21

BD ŞUBAT 2018

Kurtuluş Savaşı öncesinde ve savaş sırasında bu ilgi ön plana

çıkmıştır. Türkiye Cumhuriyetinin kurulmasından sonra en üst basa-maklara yükselmiştir.

Türklere karşı bir ön yargı

taşıyan bazı muhabirlerin, sabit fikirlerle geldikleri Türkiye’de gördükleri manzara şaşkınlıklarına neden olmuştur.

Büyük bir küçümseme ve eleştiri ile geldikleri Türkiye Cumhuriyetinde

Atatürk Dış Basın

Bilmek GerekA. Erdem Akyüz

Mustafa Kemal daha genç bir subay iken dahi dünya basınının dikkatini çekmiş ve onunla ilgili fotoğraf, yazı

ve haberler dış basında yer almaya başlamıştır.

ve

22

BD ŞUBAT 2018

kısıtlı bazı haber ve makalelere, basında yayınlanış tarihlerine göre, yer vererek az da olsa bir bilgiyi aktarmaya çalışacağız. Bu çalışma-mızda yorum yapmamağa gayret edeceğiz çünkü en iyi yorum sizin tarafınızdan yapılacağı gibi, yabancı basında yer alan haberlerin içinde bulunmaktadır.

Söyleyeceğimiz tek şey; Atatürk gibi bir öndere sahip olmanın, başka hiçbir ulusa nasip olmayan güzel-liğidir. Onun büyüklüğünün ölçüsü ve sınırı yoktur.

Atatürk ile ilgili olarak dış basında ulaşabildiğimiz ilk yayın,

İtalyan’ca yayınlanan “Epoka” gazetesinin muhabirinin 30 Aralık 1919 tarihin-de ilettiği ya-zılı sorularına Atatürk’ün verdiği yanıt-lardır. Atatürk bu yanıtında

“Kuvay-i Milliye’nin ve kendisinin; Türk Milletinin isteklerini tahak-kuk ettirinceye kadar görevine ve çalışmalarına devam edeceğini” söylemiştir.

Mustafa Kemal ile ilk röportaj yapan yabancı gazeteci, Amerika Birleşik Devletleri muhabiri Claren-ce K. Streit’tir.

Gezisine “Barbar Türk’ler” düşüncesi ile başlayan ve bunu söylemekten çekinmeyen Streit,

gördükleri gelişme ile halkın taşıdı-ğı özgürlük ve Cumhuriyet sevgisi karşısında hayrete kapılmış ve önceki ön yargılarını değiştirmek zorunda kalmışlardır.

Özellikle Atatürk ile görüşme-leri sonrasında; taşıdıkları ön yargı, bir hayranlık derecesine ulaşmış ve bu gazeteciler yeni edindikleri bu görüşleri kendi ülkelerine taşımak-tan kendilerini alıkoyamamışlardır.

evrimlerin basa-maklar ve aşamalar halinde yapılmasın-

dan itibaren dünya basın yayın organlarında büyüyerek gelişen bu ilgi adeta bir merak haline gelmiş ve bilinmeyenin araştırılması, bir dehanın incelenmesi aşamasına dönüşmüştür.

Üstelik bu büyük ilginin uyanmasında ve devam etmesinde Atatürk’ün ve çevresinin basına ulaşmak, haber olmak yolunda hiç-bir özel çalışması olmamıştır.

Günümüzdeki iletişim olanak-larının bulunmadığı, haber, yazı ve fotoğrafların yollanmasında ve ba-sılmasında büyük zorlukların yaşan-dığı yıllarda, uzun mesafeleri, zorlu yolcukları göze alan muhabirler, yazarlar, bilim ve araştırma adamla-rı Türkiye’ye gelerek gözlemlerini kaleme almış ve kendi ülkelerine, dünya kamuoyuna aktarmışlardır.

Bunların tamamını yazabil-mek, büyük ve uzun araştırmalara bağlıdır. Biz; bu yazımızda ula-şabildiğimiz ve örnek olabilecek

D

Clarence K. Streit

23

BD ŞUBAT 2018

Türkiye gezisinin devamında ve Mustafa Kemal ile yaptığı görüşme-ler sonrasında onu “Türk George Washington” olarak tanımlamış ve “Tarih, Mustafa Kemal Paşa’yı yeni Türk Devletinin kurucusu ola-rak tanıyacaktır. Onunla konuştum ve halkının ona neden güvendiğini anladım.” demiştir.

Avrupa ve Amerika’da milyon-larca okuyucusu olan ve çok sayıda gazeteye ajans haberleri veren Uni-

ted Press genel merkezinin isteği ile 7 Ocak 1921 tarihinde yazılı olarak iletilen ve aynı şekilde verilen yazılı yanıtta Mustafa Kemal Paşa cevaben: “Kan dökmeye taraftar olmayan milletimiz, hakkı teslim ve vatanı derhal tahliye edildiği takdirde barış görüşmelerine hazır-dır” demiştir.

Philadelphia Public Ledger gazetesinin muhabiri olan Claren-ge,1921 yılında uzun bir yolculuk sonunda Türkiye’ye gelmiştir. İstanbul’dan Samsun’a geçen gaze-teci, Merzifon ve Yozgat’tan sonra kağnı ve trenle gerçekleşen zorlu bir yolculuk sonrasında, o zaman-lar nüfusu 25 bin olan Ankara’ya ulaşmış ve 3 Mart 1921 de Mustafa Kemal ile görüşmüştür.

Yaptığı gezi sonucu Türkiye ve Anadolu hakkında görgüye daya-nan gerçekçi bilgilere sahip olan

Streit’in özellikle Mustafa Kemal ile görüştükten sonra bütün ön yar-gıları yıkılmış ve gazetesine şunları yazmıştır: “Beni Türk konuksever-liği ile karşıladı. İki saat boyunca rahatlıkla Fransızca konuştu. 40 yaşındaydı ama daha genç göste-riyordu. Geniş alnı, ağız ve çene yapısıyla bir savaşçının hatlarına sahipti ama onu gözlüklü ve kal-paksız gördüğünüzde bir profesör izlenimini veriyordu. Yaşam biçimi

ve liderliğinde gösterişten, kendini beğenmişlikten eser yoktu.”

The Christian Science Monitor gazetesinin muhabiri Amerikalı gazeteci Lawrence Shaw Moore, Sakarya Savaşı’nın birkaç gün öncesinde Ağustos 1921 ortalarında Mustafa Kemal Paşa cepheye ha-reket etmeden bir gün önce onunla görüşmeyi başarmıştı. Mustafa Kemal, gazeteci ile görüşmesinde basında yer alan şu görüşlerini aktarmıştır: “Biz bir ölüm kalım mücadelesine girmiş bulunuyoruz. Ne gibi şartlar altında dövüştüğü-müzü gördünüz. Biz Türkiye’nin bağımsızlığını ve bütünlüğünü sağlayacağız.”

Amerikalı gazeteci ise gazete-sine, kendi görüşlerini şu şekilde aktarmıştır: “Doğudan gelen kah-raman Türk askerlerinin elbiseleri yırtık pırtık, silahları derme çatma

“Yaşam biçimi ve liderliğinde gösterişten, kendini beğenmişlikten

eser yoktu.”

24

BD ŞUBAT 2018

tesi muhabiri 1922 yılında yaptığı görüşmede, Başkumandan Gazi Mustafa Kemal Paşa’nın sözlerini şu şekilde aktarmıştır.

“Koşullarımız çok açık ve sadedir. İstiklalimizin, hiçbir kayda ve şarta bağlı olmaksızın kabu-

lünü istiyoruz. Kapitülasyonlar bizim için mevcut değildir ve asla mevcut olmaya-caktır. Bağım-sızlığımızın her sahada ve hiçbir kayıt ve şarta bağlı olmaksızın kabulünü istiyo-ruz.”

Aynı yıl Daily Mail gazetesi muhabiri Price, Mustafa Kemal Paşa’nın şu söz-lerini gazetesine önemle ve acele olarak yolluyordu:

“Artık savaşın devamına gerek kalmamıştır. Fakat Yunanları, Anadolu’dan atmak için başka çare kalmamıştı.

Ben, kararlı bir şekilde barışı arzu etmekteyim.”

Chicago Tribune’nun özel olarak gönderdiği muhabiri John Clayton, İzmir’de 18 Eylül 1922 yılında Mustafa Kemal Paşa ile yap-tığı görüşmeyi, edindiği izlenimleri

olduğu, hatta bir kısmının ayağın-da postal bile bulunmadığı halde, çelik gibi imanla, Başkumandan’ın huzurunda geçit yapıyorlardı. Bu heyecanlı manzarayı görünce kararımı verdim. Böyle bir millet mağlup edilemez.”

Fransız ga-zeteci Berthe B. Gaulis, 1 Aralık 1921 de Mus-tafa Kemal’in, Meclis’de yaptığı konuşmayı ve gözlemlerini şu şekilde aktarı-yordu: “Paşa, Meclis Genel Kurul salonuna geldi, çabuk adımlarla, her-hangi bir yere, basit bir mebus gibi gitti ve otur-du. Dinledi ve notlar aldı. Söz alarak kürsüye çıktı. Önündeki kağıtlara çok az bakarak yaklaşık beş saat konuştu. Düşüncelerini tam bir hakimiyet-le ifade ediyordu. Sivil giysili idi. Her zamanki gibi çok güzel giyinmişti. Zarif kalpağı altında görünümü bir madalya gibi idi.”

Paris’de yayınlanan ve dünyanın en büyük tirajına sahip gazetelerin-den biri olan Petit Parisien gaze-

“Adli, mali veya askeri kapitülasyonların hiç birini tanımıyoruz. Bağımsızlık ve ulusal sınırlarımızı istemek

ve korumakta dirençli ve kararlıyız.”

25

BD ŞUBAT 2018

şu şekilde yazarak yollamıştır: “Paşa’nın yüz hatlarından

yaşını tahmin etmek çok zordur. Kumral saçlı, mavi gözlü, orta boyludur. Muhatabına karşı; güler yüzlü, kibar, ince ve içten davranış-ları vardır. Bana şunları söyle-miştir ‘İşgal sırasında yurdumuz, evlerimiz ve insanlarımız yıkılmış, yakılmış ve yağmalanmıştır. Ancak biz, intikam ve aynı şekilde dav-ranma, öç alma isteğinde değiliz. Buraya eski hesapları görmeye gelmedik. Bizim için, geçmiş gö-mülmüştür. Galibiyet ve başarıları-mız, taleplerimizi değiştirmemiştir. Savaşta başarıya ulaştıktan sonra da, önceden istediğimiz şeylerden, ne daha fazlasını, ne de daha azını istememekteyiz. Adli, mali veya askeri kapitülasyonların hiç birini tanımıyoruz. Bağımsızlık ve ulusal sınırlarımızı istemek ve korumakta dirençli ve kararlıyız.”

United Press gazetesi 22 Eylül 1922 tarihli sayısında yapılan görüş-meyi şu şekilde yayınlamıştır:

“Sekizyüz Amerikan gazetesi adına hareket eden muhabirimiz Dr. Edward King, İstanbul’da Başkumandan Paşa Hazretleriyle telgrafla bir mülakat yapmıştır. Muhabirin sorularına Mustafa Kemal Paşa Hazretlerinin cevap-ları aynen şöyledir; ‘-Amerika, Avrupa ve bütün medeniyet alemi bilmelidir ki; Türk halkı, her medeni millet gibi, kayıtsız şartsız hür ve bağımsız yaşamaya kesin surette karar vermiştir. Bu meşru kararı bozmaya yönelik her kuvvet,

Türkiye’nin sonsuza kadar düşma-nı kalır. Memleketimizin uğradığı tahribatı düzeltmek, ilerlememizi sağlamak ve iktisadi hayatımızı geliştirmek, ilim, fen, barış ve özgürlük içinde bir yaşama kavuş-mak azim ve kararındayız.”

ustafa Kemal Paşa’nın, 1922 Kasım ayı’nın son

günlerinde, Lozan Barış görüş-meleri başladıktan hemen sonra, İngiliz gazeteci Grace M. Ellison ile yaptığı röportaj, The Morning Post gazetesinde 22 Aralık 1922 tarihinde yayınlanmıştır. Gazete-cinin “Lozan Konferansından iyi sonuçlar çıkacağını düşünüyor musunuz?” sorusuna, Mustafa Kemal’in yanıtı “Tartışmalar ne kadar uzun ve ne ölçüde gecikmeli olursa olsun, barış getireceğine hiç kuşkumuz yoktur. Ne var ki daha uzun bekleyemeyiz. Büyük devlet-ler, sonradan kabul etmek zorunda kalacakları gerçeği, yani uğruna o kadar fedakârlık yaptığımız, son kanımıza kadar dövüştüğümüz özgürlüğümüzü bize tanımayan koşulları kabullenmeyeceğimiz gerçeğini şimdiden anlamalıdır.”

Le Journal gazetesi muhabi-ri Paul Herriot 26 Aralık 1922 tarihinde Mustafa Kemal ile yaptığı görüşme sonrasında notlarını telg-rafla gazetesine iletmiş ve şunları kaydetmiştir:

“Kapitülasyonlar hiçbir şekilde kabul edilemez. Türkiye’nin,

M

26

BD ŞUBAT 2018

Rum Patrikhanesi için bir melce (sığınılacak yer) göstermeye ne mecburiyeti var. Bu fesat ocağının hakiki yeri Yunanistan değil midir. Türkiye; şeref ve haysiyetinin, kud-ret ve kuvvetinin bilincinde olan ve varlığını sürdürmek için her şeye hazır ve güçlü olan bir ülkedir.”

Dünyaca ünlü ve varlığını halen sürdürmekte olan ünlü Time Dergisi 24 Mart 1923 tari-hinde, Atatürk’ü ilk kez kapağına taşıdı. Dergi; Türkiye’de Millet Meclisinin açılması, milli egemenlik esasına dayalı henüz adı konmamış bir Cum-huriyetin kurulması ile ses getiren Mus-tafa Kemal Paşa’yı şöyle tanıtıyordu :

“Türk nerede kendisinin efendisi-dir” deyimine, Türk karşıtlarının cevabı olan ‘cehen-nemde’ yanıtını kaldırıp ‘Türk, Türkiye’de ve bütün dünyada kendisinin efendisidir’ konumuna getiren, önceki haksız tanımla-mayı silen ve ‘Türk’ü yalnızca kendisinin yani Türk’ün efendisi ve başkaca efendi tanımayan bir ulus haline getiren Atatürk’tür’. O, hiç şüphesiz modern tarihin en büyük isimlerinden biridir ve şimdi Türkiye’nin kazandıklarına sahip çıkmaya azimli olarak Batı’nın gizli güçlerine karşı duruyor.” diye

tanıtmıştı.Avusturya gazetesi Die Presse’in

muhabiri Hans Josef Lazar, Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasından yaklaşık olarak bir ay önce, 23 Ey-lül 1923 tarihinde Mustafa Kemal’le yapmayı başardığı görüşmeyi, gazetesine şu şekilde aktarmıştır: “Türkiye’nin kurucusunu görmek

kolay değil. Onun-la konuşmak çok daha zor. Bu uzun ve yorucu yolcu-luktan sonra, hiçbir şey ve görüşme ya-pamadan dönmenin endişesini yaşadım. Uzun çabalarım sonucu, nihayet başardım ve üstelik TBMM Başkanlık odasında görüş-meye muvaffak ol-dum”. Avrupa’nın ve Türkiye’nin birbirlerine bakış açılarını ve bunun

nasıl gelişmesi gerektiğini anlattık-tan sonra bana şunları söyledi:

“Size Türk Anayasası’nın ilk Maddesini hatırlatmak istiyo-rum. ‘Egemenlik; kayıtsız, şartsız milletindir.’ Yönetim tarzı, halkın geleceğini doğrudan kendisinin belirlemesi ilkesine dayanır.” Ve Hans J. Lazar şu yorumu ekler:

“Bu iki cümlenin yorumu, şüp-heye yer bırakmayacak kadar net ve açıktır: Cumhuriyet.”

(Devam edecek)erdemakyuzbd@gmail.com

24 Mart 1923 tarihli Time dergisi kapağı