bilim ve teknik-ekim 2009
TRANSCRIPT
-
8/20/2019 Bilim Ve Teknik-Ekim 2009
1/100
BlmTeknk
ve Aylık Popüler Bilim DergisiEkim 2009 Yıl 42 Sayı 5033,5 TL
Gelecek, Gelyor, Geld Derken... Neyn Nesdr Bu 3G?...
Geçmşten GünümüzeÖlçü Brmler ve Metroloj
Hızlı Yemek! Hızlı Otomobl! Hızlı Yaşam!
Yavaşlama Zamanı!Bu Hastalıklar Öksüz...Bu İlaçlar da...
Evrenden Moleküle,Her Alanda
Ölçme
9 7 7 1 3 0 0 3 3 8 0 0 1
0 3
-
8/20/2019 Bilim Ve Teknik-Ekim 2009
2/100
İkinci Dünya Savaşı süresince kıtalara yayılmış olan
birlikler, okyanuslarda dolaşan denizaltılar ve su üstü
gemileri, komuta merkezleri ve birbirleri ile iletişmek vekoordine olmak zorunda idiler.
Birinci Dünya Savaşında yenilgiyi tatmış olan Alman
orduları buna hazırlıklıydılar. Tüm ordu birimleri
arasındaki bilgi iletişimini güvenle sağlayacak olan
şifreleme teknolojisi “Enigma”, çoktan geliştirilmiş ve
kullanıma alınmıştı. Almanların makinelerine olangüvenleri tamdı.
Enigma şifrelerinin düşmanları tarafından kırılmasının
mümkün olmadığına inanıyorlardı.
Oysa İngilizler, savaştan neredeyse otuz yıl sonra, savaş
sırasında Enigma şifrelerini kırdıklarını ve bu başarınınsavaşı kazanmalarında en büyük etkenlerden biri
olduğunu iddia edeceklerdi.
Süleyman Sevinç, Enigma adlı bu eserinde, Almanlarınsavaş boyunca kullandıkları şifreleri ve İngilizlerin bu
şifreleri kırma çabalarını açık bir dille anlatıyor.
Enigma bu çalışmalara ışık tutan ilk Türkçe yayındır.
P O P Ü L E R B İ L İ M K İ T A P L A R I
k r i p t o l o j i n i n d ö n ü m n o k t a
-
8/20/2019 Bilim Ve Teknik-Ekim 2009
3/100
BlmTeknk
ve
Sevgl Okurlar,Ekm sayımızda kapak konusu olarak günlük yaşamımızda varlığını pek de hssetmedğmz ama aslında yaşadığımız her anın çnde olan
ölçme konusunu ele aldık. Ölçmenn geçmşn ve bugününü anlatan “Geçmşten Günümüze Ölçü Brmler ve Metroloj” yazımızla başlayankapak konusu yazılarımızda çeştl ölçme şlemler ve yöntemler anlatılıyor. Drenç ölçümü, Dünya’nın Ay’ı çektğ kuvvetn ölçümü,
kan akışının ve solunumun ölçümü, zeptomol düzeynde ölçüm bu sayımızın dğer ölçme yazılarının konuları.Ölçme konusu yanında daha brçok değşk konuda ve oldukça renkl yazılarımız bu sayımızda szlere sunuluyor. Hayatı hızlı yaşamanın
olumsuz etklern anlatan “Yavaşlama Zamanı” yazımız, nsanların yaşam düzeylern arttırırken çevreye verlen zararlı etklern
en aza ndrlmesn amaçlayan “Sürdürüleblr Tasarımlar” yazımız, nadr hastalıklar dye adlandırılan ve çok ender rastlandığı çn çarespek de aranmamış hastalıkları konu ednen “Bu Hastalıklar Öksüz... Bu İlaçlar da...” başlıklı yazımız, son yıllarda kullanımı yce yaygınlaşanve akkor ampullern tarh sayfalarında yer almasını sağlayacak gb görünen tasarruflu ampuller konusunu nceleyen
“Tasarruflu Ampuller” başlıklı yazımız oldukça lgnç.Tuz Gölü’nün güneyndek Obruk Platosu’nda bu yılın başlarından tbaren hızla artmaya başlayan ve bölgede yaşayanları endşelendren
yen obruk oluşumları ve değşmler, altın nano parçacıkların byolojk sstemlerdek çeştl kullanımları, dünya genelndeyaygınlaşmaya başlayan hem enerj tasarrufu sağlayan hem de çevreye güzellk katan park ve bahçe görünümlü yeşl çatılar, hayatımızı
tamamlayan, kendmz y hssettren hatta yaşamımıza yön veren kozmetkler ve termk santrallerdek atık ısının değerlendrlmesbu sayımızda ele alınan dğer konular. Köşeleryle her sayfası dolu dolu sayımızı beğeneceğnz umuyorum.
Sevglerle,
Adnan Bahadır
Aylık Popüler Bilim Dergisi
Yıl 42 Sayı 503Ekim 2009
“Benim mânevi mirasım ilim ve akıldır” Mustafa Kemal Atatürk
SahbTÜBİTAK Adına BaşkanProf. Dr. Nüket Yetş
Popüler Blm Yayınları MüdürüGenel Yayın YönetmenAdnan Bahadır([email protected])
Sorumlu Yazı İşler MüdürüDuran Akca
Yayın KuruluProf. Dr. Ömer CebecDoç. Dr. Tarık BaykaraProf. Dr. Atlla GüngörAdnan KurtYrd. Doç. Dr. Ahmet OnatProf. Dr. Muharrem Yazıcı
Yazı ve AraştırmaAlp Akoğlu([email protected])
İlay Çelk([email protected])
Melh Akf Gürbüz([email protected])
Burak Kale([email protected])
Gzem Karlılar([email protected])
RedaksyonUmut Hasdemr([email protected])
Sevl Kıvan([email protected])
Özlem Özbal
([email protected])Adem Uludağ([email protected])
Grafk Tasarım - UygulamaÖdül Evren Töngür([email protected])
WebSad Atılgan([email protected])
Snan Erdem([email protected])
Mal YönetmenH. Mustafa Uçar([email protected])
Okur İlşkler - İdar HzmetlerLale Edgüer([email protected])
E. Sonnur Özcan([email protected])
Yeter Svrkaya([email protected])
Yazışma AdresiBilim ve Teknik DergisiAtatürk BulvarıNo: 221 Kavaklıdere 06100Çankaya - Ankara
Tel(312) 427 06 25(312) 427 23 92
Faks(312) 427 66 77
Satış-Dağıtım(312) 467 32 46(312) 468 53 00/1061-3438Faks: (312) 427 13 36TÜBİTAK Santral(312) 468 53 00
ISSN 977-1300-3380
Fiyatı 3,50 TLYurtdışı Fiyatı 5 Euro.
Dağıtım: DPP A.Ş.
Baskı: İmpress Baskı Tesisleriİmaj İç ve Dış Tic. A.Ş.İmajas.com.trBaskı Tarihi: 28.09.2009
Bilim ve Teknik Dergisi, Milli Eğitim Bakanlığı [Tebliğler Dergisi, 30.11.1970, sayfa 407B, karar no: 10247]tarafından lise ve dengi okullara; Genelkurmay Başkanlığı [7 Ş ubat 1979, HRK: 4013-22-79Eğt. Krs. Ş. sayı Nşr.83] tarafından Silahlı Kuvvetler personeline tavsiye edilmiştir.
Ö d ü l E v r e n T ö n g ü r
-
8/20/2019 Bilim Ve Teknik-Ekim 2009
4/100
28
44
58
İnsanlığın var oluşundan bu yana ölçmenin yaşamın her alanında varlığını hissettirdiği ve anlam kazandığıartık şüphe duymadığımız bir gerçek. Tarihi belgeler incelendiğinde insanoğlunun “her şey”i “birşekilde” ölçtüğü, bu “bir şekil”inse medeniyetler kuruldukça, teknoloji ilerledikçe biçim değiştirdiği vegünümüzdeyse gözle görülemeyecek boyutlara ulaştığı görülüyor.Günlük yaşamımızda varlığını hissetmediğimiz, aslında yaşadığımız her anın doğrudan içinde olan ölçmeningeçmişten günümüze serüvenini çeşitli kaynaklardan derleyerek sizlerle paylaşmak istedik.
Ilık yaz gecelerinde seyretmeye doyamadığımız ateş böceklerinin nasıl olup da parıldadığını hepimiz merak etmişizdir. Ateş böceğinde
ışığın açığa çıkmasını sağlayan biyolojik sistemin aslında ateşle pek ilgisi yok, ancak bu sistem laboratuvarda eşsiz bir ölçüm yönteminintemelini oluşturuyor. Işık üretimini sağlayan biyokimyasal tepkimelerin deney tüplerinde gerçekleştirilmesiyle, hormonlar gibi biyolojiksıvılarda oldukça düşük miktarda bulunan çok sayıda farklı maddenin ölçülmesi sağlanabiliyor.
Hastalıklara karşı verdiği savaş, insanoğlunun hayatta kalma mücadelesinin önemli bir bölümünü oluşturuyor. Hastalıkları önlemek vetedavi edebilmek için yapılan çalışmalar önemli bir etkinlik alanı olmuş. Bugün bilim ve teknolojideki gelişmeler sayesinde geçmişeoranla çok daha fazla hastalığı yenebiliyoruz. Ancak yine de çaresi bulunamamış pek çok hastalık var. Bu size ürkütücü geliyorsa dahakötüsünü söyleyelim: Çok ender rastlandığı için çaresi (pek de) aranmamış hastalıklar... Fakat kötümserliğe de kapılmıyoruz, çünküinsanlık pek çok konuda olduğu gibi şimdiye kadar büyük ölçüde ihmal ettiği bu “öksüz hastalıklar” konusunda da bilinçlenmeye başlıyor.
İçindekiler
-
8/20/2019 Bilim Ve Teknik-Ekim 2009
5/100
Haberler ............... .............. ............... ............... .............. ............... ............... .............. ............... ...... 4
Türkye’den Haberler / Duran Akca ...........................................................................................12
BlmNet/ Burak Kale - Akf Gürbüz .........................................................................................14
Tekno-Yaşam / Osman Topaç .....................................................................................................16
Ctrl+Alt+Del / Levent Daşkıran ................................................................................................ 20
Gelecek, Gelyor, Geld Derken Neyn Nesdr Bu 3G Dedkler? / Levent Daşkıran .........22
Geçmşten Günümüze Ölçü Brmler ve Metroloj / İlknur Koçaş .......................................28
Drenç Ölçümünün Serüven / Ens Turhan ............................................................................ 34
Dünya’nın Ay’ı Çektğ Kuvvet Ölçüleblr m? / Snan Fank ................................................38
Kan Akışını ve Solunumu Ölçmek / Hakan Kaykısızlı ............................................................42
Laboratuvardak Ateşböcekler: Zeptomol Düzeynde Ölçüm/ Abdurrahman Coşkun .....44
Yavaşlama Zamanı / Gzem Karlılar ..........................................................................................50
Sürdürüleblr Tasarımlar / M. Akf Gürbüz ............................................................................. 54
Bu Hastalıklar Öksüz... Bu İlaçlar da... / İlay Çelk ................................................................. 58
Tasarruflu Ampuller / Burak Kale ............................................................................................. 64
Obruk Platosu’nda Devam Eden Obruk Oluşumları / T. Ahmet Ertek ................................ 66
Altın! Br Mücevherden Çok Daha Fazlası:Altın Nano Parçacıkların Byolojk Uygulamaları / Bhter Dağlar .......................................72
Yeşl Çatılar / Serdar Çelk .......................................................................................................... 76
Kozmetklern Doğası / Elf Aydın Emmoğlu .......................................................................... 78
Sahp Olduğumuz Büyük Potansyeln Farkında mıyız?Termk Santrallerdek Atık Isı / Murat Kahraman .................................................................. 84
86Sağlık Ferda Şenel
88Gökyüzü
Alp Akoğlu
92Zekâ Oyunları
Emrehan Halıcı
94Yayın Dünyasıİlay Çelik
96Bilim ve TeknikDergisineGönderilenYazı ve GörsellerinSahip OlmasıGereken Özellikler
+
-
8/20/2019 Bilim Ve Teknik-Ekim 2009
6/100
BeynnBölünmüşseDaha Akıllısın!
Gzem Karlılar
Beynn k tarafı brçok hayvanda farklışlevlerden sorumludur. Örneğn n-sanlarda sol taraf genellkle dl merkezdr,
sağ taraf se daha çok görsel ve uzamsal
şlerden sorumludur. Papağanlar üze-
rnde yapılan br araştırma bu ayrımın
beynn gücünü artırdığını gösteryor.
Yıllardan ber araştırmacılar beyn
yansallığı (serebral lateralzasyon) olarak
blnen beyndek ş bölümünün nsanlara
özgü olduğunu düşünüyordu. Ancak yen
araştırmalar bu ş bölümünün omurgalı
hayvanlarda yaygın olduğunu gösterd.
Bu konudak öneml kuramlardan br, bu
özellğn hızlı ve doğru problem çözme
yeteneğ kazandırdığını ler sürüyor. Kuram
golyan balıkları çn geçerl (yansal beynl
olanları br yandan çevrede başka avcı
hayvanlar olup olmadığını kontrol ederken
br yandan da kardes avlamak konusun-
da daha becerkl) ancak dğer brçok tür
üzernde henüz bu deney yapılmamış.
Papağanlar ve kargalar zekâlarıylameşhurdur. Sydney’dek Macquare
Ünverstes’nden davranışsal ekolog
Culum Brown ve byolog Mara Magat
Avustralya’ya özgü sekz ayrı papağan tü-
ründen 40 papağan üzernde deney yapmış.
Nasıl k sağ elllk çoğu nsanda beynn sol
tarafının baskın olduğunu gösteryorsa,
kuşlarda beyn yansallığı da br kuşun br
yyecek parçası üzernde hang gözünü
sabtledğ ve o yyeceğ hang ayağıyla
aldığının gözlenmes le belrlenmş. Her
kuşa 0’la (terch yok) 5 (kuvvetl yansallık)
arasında br yansallık puanı verlmş.
Ardından papağanlara k ayrı deney
uygulanmış. Deneylerden brnde papa-
ğanların kendlerne verlen yemlern tane-
lerne benzeyen çakıl taşlarından oluşan
br arka plan üzerndek yem tanelern
ayırt edp almaları beklenmş; bu deneyde
papağanların performansı, yedkler tane
sayısının gagalama sayısına bölünmesy-
le değerlendrlmş. Daha zor olan knc
deneyde se kuşların tüneklernn altına
asılmış, 50 santmetre uzunluğundak br
pn ucundak yem almaları beklenmş.
Yemn yukarı çeklmes cdd br gaga, ayak
ve göz eşgüdümü gerektren br problem.
Proceedngs of the Royal Socety B’de ya-
yımlanan makalelernde, araştırmacılar beyn
asmetrs daha fazla olan kuşların başarıya
daha yakın olduğunun görüldüğünü bldrd.
Avustralya papağanlarının en zek ve mu-habbet kuşlarının da zekâ sevyes en düşük
kuşlar olma eğlm gösterdğ, ancak türler
çnde yansallık derecesne göre değşkenlk
olduğu görüldü. Örneğn, p testnde kuvvetl
yansallığa sahp dört farklı türden beş kuş
(br sağ, dğerler sol ayağını kullanan kuşlar)
lk denemelernde başarılı oldu. Yansallığı
olmayan kuşlar en kötü performansı gös-
terd; çakıl testnde kuvvetl yansallığa sahp
kuşların % 95 başarılı olmasına karşın yan-
sallığı olmayan kuşlar % 55’te kaldı. Brown
“Düşük puan alan bu kuşların koordnasyon
sorunu var” dyor ve eklyor “Brçok yaklaşı-
mın br karışımını denyor ve bazen de her
şeye rağmen yeme ulaşmayı başarıyorlar”.
Yazarlar, deneylernn beynsel yansal-
lığın hızlı ve doğru düşünmey ve eşgü-
dümlü hareketler destekledğn, bunun
da kuşların hayatta kalma ve çoğalma
becersn artırdığını gösterdğn söylüyor.
Tavuklar üzernde yapılan yem taneler-
nn gagalanması deneylernde bu hayvanla-
rın gösterdğ performans üzernde çalışmış
olan, İtalya’dak Trento Ünverstes’nden
blşsel snrblmc Gorgo Vallortgara
“Yansallığın dereces ve blşsel yetenekler
arasında br bağlantı olduğu zaten düşü-
nülüyordu, ancak hayvanlar üzernde çok
az karşılaştırmalı deneysel araştırma yapıl-
mıştı” dyor. Vallortgara’ya göre bu çalışma
“yüksek kavrayış düzeyyle beyn asmetrs
arasında br bağlantı olduğunu doğruluyor”.
http://scencenow.scencemag.org/cg/content/ull/2009/902/4?rss=1
BeynmzVücudumuzunNe YaptığınıBlmezse
İlay Çelk
Yoğun br temposu olanlar blr, br şeyyapmaya nyet etmekle onu yapmakfarklı şeylerdr. Ancak yen br araştırma
beynn böyle nce ayrımlar yapmadığını
ortaya koydu. Araştırmacılar, örneğn
brne el salladığımızda, el sallama eyle-
mmzn değl de el sallama nyetmzn
elmz sallamışız duygusunu yarattığını
keşfett. Bu keşf, vücudun yaptıklarını
beynn nasıl takp ettğne ışık tutablr.
Nörolojk blmler beynn deneym-ler nasıl şledğne lşkn pek çok bulgu
ortaya koymuş olsa da nyet olgusunun
kaynağı hep br sır olarak kaldı. Geçmştek
araştırmalar nyet, beynn aynı zamanda
hareket ve hareket farkındalığı le lşkl
k bölges olan posteror paretal korteks
ve premotor kortekse bağlıyordu. An-
cak her bölgenn görev ve brlkte nasıl
çalıştıkları tam olarak anlaşılamamıştı.
Fransa’da Bron’dak Blşsel Nörolo-
jk Blmler Merkez’nden beyn ve snr
blmc Angela Srgu, posteror paretal
korteksler hasarlı hastalarla çalışırken bu
bölgenn steml eylemlerdek görevn
merak etmeye başlamış. Srgu, hastaların
hareket etmey ne zaman stemeye baş-
ladıklarını anlayamadığını, çünkü kend
nyetlern takp edemedğn söylüyor.
Srgu yaygın br amelyat uygulamasın-
dan yararlanmak üzere, Fransa’dak Lyon
Ünverstes’nden araştırmacılar ve Lyon’dak
Perre Werthemer Hastenes’nden beyn
ve snr cerrahı Carmne Mottolese’le br
araya geld. Beyn ve snr cerrahları bazen
C u
l u m B r o w n
Haberler
4
-
8/20/2019 Bilim Ve Teknik-Ekim 2009
7/100
amelyat hazırlığı olarak lokal anestez etks
altındak ancak uyanık durumdak hasta-
ların beynlerne, beynn bölgelern ayırt
edeblmek ve böylece komplkasyonları en
aza ndrmek çn elektrksel uyarı verrler.
Mottolese yed hastanın beyn tümörü
amelyatlarında hastaların frontal, pare-
tal ve temporal beyn bölgelern uyardı;
Srgu’nun ekb de bu sırada hastalardan
ne hssettklern tarf etmelern sted.
Paretal korteksn uyarılmasının ardından
hastalar kollarını, bacaklarını, dudaklarını ya
da göğüslern hareket ettrmek “stedkle-
rn” bldrdler, ancak aslında hareket ettr-
medler. Mottolese aynı bölgey daha yoğun
olarak uyardığında se hastalar vücutlarınınhareket ettrmeye nyet ettkler bölgelern
aslında hareket ettrmedkler halde, hareket
ettrdklern sandılar. Öte yandan premotor
korteks uyarıldığında hastalar uzuvlarını
gerçekten hareket ettrdler, fakat bu defa
da hareketlernn farkına varmadılar.
Araştırmanın Scence’da yayımlanan
sonuçları, Srgu’ya göre “ne yaptığımı-
zın farkında olablmemz çn ‘nyete’
htyacımız olduğunu” düşündürüyor.
Srgu, beynn nyetnn ve bu nyet ger-
çekleştrlrse neler olacağına lşkn ön-
görüsünün hareket gerçekleştrmş olma
deneymn oluşturduğunu söylüyor.
İngltere’dek Unversty College
London’dan blşsel beyn ve snr blmc
Patrck Haggard çalışmayı son derece
heyecan verc buluyor. Haggard, ra-
denn nörolojk açıdan nceleneblecek
olmasının cesaret verc olduğunu ve
böyle br rade fkrnn nsan doğasının
çok temel br parçası olduğunu söylüyor.
http://scencenow.scencemag.org/cg/content/ull/2009/507/4?rss=1
YaşlandıkçaYüzler Tanımak Zorlaşıyor!
Pınar Dündar
Çok kısa sürelğne gördüğümüz bryüzü tanımamız bazen hç de kolayolmayablyor. Ancak yetşknler bu konu-
da yaşlılara göre hatırı sayılır br avantaja
sahp. Erşme açık br derg olan BMC
Neuroscence’da araştırmacı yazarlar konuy-
la lgl olarak yaşlıların daha düşük br algı-
lama hızı olduğuna dar göstergeler buldu.
İngltere Glasgow Ünverstes’nden
Gullaume Rousselet ve br grup araştırmacı,
ortalama yaşları 22 ve 70 olan k gruba
bulanık nsan yüzü resmler göstererek
beynlernde oluşan elektrksel tepky ölçtü.
Yaşlanmanın, nsan yüzü gb karmaşık
uyarıcıların görsel tanımlama süres üzerne
etks konusunda şu ana kadar çok az sayıda
araştırma yapıldığını belrten Rousselet ve
ekb, yaptıkları çalışmada yaşlılardak söz
konusu yavaşlamayı bulgulamanın yanı
sıra, bu tp durumlarda ortaya çıkan başlıca
bleşen N170’n ler yaşlarda yüzlere karşı
yeternce hassas olmadığını da tespt ett.
N170, uyarıcıdan 170 mlsanye sonra
ortaya çıkıyor. Gençlerde bu durum daha
çok yüzün görünmesyle lşklyken
yaşlılarda, gürültüye tepk olarak da ortaya
çıkıyor. Rousselet’e göre, elde edlen verler
yaşlandıkça yavaşladığımız genel görüşünü
desteklyor. Ancak bunun da ötesnde
araştırma, yüz tanımlama bağlamında
beynn ne kadar yavaşladığını ölçmek çn
yen seçenekler sunuyor. Şmd amaç hem
bu yavaşlamanın hem de stsna durumların
sebebn teşhs etmek. Çünkü gerçekte
bazı yaşlılar bu konuda gençler kadar hızlı
ve bu durum hâlâ gzemn koruyor.
http://www.bomedcentral.com/bmcneurosc/
http://www.alphagalleo.org/VewItem.aspx?ItemId=60722&CultureCode=en
DownSendromuKanserNasıl Önlüyor?
İlay Çelk
21.kromozomun fazladan br kop-yasını taşıyan Down sendromlukşlern bell kanser türlerne normalden
çok daha az oranda yakalandığı blm n-
sanlarınca yıllardır blnyor. Boston Çocuk
Hastanes’ndek araştırmacılar, Down send-
romlu br kşnn der hücrelernden elde
edlen kök hücreler kullanarak kanserden
korunmada etkl olan gen tespt ettler.
Araştırmacılar Nature’da yayımladıkları
sonuçlarının kanser tedavs çn ümt vaatedc hedefler ortaya koyduğunu düşünüyor.
Ayrıca kök hücre byologlarına göre bu çalış-
ma aynı zamanda artmakta olan br eğlm
gösteryor: hastalığa özel kök hücrelern,
tedavden zyade belrl genetk hastalıkların
anlaşılması çn model olarak kullanılması.
Anjyogenez (yen kan damarları oluşu-
mu) durdurmanın tümörün gelşmesn en-
gelleyebleceğ yaklaşımına öncülük etmesy-
le tanınan araştırmacı Judah Folkman (1933-
2008), Down sendromlularda gözlemlenen
düşük kanser oranının 21. kromozomdak,
J u p t e r I m a g e s
J u p t e r I m a g e s
J u p t e r I m a g e s
Blm ve Teknk Ekm 2009
5
-
8/20/2019 Bilim Ve Teknik-Ekim 2009
8/100
anjyogenez engelleyen genlere dayanıyor
olableceğn öne sürmüştü. Bu nedenle
Çocuk Hastanes’nn Folkman Laboratuvarı
üyes Sandra Ryeom, 21. kromozomun kan
damarı oluşumunu düzenleyen DSCR1 adlı
br proten kodlayan bölgesne odaklandı.
Kromozomları normal br farede, Dscr1
gennn standart k kopyası, normal kan da-marı oluşumunda kontrolü sağlamaya ancak
yetecek mktarda proten üretyor, ancak bu
mktar, gelşmekte olan br tümörün tetk-
ledğ aşırı anjyogenez durdurmaya yeterl
olmuyor. Oysa Ryeom, Down sendromunun
yapay br versyonuna sahp ve dolayısıyla
da Dscr1 gennn üçüncü br kopyasını
taşıyan farelerde DSCR1 proten fazlasının
anormal anjyogenez ve dolayısıyla tümör
gelşmn kontrol altında tuttuğunu keşfett.
Ryeom ve ekb, DSCR1’n 21. kromozom-
dak başka brkaç genle brlkte çalıştığını
düşünüyorsa da bu protenn tümörün
baskılanmasında temel br rol oynadığını
gösterd. Br farede 21. kromozomun ta-
mamının değl de Dscr1 gennn tek başına
üçüncü kopya olarak bulunması, kanser
oluşumunu baskılasa da bu baskılama Down
sendromlu faredek kadar etkn olmadı.
Ryeom ve ekb, söz konusu genn nsan-
larda görülen kanserlerle de bağlantılı oldu-
ğunu göstermek çn Down sendromlu br
nsanın der hücrelernden br kök hücre soyu
oluşturdu. Araştırmacılar, nspeten yen br
teknk olan uyarılmış plurpotent kök hüc-reler (PS) yenden programlama teknğn
kullanarak, başkalaşmış yetşkn hücrelernde
belrl genlern anlatımını (genden proten
üretlmesn) ve bu hücrelern gelşm süreç-
lerndek daha erken br duruma dönmelern
sağlayablyorlar, bu durumdak hücreler
de çok çeştl hücre tpler oluşturablyor.
İnsan PS hücreler kanser gelşm üzerne
yapılan araştırmalar çn uygun br araç. Bu
hücreler, bağışıklık sstemler zayıflatılmış
farelere enjekte edldğnde çeştl doku
türlernden oluşan karmaşık fakat y huylu
tümörler oluşturuyor. Araştırmacılar, kromo-
zomları normal olan br breyden elde edlen
PS hücrelern farelere verdklernde oluşan
tümörler, kendlern besleyeblmek çn
düzenl kan damarı ağları oluşturdu. Oysa
Down sendromlu br breyden elde edlen
PS hücreler verldğnde oluşan tümörler
neredeyse hç kan damarı oluşturmadı.
Kök hücre yaklaşımı, araştırma-
cıların 21. kromozom üzernde anj-
yogenez önleyen başka protenlere
odaklanmasına da mkân vereblr.
Ryeom ve ekb, DSCR1 mekanzmasının
tümörler engellemedek önemn gös-
terdkten sonra şmd de bu mekanzmayı
kanser laçlarının hedef alacağı br alternatf
olarak nceleme altına aldı. Proten küçük
parçalara ayırarak anormal kan damarı
oluşumuna engel olablecek en küçük
parçayı tespt ettler. Ryeom bu parçanınsadece kanser tedavsnde değl koruyucu
laç olarak da kullanılablmesn tasarlıyor.
Mnesota’da Rochester’dak Mayo Clnc
Kanser Merkez’nde byokmya ve mole-
küler byoloj profesörü olan Debabrata
Mukhopadhyay se konuya daha temknl
yaklaşıyor. DSCR1’n normal gelşmdek
görev henüz pek anlaşılmadığı çn bu byo-
lojk mekanzmayla oynamanın stenmeyen
sonuçlar doğurableceğn söylüyor; ancak
yen çalışmanın bu mekanzmanın çözül-
mesne katkıda bulunacağından da ümtl.
http://www.technologyrevew.com/bomedcne/22681/
NedenYolumuzuKaybednceDareler Çzerz?
Akf Gürbüz
Macera hkâyelernde ve korku flm-lernde yollarını kaybeden talhszkarakterlern yürürken darler çzmesyle
gerlm yce artar. Örneğn Blar Cadısı (The
Blar Wtch Project) flmnde öğrencler or-
mandan dosdoğru yürüyerek çıkablselerd,
flm o kadar da korkutucu olmazdı. Acaba
bu yön bulma kusuru gerçek m yoksa sa-
dece çok kullanılan br senaryo numarası
mı? Yapılan br çalışmaya göre nsanlar
etrafta yön belrlemeye yardımcı olablecek
unsurlar olmadığı zaman gerçekten de da-
reler çzerek yürüme eğlm gösteryorlar.
Araştırmayı tetkleyen fkr, Almanya’da
yayınlanan ve zleyclern sorularını yanıt-
lamaya çalışan, Kopfball adındak blmsel
televzyon programından geld. Yapımcılar
yürürken dareler çzldğ konusundak
genel kanının doğru olup olmadığını
Almanya’dak Max Planck Ensttüsü’nde
algı ve hareket hakkında araştırmalar
yapan pskolog Jan Souman’a sordular.
Konuyu lg çekc bulan Souman’ın prog-
ramla şbrlğ yapmasıyla 2007 yılında
bu konuyla lgl br bölüm yayınlandı.
Deneylerden brnde, üzerlernde uydu
alıcıları olan gözler bağlı 15 gönüllü genş
br alanda düz br çzgde yürümeye çalıştı.
Katılımcıların çoğu 20 metre çapındak
küçük dareler çzerek ortalıkta dolandılar.
Önceden bazı araştırmacılar dareler çzerek
yürümenn k bacak arasındak uzunlukve kuvvet farkının nsanı br yöne doğru
döndürmesyle ortaya çıkableceğn öne
sürmüşlerd. Ancak Souman’ın deneynde
çoğu katılımcı sağa ya da sola doğru
belrgn br sapma göstermed. Her ne kadar
katılımcıların sağ ve sol bacakları arasında
az mktarda kuvvet farkı olsa da, bu fark
onların dönme eğlmleryle örtüşmed.
Araştırmacılar bacaklar arasındak uzunluk
farkını sağ ya da sol ayak tabanına 12 mm
destek koyarak belrgnleştrdler, buna
karşın katılımcılarda
düzenl br sağa
ya da sola dönme
eğlm görülmed.
W k p e d a
J u p t e r I m a g e s
Haberler
6
-
8/20/2019 Bilim Ve Teknik-Ekim 2009
9/100
Bulgular nsanların dareler çzerek yürü-
mesnde beynn rolü olduğunu gösteryor.
İnsanların gözler bağlandığında, beyn kısıtlı
blglerle düz br rota belrlemek zorunda
kalır. Bu blgler denge mekanzmasından
ve kaslardak ve eklemlerdek hareket
agılayıcıları tarafından sağlanır. Souman
tüm bu snyallerde küçük de olsa hatalar
olduğunu belrtyor. Bunun sonucunda
nsanlar rastgele dolambaçlı br yol çzyor-lar. Ancak genellkle belrl br yöndek hata
brkerek dareler çzlmesne neden oluyor.
Bu konuda 1920’lerde yapılan araştır-
malarda nsanların göremedklernde düz
br yolu takp edemedkler anlaşılmıştı.
Ancak o günlerde uydu alıcıları olmadığı
çn araştırmacılar nsanların tam dare
çzdklern tespt edememşlerd.
İnsanların nereye gttklern görebldk-
lernde zledkler yol da araştırıldı. Souman
ve çalışma arkadaşları gözler bağlanmamış
gönüllüler yabancı oldukları k ayrı çevrede
takp ettler. Bunlardan brs Almanya’da br
orman, dğeryse Tunus’tak Sahra Çölü’ydü.
Denekler ormanda sadece bulutlu günlerde
dareler çzerek yürüdüler. Güneşn göründü-
ğü zamanlardaysa brkaç saat boyunca he-
men hemen düz br çzg boyunca lerleye-
bldler. Aynı durum Sahra Çölü’nde de göz-
lend. Souman’a göre güneş ve gölgeler gb
görsel puçları, nsanların dareler çzerek yü-
rüme eğlmleryle başa çıkmalarını sağlıyor.
http://scencenow.scencemag.org/cg/content/ull/2009/820/1?rss=1
DnozorlarŞşman Değlmş
Akf Gürbüz
Jurassc Park sersnden aşna olduğu-muz dnozorlar genellkle r ve kaba br
şeklde canlandırılmıştır. Yen br araştırma
yeryüzünde yaşamış en büyük canlılar olan
dnozorların kütlelernn daha önce tahmn
edlenn yarısı kadar olableceğn öne sürdü.
George Mason Ünverstes’nden Geoff-
rey Brchard başkanlığındak br ekp, daha
önce dnozor alesnn kütlesn tahmn
etmekte kullanılan statstksel modelde
br sorun olduğunu ortaya çıkardı.
Araştırmaya göre esk formül, büyük
hayvanların kütle tahmnnde çok büyük
hatalar veryor. Ancak aynı formülün daha
küçük hayvanlarda verdğ sonuçlar hayl
sabetl. Yen bulunan yöntemle yapılan
tahmnler, dnozorların düşündüğümüz-
den daha küçük olduğunu gösteryor.
Tab k bulunan dnozor skeletler bu
canlıların devasa yaratıklar olduğunu
gösteryor, ancak önceden dnozorların
çok daha büyük olduğu düşünülüyordu.
1985 yılında gelştrlen esk formül,
örneğn dnozorların beynlernn büyük-
lüğü ve yumurtalarının büyüklüğünü
hesaplamak çn kullanılmış. Bu yöntemde,verler dönüştürülürken özgün verlern
ntelğ değşyor. Böylece denklemden
elde edlen tahmn sonuçlar değşyor.
Araştırma ekb, esk formülü fl ve
su aygırı gb yaşayan hayvanların ağır-
lıklarını belrlemede kullandığında, tah-
mnlern ölçülen ağırlıklardan çok daha
büyük değerler olduğunu gördü. Böylece
formülde br sorun olduğu anlaşıldı.
Ekp, kemk boyutlarını kullanarak dno-
zorların ağırlıklarını tahmn eden yen br
denklem gelştrd. Bu yen denklem verlern
dönüştürülmesn gerektrmyor. Formülün
temel mantığı hayvanların bacaklarıyla
bnalardak taşıyıcı kolonların şlevlernn
benzerlğne dayanıyor. Bna büyüdükçe
artan ağırlığı taşımak çn daha genş ko-
lonlar kullanılmalı. Aynı şeklde hayvanın
ağırlığı ne kadar büyükse bacaklardak
kemklern de o kadar kalın olması gerekr.
Yapılan çalışma, dnozorların zanne-
dldğnden daha nce canlılar olduğunu
düşündürüyor. Bu sonuç, araştırmacıların
dnozorlarla lgl daha önce elde ettğ
blgler güncellemelern gerektryor. Ör-
neğn hareket etmek çn gereken kasın
mktarı, metabolzma çn gereken yyecek
ve oksjen mktarları ağırlıkla lşkl ola-
rak değşecektr. Belk bu sayede Jurassc
Park sersne de yepyen br flm katılır.
http://eagle.gmu.edu/newsroom/765/
Denzler Her DurumdaYükselecek:
MS 4000İlay Çelk
İklm değşmnn eryen buz taba-kalarına etks üzerne yapılan sonaraştırmaya göre atmosfer bugünkü
halyle sabtlemey başarsak ble denz
sevyes 25 metre kadar yükselecek.
Southampton Ünverstes’ndek İngl-
tere Ulusal Okyanus Blmler Merkez’nden
Eelco Rohlng ve ekb geçtğmz 520.000
yıla lşkn denz sevyes değşmlern ye-
nden kurguladı ve bunu aynı döneme at
küresel klm ve karbondokst verleryle
karşılaştırdı. Bu karşılaştırma sonucunda
karbondokst sevyesyle denz sevyesndek
yükselme arasında sıkı br lşk bulundu.
Araştırmacılar bu lşkye dayanarak eğer
atmosferdek karbondokst sevyes şu ank
halyle sabtlenrse, önümüzdek brkaç bnyıl çndek sıcaklık artışları sonunda denz se-
vyesnn 25 metre yükseleceğn hesapladı.
Araştırma ekb bu yükselmenn br gece-
de, hatta önümüzdek yüzyıl çnde de ger-
çekleşmeyeceğn vurguluyor. Geçen yıl ya-
yımlanan k çalışma, suyun yükselme hızının
br sınırı olduğunu gösteryordu. Bu çalışma-
lardan brne göre denz sevyes 2100 yılında
yaklaşık 1,3 metre yükselmş olacak, dğer
çalışma se üst sınırı 2 metre olarak belrlemş.
Yukarıdak harta, denz sevyesnn 2
metre kadar yükselmesyle ülkemzn kıyıları-
nın alacağı görünüm hakkında fkr vereblr.
http://www.newscentst.com/artcle/dn17343-earths-coastlnes-afer-sealevel-rse-4000-ad.html
C R e S I S
Su altında kalacak alanlar
Blm ve Teknk Ekm 2009
7
-
8/20/2019 Bilim Ve Teknik-Ekim 2009
10/100
Hava Yolları veGer Dönüşüm
Akf Gürbüz
Son yıllarda yce yaygınlaşan ger dönü-şüm akımı ABD’dek hava yolu şrket-lerne pek de uğramış görünmüyor. Çok
seyahat etmeyen brnn ble kolayca fark
edebleceğ gb uçuş görevller kabnde
topladıkları bütün döküntüler, gazeteler,
boş konserve kutularını, bardakları, şşele-
r, kâğıt peçeteler ve gazeteler aynı çöp
torbasına koyuyorlar. ABD hava yolu en-
düstrs her yıl 58 adet Boeng 747 yapmaya
yetecek (4250 ton) atık alümnyum kutu
ve 70 metre dernlğe sahp, futbol sahası
genşlğndek br çukuru doldurablecek
(72.250 ton) atık kâğıt atık üretyor. Ülkedek
en büyük 30 havalmanı, hava yollarının
da katkısıyla Mam büyüklüğündek br
şehrn ürettğ kadar çöp üreteblyor.
Seyahat sektörünün dğer kollarından
farklı olarak hava yolları endüstrs yeşl
devrme grerken kaplumbağa hızıyla ler-
lyor. Örneğn otel sahplern havluları her
gün değştrmemeye ten yeternce eko-
nomk neden varken, hava yollarını çevrec
olmaya teşvk edc az sayıda ekonomk
neden ve çok az hükümet baskısı var.Doğal Kaynakları Koruma Konsey’ndek
(NRDC, Natonal Resources Defence Councl)
kıdeml blm nsanlarından Allen Hershko-
wtz hava yollarının ve havalmanlarının
ülkedek ger dönüşüm akımına daha
hızlı katılmalarını önleyen brkaç etmen
olduğunu belrtyor. Hershkowtz, 2006’da
hava yolu endüstrsnn ürettğ atık mkta-
rını belrleyen ve bu konudak stekszlğ
sert br dlle eleştren br rapor hazırladı.
Sorunlardan br havalmanlarının, ger
dönüştürülecek maddeler barındıracak
alt yapıyı kurmakta steksz olmaları. Bazı
hava yolu şrketler ger dönüştürüleb-
len atıkları daha uçakta ayırıyorlar, ancak
nlen havalmanında gerekl donanım
yoksa tüm atıklar yne aynı yere gdyor.
Hershkowtz bu durumu havalmanlarının
ger dönüşüm düşünülmeden tasarlan-
masına bağlıyor. Örneğn çöp atmak çn
çok uygun atık olukları olmasına karşın
ger dönüşüm oluğu bulunmuyor.
Bununla brlkte bazı havalmanları bu ko-
nuda büyük adımlar atmış bulunuyor. Hava-
lmanlarında artık ger dönüşüm kutularıyla
karşılaşıyoruz. Hollywood Internatonal ve
Portland Internatonal gb bazı tessler ger
dönüşüme dğerlernden daha cdd yaklaşı-
yor. . Ancak bunların hçbr ulusal ger dönü-
şüm oranı olan % 31’e yaklaşablmş değl.
Havalmanlarında ger dönüşüm altyapı-
sının bulunmaması ger dönüşüm yapmaksteyen br hava yolu şrket çn bedeln
kends tarafından ödeneceğ anlamına ge-
lyor. Hershkowtz’e göre sorun braz da ger
dönüşümden elde edlecek gelrn farkında
olunmamasına dayanıyor. Aslında çöpler
çöp toplama alanlarına atmak, ger dönüş-
türüleblenler ayırıp satmaktan daha pahalı.
Hershkowtz’n araştırması dört havalmanı-
nın sıkı ger dönüşüm programlarıyla yıllık
en az 100.000$ tasarruf ettğn gösteryor.
Karışmış ger dönüşüm denlen yaklaşım
malyetler azaltmanın ve daha fazla hava
yolu şrketn ger dönüşüme çekmenn en
kolay yolu gb görünüyor. Bu yöntem çöpve ger dönüştürülecek maddelern uçakta
ayrıştırılmasını gerektrmyor. Özel br ma-
kne önce ger dönştürüleblr maddeler
ve çöpler, daha sonra da değşk türdek
ger dönüştürüleblen maddeler ayrıştırı-
yor. Son zamanlarda hava yolu şrketlerne
daha fazla atık yönetm frması hzmet
teklf sunuyor. Örneğn Delta Hava Yolları
2007’de beş şehrde hava yolu çöplern ger
dönüştürürken, 2008’de bu rakam 23’e çıktı.
Hershkowtz son zamanlardak çabalara
karşın arzu edlen düzeye gelnemedğn
düşünüyor ve Obama yönetmnn hava
yollarına ve havalmanlarına ger dönü-
şüm konusunda yaptırımlar getrmesn
ümt edyor. Bu şn gönüllülükle mümkün
olamadığını belrten Hershkowtz, gerekl
merclerle temasa geçerek uygulanable-
cek yaptırımlarla lgl önerlern sundu.
Bu önerler kabul edlrse hükümet fon-
larından yararlanan tüm havalmanları
çöpler ayrıştırmak zorunda kalacak.
http://www.scentcamercan.com/artcle.cm?d=arlnes-and-recyclng
Çölü OrmanaÇevrsek m,Çevrmesek m?
Özden Hanoğlu
Br çölü ormana çevrsek, karşı karşıyaolduğumuz klm değşklğn yavaş-latmış olmaz mıyız? Byolog L. Ornsten,
klm modeller üzerne çalışan k uzman
D. Rnd ve I. Alenov le beraber bu fkrden
hareketle uygulanablr br proje oluştura-
blmek çn br araştırma gerçekleştrmş.
Araştırmacıların çnde orman yetş-
trmeye heves ettkler Sahra Çölü, Kuzey
Afrka’nın büyük br kısmını kaplıyor. 9
mlyon klometrekareden büyük olan bu
çöl nerdeyse Avrupa Kıtası kadar. Sahra
Çölü’nün doğusunda Kızıl Denz, kuzeynde
Akdenz ve batısında da Atlas Okyanusu
bulunuyor. Araştırmacıların tasarladığı
sstemde çölün çevresndek okyanus ve
denzlerden alınan su, tuzdan arındırıla-
rak pompa ve borular yardımıyla çölün
çlerne getrlyor. Damla sulama yöntem
kullanılarak su btknn köklerne ulaştırı-
lıyor, böylece buharlaşmanın ve sızıntının
neden olduğu su kaybı en aza ndrlyor.
Ağaçlandırma planının Sahra Çölü’nünbazı alanlarını 8°C’ye kadar soğutableceğ
söylenyor. Avustralya’ya özgü, çok uzun
boylu ve sakızlı br okalptüs türü olan Eu-
calyptus grands ve sıcağa dayanıklı başka
tropk ağaçların bu koşullarda yetşeblece-
ğn belrten araştırmacılar gerekl tek şartın
bu ağaçların köklerne su sağlanması olduğu
söylüyorlar. Ayrıca, ağaç örtüsünün yılda 700
le1200 mlmetre arasında yağış getrece-
ğn ve oluşacak bulutların güneş ışınlarının
uzaya ger yansımasına yardım edeceğn de
eklyorlar. Yapılan araştırmanın sonuçlarının
Avustralya’nın kurak kesmlernn ağaçlandı-
rılmasında da kullanılableceğ belrtlyor.
J u p t e r I m a g e s
Hava sıcaklığındak düşme (°C) - Hava sıcaklığındak artma (°C)
Haberler
8
-
8/20/2019 Bilim Ve Teknik-Ekim 2009
11/100
L. Ornsten, Avustralya’nın kurak
kesmlernde ve Sahra Çölü’nde hızlı
büyüyen okalptüs benzer ağaçlarla
oluşturulacak ormanların yılda 8 mlyar
ton karbon depolayableceğn açıklıyor.
İnsanların br yılda fosl yakıtları ve ormanları
yakarak açığa çıkardığı mktar nerdeyse
buna eşt. Çöllerdek ormanlar olgunlaşırkenon yıllar boyunca bu karbon mktarını
depolamaya devam edeblecekler.
Bu proje kesnlkle ucuz değl. Tuzlu
suyu arıtmak çn kurulacak olan tesslern
yapım ve şletme masraflarıyla sulama
aletlernn ücretler hesaplanınca çöl
ormanlarının faturası yıllık 2 trlyon dolar
olarak hesaplanmış. Bu da ormanların
atmosferden temzleyeceğ 1 ton karbon
çn 400 dolar ödemek demek. Atmosferdek
karbon mktarını azaltmak çn yapılan başka
br araştırmayla karşılaştırmak gerekrse:
Güç stasyonları kurarak atmosferden
karbondokst gazı yakalayıp yer altında
depolama projesnde yapılan hesaplamalar
1 ton karbon yakalayıp gömme şlem
çn 200 dolarlık br harcama öngörüyor.
L. Ornsten se klm değştrmenn her
durumda brkaç trlyonluk br proje olacağını
belrterek, onlarca yıl sonra ormanların
ayrıca yakacak olarak da kullanılableceğn
ve bu enerj kaynağının nerdeyse ‘karbon-
sıfır’ br enerj kaynağı olduğunu da sözlerne
ekleyerek araştırmasını savunuyor.
Blm nsanları, çölde orman yetştrmennyan etklernn de olduğunu söylüyorlar.
Bu yıl olduğu gb olağan dışı neml geçen
havalar Afrka’da çekrge stlası başlamasına
neden oluyor. Ayrıca ormanların var
olan toprağı nemlendrme htmal de
var dyen araştırmacılar Sahra Çölü’nden
Atlas Okyanusu’na esen rüzgârların demr
yönünden zengn tozu taşıyarak denz
yaşamını besledğn de hatırlatıyorlar.
Yapılan araştırmayı nceleyen br
başka blm nsanı, atmosfer blmc
R. Anthes, yapılan önerlern dkkate
alınması gerektğn, araştırmanın
gerçekleştrlmes durumunda karbonu
uzun sürel hapsetmekten başka yararları
da olableceğn belrtyor ve araştırmanın
gerçekleşeblmes çn anahtar noktanın
denz suyunun tuzdan arındırılmasına
mal gücün yetp yetmemes olduğunu
eklyor. L. Ornsten, D. Rnd ve I. Alenov
yayımladıkları makalede bunun
mümkün olduğunu dda edyorlar.
http://scencenow.scencemag.org/cg/content/ull/2009/914/2?rss=1
Güneş Lekelerve OkyanusHareketler
Gzem Karlılar
Blgsayar smülasyonları Güneş’nparlaklığındak çok küçükdeğşklklern Pasfk Okyanusu’nun
üstündek hava üzernde nasıl büyük
br etks olableceğn gösteryor.
Smülasyonlar, doğu Pasfk’tek
yağışların 11 yıllık br döngü boyunca
Güneş’n parlaklığına göre değştğn
gösteren gözlemlerle tutarlı. Ancak bu
model güneş etknlğ le geçtğmz
yüzyıldak küresel sıcaklık artışı arasın-
da br lşk olduğuna şaret etmyor.
Colorado Boulder’dak Ulusal At-
mosferk Araştırmalar Merkez’nden,
modellemec ve çalışmanın fkr sahb
Gerald Meehl “Bu küresel ısınmayla lgl
br çalışma değl” dyor ve eklyor: “Ancak
Güneş’n Dünya’nın klm üzernde ölçü-
leblr br etks olduğunu gösteryor.”
Her ne kadar Güneş devamlı olarak
parlasa da manyetk alanlarının yer
değştrmes yüzeynde daha soğuk ve
daha koyu lekelere sebep olablr. Bugüneş lekelernn kenarları Güneş’n
ger kalan kısmından çok daha parlaktır;
bu durum, 11 yıllık döngüde Güneş’n
toplam ışık üretmnde çok küçük br artışa
sebep olsa ble, araştırmacılar Dünya’nın
klmnn bundan etklenebleceğn
düşünüyor. Pek çok blm nsanı, sözgelm
1645-1715 yılları arasında yaşanan
soğuk döneme, Güneş’n o sırada
alışılmadık derecede lekesz olmasının
yol açmış olableceğn düşünüyor.
Araştırmacılar br de Doğu Pasfk’tek
ortalama yağış mktarının Güneş’tek
etknlğn yüksek olduğu dönemlerde
azaldığını yan Pasfk Okyanusu’ndak
yağış düzennn 11 yıllık güneş lekes
döngüsüne göre değştğn fark etmş.
Pek nasıl oluyor da parlaklıktak bu
kadar küçük br değşm dünyanın en
büyük okyanusunun üzerndek havayı
etkleyeblyor? Geçmş yıllarda bununla
lgl k kuram ortaya çıktı. İlk kurama göre
Güneş’n daha parlak olduğu dönemde
morötes ışınımdak artış atmofern yüksek
katmanlarındak sıcaklığı değştryordu.
Bu değşmler tropkal bölgelerdek
rüzgârları değştryor, bu da sonunda
doğu bölgelerde kuraklığa yol açıyordu.
İknc kurama göre de, artan parlak-
lık başka br etkene gerek kalmadan
Pasfk’ ısıtıyor. Isınma bazı bölgelerde
buharlaşmayı ve yağış mktarını artırıyor,
ancak okyanusun doğu kesmlernde
yağmur bulutlarının oluşmasını engel-
leyen soğuk rüzgârlara sebep oluyor.
Meehl’e göre k kuram da makul
görünüyor, ancak ayrı ayrı modellere
uygulandıklarında gözlemler
açıklamaya yetecek büyüklükte br
etk ortaya çıkmıyor. Bu yüzden Meehl
ve çalışma arkadaşları k kuramı
br modelde brleştrmey denemş.
Meehl “Bekledğmz gb, çok daha
büyük br etk elde ettk” dyor.
New York’tak NASA Goddard UzayAraştırmaları Ensttüsü’nde modellemec
olan Drew Shndell “Çalışma modellemeye
güzel br örnek, ancak blmecenn
tüm parçaları henüz yerne oturmadı”
dyor. İk kuramın brleştrlmesyle,
güneş lekes döngüsünün oluşturduğu
etknn büyüklüğünü gösteren br
model oluşturulmuş gb görünüyor.
Ancak smülasyon sonuçları gerçek
gözlemlere coğraf açıdan tam olarak
uymuyor. Shndell’e göre “Çalışma
y br adım, ancak hâlâ kat edlmes
gereken uzun br yol olduğu açık.”
“Problem çözdüğümüzü dda et-
myorum,” dyor Meehl. Ancak modeln
Pasfk’te görülen genel eğlmler açık
br şeklde tekrarladığını ler sürüyor.
Meehl, önümüzdek yıllarda atmosferle
lgl çalışma yapan blm nsanlarının,
okyanusblmclern ve başka blm nsanla-
rının farklı farklı modeller brleştrmesyle
öngörü güçlernn artacağını düşünüyor.
http://www.nature.com/news/2009/090827/ull/news.2009.869.html?s=news_rss
N A S A
Blm ve Teknk Ekm 2009
9
-
8/20/2019 Bilim Ve Teknik-Ekim 2009
12/100
MaymunaGüven Olmaz
İlay Çelk
K apuçn maymunlarının, sahteuyarı snyaller vererek kaçırdıkları
maymunların gerde bıraktığı yyecekler
aldıkları gözlemlend. Eğer bu davranışı
blnçl olarak yapıyorlarsa kapuçn
maymunları oldukça karmaşık br
düşünme bçm gelştrmş olmalılar.
Kapuçn maymunları, Güney Amerka’da
yaşayan nspeten ufak prmatlar.
Temelde meyvelerle ve böceklerle
beslenp 7-40 breylk gruplar halnde
yaşıyorlar. Br yılan ya da kedgllerden
br yırtıcı tarafından tehdt edldklern
hssettklernde bu maymunlar, grubun
dğer üyelern uyarmak çn hıçkırığa
benzeyen uyarı snyaller veryor, dğer
maymunlar da bu uyarıya ya kaçarak ya
da daha tetkte olarak tepk veryor.
Ancak bu uyarı snyaller her zaman
gerçek br tehlkeye dayanmıyor. New
York’tak Stony Brook Ünverstes’nde
byolojk antropolog Branson Wheeler,
br grup kapuçn maymununun
ağaçlara kurulan platformlarda
bırakılan yyecekler yeme davranışlarını
ncelerken, bazı maymunların yırtıcıhayvanlar ortalıkta değlken uyarı
snyaller verdğn gözlemled.
Araştırmacılar daha önce de prmatlara
ve dğer türlere at kandırma davranışları
kaydetmşt ancak Wheeler bu gözlemlern
daha sstematk şeklde sürdürdü.
Maymunların Arjantn’dek Iguazú Mll
Parkı’ndak doğal yaşam alanlarında
yaptığı br dz deneyde, ağaçlar üzerndek
yapay platformlarda maymunlara muz
ve benzer yyecekler sundu. Kapuçn
maymunu toplumu hyerarşk bryapıya sahp, yüksek hyerarşye sahp
breyler düşük hyerarşdek breylern
yyeceklern zorla elnden alıyor. Fakat
Wheeler, düşük hyerarşdeklern
yüksekteklerden adeta ntkam aldığını
keşfett: Platformalara muz bırakıldığında,
öbür türlü zyafet kaçırma tehlkes
bulunan düşük hyerarşdek maymunlar
sahte uyarı snyaller veryorlar, özellkle
de platforma yakın br konumdaysalar.
Wheeler, Proceedngs of Royal Socety ’de
yayımlanan makalesnde bu durumların %
40’ında baskın breylern snyal duyunca
oradan kaçma davranışı gösterdğn ve
bu sırada da düşük hyerarşdeklern
br ya da k muz alabldğn anlatıyor.
Wheeler, eğer bu sahte uyarılar
steml olarak yapılıyorsa bunun kapuçn
maymunlarının, başkalarının uyaranlara
karşı nasıl tepk vereceğn öngörmeyeteneğ gelştrmş olduğu anlamına
geleceğn söylüyor. Wheeler “Makyavel
Zekâ Kuramı olarak blnen kuram, yüksek
blşsel yeteneklern, grup yaşantısında
kaçınılmaz olarak ortaya çıkan rekabet
lşklernde daha başarılı olmayı sağladığı
çn evrmleştğn öne sürüyor. Kuramın
br öngörüsü de kandırma davranışının
yaygın br davranış olması gerektğ.” dyor.
İngltere’dek St. Andrews
Ünverstes’nden, prmatların
çıkardığı sesler konusunda uzman
olan karşılaştırmalı pskolog Klaus
Zuberbühler, Wheeler’ın çalışmasını
kusursuz br amprk çalışma olarak
ntelendrmekle brlkte söz konusu verlern
kasıtlı yapılan kandırma davranışına
kanıt olableceğ konusunda kuşkulu.
Zuberbühler’e göre, düşük hyerarşdek
maymunlar yüksek hyerarşdeklern
baskısından dolayı strese grdkler çn
sahte alarmlar veryor da olablrler.
http://scencenow.scencemag.org/cg/content/ull/2009/603/2?rss=1
Gen TedavsyleMaymunlardaRenkl Görüş
İlay Çelk
S
ncap maymunları gen tedavs
sayesnde bzm gördüğümüz renklergöreblr hale geld. Araştırmacılar tamamen
renk körü olan bu prmatların gözlerne br
nsan gen enjekte ederek onları renklern
tümünü göreblr hale getrd. Elde edlen
sonuçlar beynn renkler nasıl algıladığına
lşkn sorular gündeme getryor. Sonuçlar
günün brnde nsandak renk körlüğüne
ve dğer görme bozukluklarına yönelk gen
tedavlernn gelştrlmesn sağlayablr.
Sncap maymunlarının dünyasında
renkler görmek dşlere mahsus. Bazı
dşler tamamen renkl görmenn tadını
çıkarırken Güney Amerka cnsnden
erkekler sadece mavnn ve sarının tonlarını
göreblyor. Bu breyler kon hücreler
denen ışığa duyarlı hücrelern, kırmızıyı
ve yeşl grden ayırmasını sağlayan br
genden yoksunlar. Bu ayırım nsandak renk
körlüğü vakalarının da çoğu çn geçerl.
Seattle’dak Washngton
Ünverstes’nden, görme konusunda
uzmanlaşmış araştırmacı Jay Netz ve
ekb nsandak renk körlüğünün tedavolasılıklarına yönelk araştırmalarında
dördü renk körü erkek maymun, ks
de dş kontrol maymunu olmak üzere
altı sncap maymununu br blgsayar
programı yardımıyla br yıl boyunca her gün
zledler. Program maymunlara grnn farklı
tonlarındak beneklerden oluşan br arka
plan üzernde gene farklı tonlarda ancak
renkl benek öbekler bulunan görüntüler
zletyordu. Sonuçlar her br maymunun
renk görüp görmedğn ortaya çıkarıyordu:
Dş kontrol maymunları renkler normalbr nsan gb ayırt edeblrken erkek
maymunlar yeşl ve kırmızı öbekler gr arka
plandan ayırt edemyordu. Daha sonra
araştırma ekb renk körü maymunlardan
ksnn retnasına, nsan kon hücrelerndek
kırmızıya duyarlı pgmentn genn
taşıyan br vrüs enjekte ett.
Araştırmacılar başta pek ümtl
değld. Genç hayvanların kolayca
uyum sağlayablen beynlerne karşılık
yetşknlern beynler çok daha katı oluyor
ve devrelern tekrar kurulması çok daha
Haberler
10
-
8/20/2019 Bilim Ve Teknik-Ekim 2009
13/100
zor gerçekleşyor. Örneğn çocuk yaşta
görme yeteneğn kaybeden pek çok
hasta gözler tedav edlse ble kör kalıyor,
çünkü beynler gördüklern şleyeblecek
devreler hçbr zaman kurmamış oluyor.
Ancak gen tedavsnden 20 hafta
sonra maymunlar blgsayar renk
testlerndek kırmızı ve yeşl beneklerayırt etmeye başladı ve kısa süre sonra
bütün denemelerde başarılı oldular.
Tab bu sonuç Netz ve ekb çn büyük
sevnç kaynağı oldu. Tedavnn üzernden
k yıl geçmşken erkek maymunlar hâlâ
renkler neredeyse dş maymunlar kadar
ayırt edeblyor. Netz maymunların uyum
sağlayablmesn renk körü hayvanlarda
hâlâ renkler şleyen devrelern olmasına
bağlıyor. Verlen gen sadece devreye
yen blg akışı sağlıyor. Daha önce
mavler ve sarılar çn kullanılan yol, artıkkırmızılar ve yeşller çn de kullanılıyor.
Massachusetts’dek Wellesley
College’dan araştırmacı Bevl Conway
deney çok zekce, sonuçları da çok
lgnç ve öneml buluyor. Conway
“Renk görmenn çok karmaşık br devre
gerektrdğn düşünürüz. Oysa sonuçlar
bu olayın daha bast ve çok daha dnamk
olduğunu düşündürüyor” dyor.
Sncap maymunlarındak renk körlüğünü
keşfeden blm nsanı Jerry Jacobs se bu
deneyn görme sstemnn öneml ölçüde
esnek olduğuna lşkn br kanıt daha ortaya
koyduğunu söylüyor. Santa Barbara’dak
Calforna Ünverstes’nde renk görüşü
üzerne çalışan Jacobs “Netz’ın çalışmasının
asıl güçlü yanı nsan tedavsne uygulanma
potansyelne sahp olması” dyor. Kırmızı-
yeşl renk körlüğü nsanlarda görece
yaygın br bozukluk. Yalnızca ABD’de 12erkekten br ve 230 kadından br renk körü.
Netz ve ekb şmd de tedavy daha da
gelştrmeye ve nsanlar çn daha güvenl
hale getrmeye çalışıyor. Yürümekte olan
gen tedavs denemelernn yanında teknğ,
körlüğe sebep olan kalıtsal br hastalık
olan Leber konjental amarozu gb başka
görme bozukluklarına da uyguluyorlar.
http://scencenow.scencemag.org/cg/content/ull/2009/916/1
Yen Br Akıllı Araba
Burak Kale
Blm nsanları sahbnn sürüştarzını öğrenen ve kaza tehlkesolduğunda sürücüsünü uyaran
br “akıllı araba” gelştrd.
Altı Avrupa ülkesnden blm nsanları
DRIVSCO adı verlen ve sürücünündreksyondak davranışlarını öğrenen
yen br blgsayar sstem gelştrd.
Sstem, sürücü br dönemec alırken
“alışılmadık br davranışta” bulunursa veya
yolda br engel varsa anlıyor ve br alarm
snyalyle sürücüyü zamanında uyarıyor.
Dğer benzer projelerden farklı
olarak, DRIVSCO görsel sürüş yardımı
sağlamanın ötesne geçyor. Sstem
br aracın, sürücüsünün dönemeçlere
yaklaştığında veya br yayayla ya da araçla
karşılaştığında ne yaptığını öğrenmesnedayalı. Sürücü ster otomobln sakn
kullanan ster hızlı kullanan br olsun,
sstem buna göre br sürüş model ednyor.
Örneğn araç br gece sürüşü esnasında,
sürücünün br dönemec alırkenk
davranışında br sapma tespt ederse,
bunu sürücünün görüşünün kısıtlı olduğu
(sürücünün gece görüş alanı kısa farların
aydınlattığı bölgeyle sınırlıyken, aracıngece görüş sstem çok daha etkl ve
uzun menzll) şeklnde yorumluyor ve
sürücüyü “br dönemece yaklaşırken
alışılmadık br davranış gösterdğ
çn” br alarm snyalyle uyarıyor.
Proje sorumlularının Avrupa Araç
Komsyonu’nun verlerne dayanarak
belrttğne göre, ölümcül trafk
kazalarının % 42’s trafk yoğunluğunun
% 60 azaldığı geceler meydana gelyor.
Bu dğer faktörlerle brlkte genel
olarak geceler sürücülern görüşünün
azalmasından kaynaklanıyor.
Bu araştırmada yer alan, İspanya’dak
Granada Ünverstes’nden br grup, tek
br yonga üzerne br yapay görüş sstem
(senaryo analz) yerleştrd. Bu yonga
grd olarak görüntüler alıyor ve dernlk
(3- boyutlu görüş), aracın kend hareket
gb verler kullanarak br “senaryo
değerlendrmes” yapıyor. Bu sstem
lerde başka tp araçlarda da kullanılablr.
Araştırmacılar sstemn yen uygulama
alanlarında da kullanılablmesn sağlamak
çn “değştrleblr br donanım” kullanıyor.Testlerde br grup sürücü DRIVSCO
sstem yerleştrlmş araçlar kullandı,
böylece araçlar sürücülern araç sürme
tarzını öğrend. Araçlarda brkaç
santmetrelk hassasyete sahp küresel
konumlama sstem, tekerlern dönüşünü
ve fren sstemn zleyen algılayıcılar da
vardı. Bu sayede araştırmacılar sürücünün
her durumdak sürüş tarzını en nce
ayrıntısına kadar nceleyeblyor ve sstemn
performansını göreblyordu. İlk testler
umut vaat eden sonuçlar verd ve yensstemn kullanışlı olduğunu kanıtladı.
Proje yönetcs, Granada
Ünverstes’nden Profesör Eduarda Ros
Vdal, amaçlarının otomatk sürüş sstemler
değl, gelşmş sürüş yardımı sağlayan br
sstem gelştrmek olduğunu söylüyor.
DRIVSCO’nun hedef kazaları en aza
ndrmek ve sürücülern dkkatlern en
üst sevyede tutmasına yardımcı olmak.
http://prensa.ugr.es/prensa/research/verNota/prensa.php?nota=597
Sncap maymunu Dalton, tedavden önce sadece sarıları, grlerve mavler göreblyordu (solda). Br nsan gen sayesnde şmdrenkl görebldğ br zyafete hazırlanıyor (sağda).
Blm ve Teknk Ekm 2009
11
-
8/20/2019 Bilim Ve Teknik-Ekim 2009
14/100
2010 YılıTÜBİTAK Ödüller Aday Başvuru/ Öner SürecBaşladı
2010 yılı TÜBİTAK Blm, Özel, Hzmet
ve Teşvk Ödüller le TÜBİTAK-TWAS Teşvk
Ödülü çn aday başvuruları/önerler
31 Aralık 2009 Perşembe günü, çalışma
saat btmne kadar kabul edlecek.
TÜBİTAK-TWAS Teşvk Ödülü, 2010
yılında matematk alanında verlecek.
Blm, Hzmet, Teşvk Ödüller
Türkye’de blmsel ve teknolojk alanlarda
uluslararası düzeyde araştırma ve yayın
yapan ve/veya bu alanların mensubu
olan Türkye Cumhuryet vatandaşlarının
veya Türkye’de çalışan yabancı blm
nsanlarının, araştırma/yayın, çalışmave seçkn hzmetlern değerlendrmek,
üstün ntelklern onayarak kamuoyuna
duyurmak ve br teşvk unsuru olmak üzere;
Özel Ödül se yurtdışında yaptığı aynı
ntelktek çalışmalarıyla tanınan Türkye
Cumhuryet vatandaşı blm nsanları
çn oluşturulmuş ödül programları.
Daha fazla blg, başvuru formları
ve ödül esaslarına “TÜBİTAK-Ödüller”
sayfasından ulaşablrsnz: http://
www.tubtak.gov.tr/oduller
AB’den4,15 Mlyar AvroBütçel
Proje Desteğ Avrupa Brlğ 7. Çerçeve
Programı kapsamında 2010 yılı çn
“İşbrlğ, Fkrler ve Kapasteler” özel
programları kapsamında 4,15 mlyar
avro bütçel 51 yen çağrı açıldı.
Sağlık ve gıda alanları ortak 2010
çağrısıyla özellkle domuz grb olmak
üzere nfluenza çalışmaları ağırlıklı
olarak desteklenecek. Gıda, tarım,
balıkçılık ve byoteknoloj alanında se
btk blmler, toprak ve su yönetm,hayvan sağlığı ve refahı (balıkçılık
ve akuakültür dahl), gıda kaltes ve
güvenlğ, gıda şleme, byoteknolojye
dayalı süreçler, enzm ve çevre
byoteknolojs ve tatlı su byoçeştllğyle
lgl araştırmalar desteklenecek.
Blg ve letşm teknolojler
çağrısı kapsamında nternetn
geleceğ, nanoelektronk teknolojler,
fotonk, mkro sstemler, teknoloj le
desteklenmş öğrenme, akıllı blg
yönetm sstemler konu başlıkları le
lgl araştırmalar desteklenecek.
Enerj alanında yenleneblr enerj ve
yakıt üretm, CO2 yakalama, depolama
ve temz kömür teknolojler, akıllı
elektrk şebekeler ve enerj vermllğ
alanlarındak projeler desteklenecek.
Çevre alanında klm değşklğ,
çevre ve sağlık, doğal afetler, doğal
kaynakların sürdürüleblr kullanımı,
çevre teknolojler ve yer gözlemleme
sstemler ağırlıklı olarak desteklenecek.
Ulaştırma alanında havacılık ve
havayolu ulaştırması, elektrkl araçlar,demryolu yük taşımacılığı, lojstk,
denzclkte eko-novasyon ve ulaştırma
poltkaları le lgl sosyo-ekonomk
araştırmalar ağırlıklı olarak desteklenecek.
Sosyo-ekonomk ve beşer blmler
alanında özellkle Avrupa’da fnansal
sstem, ekonomk büyüme, sürdürüleblr
kalkınma, küresel değşmn etkler, çok
kutuplu dünyada Avrupa, toplumsal
dnamkler ve Avrupa vatandaşlığı
konularındak projeler desteklenecek.
Uzay alanında uzay temell uygulamalar,
çevre ve güvenlk çn küresel
zleme verlernn toplanması, kullanımı
ve entegrasyonu le uzay blm ve
teknolojlernn gelştrlmes ana başlıkları
altında yer alan 15 konuya yönelk olarak
hazırlanacak projeler desteklenecek.
Güvenlk araştırmaları alanındavatandaşların güvenlğ, krtk altyapılar,
sınır güvenlğ ve sthbarat, krz yönetm,
krz sonrası güvenlğn yenden tess
le güvenlk ve toplum başlığı altında
yer alan 35 konuya yönelk olarak
hazırlanacak projeler desteklenecek.
Çağrılara lşkn blgler, çalışma
programları ve CORDIS stesndek
çağrı sayfalarının bağlantıları, www.
fp7.org.tr adresnde lgl alanların
çağrılar bölümünde yer alıyor.
“Oyun 2009” Zeka OyunlarıYarışması
Türkye Zeka Vakfı’nın, nsanların
düşünme alışkanları ve yeteneklern
gelştrmeye katkıda bulunmak amacıyla
düzenledğ Türkye Zeka Oyunları
Yarışması’nın 14’üncüsü başladı.
Yaş veya tahsl gb sınırlamalar
olmadan herkese açık ve ücretsz
olan yarışma 14 yaş altı, 14-21 yaş
arası ve 21 yaş üstü olmak üzere
toplam üç kategorde yapılacak.
Mll Eğtm Bakanlığı, ODTÜ, TOBB
ve TÜBİTAK tarafından desteklenen
“OYUN 2009” Zeka Oyunları Yarışmasına,
Türkye Zeka Vakfı’nın nternet
stes üzernden ya da Oyun Dergs
aracılığıyla katılmak mümkün.
Cevaplar, en geç 23 Ekm Cumagününe kadar postayla, faksla ya da
TZV web stes üzernden vakfa teslm
edleblecek. Yarışmanın lk elemes
23 Ekm’de sona erecek. İlk elemey
başarıyla geçen yarışmacılar önce
6 Aralıkta yarı fnal, daha sonra 27 Aralık
günü de fnal sınavına katılacak.
Her kategornn brncsne onar
Cumhuryet altını ödül verlecek.
http://www.tzv.org.tr/
Türkye’den Haberler Duran Akca
12
-
8/20/2019 Bilim Ve Teknik-Ekim 2009
15/100
İTÜpSAT1Uzayda
İstanbul Teknk Ünverstes Uçak ve
Uzay Blmler Fakültes Uzay Mühendslğ
Bölümü tarafından Türkye’de üretlen
lk uydu İTÜpSAT başarıyla fırlatıldı.
Yörüngeye yerleşen uydu le lk
haberleşme sağlandı. Uydunun çekeceğ
lk fotoğraflar br hafta çersnde İTÜ’de
kurulan yer stasyonuna ulaştırılacak.
Türkye’nn lk küp uydusu 23 Eylül 2009
Çarşamba günü Türkye saatyle 09.21’de
fırlatıldı. Hndstan Uzay Araştırmaları
Kurumu (ISRO) tarafından PSLV C-14
roketyle fırlatılan uydu 20 dakka sonrayerden 720 km yükseklktek yörüngesne
yerleştrld. Uydunun fırlatılmasını canlı
olarak takp eden Uzay Mühendslğ Bölümü
akademsyen ve öğrencler heyecanlı
anlar yaşadı. Hep brlkte ger sayarak
uydunun fırlatılmasına tanıklık eden proje
ekbnn heyecanı, uydunun yörüngeye
yerleşmesyle doruğa ulaştı. Yörüngesnde
sanyede yaklaşık 7,5 km le yol alan uydu
br sefern 90 dakkada tamamlıyor.
Projenn yürütücülüğünü üstlenen
İTÜ Uzay Mühendslğ Bölüm BaşkanıProf. Dr. Alm Rüstem Aslan le Uçak
Mühendslğ Öğretm Üyes Yrd. Doç.
Dr. Gökhan İnalhan Hndstan’da bütün
aşamaları yakından takp ett. Fırlatmayı
İTÜ’dek Uzay Sstemler Tasarım ve Test
Laboratuvarı’nda zleyen Uçak ve Uzay
Blmler Fakültes Dekanı Prof. Dr. Fevz Ünal,
“Bu br ekp çalışmasıdır. Üç yıldır büyük
br sabır ve emekle yürütülen çalışmaların
başarıyla sonuçlandığını görmek heyecan
verc. Türkye’de br lk gerçekleştryor
olmanın verdğ gururu yaşıyoruz. Bu
başarı daha büyük uyduların üretlmes
çn önümüzü açtı. Nano uydu üretm çn
başlattığımız çalışmalar hız kazanacak.
Br öğrenc projes olan lk küp uydunun
görüntülern merakla beklyoruz” ded.
Toplam kütles 1 kg ve boyutları
10x10x10cm olan uydu br VGA kamerayaek olarak sıcaklık, vmelenme ve manyetk
alan ölçümü yapan duyargalara sahp.
Uydu blgsayarı tarafından kaydedlen
sıcaklık, vmelenme ve dğer blgler de yer
stasyonuna düzenl olarak aktarılacak.
6 Araştırmacıya ABD’den
Büyük Ödül Teknoloj dünyasında merakla beklenen
Amerka Brleşk Devletler “2009 R&D
100 Ödüller” 20 Temmuzda açıklandı.
İstanbul Teknk Ünverstes (İTÜ) mensubu
ve mezunu altı araştırmacının gelştrdğ
Süper Sert ve Kaygan Kaplama (SSKK)
adlı çalışma, nanoteknoloj blmnn
en öneml alanlarından br olan nce
flm dalında ödüle layık görüldü.
İTÜ Kmya-Metalurj Fakültes, Metalurj
ve Malzeme Bölümü öğretm üyelerndenProf. Dr. Mustafa Ürgen, Prof. Dr. Al Fuat
Çakır, Doç. Dr. Kürşat Kazmanlı, Yar. Doç.
Dr. Özgül Keleş ve halen Argonne Ulusal
Laboratuvarı’nda çalışmalarını sürdüren
Dr. Al Erdemr le Dr. Osman Levent
Eryılmaz tarafından gelştrlen SSKK,
Argonne Ulusal Laboratuvarı’yla yapılan
ortak çalışmalar sonucunda 2007’de bu
laboratuvar adına alınan ABD patentne
dayanıyor. İTÜ’lü akademsyenler ve
İTÜ mezunu araştırmacıların ürettğ
kaplamanın lsansını Galleon Internatonal
Co., Brghton, Mchgan (ABD) ve
Hauzer Technocoatng (Hollanda) alarak,
uygulama çalışmalarına başladılar.
SSKK, motorlar yanı sıra her çeşt
hareket eden mekank sstemn
performansını öneml ölçüde yleştreblen
“krstal-kmyası” yaklaşımına uygunbr modele dayanıyor. Laboratuvar
deneylernde SSKK le kaplanmış
çelk yüzeyndek sürtünmenn,
kaplanmamış çelk yüzeydekne göre
%80 azaldığı görüldü. Daha da önemls,
SSKK ağır sınır yağlama koşullarında
çalışan kaymalı sstemlerde aşınmayı
neredeyse tamamen ortadan kaldırdı.
Günümüzde sürtünme kayıpları,
motorlarda harcanan yakıt enerjnn
%10-20’sne eşdeğerdr. (Bu oran,
motor boyutu, tp, çalışma koşulları ve
hava koşullarına bağlı olarak değşr.)
Dolayısıyla sürtünme, motorların yakıt
tüketmn artırmasının yanında atmosfere
daha fazla krletc gönderlmesne
de neden olur. SSKK se kullanımıyla
hem enerj tüketmn hem de çevre
krlenmesn büyük oranda azaltma
potansyelne sahp. Gelecekte motorlar
daha ağır koşullarda çalışacağından,
trbolojk (sürtünmey, aşınmayı azaltan)
kaplamaların önem daha da artacaktır.
SSKK, ağır çalışma koşullarında yüksek
performans yanında öneml ölçüde yakıttasarrufu sağlayacak ve çevre krlenmesn
azaltacak potansyelyle, yen nesl,
öncü br “tasarlanmış” kaplama türü.
Teknolojk olarak en öneml
100 yenlkç ürünü çeren bu lste
“Uygulamalı Araştırmanın Oscar Ödüller”
olarak da blnyor. “Halojen lamba”,
“faks maknes”, “sıvı krstal ekranları”,
“yazıcı”, “sgara bıraktıran bant”,
“HD televzyon”, 47 yıldır verlen bu ödülü
daha önce alan ürünlerden bazıları.
Soldan sağa: Doç. Dr. Kürşat Kazmanlı, Prof. Dr. Mustafa Ürgen,Yrd. Doç. Dr. Özgül Keleş ve Prof. Dr. Al Fuat Çakır
Dr. Osman Levent Eryılmaz (solda) ve Dr. Al Erdemr
Blm ve Teknk Ekm 2009
13
-
8/20/2019 Bilim Ve Teknik-Ekim 2009
16/100
Bu arama motoru blnen arama
motorlarından farklı olarak aranılan
kelmey anlar ve ona göre sonuçlar
gösterr. Örneğn, “Ankara” kelmesarandığında Ankara’nın harta üzerndek
yer, nüfusu ve hava durumu gb sadece
Ankara’nın şehrsel özellkler ekrana
gelr. Arama motorunun br başka
özellğ se matematksel br fonksyon
grldğnde, bu fonksyonun grafğ, türev,
en yüksek değer gb ayrıntılı sonuçlar
vereblmes. Müzk notaları grldğndeyse,
bu notaların oluşturduğu melod
dnleneblr. Ayrıca arama moturunun
gelşmş br karşılaştırma özellğ var.
Örneğn, “a glass of mlk, 2 slces of bread”
yazıldığında br bardak süt ve 2 dlm
ekmeğn çerdğ vtamnlerden toplam
kalorlerne kadar besn değerlernn
ayrıntılı karşılaştırması elde edlr. Tüm
bunların yanında yazdığınız kelmenn
mors alfabesndek karşılığını verme
gb lgnç özellkler de stede mevcut.
Farklı Br Arama Motoru
Bazen zamanın nasıl geçtğn anlamayız,
bazen de tamamen durmuş gb gelr zaman.
İşte artık zamanı daha y gözleyp, onunla
oynayablrsnz. Bu stede br yern br yıl
çndek değşmn brkaç sanyede zleyeblr
veya mlsanyeler süren göz kırpmanın
tüm ayrıntılarını göreblrsnz. Bunların
yanında bu tür vdeoların nasıl yapıldığını
anlatan ayrıntılı blgler de stede var.http://www.playngwthtme.org/html
Matematk tutkunlarını
buluşturmayı amaçlayan bu stede
matematkle lgl dkkat çekc
konular ve haberler bulunuyor.
İlköğretm ve lse sevyelerne göre
ayrılmış lg çekc konular, zekâ
oyunları, açıklayıcı anmasyonlar,
matematkle lgl programlar ve
daha brçok uygulamayı da burda
bulablrsnz. Bunların yanında stede
matematk sorularınızı sorableceğnz
ve dğer matematk tutkunlarının
sorularını cevaplayableceğnz
br bölüm de mevcut.http://www.matematktutkusu.com
Zamanla Oyna Matematk Tutkusu
Burak Kale - Akf Gürbüz BlmNet
14
-
8/20/2019 Bilim Ve Teknik-Ekim 2009
17/100
Tarhle aranız yyse
bu ste tam sze göre.
Stede tarh resm,
ktap, harta, fotoğraf
ve ses kayıtları gb
kaynaklar detaylı
açıklamalarla sunuluyor.
Stenn kullanışlı
arayüzü sayesndedünya hartası
üzernden stedğnz
bölgedek kaynaklara
ulaşablrsnz.
Üstelk alt kısımdak
kaydıracı kullanarak
seçmnz belrl br
zaman aralığıyla
sınırlandırablrsnz.
http://www.wdl.org
Kmya derslernn vazgeçlmezlernden olan peryodk
cetveller de blgsayar çağına ayak uydurdu.
Bu ste lk bakışta peryodk cetvel le lgl sadece
temel blgler veryor gb görünse de, aslında stede
brçok özellğ bulmak mümkün. Her elementle lgl,
sayfanın üst kısmındak sekmelerden “orbtal”,
“özellk” ve “zotop” detaylarına ulaşılablyor.
Bunun yanında stede, elementlern anlatıldığı
vdeolara, kullanım alanları le lgl görsellere
ve farklı sıcaklıklarda hang fzksel hallerde
olduğu gb kaynaklara da ulaşılablyor.
http://www.ptable.com/?lang=tr
Tam Teçhzatlı Peryodk Cetvel
Sayısal Kütüphane
Blm ve Teknk Ekm 2009
15
-
8/20/2019 Bilim Ve Teknik-Ekim 2009
18/100
1958 yılında takılan lk kalp pl sadece üç
saat çalışablmşt. İknc seferde se pl k gün
çalıştı. Bu pllern takıldığı hasta 43 yıl boyun-
ca 26 değşk kalp pl denemesnde kullanıl-
dı. Bugünse New York’ta yaşayan br hastayatakılan kalp pl, hastanın kalp sağlığı le lg-
l blgler nternet üzernden doktoruna gön-
dereblyor ve acl yardım gerektren durum-
larda doktoru uyarablyor.
St. Jude Hastanes tarafından gelştrlen
bu kalp pl, tıbb chazlar çn ayrılmış olan
402-405 MHz frekans aralığında çalışan düşük
frekanslı br radyo vercs kullanarak hastanın
evndek blgsayara bağlanıp nternet üzern-
den hastanın durumu hakkında düzenl rapor
göndereblyor. Ayrıca, eğer sterse doktor da
nternet üzernden hastanın durumuyla lgl
blgye anında ulaşablyor.Amerkan Gıda ve İlaç Dares (FDA) tara-
fından onaylanan bu chazın yen sürümle-
rnn kalp problem olan hastaların yanı sıra
yüksek tansyon ya da şeker hastalarının tak-
bnde de kullanılması planlanıyor.
http://tnyurl.com/ty-pacemaker
İnternete Bağlanan Kalp Pller
Dünyanın en büyük yangın söndürme
uçağı Evergreen Supertanker, İspanya ve
Amerka Brleşk Devletler’nde lk kez ger-
çek br orman yangınında başarılı br şekl-
de kullanıldı. Yaklaşık 75.000 ltre su taşıyab-
len Evergreen Supertanker, Boeng 747 yolcu
uçağından dönüştürülerek üretlmş. Türk Ha-
va Kurumu tarafından kullanılan Canadar CL-
215 tp yangın uçaklarının yaklaşık 5300 lt-
relk su kapastes göz önünde bulunduruldu-
ğunda, Supertanker’n taşıyabldğ suyu an-
cak 14 tane CL-215 yangın uçağı taşıyablr.
Dünyanın knc en büyük yangın söndürme
uçağı Tanker 910’un yaklaşık k katı daha faz-
la söndürücü taşıma kapastesne sahp olan
Supertanker, 5 km uzunluğunda ve 100 met-
re genşlğnde br kordora su boşaltma ka-
pastesne sahp. Bu uçağı dğerlernden ayı-
ran dğer br özellk se su püskürtme sste-
m kullanması. Geleneksel yangın söndür-
me uçakları depolarındak suyu yaklaşık 60
m yükseklkten depo kapaklarını açmak su-
retyle yerçekm gücüyle boşaltırken, Super-
tanker su püskürtme sstem kullanıyor k bu
sstem sayesnde tanker bell br yükseklkten
(90-180 m) yangına müdahale edeblyor. Sa-
atte yaklaşık 900 km hızla yangın yerne ula-
şablen Supertanker nş-kalkış çn yaklaşık
2400 metrelk br pste htyaç duyuyor.
http://www.evergreenavaton.com/supertanker/ndex.html
Dev Yangın Uçağı
Osman Topaç Tekno - Yaşam
16
-
8/20/2019 Bilim Ve Teknik-Ekim 2009
19/100
İlk denemelerne 2005 yılında başlanan havasız araç
lastğ teknolojsnn asker amaçlı kullanımında son
aşamalara yaklaşıldı. Amerkan ordusunda kullanılan
Humvee tp asker araçlarda kullanılan lastklere alter-
natf olarak üretlen havasız lastkler, % 30’u zarar görse
ble görevn yapmaya devam edeblyor. Amerkan or-dusu le özel br şrketn ortak çalışması sonucu gelşt-
rlen lastğn tasarım aşaması yaklaşık k sene sürmüş.
Esnek petek şeklnde tasarlanan lastk, yapılan testler-
de ordunun belrledğ mnmum standartlar olan 1745
kg maksmum yük taşıma kapastes ve en az 24.000 km
lastk ömrü şartlarını karşılıyor.
Altıgen petek yapı, sadece esneklğ sağlamakla kal-
mamış, aynı zamanda ağır şartlarda lastk kullanımı sı-
rasında oluşacak ısıyı en y şeklde dağıtmak üzere de
tasarlanmış.
http://dvce.com/archves/2009/09/mltary-testn.php
İsrall br grup araştırmacı, akcğer kansern ver-
len nefesle tespt eden br chaz gelştrdler. Her nekadar nsan nefesnde bulunan parçacıkların analz
yen br şey olmasa da bu teknkte nefesn test edl-
meden önce herhang br şleme tab tutulması ge-
rekmedğnden sonuçlar daha hızlı elde edlyor ve
daha ucuza gelyor. Altın nanotaneckler yerleştrl-
mş karbon algılayıcı kullanan chaza üflendğnde,nefeste bulunan taneckler karbon tanecklere yapı-
şıyor ve algılayıcının şşmesne ve altın nanotaneck-
lernn yayılmasına sebep oluyor. Yayılan altın nano-
taneckler, algılayıcı üzerndek flm tabakasının d-
rencnde değşklğe neden oluyor. Nefeste bulunan
her br tür taneck farklı br drenç meydana getryor
ve bu drenç de br algılayıcı tarafından ölçülüyor. C-
hazın ekranında çıkan sayıya bakılarak kşnn kanser
olup olmadığı anlaşılıyor. Henüz sadece sınırlı sayıda
sağlıklı ve hasta brey üzernde denenen ve doğru so-
nuçlar veren chazın güvenrlğn kanıtlaması çn da-
ha pek çok deneye tab tutulması gerekyor.
http://physcsworld.com/cws/artcle/news/40263
Altın Nanotaneckler le Erken Teşhs
Havasız Lastkler
Artan blgsayar kullanımı pek çok
sağlık sorununu da berabernde ge-
tryor. Özellkle uzun sürel blgsayar
kullanımlarında yanlış oturma şekln-
den kaynaklanan bel ve boyun ağrıları sık görülüyor.Her ne kadar nsanlar blgsayar karşısında dk otur-
maları gerektğn blseler de bunu sürekl yapamıyor-
lar. Bu gb durumlar çn bast br USB chazı gelştrl-
mş. Blgsayar ekranınızın üzerne yerleştrlen bu c-
haz ultrasonk alıcıları sayesnde ekrana çok yaklaştı-
ğınızı anlıyor ve sz ses ve/veya ışıkla uyarıyor.
http://www.redferret.net/?p=16057
Dk Oturtan Teknoloj
Blm ve Teknk Ekm 2009
17
-
8/20/2019 Bilim Ve Teknik-Ekim 2009
20/100
Öyle br evnz olsun k her ay sz elektrk faturası ödeyeceğn-
ze elektrk şrket sze para ödesn. Bu hayal, ABD’nn Wsconsn eya-
letnde gerçekleştrld. Sıradan br ev elektrk üreten br jeneratöre
dönüştüren tasarım sayesnde ev sahb 2009 yılı temmuz ayı tba-rıyla, ürettğ elektrkten dolayı elektrk şrketnden 400 doların üze-
rnde br ödeme aldı.
Güneş enerjs paneller, jeotermal enerj sstem ve çok y br
yalıtımın malyet 150.000 doları bulmuş, ancak devlet desteğ sa-
yesnde sadece 75.000 dolarını ev sahb ödemş.
Evde kullanılan teknolojlere gelnce… Evn bahçesne yılda
4600 kWh elektrk enerjs üreten ve güneş takp edeblen br ss-
tem yerleştrlmş. Bu sstem sadece ev sahbnn elektrkl otomob-
ln şarj etmek çn kullanılıyor. Elektrkl araç kullandığı çn benzn
parası ödemeyen ev sahb, otomobln de bedavaya şarj edyor.
Evn çatısına yerleştrlen enerj panel se yılda 14.700 kWh elektrk
üretyor; bu elektrk evn tüm htyaçlarını fazlasıyla karşılıyor, artan
kısım da elektrk şrketne satılıyor. Evn ısıtılmasında ve soğutulma-sında elektrk enerjs yerne jeotermal enerj kullanılıyor. Yern 2,5-
3 m altına yerleştrlen ve çnde glkol bazlı sıvı dolaştırılan borular
sayesnde ev yazları soğutulablyor, kışları ısıtılablyor. Yern 2,5-3
m altında sıcaklık yıl boyunca yaklaşık 12 °C olduğu çn, yazın ev-
den alınan sıcak hava, glkol bazlı sıvılara verlerek ev soğutuluyor;
kışın da glkol bazlı sıvılardan alınan sıcak hava eve letlp ev ısıtılı-
yor. Ayrıca kullanılan bütün elektrkl ev aletler maksmum vermle
çalışan modellerden seçlmş.
Her ne kadar evn kurulum malyet, özellkle getrs göz önün-
de bulundurulduğunda öylesne dudak uçuklatan cnsten br ra-
kam olmasa da, uzun vadede sstemn bakım ve onarım masrafla-
rı konusunda blg verlmyor. Bu enerj üreten evn sahbne garant
edlen se 5 yıl boyunca elektrk ve doğalgaz faturası ödemeyeceğ.
http://dvce.com/archves/2009/09/energy-producn.php?p=1#morehttp://www.energyproducnghome.com/ndex.php
Elektrk Üreten Ev
Meteoroloj balonlarıyla veya uçurtmalarla hava fotoğrafı çekl-
mes çok yen değl. Ama genelde profesyonel sonuçlar almak ya
da NASA kaltesnde fotoğraflar çekmek çn profesyonel aletlere
gereksnm vardır.
Dğer yandan bu şe meraklı nsanlar kend buldukları yöntem-
lerle profesyonel sonuçlar elde edeblyorlar. Örneğn, yandak fo-
toğrafın bast br djtal fotoğraf maknes le hazırlanan 150 dolar-
lık br projenn sonucu elde edldğne nanmak gerçekten zor. Mas-
sachusetts Teknoloj Ensttüsü’nden (MIT) k öğrencnn hafta so-
nu projes olarak hazırladığı br deneyn sonucunda çeklen bnler-
ce fotoğraftan br bu.
Projede helyum doldurulmuş br meteoroloj balonu, br adet
djtal fotoğraf maknes, maknenn balonun çıktığı yükseklktek
soğuk havada çalışablmes çn avcıların kullandığı el ısıtıcıları, fo-
toğraf maknesn monte etmek ve düşünce kırılmasını engellemekçn köpükten yapılmış br soğuk çecek termosu le balon patladı-
ğında kameranın düştüğü yer bulmak çn GPS’l br cep telefonu
kullanılmış.
Toplam malyet se her şey dâhl 148 dolar. Projenn ayrıntıları-
na aşağıdak lnkten ulaşablrsnz. Yandak fotoğraf yaklaşık 28 km
yükseklkten çeklmş. Balon patladığında fotoğraf maknesnn ye-
re düşmes yaklaşık 40 dakka sürmüş ve makne balonun bırakıldı-
ğı yerden 30 km uzaklıkta, GPS yardımıyla bulunmuş.
http://space.1337arts.com/
Hava Fotoğrafçılığı
Tekno - Yaşam
18
-
8/20/2019 Bilim Ve Teknik-Ekim 2009
21/100
Amerka merkezl Uluslararası Elektrk Elektronk Mühendsler Enst-
tüsü (IEEE) tarafından düzenlenen Tıp ve Byoloj Alanlarında Mühends-
lk Konferansı’nda tanıtılan yen teknoloj elektrokardyogram (EKG) c-
hazı kolye gb boyuna asılablyor. Düşük enerj tüketm özellğ saye-
snde yed gün boyunca EKG blglern hafızasında tutablen chaz 10
metre yakınındak br blgsayara ver aktarablyor. Günümüzde kullanı-
lan taşınablen EKG sstemler, hareketl ortamlardan kaynaklanan değ-
şklklerden etklenerek yanlış sonuçlar vereblyor. Fakat bu yen tekno-
loj chazda kullanılan bütünleşk devre sayesnde % 99,8 duyarlılık ve %
99,77 doğru tahmn oranları yakalanmış. Bu teknolojnn hem kalp has-
talığı olan breylern takbnde hem de sağlıklı nsanların kalp rtm kont-rollernde kullanılableceğ belrtlyor.
http://tnyurl.com/ty-kolye
Böbrek yetmezlğ olan hastaların yaşamlarını de-
vam ettreblmeler çn haftada en az üç gün 3-5 saat
süreyle dyalz maknelerne bağlanmaları gerekyor.
Bu gereksnm doğal olarak hastaların yaşam kaltele-
rn olumsuz etklyor. Üzernde uzun zamandır çalışı-
lan gyleblen yapay böbrekler, aslında 90-100 klog-
ramlık dyalz maknelernn 4,5 klogramlık taşınablrversyonları. İk adet dokuz voltluk plle çalışan bu c-
haz, hastaya 7 gün 24 saat hzmet verdğnden hasta-
nın günlük hayatını normal br şeklde devam etmes
mümkün oluyor. Her ne kadar ön çalışmalarda başarı-
lı sonuçlar verse de, her yen ürün çn geçerl olduğu
gb bu ürünün de genş çaplı çalışmalarla güvenlrl-
ğn kanıtlaması gerekyor.
http://www.medcalnewstoday.com/artcles/161472.php
Kalp Sağlığını Kontrol Eden Kolye
Gyleblen Yapay Böbrekler
Toyota ve Hno alkollü araç kullanımını engelle-
meye yönelk yen br teknolojy test etmeye başla-
dı. Özellkle araç flosu olan şrketlern kullanımına yö-
nelk gelştrlen bu teknoloj le sürücünün aracı ça-
lıştırablmes çn önce bu chaza üflemes gerekyor.
Ayrıca, chaza üfleyen kşnn kmlğn tespt et-
mek amacıyla üfleme sırasında alette bulunan dj-
tal fotoğraf maknes le fotoğraf çeklyor. Test sonu-
cunda eğer sürücü tehlke oluşturmayacak kadar al-kollü se sadece uyarılıyor, ama tespt edlen alkol ora-
nı belrlenen sınırın üstünde se elektronk sstem ara-
cın çalıştırılmasını engellyor. İlk denemeler Japonya
Toprak, Yapı, Ulaştırma ve Turzm Bakanlığı tarafından
kralanan Toyota ve Hno marka araçlarda yapılmaya
başlandı. Test sonuçları hem chazın gelştrlmesnde
kullanılacak hem de bakanlık yönetmnn