepali się taki bezpiecznik, nie wolno gonaprawiać, tylko trzeba w całości wymie-

Na wy pa dek po ża ru

22

nić? Naprawianie bezpieczników drutemlub stosowanie niewłaściwych zamienni-ków powoduje zbytnie grzanie się przewo-dów, co często bywa przyczyną pożarów;

8. w gospodarstwie jest mnóstwo

miejsc, w których nie powinno się palić

papierosów oraz używać otwartego

płomienia. Należą do nich m.in. stodoły i poddasza, gdzie magazynowane są sło-ma czy siano oraz składowiska i przecho-walnie substancji łatwopalnych (tj.: oleje,benzyna, farby, rozpuszczalniki, butle z gazem). Bywa, że rzucony bezmyślnieniedopałek jest przyczyną tragicznego w skutkach pożaru;

9. nie wolno palić papierosów pod-

czas obsługi sprzętu, maszyn i pojaz-

dów, a także zbiorów oraz transportu.

W czasie żniw dochodzi do wielu pożarów,niekiedy prowadzących do utraty zdrowia,a nawet życia osób pracujących w polu.Często winę ponoszą sami rolnicy, którzynp. nie stosują się do zakazu palenia tyto-niu podczas zbioru i transportu płodów rol-nych lub nie zaopatrują się w podręcznysprzęt gaśniczy. Zapalić można dopiero w odległości min. 10 m od miejsca omło-tów oraz składowanych plonów. Podczasżniw trzeba mieć ze sobą gaśnicę, ale po-winno się także ustawić dość duży pojem-nik z wodą na wypadek pożaru. W każdymciągniku oraz maszynie samojezdnej po-winna się znajdować przynajmniej jednasprawna technicznie gaśnica. Jest toszczególnie ważne podczas zwózki pło-dów rolnych. Kombajn zbożowy musi byćwyposażony w dwie sprawne gaśniceprzeciwpożarowe: proszkową, przezna-

czoną do ugaszenia ognia w instalacjielektrycznej i silniku oraz pianową, do po-zostałych mechanizmów kombajnu;

10. miejsce wykonywania prac nie-

bezpiecznych, stwarzających ryzyko

pożarowe, tj. spawanie i szlifowanie,

powinno być odpowiednio zabezpie-

czone. Przy tego typu pracach należy uży-wać odpowiedniej odzieży ochronnej orazśrodków ochrony osobistej. Iskry, które po-wstają podczas pracy narzędzi elektrycz-nych, mają temperaturę około 2 000°C i zapalają niemal każdy łatwopalny mate-riał, znajdujący się w pobliżu;

11. substancje łatwopalne (np. benzy-

na, butle z gazem, oleje, farby czy roz-

puszczalniki) należy trzymać z dala od

źródeł ciepła oraz ognia. Ich nieodpo-wiednie przechowywanie stwarza zagro-żenie pożarowe;

12. do pożaru może dojść również w wy-niku uderzenia pioruna podczas burzy.Najbardziej jesteśmy na to narażeni wio-sną, szczególnie, jeśli dom stoi na wzgó-rzu lub w polu. Przed uderzeniem piorunamożna się uchronić, montując na budynkuinstalację odgromową. Montaż należy po-wierzyć wyspecjalizowanym firmom, po-nieważ tylko wtedy można mieć pewność,że instalacja ochroni nasz dom.

Troska o bezpieczeństwo przeciwpoża-rowe spoczywa głównie na dorosłych, aleTy również powinieneś/-aś znać podsta-wowe zasady zapobiegania pożarom i sto-sować się do nich. Szczególnie ważne jestjednak, byś wiedział/-ła, w jaki sposób za-chować się, jeśli ogień pojawi się w domu.

W przy pad ku za uwa że nia po ża ru w go spo dar stwie lub w je gosą siedz twie mu sisz na tych miast opu ścić za gro żo ny ob szar i nie -zwłocz nie po wia do mić oso bę do ro słą o tym fak cie al bo na tych -miast za alar mo wać straż po żar ną, dzwo niąc pod nr 998 lub 112.

23

Oto najważniejsze informacje:

1. jeśli pożar jest niewielki i jesteś w sta-nie go ugasić, użyj gaśnicy, wody lub pia-sku. Pamiętaj, że nie wolno gasić wodą lubpianą instalacji i urządzeń elektrycznychpod napięciem. Jak najszybciej wyłącz do-pływ energii elektrycznej i gazu;

2. jeżeli zapali się tłuszcz w naczyniu ku-chennym, wyłącz pod nim gaz i spróbujugasić ogień solą lub zakryj dokładnie na-czynie odpowiednio dużym, zmoczonym i dobrze wyciśniętym ręcznikiem. Brak do-

stępu do tlenu ugasi ogień. Poczekaj, ażnaczynie ostygnie i dopiero wtedy zdejmijje z kuchenki. Nigdy nie posypuj płoną-

cego ognia mąką ani cukrem – taka

mieszanka jest równie wybuchowa jak

dynamit! Nigdy też nie polewaj płoną-

cego tłuszczu wodą, to może wywołać

wybuch i jeszcze większy pożar;

3. gdy wiesz, że pożaru nie da się opa-nować, zaalarmuj wszystkie osoby w stre-fie zagrożenia, wyjdźcie z budynku i nie-zwłocznie wezwijcie straż pożarną. Należy

Fot. 22. Podczas pożaru w domu toksyczne działanie dymu możespowodować utratę przytomności już po kilku sekundach.

Je śli za uwa żysz nie szczel ność w bu tli ga zo wej lub wy do by wa ją cysię gaz z ku chen ki, na tych miast po wia dom o tym do ro słych.

Pod żad nym po zo rem nie po słu guj się w pobliżu uszkodzonych urządzeń otwar tym ogniem.

24

zadzwonić pod numer 998 lub 112 i po-dać: swoje imię i nazwisko, numer telefo-nu, z którego dzwonimy, adres i nazwęobiektu, w którym powstał pożar, informa-cję, co się pali, czy występuje zagrożeniedla życia i zdrowia ludzkiego;

Uwaga! Słuchawkę można odłożyć do-

piero po potwierdzeniu przyjęcia zgło-

szenia przez dyspozytora.

4. podczas opuszczania budynku należykierować się najkrótszą drogą do najbliż-szego wyjścia na zewnątrz;

5. jeżeli ogień uniemożliwi Ci wydosta-nie się na zewnątrz, przejdź do pomiesz-czenia najbardziej oddalonego od źródłapożaru i posiadającego dostęp do okna, a najlepiej balkonu. Drzwi do innych po-mieszczeń zamknij za sobą na klamkę;

6. pomocy wzywaj przez okno lub z bal-konu, głośno krzycząc. Możesz przy tymwymachiwać białym prześcieradłem lubobrusem, by być lepiej widocznym/-ą;

7. należy upewnić się, czy wszystkieosoby oraz zwierzęta zostały ewakuowa-ne ze strefy zagrożenia;

8. po przybyciu straży pożarnej wykonujdokładnie polecenia osoby kierującej dzia-łaniami ratowniczo-gaśniczymi.

Zazwyczaj za najgroźniejszy uważa sięogień i towarzyszącą mu wysoką tempera-turę, jednak podczas pożaru dużo groź-niejszy jest dym. Materiały budowlane i wykończeniowe budynków zawierają wie-le tworzyw sztucznych, które podczas spa-lania wydzielają toksyczne gazy. Substan-cje te są wdychane wraz z dymem, dodat-kowo w pomieszczeniach zaczyna brako-wać tlenu i wystarczy kilka głębszych wde-chów, by stracić przytomność. Jest to bar-dzo niebezpieczne, dlatego w przypadkudużego zadymienia staraj się nie wdychaćdymu – zasłoń usta mokrą tkaniną. Najwię-cej tlenu jest przy podłodze, więc poruszajsię na kolanach lub nisko schylony/-a.

W każdym gospodarstwie powinna znaj-dować się przynajmniej jedna gaśnica pia-nowa i jedna proszkowa. Dobrą praktykąjest zrobienie zewnętrznego punktu prze-ciwpożarowego. Poza podręcznym sprzę-tem gaśniczym punkt ten należy wyposa-żyć w tablice z numerami alarmowymioraz instrukcję postępowania w przypadkupożaru. Po jego wybuchu wszyscy do-mownicy powinni zebrać się w wyznaczo-nym wcześniej miejscu (np. przy punkcieprzeciwpożarowym), by można było szyb-ko ustalić, czy wszyscy są bezpieczni.

JAK TY MOŻESZ DBAĆ O BEZPIECZEŃSTWO?Gdy idziesz po coś na strych, weź ze sobą latarkę, nie bierz świec i zapałek. Jeśli

używasz jakichś urządzeń elektrycznych, podłączając je do prądu zawsze spraw-dzaj, czy dobrze włożyłeś/-aś wtyczkę do kontaktu, a po ich użyciu upewnij się, żezostały wyłączone. Sprawdź z rodzicami, czy meble, drewniana podłoga, firanki, ga-zety i inne łatwopalne przedmioty nie są narażone na kontakt z żarem z kominka.Nie włączaj kuchenki gazowej bez wiedzy rodziców i pamiętaj, że nie wolno jej uży-wać do ogrzewania mieszkania!

Ni gdy nie gaś wo dą urzą dzeń pod na pię ciem elek trycz nym!

25

Niebezpieczeństwo powodzi dotyczyszczególnie domostw, które znajdują sięna nisko położonym terenie, w pobliżurzek lub poniżej zapory wodnej. Powódźmoże jednak wystąpić także na innych ob-szarach podczas dużych opadów desz-czu. Dobrze jest wiedzieć, jak zachowaćsię w obliczu zagrożenia. Czy znasz takiepojęcia jak pogotowie przeciwpowodziowei alarm powodziowy?

● Pogotowie przeciwpowodziowe –wprowadza się, gdy poziom wody w rzecewzrósł do ustalonego na danym obszarzepoziomu ostrzegawczego i nadal się pod-nosi;

● Alarm powodziowy – ogłasza się,gdy poziom wody w rzece osiągnie stanalarmowy, a prognozy przewidują dalszyprzybór wody.

W przypadku ostrzeżenia o zagrożeniupowodziowym pomóż rodzicom:

● przenieście bardziej wartościoweprzedmioty na wyższe piętra domu lub za-bezpieczcie je w inny sposób;

● zgromadźcie zapasy żywności i wodypitnej w jednym miejscu;

● bądźcie przygotowani do wyłączeniawszystkich instalacji domowych oraz za-bezpieczenia domu przed napływem wody– opuszczając dom powinniście wyłączyćgłówne zasilanie elektryczne oraz sieć ga-zową i wodociągową, a także zamknąć za-wory kanalizacyjne, zatkać kratki ścieko-we (aby zapobiec zalaniu mieszkania ście-kami cofającymi się z sieci kanalizacyjnejpodczas powodzi) oraz szczelnie za-mknąć wszystkie okna i drzwi wyjściowe;

● przygotujcie się do ewentualnej ewa-kuacji, spakujcie dokumenty i najcenniej-sze rzeczy, przydatne będą również: środ-ki medyczne, zestaw pierwszej pomocy,latarka, baterie, radioodbiornik, woda bu-telkowana, odzież na zmianę, śpiwór, tele-fon komórkowy i ładowarka, klucze dodomu i od samochodu;

● włączcie radio lub telewizor, by nabieżąco słuchać komunikatów pogodo-wych oraz sytuacji powodziowej;

Co zrobić, gdy nadejdzie powódź?

Fot. 23. Jeśli musisz przedostać się przez zalany teren, użyj dłu-giego, mocnego kija do badania gruntu. Do przejścia wybierajmiejsca bez prądu powodziowego – nawet 15-centymetrowa warstwa rwącej wody może przewrócić dorosłego człowieka.

● jeśli dostaniecie polecenie opuszcze-nia domu, zróbcie to natychmiast i wyko-nujcie zalecenia służb porządkowych orazosób kierujących ewakuacją;

● nie zapomnijcie o zwierzętach – ewa-kuujcie je w bezpieczne miejsce i zapewnij-cie paszę oraz czystą wodę, a jeśli nie zdą-żyliście tego zrobić, zadbajcie, by w chwilinadejścia powodzi nie były uwiązane lubzamknięte i mogły same się wydostać.

Po powodzi:

● unikajcie kontaktu z wodą powodzio-wą, ponieważ może być skażona;

● zanim zdecydujecie o powrocie dodomu, wysłuchajcie komunikatów radio-wych lub telewizyjnych, by mieć pewność,że jest to w pełni bezpieczne;

● przed wejściem do budynków, którebyły zalane, upewnijcie się, że nie grożąone zawaleniem – sprawdźcie, czy nie wi-dać pęknięć lub innych uszkodzeń;

● przed uruchomieniem instalacji do-mowych (prąd, gaz), poproście fachow-ców o ich sprawdzenie;

● osuszcie wszystkie pomieszczenia,do których dostała się woda – włączcie

ogrzewanie, otwórzcie wszystkie okna i drzwi, by był przewiew, a gdy tylko będzieto możliwe, odmalujcie zalane pomiesz-czenia;

● zdezynfekujcie podłogi i ściany orazprzedmioty codziennego użytku, któremiały kontakt z wodą powodziową;

● wyrzućcie wszystkie produkty spo-żywcze, które miały kontakt z wodą, korzy-stajcie z wody i żywności dostarczonejprzez odpowiednie służby;

● do picia, higieny osobistej, mycia na-czyń, owoców i warzyw używajcie wyłącz-nie przegotowanej wody;

● przestrzegajcie zasad higieny, byuchronić się przed zakażeniem i pamiętaj-cie, by nie dotykać zwierząt padłych w wy-niku powodzi – mogą być źródłem drobno-ustrojów chorobotwórczych.

27

Fot. 24. Woda może być groźna!Zapamiętaj numery alarmowe:

998 i 112.

JAK TY MOŻESZ DBAĆ O BEZPIECZEŃSTWO?Zapoznaj się z sygnałami ostrzegania i alarmowania. Być może przerabiałeś/-aś

to w szkole. Jeśli nie – możesz poprosić nauczycieli, by omówili na lekcjach zasadypostępowania w razie powodzi. Dobrym pomysłem jest zaproszenie na takie zajęciaprzedstawiciela służb mundurowych angażowanych do akcji ratowniczych podczaspowodzi, np. strażaka.

W czasie powodzi oraz zagrożenia powodziowego nie oddalaj się od bliskich – w każdej chwili możecie otrzymać komunikat o ewakuacji, powinniście być wtedy ra-zem, by mieć pewność, że wszyscy jesteście bezpieczni.

Zapamiętaj trzy kolory, dzięki którym można prosić o pomoc w czasie powo-

dzi. W razie braku możliwości ewakuacji powinieneś/-aś wymachiwać flagą lub

kawałkiem materiału w odpowiednim kolorze: biały – prosisz o pomoc w wy-

dostaniu się z miejsca, w którym jesteś, czerwony – prosisz o pomoc medycz-

ną, fioletowy – prosisz o jedzenie i wodę.

Droga jest miejscem niebezpiecznym.Zarówno w miastach, jak i na wsiach jestto strefa ruchu pojazdów oraz pieszych,więc w obu przypadkach obowiązują pisa-ne i niepisane zasady bezpiecznego poru-szania się. Powinieneś/-aś znać te zasadyi je stosować, by zapewnić bezpieczeń-stwo sobie i innym użytkownikom drogi.

Zapamiętaj!

1. Dziecko poniżej 7. roku życia możeporuszać się po drogach tylko pod opiekąrodziców, opiekunów lub starszego ro-dzeństwa (w wieku co najmniej 10 lat);

2. jako pieszy masz obowiązek korzy-stać z chodnika. Jeśli go nie ma, powinie-neś/-aś poruszać się poboczem po lewejstronie drogi. Tylko w wyjątkowych przy-padkach – tzn. gdy nie ma pobocza lubtymczasowo nie można z niego korzystać– możesz poruszać się po drodze, idąc jejlewą stroną jak najbliżej krawędzi;

3. jeżeli idziesz drogą razem z kolegami,pamiętajcie, by iść jeden za drugim. Niewygłupiajcie się, nie szarpcie i nie popy-chajcie – brak wystarczającej uwagi możeskończyć się wypadkiem;

4. jeśli w Twojej okolicy znajdują sięścieżki rowerowe, pamiętaj, że nie sąprzeznaczone dla pieszych. Jeśli korzy-stasz z nich z uwagi na brak chodnika lubpobocza – zawsze ustąp miejsca jadące-mu rowerowi;

5. na drugą stronę jezdni przechodź tyl-ko w wyznaczonych miejscach, tj. naprzejściach dla pieszych. Jeśli w pobliżu100 m nie ma przejść, zanim przejdzieszprzez jezdnię, upewnij się, że nic nie nad-jeżdża (spójrz w lewo, w prawo i jeszczeraz w lewo);

6. jeśli idziesz drogą po zmierzchu lub w warunkach złej widoczności (podczas

deszczu, śniegu, mgły), zawsze stosuj ele-menty odblaskowe. Dzięki temu będzieszwidoczny/-a dla innych, szczególnie pociemku i na nieoświetlonej drodze. Odbla-ski należy umieszczać na ubraniachwierzchnich, najlepiej na nogach (pod ko-lanami), ponieważ nadjeżdżający pojazdoświetla najpierw nogi, ale dobrze jestmieć również odblaski na rękach i tułowiu.Pamiętaj o umieszczeniu elementów od-blaskowych z przodu i z tyłu ciała;

7. na jezdni i w jej pobliżu nie można ba-wić się, grać w piłkę czy biegać;

28

Gdy idziesz przez wieś

Fot. 25. Odblaski sprawią, że bę-dziesz widoczny/-a na drodzenawet po zmroku. Nie wystarczyjednak jeden element odblasko-wy na plecaku. Z przodu, naubraniach wierzchnich, równieżpowinieneś/-aś mieć odblask.

8. nie wolno wchodzić na jezdnię tużprzed jadący samochód, nawet na przej-ściu dla pieszych. Kierowca pojazdu, niespodziewając się Twojej obecności na dro-dze, może zbyt późno zareagować i potrą-cić Cię;

9. nigdy nie przebiegaj przez ulicę, niezwalniaj i nie zatrzymuj się bez powodu,podczas przechodzenia przez jezdnię. Nieprzechodź w miejscach, gdzie są znaki,barierki, łańcuchy itp.;

10. zabronione jest chodzenie po torachkolejowych oraz wchodzenie na torowisko,gdy szlabany są opuszczone lub zaczęłysię opuszczać.

Większości pieszych wydaje się, że sko-ro oni widzą nadjeżdżający pojazd, to kie-rowca też ich widzi. To nieprawda. Szcze-gólnie po zmierzchu, w ponure i deszczo-we dni kierowcy mają ograniczoną widocz-ność, a gdy dodatkowo piesi ubrani są w ciemne ubrania, zlewają się z otocze-niem i stają się niewidoczni dla kierującychpojazdami. Dlatego w sytuacjach, gdy niemożesz skorzystać z chodnika, poruszajsię wyłącznie lewą stroną drogi, czyli w kierunku przeciwnym do ruchu pojaz-dów. Będziesz wtedy w stanie z wyprze-dzeniem zobaczyć nadjeżdżający samo-chód i odpowiednio zareagować.

29

Rys. Pieszy idący nieoświetloną drogą jest widoczny w światłach samochodu dopiero z odległości 30-50 m. To czasem za mało, by kierowca zdołał skutecznie zahamować lubgo ominąć. Element odblaskowy, odbijający światła samochodu, sygnalizuje kierowcy jużz odległości 150 m, że drogą porusza się człowiek.

Fot. 26 Zachowaj ostrożność na drodze.

Rowerem można przemieszczać się ła-two i szybko. Czy znasz zasady bezpiecz-nego poruszania się nim po drogach? Abysamodzielnie kierować rowerem, trzebamieć skończone 10 lat. Dopiero w tym wie-ku możesz zdawać egzamin na kartę ro-werową. Za przygotowanie do egzaminu,jego przeprowadzenie oraz wydanie kartyrowerowej odpowiada Twoja szkoła pod-stawowa. Sprawdzian ten ma na celu za-poznanie Cię z przepisami o ruchu drogo-wym oraz przygotowanie do trudnych sy-tuacji, do jakich może dojść na drodze. Pa-miętaj, by wyjeżdżając na drogę, zawszemieć przy sobie kartę rowerową na wypa-dek kontroli policyjnej.

Jako kierujący rowerem masz obowią-zek korzystać ze ścieżki rowerowej lub pa-

sa ruchu dla rowerów, wydzielonego najezdni. Z chodnika lub drogi dla pieszychmożesz korzystać tylko, jeżeli: nie ma dro-gi lub pasa (chodnik powinien mieć min. 2m szerokości), opiekujesz się dzieckiemdo 10 roku życia kierującym rowerem lubwarunki pogodowe zagrażają Twojemubezpieczeństwu (np. pada śnieg, jest ule-wa, gołoledź, silny wiatr albo gęsta mgła).Jadąc po chodniku lub drodze dla pie-szych, bądź szczególnie ostrożny/-a. Jedźpowoli i pamiętaj, żeby ustępować miejscapieszym!

Lewa strona jezdni jest zarezerwowanadla ruchu pieszych, jednak jeśli masz podopieką kierujące rowerem dziecko poniżej10 lat, również możesz jechać tą stronąjezdni.

30

Rowerem po drogach

Fot. 27. Rower powinien mieć sprawne światła, dzwonek i hamulce.

Bezpieczny rower powinien być spra -wny technicznie i wyposażony:

● z przodu – w co najmniej jedno świa-tło pozycyjne barwy białej lub żółtej;

● z tyłu – w co najmniej jedno światłoodblaskowe barwy czerwonej o kształcieinnym niż trójkąt oraz co najmniej jednoświatło pozycyjne barwy czerwonej;

● w co najmniej jeden działający skutecz-nie hamulec;

● w dzwonek lub inny sygnał ostrze-gawczy.

Światła i odblaski w rowerze mają za za-danie uczynić Cię widocznym/-ą dla in-nych użytkowników drogi po zmroku orazw warunkach złej widoczności. Nie zapo-mnij włączyć oświetlenia roweru przedwjazdem do tunelu, nawet w środku dnia.Bądź widoczny! Jeśli wybierasz się na wy-cieczkę rowerową z przyjaciółmi, pamiętaj,

że liczba pojazdów jadących w zorganizo-wanej grupie nie może przekraczać 15.Dla bezpieczeństwa własnego i innych,jedźcie zawsze jeden za drugim.

Nie wolno:

● przewozić dodatkowych osób na ra-mie, kierownicy, siodełku lub bagażniku –pojazd jest niestabilny i łatwo może sięprzewrócić na drodze, co może być bar-dzo niebezpieczne;

● przewozić na rowerze dziecka do lat7., bez specjalnego fotelika (dodatkowegosiodełka) zapewniającego bezpieczeń-stwo;

● jeździć bez trzymania co najmniej jed-nej ręki na kierownicy oraz nóg na peda-łach;

● chwytać się innych pojazdów orazjeździć zbyt blisko pojazdów transportują-cych ładunki – jeśli ładunek jest źle zamo-cowany, może na Ciebie spaść!

Fot. 28. Aktywny wypoczynek na rowerze to świetna zabawa.Postaraj się, żeby była bezpieczna.

31

Jeżeli jesteś świadkiem wypadku, bezwzględu na to gdzie się zdarzył – pamiętaj,by jak najszybciej wezwać pomoc medycz-ną. Zwykle zawiadamia się albo pogotowieratunkowe albo straż pożarną. Straż należywezwać w przypadku, gdy udzielenie po-mocy wiąże się z koniecznością użyciaspecjalistycznego sprzętu – np. do bez-piecznego wyciągnięcia osoby poszkodo-wanej w wypadku, ugaszenia pożaru, za-bezpieczenia wycieku z cysterny lub bakusamochodu. Jeśli wezwiesz straż pożarną,na miejsce wypadku przyjedzie także karet-ka pogotowia oraz inne potrzebne służby(w zależności od rodzaju wypadku – poli-cja, pogotowie gazowe itd.).

Wzywając pomoc, podajesz następu-

jące informacje:

● miejsce zdarzenia;● rodzaj zdarzenia (wypadek samocho-

dowy, upadek z wysokości, poparzenie,porażenie prądem itd.);

● liczbę poszkodowanych;● stan poszkodowanych (przytomny,

nieprzytomny, duży krwotok itp.);● imię i nazwisko osoby wzywającej po-

moc;● numer telefonu, z którego dzwonisz –

pamiętaj, nigdy jako pierwszy/-a nie odkła-daj słuchawki!

Po podaniu wszystkich informacji na-

leży poczekać na ewentualne dodatko-

we pytania dyspozytora i potwierdzenie

przyjęcia zgłoszenia.

Jeżeli znasz podstawy udzielania pierw-szej pomocy, przed przyjazdem służb ra-tunkowych możesz spróbować pomóc po-szkodowanemu. Jest to szczególnie waż-ne, jeśli ofiara nie oddycha. Jeżeli nie je-steś pewien/-na co zrobić, poszukaj w po-

bliżu osoby, która będzie mogła pomócofierze, a gdy jest to niemożliwe, poczekajna przyjazd specjalistów.

Oto kilka rad, które będą przydatne

w takich sytuacjach:

● ostrożnie podejdź do ofiary od stronygłowy, upewniając się przedtem, że miej-sce, w którym doszło do zdarzenia, jestbezpieczne i nic Ci nie zagraża;

● sprawdź, czy poszkodowany oddy-cha, ma wyczuwalne tętno, czy krwawi –pamiętaj, jeśli ma poważne obrażenia naszyi lub plecach, to nie wolno go przeno-sić, chyba że ratujesz go przed pożarem,wybuchem itp.;

● sprawdź jego reakcje, zapytaj, co sięstało, poproś o podanie imienia;

● sprawdź, czy język, wydzieliny lub ja-kieś ciała obce nie blokują jego dróg odde-chowych – jeśli tak, spróbuj je udrożnić i odchyl delikatnie głowę ofiary do tyłu; czę-sto ten ruch przywraca normalny oddech;

● unikaj bezpośredniego kontaktu z krwią oraz wydzielinami poszkodowane-go, jeśli nie masz pewności, że nie jest no-sicielem groźnej choroby – wiele choróbzakaźnych przenosi się przez kontakt z zakażoną krwią, dlatego (w miarę możli-wości) dla własnego bezpieczeństwa sto-suj rękawiczki jednorazowe;

● dopilnuj, by ranny leżał, okryj go ko-cem lub ubraniami, by nie tracił ciepła;

● jeśli zacznie panikować, staraj się gouspokoić; pamiętaj, że Twoje nerwowe za-chowanie spotęguje jego strach;

● jeżeli poszkodowany jest nieprzytom-ny lub półprzytomny, nie dawaj mu nic dopicia, zakaz ten dotyczy również osóbskarżących się na ból brzucha, ponieważmogą mieć urazy narządów wewnętrz-nych.

32

ABC pierw szej po mo cy

Zranienia

Każda rana wiąże się z ryzykiem zakażenia,dlatego należy ją jak najszybciej opatrzyć, byochronić przed środowiskiem zewnętrznym. W tym celu trzeba ją osłonić materiałem jało-wym lub specjalnym opatrunkiem. Jeżeli w ra-nie tkwi jakieś ciało obce, nie należy go usu-wać, ponieważ może dojść do krwotoku. Nienależy dotykać i przemywać głębokich i krwa-wiących ran. Najlepiej udać się do lekarza.Drobne otarcia i płytkie skaleczenia wystarczyzdezynfekować odpowiednim preparatem, za-łożyć plaster z opatrunkiem lub gazik i umoco-wać go plastrem. Nigdy nie należy używać

waty, ani do przemywania rany, ani do opa-

trunku. Jej włókna mogą pozostawać w ra-

nie i utrudniać gojenie, a ich usunięcie mo-

że być bolesne. Obecnie coraz rzadziej do de-zynfekcji stosuje się wodę utlenioną i spirytussalicylowy, ponieważ mogą one uszkadzaćzdrową skórę. Na rynku są dostępne specjali-styczne preparaty do odkażania ran, które nie-jednokrotnie są dużo skuteczniejsze. Jeśli ichnie mamy, do przemycia rany można wykorzy-stać zwykłą wodę. W czasie opatrywania rannypowinien leżeć lub siedzieć.

W przypadku ugryzienia przez zwierzęta,szczególnie dzikie, występuje duże ryzyko za-rażenia się groźnymi chorobami zakaźnymi,np. wścieklizną. Jeśli to możliwe, dorośli powin-ni schwytać zwierzę i przekazać do przebada-nia. Ranę po ugryzieniu należy przemyć my-dłem (które działa zabójczo na wirus wściekli-zny) i obficie spłukać.

Krwotok zewnętrzny

Jeżeli ofiara wypadku ma krwotok, należy goczym prędzej zatamować, by nie dopuścić doznacznej utraty krwi. Jeżeli rana znajduje sięna kończynie, należy ją unieść do góry. Trzebadość mocno ucisnąć miejsce, z którego wypły-wa krew i przyłożyć jałowy opatrunek orazumocować go za pomocą bandaża. Wiązaniebandaża można zrobić w miejscu krwawienia.Raz założonego opatrunku nie należy zrywać.Jeśli krew będzie przeciekać, powinno się doło-żyć kolejną warstwę i przymocować do wcze-śniej założonego opatrunku. Jeżeli, mimo do-kładania następnych warstw, opatrunek nadalprzecieka – można zastosować opaskę ucisko-wą na tętnicę doprowadzającą krew do uszko-dzonej części ciała. Wymaga to jednak specja-

listycznej wiedzy, więc jeżeli nie masz pewno-ści, czy postępujesz prawidłowo, wezwij po-moc.

W przypadku krwawienia z nosa należy:- usiąść z głową lekko pochyloną do przodu –

odchylenie głowy do tyłu mogłoby spowodowaćspływanie krwi do gardła i wywołać nudności,wymioty, a nawet zachłyśnięcie;

- przyłożyć do nosa gazik lub chusteczkę;- jeśli jama nosa jest niedrożna przez katar,

bądź skrzepy krwi, należy wydmuchać nos, a następnie rozpocząć tamowanie;

- oddychać ustami i nie połykać krwi;- położyć na karku zimy okład – zimno spo-

woduje obkurczenie się naczyń krwionośnych i zmniejszenie krwotoku.

Jeśli krwotok z nosa jest obfity i mimo wyko-nania wyżej opisanych czynności trwa dłużejniż 15-20 minut, a szczególnie gdy pojawił siępo urazie głowy lub szyi i towarzyszą mu zabu-rzenia świadomości – koniecznie trzeba zgłosićsię do lekarza.

Zatrucia

Większość trucizn wywołuje objawy wystę-pujące również przy wielu chorobach i schorze-niach, takie jak: skurcze i ból brzucha, nudno-ści, wymioty, ból głowy, biegunka, gorączka,dreszcze, kaszel, trudności w oddychaniu, pro-blemy z koncentracją, utrata świadomości.Zdarza się więc, że trudno od razu rozpoznaćzatrucie. Pomocne w tym będzie dokładneobejrzenie najbliższego otoczenia osoby zatru-tej. Przystępując do udzielania pomocy należynajpierw przenieść zatrutego w bezpiecznemiejsce i zapewnić dostęp świeżego powietrza.Następnie trzeba sprawdzić, czy poszkodowa-ny oddycha, czy jego tętno jest wyczuwalne i wezwać pomoc medyczną. Jeśli oddycha, alejest nieprzytomny, należy ułożyć go na boku.Jeżeli jest przytomny – trzeba obserwowaćbacznie jego zachowanie, by ocenić stan po-szkodowanego i przekazać informacje służbommedycznym.

Powinno się zabezpieczyć wszystkie przed-mioty i substancje, które znajdowały się w po-bliżu poszkodowanego i przekazać ratowni-kom, co ułatwi ustalenie rodzaju trucizny.

Złamania kości

Typowymi objawami złamań są: ból i obrzęk,zniekształcenie miejsca urazu, ograniczenie

33

ruchów lub niezdolność ich wykonywania,przyjmowanie pozycji oszczędzającej siły. W przypadku złamania otwartego złamanakość przebija skórę, a fragmenty kości widocz-ne są w krwawiącej ranie. Podczas pierwszejpomocy należy ocenić stan poszkodowanego i w razie potrzeby wezwać pomoc medycznąlub (o ile to możliwe) po zabezpieczeniu złama-nia przewieźć poszkodowanego do szpitala.Nie wolno prostować, ani poruszać części cia-ła, w której wystąpiło złamanie, jeśli podejrze-wamy, że stało się to w wyniku urazu. Wszyst-kie czynności należy wykonywać bardzo deli-katnie. W razie złamania otwartego najpierwnależy założyć jałowy opatrunek – zabronionejest wciskanie wystających elementów koścido środka rany. Jak najszybciej trzeba zdjąćposzkodowanemu biżuterię i inne przedmioty,które mogą powodować ucisk przy opuchliź-nie. Do unieruchomienia złamanej kończynymożna wykorzystać np. deskę, zrolowany koc,kij lub laskę. Poszkodowanemu najlepiej niepodawać nic do picia, ani do jedzenia, ponie-waż może on wymagać operacji w znieczule-niu, a przed takim zabiegiem nie wolno przezjakiś czas jeść ani pić.

Oparzenia

Oparzenia powstają na skutek zetknięcia sięz gorącym płynem lub parą, kontaktu z ogniemlub pod wpływem działania promieni słonecz-nych, energii chemicznej lub elektrycznej. Sąuszkodzeniami skóry i leżących pod nią tkanek,ale obrażenia mogą być na tyle ciężkie, że wy-stąpią zaburzenia całego organizmu. Pierwszaczynność pomocy przedmedycznej polega naprzerwaniu kontaktu poszkodowanego ze źró-dłem oparzenia. Jeśli oparzenie jest wynikiempożaru, poszkodowanego trzeba przenieść w bezpieczne miejsce, ugasić dokładnie jegoubranie i udrożnić drogi oddechowe. Odzieżnależy delikatnie zdjąć, jednak nie wolno zry-wać z ciała przyklejonych i zwęglonych frag-mentów ubrań. Poparzoną powierzchnię ciałanależy schładzać przez co najmniej 15-20 mi-nut zimną wodą lub lodem, by zapobiec po-wstaniu głębokich oparzeń, a jednocześniezmniejszyć ból. Jeżeli poparzona została nie-wielka powierzchnia ciała, po schłodzeniu i osuszeniu rany można przyłożyć jałową gazęi zabandażować. Przy rozległych oparzeniachnależy unikać wychłodzenia poszkodowanego,

na rany można przyłożyć jałowe opatrunki lubschładzać je wilgotnymi czystymi chustamibądź prześcieradłami. Osoba poparzona po-winna mieć zapewniony spokój oraz dostać dopicia dużą ilość płynów, np. chłodną wodę.Oparzeń nie wolno smarować masłem, ma-

ściami czy gencjaną. Nawet w przypadku nie-wielkich oparzeń lepiej poradzić się lekarza.Przy oparzeniach rąk należy jak najszybciejzdjąć całą biżuterię – o ile nie pojawiły się pę-cherze i obrzęk. Lekkie poparzenia słonecznezłagodzi okład np. z jogurtu, zsiadłego mlekaczy kefiru. Jeśli jednak pojawiają się silne pie-czenie, widoczna opuchlizna, silna gorączka,pęcherze z wyciekającym płynem – koniecznajest wizyta u lekarza. Tym bardziej, że tego typuoparzeniom może towarzyszyć bardzo groźnyudar słoneczny!

Omdlenia

Omdlenie jest krótkotrwałą i przemijającąutratą przytomności, spowodowaną chwilowymzmniejszeniem ilości tlenu dostarczanego domózgu. Z reguły nie jest niebezpieczne, chybaże często się powtarza. W takim przypadku na-leży jak najszybciej skontaktować się z leka-rzem. Z utratą przytomności wiąże się ryzykoupadku, który może być groźny. Dlatego, gdymamy objawy poprzedzające omdlenie, tj. za-wroty głowy, mroczki przed oczami, uderzeniegorąca, nudności – lepiej usiąść lub na chwilęsię położyć. Jeśli w Twojej obecności ktoś za-słabnie, powinieneś/-aś:

● wyprowadzić lub wynieść go na świeżepowietrze;

● ułożyć go na plecach;● udrożnić jego drogi oddechowe, czyli od-

chylić jego głowę do tyłu i sprawdzić, czy oddy-cha;

● unieść jego nogi do góry.Jeśli poszkodowany po chwili nie odzyska

przytomności, konieczne jest wezwanie pogo-towia. Pamiętaj, by osoby omdlałej nigdy nieszarpać i nie klepać po twarzy. Nie wolno takżezadawać bólu, oblewać wodą, wlewać płynówdo ust, wpychać jedzenia czy leków!

Użądlenia

Jeżeli dojdzie do użądlenia przez owada:● należy dokładnie usunąć żądło szczyp-

czykami lub pęsetą (nie wyciskać), jeśli zostałow ranie;

34

● należy zdjąć biżuterię – jeśli pojawi sięopuchlizna, będzie to utrudnione lub niemożli-we;

● powinno się zdezynfekować miejsce użą-dlenia i przyłożyć zimny okład, np. z kosteklodu owiniętych materiałem.

Jeżeli osoba użądlona nie jest uczulona najad owadów, zaczerwienie i obrzęk po użądle-niu powinny zacząć znikać po kilku godzinach.Jeżeli poszkodowany jest uczulony, a owad za-atakował okolice ust, języka lub gardła albo gdydoszło do użądlenia przez wiele owadów, jegożycie może być zagrożone. Jeśli wystąpi reak-cja uczuleniowa: wysypka, duszność, zaburze-nia oddychania, pomóż użądlonemu jak naj-szybciej zażyć leki przeciwuczuleniowe – powi-nien je mieć przy sobie. Niezwłocznie należywezwać pomoc medyczną.

Porażenie prądem

Osobę porażoną trzeba natychmiast rato-wać. Przede wszystkim należy odciąć źródłoprądu. W tym celu powinno się wyłączyć bez-pieczniki (wykręcić „korki”) albo wyciągnąćwtyczkę z gniazdka. Nie wolno dotykać po-szkodowanego przed wyłączeniem napięcia,gdyż samemu można zostać porażonym. Jeślijest problem z wyłączeniem prądu, można od-sunąć od poszkodowanego urządzenie eklek-tyczne za pomocą przedmiotu, który nie prze-wodzi prądu, np. drewnianego kija od szczotki.Jeżeli porażony stracił przytomność, należy na-tychmiast sprawdzić, czy oddycha, a jeśli nie,rozpocząć sztuczne oddychanie. Jeżeli nie jestwyczuwalne tętno, konieczny będzie dodatko-wo masaż serca. Czynności te powinny wyko-nać osoby dorosłe. Każdorazowo przy poraże-niu prądem należy wezwać pogotowie ratunko-we, ponieważ nawet jeśli porażony jest przy-tomny, jego zdrowie może być poważnie zagro-żone. Poszkodowanego nie wolno zostawiaćsamego, pozostawiać go leżącego na plecach,czy podkładać czegoś pod jego głowę. Najle-piej ułożyć go w pozycji bocznej bezpiecznej,zwanej inaczej ustaloną.

Aby to zrobić, należy:

1. zdjąć okulary poszkodowanemu (jeśli są)oraz sprawdzić, czy w kieszeniach nie maostrych i twardych przedmiotów, które mogłybyspowodować uraz podczas zmiany pozycji;

2. klęknąć przy nim, z prawej lub z lewej stro-ny – nie ma znaczenia, na którym boku go uło-żymy (uwaga! Kobietę w ciąży należy ułożyćwyłącznie na lewym boku);

3. ułożyć go na plecach z wyprostowanyminogami;

4. rękę poszkodowanego, znajdującą się bli-żej Ciebie, ułożyć pod kątem prostym do jegotułowia, a następnie zgiąć w łokciu tak, abydłoń skierowana była ku górze;

5. złapać za drugą dłoń rannego i przełożyćjego rękę przez klatkę piersiową, wkładającdłoń (grzbiet dłoni) pod policzek poszkodowa-nego po stronie, po której klęczysz;

6. przytrzymując przyciśniętą dłoń poszkodo-wanego do policzka, swoją drugą ręką chwycićjego za nogę powyżej kolana i zgiąć ją tak, bystopa pozostała na podłożu;

7. pociągnąć za zgiętą w kolanie nogę, obra-cając poszkodowanego na swoją stronę – niewymaga to dużej siły, gdyż zadziała metodadźwigni;

8. po obróceniu, ułożyć leżącą na górze nogęposzkodowanego tak, aby biodro i kolano byłyzgięte pod kątem prostym;

9. odchylić głowę poszkodowanego do tyłu,aby poprawić drożność dróg oddechowych i uła-twić mu oddychanie;

10. sprawdzić czy prawidłowo oddycha i kon-trolować jego stan.

Osobę ułożoną w pozycji bezpiecznej możnaprzykryć kocem. Trzeba też pamiętać by co ja-kiś czas sprawdzić, czy ręka, na której leży nierobi się chłodna – mogłoby to oznaczać zbytduży ucisk na nią i utrudnione krążenie. W ta-kim przypadku można np. przełożyć rannegona drugi bok. Niezależnie od tego, na jednymboku poszkodowany nie powinien leżeć dłużejniż 30 minut.

35

112 uniwersalny telefon alarmowy999 pogotowie ratunkowe

998 straż pożarna997 policja

ZAPAMIĘTAJ TELEFONY ALARMOWE

Wakacje to czas wypoczynku i zaba-

wy. Nie zapominaj jednak o bezpie-

czeństwie! Niezależnie od tego, czy

przebywasz w gospodarstwie czy poza

nim, staraj się przewidywać sytuację

i unikaj kłopotów. Nie bądź też obojęt-

ny/-a na niebezpieczne zachowania

Twoich rówieśników. W razie potrzeby

zwróć im uwagę. Nie bój się zareago-

wać! Chcąc chronić zdrowie innych,

postępujesz właściwie!

Proponujemy Ci ciekawą grę w poszuki-wacza zagrożeń i niebezpieczeństw. Po-proś o pomoc nauczycieli – w szkole lubna wakacjach. Wyszukajcie miejscaszczególnie niebezpieczne dla Waszegozdrowia, a także zdrowia Waszych rodzin i innych mieszkańców wsi.

Stwórzcie mapkę terenu, na którym ak-tualnie przebywacie, a następnie opiszcielub naszkicujcie na niej zagrożenia wokółWas. Mogą to być np.:

● odkryte, nieogrodzone zbiorniki;● otwarte studnie;● niezakryty zbiornik z gnojowicą, dół

z wapnem;● niezabezpieczone doły po wyrobi-

skach piachu i żwiru;● niezabezpieczone wykopy budowla-

ne i wodociągowe;● odsłonięte kable instalacji elektrycz-

nej, np. w domu, w budynkach gospodar-czych, na ulicy;

● złamane słupy elektryczne, zerwaneprzewody eklektyczne;

● niezabezpieczone stacje do rozdziałuenergii elektrycznej oraz stacje uzdatnia-nia wody;

● porozrzucane bezładnie ostre narzę-dzia i maszyny z ostrymi elementami;

● niewłaściwie przechowywane nawozyi środki ochrony roślin;

● nielegalne wysypiska śmieci, np. w le-sie, wokół kąpielisk, w rowach przydroż-nych;

● niezabezpieczone zbiorniki z benzy-ną i olejem napędowym;

● niebezpieczne przejścia przez drogę,mostki i kładki nad kanałami, rowami me-lioracyjnymi, rzeczkami;

● drzewa grożące złamaniem i przy-gnieceniem;

● nieogrodzone pastwiska dla zwierząt;● niezabezpieczone ruiny oraz budynki

i obiekty grożące zawaleniem;● niestrzeżone kąpieliska.

Możecie zrobić np. wystawę w klasie zeswoich prac. Swoje obserwacje możecietakże pokazać rodzicom i poprosić, byusunęli zagrożenia, jeśli są one na tereniegospodarstwa. Rodzice mogą zwrócić sięnp. do sołtysa, miejscowej policji lub stra-ży, o usunięcie zagrożeń z okolicy, w którejmieszkasz. Im więcej osób dostrzeże pro-blem, tym więcej zaangażuje się w jego li-kwidację. Pamiętaj, że wszyscy powinnidołożyć starań, by praca i życie na wsi byłybezpieczne!

36

Czas na za ba wę!