tmmob

makina mühendisleri odası

HAVUZKONFERANSI

BİLDİRİLER KİTABI

20 ŞUBAT 1999

İSTANBUL

MMO Yayın No: 214

tmmob

makina mühendisleri odası i

Sümer Sok. No: 36/1-A Kızılay/ANKARATel : 0 312-231 31 59-231 31 64Faks : 0 312-231 31 65

MMO Yayın No : 214

ISBN : 975-395-293-7

Bu kitabın yayın hakkı MMO'ya aittir.

Kitabın hiç bir bölümü değiştirilemez, alıntı yapılamaz.MMO'nun izni olmadan kitabın hiç bir bölümü elektronik, mekanik

fotokopi vs. yollarla kopye edilip kullanılamaz.

Dizgi : MMO İstanbul ŞubeBaskı : Yapım Tanıtım Yayıncılık San. Ve Tic. Ltd. Şti.Tel : 0 212 216 51 49-50 Faks: 0 212 213 91 63

tmmobmakina mühendisleri odası

Makina Mühendisi Ümit ÜLGENMAKİNA MÜHENDİSLERİ ODASI

İSTANBUL ŞUBESİ BAŞKANI

Elektrik Mühendisi Ethem ERKOÇUHE UYGALAMALI

HAVUZ ENSTİTÜSÜ DERNEĞİ BAŞKANI

MAKÎNA MÜHENDİSLERİ ODASI

HAVUZ KONFERANSI AÇILIŞ KONUŞMASI

Suyun insan ve tüm canlıların yaşamındaki önemini hepimiz yakından bilmekteyiz. Son yıllarda,ekolojik dengenin bozulması ile sağlıklı su kaynakları azalmış ve kirlenmiştir. Sanayi yatırımlarınınartması doğal dengeyi bozarken, teknolojideki gelişmeler aynı zamanda çevre kirliliğini azaltmayıamaçlamaktadır. Sanayileşme, kentleşme, uydu kentlerin oluşumu, metropollerin ortaya çıkması,çarpık yapılaşma doğal yüzme ortamlarını azaltmış ve bu yeni yaşam ilişkilerinden ortaya çıkanihtiyaçlar insanların suyla buluşmasını teknolojininde katkısı ile farklı ortamlarda sağlamıştır. Herboyutta yüzme havuzları, aqua parklar, su oyunları, masaj havuzları en somut örneklerdir.

insan sağlığı ve can güvenliği ile yakından ilgili olan yüzme havuzları; tasarımından, yapımına,işletmesine kadar tüm aşamalarında standartlara uygun yapılmalıdır. Standartlara uygun havuzyapmak teknik ve etik vazgeçilmez bir zorunluluktur. Sağlıklı yüzme ortamlarının yaratılmasınınvazgeçilmez diğer bir koşuluda her aşamada kontrol edilmesidir.

Ülkemizde hızla yaygınlaşmakta olan havuzlar, insan sağlığını ve can güvenliğini yakındanilgilendirmesine rağmen, hiç bir kurum tarafından kontrol edilmemektedir.

Tüm etkinliklerinde kamu yararını ön planda tutan, kuruluş amaçlarından birininde ülke kaynaklarının,halkın ve insaniliğin çıkarları doğrultusunda kullanımını bilimsel esaslara uygun olarak sağlamakolan, TMMOB ve odamız MMO ülke genelinde yaygın örgütlenmesi, bağımsız demokratik yapısı ilebu alanda da kontrol mekanizmasını oluşturabilir, ilk aşamada yasal olarak odamızın görevi olanproje vize uygulaması, havuz projelerinde uygulanabilir. Bu konuda önümüzdeki aylarda, UHE ileyapacağımız toplantılarla daha somut önerileri değerlendirip hayata geçireceğimize inanıyorum.

UHE ile birlikte düzenlediğimiz, konusunda uzman mühendis, akademisyenlerin konuşmacı olarakkatıldığı bu konferansta Yüzme havuzları yapımının tüm aşamalarında yeni teknolojiler, mühendislikçalışmaları tanıtılacak, özellikle uygulamaların var olan standatlara uygun yapılması görüşülüptartışılacaktır.

Uygulamalı Havuz Enstitüsü'nün katkısı ile düzenlediğimiz bu konferasın diğer bir özelliğide Havuzkonusunda ilk kez Üniversite'lerden de konuşmacıların bildirileri ile katılması oldu. Bu işbirliğiningeliştirilerek devam ettirilmesinin, sektöre ve ülke ekonomisine katkısı olacağına inanıyorum. Emeğigeçen herkese odamız adına teşekkür ediyorum.

Ümit ÜLGENTMMOB MMOİstanbul Şube Başkanı

Değerli Meslektaşlarım,

Havuz Konferansının düzenlenişini ve elinizde tuttuğunuz bildiriler kitabıTürkiye için bir ilktir. Önemli bir konuda; bir meslek odası (TMMOB MakinaMühendisleri Odası İstanbul Şubesi) ile sektörel derneğin (Ulusal HavuzEnstitüsü) ortak çalışması ve dayanışmasının sonucu güzel bir çalışmanınortaya çıkmış olmasıdır. Pek çok makina mühendisinin iş edindiği havuz /sektörünün gelişimine katkı verdiği için odayı kutluyor ve birlikte yeni işlerbaşarabilmenin yollarını bulacağımıza inanıyorum. Bu çalışmayı tekrarlamasıgereken bir başlangıç sayıyorum. Ticari kaygıların ötesinde, aklı ve bilimirehber almış derneğimiz ile, üyelerimizin önemli bir kısmını oluşturduğu, geneyıllarca aklın, bilimin ve kamu yararının temel ilke edinildiği MMO İstanbulŞubesi organizasyonunun sektörümüze önemli katkılar sağlayacağınıdüşünüyorum.

Elimizdeki bu kitapta konularının uzmanlarınca hazırlanmış pek çok bildiri var.bu haliyle, havuz konusunda çalışan ve araştırma yapanların yararına bir ibaşvuru kaynağının oluştuğunu düşünüyorum. Çalışmalara öncülük edenMMO İstanbul Şube Başkanı Sayın Ümit ULGEN ve değerli yönetim kuruluüyelerine, Bildirileri ile katkı koyan uzmanlara ve tüm emeği geçenlere UHEYönetim adına teşekkür ediyorum.

Kendi yapımıza, en büyük başarıları ülkemize birlikte tattırmak dileklerimlesaygılarımı sunuyorum.

Ethem ERKOÇUHE Başkanı \

10

tmmobmakina mühendisleri odası

Bu bir MMO yayınıdır. MMO, bu makaledeki ifadelerden,fikirlerden ve toplantıdan çıkan sonuçlardan ve basımhatalarından sorumlu değildir.

YÜZME HAVUZU TEKNİĞİ YAPIM VEKONTROL TEKNİK ŞARTNAMESİÖNERİSİ MEKANİK-ELEKTRİK(GENEL KULLANIMLI HAVUZLARİÇİN)

Elektrik Mühendisi Ethem ERKOÇUHE Yönetim Kurulu Başkanı

MAKİNA MÜHENDİSLERİ ODASI

BtLntRINO:!1 1

YÜZME HA\VZV TEKNİĞİYAPIM ve KONTROL TEKNİK ŞARTNAMESİ ÖNERİSİ

MEKANİK-ELEKTRİK(GENEL KULLANIMLI HAVUZLAR İÇİN)

Ethem ERKOÇ Elektrik MühendisiL HE Yönetim Kurulu Başkanı

İÇİNDEKİLER:1. ÖZET2. HESAPLAMA VE PROJELENDİRMEYE İLİŞKİN HUSUSLAR3. YAPIMA İLİŞKİN GENEL HUSUSLAR4. BİTİME (TESLİME) İLİŞKİN HUSUSLAR5. KONTROL EDİLECEK BAZI SONUÇ DEĞERLERİ6. HAVUZ MONTAJI VE UYGULAMA

A. İNŞAA ELEMANLARI VE UYGULAMAB. BİTİŞ ELEMANLARI VE UYGULAMAC. HAVUZ TESİSATI VE UYGULAMA

7 HAVUZ SUYU HAZIRLIK TESİSİ EKİPMANLARI8. DİĞER TESİSAT9. ELEKTRİK TESİSATI VE UYGULAMA

I. ÖZET: Esas itibariyle her havuz kendine özgü mimari ve kullanım amaçlarına sahiptir.Talepleride doğal olarak bunlar belirler. İşte buradaki temel amaç; yüzme havuzu yaptırmayıplanlayan kişi ve kurumların gerek projelendirme, gerekse yapım ve malzeme seçimi aşamalarıiçin oluşturacakları teknik şartnamelere yol gösterici genel bir çerçeve oluşturmaktır Havuzailişkin ilk tasarımdan hesaplamaya, projeye, malzeme seçimine ve uygulamaya kadar konularıher yapılacak olan havuzun doğal aşamaları arasındadırlar. Mimari ve statik projeleri bir tarafabırakırsak, havuzun elektrik-mekanik tesisatının planlanması ve yapımına ilişkin tercihler, he-saplamalar, tablolar, alternatifler, malzemelere ilişkin bilgiler hatta havuz tekniğine ait özellikleseçim ve hesaplamalarda önemli olabilecek bilgilere burada yer verilmiştir. Bütün bunlar yapılır-ken yalnızca en güncel ve yüksek teknik esas alınmış ve her şey mevcut talimatlar içinde değer-lendirilmiştir.

2. HESAPLAMA VE PROJELENDİRMEYE İLİŞKİN HUSUSLAR:Hesaplama ve projelendirmeye ilişkin temel elemanların seçiminde ve ölçümlendirilmesinde aşa-ğıdaki verilmiş bilgi, tablo ve formüller esas alınır. Burada belirtilmeyen konular içinUHE-I nolu talimatına başvurulur.2.I. SU HAZIRLIK PROSESİ:2.1.1. Flokulasyoıı + Filtrasyon + Klorlama (Burada temel olarak bu proses temel alınacaktır.)2.1.2. Flokulasyon + Filtrasyon + Klor - Klordioksit2.1.3. Flokulasyon + Filtrasyon + Ozonlama + Aktif kömür taneli filtrasyon + Klorlama

13

2.2. HESAPLAMA.Makine ekipman miktar ve ölçümlendirmede her ana eleman için devamında vereceğimizyöntem ve değerler referans alınır. Bu değerler UHE-1 nolu talimatta da yer almakta-dır.

2.2.1. Filtre tesisi: seçimlerde aşağıdaki hususları göz önüne alınız.2.2.1. 1. Filtre tesisi kapasiteleri:Hesaplama aşağıdaki tabloya göre havuz tiplerine bakılarak yapılır.

Havuz Tipi

Allama havuzu

Derin havuzlar

Sığ h;ıvu/lar. derinliği değişenlıavu/lar

Su atraksiyonu olan havuzlar

Ka>dırak havuzları

Çocuk hanızla rı

Ayak yıkama havuzu

Küçük havuz

Masaj havuzları (Müstakil)

Masaj havuzları (kombine kullanım)

Terapi ha\"uzları

Soğuk su (Şok) havuzları

Su derinliği

(m)

> 3.40

>1.35

0.6-1.35

0.6- 1.35

1.0- 1.35

<0.5

0.10-0.15

< 1.35

< 1.0

<1.0

< 1.35

1.10-1.5

Sirkülasyon debisi Q

(m3/h)

0.222 A/k

0.222 A/k

0.37 A/k

0.37 A/k + 6 P

her kaydırak için (0.37 A /k) + 35. en az 60

A/k

V

0.25 V

15 V

20 V

V

V

2.2.1.2. Filtre tesislerinin ölçümlendirilmesi:2.2.1.2.1. Tek tabakalı filtreler veya muadili olarak TSE 737 su Filtresi.Tek tabakalı kum filtresinin; tabaka yüksekliği tanecik grubu ve filtre hızı için Tablodakideğerler geçerlidir. TSE 737 'de belirtilen su filtreleri bu iş için ölçü alınabilir. Bu değerler içinbakınız TSE 737

TEK TABAKALI FİLTRELER İÇİN TANECİK GRUBU TABAKA YÜKSEKLİĞİ -FİLTRASVON HİZİ

Tanecik Grubu

Tabaka Yüksekliği (*)Bırakılacak boşluk

Filtre Hızı (•)a)Tallı sular içinbideniz \c luzu>20<)0 mg/l olansular için

Birimmm

mm

m/h

Açık Filtreler Kapalı Filtreler0.50'den 1.0 'e kadar veya0.71'den 1.25'e kadar veya

1.0'den 1.6'e kadar

>0.9 | âl .2Filtremateryal yüksekliğinin %25'i + 0.2 m'denfazla

<12 <3()<2O

l*»Mineralli sular için Filtre hızı ve Tabaka yüksekliği denenerek bulunur

2.2.1.2.2. Çok tabakalı filtreler

14

Çok tabakalı filtrelerin tabaka yüksekliği tanecik grubu ve filtre hızı için aşağıdaki tablodakideğerler geçerlidir.

ÇOK KATLİ FİLTRELERFİLTRE HIZI

İÇİN TANECİK GRUBU-TABAKA YÜKSEKLİĞİ ve

Tanecik Grubu 'Filtre alt materyal tabakası:DİN 1%23'e göre Kum

Filtre üst Materyal tab.Anthrazitkömür, Pomza/LavKum tabakası yüksekliğiAntrasit yüksekliğiBırakılacak boşluk

Filtre hızra)Tatlı sular içinb)Deniz ve tuzu>2000 mg/lolan sular için

Birimmmmm<>

mm

mmm

m/h

Açık Filtreler Kapalı Filtreler

a) 0.4 'den 0.8 'e kadarb)0.63'den 1.0'e kadarc) 0.71'den 1.25'e kadara) 0.8'den 1.6'a kadarb) 1.4'den 2.5 'a kadar

>0.6>0.4Filtre toplam materyalyüksekliğinin % 25'i +0.2 m'den fazla

<15<8

>0.6>0.6Filtre toplam materyalyüksekliğinin % 25'i +0.2 m'den fazla

<50<20

Tablodaki materyaller; sadece, işletme şartlarında sağlığı etkileyecek ve hazırlama vedezenfeksiyonu bozacak konsantrasyonda maddeler yaymadıkları deneyle ispatlanırsakullanıiabilinirler.Not: Tabaka yüksekliği verilerinde destek tabakası dikkate alınmamıştır. Bunun için üreticifırına verilerine dikkat ediniz.

2.2.1.2.3. Filtre kazanı ve donanımlarının malzemesiMinimum 2.5 bar (İşin niteliğine bağlı olmak üzere daha yüksek basınçda çalışacak kazanlar vedonanımları istenebilir.) basınca dayanıklı olmak üzere kazan ve donanımları aşağıdaki malze-melerden seçilir.

-Beton,-Çelik(Paslanmaz-Kaplama veya boyalı).-Polyester-Plastik Madde-Bronz, kızıl döküm

Tercihlerde korozyondan korunma ölçüsü; suyunniteliğine sıcaklığına (varsa) ozon miktarına görebelirlenir

2.2.1.3. Ters yıkama: Her iki filtre grubu için ters yıkama hızı 50-60 m/h. ve yıkama suyumiktarı 6m3/m2 alınacaktır.

2.2.2. Pompa:2.2.2.1. Ölçümlendirme: Rezerv depodan başlayarak havuz girişlerine kadar ki tüm akış ala-nındaki ve ilave işletme kayıplarını (Filtrasyon ve ters yıkama sırasında optimum sonuçlan sağ-lamak koşuluyla) karşılamak üzere, hesaplanmış su akışını sağlamalıdır. 1P54

'Aynı harflerle gösterilen tanecik grupları kombine edilecektir.2Tabaka yüksekliği ve filtre hızı mineralli sular için denenerek bulunur.

15

2.2.2.2. Malzemt seçimi:Pompalar

On filtre

Pompa Gövdesi

Pompa mili

Çark

Dış kiibı

-Pik döküm.-Bronz döküm.-Plastik malz

-Korozyona dayanıklı kaplaması olan alaşımsız Çelik-Paslanmaz çelik

-Bronz döküm.-Sentetik malzeme-Pik döküm

-Korozyona dayanıklı kaplaması olan Alaşımsı/ Çelik-Plastik Malz.-Pik Döküm-Paslanmaz Çelik-Bronz döküm.

2.2.3. Su kontrol ve ayar üniteleri: Su parametrelerindeki değişimi izlemek ve kontrol etmekiçin su kontrol ve ayar üniteleri kullanılır. Cihaz; doğrudan havuzdan ve su yüzeyinin 30cm. al-tından alınan numune suyunu elektro-kimyasal Klor-pH-Redox elektrotları ile ölçen, değerleriokunabilir şekilde sayısal veya analog olarak gösterebilen, uyarıcı arıza ve ikaz donanımlarınasahip, ayarlanan sınırlar dahilinde dozaj tesislerini veya başkaca cihazları harekete geçirip durdu-rabilen, kolayca ayar ve kontrolleri yapılabilen bu cihaz sisteme eklenir.

2.2.4. Dozaj tesisleri: Kullanılacak kimyasal malzemenin türüne göre seçilmiş olmalı, su kontrolve ayar üniteleri ile birlikte çalışabilmeli, ayarlanabilmeli, dozaj rejimi yapılan ayar doğrultusun-da düzenli olmalı ve kapasite olarak optimum ölçülerde seçilmelidir.

2.2.4.1. Flokulant (Topaklayıcı) dozaj tesisi: Aşağıda belirtilen kimyasalların dozajına elve-rişli olan tesis, ayarlanabilir dozaj pompası, min 2.5 bar, kimyasal kabı ve bağlantıları, pompa-dan hemen sonra ve filtreden önce tesisata kolayca temizlenebilir bir enjektör vasıtası ile veril-mesi planlanmalıdır. Kapasite seçiminde proje aşamasında kimyasal malzeme üretici verileri vefiltre üretici verileri dikkate alınmakla birlikte, Im3 su akışı için 1-5 mi flokulant dozajı yapıla-cağı referans alınmalıdır.Dozaj pompalan ile verilmesine müsaade edilen topaklayıcı kimyasallar:a) Alüminyum sülfatb) Alüminyumklorür-hexahidratc) Sodyum alüminatd) Alüminyumhidroxiklorüre) Alüminyumhidroxikloridsülfatf) Demir (lll)-klorid-Hexahidratü) Demirkloridsulfath) Demir (111 )-sülfatOzon vb flokulantların kullanımı için farklı düzenekler gereklidir.

2.2.4.2. pH dozaj tesisleri:2.2.4.2.1. pH düşürücü dozaj tesisi: Aşağıda belirtilen kimyasalların dozajına elverişli olantesis, ayarlanabilir dozaj pompası, Min 2.5 bar, kimyasal kabı ve bağlantıları, filtreden sonratesisata bir enjektör vasıtası ile verilmesi planlanmalıdır. Kapasite seçiminde proje aşamasındakimyasal malzeme üretici verileri dikkate alınmakla birlikte, seçilecek klor dozaj tesisine denkveya I 5 katına kadar kapasite referans alınmalıdır. Havuzda kullanılacak suyun özellikleri (Asitkapasitesi) dikkate alınmak durumundadır.

16

2.2.4.2.2. PH yükseltici dozaj tesisi: Genel havuzlarda tavsiye edilir. Bunda; pH yükselticikimyasalın tesisata enjeksiyonu için temizlenebilir enjektör kullanımı zorunludur.pH ayarlayın kimyasallar:a) Kostik sodab) Sodyum karbonat (Soda)c) Sodyum bikarbonatd) Sodyumbisülfate) Tuzruhu (asidi)0 Sülfürik asit

2.2.4.3. Klor dozaj tesisleri: Aşağıda belirtilen kimyasalların dozajına elverişli olan tesis,ayarlanabilir dozaj pompası, Min 2.5 bar, kimyasal kabı ve bağlantıları, filtreden sonra tesisatatemizlenebilir bir enjektör vasıtası ile verilmesi planlanmalıdır. Kapasite seçiminde az veya fazlaklor dozajından kaçınmak için, klor ihtiyaca göre dozlanmalıdır. Klor cihazlarının kapasitesiaşağıdaki esaslara göre belirlenmelidir.Kapalı havuzlar için: 2 gr CI2/ 1 m3 temiz suAçık havuzlar için : 10 gr CI2/ 1 m3 temiz su referans alınmalıdır.Klorlar: UHE-I ve muadili (TSE 11899, DİN 19643/84-97) talimatlarda genel kullanımlı yüz-me havuzlarında kullanılabilecek klor türleri yalnızca inorganik klor ve klor bileşikleri olup aşa-ğıdaki listede bunlar belirtilmemiştir. Gene bu talimatlar dezenfeksiyon için yalnızca bu malze-melere müsaade etmektedir.a) Sodyum hipoklorit.b) Kalsiyum hipoklorid en az %65 Ca(C10)2 ve %5-10 konsantrasyonlu çözeltiDiğer dezenfeksiyon metotları kullanıldığında dozaj tesisi gerekmez. Bunun yerini yeni cihaz vedüzenekler alır. Bunlar:a) Klor gazıb) Klor-Klordioksit metoduc) Kullanım yerinde NaCl elektrolizi ile sodyum hipokloridd) Kullanım yerinde NaCl elektrolizi ile klor gazı

2.2.5. Rezerv (Denge) depo: Rezerv depo hesaplanmasında aşağıdaki yöntem uygulanır.Suyun yüzeyden sürekli olarak taşmasını garanti etmek için su miktarındaki düzensizlikleridengeleyecek bir depo olmalıdır. Yüzücülerin taşırdığı, sirkülasyon debisi miktarından dolayıolan taşma -ve ters yıkama suyu rezerv depoda toplanır. Hacmi aşağıdaki denklemlerdenbelirlenir

V D e n g e deposu toplam hacmiI' = (•',.+ J '„. +1 '„ y ı •: Yüzenlerin taşırdığı su hacmi. m3 (Kişi başına orlalaına 0.075 m" alınır.)I', = 0 075- A/a v w'- Dalgalanmalar ve sirkülasyon nedeni ile taşan su hacmi, m?

y y H • Filtre ters yıkaması (temizliği) için kullanılan (depolanan) su hacmi. m3I „ = 0,052 • A • 10 ' A : Havuzun su alanı. m2l'H = 6 • A... <* '• Kişi başına su alanı. m2 (tablo 8)

Q : Sirkülasyon debisi. m3/h/: Taşma kanalının uzunluğu, mA F: Filtre kesit alanı. m2

Denge deposu, içerisinde düzenli bir akış olacak şekilde yapılmalıdır. Yapılan hesap dengedeposunda bulunması gereken en az su miktarıdır. Denge deposundaki su eksilmeleri en çok 2

17

jsaatte otomatik olarak takviye yapacak bir düzenekle karşılanmalıdır. VH hesabında birdenfazla filtre bulunan tesislerde her bir filtrenin ters yıkama işleminin farklı zamanlardayapılabileceği dikkate alınarak, tüm filtre tesisi kesit alanı yerine en büyük filtrenin (Bir tesisteparalel çalışan filtrelerin farklı tip ve ölçülerde olmaması gereklidir.) kesiti A /.-. olarak alınır.Filtrelerin ters yıkama zamanları denge deposundaki eksilen suyu tamamlanma zamanından kısaolamaz. Denge deposunda suyun bitmesi ve pompaların susuz çalışması emniyetli bir düzenekile engellenmelidir

2.2.6. Tesisat ve diğer su akış elemanları: <Suyun havuz içine giriş ve çıkışı; suyun havuz içinde her noktada değişimini sağlayacak şekilde \:

düzenlenmelidir. Bu hareket, su içindeki dezenfektan maddelerin karışımını ve kirliliklerindevirdaime katılmasını temin eder. Bunun için havuz yüzeyinin her 6-8 m2'si için bir beslemeelemanı düşünülmelidir Besleme nozul veya paletleri iyi bir karışım için tercihen havuz tabanınayerleştirilmelidir. Tabana yerleştirilen beslemeler suyu tabandan yüzeye doğru diyagonal birşekilde dağıtmalı ve ağızlar 2mSS basınç oluşturacak büyüklükte planlanmalıdır. Havuz içindekibeslemeler yatay yönde duvardan ise, besleme ağızları (Dikdörtgen havuzlarda) havuzun uzunkenarına şaşırtmalı olarak yerleştirilir. Beslemeler arası açıklık en çok uzun kenarın 1/3 ü kadarolabilir Diğer durumda havuz kenarı boyunca eşit mesafeli olarak yerleştirilir. Beslemelerinkonumu havuz derinliğinin yaklaşık yarısı olmalıdır. Atlama havuzlarında 2 sıra besleme ıkonulmalı, I. sıra yüzeye, 2. sıra tabana derinliğin 1/3 ü kadar mesafelendirilmelidir. Pompa j\emiş hatları 1.0-1.5 m/s.' yi aşmamalı ve kesinlikle vakum oluşturmayacak şekilde tesisedilmelidir. Basma hatlarında ise 2.5 m/s. hız sınırı aşılmamalıdır. Pompa seçiminde dengedeposundan besleme nozullarına kadar ki tüm kayıplar dikkate alınmalıdır. Suyun temizliğininsağlanması için havuzun tüm çevresinde taşma kanalları inşa edilmeli ve yüzeyden taşan sularınmiktarı toplam sirkülasyona göre mümkünse % 100, en az %50 olmalıdır. İstisna olarak dalgahavuzlarında dalganın çalıştığı anlarda tüm kapasitenin alıkonulması gerekir. Dikey taşmagiderleri hesabında su hızı en fazla 0.75 m/s alınmalıdır. Taşma ana arterlerde eğime görealınması gereken boru su hızları şöyledir:

o/ ı e I o/ •> 1

U. / J | I.VJ I

3. YAPIMA İLİŞKİN GENEL HUSUSLARYapım aşamasında aşağıdaki genel hususlar dikkate alınır.1 Yapılmasj istenen yüzme havuzu tesisi inşasında hazırlanmış projeler, detaylar, metrajlar ve

özel teknik şartnameler esas alınır. Yüklenici tüm aşamalarında bunlara uyar.2 Sözleşme ekleri;

A Projeler, detaylar.B Özel Teknik Şartnamelerc Metrajlar. <fD UHE (Ulusal Havuz Enstitüsü genel havuz talimatı "Yüzme ve Yıkanma Havuzu y

Suyunun Hazırlanması ve Dezenfeksiyonu" aralık 1995) talimatı.E Bayındırlık bakanlığı şartnameleri.F TSE Standartları.G İlgili kurum ve kuruluşlarca hazırlanan talimatlar.

3 Bütün malzeme ve teçhizat Türk Standartlarına uygun olacaktır. Türk Standartlarında bu-lunmayan malzemeler için Alman DİN, VDE normları, ve TSE ile paralellik gösteren imalatçıülke standartlarının en son baskısı geçerli olacaktır.

EğimMaksimum hız m/s

%10.55

%1.50.75

%21.0

4 Birim fiyat listesindeki cihazların kalite ve özellik yönünden aynı veya benzeri bulunmadığıtaktirde, yüklenici daha yüksek kalitede olanları idarenin onayı ile kullanabilecek ve bu farkiçin hiçbir fiyat farkı ödenmeyecektir.

5 Yüklenici yüzme havuzu tesisinde kullanacağı malzemenin numunelerinden meydana gelmişmalzeme numune tablosunu tetkik ve onaylamak üzere idareye verecektir. Onaylanmış nu-mune tablosu yapıma esastır.

6 Numune tablosunda gösterilmesi mümkün olmayan metraj da tanımlanan malzemeler, met-rajdaki tanımlarına ve proje ilkelerine uygun olmak kaydıyla Türkçe katalog, resim ve açık-lama yazıları 2 kopya olarak idarenin onayına verilecektir, idarece onaylanmış malzemeleryapım için esastır Seçilecek malzemelerde uyumluluk esastır.

7 İmali gereken bütün teçhizatın şartname ve projede belirtilen özellik ve detayına göre hazır-lanacak imalat resimleri idareye onaya verilecektir. İmalata onaydan sonra başlanacaktır.

Yüklenici, numune tablosu, katalog ve imalat resimlerinin onayından sonra malzeme temininegirebilecektir.

4. BİTİME (TESLİME) İLİŞKİN HUSUSLAR ,ÖN İŞLETME ve TESLİM:

1 Proje, detay ve şartnamelere uygun olarak inşaa edilmiş yüzme havuzu tesisi, yapımcı tara-fından I ay süre ile işletmeye alınır. Bu süre içinde havuzun UHE-1 talimatına uygunluğu sukalitesi, malzeme ve işletme güvenilirliği test edilir. Bu süre içinde ayrıca yüklenici idareninbildireceği bir elemanı işletme şartlarında yetiştirmek ve tüm fonksiyon ve sonuçlan itibariyletesisi idarenin onayı ile rapor etmek durumundadır.

2 Yüklenici havuzda kullandığı özel olarak tanımlanan tüm malzemelere ilişkin detaylı çizim,montaj ve işletme talimatlarının da içinde olduğu ve havuzun işletilmesine yönelik bilgi, sis-tem şeması ve detayların yer aldığı Türkçe lisanında hazırlanmış " HAVUZU EL Kİ-TABI" kitabı tesis ön işletmeye açılmadan idareye 2 nüsha olarak teslim edecektir. Bu ki-tapta havuz işletmesine yönelik olarak tüm operasyonlar detaylıca resim, grafik, yazı ile an-latılır.

3 Yüklenici 1 aylık ön işletme sırasında tesisin gerektirdiği her türlü malzeme (Alt yapısal ni-teliği olmayan enerji, su, temel kimyasallar vb.) ve elemanı karşılar.

A. Dezeııfeksiyon malzemeleri: Tesiste kullanılacak dezenfektanlar1 Sodyum hipoklorit %10-15 konsantrasyonlu. Dozaj tesisine koyulur.

• 2. (Alternatif) Kalsiyumhipoklorit. %65 aktif malzemeli, %5 lik çözeltiolarak. Dozaj tesisine koyulur.

B. pH düşürücü malzemeler:1. Sodyumbisülfat (Granül yapıda) % 10-50 oranında suyla karıştırılarak.

Dozaj tesisine koyulur.2. (Alternatif) Sodyum hipoklorit kullanılan havuz için sülfürik asit %IO-

303. (Alternatif) Tuz ruhu % 10-30

C. pH yükseltici malzemeler:1 Sodyum bikarbonat Granül yapıda, gereği kadar doğrudan havuza.

(Dozaj tesislerinde %5-10)2. (Alternatif) Soda

D. Flok (Topaklayıcı malzemeler):1 Aliminyumhidroxiklorür: Sıvı halde. Dozaj tesisi vasıtası ile Inr

fıltrasyona karşılık 1-5 mi kullanılacak şekilde, dozaj tesisi ile PH 6.5-7.4 arasında.

19

2 (Alternatif) Aliminyumhidroxikloridsülfat: Sıvı halde Dozaj tesisi va-sıtası ile İm3 filtrasyona karşılık 1-5 mi kullanılacak şekilde, dozaj te-sisi ile PH 6.5-7.4 arasında.'

5. KONTROL EDİLECEK BAZI SONUÇ DEĞERLERİTest süresi içinde ve sonunda teslimat öncesi bazı su parametreleri kontrol edilir ve tesisin genelolarak bu değerleri karşılayıp karşılamadığı denetlenir. Bunlar sırasıyla;

a HAVUZ SUYU GEREKLERİ: Temiz su (Su hazırlık tesisinde işlem görmüş ha-vuza giden tesisattaki su) ve havuz suyu genel olarak aşağıdaki tablodaki değerlerikarşılamalıdır.

1 HE-1 .KULLA

NIM

ALANI

Genci

Flok +Fhr+KlorKombina

S"

\OIUI

Tablo 2GRUP

No5.2.1.

5.2.1 1

5.2.1.2

5.2.1.35.2.1.45.2.1.55.2.25.2.2.3

5.2.2.45.2.2.5

5.2.2.6

5.2.2.7

5.2.2.9

5.2.2.9.1a)

5.2.2.11

5.2.2.12

a)b)

(*)Tanımlananuız(A)Hazırl.

: Tem iz su ve Havuz suyunun nitelikleriPARAMETRE

Mikrobiyolojik NiteliklerKoloni sayısı (2O+-2)C'daKoloni sayısı (36+-l)C'daYosun koliformu (36+-1) C'daE.koli(36+-l)C'daPseudonıonas aeruginosa (36+-l)C'daFiziksel ve Kimyasal ParametrelerNetlik

pH Değeri a-Tatlı suAmonyum (NHV) Konsantrasyonu

Doldurma suyundaki nitrat (NGV)konsantrasyonu üzerine ilave nitratkonsantrasyonuDoldurma suyu dışındaki + Vll den +2 oksideedilebilen Mn miktarı oksijen cinsinden (A)

Doldurma suyunun üzerindeki KMnO4kullanımı (A)3.5 • m.KCl Ag/AgCİ elektrot için redo.\gerilimi (B)Tallı sular için6.5<=PH değeri=<7.5Serbest Klor

Bağlı Klor

6.5<=PH dcğcri<=7.27.2<PH dcğcri<=7.8

BİRİM

1/ml1/ml

1/ lOOml1/ lOOml1/ lOOml

-mmol/m3

mg/1mmol/m3

mg/1

mg/1

mg/1

mV

mg/1

mg/1mg/1

TEMİZ SU

111111

-

-

-

-

-

-

6.5-

-

--

-

-

0.3

-

ınnııi} su\ un oksidasvon değeri: doldurma suyunun oksidasyon değerinden azsa ;

max

20

20

*

*

-

7.6

5.5

0.1--

0

0

-

ihtiyacagöre

0.3

0.5

HAVUZSUYUmin max.

-----

100

100**

*

Havuz dibi netgörülmeli

6.5-

-

--

-

750

0.3

-

7.6

5.50.1

32220

0.75

3

-0.6

(C)

0.3

0.5

/ olan değer alınır, dol-durma suyunun oksidasyon değeri 0.5 mg/l 02 veya 2 mg/1 KMnO4'den az ise bu değer dikkale alınır.(B)Rcdox+-20 nıV'ı

gerilimimi ı ölçümü sabit ölçü ve kaydedici cihazlarla yapılan sürekli ölçümlerleur. Bu değerlerden büyük sapmalarda hazırlama cihazının işlemesi sınanır.

cldc edilir. Hala sınırı :

Talimatta yer alan başkaca flokıılanllarda kullanılabilir. Bu durumda konsantrasyon ve pH malığına dikkatediniz

20

b) R E S M İ ONAY: Havuzun 1 aylık deneme işletmesinin 14-21'inci günlerinde TSE266/2.1 uyarınca alınan numuneler, bölüm a daki değerlere göre, idarece kabul edi-lecek bir kurum veya özel labaratuvarda tahlil edilirler. Olumlu rapor idareye sunulur.Havuzlarda hijyenik güvenlik garanti altına alınmak zorundadır. Başlangıç kontrolle-rinin başarısı, tesisin planlama ve yapım aşamasında gerekli kurallara uyulduğunu izaheder Bundan sonraki tüm zamanlarda belirleyici olan işletmecinin tutumudur Tesli-mat: esas itibariyle iyi planlanmış ve yapılmış bir tesisin, güvenli ve çalışır vaziyetteidareye devridir.

6. H A V I Z M O N T A J I VE UYGULAMAA. İNŞAA E L E M A N L A R I VE U Y G U L A M A : Havuz kalıplarının >iipımı aşamasında

yerleştirilirler. Beton içinde kalan gerek su akışına ilişkin, gerekse projede yer alan hertürdeki yardımcı donanım ve aksesuarı içeren tüm malzemeleri kapsarlar. Burada belirtil-meyen tüm inşaa elemanları için benzeri yöntemler malzemenin niteliği, imalatçı bilgilerive detaylarına bağlı kalarak uygulanır.

a) Projektörler : Havuz yan perde kalıpları yapımı aşamasında montaj kaplan havuz içi-ne bakan kalıba detay resimdeki şekilde (Örneğin su yüzeyinden 60cm. derine) yer-leştirilirler. Kablo koruma hortumu bu sırada sıkıca yerine monte edilir. Hortumunmontajı sırasında keskin dönüşler oluşmasına müsaade edilmemeli ve min. 30cm'likkısmının beton içinde kalması sağlanmalıdır. Projektör montaj kabı kalıba vidalarlaveya sıkıştırma yoluyla monte edilir. Çelik vidalar havuzun bitimine kadar yuvaların-dan çıkartılmamalıdır. Özellikle montaj kabı hortum bağlantısı ve hortumun betonar-me dökümü vibrasyondan etkilenmeyecek kadar sağlam olarak donatıya ve kalıbabağlanması gerekir. Sıva, izolasyon ve seramik aşamalarında montaj kabındaki pro-jektör bağlantı vidalarından itibaren içinin temiz kalmasına dikkat edilir. Montaj kabımutlaka detaydaki ölçülere göre yerleştirilmeli, kalıp ile tüm yüzeyleri sürtünmeli yanikalıba her yönde paralel olmalıdır.

b) Dip Besleme Paleti Yuvası: Havuz tabanına yerleştirilirler. Üst palet bağlantı ağızla-rı, betonarme betonunun üst hizasına 90° dik konumda ve aynı kodda olmalıdır. Ayrı-ca gövde donatı ile ilişkilendirilerek sağlamlaştırılır. Besleme paleti yuvaları ile bes-leme hattı boruları bağlantısı 2" dişli yapılmalıdır. Dişli bağlantılarda yalnızca teflonbant ile sıkıştırma yapılmalı ve kendir vs. kullanılmamalıdır.

c) S Beton Geçiş: Vakum, ölçü suyu, besleme gibi çeşitli amaçlar için kullanılan mal-zeme (Bronz,PE,PVC) kalıp aşamasında ön ve arka kalıplara detay resmindeki ölçü-lerde vidalı olarak bağlanır. Sızdırmazlık flanşının donatıya denk gelmemesine veserbest kalmasına dikkat edilir ve gerekiyorsa malzeme çeşitli noktalarından demirdonatıya sabitienir. Vidalı-kapaklı ağızların ön ve arka kalıp yüzeyini iyice öpmeleri-ne, borunun kalıba tüm yönlerden 90° gelmesine dikkat edilmelidir Kalıp sökümü a-şamasında öncelikle varsa kalıba bağlantı vidaları çıkartılmalı, plastik kapak ise işinsonuna kadar çıkartılmamalıdır. İzolasyon, sıva ve seramik aşamalarında koruyucukapakların zarar görmemesine ve rahatça çıkabilir konumda olmasına dikkat edilme-lidir. Beton dökümü ve vibrasyon sırasında malzeme ve montaj konumu zarar gör-memelidir.

d) T a ş m a Beton Geçişleri: Havuz taşma kanalından galeriye uzanacak olan malzemelerdetay resmindeki şekilde yerine yerleştirilmelidirler. Galeriye ulaşması gereken alt bo-rusu kalıpta düzgünce açılmış bir delikten geçirilir. Üst hunisi ise taşma kanalının altbetonarmesinin üst hizasına aynı kodda ve bir su terazisi yardımıyla tüm yönlerde te-

21

razide ve detaydaki ölçülerinde taşma kanalı kalıp tahtalarına ve demir donatıya bağ-lanırlar Üst huni kapağı son aşamaya kadar açılmamalıdır. Demir donatı sızdırmaz- 4lık flanşını sıkıştırmamalı, flanş serbest kalmalıdır. Beton d ö k ü m ü ve vibrasyon esna-sında malzeme ve konumu zarar görmemelidir.

e) Dip Emiş le r : Dip emişler havuz tabanına yerleştirilirler. Emiş ağzı üst kısmı beto-narme betonunun üst hizasında ve zemin betonuna üstü paralel olacak şekilde yer-leştirilmelidir. Ayrıca g ö v d e donatı ile ilişkilendirilerek sağlamlaştırılır Dip emiş ilebesleme hattı boruları bağlantısı dişli yapılmalıdır. Dişli bağlantılarda yalnızca teflonbant ile sıkıştırma yapılmalı ve kendir vs. kullanılmamalıdır.

f) B e t o n Geçiş ler : Kalıp aşamasında ön ve arka kalıplara detay resmindeki konum veölçülerde bağlantı flanşları iki yönde de kalıpla öpüşecek şekilde vidalı olarak kalıbabağlanır. Demir donatı sızdırmazlık flanşına değmemelidir. Geçiş borusu tüm ko- jnumlarda iç ve dış kalıba dik konumlandırılmalıdır. İzolasyon,sıva ve seramik aşama-larında bağlantı vida yuvalarının zarar görmemesine dikkat edilmelidir Beton dökü-mü ve vibrasyon sırasında malzeme ve montaj konumu zarar görmemelidir

B. B İ T İ Ş E L E M A N L A R I VE U Y G U L A M A : İnşa elemanlarının beton geçişlerin havuzve rezerv d e p o su yönüne takılan nihai parçalarının tümüdür. B u r a d a belirtilmeyen tüm bitişelemanları için benzeri yöntemler malzemenin niteliği, imalatçı bilgileri ve detaylarına bağlıkalarak uygulanır.

a) Su Alt ı P r o j e k t ö r l e r i : H a v u z çanağındaki tüm işlemler (izolasyon, sıva, seramik, fderz dolgusu, vs.) bittikten sonra montaj kabına monte edilirler. Projektör kablosu ,kablo koruma hortumundan geçirilerek diğer ucu galeriden çıkartılır. Projektörün ha-vuz kenarına rahatça çıkartılabileceği kadar (yaklaşık 1 mt) kablo montaj kabı içindebırakılır ve montaj kabındaki rakor, oringi kontrol edilerek sıkılır. Bu sıkıştırma kablokoruma hortumuna rakordan su sızmasını önleyecek tarzda olmalıdır. Kablosu yer-leştirilen projektörler montaj kabının içine yerleştirilir. Projektörün ön çemberi sera-miği her tarafta tam olarak kapatmalıdır. Projektörler montaj kabına sıkıca bağlanır.Projektörler kesinlikle sadece su altında çalışırlar. Susuz d e n e m e süreleri max 3 defave her keresinde 15 saniyeyi aşmamalıdır. Testi su dolu havuzda yapılır. Sonuç detayresmindeki. konuma uygun olmalıdır. Genel havuzlarda aydınlatma ihtiyacı için 400 fila 1000 İm/m2 hesaplanmalıdır.

b) D i p Besleme Pale t ler i : H a v u z çanağındaki tüm işlemler (izolasyon, sıva. seramik,derz dolgusu, vs.) bittikten sonra, palet-nozul yuvasındaki plastik koruma kapağı çı-kartılır. Ana gövdenin 2" dıştan dişli kısmına teflon bant sarılır. Besleme yuvasının 2"içten dişli kısmı temizlenerek palet buraya monte edilir. Paletin yanakları seramik yü-zeyin üstüne gelir. Palet ile yuva arasından suyun sızmayacağı güvence altına alınma-lıdır. Sonuç detay resmindeki k o n u m a uygun olmalıdır.

c) V a k u m Nozulu : Havuz çanağındaki tüm işlemler (izolasyon,sıva,seramik,derz dol-gusu, v s . ) bittikten sonra beton geçişin ağzındaki kapak çıkarılır. Beton geçişin ağzı ,temizlenir. Vakum nozulu tapası çıkartılır ve gövdenin 2" dıştan dişli tarafı teflon /bant ile sarılır. Teflonlanan vakum nozulu gövdesi beton geçişe vidalanır Nozulunyanakları seramiğin üzerini kapatmalıdır ve her yönde seramikle öpüşmelidir. Bumontaj sırasında beton geçiş ile vakum nozulu gövdesi arasında sizdırmazlığın güven-ce altına alınması gerekmektedir . Nozulun tapası takılır. S o n u ç detay resmindeki ko-numa uygun olmalıdır.

d) Ö l ç ü S u y u Kapağı: H a v u z çanağındaki tüm işlemler (izolasyon, sıva. seramik, derzdolgusu vs.) bittikten sonra , ölçü suyu beton geçişin tapası çıkartılır Ölçü suyu ka-

22

pağı vidalar ile ölçü suyu ağzını çevreleyecek şekilde yerleştirilirler. Sonuç detayresmine uygun olmalıdır.

e) T a ş m a Süzgeç ler i : Süzgeçlerin gövdeleri taşma kanalı iç sıvası aşamasında taşmabeton geçişin üst hunisini ortalayacak şekilde yerleştirilir. B u r a d a plastik üst süzgeçyuvası kanal taban seramiği ile tam olarak aynı koda yerleştirilmelidir. Taşma kana-lında tüm işlemler (izolasyon, sıva, seramik, derz dolgusu vs.) bittikten sonra, süzgeçgövdeye vidalarla monte edilir. Sonuç detay resmindeki k o n u m a uygun olmalıdır

f) Dip E m i ş K a p a k l a r ı Havuz çanağındaki tüm işlemler (izolasyon, sıva, seramik,derz dolgusu vs.) bittikten sonra dip emişin üstündeki koruyucu plastik kapak kaldı-rılır Gerekli görülen temizlik ve düzenleme yapıldıktan sonra girdapsız dip emiş ka-pağı, dip emişe bağlanır. Kapağın seramik ile üç k o n u m d a öpüşmesi ve tümü ile se-ramiği kaplaması gerekmektedir. Sonuç detay resmindeki konuma uygun olmalıdır.

C H A V U Z T E S İ S A T I VE U Y G U L A M A : Havuz su sirkülasyonunun gerçekleştiği tüm borutesisatını içerir. Tüm tesisat sızdırmaz, boşaltılabilir, en kısa yollardan ve mümkün olan en azkarşı direnç oluşturacak şekilde planlanır.

a) S i r k ü l a s y o n h a t t ı 4 : Rezerv d e p o p o m p a emişi noktasından , temiz suyun havuzuntabanından veya yandan havuza ulaştığı noktaya kadar akış yolunun tümüdür Yapı-mında sert PVC min. PN 10 kullanılır. Kullanılacak tüm vana ve bağlantı elemanları(kelebek vanalar PN6) PN 10' dur. Tesisat yapıştırma tekniğine göre yapılacaktır.Yapıştırma işleminde P V C yapıştırıcı kullanılır. Yapıştırılacak yüzeyler temizleyici vekrep kağıt yardımıyla iyice temizlenir. Yapıştırılacak yüzeylere eşit miktarda vem ü m k ü n olduğunca hızlı olarak bir fırça yardımıyla P V C yapıştırıcı sürülür.(Kullanılacak PVC yapıştırıcının tazeliğine dikkat edilmelidir.) Yapışacak yüzeylerhemen birleştirilir ve bir süre sıkıştırılır. Yapıştırma sırasında taşan yapıştırıcı temiz-lenmelidir. Yapıştırma ile yapılan tesisata 24 saatten sonra su verilip test yapılabilir.B e t o n a r m e içinde kalacak olan tesisat yapımı bittikten 24 saat sonra 2.5 barda 6 sa-at test edilir. Bu sırada m a n o m e t r e d e basınç kaybı olmamalıdır. Olası sızıntılar kont-rol edilir ve hatalı yerler yenilenir. Havuz betonu dökülmeden ö n c e beton içinde kalantesisat için bu testin başarılı olarak yapılması gerekmektedir. Gerekli olduğunda PVCkaynak tekniğine başvurulabilir. Kaynak yapımında kaynaklanacak malzemeler mut-laka temizlenmeli ve kaynak için gereken fiziki yapı hazırlanmalıdır. Kaynaklı bölüm-ler tesisatın dayanıklılığını azaltamaz. Kaynak tekniğine rağmen tüm tesisat rezervd e p o emişinden havuza girdiği noktaya kadar filtreler ve bağlantıları da dahil olmaküzere 6 saat süreyle 2.5 barlık testi karşılayabilmelidir. Kaynaklama işlemi ısınmış ha-va üfleyici kaynak makinaları ile ve kaynaklanan malzeme ile uyumlu kaynak çubuk-ları ile yapılır. Tüm borular k o n u m u n a bağlı olarak düşey veya yatay boyutta duvar,tavan veya döşemeye maksimum 150 cm. de bir fikslenmelidir. 150 cm ölçüsü tümçaplar için geçerlidir. D75 diş çapa kadar PVC-PP-PE esaslı boru kelepçeleri kulla-nılabilir. Daha büyük çaplarda ise lastik yataklı korozyona karşı kaplamalı veya pas-lanmaz çelik kelepçeler kullanılmalıdır. Tüm kelepçe uzatma parçaları kaplamalı ol-malıdır Kelepçe veya konsolla yapılan sabitlemelerde, konsol veya kelepçenin kendibölgesine düşen malzeme ve su ağırlığının 5 katı kadar yükü karşılayacak mukave-mete sahip olması minimum ölçü sayılır.

" Temci tesisai nuıl/eınesi olarak PVC. PE. PP gibi malzemeler kullanılır. Buradaki anlatımda PVC malzemeesas alınmıştır. Diğer malzemelerin tercihi halinde malzemenin uygulama tekniğine bağlı olarak \cııi bir ta-nımlama yapmak gerekir.

23

b) T a ş m a Hattı ( T A A ) : H a v u z taşma kanallarından itibaren d ö n ü ş suyunu rezerv de-poya taşıyan ana boru hattıdır. Yapımında sert P V C PN 6 kullanılır. Kullanılacak tümfıtingsler PN 6' dır. Tesisat yapıştırma tekniğine göre yapılacaktır. Yapıştırma işle- iminde PVC yapıştırıcı kullanılır. Yapıştırılacak yüzeyler temizleyici ve krep kağıtyardımıyla iyice temizlenir. Yapıştırılacak yüzeylere eşit miktarda ve mümkün oldu-ğunca hızlı olarak bir fırça yardımıyla P V C yapıştırıcı sürülür. (Kullanılacak yapıştırı-cının tazeliğine dikkat edilmelidir.) Yapışacak yüzeyler hemen birleştirilir ve bir süresıkışın ılır. Yapıştırma sırasında taşan yapıştırıcı temizlenmelidir. Yapıştırma ile yapı-lan tesisata 24 saatten sonra su verilip test yapılabilir. Rezerv d e p o girişi kapatılarakTAA" e su doldurulur ve 24 saat izlenir. Gerekli olduğunda P V C kaynak tekniğinebaşvurulabilir. Kaynak yapımında kaynaklanacak malzemeler mutlaka temizlenmeli vekaynak için ortam hazırlanmalıdır. Kaynaklı bölümler tesisatın dayanıklılığını azalta-maz Kaynaklama işlemi ısınmış hava' üfleyici kaynak makinaları ile ve kaynaklanan fmalzeme ile uyumlu kaynak çubukları ile yapılır. Tüm borular konumuna bağlı olarakdüşey veya yatay boyutta duvar, tavan veya döşemeye maksimum 150 cm. de birfikslenmelidir. 150 cm ölçüsü tüm çaplar için geçerlidir. Fikslemede lastik yataklıkaplamalı veya paslanmaz çelik kelepçeler kullanılmalıdır. T ü m kelepçe uzatma par-çaları kaplamalı olmalıdır. Kelepçe veya konsolla yapılan sabitlemelerde, konsol veyakelepçenin kendi bölgesine düşen malzeme ve su ağırlığının 5 katı kadar yükü karşı-layacak mukavemete sahip olması minimum ölçü sayılır.

c) V a k u m Hattı: Projede belirtilen konumlarda ve kesitlerde sert P V C PN 10 malzemeile yapılırlar. Vakum beton geçişe yapılan bağlantılar teflon bant ile yapılmalıdır. t

Kullanılacak fittingsler min P N 1 0 olmalıdır. Ekler muflu ve yapıştırma tekniğine göre fyapılmalıdır Yapıştırma işleminde P V C yapıştırıcı kullanılır. Yapıştırılacak yüzeylertemizleyici ve krep kağıt yardımıyla iyice temizlenir. Yapıştırılacak yüzeylere eşitmiktarda ve mümkün olduğunca hızlı olarak bir fırça yardımıyla yapıştırıcı sürülür.(Kullanılacak yapıştırıcıların tazeliğine dikkat edilmelidir.) Yapışacak yüzeyler hemenbirleştirilir ve bir süre sıkıştırılır. Yapıştırma sırasında taşan yapıştırıcı temizlenmeli-dir. Yapıştırma ile yapılan tesisata 24 saatten sonra barda 6 saat su verilip 2.5 bar datest yapılabilir. Bu sırada olası sızıntılar kontrol edilir ve hatalı yerler yenilenir. T ü mborular konumuna bağlı olarak düşey veya yatay boyutta duvar, tavan veya döşemeyemaksimum 150 cm. de bir fikslenmelidir. 150 cm ölçüsü tüm çaplar için geçerlidir. ,Fikslemede PVC-PE-PP kelepçeler kullanılabilir. T ü m kelepçe uzatma parçalan /kaplamalı olmalıdır. Kelepçe veya konsolla yapılan sabitlemelerde, konsol veya ke-lepçenin kendi bölgesine düşen malzeme ve su ağırlığının 5 katı kadar yükü karşılaya-cak mukavemete sahip olması minimum ölçü sayılır.

d) Ö l ç ü suyu Hattı: Ölçü suyu beton geçişinden, ölçü kabına kadar olan numune suhattının tümüdür Şeffaf hortum ile yapılan bu tesisata ilişkin gerekli PVC-PE-PP ke-lepçelerle 50 cm de bir kelepçelenmelidir.

eı V a n a l a r ve çekvalfler: Tesisatta kullanılacak küresel vanalar P V C 5 gövdeli, küre vehalkası PTFE' ' (teflon), sızdırmazlık elemanları E P D M (Dutral) veya FPM (Viton)olmalıdır. Kelebek vanalar P V C gövdeli , E P D M veya FPM sızdırmazlık elemanlı ,olmalıdır. Çek valtler. yaylı, P V C gövdeli ve E P D M veya FPM sızdırmazlık elemanlı /.olmalıdır Boru tesisatı kelepçeli, galvanizli çelik konstruksiyonlar ile d i n a r a ve yere

: YÜııÜ mal/cıncsı okınık çelik, bronz, alüminyum döküm vb. alternatifler kullanılabilir. Burada \'\'C örnek

almmışıır6 PVC. PE olabilir.

24

sabitlemnelidir. Bu konstrüksiyonlar bölgelerine düşen yükün 5 katına kadar yükü ta-şıyabilir olmakla beraber, insanlardan gelecek kontrol dışı darbeleri karşılayabilecekmukavemette olmalıdır

7. HAVUZ SU HAZIRLIK TESİSİ EKİPMANLARJ

7.1. Flok (Topaklayıcı) dozaj tesisi:Floklamanın (Topaklama) Görevi: Yüzme havuzunun suyunda bulunan bulanıklık yapanmaddeleri, kolloid maddeleri ve bir kısım suda çözülmüş maddeleri filtre edilebilir bir yapıyagetirebilmek, devamlı ve doğru miktarda dozajı yapılacak floklama maddesi ile mümkündür.Floklama işleminde esas olarak kütle büyütme işlemi gerçekleştirilir. En uygun floklama içinL HE-I de anılan malzemeler ve bunların topak oluşturma için gerekli pH aralıklarının sağlan-ması şart koşulur. Bu değer genellikle pH 6.5- 7.4 arasındadır. Asit kapasitesinin (karbonatsertliği) floklama maddesi ile azaldığına dikkat edilmelidir.kurulum: Bunun için dozaj tesisi bir kaidenin üzerinde durmalıdır. Bu dozaj pompasının emmedavranışını iyileştirir ve dozaj kafasında oluşan hava kabarcıklarını, ki bunlar sonradan dozajpompasının arızalanmasına neden olur, önler. Floklama maddesi dozaj cihazının kurulacak yerinibelirlemede, ekipmanların zahmetsizce değiştirilebilme olanağına, ve dozaj pompasının her za-man kolay erişilebilir olmasına dikkat edilmelidir. Düzenek, emme ve basma borularının kıvrıl-masına ve zarar görmesine fırsat vermeyecek biçimde kurulmalıdır.

Besleme Yerinin Flok aşılama enjektörünün Montajı: Floklama maddesi besleme yeri ge-nelde akış yönünde filtre pompasından sonra ve filtreye mümkün olduğunca mesafeli olmalıdırFloklama maddesinin aşılandiğı enjektör mutlaka kolayca temizlenebilir olmalıdır. Montaj içinPYC boru hattı çift katlı bir bölgesinde (muf, dirsek veya T parçası) delik açılmalıdır. Enjektörtopaklayıcı sıvı malzemeyi tesisat borusu içine uzanarak akan suya iyice dağıtmalıdırElektrik Bağlantısı: Dozaj pompası yalnızca filtre tesisi (Pompada elektrik varken) çalışıyorsaelektrik almalı, ters yıkama ve diğer zamanlarda elektrik kapanacak şekilde düzenlenmelidir.Elektrik bağlantısı dozaj tesisi yakınında etanj bir priz ve fış ile olmalı, Dozaj pompası prizi ü-zeıinde amacına ilişkin uyarı bulunmalıdır.

Dozaj Pompasının Sıvı Floklama Maddesi İçin Doğru Ayarlanması: Havuz suyunun kirlilikyüküne göre Sıvı Floklama Maddesinin her m3/h hacim akışı başına 0.5-1.0 ile 5.0 mi olarakdozajlanabilir Malzeme, konsantrasyon ve genel olarak tesis değerlendirildiğinde I mi.topaklayıcı vermek uygun ise 50 m"7h filtre akışı için 50 mi. Enjeksiyon verecek şekilde dozajtesisinde ayarlama yapılmalıdır. Fazla topaklayıcının yeni problemlere sebep olacağı bilinmelidir.İsletme Zamanları:Floklama işlemi hiç yükü olmayan havuz suyunda gerçekleşmez. Bundan ötürü gece saatlerinde,havuz suyu kirlilikten arındırılınca ve yeni yükleme yoksa floklama maddesi dozajı durdurulabi-lir Bu durum örneğin geceleri gerçekleşiyorsa bir zaman saati yardımıyla tlokulasyon süresi sı-nırlandırılmalıdır.

7.2. FİLTRE TESİSİ: Havuz su hazırlama tesisinin temel elemanıdır. Fiziksel olarak suyun

temizlenmesi burada gerçekleşir.Filtrelerin yerleştirilmesi: Filtrelerin planlama aşamasında taşıma yolu düşünülmeli, sonradanda değiştiıilmemelidir Değişebilecek parçaların da yeniden bu yoldan getirilmesi gerekecektir.Gerekli boyutlar için üretici verilerini dikkate alınır. Filtrenin yerleştirileceği mekanın teinizyüksekliği projede bırakılır. Filtre kazanlarının üst veya yanlarındaki müdahale kapaklarındanitibaren yeterli adam çalışma mesafesi bırakılır. Alt yan kapağın duvara uzaklığı en az 600 mm

25

olmalıdır Filtre odası kuru ve havalandırılabilir olmak zorundadır. Filtre odasındaki suyuboşaltmak için yeterince yer süzgeci olmalıdır. Filtre Ters Yıkamasının Kanal bağlantısı yeterlikapasitede sağlanmalıdır Filtre odasında temizlik için lavabo ve hortum başlı musluk *bulunmalıdır. Filtre odasının yeterli aydınlıkta olmalı ayrıca bir adette prizin bulunmasıgereklidir Filtrelerin yükü dikkate alınarak zemin sağlamlaştırılmalıdır.Boru bağlantıları: Emiş ve basış tesisatı korozyona dayanıklı malzemeden seçilmelidir. Pirinçarmatürler, harici bağlantılar ve metal vanalar haricinde kullanılacak olan tüm malzeme veborular sert PVC veya HDPE malzemeden olmalıdır. Emiş ve basış su tesisatına Filtre cihazınagirişlerinden önce kapama vanaları yerleştirilmelidir. Su yüzeyinin üzerinde planlanan makinedairelerinde emme borusuna mutlaka ulaşılabilir bir yere çek valf yerleştirerek Filtrenin havaemmesi önlenmelidir. Filtre Cihazıyla boru tesisatı arasındaki bağlantıların mükemmelliği PVCek parçalarının bağlantılarının mükemmelliğine bağlıdır. Filtre yönlendirme ventilinin borutesisatına bağlantıları problemsiz yapılmalıdır. Bunun için bağlantı vida ve flanşları çözülebilir folmalıdır

7.3. POMPA: Pompaların emiş boruları mümkün olduğunca kısa tutulmalıdır Emme borusutesisatı pompanın emişi sırasında kesinlikle vakum etkisi ile hava emmeyecek şekildeyapılmalıdır. Emiş basış hatlarındaki boru ve kolektörler ile vana vs. malzemelerin ağırlık veyazorlamaları pompaya intikal etmemeli, yüksek kapasitelerde aralarda titreşimi absorbe edicimalzemeler bulunmalı, giriş çıkışta vanalar konulmalı ve çıkışta mutlaka debimetre veyamanometre sirkülasyonun izlenmesi için bulundurulmalıdır. Pompa kesin olarak susuzçalıştırılmamalı ve bunun için ilave önlemler alınmalıdır. Gövde zemine sağlamca bağlanmalı vearada titreşim absorbe edici takozlar kullanılmalıdır. Ayrıca her türdeki sızıntı ve su /sıçramalarına karşı motor korunmalı ve bir platform oluşturulmak suretiyle zemindenyükseltilmelidir Motora yol vermeden önce kaplinlerden milin rahatça dönebildiği ,saptanmalıdır Hava vidası açılmalı, ön filtre kapağı açılmalı ve emiş hattı pompa çalışmadaniyice doldurulmalıdır. Başlangıçta emiş vanası açık, basış vanası kapalı tutulmalıdır. Motora yolverilmeli (15 sn) ve motorun dönüş yönü kontrol edilmelidir. Gerekli tespit ve düzenlemeyapıldıktan sonra motora tekrar yol verilmeli ve yavaş yavaş pompanın basma yönündeki vanaaçılmalıdır. Elektrik bağlantıları sırasında en önemli unsur Ana besleme kablosuduı Montajsırasında aşırı akım koruyucu şalterde konulmalıdır. (IAn<=30 mA) Pompanın dönüş yönüne;sistem işletmeye alınırken motor havalandırma çarkının kontrolü sırasında karar verilmelidir. t

Pompa yanlış dönüş -yönünde çalışırsa ses çıkartır ve debisi düşer. Motorlar minimum 1P54 jolmalıdır

7.4. PH DOZAJ TESİSİ: pH Değerinin ve Asit Kapasitesinin Havuz Suyunun Hazırlanmasıİçin Önemi: pH değeri asit, nötr ve bazik reaksiyonlar hakkında bilgi veren bir ölçüm sayısıdır.pH değer aralığı 14 birime bölünmüştür ve 0 (çok asitli)' dan T ye (nötr) ve 14' e kadar (çokbazik) gider. Dezenfeksiyon, floklama, fıltrasyon, suyun korozyona eğilimi ve havuzu kullanan-ların suda rahat etmeleri önemli ölçüde pH değerine bağlıdır. UHE-1 genel kullanıma açık yüz-me havuzlarında pH değeri aralığı en az 6.5 ile en çok 7 8 arasında sınırlamıştır Yüzme ve yı-kanma havuzunun pH değeri tloklama maddesinin dozajı ile klorlama sırasındaki asit oluşumu, ,suyun hareketi ve ısınması ile değişir. Asit kapasitesi (karbonat sertliği) pH değerinin sabit tu- ftulmasmı etkiler. Genelde doldurma suyunun 10 dH üzerindeki karbonat sertliğinde pH değeri-nin hızlı bir artışı beklenir. 4 dH' in altındaki yetersiz asit kapasitesi nedeniyle yükselen bir ;korozyon tehlikesi ve yetersiz tampon nedeniyle pH değerinin 6.5 minimum değerinin altına dü-şüşünden endişe edilir Bunun için 5 dH ile 8 dH arasında bir karbonat sertliği istenir, çünküböylece yeterli asit kapasitesinde pH değerinin iyi stabilizasyonu elde edilir. UHE-I asit kapasi-tesinin 0.7 mol/m3' den her zaman daha az olmamasını ister. Bu yaklaşık 2 dH' lık karbonat

26

senliğine denk gelir. Bu değer altında flokulasyon gerçekleşmez. Bu durumda kaliteli metalparçaların da önemli korozyonlara maruz kalması söz konusudur. pH düşürücü veya KH ve pHyükselticisinin işletime girip girmemesi ağırlıkla doldurma suyunun sertliğine bağlıdır Sert dol-durma suyunda genelde pH düşürücü çözelti dozaj edilirken, yumuşak doldurma suyunda pHdeÛerinin arttırılması için KH ve pH yükselticisi verilmesi ve yeterli bir asit kapasitesinin ve pHdeğeri sabitliğini sağlar

Hangi Değerlere Erişmek Gereklidir? pH değeri: Havuzlarda sıvı floklama ünitesinin kulla-nımında, en az 6 5 - en çok 7.4

Havuz suyunun asit kapasitesi (karbon sertliği): En az 4 dH, hiç bir durumda 2 dH' dan azolmamalı En uygun değer 5 dH' den 8 dH' a kadar. 10 dH' in üzerinde pH değerinin artmasıbeklenir

Kurulum: Bunun için dozaj tesisi bir kaidenin üzerinde durmalıdır. Bu dozaj pompasının emmedavranışını iyileştirir ve dozaj kafasında oluşan hava kabarcıklarını, ki bunlar sonradan dozajpompasının arızalanmasına neden olur, önler. PH düzenleyici madde dozaj cihazının kurulacakyerini belirlemede, PE kabı diğer kimyasallardan uzak ve farkedilebilir bir bölgeye yerleştiril-melidir. Ekipmanların zahmetsizce değiştirilebilme olanağına, ve dozaj pompasının her zamankolay erişilebilir olmasına dikkat edilmelidir. Düzenek, emme ve basma borularının kıvrılmasınave zarar görmesine fırsat vermeyecek biçimde kurulmalıdır.

Besleme Yerinin pH aşılama enjektörünün Montajı: pH düşürücü malzeme asit içerdiğin-den enjektörü temizleme ihtiyacı göstermez. PH malzemesi filtre tesisinden sonradır PH yük-seltici maddenin aşılandığı enjektör mutlaka kolayca temizlenebilir olmalıdır. Montaj için PVCboru hattı çift katlı bir bölgesinde (muf, dirsek veya T parçası) delik açılmalıdır. Enjektör pHyükseltici sıvı malzemeyi tesisat borusu içine uzanarak akan suya iyice dağıtmalıdır.Elektrik bağlantısı: Doğrudan su kontrol ünitesinden 220V. Gerilim alarak veya sürekli 220Vgerilim almakla birlikte su kontrol ünitesinden harici sinyal alarak çalışmalıdırlar. Bu bağlantıdozaj tesisi yakınında etanj bir priz ve fış ile olmalı, Dozaj pompası prizi üzerinde amacına iliş-kin uyarı bulunmalı, harici sinyal kabloları diğer kabloların elektrik alanına girmemelidir.Dozaj Kabının Tanıtılması: Dozaj kabı mutlaka "buraya sadece pH düzeltme maddesi doldu-aın" (Cinsi belirtilerek) uyarısını taşımalıdır.

7.5. KLOR DOZAJ TESİSİ: Havuzlarda kullanılacak klorlar yalnızca içme suları için müsaa-de edilen anorganik klorlardır. Burada sodyum hipoklorit kullanılacağını varsayarsak; Sıvı hal-dedir >%10 <%15 - oranında aktif klor içermelidir. Anorganik yapıda havuz suyudezenfeksiyonu için çok uygun sıvı dezenfektandır. DİN 19643, UHE-1 ve TSE 11899 tali-matları havuzlarda kullanılacak dezenfektan malzemeleri kesin olarak belirlemiştir. Kullanılabilirmalzemeler yalnızca anorganik klor ve bileşikleridir. Klor havuz içindeki bakteri, yosun, virüsve sporları öldürülmekle kalmaz ayrıca oksidasyon (İslak yanma) yoluyla yok eder Havuzdaserbest ve bağlı klor vardır Her iki değer mutlaka ayrı ayrı tahlil edilmelidir. Bağlı klorun fazla-lığı sudaki kirliliğin işaretidir. Havuzda aktif klor miktarı 0.3 - 0.6 ma/l olmalıdır Havuz su-yundaki bağlı klor miktarı ise 0.3 mg/1. yi aşmamalıdır.

Tesisi kurma: Klor tesisleri kapalı bir odaya kurulmalı ve klor için belirlenmiş kimyasalmaddeler kapalı yerlerde saklanmalıdır. Tesis odasında insanların sürekli bulunmasına müsaadeedilmemeli ve uyarı levhaları bulunmalıdır. İnsanlar bu odada tamir için bile olsa günde ikisaatten fazla kalmamalıdırlar Tamir gibi uzun süreli işlerde mümkün olduğunca bu odanındışında yapılmalıdır Tesis odası sürekli hava alır şekilde olmalıdır. Artık kimyasallar tehlikesizcedip rogarına bırakılmalıdır. Tesis odasının sıcaklığı kesinlikle 0 derecenin altına düşmemelidir.Dozaj kabını rahatça doldurmak ve bakımını yapabilmek için gerekli alanın olup olmadığınadikkat ediniz Dozaj pompası ve aşılama yeri arasındaki gereksiz uzun dozaj bağlantılarından

27

kaçınınız. Tesis özellikle pH dozaj tesisine mesafeli ve bir platform üzerine kurulmalıdır.Enjeksiyon filtre edilmiş suyun havuza ulaşmasından önce besleme hattına yapılır.Aşılama enjektörünün montajı: Klor dozaj bağlantısı suyun aktığı yönde, ısıtıcının ve PHdozaj bağlantılarının arkasından yapılmalıdır. Dozaj bağlantı yeri ile havuz besleme hattı arasınabir kapama vanası yerleştirilmelidir. Aşılama enjektörleri mutlaka temizlenebilir olmalıdırElektrik bağlantısı: Doğrudan su kontrol ünitesinden 220V. Gerilim alarak veya sürekli 22OVgerilim almakla birlikte su kontrol ünitesinden harici sinyal alarak çalışmalıdırlar. Bu bağlantı i

dozaj tesisi yakınında etanj bir priz ve fış ile olmalı, Dozaj pompası prizi üzerinde amacına iliş-kin uyarı bulunmalı, harici sinyal kabloları diğer kabloların elektrik alanına girmemelidir.Dozaj kabı ile ilgili uyarılar: Dozaj kabı üzerinde ve mahalde uyarı levhaları bulunmalıdır.Özellikle kap üzerinde ph maddesinin konulmaması için sarı ikaz etiketi dikkat çekici tarzdabulunmalıdır

7.6. ELEKTRONİK SU KONTROL VE AYAR ÜNİTESİ: Genel kullanımlı yüzmehavuzlarının suyu daima davetkar ve hijyenik olarak mükemmel olmak zorundadırlar. Bu şart,su kalitesinin sürekli olarak kontrol ve kumanda edilmesi ile mümkündür. İyi ayarlı bir sukontrol ünitesi cihazı bu teknik zorunluluğu en uygun şekilde yerine getirir. Bu cihaz, serbest iklorun miktarını, pH değerini ve redox potansiyelini kontrol etmeli, kolay okunur dijital veya -yanalog bir gösterge ile göstermeli, gerekli ayarlar için dozaj tesislerini doğrudan gerilim ile veyasinyallerle uyarmalıdır.Serbest klor miktarı: Yüzme Havuzlarında: 0.3 - 0.6 mg/lt. genel kullanımlı yüzme havuzusuyunun dezenteksiyonunda öncelikle klor, anorganik klor bileşikleri kullanımı zorunludur.Çünkü güvenli ve etkili bir havuz dezenfeksiyonu için gerekli şartları en iyi klor sağlamaktadır.Diğer dezenfeksiyon maddelerinin genel kullanımlı havuzların suyunun dezenfeksiyonundakullanılmasına izin yoktur. Havuzda klor miktarı klor ihtiyacına göre belirlenir, üstünde veyaaltında olmamalıdır. Bu nedenle DİN 19643, TSE 11899 ve UHE-1 havuz talimatları genelkullanımlı havuzlar için serbest klor miktarının otomatik olarak kontrol ve kumanda edilmesi jöngörülmüştür. . >JpH değeri: Tüm havuz çeşitleri için topaklama (floklama) fıltrasyonunda pH 6.8 - 7.2 arasındaolması en uygundur. pH değeri asitik, nötr veya alkalik reaksiyonlar hakkında bilgi veren birdeğerdir. Havuz suyu hazırlamada pH değerinin önemi çok büyüktür. pH değeri dezenfeksiyonmaddesinin ve floklama işleminin etkisini ve suyun deri, göz ve havuz malzemelerine uyumunuetkiler pH değeri mümkün olduğunca 7-7.2 arasında sabit tutulmalıdır.Redox potansiyeli: Redox kavramı redüksivon ve oxidasyon kelimelerinin ilk hecelerininbirleşiminden ortaya çıkmıştır. Redüksivon (indirgemek) etkisi kirlilik maddelerini. Oksidasyonise okside eden serbest aktif kloru ifade eder. Serbest klor miktarı, ph değeri ve redoxpotansiyeli daima birlikte anılmak durumundadır. Ancak bu 3 parametre havuz suyu hakkında jen geniş fikri verir. Su kontrol ünitelerinde Redox modülü mutlaka bulunmak durumundadır.Çalışma şekli: Yukarıda bahsedilen havuz suyunun kalitesini gösteren 3 modül, doğrudanhavuzdan alınan ölçü suyunun, ölçü kabındaki 3 elektro kimyasal sensör tarafından hissedilmesive bunların sayısal olarak ifade edilmesi temelinde çalışır. Sensörlerin elektrik akımları sukontrol cihazında kuvvetlendirilir ve serbest klor miktarı, pH değeri, Redox değeri olarakgösterilir. Cihazın doğruluk derecesi ölçü suyu devir-daiminin iyi olmasına ve sensörlerin /temizliğine, bakımına ve ayarına bağlıdır. Su kontrol ünitesi, bağlanan klor dozaj pompasınıserbest klor miktarı her zaman 0.3 - 0.6 mg/1 arasında olacak şekilde otomatik olarak kumandaeder Cihaz ayni işlemi pH değerinin ayarlanması içinde gerçekleştirir. Ayrıca cihazda bulunan ,redox modülü. Ayarlanmış redox değerinin altına düşülmesinde redox değerini yükseltmek için /ek bir iyileştirme tedbirine (örn. taze, şebeke suyu) bağlantı yapılabilir.

28

Arıza ve hata sinyalleri: 3 ayrı değerin ölçü ve ayar modülüne sahip cihazda her modül kendiserbest potansiyel arıza sinyaline ve arıza ışığına sahip olmalı ve doğrudan operatör veyagörevliyi uyarıcı donanımlara sahip olarak düzenlenmelidir. Sınırlar aşıldığında en çok 5 dakikaiçersinde arıza ikazları devreye girmelidir.Kurulum: Su kontrol cihazı ve ölçü kabı ulaşması kolay kuru bir duvara rahatça çalışılabilecekbir yüksekliğe yerleştirilmek zorundadır. Ölçü kabının cihaza olan mesafesi birlikte izlenebilecekkonumda olmalıdır Cihazın ön yüzü görülebilir olmalıdır ki değerler rahatça okunabilsin. Cihazrutubet ve sürekli sarsıntılardan korunmalıdır. Montaj yeri kesinlikle kuru olmalıdır Aksitaktirde yüksek ohm lu pH ve redox ölçümü olumsuz etkilenir. Cihazın bulunduğu mekanınsıcaklığı +4 C ve +35 C arasında olmalıdır.Ölçü suyu sirkülasyonu: Ölçü suyu sirkülasyonuna planlama sırasında özellikle dikkatedilmelidir. Ölçü suyu kirlilikleri barındırmamalıdır. İçinde yağ, fosfat, sülfıt (H2S),klor-isosiyanürat (klorstabilizatörü veya organik klor) ihtiva etmemelidir Organik klormaddeleri çözünebilen granül formlarda veya yavaş çözünen tabletler halinde satılmaktadır Bumaddelerin kullanımı kesinlikle yasaktır. Bunlar UHE Genel havuz talimatına, TSE I 1899 veDlNI9643'e göre genel havuzlarda kullanılamazlar. Demir ve mangan miktarları UHE I debelirlenenleri aşmamalıdır. Tüm bu zahmetlerin amacı mümkün olan en kısa ölü kumandazamanına ulaşmaktır. Bu da ölçü suyunun en kısa yoldan çok çabuk bir şekilde ölçü kabınaulaşmasıyla ve havuz suyunun en iyi örneğinin ölçümünün sağlanması ile mümkün olur Genelhavuzlarda ölçü suyu yalnızca doğrudan havuzdan alınır.

8. DİĞER TESİSATLAR:

8.1. Temiz su tesisatı:• Temiz su sayacı, yüzme havuzu bahçe girişine yakın duvarlarda, don tehlikesine karşı tam

korunmuş bir yerde , her zaman ulaşılabilir, kolay okunabilir , değiştirilebilir ve kontroledilebilir bir şekilde yerleştirilmelidir.

• Tüm kullanma suyu tesisatı, düz olarak ve kullanma yerine doğru yükselerek döşenmeli,hava ceplerinin oluşumundan kaçınılmalıdır.

• Her bağımsız bölümün tesisatı, birbirinden ayn olarak kapanabilmelidir• Temiz su tesisatında , TS 11451 deki polipropilen R-c7 borular kullanılmalıdır• Boru ve fitting-malzemeleri, min 10 bar basınca dayanıklı seçilmelidir.• Temiz su tesisatında kullanılacak su sayacı TS 824'e uygun olmalıdır.• Tesisatta kullanılan vanalar, çek valfler ve musluklar ilgili Türk Standartlarına uygun ol-

malıdır.• Vanalar ve çek valfler, her zaman ulaşılabilecek , kolay kullanılabilecek ve gerektiğinde

sökülebilecek şekilde yerleştirilmelidir.

8.2. Atık ve yağmur suyu tesisatı:• Tüm atık su ve yağmur suyu tesisatında sert PVC malzemeden kullanılmalıdır.• Tüm malzemeler, ilgili Türk Standartlarına uygun seçilmelidir.• Geri tepme düzlemi üstünde bulunan bütün sıhhi tesisat elemanları ve donanımları, pis

suyu tabii eğimle akıtacak biçimde yerleştirilmelidir.• Yağmur suyu ve pis su, birbirine karıştırılmadan ayrı boru tesisatıyla akıtılmalıdıı• Tesisattan rogara kadar olan atık su tesisatında artan çaplar kullanılacaktır.• Boru ek yerlerinde tam sızdırmazlığa özen gösterilmelidir.

Amaca bağlı olarak farklı tercihler yapılabilir.

29

• Yatay atık su ve yağmur suyu borularının eğimleri TS 827'de belirtilen ölçülerde tutula-caktır.

• Makine dairelerindeki pissu gideri, filtre ters yıkama debisi göz önüne alınarak seçilir.Minimum 0 150 boru ile yapılmalıdır.

9. ELEKTRİK TESİSATI VE UYGULAMA

9.1. Tablolar:a) Genel:

• Tablolar şartname ve projeye göre imalat resimlerine uygun olarak yapılmalıdır• Ana tablo imalinde en az 2mm. kalınlığında düzgün yüzeyli saç levhalar kullanılmalıdır.• Tablolarda toprak barası ile gövdeden izole edilmiş nötr barası bulunacaktır Baralar %

99 saflıkta elektrolitik bakır olmalıdır.• Tabloların önü kilitlenebilir kapakla kapatılmalı ve bütün kilitler tek tip anahtarla açıla-

bilmelidir.• Tabloların gövdeleri, topraklama direnci 1 ohm dan küçük olacak şekilde sistem top- <

raklamasına bağlanmalıdır. İ• Üzerinde elektrikli cihaz bulunan kapaklar, çok ince telli ve örgülü kablo ile gövdeye

bağlanmalıdır.• Tablo üzerindeki teçhizat ve kendisi bir sistem dahilinde etiketlenmelidir.• Tabloda kullanılan klamensler devre akımını taşıyacak boyutta sağlam ve ısıya dayanıklı

malzemeden olmalıdır.• Tablolar 1P54 lastik contalı olmalıdır.• Tablolar imalatın sonunda bütün sac kısımlar önce temizlenecek ve sonra epoksi esaslı

elektrostatik toz boya ile boyanıp (200°C) fırınlanmalıdır.• Şalter, sigorta ve benzeri teçhizatın monte edileceği montaj sacları elektroliz yoluyla f

galvaniz kaplanmalıdır.b) Tali tablolar:

• Tablo boyutları monte edilecek teçhizata göre tayin edilir veya sistemin bir parçası ola-rak imalatçı firma tarafından verilir. Plastik malzemeden veya sac gövdeli olabilirler.IP54

• Saç gövde içinde cihazları taşıyan şase veya köprü ile, üzerinde sigorta ve kumanda ,teçhizatı için delik bulunan iç kapak bulunmalıdır.

• Besleme ve linye hatları sıra klemensler vasıtasıyla tabloya tespit edilmelidirler• Tabloya monte edilen cihazlar arasında kafi açıklık olmalı veya izole malzemeden 4

(Pertinaks) perde bulunmalıdır. /• Tablolar sıva altı veya sıva üstü montaj için yapılabilir.• Tabloların montaj şekline göre giriş ve çıkışlar için gövde üzerinde delik veya pencere

bulunmalıdır Sıva üstü montajda bu deliklere rakor takılmalıdır.• Tablo kapağında gerilim olup olmadığını gösteren sinyal lambaları bulunmalıdır

i

c) Şalterler: '• Her fazında, ani tesirli manyetik kısa devre rölesi ile termik aşırı akım rölesi bulunacak-

tır.• Şalterlerin elektrik kesildiğinde devreden çıkması istenirse ilave bir düşük gerilim rölesi j

takılacaktır. f.• Şalterlerin kesme güçleri en az; kısa devre akımını kesebilecek güçte olmalıdır• Şalterler şayiam bir karkas üzerine monte edilmelidir.

30

• Şalterlerin akım taşıyan kısımları ile bilhassa kontakları gümüş kaplamalı olmalıdır• Ayrıca yeteri kadar yardımcı kontak ile söndürme hücreleri bulunacaktır.• Şalterlerin mekanik ömürleri anma akımlarına göre en üst değerlerde olacaktır

d) Pako şalterler:• Bu şalterler elle açılıp kapanan ve çabuk açan cinsten olacaktır.• Şalterler genel olarak tali dağıtım tablolarına monte edilmektedir.• Pako şalterler tablo üstüne veya tablo arkasına monte edilecek tipte olmalıdır• Şalterler VDE normuna göre imal edilmiş olmalıdır.• Şalterlerin ön plakası üzerinde etiket yeri bulunmalıdır.

e) Sigortalar:1. Anahtarlı otomatik sigortalar:

• Sigortalar tablo arkası montaja mahsus, termik manyetik açmalı olmalıdır.• Sigortalan gerektiğinde elle açıp kapamak için şalterlerde olduğu gibi bir kolu bulun-

malıdır.• Sigortalar VDE ve TS'a göre imal edilmiş olmalıdır.• Kısa devre kesme kapasitesi 10 KA olmalıdır.• Anahtarlı otomatik sigortalar L veya G tipi olacaktır. L karakteristikli sigortalar no-

minal akımın 3.5-5 katında, G karakteristikli olanlar ise 7-10 katında devreyi açarakkoruna yapacaklardır

2. Toprak- kaçak akım koruma şalterleri:• Tüm hatlarda kullanılacaktır.• Nominal akımı 25A, toprak kaçak akım değeri 30 mA olacaktır.• Faz ve nötr hatları için 2 kutuplu olacak, faz devresine ayrıca anahtarlı otomatik si-

gorta konularak kısa devre koruması sağlanmış olacaktır• Anahtarlı otomatik sigortalar gibi raya montaja uygun olacaktır.

f) Kablolar: Tesisatta TSE ye göre imal edilmiş olmalı ve projede hangi cins kablonun ne-rede kullanılacağı açıklanmalıdır. Beş damarlıya kadar kablolar renk koduna uygun olma-lı. Çok damarlı kumanda kabloları ise numara ile kutlanmalıdır. Topraklama iletkeni ye-şil-sarı, nötr ise mavi renkte olacaktır.1. NYY(YVV) kablolar:

• TS 212'ye uygun olmalıdırlar.• Plastik izolasyonlu ve her türlü harici tesirlere dayanıklı olmalıdır.• Bir kılıf içinde bulunan iletkenler değişik renkli veya numaralı olacaktır.• Kabloların kullanma gerilimi 1000V olmalıdır.

2. NYM (NVV) Kablolar:• TS.833'e uygun kablolar kullanılacaktır.• Bu kablolar dahilde sıva üstü olarak kullanılacaktır.• Soğuk-sıcak gibi harici tesirlere dayanıklı ve kullanma gerilimleri 500V olmalıdır

3. NYA (1NV) Kablolar:• TS 833'e uygun kablolar kullanılacaktır.• Bu kablolar ancak boru içinde kullanılırlar.• Soğuk-sıcak gibi harici tesirlere dayanıklı ve kullanma gerilimleri 1000V olacaktır.

g) Buatlar:• Normal sorti buatları, bakalit plastik veya saçtan yapılacak en az 58 mm. çapında 1P54

olacaktır

31

• Buatların içinde porselen simit veya sıra klemens bulunacaktır. Klemensler, kapağadeğmemeleri için gövdeye tespit edilmeli veya gerekli tedbir alınmalıdır.

• Etanj tesisatta bulunan buatlar, vidalı kapaklı, giriş ve çıkışlar rakorlu IP54 olmalıdır.

h) Klamensler:• Sıra klamensler özel bir raya geçirilip yan yana sıralanan tipte olmalı ve sıranın iki ba-

şında tespit plakaları bulunmalıdır.• Klamense gelen iletkenler sıkılırken sıkma vidası, iletkene basmayacak ve iletken hare- /

ketli plak vasıtasıyla sıkılmalı. Ayrıca kablo uçları yüsüklenmelidir.• Klamensin gövdesi yanmaz ve erimez cins sentetik malzemeden yapılmış olmalıdır• Klamens ait olduğu kesitte olmalıdır.• Klamensin iletkene temas eden metal kısımları gümüş veya kadmiyum kaplı olmalıdır• Klemens şöntleri orjinal üst köprü ile yapılmalıdır.

i) Anahtar, priz ve duylar:• Anahtar ve prizler TS 40/ 1245 veya SB 4353, IEC 309 veya VDE 0620/ 0632 stan-

dartlarına uygun ve kapaklı olmalıdır. t

• Prizlerin anma akımları 16 A anahtarların ise 10 A ve kontakları gümüş kaplı olmalıdır. f:

• Duylar TS 289/ 2219' a uygun imal edilmiş olmalıdır.• Duylar, ampulün çıkardığı ısıdan zarar görmemeli ve ampul her zaman kolay takılıp çı- !

karılabilme ve sağlam yapıya sahip olmalıdır. Rutubetli ve tozlu hacimlere üretilenflouresan ampul duyları etanj olmalıdır.

j) Kablo taşıyıcılar: Aşağıda değişik tip kablo taşıyıcıları tarif edilmiştir. Tatbikatta bunla-rın tamamı veya bir kısmı kullanılabilir. Teklif sahibi, teklif edilen taşıyıcının teknik resim,ölçüleri ve bir metre boyundaki kısmının ağırlığını teklife eklemelidir. Taşıyıcının tespitşekli konsol ve tij ile yapılmalı. Her iki şekilde de taşıyıcının üzerine insan çıkacağı hesaba !katılmalıdır. 3x16x10 mm2 den büyük kesitli güç kabloları metal kroşelerle tespit edilme- fİldirler. Taşıyıcıların köşe ve ek yerlerinde ayni malzemeden özel parçalar kullanılmalıdır.Kablo taşıyıcılar imalatı takiben sıcak daldırma veya elektroliz yoluyla galvaniz kaplanmış !

olmalıdır.

k) Kablo kanalları: Tesisattaki mümkün olan tüm elektrik hatları birleştirilerek kanallar i-çinden geçirilmelidir. Kanallar plastik malzemeden yapılmalı, düşey ve yatay yönde ka-pakları kabloları rahatça taşıyabilmeli ve sökülüp takılabilmelidir.

1) Armatürler: Armatürlerin saç işçiliği itinalı olacak, bitmiş imalatta punta ve kaynak izle-ri görülmeyecektir. Köşeler zaviyeli kesilmiş ve daima 90° olacaktır. Armatürlerin made- jni yüzeyleri pasa karşi toz boya ile boyanacak ve fırınlanacaktır. Yansıtıcı olarak kullanı- /lan tüm alüminyum yüzeyler, kimyasal metotla parlatılmış anodize alüminyum olacaktır.Sualtı aydınlatma armatürleri çelik, bronz ve plastikten olabilir. Bunlar İP 68 olarak su al- !

tında çalışmaya elverişli ve elektriksel işletme güvenliği açısından risksiz olmalıdırlar. Bumalzemelerde varsa TSE veya VDE belgesi tercih edilmelidir. Bütün balastlar TSE li ol-malı, devredeyken titreşim ve ses yapmamalıdırlar. Etanj armatürlerin imalatında gerekliitina gösterilecek sızdırmazlık temin edilecektir. Etanj flouresan armatür ve duylar da aynıesaslar dahilinde imal edilmelidir. Enkandesan armatürlerde havalandırma temin edilmelive iç bağlantıları ısıya dayanan, silikonlu kablo ile yapılmalıdır. Ayrıca su altı projektör vespotlardada silikon esaslı kablolar kullanılmalıdır. Projektörlerde kullanılacak transfor- imatörler, TSE 277 deki gereklere cevap verebilmeli, plastik kabuk korumalı ve reçine içi—

32

ne gömülü olmalıdır Malzeme sigortalı olmalıdır Su altı spot ve projektörleri en çok24V ile çalışabilirler

Kaynaklar

• UHE-I yüzme ve yıkanma havuzu suyunun hazırlanması ve dezenfeksiyonu 1995

• DİN 19643-84 DİN 19643 97 Teil 1-2-3, DIN 19605 DİN 19644

• TSE 1 1899. TSE 737

• Ospa Schwimtnbadtechnik GmbH çeşitli teknik dokümanları.

• KOK Richtlinien tur den Baederbau 1996

• Internationale Akademie tür Baeder-Sport- und Freizeitbauten muhtelif sayılar

33

tmmob

makina mühendisleri odası

Bu bit MMO yayınıdır. MMO, bu makaledeki ifadelerden,fikirlerden ve toplantıdan çıkan sonuçlardan ve basımhatalarından sorumlu değildir.

HAVUZLARIN MİMARİPLANLAMASINDATEMEL İLİŞKİLER

Yük. Mim. Nadire ERKOÇOSPA - ERKOÇ LTD.

MAKİNA MÜHENDİSLERİ ODASI

BİLDİRİ NO :235

HAVUZLARIN MİMARİ PLANLAMASINDA TEMEL İLİŞKİLERMimar Nadire ERKOÇOSPA-ERKOC LTD.

Havuzların mimari planlamasında temel ilişkiler çok geniş bir yelpazeyi kapsamaktadır Bu se-beple konuya; UHE'nin 1 no'lu genel havuzlar için olan talimatından 2 alıntı yaparak başlamakistiyorum1 si havuzun tarifi " içinde 1 yada daha fazla insanın aynı anda veya zaman aralıklı olarak bu-lunduğu, sürekli bir akış olan büyük su küvetleridir."

2.si ise yine bu talimatın amacını açıklayan maddenin ilk cümlesi. Şöyle. "Bu standardın amacıhavuz suyu niteliğini, sağlık güvenirlilik ve estetik açıdan doğru ve sürekli olarak sağlayarakinsan sağlığı açısından problemsiz hale getirmektir."

Bu iki cümleyi birleştirirsek; havuzu, insan sağlığı açısından problemsiz su küvetleri olarak datanımlayabiliriz.

Yani havuz planlanırken düşünülmesi gereken ilk şey su temizliğidir. Daha planlama aşa-masında bu koşulu sağlayacak tüm detayların çözülmüş olması zorunludur. İşte burada temelilişkilerin en önemlisi devreye giriyor. Yani; projeyi hazırlayan mimarla işin teknik- tesisat tara-fını yürütecek olan mühendisin (havuzcu); sonra da bu projenin statik projesini hazırlayacakolan inşaat mühendisinin sıkı bir koordinasyonu gerekir.

Mimari;1 -Havuzun kullanım amacına uygunluğu2-Yapılacağı mekana uyumu3-sistem seçimi4-çevre koşulları5-statik ve tesisatla ilgili konuların çözümünü kolaylaştırıcı detayların hazırlanmasıgibi, havuz içindeki su hareketlerini de dikkate alarak iyi planlamayı gerektiren bir çok giriftkonuyu içermektedir.Az önce bahsettiğimiz koordinasyonun gerekliliği böylece daha da net bir şekilde ortaya çık-maktadır.

Projeyi ilk yönlendiren ise yukarıda saydığım 5 ana başlıktan ikisidir. İsi kullanım amacı.2.sibuna bağlı olarak sistem seçimidir.

Bu noktada havuz tiplerinden bahsetmemiz gerekmektedir. 2 ana gruptan yola çıkabiliriz1-özel kullanımlı havuzlar (özel ev havuzları)2-genel kullanımlı havuzlar (otel- motel- tatil köyü- site- klüp- okul- sportif- sağlık-kür-şok- eğlence vb. havuzlar)Tabii ki bunlar yine amaçlarına mekanlarına özel isteklere bağlı olarak ısıtmalı-ısıtmasız yadaaçık kapalı olarak planlanmaktadırlar.

UHE'nin I ve 2 no'lu talimatları bu iki tip havuz için gereken su hazırlık tesisiyle ilgili çok de-taylı bilgileri sizlere sunmaktadır. Yine UHE'nin 1 no'lu talimatının 9. Maddesinde havuz tiple-riyle ilgili genel bilgileri de bulmak mümkün. Genel havuzların yer aldığı tesislerin planlamasın-da mimarların en çok gereksindiği şey ise fonksiyon semasıdır. Bir havuz tesisinde neler oimalı-

37

dır. Yan yardımcı mekanlar nelerdir. Bunların birbirleriyle ilişkileri ölçüleri nelerdir. Bunlar aşa- jgıda ayrı bir konu başlığı ile yer almaktadır. t.Ancak; havuzun yapımını üstlenen mühendisin, mimarın kendisinden habersizce hazırladığıprojeye göre davranmamak, ona uygun zorlayıcı çözümler aramamak için, baştan talimatlardoğrultusunda havuz tipine uygun olarak seçtiği ve çözdüğü sistemin gereklerini mimara ak-tarmalıdır.

Sistem secimi: Nedir bu sistem seçimi. Sistem seçimi için havuz konusunun ABC'si diyebiliriz. '2 sistem vardır.

1-Skimmerli sistem >Önce skimmerli sistemi kısaca tanıyalım. /Bu sistem yüzeydeki kirli suyun bir yada bir kaç noktadan emilmesi esasına dayanır. Skimmerbu iş için kullanılan kutunun yabancı dilden gelen adıdır. Bizim sektörde de yerleşik ve yaygınolarak kullanılmaktadır. Fitre tesisinin emişi direkt olarak Skimmer ve dip emiş hattına bağlan-dığından bu sistemde denge deposu yoktur.Skimerin yeri havuz duvarında su yüksekliğine göre, adedi ise havuz büyüklüğüne göre belirle-nir. Her 35 m2 su yüzeyi için 1 adet Skimmer kullanılır. Bahçedeki havuzlarda Skimmer yer-leştirilirken rüzgar yönüne dikkat edilmelidir. Yeterli sayıdaki besleme ise Skimmere görekonumlandırılmalıdır.

Yurt dışındaki yasal talimatlar ile bizim UHE talimatımız bu sistemi sadece özel havuzlar için /öngörmektedir. Yani kullanım yoğunluğu dolayısıyla da kirliliği az olan havuzlar için. Bu du-rumda, bu sistemi genel kullanımlı havuzlar için seçmemiz söz konusu dahi değildir. Özel ha-vuzlarda kural olarak aile fertlerinin kullanımı geçerlidir. Misafirlerin kullanımı genel kabullerideğiştirmez. Özel havuzların planlamasında büyüklük ve derinlik açısından bir sınırlama yok-tur. Ancak derinlikten kaynaklanan riskler güvenlik ve kapasite açısından dikkate alınmalıdır.

2-Taşmalı sistemBu sistem, talimatlarımızın genel 'mllanımlı havuzlar için öngördüğü ancak getirdiği avantaj veestetik güzelliğiyle son yıllarda özel havuzlarda da çok yaygın olarak kullanılan bir sistemdir. jBu sistem havuz suyunun skimmerli sistemde olduğu gibi bir yada birkaç noktadan değil, tüm /havuz kenarlarından taşırılması esasına dayanmaktadır. Böylece yüzeydeki kirlilik en kısa yol-dan ve en hızlı bir şekilde havuzdan uzaklaşmış olur. Bu büyük bir avantajdır. Diğer avantajlarıise şöyle sıralamak mümkün.-Mükemmel bir estetik sağlar.-Havuzu daha büyük gösterir.-Yüzme esnasında havuzun duvarları seyri engellemez. Dolayısıyla havuz içinde bulunanlar et-raflarını rahatça görebildiklerinden güven duyguları fazlalaşır.-Havuzda oluşan dalgalar havuz duvarlarına çarpmaz, taşma kanalından denge deposuna gider.Bu sebeple havuz yüzeyi dalgalı olmaz. . j-Bu sistemle dizayn edilmiş havuzların duvarlarında lokal kirlilik oluşmaz. /

Tasma kanalının teşkili:Üstten taşmalı havuzların projelendirmesinde ilk iş havuz kenar taşma detayının oluşturulması-dır. Bu detay havuz kullanım amacına ve kanala yerleşecek olan taşma beton geçiş elemanınınboyut ve şekline uygun olarak hazırlanır. Bir de kenarlarda kullanılacak olan taş/ seramik bo-yutları ile kanal üzerine koyacağınız ızgara genişliği bu detayda dikkate alınmalıdır.

Öncelikle taşma kanalları havuzun tüm kenarları boyunca kesintisiz olarak ve aynı kotta yapıl-malıdır. Boyu 25m.'ye kadar olan havuzlarda taşma kanallarındaki kot farklılık toleransı+- 2mm. 50m.'ye kadar olan havuzlarda ise +- 3mm. olmak durumundadır ki su havuzun her

tarafından eşit miktarda taşsın .

Havuz kenar detayında önemli bir kaç nokta daha var. Havuz çanağını oluşturan duvarların ka-lınlığı. Bu kalınlık, buralara yerleştireceğiniz beton geçiş elemanları için uygun olmalıdır. Enuygun kalınlıklar 20-24-30 emdir. Ayrıca çanağın iç kısmında betonarme perdeden sonra inşaiolarak yapılacak işlemlerde -yani sıva+izolasyon+kaplama gibi-; betona yerleştirdiğiniz ele-manların kapak yada bağlantı armatürlerinin montajına engel olmayacak kalınlıkta olmalıdır.Havuz mühendisinin bu kalınlığı kullanacak olduğu malzemelere göre proje başında mimarailetmesi gereklidir ki onlarda örneğin izolasyon seçimini ona göre yapsınlar. Yada ne kalınlıktasıva yapabileceklerini baştan bilsinler. Yeri gelmişken izolasyon konusuna da kısaca değinelim.Hangi yöntemle yapılırsa yapılsın doğru yerde doğru miktarda kullanılması şartı ile bugün pi-yasadaki pek çok ürün iyi sonuç vermektedir. Ama özellikle son 20 yıldır tüm dünyada havuz-larda en yaygın olarak kullanılan sistem kimyasallarla yapılan izolasyonlardır. Az önce bahsetti-ğimiz kalınlık minimize olmaktadır. Diğer membranlı- tabakalı izolasyon yöntemlerinde betongeçiş malzemelerinden sebep, izolasyon tabakaian pek çok yerde kesintiye uğramakta; ayrıcada bu tabakaları korumak için yapılan 2. bir duvar demin bahsettiğimiz kalınlığı arttırarak kapakyada armatürlerin montajını zorlaştırmaktadır. Bu sebeplerden dolayı kimyasallardan oluşanyöntemle yapılan izolasyonu tercih ediyoruz.

Zürich-1Zûrtch-a

O t t a y *

Fkın/l

Birkaç taşma kenar detayı örneği

Kaynak KOK (Koordinierungskreis Baeder- Richtlinien fiir den Baederbau)

A B B İ C D E F B B

TODJ ZAMANLAB11A DOKtlLCCDC HETOÜ ABAUHMA: SUsu TUTUCU BAND t m VEYA SOU siojr-s

MLATASYOK MSZLBU: SU SU TUTUCU BAND 022 RU MVETA ŞUA SIDİ.-S MDflKE SKADUR COKEDID BUD <•

SOUFUOt U

BETON SU « r m u m u r UDC HAUBOSt PUST0KE9I-NBVA UZDU YALmil: SSA T0P8C1L 107 -2k»t-asAiıa Yinsnsctıi: SKA M A M VAPBTouaaDBZ DOLGUSU: SBA TUatTİBHivuaçı s n ı n a Kfiffl MLOUÎU:SDU71B( u/ıırc

; DHIBOUlf MMSAK

BRDX 5U CKBUBBUI IATJOTAIimt S0PDV1BS1OVA lATSBt SUHXA« HL

snum riPBnsiaa: FUSTKOL noI » » DOLGUSU: CEBDIOL tt

-HAVUDCI SERAMI tBSL DOLCUSUfLASIICOL SLC

HAVUZ SBUMU n KINAR TASUDACBOB-BUCBTAL FDMASDOAII StOLMEnB.

TBCOEAL Ü081UL SIVI

A- 65790 /M (fribal-mut)B- S3130 /9MB l - BH20 /MC- 37017 /700D- 11120 /700I - 37011 /TMr- m 1040 'C- 1B120

pftcl)•riM-mnl)bmı]

HAVUZ KENAR DETAYI

Birkaç Beton geçiş Elemanı Yerleşim Detay Örneği

«v-X-*-

tiro• ra-î '

i E

T

n. e**

>

s:

îTaşma Beton Geçişi Sualtı Projektörü Vakum Beton Geçişi

^

ruw tmtv ton MUI .»rt.tr «130

W

m 8

OETAILSru

«I.•s?0

'JSs,"

!«••«

Detay 6 = Havuz Dip besleme paleti, Detay 7=Havuz Dip emiş elemanı yerleşim detayıDetay 8=Rezerv depo-Pompa emiş, Detay 9=Rez.depo dip tahliye elemanı yerleşim detayı

_38JWALL PASSAGEPIPE l'ÜHMAIX OVERFLOffArl.ür:06244

-0.40

- 0 . 0 0 MAX. "VfATFR LEVEI

\zz: :_

C'ULLLt'TANK

İÜN

-0.9S

240

4-0.13

GALLERY

-0.70

Taşma Ana Artel - Rezerv Depo Beton Geçiş Detayı

41

Besleme Elemanlarının planlanmasıÜstten taşmalı havuzlarda esas istenen, özellikle büyük havuzlarda havuzların dipten beslen-mesi ya da kapasitenin büyük çoğunluğunun dipten verilmesidir. j

Havuz mühendisinin teknik hesaplar sonucu bulduğu, kapasiteye uygun adetteki beslemeleröyle yerleştirilmelidir ki havuzda ölü alan oluşmasın. Yani tüm havuz suyu sirkülasyona katıl-sın Sirkülasyona katılamayan kenarlar köşeler kalmasın. Ancak mimari görünümde bozulma-sın. Örneğin 8 yada 10 kulvarlı bir spor havuzunda beslemeler birbiriyle şaşırtmalı konmamalı,kulvar çizgileriyle paralellik göstermelidir. Bunun için en doğru iş, havuz mühendisinin mima-rın hazırladığı seramikleri kulvarları gösteren mimari paftanın üzerinde beslemeleri yerleştirme-sidir.Yine serbest formlu yuvarlaklardan oluşan büyücek bir havuz düşünün. Bunda da asker gibidizilmiş beslemeler mimari görüntüyü bozacaktır. Yani mimariyle tesisatın, estetik ve doğru- fluktan yana optimal noktaları bulunmak zorundadır.

Havuz Çanağı ve Galerilerin PlanlanmasıHavuz çanağı günümüzde ağırlıklı olarak betonarme olarak yapılmaktadır.Ancak, Folyo havuzlar- Polyester- Akrilik- Çelik havuzlar- alüminyum+çelik konstrüksiyonluüzeri liner kaplı havuzlar gibi çeşitli havuzlarda yapılmaktadır. Bu 2. grup havuzlar ağırlıklı ola-rak özel ev havuzları için tasarlanmaktadır. Su hazırlık tesislerinin havuz çanağındaki uzantıla-rının detayları ya çanağın imalatı yada montajı sırasında zaten üretici firma tarafından hazırlan-maktadır.Ancak betonarme havuzlarda durum böyle değildir. ?İrişaa elemanlarının yerleri mimari plan üzerinde işlenip ölçülendirilmelidir Bu elemanlara aityerleşim detayları da bu çizimlere eklenmelidir. İmalat sırasında havuz tabanına ve yan duvarla-rına yerleşecek olan tüm beton geçiş elemanları beton dökülmeden önce hazırlanan plandakiölçü ve detaylara uygun olarak yerleştirilip sabitlenmelidir.. Farklı zamanlarda dökülecek betonaralarına su tutucu bantlar yerleştirilmeli, önce dökülen betonun bitim yeri dişli bırakılmalıdır.Özellikle büyük havuzlarda kalıbın önemi büyüktür, örneğin SOm. uzunluğundaki bir havuzda -kalıptan sebep yer yer kötü çıkan beton yüzeyi düzlemek için, yani SOm.uzunluğu aynı hizayagetirebilmek için daha kalın sıva-dolgu yada tersi işlemler yapmak gerekebilir. Bu da beton ge-çiş elemanlarının kapaklarında yada armatürlerin takılmasında sorun yaratacaktır. Yani, beton ,çanak sonrası kalınlığı arttırmamak için en başta betonun kalıptan düzgün çıkması sağlanmalı- fdır.

Az önce taşma kanalının havuzun tüm kenarları boyunca kesintisiz olarak devam etmesi gerek-tiğinden bahsettik. Aynı şekilde bu kanalın alt boşluğu olan tüm tesisatın geçtiği galerinin demümkünse havuzun tüm çevresinde yapılması gerekir. Büyük havuzlarda bu durum zaten zo-runluluk olarak karşımıza çıkmaktadır. Küçük havuzlarda ise bazen mekan darlığı gibi neden- /lerle havuzun az bir kenar uzunluğunda bu galeri ihmal edilebilir. Ancak bu durumun sadeceküçük havuzlar için olabileceğini unutmamak gerekir.

Galeriler havuzun kapasitesi ile ilişkin olarak ortaya çıkan tesisatın geçtiği koridorlardır. Ama, /bu koridorlarda bu tesisatı yapacak olanlarında rahat çalışabilmesinin şartlan sağlanmalıdır. Ya-ni galeriler iş yapmayı zorlaştıracak yada yapılamaz hale sokacak kadar dar yapılmamalıdır. Birinsanın rahatça yürüyebileceği yükseklikte olmalıdır.

Makine Dairesinin Planlanması '

4 2

Galerilerin açıldığı son nokta ve havuzun kalbi olan mekan Makine daireleridir. Burası; havuzamümkün olan en yakın yerde ve mümkünse havuzun derin tarafında planlanmalıdır. Makine dai-resinin mekansal büyüklük ve yüksekliği proje mimarının tasarrufuna bırakılmamalıdır Aksitakdirde havuz mühendisi en başta belirttiğimiz gibi mimar tarafından planlanan alanda zorlayı-cı çözümler aramak yada çözüm bulamamak durumunda kalabilir. En doğrusu; havuz mühendi-sinin kullanacağı ekipmanları seçtikten sonra ortaya çıkan mekansal büyüklükler ile yerleşimdüzeninden ortaya çıkan planlamayı mimara aktarmasıdır.

Doğru bir makine dairesi planlaması nasıl olmalıdır. Makine dairesinin planlamasını esas belirle-yen rezerv depodur. Yani rezerv deponun büyüklüğü ve yeridir.Rezerv depo,üstten taşma kanallarından gelen suyun aktığı depodur. İnşai anlamda havuzla ay-nıdır. Yani sızdırmazlığı sağlanmalı ve içi seramik yada benzeri malzemelerle kaplanarak kolay-ca temizlenebilir hale getirilmelidir. Üst tarafından bir insanın girebileceği büyüklükte kapaklıgiriş boşluğu yapılmalıdır. Rezerv depo döşeme ve duvarlarındaki beton geçiş elemanları daaynı havuzdaki gibi önce mimari plana işlenip ölçülendirilmeli ve detaylandırılmalıdır. Sonrabuna uygun olarak beton dökülmeden önce kalıba yerleştirilmelidir. Rezerv depoya yerleşecekmalzemeler;a-Taşma ana arter hattı yada hatlarıb- Pompa emiş hattı yada hatlarıc- Rezerv depo üstten taşma borusud- Rezerv depo dip tahliyesie- Şebeke suyu hattıdır.Rezerv Deponun büyüklüğü ile su kapasitesi ayn şeylerdir. Bu konu direkt olarak mimariplanlamada deponun büyüklüğü dolayısıyla, taban kotunun belirlenmesine yarar. İlk tasarlanantaşma detayı çizimine, kullanılacak olan taşma beton geçiş yerleştirilir. Bu detay taşma ana arte-re ilk bağlanan taşma elemanı olarak (yani rezerv depoya en uzak taşma elemanı) kabul edilir.Detay üzerinde bu taşma beton geçiş elemanının taşma ana artere bağlantı noktası ile havuz suyüzeyi arasındaki mesafe belirlenir. (Örneğin 80 cm.) Yine aynı taşma beton geçiş elemanınınrezerv depoya olan mesafesi proje üzerinden hesap edilir. Bu aynı zamanda o taşma ana arşelinuzunluğudur. (Örneğin 30m.) Bu arter ilk başladığı noktadan rezerv depoya kadar ortalama%2'lik bir eğimle gidecektir. (30m.x %2=60 cm.) Taşma ana arter bu örneğimize göre su yü-zeyinden 80 +60=140 cm. aşağıda rezerv depoya giriş yapacaktır. Bu borunun kendi çapı ile sudökülme mesafesi olarak ilaveten yaklaşık 20 cm. daha eklersek bu kot (su yüzeyinden140+20=160 cm. aşağıdaki kot) rezerv deponun üst su kotudur. Rezerv depoda ne kadar suolması gerektiği havuz mühendisince UHE talimatlarına uygun olarak belirlendiğine gö-re;rezerv deponun büyüklüğü, ya yukarıda belirlenen kota göre alanı ayarlanarak bulunur, ya daalan olarak planlamada sıkıntı varsa rezerv depo taban kotu gerekli su miktarına göre ayarlanır.Rezerv deponun alanı ve taban kotu böylece belirlendikten sonra makine dairesinin kotu da onagöre ayarlanır. Makine dairesinin taban kotu mümkünse havuzun en derin yerinden daha aşağı-da olmalıdır, ayrıca; rezerv depo taban kotundan yaklaşık 20 cm. kadar aşağıda yapılması dauygundur. Bu kotta yapılacak olan ana rögar mümkünse hemen rezerv deponun bitişiğindeplanlanmalıdır ki rezerv depo üstten taşma borusu ve dip tahliye borusu bu rögara kolayca ula-şabilsin. Yine bu rögara bağlanacak olan bir diğer önemli hatta filtre ters yıkama hatlarıdır.Dolayısıyla filtrelerin bulunduğu alanda bu rögara yakın olmalrdır. Bu çerçevede diğer önemlinokta pompaların konumudur. Pompalar rezerv depodan emiş yaptıkları için ve filtrelere yakınolmak durumunda olduklarından onlarda mümkünse filtrelerle aynı yerde planlanmalı ve bu a-landa makine dairesinden yaklaşık 20 cm. kadar yükseltilmelidir ki makine dairesindeki sızıntısularından etkilenmesinler. Ayrıca bu sızıntı sularının tabanda dağılmamaları için makine daire-sinin tabanında uygun yerlerde yaklaşık S cm. derinliğinde 10 cm. genişliğinde sızıntı kanalları

43

yapmak bu ince kanalları yine ana rögara akıtmak makine dairesinin kuru kalması için önemli-dir Makine dairesi tabii yada cebri olarak mutlaka havalandırılabilir olmalıdır. Dezenfeksiyontesisinin yeride önemlidir. Boşalan dezenfektanların doldurulması için rahatça görülebilir ve u- ilaşılabilir yerde planlanmalıdır Bunlara yakın bir yerde el yıkamak için bir lavabo tasarlanmalı- /dır

Farklı bir başka nokta; statik konstrüksiyon un tesisata olan etkisidir.Tesisatı tasarlayıp yürütecek olan mühendisin statik projeyi de çok iyi incelemesi gerekir.Eğer tesisatı zora sokucu yanları varsa bunlara mutlaka itiraz edilip ya statik sistemin bir başkaşekilde çözümlenmesi istenmeli ya da çözülmüş olan statik projede tesisat için gerekli önlemle-rin alınması istenmelidir.

Havuz Çeşitleri ve Planlamaya Yardımcı Ölçüleri jHavuzlar başta da belirtildiği gibi kullanım amaçlarına göre planlanırlar. UHE1 nin I no' lu ta- /limatından alınan aşağıdaki 1 no'lu tablo; çeşitli havuzların alan ve derinlik ölçülerini vermekte-dir. Alan hesaplanırken; kişi başına düşen su alanındaki değerler; o havuzu 1 saatte kullanacak !(en yoğun durum alınmalıdır) kişi sayısı ile çarpılır. Örneğin bir spor kulübünün kendi üyeleriiçin yaptıracağı bir havuzda; bir tatil gününün en sıcak 1 saatinde havuza girebilecek kişi sayısıdikkate alınmalıdır. Yada bir okul havuzunda aynı anda kaçar kişilik kaç sınıfın kullanacağı bi-linmelidir. Havuzların derinlikleri aşağıda verilen değerlere uygun olmalıdır. Gözlemler derinhavuzlarda, kullanıcıların kısa bir süre yüzdükten sonra ya çıktıklarını ya da kenarlarda tutuna-rak durduklarını; sığ havuzlarda ise ayaklan yere rahatça değen kullanıcıların daha uzun sürehavuzda kaldıklarını göstermektedir. Ayrıca havuzun derinliğinde değil alanında yüzüldüğü dü- işüriülürse, havuzun derin yerlerinin, sistemi gereksiz yere büyüttüğü de kolayca anlaşılır. ••

Aşağıda verilen genel kullanımlı havuzlara ait fonksiyon şemaları ve havuz yardımcı mekanları- ina ait değerler; Havuz tesisi tasarımlarında örnek olması amacıyla verilmiştir Bu değerler herprojenin kendi yerel-özgün koşullarında değerlendirilmelidir.Kaynak:KOK -Koordinierungskreis Baeder / Richtlinien für den Baederbau

44

Tablo 1-

Havuz Tipi

Atlama havuzu

Derin havuzlar

Sığ havuzlar, derinliği değişen havuzlar

Su atraksiyonu olan havuzlar

Kaydırak havuzları

Çocuk havuzlan

Ayak yıkama havuzu

Küçük havuz

Masaj havuzları (Müstakil)

Masaj havuzlan (kombine kullanım)

Terapi havuzları

Soğuk su (Şok) havuzları

Su derinliği

(m)

>3.40

>1.35

0.6- 1.35*

0.6- 1.35

1.0- 1.35

<0.5 *

0.10-0.15*

< 1.35

< 1.0

< 10

< 1.35

1.10- 1.5

Kişi başına düşen sualanı a (m2)

4.5

4.5

2.7

2.7

-

-

-

12.0

1 oturma yeri

-

4

-f- Tabandaki eüimler max. %10 olmalıdır.

Sportif tesislerdeHavuz

Bebek Havuzu

Yüzme bilme-

yenler havuzuKarışık Havuz

Yüzme bilenler

havuzu

Dal»a Havuzu

Havuz ÖlçüleriGenişlik Uzunluk

1 5 - 3 5 m 2

8.0010.00

8.0010". 001 ~> 5 0

16.6621.0025.00

12.5016.6621.0025.00

12.5016.66o ı 00

12.5016.66

25.0050.00

25.0050.00

min.33.00

Su Derinliği

0.00 - 0.40/0.60

0.60-0.80/1.35

Yüksekliği ayarlanankısım: O.3O-1.8Om.Yüzücüler kısmı:>1 80Atlama kısmı: >3.40

>1.80

Başlangıç:().OO/().3OBitiş:Dalga makine-sinin cinsine ve ha-vuz kullanım amacı-na göre.

Min. Mekan yük-sekliği

2.50

3.20

4.00

4 00

4.00

Genel kullanımlı kapalı havuzların fonksiyon şemasıTamamlayıcı D.G.Program

DG Direkt GirişM G.:Direkt Giriş Olabilir.* İ la ve Alanlar

L c :

Giriş

Tuvaletler(M.G.) Personel alanı

Kasa-Kontrol

Soyunma Alanı

Tuvaletler

Duşlar

Havuz Salonu

* Dağıtım mekanı

(M.G.) Teknik AlanlarYüzme hocası odası

(M.G.) Sağlık odası

Araç-Gereç odasıFitness-kondisyon odası

* Jimnastik salonu*Açık havuz / açık alanlar*DinIenme-okuma salonu

•Solarium (D.G.)•Sauna/Sauna (D.G.)

*Kahve-Lokanta/Kahve -Lokanta

"(M.G.) Tribün

NormalProgram

46

Grnel Kullanımlı Kapalı Havuzların Yardımcı Mekanlarına ait Ortalama Değerler

Ön Kabul Alanı: Her Im2 Havuz alanı için min.0.2 m2

Giriş Holü : Her Im2 Havuz alanı için 0.15-0.25 m2

Personel Alanı : 350 m2 'ye kadar olan Havuz alanı için 15 m2

450 m2'ye kadar olan Havuz alanı için 25 m2450 m2'nin üzerindeki Havuz alanı için 35 m2

Yönetim AJanı : 450 m2'ye kadar olan Havuz alanı için 9 m2450 m2'nin üzerindeki Havuz alanı için 12m2

Kabin Adedi : Her Im2 Havuz alanı için 0.08-0.1( Eğlence Havuzlarında : 0.05-0.12)

Kullanım süresi sınırsız olan tesislerde % 10-20 arttırılabilirBu alana ayakkabılı giriş yönünden girilir. Çıkışı; çıplak ayakla gezilenIslak alanlar yönündedir.

Dolap Adedi : Her Im2 Havuz alanı için 0.3-0.4( Eğlence Havuzlarında : 0.5-0.8)

Kullanım süresi sınırsız olan tesislerde %100 arttırılabilir

Aile/ Özürlü Kabini: Kabin adedi x %10

Toplu Soyunma Alanı: Gerekli olan tesislerde en az 2 adet. Her birinde min.30 Gardırop ve

min 7 50m. uzunluğunda oturma bankı.

Saç Kurutma Alanı: Her I m2 Havuz alanı için 0.02

Temizlik Araç Odası: Yaklaşık 2 m2

Duş Alanı : 500 m2'ye kadar olan Havuz alanı için ;Bayanlar ve Erkeklere ayrı ayrı

olmak üzere her biri 10 duştan oluşan birer duş mekanıİlave her 25 m2 havuz alanı için 1 adet duş.Alanı 150 m2'ye kadar olan havuzlar için 5'er duştan oluşan ayrılmışbir duş mekanı.

(Eğlence havuzlarında her 20 m2 havuz alanı için 1 duş)Tuvalet Alanı : 10'ar duştan oluşan her bir duş mekanı için; Bayanlara: 2 wc

Erkeklere: I wc-2 Pisuar5 er duştan oluşan ayrılmış duş mekanı için;Bayanlara: 1 wc

Erkeklere lwc- I Pisuar(Eğlence havuzlarında her 50-75 m2 havuz alanı için I tuvalet)

Ayak dezenfeksivon Alanı: Planlama gereklerine göre.Mekan Yükseklikleri: Min.2.50 m. Tavsiye edilen değer;2.75 m

Genel kullanımlı Açık Havuz FonksiyonŞeması

c;[•

[•

KabulDG

Kabul

Ustu Kapalı Giriş AlanıDG (Cadde tarafı)

Kasa

Üstü Kapalı Giriş Alanı(Havuz tarafı)

Sovunma Alanı

Duşlar

Tuvaletler

Anne ve Bebek OdasıDinlenme-Oturma Salonu

YönetimM.G.

Personel

Dernek/Kulüp OdasıYüzme Hocası Odası

Sağlık Odası

Teknik OdaDepo

Yarışmacı Odaları

Yatma Alanı(Gölgelik)

Yatma-Güneşlenme Alanı

Oyun AlanıEğlence ve Spor Alanı

Ayak Yıkama Koridoru

Çocuk Oyun Alanı

Bebek Havuzu

Havuz Alam

Seyir TribünüGüneşlenme Terası M G.

Tuvaletler

D G Direkt GirişM GDirekt Giriş Olabilir

48

Genel Kullanımlı Açık Havuzların Yardımcı Mekanlarına ait Ortalama Değerler

On Kabul Alanı : Her 1000 m2 Havuz alanı için 150 m2Her 1000 m2 Havuz alanı için; 50 m2 üstü kapalı giriş-kasa-kontrol

Personel Alanı : 1500 m2 'ye kadar olan Havuz alanı için; 20 m21500 m2'den büyük Havuz alanı için; 30 m2

Kabin Adedi : Her Im2 Havuz alanı için, 0.01Her 1000 m2 havuz alanı için min. 10 Soyunma alanı. Bunun; 8'isoyunma alanında, 2 adedi taşınabilir formda açık güneşlenme alanında.

Toplu Soyunma Alanı : Gerekli olan tesislerde en az 2 adet. Her birinde min lOm uzunluğunda oturma bankı.

Dolap Adedi : Her Im2 Havuz alanı için 0.1

Ayak dezenfeksiyon Alanı: Planlama gereklerine göre.

Aile/ Özürlü Kabini: Kabin adedi x %10

Oturma Salonu: Planlama gereklerine göre. Min.50 m2.(Eğlence havuzlarında 1000 m2 havuziçin 50-100 m2)

Duş Alanı : Her 1000 m2 Havuz alanı için ;Bayanlar ve Erkeklere ayrı ayrıolmak üzere her biri 3 duştan oluşan birer duş mekanı.(Sıcak su)Gerektiğinde her duş mekanı için bir adet soğuk duş

Tuvalet Alanı : Her 1000 m2 Havuz alanı için; Bayanlara:4 wcErkeklere: 2 wc-2 Pisuar

Mekan Yükseklikleri: Min.2.50 m.

Kaynaklar:• UHE-1 yüzme ve yıkanma havuzu suyunun hazırlanması ve dezenfeksiyonu 1995• DİN 19643 - 84 DİN 19643 -97 Teil 1-2-3, DİN 19605 DİN 19644• Ospa Schwimmbadtechnik GmbH çeşitli teknik dokümanları.• KOK Rjchtlinien fur den Baederbau 1996• Internationale Akademie fur Baeder-Sport- und Freizeitbauten muhtelif sayılar

49

tmmob

makina mühendisleri odası

Bu bir MMO yayınıdır. MMO, bu makaledeki ifadelerden,fikirlerden ve toplantıdan çıkan sonuçlardan ve basımhatalarından sorumlu değildir.

HAVUZLARDA OZON-KLOR SİSTEMİHİJYENİZASYONUNDA MAHALLİNDEÜRETİM SİSTEMİ VE HAVUZLARDAKİUYGULAMALARI

Mak. Yük. Müh. Ali AKGUNYAPTES A.Ş.

MAKİNA MÜHENDİSLERİ ODASI

BİLDİRİ NO: 351

HAVUZLARDA OZON-KLOR SİSTEMİ HİJYENİZASYONUNDAMAHALLİNDE ÜRETİM SİSTEMİ VEHAVUZLARDAKİ UYGULAMALARI

MAK.YÜK.MÜH. ALİ AKGÜNYAPTES A.Ş.

ÖZET

Yüzme havuzları dezenfeksiyon ve hijyenizasj onunda kullanılan fiziksel veya kimyasaldezenfektanların içinde, içme suyu saflığında suyu oluşturmada kullanılan önemli oksidanlarvardır.Bunlardan en önemlileri olarak bilinen klor ve ozonun, ayrı ayn ya da birlikte kullanımı ile ilgili,özellikleri ve yerinde üretilebilen tiplerini içeren bilgilendirmedir.

1. Dezenfeksiyon Nedir ?

Sularda Dezenfeksiyon ve hijyenizasyon; anlamlan itibariyle söz konumuz olan suyuniçinde barınmakta olan patojenik mikroorganizmaların ayrıştırılarak, güvenle içilebilir ya dakullanılabilir bir su ortamının oluşturulması ve suyun içerdiği tüm canlı organizmaların yokedilmesi(sterilize) işlemleri demektir.Buradan da hijyenizasyon işleminin, dezenfeksiyoneyleminin bir ileri kademesi olduğu anlaşılmaktadır.İçme suyu ve havuz sularının(içüebilecek nitelikte su olması şartı nedeniyle) dezenfeksiyonu, su vasıtasıyla yayılabilecekbulaşıcı hastalıkların önlenmesine yönelik tedbirleri içermektedir. Burada bulaşıcı hastalıktürlerinden çok bu hastalıkların yayılmasında en elverişli ortam olan suyun dezenfeksiyonuana konularımız arasında olacaktır.Burada hijyenizasyonun anlamını bulacağı patojenik(hastalık yapıcı) mikroorganizmaların yok edilmesi ve su ile geçebilecek hastalıklarınönlenmesi, havuz ile ilgili işlemlerinizin esasım teşkil edecektir.

Genel olarak ideal bir dezenfektan maddenin özellikleri şöyle olmalıdır:

a) Patojenik mikroorganizmaları kısa zamanda yok etmelidir.b) Suya renk^ koku, tad ya da artık zehirli madde bırakmamalıdır.c) Dezenfektan madde dozajı kolayca ayarlanabilmelidir.d) Kullanımda aşırı bir bilgi ihtiyacına gerek olmamalıdır.e) İşletme ve yatırım anındaki maliyetleri düşük olmalıdır.f) Dezenfeksiyon için kullanılan maddenin su içindeki derişikliğinin sürekli kontrol

edilebilir olması gerekliliği ve ölçümü kolay olmalıdr.

Dezenfeksiyon anında su içinde deritilen dezenfektan madde miktarı ile dozlama-zamanilişkisi ve öldürülebilecek mikroorganizmanın sayısal durumu 1908 yılında Chick tarafındanbulunmuş ve kendi adıyla kanunlaştırılmıştır.

Dezenfeksiyon süresine etki eden faktörler ise şöyle sıralanabilir:a) Arıtılacak suyun kimyasal karakteri ve sıcaklığıb) Giderilecek olan mikroorganizmaların çeşidi ve derişimic) Dezenfeksiyon maddesinin çeşidid) Temas süresi

53

Su tanımındaki ana uasurıarclan olan suyun pH (potansiyel hidrojen) değişim değerleri, «kullanılacak olan dezenfektan madde türlerine göre ve kimyasal yapısının bazik ya da asidiketkileşim gösterecek şekilde mikroorganizmaların daha çabuk yok olmasına yönelik değerlergösterebilir. Ancak burada suyun kullanım amacına göre pH değerinin de bir optimum değerdetutulması şartı vardır.Bu durum dezenfeksiyon verimi için de önemlidir.Ancak buoptimizasyon değerinde tutma çabalan (tamponlama) anında dezenfeksiyon maddeler de butampon maddelerden etkilenirler.

Dezenfeksiyon için kullanılan kimyasalların hemen hemen tümünde aranan en önemliözellik, iyi bir oksitleyici (oksidan) madde olmalandır.Kullanıldıklan ortamda serbestoksijenin açığa çıkacak şekilde reaksiyona girebilmeleri sağlanmalıdır. Oksidasyon jkarekteristikleri redoks potansiyelleri (ORP) ile belirlenir ve bu kavram sayesinde /dezenfektan maddelerin verimi anlaşılabilmektedir.ORP değerleri genellikle dezenfektanındiğer ürünlerle reaksiyona girebilme eğilimlerini belirler. Ancak bu değerler reaksiyonunkinetiğini değil, oksitleyici dezenfektan maddelerin öldürücü potansiyelini gösterirler.

Dezenfektan madde, sudaki mikroorganizmalar tarafından alındıktan sonra, temas süresiiçinde, enzimlerini oksitler ve dezenfektan etkisi ortaya çıkar. Özellikle, "sülfidrir SHgurupları içeren ve hücre metobolizmasında yükseltgenme, indirgenme reaksiyonlarında görealan protein yapılı enzimler bu etkiye fazlasıyla maruz kalırlar. Aktif maddenin hücreüzerindeki difüzyon hızı bakterinin yok edilmesi ile ilgili en önemli \parametredir. Penetrasy ondan sonra, oksidan madde(dezenfektan) hücrenin enzim guruplarım iparçalama ve modifiye etme özelliklerinde olmalıdır.

Buraya kadar dezenfeksiyon maddelerinde arayacağımız özellikler ve dezenfeksiyonunoluşumu üzerinde kısa değerlendirmeler yaptık, dezenfeksiyon yöntemleri ve önemlidezenfektanlarhakkındaki sıralamalarımız da şöyle olacaktır.

1.1. Dezenfeksiyon Yöntemleri

I.Fiziksel Yöntemler ,

Bu grup içerisinde ısı ile dezenfeksiyon ve ultraviyole ışık ile dezenfeksiyon sayılabilir.

II.Kimyasal Yöntemler

Alkali ve asitler ile dezenfeksiyon. Yüzen aktif kimyasal maddeler ile dezenfeksiyon,metal iyonları ile dezenfeksiyon, halojenler ile dezenfeksiyon, ozon ile dezenfeksiyon,potasyum permanganat ile dezenfeksiyon sayılabilir.

Bildirimizin esasım teşkil eden dezenfeksiyon gurubu (ozon ile dezenfeksiyon) dışındaki t

guruplardan, havuzlarda en çok kullanılan yöntemler, I.gurupta yer alan UV (ultraviyole /ışınlama) ile Il.grupta yer alan asitler ve alkaliler ile, Brominasyon, klorinasyon ve iyot gibihalojenlerin kullanıldığı kimyasal yöntemlerdir.

Klor-Ozon tesislerinin ana ürünlerini oluşturan Klor ve Ozonun oksitleyici yapılarınınincelenmesi ile havuz hijyenizasyonunda gelinen son nokta daha iyi anlaşılmış olacaktır.

2.Oksidasvonda Klor Ve Klor Bileşimleri

2.1 Klor ve Klor Bileşikleri

Klordioksit haricindeki klor ve klorun oksitleyici bileşikleri su hazırlama şartlan altındakimyasal olarak aynı şekilde davranırlar.

Suda her zaman klor asidi ve hipoklorit iyonları oluşur, bunlara da "serbest klor" adıverilir. Serbest klor konsantrasyonu, havuzudan çıkış hattında (havuzla filtre arasındaki hatta)0.3-0.6mg/'l arasında ölçülmüş olmalıdır.

Bütün klorlama yöntemlerinin dezavantajı, klorun bir kısmının istenmeyen organik klorbileşiklerine (kloramin) harcanmasıdır. Bu kloraminler, havuzlarda istenmeyen "klor"kokusunun oluşma sebebidir. Eğer bu "klor" kokusu ortaya çıkmışsa, suda çok değil az klorvardır. Kullanılan diğer maddeler şunlardır:

2.2. Klor gazı

Klor gazı ya basınç altında sıvılaşmış olarak çelik tüplerde bulunur ya da kullanılacakyerde, tuz (sodyumklorür) çözeltisinin elektrolizi yolu ile elde edilir. Tüplerde olan klorgazının küçük havuzlarda kullanımı hem pahallı olduğundan hem de bunun kullanımında çokgüvenlik önlemi gerektiğinden küçük havuzlarda kullanılması uygun değildir.

Klor elekrolizi cihazlarının kullanımında böyle bir sakınca yoktur. Her büyüklükteki havuziçin kullanılabilir. Sodyum klorür çözeltisine doğru akımın etkimesiyle klorgazı, soda,hidrojen ortaya çıkar. Sodalı su pH yükseltilmesi için dozlanabilir.

2.3. Sodyumhipoklorit Çözeltisi

Sodyumhipoklorit çözeltisi alkalik olarak etkiyen bir sıvıdır ve 9613-15 serbest klor içerir.Kulluanıma hazırlamak için 1 birimi 2 birim su ile önce suyu kaba boşaltmak suretiyleinceltilir ve ella ya da otomatik olarak bir dozaj pompası ile suya karışması sağlanır.

Sodyumhipoloritin alkalik karekterinden ötürü suyun pH değeri sürekli olarak artar.Otomatik şekilde ölçülüp düzeltilmelidir. Depolama sırasında aktif klor oranı düştüğündenkullanılan miktarın dışında en fazla bir aylık ihtiyaç saklanmalı ve serin kuru bir yerdedepolanmalıdır.

Sodyumhipoklorit de klor gazı gibi kullanılacak yerde elektroliz yolu ile elde edilebilir.Bu amaçlı elektroliz cihazlarının farkı elektrot odalarının ayrı olmaması ve oluşum sırasındaklor ile sodanın karışma sidir.

2.4. Katı Hipokloritler

Organik ve organik olmayan klor bileşikleri olmak üzere iki grupta toplanırlar.Kalsiyumhipoklorit, lityumhipoklorit organik olmayan klor bileşikleridir. Aktif klor miktarıkalitesine göre değişir ve yaklaşık %70 civarındadır. Kalsiyumhipoklorit vemagnezyumhipokloritin havuz suyu sertse kullanımı tavsiye edilmez.

55

2. 5. Organik Klor bileşikleri ,

Organik Klor bileşikleri katı klor hazırlama kimyasallarının diğer grubunu oluştururlar.Ençok kullanılanı, kolay çözülen sodyumdiklorizosiyanurat(%55-60 klor) ve zor çözülentriklorizosiyanürasiti(%85-90 klor)'dir.

Bu bileşiklerin sudaki serbest klor konsantrasyonunu ve redox potansiyelini ölçerken ;dikkat edilmesi gereken bir özelliği vardır. Suda serbest klora ve siyanürasitine ayrılırlar. Suda /klorun reaksiyona girebileceği bir madde kalmayınca serbest klor ile klor bileşikleri arasındabir denge oluşur ve ayrışma sona erer.

ı

Klor tüketilince bu denge bozulur ve klor bileşikleri tekrar denge sağlanana kadar serbest »klor üretir. Sadece serbest klorun istenen oksitleyici ve dezenfekte edici özelliği vardır. Sudayeterli serbest klor sağlamak için toplam klor miktarını en azından 0.6mg/l olarak ayarlamakgerecektir.

Hiçbir durumda organik hazırlama kimyasalları ile sodyum hipoklorit çeşitleri birbirine 'karıştırılmamalıdır. Aksi takdirde patlama tehlikesi vardır. Organik klor hazırlama /kimyasalları daha çok "kireçsiz" ve "klor stabilze edici" olarak tanımlanırlar.

2.6. Klordioksit

Organik klor bileşiklerinin kullanımı ve saklanmasında bir problem yoktur.Klordioksitsürekliliği olmayan bir gaz olduğundan, klor gazı gibi depolanıp taşınamyacağındankullanılacağı yerde elde edilir.Herhangi bir tad ya da koku oluşturacak bileşikler yapmazyüksek yatırım gerektirdiğinden ve güvenlik önlemleri alınması gerektiğinden ne klor,klordioksit şeklinde ne de "klorsuz" klordioksit olarak kullanımı mümkün olmaz.

i

"Stabilleştirilnüş klordioksit" olarak tanımlanan çözeltiler arasında sodyumklorit enönemlisidir. Sodyum klorit çok yavaş bir dezenfektasyon maddesidir ve 6.5-7 pH değerleriaralığında kullanılmalıdır.

1

2.7. Brom % /

Brom klor gibi halojenler grubundadır. Brom klorun aksine oda sıcaklığında sıvı haldedir.Klulammı zordur, özel dozaj cihazları gerektirir ve bu sebeplerden dolayı sadece büyükhavuzlarda kullanımı söz konusu olmaktadır.Brom da klor gibi brom türevi asitler vehipobromit iyonları oluşturur. Bromaminler oluşur, fakat bunlar su kalitesini koku ve tadyönünden kloraminler kadar etkilemez. Yosun öldürme etkisi en az klor kadardır.

En çok kullanılabilir brom bileşiği bromklordimetilhidantoin(BCDH) DÎR. %66 oranındabrom ve %28 oramda aktif klor içerir. Yavaş ve kalıntısız olarak çözülür ve bu özelliği ile •uzun süreli dezenfektasyon maddesi olarak da kullanılabilir. ı

Bromid iyonu, oksidasyon etkisini tamamladıktan sonra bir reaksiyon ürünü olarakçıkar.Ozon yardımıyla suda bromid iyonu yeniden broma okside olur ve böylece tekraroksidasyon maddesi olarak işlem görebilir.

3.Qksidasvonda Ozon

3.1 Ozon Teknolojisinin Yakın Tarihi

Ozon ilk defa 1785'de Van Mauten tarafından bulundu. 1840 yılında ozonun keşfiSchonbein tarafından duyuruldu. Elektroliz ve elektrik denemeleri sırasında alışılmamış birkoku gözlemledi. Yıldırımdan sonrada bu kokuyu duyduğunu belirttiği bu yeni maddeye, ozonadını verdi. "Koklamak" anlamına gelen ozon kelimesi Yunanca'dan gelmektedir.

Antiseptik olarak ozonun kullanımına ait ilk denemeler 1886 yılında Fransa'da deMeritens tarafından yürütüldü. 1893'de dezenfeksiyon için ozon kullanılan ilk içme suyuarıtma tesisi Hollanda Oudshoom'da yapıldı ve işletildi. 1902 ve 1903'de Paderborn veWiesbaden'de yapılan tesislerde içme suyu dezenfeksiyonunda ozon kullanıldı. 1907 yılındaFransa Nice'te şehre 22.500m3/gün su verilmesini sağlayan ozon ünitesinin de bulunduğuyeni bir su arıtma tesisinin işletilmesine başlandı. 1910 yılından sonra Nice'te iki ilave tesisyapıldı.Bon Voyage tesisi 1970 yılına kadar sürekli çalıştırıldı. Bu tesisin yerini yeni vemodem Süper Rimiez tesisi aldı. Dünyada ozon kullanılarak işletilen en az 2000 içme suyuarıtma tesisi vardır. Bunların yarısından fazlası Avrupa'dadır.

3.2. Ozonun Kimyasal Tarifi

Ozon bir oksijen türevidir. Soluduğumuz havanın %20'den fazlası oksijendir. Oksijen,karbon, hidrojen ve demir gibi doğanın ana elementlerinden biridir.Bu elementleri oluşturanatomlar elektrikle yüklüdür ve herbirinin kendi kendine kararlı yapı oluşturması pek mümkündeğildir.Tek atomlar elektriksel olarak biraraya gelip molekül oluşturmak ve daha kararlıyapıya dönüşmek eğilimindedir. Soluduğumuz oksijen (O2) iki atomlu moleküldür. Ozon(Os)ise üç atomlu bir moleküldür.

Ozon (O3) genelde doğada bulunmaktadır. Şimşek çaktığı zamanlarda ya da atmosferdekioksijenin çok yüksek UV ışınlara tabi olması ileozon oluşmaktadır. Atmosferdeki ozontabakası, tehlikeli radyasyona karşı koruyucu bir tabakadır.

Ozon(O3), oksijenin modifikasyonu ile oluşmuş, molekül ağırlığı 48gr/mol ve oksijeninbir allatropik şekli, keskin tesirli karekteristik kokusu ile kararsız mavi bir gazdır.Özellikletermodinamik ve kinetik her iki görüş noktası açısından güçlü okside edici kimyasalvasıtadır.Ozon molekülü, 3 oksijen atomundan oluşur ve simetrik açılıdır.Doğada atmosferinüst tabakalarında bulunarak, kızıl ötesi UV solar ışınlarının geçmesini önleyici bir örtü görevigöriir.Ozonun bu filtre edici etkisinin olmaması veya stratosferdeki ozon konsantrasyonununazalması durumunda, UV radyasyonu miktarının artması ile yakından ilgili olduğubilinmektedir.

Ozonun kuvvetli elektrolitik yapısı, ozonun pek çok organik ve organometalik fonksiyongruplarıyla reaksiyon vermesini sağlar. Ozon reaksiyonlarının çoğu karbon-karbon çift bağınınparçalanması esasına dayanır.

Ozonun inorganik kimyası, periyodik sistemin diğer üyelerine benzer.Çünkü ozonun2.09V potansiyel oksidasyon özelliği vardır.Ozon, kalsiyum ve sodyum gibi metal iyonlarlareaksiyon verir.Flor ile vermez.Flor ile reaksiyon vermemesinin sebebi ise florun oksidasyonpotansiyeli ozondan yüksek tek element oluşundan ileri gelmektedir.Alkali metal iyonları

57

ozon ile reaksiyona girmezler. Geçiş elementleri ozon ile en yüksek oksidasyon seviyelerineokside olurlar. Bu durumdaki metallerin suda erime kabiliyetleri, düşük oksidasyon >seviyesinde olduklarından daha azdır. /

3.3 Ozonun Üretimi

Üç atomlu bir molekül olan ozon (O3), tamamen kararlı bir yapıda değildir. Yapısındabirbirine kenetlenmiş çok fazla atom bulunmaktadır. Oksijenin en kararlı olduğu yapı, ikiatomlu bir molekül olan Oı'dir. Ozon su içinde 20 dakikalık bir mevcudiyetten sonra(02'nindaha kararlı bir yapı oluşturması nedeniyle) O2 haline dönüşür. Kararsız yapısı nedeniyleozon, kendi kendine değişik bir molekülede dönüşebilir. Bu moleküller demir veya mangangibi bir metal; veya bakteri, virüs,, bazı tip plastik ve kauçuklar gibi bir organik karbon ,molekülüde olabilir. Bu dönüşüm sırasında ozon, bu moleküllerden bir miktar elektrik enerjisi fçeker. Bu olaya "oksidasyon" adı verilir.

Ozonun moleküllerden elektriksel enerjiyi açığa çıkartması ile iki olay meydana gelir:Bilinci safhada bu enerji ozon molekülünden bir oksijen atomu ayırır. Böylelikle ozon, kararlıbir O2 molekülü ve çok kararsız Ol atomuna dönüşür. Bu arada tüm enerjisini kaybedenmolekül bir kısım enerjiyi geri kazanma eğilimi gösterir. Bu eğilim kararsız Ol atomununbaşka bir molekülle birleşmesine sebep olur. Bu molekül demir gibi bir metal molekülü iseoksijen onu bir metal oksite dönüştürür. (Demirin okside olup paslanması gibi) Eğer bu birorganik karbon molekülü ise ilave olan oksijen atomu, bu molekülü birarada tutan elektriksel (

bağın yapısını değiştirir ve diğer bazı ozon reaksiyonlannında yardımı ile bu karbon f*molekülünün tamamiyle parçalanmasına sebep olur. Bu yolla bakteri ve virüs hücreleri ozontarafından tamamiyle parçalanılır ve çözünür. Düşük kalitedeki plastik ve kauçukta aynı yollakurur ve çatlar; yada çözünerek yok olur. Bu tepkime, tabii ki biraz zaman alır. Ozon farklıtuzlarda tepkimeye girer. Tepkime başladıktan ancak belli bir zaman sonunda oksidasyonutamamlanır. Yirmi molekülün oksidasyonu iki molekülün oksidasyonundan daha uzunsürecektir. Bir havuz veya masaj havuzu içinde ozonla tepkimeye girecek binlerce değişiktipte madde bulunmaktadır. Yoğun biçimde organik madde içeren bir masaj havuzundakioksidasyon temizliği, az miktarda organik madde içerenine kıyasla daha fazla zamanalacaktır.

IOzon endüstriyel olarak, birbirleri arasında AC potansiyeli uygulanan iki elektrod

arasından oksijen veya hava akımı geçirmek sureti ile elde edilir. Ark oluşunu önlemek üzreelektrodlardan biri veya ikisi belli bir kalınlıktaki dielektrik ile kaplanır.Uygulanan potansiyelfarkı yalıtkan tabanın tipine ve kalınlığına bağlıdır.Pratikte uygulanan voltaj 10000 ile 20000volt arasındadır.Verilen bir potansiyel farkı için ozon üretiminin verimi ozonizör'ünbileşenlerinin geometrisine, akün frekansına ve havanın kuruluğuna bağlıdır.

Ozonlaştırılmış havadaki ozon derişimi çoğunlukla 10-20 g/m3'tür. Mevcut ozonizörlerinverimi, modeline göre 50-150 g/m.2 dielektrik alanı/saat (50Hz jeneratör akımında)şeklindedir.Eğer hava yeterince kuru olmazsa ozon üretim verimi düşer.Tüm tesisin güç jtüketimi büyüklüğüne bağlı olarak 20-30Watt'gr ozon üretimi şeklindedir.Bu gücün çoğu ısı /olarak açığa çıktığından ozonizör için soğutma suyu sirkülasyonu gereklidir.

58

3.3. l.Suyu Ozonlu Hava ile temasa getirerek Dezenfekte Etmek

Bir metreküp temiz suyu dezenfekte etmek için 0.5-2gr ozon gereklidir. Bu miktar, su veozonun temas süresine ve suyun özelliklerine bağlıdır. Oldukça renkli ve organik maddebakımından zengin suların arıtımı için daha fazla ozon'a ihtiyaç vardır. Tüm jerm ve virüsleringiderimi için genellikle kalıntı ozon derişiminin 0.3-0.4 gm3 olması istenir. Minimum temassüresi 4 dakikadır.Ozon suda çok az çözündüğünden ozon ile suyun temasının iyi bir şekildesağlanması geıekir.Gaz fazdaki ozon derişiminin, gaz-sıvı ara yüzeyinin iyi bir şekildeseçilmesi gerekir.Optimum çalışma noktası 12-15 gr ozon/m3 hava ile sağlanır. Suyunsıcaklığı arttıkça ozonun çözünme verimi azalır.

3.3.2. Ozonizör (Ozon Elde Etme Cihazları) Tipleri

Günümüzde ozon eldesi için kullanılan iki tip ozon cihazı vardır.l.Pleyt tip(diskli tip)ozon cihazları, 2. Tüplü tip ozon cihazlan(ozonizörler)

l.Pleyt tip(diskli tip) ozonizörler:Bunlar düz dielektriklerden ve metal elektrodlardan oluşurlar. Tüm ünite geçirimsiz-

sızdırmasız bir oda şeklinde yapılmış ve su soğutma sistemi ile teçhiz edilmiştir.

2.Tüplü tip ozon cihazı:Tüplü ozon cihazları iki konsantrik elektrod, bir dielektrik tüpten

olüşmaktadır.Elektrodlann dikey veya yatay pozisyonda olmalarına göre farklı tiplerivardır. En çok bilinen üç tipi aşağıda verilmiştir.

a) Van der made Ozonizörb) Welsbach-Degremont Ozonizörc) Degremont Ozonizör

3.3.3.OzonSu Temas Kolonları

En iyi yöntem ozonlu havayı tüm akımın girdiği tek veya çok kademeli temas kolonlarınavermektir. Ozonun su ile teması üç yolla sağlanabilir.

a) Enjektör vasıtası ile temas:

En azından iki metre su sütunu yükün olduğu su sayaçlarında bu basınç tüm akımıngeçtiği enjektörü çalıştırmak üzere kullanılabilir. Ozonlu hava buraya verilir ve temaskolonuna enjekte edilir. Temas kolonundan çıkan ve ozon ile dezenfekte edilmiş susavaklanarak alınır ve sirkülasyona verilir.

b) Poröz tüpler vasıtası ile temas:

Temas kolonunun tabanında bulunan poröz tüpler yardımı ile ozonlu hava çok küçükkabarcıklar halinde difüze halde suya verilir.Su üst bölmeden verilir.Bu geri akım prosesi ikiakışkanın temasın sağlar. Temas kolonu birçok bölmeden meydana gelebilir. Ozon iledezenfekte edilmiş su üstten savakalnarak alınır ve şebekeye verilir.

59

c) Özel İmpeller Vasıtası İle Temas

Temas kolonu çok sayıda bölmeden oluşmaktadır.Dezenfekte edilecek su üstten bir boruile birinci bölmeye verilir.Bu bölmeye özel yapıda bir pervane yerleştirilmiştir ve suyuaşağıya doğru iter.Ozonlu hava bir fanın altından enjekte edilir ve çok ince kabarcıklarhalinde yukarı doğru yükselir. Yüksel en ozonlu hava-su karışımı pervane tarafındankarıştırılarak tekrar aşağı itilir.Böylece bu bölmede birçok kez geri devir sağlanarak arıtılacaksuyun ozonlu hava ile teması mümkün olur. Bu karışımdan sonra hava-su emülsiyonu ikincibölmeye geçer ve burada da bir temas sağlanır.Daha sonra yukarı doğru yükselen ve ozon iledezenfekte olmuş su savaklanarak alınır, şebekeye veya sirkülasyona verilir.Bu sistemdeozon ile suyun temas süresi 3 dakikadan fazladır.

3.4 Sulu Çözeltilerde Ozon Reaksiyonları

Ozonlama işlemi, içme sularındaki bütün bakterilerin ve virüslerin yok edilmesi, tat, kokuve rengin giderilmesi, sülfit, siyanid ve yosunların oksidasyonu, trihalomethaneprocursorslann, fenoller, deterjanlar, pestisit,humik, fulvik, ve tannik asit gibi organikmaddelerin oksidasyonunda kuUanılmaktadır.Dernir ve manganın giderilmesinde, kabafiltrasyonla birlikte kullanılır.Ozon gazı, konsantrasyona bağlı olarak belirli süre sonundaherhangi bir artık veya koku bırakmadan oksijene dönüşerek kaybolmaktadır. Oda sıcaklığındaozonun, açıktaki sularda yan ömrü 20-40 dakikadır. Ozonun bakteri öldürücü mekanizmalarıtamamıyla açık, olmamasına rağmen, bazı araştırmacılar Ozonun fonksiyonlarının bir manadaklora benzer olduğunu var saydılar.(Stumm, 1958).Sykes(1958).

Sudaki bakteri veya virüslerin ölme (okside olma) süresi, suda çözülen ozonkonsantrasyonuna (molekül sayısı) bağlıdır. Yüksek konsantrasyondaki ozon, oksidasyonudaha kısa bir sürede gerçekleştirir. Sudaki ozon konsantrasyonu, bir milyon gram sudaki ozongramajına göre veya Milyonda Parça Sayısına (PPM)'e göre ölçülür.Konsantrasyon aynızamanda bir litredeki ozon miligramına göre de ölçülebilir (mg/1) Nitekim bu birim PPM*eeşdeğerdir. 1 no'lu tabloda farklı sıcaklıklarda, sudaki Giardia Cysts bakterisinin %99'unuöldürmek için gereken ozon konsantrasyonu görülmektedir. Giardia Cysts suda öldürülmesien zor olan bakterilerden biridir.Eğer konsantrasyon miktarı yarıya indirilirse aynı miktardaGiardia organizmasını öldürmek için bir yerine iki dakikalık süre gerekli olacaktır. Ozonkonsantrasyonu 4 dakika süre ile muhafaza edilirse aynı sonucu elde etmek için kullanılankonsantrasyonun 1/4'ü yeterli olacaktır.E.P.A. bu oranları içme suyu arıtımında minimumdeğer olarak tespit etmiştir.

Tablo 1 :Suda Erimiş Ozon Konsantrasyonuna(mg/I)karşıhk Giardia CystEliminasyonu (Bir dakikada öldürülen Giardia)

%90.099.099.9

4.4 °C0.671.332.00

15.5 °C0.470.871.30

30 °C0.200.470.67

Yüksek ozon konsantrasyonu, daha düşük konsantrasyona oranla havuz suyunu dahaçabuk temizler. Suda sadece çözünmüş ozon oksidan olarak çalışır. Ozonun sudaçözülmesinden, sadece dışarıdan görünen hava kabarcıkları değil, çözülmüş katılar, vücûtyağları ve bakteriler etrafında yüzen süspanse moleküller de anlaşılmalıdır. Ozonun sudamiktarsal bir çözülebilme limiti vardır.Bu hava kabarcıkları içerisindeki bazı ozon

moleküllerinin suda yüzmek ve oksidasyon görevini yapmak üzere çözülemeyeceği anlamınagelir.Hava kabarcığı içerisinde kalan bazı ozon molekülleri kabarcıklarla birlikte yüzeyekadar çıkıp oradan havaya karışır.Bu çeşit ozon kaçaklarına"kaçak gaz" adı verilir.

3.4.1. Bakteri Dezenfeksiyonu

Bakteri dezenfeksiyonu için ozon kullanımına Fransızlar öncülük etti. CTDonovan ozonihtiyacı ile içme suyu arıtma tesisleri için genel ozon dozajının 1.5-2mg/L olduğuna işaret etti.Ozon ihtiyacı olan maddeler (organik veya inorganik) olduğunda, ilk olarak bu ihtiyaçlarıdoyurulmahdır. Böylece, bakteri dezenfeksiyonun başarılması için gerekli ozon dozajıyukarıdaki orandan çok daha fazla olabilir. Fransız su arıtma tesislerinde dezenfeksiyon içinozon kullanımı, aynı zamanda viral aktivite giderimini sağlayan şartlar altında uygulandı.

3.4.2. Viral Aktivite Giderimi

Fransız halk sağlığı kurumlarınca bu alanda öncü çalışmalar yürütüldü. Dr.Coin veyardımcıları, 0.4mg/L çözünmüş ozon seviyesine ulaşıldığında ve en az 4 dakika bu seviyedetutulduğunda Poliomyelitis virüsleri, Tip I, II, III'ün en azından %99.9'un giderildiğinigöstermişlerdir. Standart arıtım olarak ozonun uygulandığı 1960'lann sonunda Paris'te buteknik kullanıldı. Daha sonra , içme suyunun dezenfeksiyonu ve viral aktivite giderimindeuygulanan gerekli arıtım olarak Fransa'nın her yerinde uygulandı.

3.4.3.Alg Kontrolü

İklim değişimleri süresince ve sudaki yeterli nitrüent dengesi olduğunda alg büyümesigörülür. Ozonlama, alglerin çoğu tiplerinin metabolik faaliyetlerini onlara gereken organikmaddeleri oksitleyerek engeller.

3.5. Havuz Suyunda Ozon Uygulamaları

Yüzme havuzlarının hızlı artışına ve çevre şartlarının kötüleşmesine bağlı olarak, çeşitlihükümetler havuz sularının arıtımı için prosedürler araştırmaya başladılar.Böylece dizayn,konstrüksiyon, suyun arıtımı ve dezenfeksiyon konusunda kurallar ve düzenlemelergeliştirildi. Geniş yüzme amaçlı göllerde kullanıcılar vasıtası ile gelen kirliliklerin küçükmiktarının giderilmesiyle, yüzme havuzlarında kullanıcılardan oluşan kirliliklerin giderilmesibenzerdir.Bir havuza girildiğinde, her bir kullanıcı yalnızca 300-400 milyon bakteri yanındaaynı zamanda 0.5g. küçük deri parçacıkları, deri yağlan, salya, idrar, kozmetikler vb.'denoluşan organik maddeler bırakırlar.

Çoğunlukla bakteriler ve mantarlar, aynı zamanda da ptotozoa ve virüsler gibi direktolarak kullanıcılardan oluşan, (vücut yüzeylerinden, burun-boğaz salgılarından, idrar vebağırsak sisteminden gelen) akut hijyenik problemlere neden olabilen hastalık yapıcımikroorganizmaların varlığı, nispeten yüksek oranda olacaklardır. İlaveten, mevcut nitrüentmiktarı ve nispeten yüksek temperatür (28-30°C) bu mikroorganizmaların üremesinikolaylaştırır. Bu nedenle yüzme havuzlarının arıtımının ve dizaynının doğruluğu ile tamamenhijyen havuz suyunun garanti edilmesi zorunludur.

3.6. Havuz Suyunun Hazırlık Aşamaları

Su arıtımı için ozon kullanılan yüzme havuzlarında, aşağıdaki basamaklargerçekleştirilmeldir.

Elinıinasyon Fazı :1.) Havuzdan taşan su denge tankında toplanır. Buradan sonraki aşamalarda suya kimyasalları

verilir.2.) Pompayı korumak ve büyük kirlilikleri uzaklaştırmak için su kaba filtreden geçirilir. $3.) Flokülasyon maddesi ilave edilerek, bulanıklığa neden olan maddeler ile kolloidal

maddeler (deri, kabuk, alg, güneş yağı, sabun, burun akıntısı, kozmetikler, bakteri vevirüsler) uzaklaştırılır.

4.) Flokülasyon proseslerinde oluşan flokların giderilmesi için su. kum filtresinden geçilir.

Reaksiyon Fazı1.) İdrar, aminoasitler, bakterileri ve virüsleri gidermek için ozon sirkülasyon sırasında suya

enjekte edilir. Devinimdeki su, ozon reaksiyonunun tamamlanması için 1-2 dakikabekletme tankında tutulur.

2.) Suyun tamamen temizlenmesi ve serbest ozonun uzaklaştırılması için su aktif karbon jfiltresinden geçirilir. Bazı tesislerde, ozon fazlalığı kaskatlarla (su düşümü) uzaklaştırılır.

3.) Denge tankına taze su ilave edilir.

İhtiyaca bağlı olarak, ozon enjeksiyon oranı 0.5-1.4mg/l arasında olabilir, fakatsirkülasyondaki ozon seviyesi 0.4mg/l olmalıdır.

3.7. Ozon Dozu

Umuma açık yüzme havuzlarında dezenfeksiyon için suyun sirkülasyonda ozonlanması ,anında ortalama dizayn dozu 1.07-1.7mgO3/m3'nın ortalaması 1.38mgO3/m3 olarak rdüşünülmüştür.

Yüzme havuzları için tipik bir ozon jeneratörünün özellikleri ve fonksiyonları:

1.) Normal filtre sisteminin performansını etkilemeden birlikte çalışır.2.) Komplike olmayan, birkaç hareketli parçadan oluşmalıdır.3.) Satın alınması olduğu kadar işletilmeside ekonomik olamlı, bakım ürünlerinin azalması ile

ünitenin maliyeti kendi kendini amortize etmelidir.4.) Mevcut yada yeni filtre sistemine kolaylıkla yerleştirilebilir,tamamen kapalı dizayna sahip

olmalıdır. f5.) Emniyetli, tam otomatik, sadece bakarak kontrol için uygun fonksiyonlara sahip olmalıdır.6.) Havuzu kullananlar için tamamen emniyetli ve maksimum izin verilebilir ozon

konsantrasyonua.) havuz suyunda 0.01 mg'lb.) Bazı Avrupa otoriteleri tarafından havuz suyunun hemen üstündeki havada 0.1 ppm

olmalı ve bu seviyeyi aşamaz.7.) Diğer farklı dezenfeksiyon sistemlerine nazaran, tekrar doldurma, yer değiştirme ve

düzenleme yapılmaz ve hemen hemen düzenli bakıma ihtiyaç yoktur.8.) İyi dizayn edilmiş her havuza uygulanabilir.

62

Ozon jeneratörü filtreden sonra ve eğer mümkünse ısıtıcıdan sonra filtreden havuza gidendönüş hattına bağlanır. Böylece filtreden geçen bütün su aynı zamanda da ozonlamasistemindende geçer.

3.8. Suda Ne Miktarda Ozon Çözülebilir?

Ozon ile yapılan su hazırlama işleminde ozonlama diğer oksidasyon yöntemlerindeolduğu gibi havuzun içinde değil, hazırlama cihazının içinde olur. Çünkü ozonun suya karışıphavuzun içinde gaz olarak çıkıp yüzenler tarafından teneffüs edilmesi istenmez.Bundan ötürüsuda kalan ozonun aktif kömürlü bir filtreden geçirilip bozulması sağlanır. Aktif kömüryönteminden, bromid kullanımında vazgeçilebilir.Bu durumda ozonun havuza gitmesine izinverilir ve ozon bromidi oksitleyerek kendini yok eder.Böylece hem aktif kömür filtresiaşamasından hem de suya dezenfektasyon özelliği kazandıran klorlama aşamasından tasarrufsağlanmış olur.

Ozon su hazırlama sisteminde kullanılan en kuvvetli oksidasyon maddesidir.Diğer bütünoksidasyon maddelerinden farklı olarak karıştırılması hazırlama sistemi içinde yer alan özelbir karışım ve reaksiyon aşamasında olur. Sonra ya hazırlanmış suyun havuza girmeden aktifkömür filtresinden geçirilmesi ile, ya da havuz içinde kimyasal yollardan etkisiz halegetirilir.Bromidle reaksiyon, kimyasal olarak fazla ozondan arındırmak için güzel veekonomik bir yöntemdir. Diğer bütün durumlarda havuz suyundaki yeniden yosunlaşmayıengellemek için ek bir dezenfektasyon maddesi gereklidir.

Dayanıksızlığından dolayı ozon kullanılacağı yerde üretilmelidir.Ozonla suhazırlanmasında en iyi su kalitesine erişilir. Aktif kömürlü bir filtre ile kullanılmasında ilkyatırım masrafı bir hayli fazladır, ama işletme masrafları azdır. Ozon üretme cihazındanortaya çıkan ısı, havuz suyunun ısıtılmasında kullanılabilir.Örneğin modern ozon cihazlarındahavuz suyu soğutma suyu olarak kullanılıp yeniden sirkülasyona dahil edilmektedir.

Ozon kullanım miktarı, temel olarak aşağıdaki şartlara bağlıdır;

1) Suyun sıcaklığı; suyun sıcaklığı azaldıkça ozonun çözünme miktarı aıtar(Ozon soğuksuda daha fazla çözülebilir.)

2) Suyun Kirlilik oranı: Ozonun suda çözülür çözülmez tüketilmesi daha fazla orandaozonun çözlmesine zemin oluşturur. Bu nedenle daha yoğun kullanılan havuzlarda "kaçakgaz'"a daha nadir rastlanır.

3) Ozonun suya uygulanışı: dağıtım sistemleri; venturi enjeksiyonu, difüzyon taşı, statikkarıştırma kulueleri veya temas odaları şeklinde olabilir.Bu sistemlerin doğru tesisedilmesi halinde ozonun hemen hemen tamamı su içerisine uygulanabilir.

4) Ozon Jenaratörünün üretttiği ozon gazının konsantrasyonu: Havadan elde edilen ozonkonsantrasyonu oranı arttıkça, sudaki konsantrasyon oranı da aynı derecede artar.

Pek çok havuz ve masaj havuzu sabit bir sıcaklığa kadar ısıtılırlar. İyi tasarlanmış birdağıtım sistemine sahip oldukları takdirde, ne miktarda ozonun suda çözülebiliceğini ikifaktör tayin eder;sudaki oksidan ihtiyacı, suda çözünen ozonun derhal tüketilmeye

63

başlamasına ve böylece daha çok ozonun suda çözülebilmesine imkan verir.Ozonun sudakikirleri okside ederken reaksiyon sırasında tükenmeyip suda çözünmüş olarak bulunan ozonmiktarı yükselecektir.Sudaki tüm kir ve yabancı maddeler nihayetinde temizlenecek ve ozonsudaki mümkün olan maksimum konsantrasyon oranına ulaşacaktır.Herhangi bir oksidanihtiyacı olmadan, çözülmüş maksimum konsantrasyon, ozon jeneratörü gazı konsantrasyonuile sınırlıdır. Tablo 2 farklı sıcaklık ve gaz konsantrasyonlarında suda çözünebilecekmaksimum ozon miktarını göstermektedir.

Tablo2: Farklı Sıcaklıklarda ve Gaz Konsantrasyonlarında Maksimum Çözünmüş OzonKonsantrasyonu (tng/1)

°c4.42530

60 PPM0.0740.0350.027

300 PPM0.3700.1750.135

600 PPM0.7390.350.270

Havuzlarda ve masaj havuzlarında kullanılan küçük ozon jeneratörlerinin hemen hepsiozonu ultraviyole ışınlarını kullanarak üretmektedir.Her jeneratörün ürettiği ultraviyoleışınlarım elde etmekte kullanılan lambanın boyuna ve Uv gücününe, lambanın içindebulunduğu kutuya, sıcaklığa, havadaki nem ve oksijen miktarına ve jeneratörden geçen havahızına bağlı olarak değişir. 02 molekülüne yeteri kadar UV enerjisi verilirse ozonadönüşür.Genellikle tüm değişkenler aynı kaldığı için konsantrasyonu etkileyen en önemlietken hava akış oranıdır. Lamba üzrinden geçen havanın akış hızının yüksek olması, oksijenmoleküllerinin ozona dönüşmesi için, UV enerjisine gereki olan temas süresine imkanvermez.Bu akışın daha yavaş bir hızda olması daha fazla UV enerjisinin emilip daha fazlaoksijen molekülünün ozona dönüşmesine imkan tanır.Bu işlemin sonunda oksijen, ozon vekullanılan havada mevcut olan diğer elementlerin karışımı elde edilir.

Ozon jeneratörünün ürettiği gazın konsantrasyonu, suda çözülebilecek ozon miktarınısınırlar. Suda çözülen ozonun konsantrasyonu da sudaki organizmaların ölme(okside olma)hızını etkilemektedir. Suda çözülen ozon 1 litredeki miligram(mg/l) cinsinden ölçülür.Bubirim PPM'e eşdeğerdir. Arıtılmak istenen su miktarı, maksimum konsantrasyona ulaşmakiçin kaç gram ozonun suda çözülmesi gerektiğini belirler. 1 PPM'e ulaşmak için 10.000 litresuda 10 gram ozonun çözülmesi gereklidir. Suya bu 10 gramlık ozonun ilave işlemi bitmedenönce , pek çoğunun sudaki yabancı maddeleri okside etmekte kullanıp tükeneceği hususugözardı edilmemelidir.

Sudaki organik ve diğer maddelerin miktan(oksidan ihtiyacı) ozonun suda çözüldüktensonra ne kadarhk kısmının oksidasyon için kullanılıp tüketileceği hususunda belirleyicidir. Suiçinde kullanılıp tükenen ozonun yerine konabilmesi için ozon gazının sabit bir oran vekonsantrasyonda suya ilave edilmesi gereklidir.Bütün bu reaksiyonların oluşumunu sağlamakiçin izlenecek tek yol ozonun suya daha hızlı bir orandailave edilmesidir.Daha kirli sulardadaha fazla ozon dozajlamasınaihtiyaç vardır. Ozon jeneratöründen elde edilen veya suya dozajısağlanan ozonun ölçümü genellikle saatte gram cinsinden ozon miktarı ile ifadeedilir(gr/saat).

Üretilen ozon gazının dozaj miktarı, hava akışına ve bu hava akış hızında jeneratördeüretilen ozonun konsantrasyonuna bağlıdır. Düşük hava akış oranı yüksek ozonkonsantrasyonu sağlayacak fakat düşük dozaj miktarına sebep olacaktır.Yüksek hava akışı,ozonun suya dozajını hızlandıracak fakat elde edilen ozon konsantrasyonu da düşük olacaktır.

64

Jeneratörden elde edilen ozonun konsantrasyonu ve debisi, jeneratörden geçen hava akımıoranına göre değişiklik göstermektedir.hava akış oranının, jeneratörün tesis edildiği şartlaragöre değişkenlik arzetmesinden dolayı geniş çaplı bir değişiklik söz konusudur. Bu durumdaherhangi bir jeneratörden elde edilen ozonun tek bir konsantrasyonu ve debisi yoktur.Jeneratör küçük bir masaj havuzuna yüksek konsantrasyondaki ozonu çok yavaş bir şekildedozajlamak üzere ayarlanabilir. Aksi halde, hızlı bir dozajlama, ozonun suda çözülmedenkabarcıklarla yüzeye ulaşmasını sağladığı için fazla miktarda "kaçak gaz'"a sebep olur. Aynıjeneratör daha düşük konsantrasyondaki ozon gazının daha hızlı dozajlamasını temin etmeküzere daha yüksek bir debiye ayarlanabilir.Doğru bir dozajlama sistemi ile jeneratör, dahabüyük veya daha yoğun kullanılan masaj havuzlarının arıtılmasında kullanılabilir.Heruygulama farklıdır ve jeneratör, suyun hacmine, dozajlama sistemine, sıcaklığa ve kullanılmayoğunluğuna göre seçilmelidir. Genel olarak bir adet ozon jeneratörü farklı kapasitelerdekibirseri masaj havuzunu veya yüzme havuzunu etkili bir biçimde dezenfekte edebilir.

3.9.Klor Üretimi

Klorun üretimi ile ilgili bilgilendirme bu bildirimizin kapsamının dışındakalmaktadır.Ancak havuz mahallerinde (makine dairelerinde) üretilebilecek tarzda oksitleyiciklor eldesi (hypoklorit) için oldukça yeni ve etkili yöntemler geliştirilmektedir.Günümüzde bukonuda her boyutta havuz için üretilmiş tuzlu su klorinatörleri (Salty Water Chlorinators)veya NaCl 'in elektroliz altında ayrıştırılması ile elde edilen Cl2 gazı üretici cihazlarlahijyenizasyon tesisi yapımı yaygın hale gelmektedir.

Tuzlu su klorinatörleri, havuz mahallinde alçak gerilim vasıtası ile %04 civarındatuzlandırılmış havuz suyunun direkt elektrolize tabi tutulması anında oluşan,sodyumhipokloritin havuz suyu sirkülasyonuna sürekli olarak indike edilmesi esasına göreçalışmaktadırlar. Bu tür dezenfeksiyon sistemleri çoğunlukla Avusturalya, Güney Afrika,Brezilya ve Amerika'da 20 yıldır kullanılmaktadır. Avrupa "da kullanımına yeni başlanması ileberaber büyük havuzlar için de cihaz üretimine geçilmiş olması yaygın bir kullanım alanıbulacağının da göstergesidir.

Sistemin esası, düşük gerilim ile çalışan bir elektroliz hücresi(ki bu hücre direkt olaraktesisata bağlanmış olupsirkülasyondaki suyun tamamı, filtreden çıktıktan sonra buradangeçerek havuza gitmektedir.) ile bu hücreye kumanda eden doğru akım altornatörü, amperajayarı yapan ve bu ayarlama ile istenilen miktarlarda Sodyum hipokloritin elde edilmesinisağlayan bir kumanda birimi akuple edilerek cihaz çalışır hale getirilmektedir.Düşük akımdeğerlerinde çalışıyor olması, tuz tüketimi dışında bir gereksiniminin bulunmaması iyi biravantaj oluşturmaktadır.

Elektrod hücresi sadece düşük gerilimle çalıştığından ve VDE hükümlerine uygun biremniyet transformatörü aracılığıyla çalıştığından sistem emniyetlidir. Sekonder tarafta bir aşınyük koruması elektrod hücresini korurken bir termo koruması da aynı zamanda cihazı aşınısınmaya karşı korumaktadır.Aynca sistem elektriksel olarak elektrik bağlantılarıyla zatenbütün yüzme havuzu tesisini koruyan tesisin arkasındaki Fi koruma şalterine bağlanmaktadır.

Bu yöntem, genel olarak tuz dediğimiz yani sodyum klorid'in elektro kimyasalayrışmasına dayandığından yemek tuzu, kaynamış tuz, iyod ile zenginleştirilmiş tuz, temizliğetabi tutulmuş olmasına rağmen bütün madeni ve asli maddeleri muhafaza eden tuzlarda

65

kullanılabilir. Aynca deniz yakınındaki bölgelerde bulunan havuzlara deniz suyu doğrudanaktarılabilir.Örneğin 50 m3'lük bir havuza tuzluluğu %3.6 olan 5.0001t deniz suyu ilaveedilirse suda 180 kg deniz tuzu olacaktır.(%0.4)Güney ülkelerinde bu yöntem olağandır.

"Ne zaman tuz ilave edilmelidir" Tuzluluk % 0.4 işaretinin altına düşerse tesisin kusursuzçalışmasını temin etmek için tuz ilave edilmelidir. Tuzun ilave edilip edilmemesi gerektiğinianlamak için birkaç imkan mevcuttur.

j1. Tuzluluğun çok hassas bir yöntem olan tablet sayma testi ile ölçülmesi /2. Kumanda birimindeki gösterge cihazını gözleyerek göstergenin modele bağlı olan bir

frekansın altına düşmesi halinde tuz ilave edilmelisi gereklidir.

Esas olarak tuzluluk %0.4 ve %0.7 arasında olmalıdır. Tuzluluk ne kadar yüksek olursadezenfeksiyon aktif maddesi hipoklorid asit üretimi o kadar fazla olur.%6 oranında birtuzluluk oranı derinin tuzluluk oranına eşitttir.Göz yaşının tuzluluğu %0.9 olup %0.4-%0.5'lik bir tuzluluk hemen hemen hiç tadılmaz.%0.5 veya %0.6 oranındaki tuzluluğunavantajı suda bir stok muhafaza etmektir.Bu tamponun yüzme havuzu suyunda sadece%0.4'lük asgari miktar mevcut olacak kadar ayrışması epeyce bir zaman alır. Ancak bu ,havuzdan havuza farklı olduğu gibi filtre çalkalaması, sızıntı sonucu su kayıpları, havuzun /yağmur suyundan dolayı taşması vb.gibi olayların sıklığına bağlıdır.Çoğu durumda 9̂ 60.5-0.6'lık bir doldurma bir sezon için yeterli olup havuzun büyüklüğüne bağlı olarak azmiktarda tuzun sezon içerisinde muhtemelen bir defa ilave edilmesi gerekebilir.

4. Yüzme Havuzlarında Klor-Ozon Sistemleri

Kusursuz bir havuz suyu elde edilmesinde genel kullanımlı havuzlara nazaran kirlenmeparametreleri daha farklı olan yani daha az kirlenen bu havuzlarda da diğer tüm havuzlarda da ,içme suyu kalitesinde havuz suyu elde edilmesi şarttır. f

Yüzme Havuzlarında bu çok etkili 2 komponent (O3 ve Cl) günümüzde klor-Ozondezenfeksiyon sistemleri adı altında ve havuz mahallinde (havuz makina dairesinde) monte vedizayn edilerek, etkin bir hijyenizasyon sağlanmış olmaktadır.

4.1 Özel Kullanımlı Havuzlar için Klorozon Sistemi

Havuz ve vvhirlpool da, sağlık, eğlence ve rahatlık sağlamalıdır. Kusursuz havuz suyuhijyeni bu yüzden boş verilmeyecek bir şarttır. Yüzerken havuz suyu yutulabildiği için suyunhijyenine önem verilir. Klor-ozon sistemleri, havuz suyunu içme suyu kalitesine getirir.Klor- jozon tesisleri mükemmel kalitede hijyenik ve oksijeni bol havuz suyu oluştururlar.Bu •cihazlarda sofralık tuzun ucuz, kolayca bulunur, problemsiz bir şekli olan rejenere tuzdoldurulur ve depolanır. Dezenfeksiyon etkisini, saf, yüksek kaliteli klor-oksijen bağlanüretilen elementer klor ve oksijen ile sağlarlar. Klor ozon sistemleri, Sodyum hipokloritüretiminde kullanılan tuz elektroliz cihazlarından farklıdırlar. Havuzlarda hiçbir zaman tuzartışı olmaz. Cihazın özel konstrüksiyonu sayesinde tuz elektrolizinde ortaya çıkan yan veartık maddeler ve tuz havuz suyuna kanşmaz.

Havuz suyu dezenfeksiyonunda önemli noktalar ;1. Havuz veya küvetlerde dezenfeksiyon etkisinin sürekli olması gerekmektedir.2. Filtre tesisinin temizleyemediği organik kirler oksidasyonla bertaraf edilmelidir. ;

6 6

Havuza

o

1. Ozon tesisi2. Reaksiyon ve gazla dezenfeksiyon kabini3. Aktif karbon filtresi4. Sirkülasyon pompası

Filtreden

TAŞMA KANALU YÜZME HAVUZU MAKİHA DAİRESİ ŞEMASI

1. Filtre tMİai

2. Kkrazon telisi

3. pHdOsfeiLCfi dozaj tesisi

4. KH/pH yflkıeftici dozaj tesisi

5. Su bekçisi montajb kumanda panom

6. Besleme nazullsn

7. Taama sflzgeçleri

8. Denge Deposu

oo

3. Dezenfeksiyonun havuz suyuna etkisi basit ve güvenilir biçimde ölçülüpkanıtlanabilmelidir.

Klorozon sistemleri tüm bu şartları sağlamalıdır. Su ile havuz duvarları arasındakisınır katmanının dezenfekte edilmesi çok önemlidir. Adhezyon ile ince bir su tabakasıhavuz duyarında ve tabanında sabit kalır ve devir daime katılmaz. Klor-ozon tesisininyüksek dezenfeksiyon etkisi havuzda artarak sınır katmanın içine nuruz eder, duvar vetabanların kayganlaşmasını ve yosun tutmalarını engeller.Redox potansiyeli, azaltılmışmaddelerin (kirlerin) oksitleyici maddelere (Klor-oksijen bağlan) oram hakkında bilgiverir. Klorozon sisteminin ile yüksek -dezenfeksiyon hızı ve gücünü gösteren değere,örneğin 750mV problemsizce ulaşabilir.

4.2. Klorozon Sistemi Çalışma Şekli

Klorozon cihazının hammaddesi sadece su ve sodyum klorür'dür. Yemeklerde de kullanılantemiz sodyum klorür ün formülü NaCT dir. Sodyum klorür, klorozon cihazından dışanatıldığında klor Cl,ve sodyum Na olarak; su ise hidrojen H2 ve oksijen O olarak ayrılır. Sudanayrışan atomik O ile NaCT den ayrışan elementer Cl birleşirler. Böylece yüksek tesirli klor-oksit maddesi ortaya çıkar. Diğer taraftan atomik Oksijenin'de organik maddeleri oksitleyerekyok edici tesiri çok yüksektir ve bu havuz suyunun kalitesini arttırıcı bir özelliktir. Cihaz buoksijen vasıtası ile anodik bölümde ozon meydana getirdiğinden ozon cihazı adını almıştır vesodyum klorür üreten sodyum klorür elektroliz cihazından farklıdır. Suya az tesirli klor yerineilave olarak balast katılmaktadır. Klorozon cihazından sadece yüksek tesirli klor oksit veatomik oksijen havuz suyuna katılır.

Bu sistemlerde DİN 19643 ün gereklerini ideal bir şekilde yerine getirilir. Yüksekdezenfeksiyon ve oksidasyon gücüne sahip klor-oksijen bağlarını istenilen miktardaüretmek mümkündür. Bundan başka klorozon sistemleri ile yüksek redox değeri veyüksek mikrop öldürme hızı amaçlanmıştır. Aynca sistemin ürettiği dezenfektan havuzdakolayca ölçülebilir. Bu tesisin tasannu ve üretiminde edinilen tecrübe, tesisin tam işletmegüvenliği sağladığıdır. Sonuç olarak klorun depolanmasına ve buna bağlı güvenlikönlemlerine gerek kalmaz. İşletme maddesi olarak ucuz rejenere yemeklik tuza ihtiyaçvardır. Burada klorozon sistemleri özel yapılan ile esasen basit sodyumhipkloritsistemlerinden farklıdırlar. Klorozon sistemleri güvenli, ekonomik ve konforlu çalışmaözelliğine sahiptir. Havuz suyu hijyenik açıdan mükemmel olur, oksijence zenginleşir, tatve koku içermez. Tuz kabı rahatça ve işletme esnasında doldurulabilir.

Zayıf akımlı elektrik beslemesi, duvara bağlı olan Klorozon kumanda cihazından gelir.Klorozon cihazı, bir enjektör aracılığı ile filtre tesisinin havuz tarafındaki devir daiminebağlanır. Tek gereksinimi tuzdur. Tekrar doldurma, bir ya da iki ayda bir olarak kolay, hızlıve işletme esnasında gerçekleştirilebilir. Cihazın içinde tuz ve suyun elektroliz edildiği birhazne bulunur. Tesisin özel konstruksiyonu sayesinde elektroliz sonucu klor-oksijen bağlanve az miktar ozon elde edilir. Bu gaz formundaki içme suyu için de kullanılan dezenfeksiyonmaddesi tesis içindeki bir çözme haznesinde havuz suyu ile çözülür ve enjektör ile süreklidevir daim suyuna verilir. Dezenfeksiyon maddesinin üretim ve enjeksiyon miktan anlıkihtiyaç kadardır.Klorozon cihazı otomatiMr.Dezenfeksiyon maddesi miktannın otomatik ayan, aynı zamanda havuz suyu için önemli olanpH değerini otomatik olarak doğru aralıkta tutan "pH7Redox" otomatik kontrol sistemleri ile

69

yapılır. Otomatik kontrol, yüksek veya düşük dozajlama engellendiği ve işlem azaldığı için 'anlamlı ve ekonomiktir.İşletme masrafları çok azdır.Özel havuzlarda rejenere tuz ortalama olarak ayda 10 kg harcanır. Enerji sarfiyatı 0 ila 100 W jarasındadır. Filtre tesisi günde 12 saat işlediğinde klorozon tesisinin enerji sarfiyatı yaklaşık ı360 W olur. Bu da oldukça düÇük bir imletme maliyeti demektir.1.Etkin maddelerle güvenilir dezenfeksiyon : Bu maddeler içme suyu için de kullanılır vehavuz suyunda ölçülebilirler.2.Bakteri ve yosundan arındırılmış, berrak havuz suyu: Sudaki bakteri ve yosunlar, 750 mVRedox gerilimli okside malzemelerle yok edildiğinden suda köpürme olmaz. Böylece havuz •duvarlarındaki, tabanındaki ve filtre içindeki kaygan katman önlenir. •'3. Taze, temiz ve kokusuz havuz suyu: klorozon tesisleri havuz suyuna oksijen katarak taze vecardı yapar.4. Balast maddesiz havuz suyu: Katı veya sıvı klor taşıyıcı bileşimler veya elektroliz yan (

ürünleri havuz suyuna katılmaz.Çok konforlu: klorozon tesisleri sizi dezenfeksiyon fkimyasalları ve yosun gidericileri kullanmaktan ve depolamaktan kurtarır. Otomatik vegüvenli çalışırlar.5.Çok ekonomik dezenfeksiyon: klorozon tesisinde oksijen ve çok az ozon ile beraber

üretilen aktif klorun bir gramı, sıvı veya katı hallerdeki klor bileşimlerinin bir gramının yüzdebirine mal olmaktadır. '

i

5. Ozon ve Klorun Karşılaştırılması

Ozon, havuz suyu işleminde klora karşı pek çok avantaja sahiptir. Ozon, arıtma ajanı jolarak kullanılırken, klor dezenfeksiyon için kullanılır. Gerçekte,arıtma ajanı fonksiyonuna /ilaveten hem flokülasyon ajanı hem de dezenfektan olarak kullanılabilir. Bulanıklığa nedenolan çeşitli kolloidal maddelerin uzaklaştırılması için floklaştırıhr. Su kum filtresindengeçirilerek çökeltiler uzaklaştırılır. Bulanıklığın giderilmesi ve kolloidal maddelerinuzaklaştırılması ile ozon düzgün bir işin yapımında iyi bir şanstır.

I

Havuz suyu antant için klor ve ozon kullanımının bazı avantaj ve dezavantajları:a.) Klor oldukça toksik ve zehirli bir gazdır,b.) Amerika EPA tarafından belirlenen 1.0mg/l seviyesinde ozon toksiktir.Nefesle içeri

çekilmesinin sonucundaki öldürücü etkisi kimse tarafından bilinmiyor. Ozon çok keskin <bir kokuya (O.Olmg/1 seviyesinde) sahip ve oldukça yüksek seviyelerde iritasyona neden !..olur.

c.) Klor, binalarda yüksek basınçlı kaplarda saklanır.Klorun kırılma noktası oldukça ciddiproblemlere neden olabilir,

d.) Ozon binalarda üretilebilir. (Depolanamaz)e.) Klor, üre ve terle karıştığı zaman, su yaşamı için toksik olan ve göz iritasyonuna neden

olan klordanlan oluşturur,f.) Klor sürekli artarak gittikçe daha pahalı hale geliyor. Ozon ise, düşük enerji tüketimine ve

verimindeki artışa bağlı olarak daha az pahalıdır. Klor yerine ozon kullanımı havuzsahipleri için daha az maliyetli olacaktır. ,

g.) Ozon, emniyetle kullanılabilen en aktif oksitleme ajanıdır.Bazen aktif oksijende denir. /h.) Virüsleri ve bakterileri yok etmek için aynı konsantrasyonlarda ozon klordan 600-3000

kez daha aktif olduğunu testler göstermiştir, lmg/1 ozon konsantrasyonunda E.Coli S

7 0

saniye içinde ölMen, aynı konsantrasyondaki ozon kullanımında isç benzer sonuç 1500saniyede elde edilir,

i.) Ozon çürük, hidrojen sülfür, idrar, is, yemek, boya kokusu gibi pek çok madde içinmükemmel bir koku giderici ajandır,

j .) Ozon küf, mantar, mustiness için etkilidir ve giyim odalarındaki kokuyu gidermek içinkullanılabilir,

k.) Ozon, deri enfeksiyonlarının ve yanıkların tedavisi için terapi havuzlarında ve banyolardakullanılabilir.

1.) Flokülasyon ve ozonlama prosesine bağlı olarak, su çok temizdir. Havuz suyunagökyüzünün mavi rengini verir,

m.) Yüzücülerin kullandığı kozmetikler, bone, merhemler ve güneş yağlarının neden olduğuhavuz kenarlarındaki kirli çizgiler Osculated havuzlarda oluşmaz,

n.) Klor, alg büyümesine karşı oldukça etkilidir.Yüksek sıcaklıklarda ozon kullanımı algpatlamasına neden olur. Gerektiğinde 5-10mgl klor şoklaması yapılarak yok edilir,

o.) Güvenilir sonuçlar için klor kullanımında pH kontrolü (7.0-7.4) gerekir.OzonkuUammında pH kontrolüne ihtiyaç yoktur.

Klor kullanılan bir yüzme havuzunda oluşan klordanların (klorun, üre ve terle karışımısonucunda oluşur.) neden olduğu göz iritasyonu hakkında araştırmalar yapıldı. Bağlı klor veserbest klor içeren saf sularda tavşanlar üzerinde (insan gözü ile hemen hemen aynıözelliklere sahip olduğu için) testler yapıldı. Serbest klor çözeltisi 20mg/l olduğunda gözlerdeiritasyon gözlendi. Klor seviyesindeki artış iritasyondada artışa neden oldu. Bağlı klorbulunan çözeltiye bakıldığında 4mg/l'de göz iritasyonu gözlendi. Bağlı klor 5mg/l olduğundairitasyon arttı. Bağlı klordaki artışa parelel olarak iritasyonda artmaya devam etti. Bu testlerşunu gösteriyor. Serbest klorun olmaması ve klordanların bulunması göz iritasyonuna nedenoluyor. Bağlı klor (klordane's) su yaşamı için toksiktir ve kötü kokuya neden olur. EPA,klordanların etkilerini kaldırmayı amaçlamaktadır.

Havuz suyu arıtımında klora karşı pek çok avantajı olan ozon geniş şekilde kullanmaalam bulabilir.Zira,

1.) Yüzme havuzları için ozonla su arıtma sisteminin klora göre bazı üstünlükleri vardır.Çünkü havuzu kullananlar enfeksiyonlara karşı daha iyi korunmaktadır. 3u temiz vekalitesi yüksektir.

2.) Süzgeç-fiokülasyon-ozon filtrasyonu-aktif karbon- dezenfeksiyon sisteminin kullanımı ilesu arıtımı mümkündür. Böylece yüzme havuzu yüzücüler için daha güvenli ve sağlıklıyer haline gelecektir.

3.) Ozonlama sistemi kullanılarak, klordanlar ve göz iritasyonu yok edilir.4.) Ozon, mantarların büyümesini azaltabilir yada yok edebilir.5.) Yüzme havuzunun temizliğini ve bakımını azaltır.Böylece işletme maliyetleri de azalır.6.) Klor maliyetinin hızlı artışına bağlı olarak, ozon kullanımı klordan daha maliyetli

olmayacaktır. Bazı durumlarda daha da azdır.7.) Ozon bu alanda kullanılmaya başlandığından beri, klor gazından yada klor tabletlerinden

daha güvenilirdir.8.) Yüzme havuzlarında ya da terapi havuzlarında deri enfeksiyonlarının tedavisinde ozon

etkilidir.9.) Önceden yapılmış havuzlarda, su arıtımı klordan ozona çevrilebilir.

ı\

Ancak büyük ve yoğun kullanımlı havuzlarda bu sayılan ozon üstünlükleri, havuzlardaklorla birlikte kullanılması gerekliliğini de bakiye öldürücülük açısından zorunlu kılmaktadır.

Korozyon Sorunu; Ozon gazının korozif özellikleriyle savaşmak amacıyla ozon için juygun metaryellerin kullanılması ile gerekli önlemler alınır. îlki su ozondur, örneğin su fkarıştırma tankından ayrıldığı zaman boru tesisatında, filtrede ve pompa sisteminde korozyontehlikesi yoktur. Aksine, çözünmüş oksijenle birlikte daima var olan minimum sertlikduvarlarda çökelebilen ve çok iyi koruycu film olabilen bikarbonattan oluşur. Bu film,korozyon inhibitörü olarak endüstriyel su antımında kullanılan kimyasal maddelerle oluşanfilmlere benzerdir.

6 .SONUÇ

Yüzme havuzları, terapi havuzlan ve whirlpool(masaj havuzlan) gibi insan sağlığı iledirekt ilişkili su tesislerinde, dezenfeksiyonun tartışılmaz gereklerinin yerine getirilmesinde,oldukça geniş yer tutan oksidanların, en etkinlerini, mühendislik optimizasyonu kalıplaniçinde değerlendiren literatür hazırlayıcılarından, araştırmalardan, profesyonel üreticilerdenve kişisel deneyimlerinizden hareketle bilgilendirme yaparken ele alınan her konunun ayh biraraştırma ve geliştirme yolu açtığını gördük. Bu özet yazımızın, konunun hassasiyetiyle ilgilibir başlangıç oluşturacağını umarız.

YARARLANILAN KAYNAKLAR j

* The Use of Ozon in The Purifıcation of Swimming Pool Water (John Towles and H.Banks Edvrards P.E.)* Çevre Mühendisliğinde Fiziksel-Kimyasal Temel İşlemler ve Süreçler(Doç.Dr.Füsım Şengül-Öğr.Gör.Enver

Y.Küçükgül)* Özel Havuzlarda Dezenfektasyon-Yöntemler(Erkoç Ndim.Ltd. Teknik Bülten)* Bilinen En Etkili Dezenfektasyon Ozon /Del Industries Inc.(John Borrows)* Ozonlama ile Suların Dezenfeksiyonu ve Antımı(Antım Dünyası Dergisi)* The Co-Deca-Tch Water/Wastwater Treatment System(Robert B.Coate)* Kaya Tuzu ile yavuzların Dezenfeksiyonu(Ergün Kaptan-Havuz Dergisi)*Ozone Disinfection of Swimming Pool Water/Oseh* Swimming Pool Water Purifîcation Systems/Sal-Chlor Pty.Ltd.* An Ozonation System Package Desined for Complex Water Problems/O3 Water Systems, LLC j* Dezenfeksiyonun Diğer Metodlan(Havuz dergisi) /

72